T.C.

FATH NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS TRK DL VE EDEBYATI ANABLM DALI

HALKA DORU DERGS, TAHLL FHRST, NCELEME, SEME METNLER YKSEK LSANS TEZ

Tez Danman Yrd. Do. Dr. Ali YILDIZ

Hazrlayan Orhan GDEK

stanbul 2007

ii

ZET

Bu almada, 1913 ile 1914 yllar arasnda, toplam elli iki say km olan, Halka Doru dergisi incelenmitir. almamz srasnda mecmuann btn saylar gzden geirilmi ve dergide kan btn yazlar okunup incelenmitir.

almamzn giri blmnde Halka Doru dergisinin kmasna zemin hazrlayan tarihi, siyasi ve itimai arka plandan bahsetmeye altk. Bu erevede II. Merutiyet dnemi fikir akmlar ile Trklk ve Trk Ocaklarna, ayrca Halklk ile Halka Doru Hareketine de umumi olarak deinmeyi gerekli grdk.

Osmanlda dergiciliin tarihi geliimi ile Halka Dorunun bu tarihe ierisindeki yeri, Halka Doruyla ayn dnemde yaymlanm olan dier dergiler, derginin ekil ve muhteva zellikleri ve Halka Dorunun yazar kadrosuyla ilgili incelememizi birinci blm ierisinde ayr balklar halinde ele aldk.

kinci Blm Yazar Adlarna ve Konu Balklarna gre yaptmz fihristlere ayrdk. Konu Balklarna gre yaptmz fihristte, her yaznn karsnda, o yaznn muhtevasyla ilgili zet mahiyetinde bir aklama yapmay uygun grdk.

nc Blm Halka Dorudan seilmi yazlara ayrdk. zellikle edebiyatla ilgili yazlar tercih ettiimiz bu blmdeki yazlarn sralanmasnda, konulara gre fihristteki sray dikkate aldk.

iii

Tezimizi hazrlarken faydalandmz kaynaklar, Bibliyografya ksmnda gsterdik.

Tezimizin sonundaki Ek 1 ksmnda, dergide yer alan fotoraflara ve aklamalarna, Ek 2de ise Halka Dorudan seilmi cilt, kapak ve sayfa rneklerine yer verdik.

iv

ABSTRACT

In this study The Halka Doru magazine which was published as fifty two issues between the years 1913 and 1914 was examined. During our study all of the issues were checked over and all of the articels were read and analyzed.

In the introduction of our study we tried to mention about the historical, political and social background which formed a basis for the publication of the magazine. In this context we found it essential to mention the second monarchical constitutional eras movements of thought and Trklk(Turkism) and Trk Ocaklar Movement). (Turks Associations) added to these the movements of Halklk(Populism) with Halka Doru Hareketi (Towards the Society

We took up the historical development of the magazine publishing in the Ottoman Empire and the place of the Halka Doru in this historical procedure, the other magazinese published in the same era, the form and the context of the magazine and the writers of the Halka Doru in separete tittles through the first section.

The second section is set for the index according to the writers names and titles . In the index which was formed according to the titles we found it appropriate to add brief explanations for each essay.

The third section was reserved for some selections from Halka Doru . We took the order of the index for the subject titles in the order of the essays in which essays about literature were chosen.

The resources were shown in the fourth section of bibliography.

In the appendix 1 section we gave place for the photographs and their explanations which were published in the magazine and in the appendix 2 section some samples of covers and pages fromHalka Doru were given.

vi

NDEKLER

ZET ABSTRACT NDEKLER KISALTMALAR NSZ

ii iv vi xi xii

I. BLM
1. HALKA DORU DERGSNN NCELENMES 1.1. 1.2. GR OSMANLIDA DERGCLN TARHNE 1 1

GENEL BR BAKI, HALKA DORU DERGS ve AYNI DNEMDE YAYIMLANAN BENZER DERGLER 1.3. HALKA DORUNUN IKARILI AMACI ve ADININ KONULMASI 1.4. DERGNN EKL ve MUHTEVA ZELLKLER 1.4.1. DERGNN EKL ZELLKLER 9 12 12 7

vii

1.4.2. DERGNN MUHTEVA ZELLKLER 1.4.2.1. Dergide Milli ktisada Verilen nem 1.4.2.2. Muhtevaya Tesir Eden ki nemli Faktr: Milliyeti ve Halk Dnceler ile Balkan Savalar 1.4.2.3. Her Alanda Millilik Anlay 1.4.2.4. Halka Doru Hareketinin Dergideki Yansmalar 1.4.2.5. Yeni Lisan Hareketinin Halka Dorudaki Yansmalar 1.4.2.6. Halka Ulaabilmek in Halk Edebiyat Unsurlarndan Yararlanma 1.4.2.7. Eitim zerine Yazlar 1.4.2.8. Dergideki Bilimsel Yazlar

13 14

15 23

25

28

31 34 37

1.5. 1.6.

YAZAR KADROSU TARH CETVEL

38 72

viii

II. BLM
2.1. YAZAR ADLARINA GRE FHRST 75

2.2. KONU BALIKLARINA GRE FHRST 2.2.1. DL ve EDEBYAT 2.2.1.1. DL 2.2.1.2. EDEBYAT 2.2.1.2.1. Edebi Trler a. iir b. Hikaye c. Mektup d. Gezi

96 96 96 97 97 97 109 120 121

2.2.2. TARH 2.2.3. DN 2.2.4. SALIK 2.2.5. BLM

122 125 126 128

ix

2.2.6. ETM 2.2.7. KTSAT 2.2.8. MUHTELF KONULAR 2.2.9. HABER 2.2.10. GAZETE, DERG, KTAP TANITIMI 2.2.11. DUYURU, KUTLAMA, REKLM, TASHH 2.2.11.1.DUYURU 2.2.11.2. KUTLAMA 2.2.11.3. REKLM 2.2.11.4. TASHH 2.2.12. FOTORAFLAR

128 131 137 141 147 151 151 156 156 157 157

III. BLM
3. HALKA DORUDAN SELM YAZILAR 160

4. KAYNAKA

250

EK 1. DERGDEK FOTORAFLAR EK 2. HALKA DORUDAN SELM CLT, KAPAK

ve SAYFA RNEKLER

256

263

xi

KISALTMALAR
a.g.e. : Ad geen eser a.g.y. : Adn geen yaz Ank. : Ankara b.e. bkz. c. ev H. Haz. st. Kit. te. s. : Basmevi : Baknz : Cilt : eviren : Hicri : Hazrlayan : stanbul : Kitabevi : tekiler : Sayfa

MEB : Milli Eitim Bakanl

TDK : Trk Dil Kurumu TDV : Trkiye Diyanet Vakf TTK ni vb. vs. Yay. : Trk Tarih Kurumu : niversitesi : Ve benzeri : Vesaire : Yaynevi

YKY : Yap Kredi Yaynlar

xii

NSZ

Bizde hazin bir kaderi var dergilerin; ou bir mevsim yaar, iekler gibi. En

talihlileri bir nesle seslenir. Eski dergiler, ziyaretisi kalmayan bir mezarlk. Anahtar kaybolmu bir ekmece. Sayfalarna hangi hatralar sinmi, hangi mitler, hangi heyecanlar gizlenmi, merak eden yok. Cemil Meri

Son yllarda, tarihe kaynaklk eden mecmualarla ilgili, lkemizde yaplan almalarn, gerek say ve gerekse dzey asndan bir hayli artt gzlemlenmektedir. Herkese malumdur ki siyasetten sanata, felsefeden, edebiyata, birok alanda faaliyet gsteren dergilerin sistemli bir biimde incelenmesi bilim, sanat ve dnce hayatmzdaki nemli aklar kapatmaktadr.

zellikle de edebiyat ve edebiyat tarihi asndan dergilerin ne derece nem arz ettii malumdur. Edebi gelimelerin srelerinin takip edilebildii, fikri ve edebi tartmalarn yapld, kalem erbabnn yazlarn ilk olarak yaymlad, bulunduu dnemin tarihi, siyasi, itimai deiikliklerinin dolaysz bir biimde grlebildii kaynaklar olan dergiler, karanlkta ilerlemeye alan gemilere, yol gsteren deniz fenerleri gibi, edebiyat aratrmaclarna yol gstermekte ve edebiyat tarihimize k tutmaktadr.

te biz de 19131914 tarihleri arasnda haftalk olarak toplam elli say yaymlanm olan Halka Doru dergisini incelemek suretiyle gerek edebiyat tarihimize ve gerekse dnce dnyamza bir nebze de katkda bulunmak istedik.

xiii

Daha nce Halka Doru dergisi ile ilgili biri tarih, dieri iktisat blmnde olmak zere iki yksek lisans tezi yaplmtr. Sz konusu tezleri almamz srasnda inceleme frsat bulduk.

Hacettepe niversitesi, Tarih Anabilim Dalnda, Mehmet zden tarafndan hazrlanan ve II. Merutiyet Devri Halklk Dncesi ve Halka Doru Dergisi1 baln tayan tezde, mezkr dnemde etkin olan milliyeti akmlarn halklk dncesiyle beraber yrd zerinde durulmaktadr. Tezin Halka Doru dergisi ile ilgili olan blmlerinde ise daha ok tarihi bir bak asyla, devrin fikir akmlarnn dergideki yansmalar anlatlmaktadr.

Marmara niversitesi, ktisat Anabilim Dalnda Hsn Cemal Ocak tarafndan hazrlanan Osmanl ktisat Dncesinin Geliiminde Halka Doru Dergisinin Yeri2 balkl yksek lisans tezinde ise, Osmanl ekonomik yapsndaki iktisat anlaylar ile birlikte, dergide iktisatla ilgili kan yazlar zerinde durulmaktadr.

Aratrmalarmz srasnda, Halka Doru dergisi kapandktan sonra yine Trk Yurdu dernei tarafndan karlmaya balanan Trk Sz adl dergiyle ilgili yaplm bir yksek lisans tezini3 de inceledik. Seluk niversitesi, Trk Dili ve Edebiyat Anabilim Dalnda H.Aye Erhan tarafndan hazrlanan tezin bal, Trk Sz, Tahlili Fihrist-nceleme-Metin eklindedir. Sz konusu tezde, dergideki yazlar muhteva ynyle incelenmi ve Latin harflerine aktarlmtr.

Mehmet zden, II. Merutiyet Devri Halklk Dncesi ve Halka Doru Dergisi, Hacettepe niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Tarih Anabilim Dal, Yksek Lisans Tezi, Ank. 1985 2 Hsn Cemal Ocak, Osmanl ktisat Dncesinin Geliiminde Halka Doru Dergisinin Yeri, Marmara niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, ktisat Anabilim Dal, Yksek Lisans Tezi, st. 2002 3 H. Aye Erhan, Trk Sz, Tahlili Fihrist-nceleme-Metin, Seluk ni. Trk Dili ve Edebiyat Anabilim Dal, Yksek Lisans Tezi, Konya 2006

xiv

Halka Dorunun son says 3 Nisan 1330 tarihini tamaktadr. Trk Sznn ilk saysnn knyesinde ise 12 Nisan 1330 tarihi yer almaktadr. Tpk Halka Doru gibi Trk Yurdu dernei tarafndan karlan, haftalk olarak yaymlanan, sayfa dzeni, yayn politikas ve yazar kadrosu itibariyle hemen hemen ayn olan Trk Sz bir anlamda Halka Dorunun devam niteliindedir. Halka doru gitmek, halk iin almak iaryla karlan derginin bamuharriri mer Seyfeddindir. Arlkl olarak mer Seyfeddinin yazlarnn bulunduu Trk Sz sadece on alt say yaymlanm ve sonrasnda kapanmtr.

Bizim almamz, Halka Dorunun edebiyat ve edebiyat tarihi asndan bir incelemesini yapmak amacna ynelik olarak gerekletirilmitir. Bu erevede tezimizde incelemenin yannda, tahlili fihrist ve seme yazlara da yer verdik ve dergiye bir edebiyat aratrmacs gzyle bakarak tahlil ve tespitlerde bulunmaya altk.

almamz srasnda ncelikle Halka Doru dergisinin stanbul Atf Efendi Ktphanesinde bulunan elli iki saylk tam koleksiyonuna ulatk. Dergideki yazlarn tamam tarafmzca okunup gzden geirildi ve incelendi. Toplam blmden oluan tezimizin birinci blmnde yer alan Giri ksmnda Halka Doru dergisinin kmasna zemin hazrlayan tarihi, siyasi ve itimai arka plandan bahsetmeye altk. Bu erevede II. Merutiyet dnemi fikir akmlar ile Trklk ve Trk Ocaklarna, ayrca Halklk ile Halka Doru Hareketine de umumi olarak deinmeyi gerekli grdk. Daha sonra Osmanlda yaymlanan dergilerden ve dergiciliin tarihinden bahsederek Halka Dorunun bu tarihi sre ierisindeki yerinden ve Halka Doru ile benzer izgideki dier dergilerden ayr bir balk altnda bahsettik.

Derginin ekil ve muhteva zellikleri ile Halka Dorunun yazar kadrosuyla ilgili incelememizi yine birinci blm ierisinde ayr balklar halinde ele

xv

aldk. Yazar kadrosunun alfabetik sral bir listesini verdikten sonra biyografisine ulaamadmz ve ulaabildiimiz yazarlar ayr balklar halinde gsterdik. Yazarlarn hayat hikyelerini anlatrken faydalandmz kaynaklar dipnotlarla belirttik.

kinci Blm Yazar Adlarna ve Konu Balklarna gre yaptmz fihristlere ayrdk. Yazar adlarna gre yaptmz fihristte yazar adlar alfabetik, ayn yazarn farkl yazlar ise kronolojik sra ile verilmitir. Yazar belli olmayan yazlar mzasz bal altnda gsterilmitir. Konu balklarna gre yaptmz fihristte de yine alfabetik ve kronolojik sra gz nnde bulundurulmutur. Konu balklarna gre olan fihristte, aratrmaclara kolaylk salamas asndan, her yaznn karsnda, o yaznn muhtevasyla ilgili zet mahiyetinde bir aklamaya da yer verilmitir.

nc Blm Halka Dorudan seilmi yazlara ayrdk. zellikle edebiyatla ilgili yazlar tercih ettiimiz bu blmdeki yazlarn sralanmasnda, konulara gre fihristteki sray dikkate aldk. Her yaznn sonunda say, tarih ve sayfa numaras ile yazar adn italik olarak belirttik.

Tezimizi hazrlarken faydalandmz kaynaklar Bibliyografya ksmnda gsterdik.

Tezimizin sonundaki Ek 1 ksmnda, dergide yer alan fotoraflara ve aklamalarna, Ek 2de ise Halka Dorudan seilmi cilt, kapak ve sayfa rneklerine yer verdik.

xvi

Tezimize gemeden nce, almam srasnda benden yardm ve desteklerini esirgemeyen ok kymetli hocam Yrd. Do. Dr. Ali Yldza teekkr bir bor bilirim.

Ayrca sonsuz sabr ve manevi desteiyle bana g veren sevgili eime, aileme ve ismini zikredemediim tm dostlarma teekkr ederim.

stanbul 2007 Orhan GDEK

I. BLM

1. HALKA DORU DERGSNN NCELENMES

1.1. GR

ncelememize konu olan Halka Doru dergisi, 24 Nisan 1913 ile 16 Nisan 1914 tarihleri arasnda haftalk olarak toplam elli iki say km olup, dnemin aydnlar arasndaki milliyeti ve halk dncelerin yayn hayatna yansyan bir grnm niteliindedir.

Bilindii gibi II. Merutiyetten sonra 1908de Trk Dernei, 1911de Trk Yurdu Cemiyeti ve yine ayn yl Trk Oca kurulmu, dnemin Milliyeti-Halk izgide bulunan aydnlar gerek bu derneklerde gerekse basn yoluyla gr ve dncelerini ifade edip tartma imkn bulmulardr.1 Mezkr derneklerden Trk Yurdu tarafndan karlan Halka Doru dergisinin sorumlu mdr, hal-i hazrda Trk Derneinde de ktiplik yapan Celal Sahirdir. Yazar kadrosunda ise Halide Edib, Yusuf Akura, Ahmed Agayef, Akil Muhtar, Kprlzade Mehmed Fuad, Ali Canib, Aka Gndz, Mehmed Emin ve Ziya Gkalp gibi mnevverlerin yer alyor olmas, derginin bulunduu izgi konusunda bize nceden bir fikir vermektedir.

Devrin yazar ve dnrleri arasnda yaygn olan milliyeti-halk dncelerin bir ynn tekil eden halka doru gitme hareketinin yayn hayatndaki tezahr niteliinde olan bu mecmuann tarih ve edebiyat iindeki
1

Geni Bilgi in bkz: Fsun stel, mparatorluktan Ulus Devlete Trk Milliyetilii: Trk Ocaklar (1912 1931), letiim Yay. st. 2004

yerinin ve mahiyetinin doru anlalabilmesi iin ncelikle derginin yaynland dnemi oluturan tarihi ve siyasi arka plandan ana hatlaryla bahsetmek gerekmektedir.

Osmanl Devletinin, 18. yy.dan itibaren devam eden Bat karsndaki gerilemesinin geldii son nokta, her alanda yenilgi ve hezimetlerle birlikte koskoca bir imparatorluun topraklarnn sadece Trakyann bir ksm ve Anadolu ile snrl kalm olmasdr. Osmanlnn ilk olarak toprak kaybna urad anlama olan Karlofa Anlamas (1699) ile balayan bu gerileme sreci, tarihi seyri ierisinde giderek hzn arttrm ve ne yaplmaya allan slahatlar ve ne de devleti dalmaktan geebilmitir. kurtaracana inanlan fikirler yenilgi ve dalmann nne

Osmanl Devletinin srekli geriye gidii ve paralann nlemek amacyla tam iki yz yl boyunca yaplan yenilik ve alnan tedbirlere tezimizin konusunun snrlar gereince deinemeyeceiz, ancak yine ayn gerekeden dolay, 1908de ilan edilen II. Merutiyet ve 1909da 31 Mart Vakasndan sonra Abdlhamidin tahttan indirilmesiyle birlikte gelien tarihi ve siyasi hadiselerden ana hatlaryla bahsetmenin lzumlu olduunu dnyoruz.

II. Abdlhamidin tahtta olduu dnemdeki, devletin gzetleyici ve baskc tutumu, 1908de II. Merutiyetin ilanyla beraber, yerini, ncekine nazaran son derece serbest bir ortama brakmtr. Fakat 1909da Abdlhamidin yerine tahta geen V. Mehmet Reatla birlikte devleti yneten ttihat ve Terakki iktidar, ynetimde istikrarszlklarn ve devletin toprak kayplarnn had safhada olduu bir iktidar dnemi olarak tarihe geer. Bu dnemde, ngilizler Msr, Franszlar Tunusu, talyanlar Trablusgarb ve sonrasnda da on iki aday igal eder. Ayrca Balkanlardaki topraklar da yaplan savalar ve antlamalar sonunda kaybedilmitir.

Halka Dorunun kmaya balad 24 Nisan 1913 tarihi, Osmanlnn Trablusgarp Savandan yenik kt ve hemen arkasndan Balkan Savana2 girdii tarihten (8 Ekim 1912) alt ay kadar sonrasna rastlar. I. Balkan Sava Mays 1913teki Londra Antlamas ile sona erer, fakat bu anlamayla birlikte Bulgaristann daha fazla toprak almasn kabul etmeyen Yunanistan, Karada ve Srbistan ve I. Balkan Savanda yer almam olan Romanya birleerek Bulgaristana sava aarlar. Balkan devletleri arasndaki bu ihtilaftan yararlanan Osmanl Devleti, I. Balkan Sava sonunda kaybettii Edirne ve Krklareliyi geri alr. te Halka Doru dergisi, devlet ynetimde byk istikrarszlklarn olduu ve devletin Balkanlardaki topraklarn tamamen kaybettii byle bir dnemde yayn hayatna balar.

Sz konusu dnem, Osmanl Devletinin byk bir inkraz iinde olduu ve aydnlarn kt gidiin nne geebilmek amacyla srekli tartp fikir rettikleri bir dnemdir. Aydnlar, retilen ideolojilerin, hayata geirildii takdirde devleti yklmaktan kurtaracana inanyorlard. II. Merutiyet devri Trk aydnlar, atan u ideoloji arasnda paralanmt: Batyla kaynamay ve ok milletli Osmanl mparatorluunun din ve rk fark gzetmeksizin tm vatandalara eit haklar verilmesi suretiyle kurtarlmasn neren Tanzimat devri liberalizmi (Osmanlclk); Mslmanln politika, kltr ve sosyal hayat zerindeki egemenliini devam ettirmesini ve zellikle Trkler ve Araplar arasnda olmak zere imparatorluun iindeki Mslmanlarla snrlar dndakiler arasnda kopmaz bir ba olumasn srarla isteyen slamclk ve ilk romantik dnemlerinde Trk rkndan herkesi zamanla tek bir devlet iinde birletirmek amacyla Trkler arasnda sk ilikiler kurulmas iin mcadele eden Trklk (Turanclk ya da Pantrkizm)3

Balkan Sava il ilgili Bkz: Aram Andonyan, Balkan Harbi Tarihi, Sander Yay. st. 1975, Trkesi: Zaven Biberyan 3 Yusuf Bayraktutan, Trk Fikir Tarihinde Modernleme, Milliyetilik ve Trk Ocaklar, Kltr Bakanl Yay. Ank. 1996, s. 35

Ali Kemalin Kahirede kard Trk adl derginin, 24-34nc saylarnda 1904 ylnda yaymlanan Yusuf Akurann Tarz- Siyaset adl uzun makalesi de ykl karsnda hal areleri arayan ve yukarda zikredilen ideoloji ile ilgili gr ve dnceleri iermektedir. Akura, makalesinde

Osmanlclk ve slamclk fikirlerini eletirdikten sonra son blmde Trklk fikrini ele almaktadr.

Bu konudaki fikirleri zetle yledir: Trk Birlii ilkin Osmanl mparatorluunda Trklerin, Trk olmadklar halde az ok Trklemi olanlarn ve ulusal vicdandan yoksun olanlarn bilinlendirilmesi ve Trkletirilmesiyle balayacaktr. Sonra, Asya ktasiyle Dou Avrupada yaylm olan Trklerin birletirilmesine geilerek azametli bir siyasal milliyet meydana getirilecektir.4

Trk ideolojinin geliip rgtlenmesinde, tpk Akura gibi eitli basklar sonucu Trkiyeye g etmi olan Rusya kkenli Trk aydnlarnn pay byktr. Bu aydnlar gerek Trklk uurunun uyanmasnda gerekse bu uurun rgtl bir hale gelmesinde etkin rol oynamlardr.

Sz edilen Trklk fikri ve bu fikre inanan kiilerin rgtl bir ekilde faaliyet gstermeleri Abdlhamid dnemine rastlar. Bilindii gibi Abdlhamidin baskc ve diktatoryal ynetimine kar Kanun- Esasiyi tekrar yrrle koymak isteyen ve Jn Trkler adyla anlan gruplarn faaliyetleri sonucu 24 Temmuz 1908de II. Merutiyet ilan edilmitir. lan edilen Meruti ynetimin getirdii zgr dnce ve tartma ortam nceden beri devam edegelen fikirlerin daha rahat ve daha serbest bir biimde tartlmasna imkn salamtr. Bu fikir cereyanlarnn ortak amac, kendi bak alarndan Osmanl devletinin geriliine are bularak kmesini nlemektir. Bu fikir akmlarnn mensuplar, genellikle II. Abdlhamid
4

Yusuf Akura, Tarz- Siyaset, Trk Tarih Kurumu Yay. Ank. 1976, s. 7 (Ord. Prof. Dr. Enver Ziya Karaln yazd nsz)

rejimine kar muhalefet hareketinin iinde yer almlardr. II. Merutiyetin ilan ile birlikte belirli yayn organlar ve cemiyetler etrafnda toplanarak, fikirlerini sistemli bir ekilde ilemeye, Bu devlet nasl kurtulabilir? sorusuna cevap aramaya almlardr.5

Trklk fikrinin rgtl ilk cemiyeti, Aralk 1908de kurulmu olan Trk Derneidir. Bu dernek, karm olduu ve kendi adn tayan Trk Dernei dergisiyle birlikte umumiyetle Trkoloji almalarnda bulunmu, ayrca Osmanl Devleti dnda yaayan Trklerle ilikileri salamlatrmaya almtr. Trk Yurdu Cemiyeti 31 Austos 1911de kurulan bir baka Trk cemiyettir. Cemiyet yelerinin fikir ve grleri, cemiyetin yayn organ olan Trk Yurdu dergisinde yaymlanmtr. Bu dergi daha sonra resmi olarak 1912de kurulan Trk Ocann dergisi haline gelmitir. Akademik yan ar basan ve 1913 ylnda kurulan Trk Bilgi Derneinin yayn organ ise Bilgi Mecmuasdr. Gerek zikredilen derneklerde gerekse bu derneklerin yayn organ olan dergilerde Trk-Milliyeti anlayla ilgili fikirler retilmi ve milliyetilik Osmanlda -devrin de

hususiyetlerinden dolay- farkl bir ekilde gelimitir.

Milliyetilik akm Osmanlda salt etnisiteye dayal bir Trklk anlay biiminde gelimemitir. Devrin Trklk fikrinin en nemli zellii, onun, Halk Fikirlerden ve Halka Doru Gitme Hareketinden bamsz olarak dnlemeyecei gereidir. II. Merutiyetin Osmanl dn yaamna getirdii temel akmlardan biri kukusuz halklkt. Rus Narodnik hareketinden ve Balkanlardaki uzants halklk (Populism)ve kylclk (peasantism)ten

esinlenen Osmanl halklar Trk Oca ve Milli Talim ve Terbiye Cemiyeti evresinde toplanm, Trk Yurdu ve Halka Doru dergilerini karmlard.

Yusuf Sarnay, Trk Milliyetiliinin Tarihi Geliimi ve Trk Ocaklar, tken Yay. st. 2004, s. 90

Halka doru deyimi, bilindii gibi arlk Rusyasnda 19. yzyln ikinci yarsnda gelien narodnik hareketinin temel iarlarndan biridir. Serfliin

kaldrl ertesi Rusyada toprak temerkz, toplulamas giderek hzlanm, tarmda kk reticilik gerilemiti. Ayn dnemde lkedeki kk burjuva aydn katmanlar toplumu yitiren kesimleriyle btnlemeye ynelmiti. Dier bir deyile kylln alt gelir gruplarna seslenen Rus aydn, arplan geleneksel yapya halka doru hareketiyle zm aramt. Halka doru gidenler topran her geen gn kulaklara, zengin iftilere kaptran ve giderek yoksullaan kk retici kylle sahip kyor, geni kyl kitlelerini arla kar bakaldrya aryordu. Devrim iin kyll kazanmak gerekirdi ve bu nedenle Rus aydnna nemli grevler dyordu. Rus aydn halka gitmeli, halka inmeli, halk uyarmal, eitmeli, aydnlatmalyd.6

Rusyadaki bu fikir ve hareketler Osmanl aydnlarna da ok gemeden Balkanlar ve Rusyadan g eden Trk kkenli aydnlar araclyla ulat. Trklkle ilgili cemiyetlerde Rusya meneli bu halka doru hareketi, memleket artlarna uyarlanmak suretiyle yeniden yorumland ve aydnlar tarafndan bir ilke olarak benimsendi. Balkanlardaki milliyetilik hareketlerinin de halklkla beraber yrd bu dnemde, bir ynyle tepkisel olarak teekkl eden Trk Milliyetilii halklktan bamsz bir ideolojik yap deildi. Trk milliyetileri, klasik Osmanl toplum dzeninin temel zaafnn, brokrasi ile halk arasndaki derin mesafede sakl olduunu dnyorlard. Bu mesafe, keza devlet-millet, aydnlar ve kyl, stanbul ve Anadolu arasnda da kendisini reten bir mesafeydi. Sadece politik deil ayn zamanda kltrel ve ideolojik de temellere sahipti.7 te tam da bu noktada Nisan 1913te Trk Yurdu tarafndan karlmaya balayan ve hem Trk-Milliyeti ve hem de Halk-Kyc fikirlerin bir yansmas, bir yayn organ niteliinde olan Halka Doru dergisi karmza kmaktadr.

Zafer Toprak, Osmanl Narodnikleri: Halka Doru Gidenler, Toplum ve Bilim 24 K 1984, s.69 7 Mehmet zden, Trkiyede Halkln Evrimi (19081918), Hacettepe niversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Say 16, Yl 2006, s. 90

1. 2. OSMANLIDA DERGCLN TARHNE GENEL BR BAKI8, HALKA DORU DERGS ve AYNI DNEMDE YAYIMLANAN BENZER DERGLER

Tarihi kaytlara gre Osmanlda yaymlanan ilk Trke dergi bir tp dergisi olan ve 26 Mart 1849 tarihinde yaymlanmaya balayan Vakayi-i Tbbiyedir. Onu, Temmuz 1862de yayn hayatna balayan ve Cemiyet-i lmiye-i Osmaniye tarndan karlan Mecmua-i Fnun dergisi izler. Onunla ayn yl yaymlanan Mirat dergisi say, Mecmua-i ber-i ntibah dergisi ise sadece sekiz say kabilmitir. Daha sonraki dergiler, 1864 tarihli Mecmua-i Ceride-i Askeriye, 1865te Mecmua-i bretnma, 1866da Mecmua-i Maarif, 1867de Mecmuai Ulum ve Tuhfett-Tbtr. Bunlardan baka 1871 ylna kadar muhtelif dergiler neredilmitir.

1871 yl Trk dergicilii iin bir anlamda dnm noktas olarak nitelendirilebilir. Bunun sebebi bu tarihten sonra yaymlanan dergi saysnda nemli bir art grlmesi ve Ahmet Mithat Efendinin yaymlad Daarck adl dergi ile birlikte, dergiciliin artk geni kitlelere hitap eder hale gelmesidir. 1872de Daarckla beraber , 1873te ondan fazla dergi karlmaya balanmtr. Bu tarihlerden sonra deiik alan ve konularda (ocuk, kadn, askerlik, mizah, bilimsel, edebi, mesleki, vs. ) dergiler yaymlanmtr. Fakat daha sonra Abdlhamidin basn zerindeki denetleme, bask ve sansrleri sebebiyle yayn saysnda bir azalma olmutur.

Geni Bilgi in Bkz: Blent Varlk, Tanzimat ve Merutiyet Dergileri, Tanzimattan Cumhuriyete Trkiye Ansiklopedisi, letiim Yay. 1985, cilt 1

27 Mart 1891 tarihinde yayn hayatna balayan Servet-i Fnun dergisi, edebiyat dergiciliinde mhim bir yere sahiptir. Dnemin en mehur edebiyat, sanat ve bilim adamlar bu dergide yazlarn yaymlamlardr. Ayrca bu dergi Edebiyat- Cedide olarak adlandrlan edebi akmn da szcs konumunda olan bir dergidir.

1908de II. Merutiyetin ilan edilmesiyle ve basn zerindeki sansrn kalkmasyla birlikte pek ok gazete ve dergi yayn hayatna balamtr. Hemen her konuda derginin yaymlanmaya balad bu yllar Anadoluda da pek ok dergi yayn hayatna balamtr. Ancak gerek Anadoludaki gerekse stanbuldaki dergilerin ounun ortak zellii, devrin zgrlk rzgrlarna kaplarak yayn hayatna balayp, birka say ktktan sonra kapanmalardr.

Tezimizin erevesi itibariyle dergiciliin bizi ilgilendiren ksm daha ok Trk ve Milliyeti dergilerdir. II. Merutiyetin ilanndan sonra, dnemin aydnlarnn nemli bir blm Trklk ideolojisinin etrafnda toplanm, bir kurtulu midi ile Trklk anlayna drt elle sarlmtr. Bu anlayn ttihat ve Terakki iinde de g kazanmas sonucu, Trklk dncesini savunan birok dergi birbiri ardna yayn piyasasna girmitir.9 1911 ylnda yedi say kabilen Trk Dernei ve 1911de Trk Yurdu dernei tarafndan karlan ve dernekle ayn ad tayan Trk Yurdu dergisi bunlarn ilkidir.

Trk Yurdu dernei, 1913 ve 1914 yllarnda halkn her kesiminin rahata anlayabilecei, onlar milliyet dncesi etrafnda toplayabilecek iki dergi daha karmtr. Her ikisi de Celal Sahir (Erozan)in ynetiminde kan bu dergiler Halka Doru ve Trk Sz adlarn tamaktadr.10 almamzn konusunu oluturan ve Trk fikirlere sahip nemli sanat, edebiyat ve siyaset adamlarnn

Blent Varlk, Tanzimat ve Merutiyet Dergileri, Tanzimattan Cumhuriyete Trkiye Ansiklopedisi, letiim Yay. 1985, cilt 1, s. 119 10 A.g.e. s. 120

yazlarnn yer ald Halka Doru dergisi, toplam elli iki say ktktan sonra kapanm ve daha sonra, serlevhasnda bulunan Halka doru gitmek, halk iin almak dsturu ile yayn hayatna balayan Trk Sz dergisi kmaya balamtr. Fakat Trk Sznn mr pek uzun olmam sadece on alt say yaymlanabilmitir.

Trklk dncesini temsil eden dier nemli dergilerden biri 1910-1912 yllar arasnda Selanikte yaymlanan Gen Kalemler, dieri ise 1917-1918 yllar arasnda kan Yeni Mecmuadr. Sz konusu dergilerde yine dnemin nde gelen milliyeti aydnlarnn birok yazs yaymlanm, zellikle Gen Kalemler dergisi, Trkln bir ynn tekil eden Yeni Lisan Hareketinin szcs konumuna gelmitir.

1. 3. HALKA DORUNUN IKARILI AMACI ve ADININ KONULMASI

Sz konusu dergi, yayn politikas itibariyle her trl sosyal, kltrel ve iktisadi teebbsn halkn geliimine katkda bulunmas gerektiini savunmu, bu itibarla aydnlara byk sorumluluklar yklemitir. Sayfalarn da bu hedefe hizmet edecek biimde kullanan derginin amac, halkn her anlamda inkiaf olduundan, halka ulaabilmek amacyla, dergide sade ve anlalr bir dil kullanlmaya allm, halkn ilgisini eken, halkn problemlerine areler arayan, onlara bilgiler veren ve milliyeti duygular n plana karan yazlara yer verilmi, dnemin mnevverlerinin halka ulamalar, baka bir deyile halktan kopuk olmamalar gerektii zerinde sklkla durulmutur.

Mecmuada Yusuf Akura tarafndan kaleme alnan ve Halka baln tayan yaz be say boyunca srm ve zellikle yaznn ilk blmnn yer ald

10

22. sayda Halk kavram zerinde durulmutur. Sz konusu yaz Halk kavramndan ne anlalmas gerektiini aka ortaya koymas bakmndan nemlidir. Mezkr yazda yle denilmektedir:

Biz Halka Doru diye ad taktmz bu cerideyi, halk iin halka faydal olmak iin karyoruz. Halktan muradmz, kylkte yaayan, az toprak sahibi yahut bsbtn topraksz renberler; sonra ehirlerde geinen ufak esnaf ve gnlk ameleler, rgatlardr.11

Buradan anlalmaktadr ki derginin hedef kitlesi, ulamak istedii grup, kyl, ii ve esnaftr. Toplumun nemli ayan oluturan ve Halk szyle ifade edilen bu kesimin ayrc vasflar arasnda, megul olduklar ilerin yannda, tahsil ve iktisadi ynlerden eitli imknszlklar sebebiyle yeteri kadar geliememi olmalar da saylmaldr.

Yukarda bahsedilen, Halkn, aydnlar ve devlet tarafndan ihmal edilmi olmas, onun zellikle ekonomik ve ilmi alardan geri kalmas sonucunu dourmutur. Derginin karlmasnn altnda yatan en nemli sebeplerden biri de zaten, halkn uyanna ve kalknmasna katkda bulunmak dncesidir. Mecmuann ilk saysnda yer alan ve derginin karl sebebinin, grlen bir rya benzetmesi ile tahkiye edilerek anlatld yazda, Halk ile mnevverlerin diyaloguna yer verilmekte ve halkn azndan, -geliebilmek ve ilerleyebilmek iin- neler yaplmas gerektii anlatlmaktadr.

Sz konusu yazda, sekiz on yazar bir rya grr. Bu yazarlar ryalarnda tarlada alan ve olduka yal olan bir kadna rastlarlar. Kadnla konumalar

11

Akuraolu, Halka, Halka Doru, Yl 1, Say 22, 5 Eyll 1329, s.169

11

neticesinde onun bugne kadar hep ihmal edilmi olan Halk olduunu anlarlar. Kadn onlara yle seslenir:

Ben sras geldike, btn sular zerine attnz halkm. Kendi namna hkm srdnz, hkimiyetinin vekilleri olarak meydana ktnz ahaliyim, milletim. Siz, ktlar iinde gmlmekten baka bir ie yaramayacak kanunlar, nizamlar yaptnz, ben kendi adetlerimi canl kanunlar yaparak, hayatm bu gne kadar sakladm.

Siz, anlamadm lugatlerle dolu yn yn kitaplar, cerideler kardnz. Ben k Garibler, Keremler, Krolular dzerek, ruhumu onlarla avuttum. Siz kelamlar, tasavvuflar, felsefeler, derin derin ilim kitaplar yazdnz. Ben onlardan hibir ey anlamadm iin dinimi mzrakl ilmihallerden, ilahilerden renmeye altm. Siz beni aramadnz, ben sizi anlamadm. Artk sizden midimi zdm. Islahat diye yaptnz, yapacanz eyleri dinlemeyeceim; ben kendi kendimi okutacam. Kendi kendimi slah edeceim. Terakkiye kendi admlarmla gideceim. ptida bana bir dil, bir edebiyat lazm. Dini, ahlaki, iktisadi, itimai malumat lazm. Bunlar kendi kendime edineceim. Eski ypranm aletlerimi atarak yeni makineler kullanacam. Toprak srmeyi, hayvan beslemeyi, ky idare etmeyi, yol yapmay, mektep amay reneceim. Gizli duygularm, uursuz mefkrelerimi, kalbimden kararak ortaya koyacam. Dinimin esaslarn bularak gerekten slam mmeti olacam. Bu ii yapmak iin bu grdnz a, plak, stmal oullarmla, zavall yoksul kzlarmla almaya niyet ettim. Siz de benim evlatlarm deil misiniz? Siz de yapma dilinizi, yalanc bilgilerinizi, bo ve faydasz gururlarnz brakarak bana gelir, benimle beraber alr msnz?12

Bu szler zerine uykudan uyanan yazarlar, haftalk Halka Doru dergisini karmak suretiyle, o ihtiyar kadna, yani halka yardm etmeye karar verirler.

12

Halka Doru, Halkn Dedikleri, Halka Doru, Yl 1, Say 1, 11 Nisan 1329, s. 1, 2.

12

1. 4. DERGNN EKL ve MUHTEVA ZELLKLER

1.4.1. DERGNN EKL ZELLKLER

Halka Doru dergisi Trk Yurdu dernei tarafndan karlm olup, hicri 11 Nisan 1329 ile 3 Nisan 1330 tarihleri arasnda yaymlanmtr. Haftalk olarak toplam elli iki say km olan Halka Doru dergisi bir yllk yayn hayat sresince Trk ve Halk izgide yer alan bir yayn politikas takip etmitir.

Derginin sorumlu mdr Celal Sahirdir. Mecmuann ilk saysnda yer alan Halka Dorunun Daimi Yazclar bal altnda u yazarlarn isimleri yer almaktadr: Halide Edib Hanm, Akura Olu Yusuf, Ahmed Agayef, Tevfik Nureddin, Celal Sahir, Hseyinzade Ali, Hamdullah Subhi, Akil Muhtar, Abdlfeyyaz Tevfik, Ali Canib, Ali Ulvi, Galib Bahtiyar, Kazm Nami, Kprlzade Mehmed Fuad, Gkalp, Mehmed Emin, Mehmed Ali Tevfik, Memduh evket Beyler. Daimi yazclar sfatyla isimleri zikredilen yazarlardan, Halide Edib Hanm, Tevfik Nureddin, Hseyinzade Ali, Hamdullah Subhi, Akil Muhtar, Ali Ulvi ve Mehmed Ali Tevfikin, dergide yaymlanm hibir yaznn imza ksmnda adlar yer almamaktadr.

Mecmuann idarehanesi, stanbulda Nuruosmaniye Caddesinde 40 Numaral Trk Yurdudur. Derginin yll, Osmanl memleketi iin 12 Kuru, Rusya ve Acemistan iin 2 Ruble, baka memleketler iin 5 Franktr; says 10 Paraya satlmaktadr.

13

Halka Dorunun her bir says sekiz sayfadan ibarettir. Fakat sadece 29 ve 30. saylar bir arada olmak zere on iki sayfa olarak kmtr. Bunun yannda derginin 38. says da on iki sayfa olarak yaymlanm, dier btn saylar sekiz sayfa olarak kmtr. 27x18 ebatlarnda olan dergi, ikinci hamur kda basl ve fotorafldr. Dergi kapanda bulunan Halka Doru yazsnn hemen altnda Haftada Bir Trk Yurdu Tarafndan karlr ibaresi yer almaktadr. Dergideki yazlar her sayfada iki stun halinde bulunmaktadr.

1.4.2. DERGNN MUHTEVA ZELLKLER

Halka Doru dergisinin ekil zellikleri yukarda belirtildii gibidir. Derginin muhteva zellikleri ile ilgili yapacamz tespit ve tahlillere gemeden nce dergideki yazlarn trlere gre bir dkmn vermeyi uygun grdk:

R 66

HKYE 38

MEKTUP 3

GEZ 3

TARH 14

DN 8

SALIK 6

BLM 3

ETM 14

KTSAT 29

MUHTELF KONULAR

HABER

GAZETE, DERG, KTAP TANITIMI

DUYURU, KUTLAMA, REKLM, TASHH 33

20

29

26

14

1.4.2.1. Dergide Milli ktisada Verilen nem

Yukardaki tablodan anlalmaktadr ki edebiyatla ilgili olarak iir, hikye, mektup, gezi gibi trlerde bir yl boyunca dergide yzden fazla yaz yaymlanmtr. Edebiyat harici yazlardan tarih, din, salk, bilim, eitim, iktisat gibi konular iersinde ise en ok yeri iktisadi yazlarn tuttuu grlmektedir. Mecmuada iktisat zerine olan yazlarn, edebiyatla ilgili olanlardan sonra en fazla yeri tutmas, bize Halka Dorunun yayn politikas ierisinde iktisat konusuna ne derece byk nem verildiini gstermektedir. Sz konusu yazlar incelendiinde, milli iktisat politikasnn benimsendii ve milli bir burjuva snf yaratlmas gereinin savunulduu grlmektedir.

Halka Doru dergisinin iktisat asndan incelenmesi ile ilgili hazrlanm olan Osmanl ktisat Dncesinin Geliiminde Halka Doru Dergisinin Yeri13 balkl yksek lisans tezinde yle denilmektedir: I. Dnya Sava yllarnda liberal iktisadi dnceye kar dergilerde genel olarak bir tavr alnmtr. lk olarak bu kar grler ttihat ve Terakkiye yakn oluuyla bilinen Trk Yurdu dergisi tarafndan savunulur. Trk Yurdu dergisi yazarlarna gre koruyucu bir iktisadi politika kanlmazdr. Genel olarak Trk burjuvazisi oluturulmal, iktisadi bamszlk kazanlmal, esnaf Trkletirilmeli konular sklkla ele alnmtr. Trk Yurdunun bir dier yayn organ olan Halka Doru dergisi ise yukarda sz konusu edilen konular halka anlatmaya ve onlar bilinlendirmeye almtr.14

Bu konularla ilgili zellikle kooperatifiliin halk arasnda benimsenip yaygnlatrlmasna ve milli burjuvazinin oluturulmasna ynelik yazlara, ziraatla

13

Hsn Cemal Ocak, Osmanl ktisat Dncesinin Geliiminde Halka Doru Dergisinin Yeri, Marmara ni, Sosyal Bilimler Enstits, ktisat Anabilim Dal, Yksek Lisans Tezi, st. 2002 14 A.g.e. s. 54

15

ilgili ve ticaretle ilgili yazlara, esnaf ve eitli meslek kollaryla ilgili yazlara dergide geni yer verilmitir.

1.4.2.2. Muhtevaya Tesir Eden ki nemli Faktr: Milliyeti ve Halk Dnceler ile Balkan Savalar

nceleme

konumuzu

oluturan

Halka

Doru

dergisindeki

yazlarn

muhtevasna dorudan etki eden iki nemli faktr vardr. Bunlardan birincisi henz yeni yaplm olan Balkan Savalar, ikincisi ise o dnemde revata olan milliyeti ve halk dncelerdir. Tezimizde milliyetilik ve halklk ile Balkan Savalarnn tarihi geliimi zerinde ayrntl bir ekilde durmayacaz. Ancak sz edilen unsurlarn Halka Dorunun muhtevasna ne gibi katklar ve etkileri olduu konusunu teferruatyla incelemeye alacaz.

Aslnda szn ettiimiz Balkan Savalar ile milliyeti ve halk dnceler birbirleriyle ilikili ve birbirini tamamlayc niteliktedirler. nk Balkan uluslar arasnda milliyeti gelimeler sonucu ok sevilen Rumeli topraklarnn birer birer elden k Trk Milliyetiliinin douunda rol oynamtr. () Trkler Balkan topraklarn fethettikten sonra buralara belli bir iskn politikas iinde, Anadoludan Trk aileleri gndererek, Hristiyan nfus yannda bir TrkMslman nfus meydana getirmilerdir. Bu siyaset ve tmar sistemi sayesinde Balkan topraklarnn ekilebilir ok byk ksm Trklerin eline gemitir. Balkan topraklarnn elimizden kyla beraber, kurulan yeni milli hkmetler Trkleri atmak ve eritmek politikas gtmler, bu ekilde katksz bir milli bnyeye erimek istemilerdir. Dier taraftan da Osmanl dneminin efendileri, yeni rejimde statlerini de kaybedince bu duruma tahamml edemeyip anavatana g etmek yolunu tutmulardr. Bu gler Trk milliyetiliinin oluumuna tesir etmekten geri kalmamtr. Yerlerini yurtlarn terk eden binlerce insan ok sevilen Rumeliden

16

anavatana gelip yerleirken, Rumeli slasn ve Balkan uluslarnn milli kurtulu savalar srasnda kendilerine yaptklar eziyetleri dile getirirken, halk arasnda milliyeti hislerin domasna yol amlardr.15

zellikle yukarda belirtilen Rumeli slas kavram ve Balkan uluslarnn Trk-Mslman unsura kar yapt acmasz eziyet ve ikencelerin, Halka Dorudaki yazlarn konusuna dorudan etki ettii grlmektedir.

Mecmuann 34. saysnda yer alan c Trks16 balkl iirde zellikle Balkanlarda Trklere yaplan zulmden bahsedilmekte ve intikam ars yaplmaktadr.

() Yce da ban duman brd; Kadersiz vatana dman yrd; Gelinlik kzlar alak Bulgarlar Salarndan tutup yerde srd.

Trk kovuldu bahesinden, bandan, alnd lsnden, sandan; Kan kprr imdi o Rumelinin Altn akan ovasndan, dandan. ()

15 16

Ali Engin Oba, Trk Milliyetiliinin Douu, mge Kitabevi, Ankara 1995, s. 62, 63 Atila Han, c Trks, Halka Doru, Yl 1 Say 34, 28 Terin-i Sani 1329, s. 265

17

Aadaki msralar ise Aka Gndzn Trks17 adl iirinden alnmtr:

() Birlik olsun Rumelide her gn dmanlar. Seller gibi aksn gitsin, canlar, cihanlar Dirilmekn imanm var, tlsmm var: Yeter bana milli duygum, milli gururum. ()

Mecmuada say olarak yaymlanan ve birbirinin devam niteliinde olan Celal Sahir imzal c 1, c 2 ve c 3 balkl iirlerde de yine Balkanlar, Rumeli, Trklere ve Mslmanlara yaplan zulmler, intikam arlar gibi konular ilenmektedir:

c 118 () lm ve kan te seni kurtaracak bir silah! Bugn akam oldu, fakat yarn var. Sen secdeye kapanrken dn, ah, Nice ulu camilerde an alar, Nice billur rmaklardan kan akar.

17 18

Aka Gndz, Halka Doru, Yl 1 Say 8, 30 Mays 1329, s. 57 Uyank, c 1, Halka Doru, Yl 1 Say 3, 25 Nisan 1329, s. 19

18

c219 () Bulgarlarn dudayla kirlendi; Yce slam namusunu yakt kirli kucaklar. Camilerde arap iip tepinirken alaklar Alndan herkes ekmek dilendi.

Topraklar ehid kan sulad. Ot inerken, aa yerken hasta, cansz askerler. Ev basarak para alan, kan smren her nefer Bileine bir srma sa dolad ()

Birinci Balkan Savandan sonra 1913 yl Mays aynda imzalanan Londra Antlamas sonras Osmanl Devletinin batdaki snr Midye-Enez hatt olmutu. Bu izgi Edirneyi Osmanl Devleti snrlar dnda brakyordu. Fakat daha sonra kan anlamazlk sonucu Balkan devletlerinin kendi aralarnda savaa balamalarndan yararlanan Osmanl Devleti, Midye-Enez izgisini geerek Edirne ve Krklareliyi geri ald. Derginin 15. saysnda yer alan Celal Sahirin c 3 adl iiri bu hadisenin bir yansmas niteliindedir:

c320 () Yangn snd, gn ald, paralad zulmeti; Sen bizimsin, ey Edirne, ey Rumeli cenneti! Haber verin kan alayan Sinana: Sultan Selim kavuuyor ezana. ()
19 20

Celal Sahir, c 2, Halka Doru, Yl 1 Say 4, 2 Mays 1329, s. 27 Celal Sahir, c 3, Halka Doru, Yl 1 Say 15, 10 Temmuz 1329, s. 113

19

Yukarda verdiimiz misaller dnda Balkan hasreti ve zulmyle ilgili dergide daha onlarca rnek vardr. Abaka imzasn tayan Kasmiye, Yusufumun Kokusu, Demeyin adl iirler, Ahmed Necmeddin imzal ntikam adl iir, Aka Gndz, imzal Muhacir Trks, c Trks, Hakikin Ryas, stiklal Mar adl iirler, Ali Canibin Sorma Ah ren balkl iiri, Bir Muhacir imzal Sultan Selim adl iir, Enis Behi imzal Ey Meri adl iir, Feyzullah Sacidin Bir Trk Yavrucana adl iiri, zzet Ulvinin ntikam balkl iiri ve daha baka birok iir dorudan doruya Balkanlarla ilgilidir. Bunlar dnda milli duygularla ilgili olan ve dolayl olarak Balkanlara deinen iirler de mecmuada yer almaktadr.

Sz edilen konunun, mecmuada iirler dnda hikyelerde de yer aldn grrz. rnein, Kprlzade Mehmed Fuad imzal Sng Altnda adl hikyede anlatlanlarn gerekten yaanm olduu belirtilmekte ve bir Trk kynn Bulgarlar tarafndan igal edilii anlatlmaktadr. Ayrca yazarn Hicret

Hikyelerinden balkl yks de yine Bulgar zulm zerinedir.

Nazm imzal Ana ntikam adl hikyede Bulgarlarca alkonan bir Trk anasnn dmanlarndan nasl intikam ald konu edilmektedir.

Maralolu21 imzal Selanikli Aye Hanm adl hikyenin st balnda Mukaddes Kinler ibaresi yer almaktadr. Hikye, Rumeliden g etmek zorunda kalm insanlarn anavatandaki soydalar arasnda milli duygularn uyanmasna nasl katkda bulunduklarnn gzel bir rneini oluturmaktadr:

21

Kazm Nami (Duru)

20

Rumelide mahvedilen yz binlerce Mslmanlarn, Trklerin, buralara hi haberi mi gelmemiti? Bu stanbul beyleri, hanmlar hal zevklerinde, elencelerinde bu kadar hissizcesine nasl devam edebiliyorlard? Acaba bunlar ana, baba, oul, karda yrei tamyorlar m idi? Yoksa yrekleri tatan bile olsa, bir seneden beri Rumelinde akan kanlardan, yalardan biraz anmak lazmd.

Selanikli Aye Hanm, herkesi kendi gibi grmeye alm, etrafnda yas gnleri tatm kimselerin gzyalarn gre gre alamadan geen gnlerin kymetsizliine inanm idi. stanbullularn da kendi gibi insanlardan baka trl olabileceine pek akl erdiremiyordu. 22

Yine Maralolu imzal ve dergide say boyunca yaymlanm olan Zaruri Bir Mukayese balkl hikyede de ayn konu ilenmektedir.

Mehmet Rfat imzal Kylnn ntikam balkl hikyede Rumelide bir Trk kynn dmanlarca nasl yaklp ykld, insanlara nasl ikence ve eziyetler yapld anlatlmaktadr:

Komiteler, ky sarmlar. Kyn delikanllar hep aada balarda bulunuyormu. Zaten kyde olsalar ne hayr var? Ellerinde silah yok, bir ey yok. Fakat evvel Allah yine saldrrlard. Kydeki ihtiyarlar, kadnlar, ocuklar hep bu aaki dereden kamlar. Bizim ocuklar ne yapacaklarn armlar. aknlktan kyn st bandaki samanlklara koup oradaki bir samanla gizlenmiler. Komiteler, ky atee verirler. Bizim ev de yanar. ()

Sonra samanlklara gitmiler. Samanlklar da yakmaya baladklar zaman artk bizim ocuklar da midi kesmi. Salvat getirmeye balamlar

22

Maralolu, Selanikli Aye Hanm, Halka Doru, Yl 1 Say 32, 14 Terin-i Sani 1329, s. 248.

21

Canavar dmanlardan birka, bizim ocuklarn bulunduu samanla gelmiler. eride kimse yok sanmlar. lerinden biri bunu da yakalm demi. Bu sz zerine helalim, ocuuma sarlm, kapdan frlayp knca biareyi tutmular, ocuuyla kesmiler 23

Grld zere dergideki iir ve hikyelerin birounun konusunu Rumeli ve Balkanlardaki zulmler oluturmaktadr. Bunlar dnda kalan iir ve hikyelerin ekserisinin konusunu ise yine yukarda bahsedilen konularla ilikili olarak Trk ve milliyeti duygular ile halk dnceler tekil etmektedir.

Zaten sz edilen iki kavram dnemin koullar ve anlay gerei birbirinden kesin izgilerle ayrmak mmkn deildir. Bilindii gibi Rusyadaki narodnik hareketinin bir anlamda Balkanlardaki yansmas olan halklk (Populism) dncesi Osmanl aydnlarn da etkilemiti. Balkan uluslarnn halklk fikrini fiiliyata dkerek baar gstermi olmalar ve bu baarlara Trk Osmanl aydnlar tarafndan gsterilen tepkiler sonucu bizde de halka ulamak, halk yceltmek ve halk iin almak, zorunlu bir hal almt. Zira II. Merutiyet yllarnda millet ile halk szckleri bir lde e anlamda kullanlyordu. Trklk akmnn yayn organ Trk Yurdunda, gzideler tarafndan temsil olunan, halktan ayr bir milletten sz edilemeyecei kaydediliyor, milliyetin esaslarn yaratan halktr deniyordu. Milleti halkn zevki, ruhi duygular, halkn akideleri, halkn grleri olutururdu. Bu nedenle Trk Yurdu daima halka doru inmeyi, halk anlamay, milleti ykseltmek iin halk ykseltmek gerektiini vurgulamt.
24

Ayn

dernein bir dier yayn organ olan Halka Doruda da milliyetilik anlay, pek tabii ki halklktan bamsz bir anlay olarak dnlmyordu. Dergideki iir ve hikyelerin konusunu da bu anlamda Balkan Savalarnn etkilerinden sonra

23 24

Mehmet Rfat, Kylnn ntikam, Halka Doru, 10 Terin-i Evvel 1329, Yl 1 Say 27, s. 213 Zafer Toprak, Osmanl Narodnikleri: Halka Doru Gidenler, Toplum ve Bilim, Say 24, K 1984, s. 70

22

en ok, Trk-Milliyeti dnceler ile ondan bamsz dnlemeyen halklk fikri oluturuyordu.

Dergide Trklk ve Milli duygularla ilgili olmayan iir ya da hikye hemen hemen hi yok gibidir. Dorudan ya da dolayl olarak mezkr konularla ilgili dergide yer alan yazlar, yukarda da belirtildii gibi halk bilgilendirme ve halkn seviyesini ykseltme amacn da tamaktadr.

rnein, mecmuada yer alan A.G.N. imzal Ali Onbann Kyl Kardalarna Sz adl iir almann ve okumann nemini vurgulamaktadr. Ahmed Necmeddin imzal Ulu Ik adl iirin bal Trk milletinin uyann sembolize etmektedir. Aka Gndz imzal Bayrak Trks adl iir Trk Bayra sevgisi zerinedir. Yine ayn airin Oraa Giderken adl iiri iftilerle ilgili ve Biraz Vicdan adl iiri ise Anadolunun fakirlik ve talihsizlii ile ilgilidir. Ali Canibin Kaval ve Turann Yolu iirleri vatan sevgisi ve milli duygularla ilgilidir. Celal Sahir imzal Esnaf Destan ise meslei esnaflk olanlara vg niteliindedir; vs.

Grld zere mecmuadaki iirler ya milli duygularla ya da onunla balantl olarak halklk dnceleriyle alakaldr. Dergide konuyla ilgili olarak daha onlarca rnek vardr. iirler dnda dergideki hikyeler incelendiinde de grlecektir ki yine ayn konular hikyelerin de muhtevasn oluturmaktadr. Mesela, A. Kadirin Trk adl uzun hikyesinde, Ahmed Necmeddinin Trk Kan adl hikyesinde, Ali Suadn Pek Muhterem Bir Adam ve Byk Trk adl yklerinde ve daha sayamadmz pek ok hikyede mezkr konularn ilendiine ahit olmaktayz. Sonu olarak, Halka Doru dergisindeki iir ve hikyelerin konusuna tesir eden iki nemli faktrn, Balkan Savalar ile birlikte milliyeti ve halk fikirler olduunu syleyebiliriz.

23

1.4.2.3. Her Alanda Millilik Anlay

Halka Doru dergisini karan kiiler ya ttihat ve Terakki Partisinin yeleri ya da partiyle dorudan ilikisi olan kiilerdir. Bu noktada II. Merutiyetten sonra iktidarda sz sahibi olan ttihat ve Terakki yelerinin icraat ve dncelerinin bir anlamda szcs niteliinde olan Halka Doru dergisinde ttihatlarn politikalarna ynelik olarak yazlar yaymlanmtr. zellikle her alanda oluturulmaya allan millilik temeline dayal sistemlerin, hayata geirilmesine ynelik yazlar ayn zamanda ttihat ve Terakkinin politikalaryla da rtmektedir.

ktisatta, eitimde, edebiyatta, sanatta, kltr ve yaamda, hlasa her alanda millilik anlay Halka Dorunun savunduu ve sayfalarnda yer verdii grlerdendir.

Mecmuada Muhiddin (Birgen) tarafndan kaleme alnan ve 6. sayda yer alan En Byk Eksiimiz 1 adl yaz, iktisat alanndaki millilik anlaynn anlatld iyi bir rnektir. Da baml olmaktan yaknlan yazda ihtiyalarn milli kaynaklarla salanmas gerektii zerinde durulmaktadr:

Bugn Avrupa para vermese halimiz yaman. Elbise gndermese plak kalacaz. Bu gzel ve sevimli cennet vatanmzn her bucanda istediimiz kadar buday yetitirmek kabil iken yediimiz ekmein ununu Rusyadan, Avusturyadan, dmanlarmzdan alyoruz! Kylmz, iftimiz Ah, onlarn hali de pek berbat Biareler bakmsz, plak, a ift srecek kz yok. Ekecek tohum bulamyor; simsarlarn, dolandrclarn elinde zebun, esir25

25

Muhiddin, En Byk Eksiimiz 1, Yl 1 Say 6, 16 Mays 1329, s. 46, 47.

24

Halka Doruda savunulan her alanda millilik anlay, gzlerini modern bilimsel gelimelere kapatan bir anlay deildir. Tam tersine millilik temeline dayal ve bilimsel gelimelerin yakndan takip edilmesi gerektiini savunan bir anlaytr. rnein mecmuann 3. saysnda yer alan Abdlfeyyaz Tevfik imzal Baba d adl yazda zellikle eski rf, adet, gelenek ve greneklerin korunmas gerektii ve fakat bunun, Bat dnyasnn bilim ve tekniiyle sentezlenmesi lzumu vurgulanmaktadr.

Bu saydmz ziyanlardan, belalardan kurtulmak ister isek attmz faydal eyleri yeni batan arayalm. Eski panayrlarmz kurup iftliklerimizi iletelim. Tezghlarmzn bana yeni batan geelim. Unutulmak derecesine gelmi olan Trklk hayatn uyandralm ve bu salam temeller zerine Frenklerden reneceimiz gzel bilgileri, sanatlar yerletirelim. O zaman yerimizde diki tutturur ve faydal bir surette alrz. Zaten Peygamberimiz Efendimiz tarafndan bilgiyi nerede bulur isek oradan almaya iznimiz vardr. Fakat bizim de bir temelimiz, bir milletimiz olsun. Byle milli ktkler zerine Avrupann medeniyet asn vurur isek kuvvetlice tuttururuz.26

Mecmuann 43. saysndaki Kara Ouz imzal Halk ocuuna balkl yazda da halka seslenilmekte ve yine millilik temeline dayandrlmak suretiyle grler ifade edilmektedir. Sz konusu yazda, bir Trk mektebinden Trkten ok yabanclarn mezun olduu haberi rneinden hareketle milli ve manevi deerlerin korunmas zerinde durulmakta ve maddi adan gl olunmas gerektiinin alt izilmektedir.

26

Abdlfeyyaz Tevfik, Baba d, Yl 1 Say 3, 25 Nisan 1329, s. 22

25

Her alanda millilik anlaynn hayata geirilebilmesi iin gerekli olan halkn tahsil ve bilin dzeyinin ykseltilmesi ile aydnlarn halkn seviyesine inmeleri gereine ynelik olarak grlerin dile getirildii yazlar da mecmua sayfalarnda yer bulmutur. Halka Doru hareketi bahsedilen amalarn gerekletirilebilmesi iin uygulanan yntemlerden biridir.

1.4.2.4. Halka Doru Hareketinin Dergideki Yansmalar

Halka Doru dergisinin bata gelen amalarndan biri phesiz ki halk denilen esnaf, amale, ifti, kyl gibi tahsil ve ekonomik ynlerden geri kalm insanlar ile aydnlar arasndaki mesafeyi azaltmaktr. Bu amaca ulaabilmek iin halka doru gitmeyi kendine iar edinen dergi, sayfalarnda bu amaca hizmet edecek yazlara yer vermitir.

Trk milliyetileri, klasik Osmanl toplum dzeninin temel zaafnn, brokrasi ile halk arasndaki derin mesafede sakl olduunu dnyorlard. Bu mesafe, keza devlet, millet, aydnlar ve kyl, stanbul ve Anadolu arasnda da kendisini reten bir mesafeydi. Sadece politik deil ayn zamanda kltrel ve ideolojik de temellere sahipti.27 Derginin en nemli amalarndan biri ite aydnlar ile halk arasndaki bu mesafeyi en aza indirebilmekti.

Mecmuann 31. saysnda yaymlanan ve Yusuf Akura imzal Halka 5 balkl yaz, halk ile aydnlar arasndaki mesafenin nasl azaltlabileceine dair yntemleri belirlemesi bakmndan nemlidir. Sz konusu yaz, Halka Doru

27

Mehmet zden, Trkiyede Halkln Evrimi (19081918), Hacettepe niversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Yl 2006, Say 16, s. 90

26

Hareketinin balad ve yayld Rusya ve Balkanlardan rnekler vermek suretiyle Trk aydnlarna eitli neriler getirmektedir:

Mesela Almanlarda, Ruslarda halkn ileri gelenleri yalnz ehirlerde oturup kalmamlar, kasabalara, kylere gitmiler, oradaki halk retmeye, ilerletmeye, yoluyla almaya, zenginlemeye, halkn insani, milli, vatani hislerini ykseltmeye uramlardr. Ben kendim byle halka doru giden Srplar, Bulgarlar, Rumlar kendi memleketimizde de grdm. Hele Seniede tesadf ettiim Srp muallimlerini hi unutmayacam.28

Akuraolu Yusuf, yazsnda halka doru giden Srp, Bulgar ve Yunan aydnlarndan rnekler vermekte ve halka doru gitmenin ne ekilde olacan anlatmaktadr.

Atinada tahsilini bitiren gen Osmanl Rumlar, Anadolu ierilerine dalyorlar, kasabalara, kylere kadar gidiyorlar, mektepler ayorlar, hocalk ediyorlar, hekimlik ediyorlar, yani halka gidiyorlar, kendi halklarnn, Rumlarn maddi hastalklarna ila veriyorlar, manevi hastalk olan cehillerini gidermeye alyorlar ve ayn zamanda umumi Helenlik (Yunanllk) fikr-i millisini de alyorlar29

Derginin 24. saysnda yer alan, H.D. imzal ve Halka Doru Gidenler baln tayan yazda da, halka doru giden Trk genlerinden

bahsedilmektedir. Mekteb-i Tbbiye genlerinin, nasl Trk Ocann kuruluuna nayak oldularsa, halkn dertlerine areler bulma konusunda da nayak olmaya altklar ve bundan dolay alka layk olduklar belirtilmektedir. Sz konusu
28 29

Akuraolu Yusuf, Halka 5, Halka Doru, Yl 1 Say 31, 7 Terin-i Sani 1329, s. 237, 238 A.g.y. s. 237, 238

27

yazda, Tasvir-i Efkrda yaymlanan bir makaleden sz edilmektedir. Anadoluda Yaya Seyahati Hatralar 1 baln tayan makalenin nemli grlen ksmlarndan alntlar yaplmtr. Yazda halka doru gitmek amacyla Anadolunun eitli yerlerine yaya seyahat yapan tbbiyeli genlerden bahsedilmektedir.

Tasvir-i Efkr refikimizin bu hafta kan nshalarndan b irinde Anadoluda Yaya Seyahati Hatralar1 diye bir makale okuduk. Birka Trk gen Anadoluda halk arasnda yayan seyahat etmiler; yani halka doru gitmiler. () Halka Doru tbbiyelileri samimiyetle alklar ve bu yolda dier genlerin de tbbiyelilere yolda olmalarn temenni eder.30

Dergideki yazlara gre Halka Doru Hareketi yalnzca aydnlar tarafndan halkn bilinlendirilip maddi ve manevi anlamda ykseltilmesi olarak alglanmamaldr. Mecmuann 15. saysnda yaymlanan ve Maralolu imzal Bir Kyl Beni Uyandrd balkl yaz zellikle bu konu ile ilgilidir. Yazda, memleketi kurtarmak ve milleti adam etmek isteyen aydnlarn ncelikle kendi hastalklarn tedavi etmeleri gerektii anlatlmaktadr. Derginin 40. saysndaki Ali Suad imzal Halk le Konuma adl yazda da yine batl lkelerin gelimiliini yakalayabilmek iin okumu ve zengin vatandalarmza byk grevler dt belirtilmektedir.

Netice itibariyle derginin karl amalarndan biri olarak Halka Doru Hareketiyle ilgili yazlara da yer verilmitir. Bu yazlar hem halkn eitimini ve hem de aydnlarn halk ile ilgili olarak kendi kendilerini eitmelerini ilemektedir.

30

H.D. Halka Doru Gidenler , Yl 1 Say 24, 19 Eyll 1329, s. 186

28

1.4.2.5. Yeni Lisan Hareketinin Halka Dorudaki Yansmalar

Bilindii gibi Yeni Lisan Hareketi Trklk akmnn dil ve edebiyattaki bir yansmas idi. Selanikte 1911 ylnda kmaya balayan Gen Kalemler dergisi ve bu dergi etrafnda savunulan grler Yeni Lisan Hareketinin platformunu oluturmaktayd. Milli Edebiyat sz ilk olarak bu dergide zikredildii gibi, Milli Edebiyatn temelini oluturacak olan milli lisan ve onunla ilgili grler de yine bu dergide savunulmaya balanmtr.

stanbuldaki Trk Derneinin faaliyetlerine paralel olarak ttihat ve Terakki hareketinin merkezi saylan Selanikte kmaya balayan Gen Kalemler dergisi, dilde Trklk akmna yeni bir hz vererek milliyeti ideolojinin olumas bakmndan ok nemli bir gelimeye nclk etmitir.

Selanikin milliyetilii tevik eden kozmopolit yaps iinde ekillen Gen Kalemler Hareketinin temel amac, yaz dilini sadeletirmek ve halk diline yaklatrmakt. Bu amac Yeni Lisan olarak savunan Gen Kalemler Hareketinin ncln ve birletiriciliini Ali Canib ve mer Seyfeddin yapar.31

1912 ylnda Selanikin Osmanl Devletinin snrlar dnda kalmasyla yayn hayat son bulan Gen Kalemlerin yazar kadrosu arasnda Ali Canib, mer Seyfeddin, Ziya Gkalp, Kazm Nami, Aka Gndz, gibi dnemin Trk isimleri yer almaktadr. Derginin birok yazarnn daha sonra 1913 ylnda kacak olan Halka Doru dergisinin de yazarlar arasnda olduunu grrz. Zira dilin halkn anlayabilecei bir biimde olmas ve sadelemesi gr Halka Doru dergisinin
31

Yusuf Sarnay, Trk Milliyetiliinin Tarihi Geliimi ve Trk Ocaklar, tken Yay. st. 2004, s. 113

29

de bata gelen amalar arasndadr. nk halka doru gidebilmenin yolu halkn anlayaca dilden konumaktan gemektedir.

Derginin 8. saysnda yer alan ve Nazm imzasn tayan, Ackl Bir Sohbet balkl yazda zellikle dilin sadelemesi ve halkn anlayabilecei bir biimde olmas gerektii zerinde durulmaktadr. Dergideki yazdan yaplan aadaki alnt, bir kylnn okuduklarn anlayamamasndan kaynaklanan ikyetlerini iermektedir.

Evvelce kye gazete girmezdi, fakat kavga balaynca komumuzdan bir gen stanbul gazetelerinden birini getirtmeye balad. Gazete geldike hep kouyor, olup bitenleri anlamak, renmek istiyorduk; fakat gazeteden ne o, ne ben bir ey anlamadk ki Anladklarmz da pek az

Ben Nasl olur? Yoksa o gen okumak bilmiyor mu?

Mustafa Aa Biliyor, pek ala okuyor; hatta bizim yanmzda gldr gldr okuyor; lakin ok yerlerini anlamyor. Bize okuyor, biz de anlamyoruz. Hatta bir gn zavall ocuk kzd, gazeteyi yrtt, att ve bir daha getirtmedi. Efendi, dorusu, bu gazeteleri bizim anlaymza gre yazmyorlar.32

Derginin 10. saysnda imzasz olarak yaymlanan Halka Hitap Edenlere adl yazda da halka hitap dilinin halkn anlayabilecei biimde sade olmas gerektii anlatlmaktadr.

32

Nazm, Ackl Bir Sohbet, Halka Doru, Yl 1 Say 8, 30 Mays 1329, s. 59

30

Hkmet dairelerinin ara sra lzum grdke gazetelere bastrmak, duvarlara yaptrmak suretiyle herkese anlatmak istedikler maksatlar halk anlamyor. nk bunlar onlarn yabanc olduu bir dil ile yazlyor, havasn ou zaten bular okuyup anlamaya muhta deildir. Misal olarak ehremanetinin son gnlerde nerettii beyannameyi alyoruz.33

Yukarda

bahsedilen

ehremanetinin

nerettii

beyanname,

halkn

anlayamad gerekesiyle Halka Doru dergisi tarafndan sadeletirilerek bir sonraki sayda Halkmza Beyanname balyla verilmitir.

Mecmuann 13. saysnda imzasz olarak yaymlanan Trk Selamlar balkl yazda da yine Yeni Lisan Hareketinin yansmalarn grmekteyiz. Sz konusu yazda Arapa ve Franszcadan alnan selamlama cmlelerinin yerine Trke olan selamlama cmlelerinin kullanlmas gerektii belirtilmekte ve bunun iin halkn dilinin tetkik edilmesi gerektii sylenmektedir.

Trkler btn milli ananelerini unuttuklar srada Trke selam ve ihtiram tabirlerini de hatrdan karmlardr. Vaktiyle Arap selamlarn kabul etmitik. imdi ise Frenk selamlarn taklit ediyoruz. Halk bu hususta da mnevver namn verdiimiz snftan ayrld. Mnevverlerimiz adiyo, oruvar gibi Franszca tabirler kullanrken, halk, Allaha smarladk!, Salkla kaln!, Uurlar olsun!, Salkla varn!, Hoa kal!, Gle gle gidin!, kabilinden Trke selamlarn muhafaza etti. Halk lisan tetkik edilecek olursa bugn bir ksmmzn Arapadan, dier ksmmzn Franszcadan dn ald selam ve ihtiram tabirlerinin Trkelerini bulabiliriz. 34

33 34

mzasz, Halka Hitap Edenlere, Halka Doru, Yl 1 Say 10, 13 Haziran 1329, s. 80 mzasz, Trk Selamlar Halka Doru, Yl 1 Say 13, 4 Temmuz 1329, s. 103

31

Dilin sadelemesi ve halkn anlayabilecei bir biimde olmas gerektiine dair yazlar phesiz ki yukarda verilen rneklerle snrl deildir. Halka ulamay ve halkn her alanda inkiafn amalayan Halka Doru dergisi bu amac dorultusunda, sayfalarnda olduka sade ve anlalr bir Trke ile yazlm yazlara yer vermeye zen gstermitir. Hatta derginin 22. saysnda yaymlanan, Halka Doru imzal ve htarlar baln tayan ksa duyurularn yer ald yazda, Halka Doruda kan yazlardan, eer anlalmayan ksmlar olursa, bunlarn kendilerine mektupla sorulmas ve bildirilmesi istenmektedir.

1.4.2.6. Halka Ulaabilmek in Halk Edebiyat Unsurlarndan Yararlanma

Halka Doru dergisi yayn politikas itibariyle her trl sosyal, kltrel ve iktisadi teebbsn halkn geliimine katkda bulunmas gerektiini savunan ve bu itibarla aydnlara byk sorumluluklar yklemi olan bir dergidir. Sayfalarn da bu hedefe hizmet edecek biimde kullanan dergi, halka ulaabilmek amacyla, sade ve anlalr bir dil kullanmaya alm, halkn ilgisini eken, halkn problemlerine areler arayan, onlara bilgiler veren ve milliyeti duygular n plana karan yazlara yer vermitir. Dnemin mnevverlerinin halka ulamalar, baka bir deyile halktan kopuk olmamalar gerektii konusu zerinde dergide sklkla durulmutur. Btn bunlarn yaplabilmesi ve Halka Doru Gitme hareketinin baarl olabilmesi

adna derginin halkn birikim ve malzemelerinden yararlanmam olmas elbette dnlemezdi.

uras bir gerektir ki Halka ulaabilmenin bata gelen yolu dilin anlalr olmasndan ve konularn halkn anlayabilecei tarzda ele alnmasndan gemektedir. Bunun yannda Halka ulaabilmek adna halkla ayn dili konuabilmek iin Halk Edebiyat unsurlarndan da youn bir biimde

32

faydalanlmaldr. te bu gereklerden hareketle Halka Doru dergisinde de halka ait malzemenin dergi ile halk arasnda bir iletiim arac olarak kullanldna ahit olmaktayz.

Dergide yer alan yazlar incelendiinde grlmektedir ki, zellikle ataszlerinden yararlanlmtr: halkla ayn dili konuabilmek adna youn bir biimde

rnein Reid Fani imzal Olum Adam Ol!35 adl iirde oluna ahlaki tler veren bir kiinin szlerine yer verilmekte ve salam kafa salam vcutta bulunur atasz zikredilmektedir. Muallim Hicri imzal Birlik Gc36 adl iir birlikten kuvvet doar atasznn aklamas niteliindedir. Kazm Nami imzal Bitirilememi Bir Koma37 adl iirde atalar szn kulana kpe yapmayan ve geleceini dnmeden yaayan bir insann sonunda hsrana uray dile getirilmektedir. Mehmed Emin imzal htiyar Deirmenci38 adl hikyenin banda ne yaparsan elin ile, o gidecek senin ile ibaresi yer almaktadr. Abdlfeyyaz Tevfik imzal Bayram39 adl yazda demir tavnda dvlr atasz zikredilmektedir. Btn bu vermi olduumuz rnekler dnda kalan ve burada zikredemediimiz birok yazda da ataszlerinden faydalanld tespit edilmektedir.

Yine Halk Edebiyatnda nemli bir yer tekil eden Krolunun, Maralolu imzal bir hikyede40 motif olarak kullanldna ahit olmaktayz. Sz konusu hikyede, Hseyin Aa adl bir kiinin Krolundan hareketle kyllere nasihatler vermesi anlatlmaktadr. Bylelikle verilmek istenen mesaj halkn kymet
35 36

Reid Fani, Olum Adam Ol!, Halka Doru, Yl 1, Say 52, 3 Nisan 1330, s. 412, 413 Muallim Hicri, Birlik Gc, Halka Doru, Yl 1 Say 40, 9 Kanun- Sani 1329, s. 317 37 Kazm Nami, Bitirilememi Bir Koma, Halka Doru, Yl 1, Say 18, 8 Austos 1329, s. 143, 144 38 Mehmed Emin, htiyar Deirmenci, Halka Doru, Yl 1, Say 3, 25 Nisan 1329, s. 17, 18 39 Abdlfeyyaz Tevfik, Bayram, Halka Doru, Yl 1, Say 2930, 24 Terin-i Evvel 1329, s. 225, 226 40 Maralolu, Krolu, Halka Doru, Yl 1, Say 5, 9 Mays 1329, s. 37, 38

33

verdii bir kahraman zerinden iletilmeye allmaktadr. Yine ayn muharririn Deveci41 adl hikyesinde de bir halk hikyesi kahraman olan Geraliden sz edilmektedir.

Mecmuada yer alan, Trk Dernei Umumi Ktibi Celal Sahir imzal duyuru mahiyetindeki bir yazda42, dergi okurlarndan mani, atasz, trk, efsane, masal, gibi Halk Edebiyatna ait folklorik malzemenin dernee gnderilmesine ilikin bir istekte bulunulmaktadr. Yine Trk arklar43 baln tayan bir baka duyuruda da trk, ark, destan gibi milli rnlerin korunmas gerektii, bu amala, okuyucularn bunlar yazya geirip dergiye yollamalar lazm geldii zerinde durulmaktadr.

Btn bu tespit ve rnekler Halka Doru dergisinde Halk Edebiyat unsurlarnn azmsanamayacak lde kullanldn gstermektedir. Yerli

malzemeden ve Halk Edebiyatnn szl geleneinden yararlanma dncesi, dnemin umumi havasnn bir sonucu olarak karmza kmaktadr.

Dergide tesbiti yaplan Halk Edebiyat unsurlarnn, Halk ile ayn dili konuabilmek ve yazlardaki mesajlar doru biimde doru kiilere iletebilmek maksadyla kullanld dnlebilir.

Yaymlanan yazlarn zellikle manzum biimde kaleme alnm olmas da, halkla salkl bir iletiim kurabilmek amacyla Trk insannn iirle olan ruh akrabalndan faydalanlmaya alldn gstermektedir.

41 42

Maralolu, Deveci, Halka Doru, Yl 1, Say 17, 1 Austos 1329, s. 130, 131, 132, 133 Celal Sahir, Trk Derneinden, Halka Doru, Yl 1, Say 8, 30 Mays 1329, s. 64 43 mzasz, Trk arklar, Halka Doru, Yl 1, Say 43, 30 Kanun- Sani 1329, s. 343

34

Aydn, ehirli insanlar ile halk diye tabir edilen insanlar arasndaki uurumlarn giderilmesi maksadyla, bu maksada uygun olarak dergide birok yaznn yaynlanm olmas, halka ulaabilme konusunda sknt ekildiini de gstermektedir. Hatta dergide bu konuyla ilgili okuyucuyla mektuplamalarn yaplmas44 dergi yazarlarnn halk tarafndan anlalp anlalmadklarn kendilerinin de ok iyi bilmediklerinin bir iareti saylabilir. Mecmuada bu dncemizi destekleyecek pek ok yaz mevcuttur: Dergide kan yazlardan anlalmayan ksmlar olursa bunlarn mektupla kendilerine sorulmasn isteyen ihtarlar,45 alan halktan, isteyenlerin cumartesi ve sal gnleri belli saatlerde Halka Dorunun idare merkezine gelebilecekleri ve bundan dergi yneticilerinin ok memnun kalacaklarn belirten yazlar46, veya derginin halka ulaabilmek amacyla daha ok alacan belirten duyurular,47 mezkr yazlardan yalnzca birkadr.

Sonuta sz konusu skntnn almasnda dilin sadelemesi ve konularn halkn seviyesine uygun bir biimde ele alnmasnn yannda, halka yabanc olmayan trk, ninni, masal, destan, menkabe ve atasz gibi trler ile eitli halk hikyesi motiflerinin kullanlmasnn da halka ulama kaygs tayan aydnlar tarafndan, tabii bir zm yolu olarak grld anlalmaktadr.

1.4.2.7. Eitim zerine Yazlar

Dergide eitimle ilgili pek ok yaz yer almaktadr. Bunlar ierisinde zellikle Abdlfeyyaz Tevfikin kaleme ald yazlar dikkati ekmektedir. Baba d balyla neredilen ve mecmuada on be say boyunca yaymlanan bu yazlarn ounun konusunu ocuk eitimi oluturmaktadr. ocuklara eitim verilirken
44 45

Halka Doru, htarlar, Halka Doru, Yl 1, Say 22, 5 Eyll 1329, s. 172 Halka Doru, htarlar, Halka Doru, Yl 1, Say 27, 10 Terin-i Evvel 1329, s. 216 46 Halka Doru, htar, Halka Doru, Yl 1 say 23, 12 Eyll 1329, s. 177 47 mzasz, (Balksz duyuru), Halka Doru, Yl 1, Say 3, 25 Nisan 1329, s. 24

35

onlar korkutmamak ve korkuya altrmamak, ocuklarn kendine gvenmelerini salamak, onlar ekingenlik ve utangalkla terbiye etmemek, cesaret vermek suretiyle onlara mteebbis bir ruh kazandrmak hususlarndan bahsedilen bu yazlar, modern eitim felsefelerine dayal olarak kaleme alnm gzkmektedir.

Cahil kalm, kk dm milletleri kurtaracak eyin yeni terbiye olduunu ne kadar tekrar etsek yeri vardr. ()

Kzlardan, kadnlardan balayp ocuklarmza o ellerle alatacamz yeni terbiyenin hayrl temellerinden birkan size evvelki tlerimde anlattm. Bugn de pek mhim olan ocuklar korkuya altrmamak keyfiyetini yazacam.

Analarn, babalarn, hocalarn, yeni terbiyenin bu kanununa ok dikkat etmesi lazmdr. Zira ocuklar korkutmaktan fayda beklemek gibi izanszlk olamaz.48

Kz ocuklarnn da ilim tahsil etmelerinin gereklilii Baba d baln tayan bu yaz dizisinin konularndan birini oluturmaktadr:

Ey vatanda artk anladn; eer yurduna muhabbetin varsa, onu dmanlara kaptrmak arzu etmezsen kzlarn da hi olmazsa oullarn kadar okutmaya terbiye etmeye al.49

Toplumda ocuk terbiyesinin nemi ve nasl olmas gerektii, ocuk yetitiren ana babalarn bilgili ve bilinli olmalar gerektii gibi konular da Abdlfeyyaz Tevfikin, Baba d yazlarnda mhim bir yer tutmaktadr.
48 49

Abdlfeyyaz Tevfik, Baba d 11, Halka Doru, Yl 1 Say 14, 10 Temmuz 1329, s. 111, 112 Abdlfeyyaz Tevfik, Baba d 9, Halka Doru, Yl 1 Say 12, 27 Haziran 1329, s. 96

36

Abdlfeyyaz Tevfik dnda eitim konusunda baka yazarlar da grlerini dile getirmilerdir. Bunlar iinde en dikkati eken ve derginin 38. saysnda yaymlanan, Krehir Ermeni Mektebi Mdr Hrant Hayrinin kaleme ald Trk ocuu Ailede Nasl Terbiye Edilmeli? balkl yazdr. Sz konusu yaznn hemen sonunda Halka Doru imzasyla, Ermeni okul mdrne, yazsndan dolay teekkr edilmektedir. Bir Trk ocuunun ailede nasl yetitirilmesi gerektiine dair grlerin dile getirildii bu yazdan aaya bir alnt yaptk:

ocuun iyi meylini tevik et, fena arzularna ise gem tak. Eline fazla para verme ki yiyecek eylere sarf edip hem pisboaz, hem de msrif olmasn; verecek olursan dikkat et ki dkn fakirlere vererek sahavet rensin. Evin ierisinde validesi, harite sen kendin ona refik olunuz ki harici dostlar aramaya mecbur olmasn. Zira fena dostlarn at yaralar merhem kabul etmez.

Evladn faziletleri iin sevdiin kadar fena huylar iin ondan nefret etme. Vatan hissi ile onu perverde eyle ki hakiki bir vatanperver olsun. Dini hisleri kuvvetlendir, nk asr, hazr mtaallim genlerden ziyade mtemeddin ve li siret sahibi genlere muhtatr. Milletta ve hemcinsine kar fedakr olmay sen sabavetinde ona talim eyle, fakat taassuba meyil eder ise ondan ictinab ettir; zira mutaasb bir gen ailesine zll, millete ar, irket-i beeriyeye byk bir beladr. Bir sz ile fikirleri tenvir et, ayn zamanda kalplere metanet ver. Mecburi talimi ocuun zihnine yerletir. Kuvvetli bir bnye mesut bir neslin ailesini tekil edecek, Trk kavminin ise hasret ekip arad, ite, bu nevi bir terbiyedir.50

50

Hrant Hayri (Krehir Ermeni Mektebi Mdr), Trk ocuu Ailede Nasl Terbiye Edilmeli?, Halka Doru, Yl 1 Say 38, 26 Kanun- Evvel 1329, s. 303

37

1.4.2.8. Dergideki Bilimsel Yazlar

Halka Doru dergisinde yaymlanan bilimsel yazlarn amac halkn seviyesini ykseltme ve halk bilgilendirme amaldr.

Mecmuada imzasz olarak veya Uyank51 imzasyla yaymlanan bilimsel yazlar ok eitli konularla ilgilidir. rnein, insan vcudunun ve eitli organlarn alma prensibini anlatan yazlar, ikilerin nelerden imal edildii ve insan vcuduna ne gibi zararlar dokunduunu anlatan yazlar, petrol, havagaz, elektrik, suyun kaldrma kuvveti ile ilgili bilgi veren yazlar, tayyarenin havada nasl ilerledii, ya da elektrikli tramvayn nasl hareket ettii gibi ok eitli konular, dergideki bilimsel yazlarn muhtevasn oluturmaktadr.

Ayrca derginin baz saylarnda verem hastal ile ilgili bilgilere ve haberlere de yer verilmektedir. Mecmuann 33. saysnda byk karakterli yazlarla dnemin stanbulunda yirmi yedi bin veremlinin olduu belirtildikten sonra A.Y. imzal, Veremle Gre balkl bir yaz yer almaktadr. Sz konusu yazda Almanya ve Rusyada verem hastalna kar alnm nlemler zikredilmekte ve lkemizde de konuyla ilgili neler yapld veya neler yaplabilecei hususlar anlatlmaktadr.

Yine ayn sayda imzasz olarak yaymlanan ve Verem baln tayan bir baka yazda da verem mikrobunun insandan insana nasl bulat ve insann hangi yollarla bu hastala yakaland, veremden korunma yollar, verem hastalnn belirtileri ve bu hastalktan kurtulma yollar anlatlmaktadr.

51

Celal Sahir

38

1. 5. YAZAR KADROSU

Alfabetik Sraya Gre Yazar Kadrosu

1. A(yn). Kadir 2. A(yn). S(in) (Ali Suad) 3. A.(Elif) Y(e) (mer Yusuf Akura) 4. A.(Elif) G.(gayn) N.(nun) 5. Abaka 6. Abdlfeyyaz (Mehmet) Tevfik (Yergk) 7. Ahmed Agayef (Ahmed Aaolu) 8. Ahmed Necmeddin 9. Aka Gndz (Hseyin / Enis Avni) 10. Akuraolu (mer Yusuf Akura) 11. Ali Canib (Yntem) 12. Ali Sadi 13. Ali Suad 14. Alp Tekin 15. Atilla Han 16. Bir Muhacir 17. Bir Osmanl 18. Celal Sahir (Erozan) 19. Cevad Turgud 20. Doan (Aka Gndz) 21. Doruyu Syler 22. Eminolu Kemal 23. Enis Behi (Koryrek) 24. F. (Mhendis Faik) 25. Feyzullah Sacid (lk) 26. Fikret Ziya

39

27. Galib Bahtiyar (Gker) 28. Gkalp (Ziya Gkalp) 29. H. D. (Halka Doru) 30. Halka Doru 31. Halk Seven 32. Haver 33. Hayri 34. Hekim Geer Aydn 35. Hekim Mektebi Talebesinden, Ticaret Mektebi Talebesinden 36. Hrant Hayri 37. Hseyin Cavid (Resizade) 38. Ispartal Hakk (Alarczade Mustafa Hakk) 39. zzet Ulvi (Aykurt) 40. Kara Ouz 41. Kazm Nami (Duru) 42. Kprlzade Mehmed Fuad 43. Kum Ahmed Olu (Naci Kum Atabeyli) 44. M(im). 45. M(im.) (n). (Memduh evket Esendal) 46. Maralolu (Kazm Nami Duru) 47. Mehmed Emin (Yurdakul) 48. Mehmed Niyazi (Ramazanolu) 49. Mehmed Rfat 50. Mevlevi Hidayetullah 51. Muallim Hicri 52. Muallim Sadi 53. Muhiddin (Birgen) 54. Mhendis Faik 55. Nazm (Doktor Nazm) 56. Recaizade Mahmud Ekrem 57. Reid Cengiz 58. Reid Fani

40

59. Reid Galib (Aydn, Doktor) 60. Rza Tevfik (Blkba) 61. Sadi 62. Safvet (Trk Derneinden) 63. Sahib 64. Sleyman elebi 65. Talat Orhan 66. Tarhan (mer Seyfeddin) 67. Tomrisolu 68. Turgud (Cevad Turgud) 69. Uslu Mahulu (Naci Kum Atabeyli) 70. Uyank (Celal Sahir)

Biyografilerine Ulaamadmz Yazarlar

A(yn). Kadir; A(Elif). G(gayn). N(un).; Abaka; Ali Sadi; Atilla Han; Bir Muhacir; Bir Osmanl; Cevad Turgud (Turgud); Doruyu Syler; Eminolu Kemal; F., (Mhendis Faik); Fikret Ziya; Galib Bahtiyar (Gker); Halk Seven; Haver; Hayri; Hekim Geer Aydn; Hrant Hayri; Mevlevi Hidayetullah; Kara Ouz; M.; Mehmed Rfat; Muallim Hicri; Muallim Sadi; Reid Cengiz; Reid Fani; Sadi; Safvet; Sahib; Talat Orhan; Tomrisolu

Biyografilerine Ulaabildiimiz Yazarlar

A(YN).

S(N).

(Ali

Suad);

A.(ELF)

Y(E).

(Yusuf

Akura);

ABDLFEYYAZ (Mehmet ) TEVFK (Yergk); AHMED AGAYEF (Ahmed Aaolu); AHMED NECMEDDN; AKA GNDZ (Hseyin Avni);

AKURAOLU (mer Yusuf Akura ); AL CANB (Ali Canib Yntem); AL SUAD; CELAL SAHR (Erozan); DOAN (Aka Gndz); ENS BEH (Enis Behi Koryrek); FEYZULLAH SACD (lk); GKALP (Ziya Gkalp);

41

HSEYN CAVD (Resizade); ISPARTALI HAKKI (Alarczade Mustafa Hakk); ZZET ULV (Aykurt); KAZIM NAM (Duru); KPRLZADE MEHMED FUAD; KUM AHMED OLU (Naci Kum Atabeyli); M(im). (n). (Memduh evket Esendal); MARALIOLU (Kazm Nami Duru); MEHMED EMN (Yurdakul); MEHMED NYAZ (Ramazanolu); MUHDDN (Birgen); NAZIM (Doktor); RECAZADE MAHMUD EKREM; RED GALB (Aydn, Doktor); RIZA TEVFK (Blkba); SLEYMAN ELEB; TARHAN (mer Seyfeddin); USLU MAHULU (Naci Kum Atabeyli); UYANIK (Celal Sahir)

A(YN). S(N). (Ali Suad) (Mehmed Suad)52

Asl ad Mehmed Suad olan. Ali Suad Bey 1869 ylnda dodu. Mekteb-i Mlkiye mezunu olup, ok iyi Franszca ve Arapa biliyordu. Necid, Hicz, Krfez lkeleriyle Irak, Filistin ve Suriye dhil Osmanl topraklarnn pek ok yerinde gezi ve denetlemelerde bulundu. Bir sre Anadoluda Vali Muavinlii ve Vali Vekillii yapt.

Yazlarnda; Ali, Suad, A.S., Suad Ali, Suad Mehmet Ali, Bitlis Vali Vekaletinden Mustafi Mekteb-i Mlkiye Kudema-y Mezuninden Ali Suad, Ali Suad mstear isimlerini kulland.

Grevi gerei bulunduu ve gezdii yerlerde halkn yaay ve ynetime dair deerli gzlemleri olan Ali Suad Bey, bizde rnei pek fazla olmayan bir davranla, gezi notlarn neretmitir: Seyahatlerim (stanbul, Kanaat Matbaas, 1332).

Ali Suad Bey 1933 ylnda vefat etmitir.

52

Kaynaklar: Hasan Duman, http://www.edhvakfi.org.tr/kasya.pdf; Tahsin Yldrm, Edebiyatmzda Mstear simler, Selis Kitaplar, st.2006, s. 293

42

A.(ELF) Y(E). (Akuraolu) (mer Yusuf Akura)53

2 Aralk 1876da Rusyann Kazana bal Simbirsk kentinde dodu. Henz iki yanda iken babasn kaybetti ve yedi yan doldurmadan ailesiyle birlikte stanbula g etti (1883). stanbulda Kocamustafapaa Rtiyesini bitirdi ve Harbiye Mektebine girdi (1896). Burada renimine devam ederken Jn Trk faaliyetlerine katldndan dolay tutukland ve okuldan bir sre uzaklatrlarak Trablusgarba gnderildi (1897). Buradan Fransaya geen Akura Pariste Ecole Libre des Sciences Politiquesi bitirdi. 1903 ylnda Kazana gitti. Rusyadaki Trklerin dzenledii siyasal ve kltrel etkinlikler iinde yer ald; Rusya Mslmanlar Hareketine katld (1905). II. Merutiyetin ilanndan sonra stanbula dnd. stanbulda kurulan Trklkle ilgili derneklerin hemen hepsinin kurucular arasnda yer ald. stanbul niversitesi ve Harp Okulunda tarih dersleri verdi.

I. Dnya Savandan sonra Trk esirlerin deiimi iin, Kzlay tarafndan eitli Bat lkelerine ve Rusyaya gnderildi.(19171919). stanbula dndkten sonra Kurtulu Savana katlmak zere Anadoluya geti. 19231935 yllar arasnda stanbul milletvekili olarak mecliste bulundu. Ayn zamanda stanbul niversitesinde yakna tarihi profesrl ve 19321935 yllar arasnda Trk Tarih Kurumu bakanlnda bulundu. Karstan milletvekili seildii 1935 ylnda stanbulda vefat etti.

53

Kaynaklar: Tahsin Yldrm, Edebiyatmzda Mstear simler, Selis Kitaplar, st.2006, s. 59; Gndz Artan, Takma Ad, Soyad, Rumuz Dizinleri (Tanzimattan Gnmze), Trk Ktphaneciler Dernei el ubesi Yaynlar, 1994 s. 40; Nurullah etin, Takma-Mstear simler Szl, Edebiyat Ota Yay. Ank. 2006, s.121; Elif Konar, Grbz Trk ocuu Dergisinin ncelenmesi (19261928 Yllar), Yksek Lisans Tezi, Fatih niversitesi, st 2003, s. 87, 88; brahim Alaettin Gvsa, Trk Mehurlar Ansiklopedisi, Yedign Neriyat,19451946, s. 28; Ali ankaya, Yeni Mlkiye Tarihi ve Mlkiyeliler, Mars Matbaas, Ankara, 1968, 1969, c. 2, s. 1088 1096

43

Osmanllk fikrinin salam temelleri olmadn, halk iindeki farkl rk ve topluluklarn uzlaamayacan, Trklk dndaki hibir fikrin kurtarc

olamayacan savunan grleriyle ve zellikle Tarz- Siyaset adl yazsndaki fikirleriyle Pantrkizmin babas olarak grld.

Eserlerinden bazlar: Ulum ve Tarih (1906), ura-y mmette kan Makalelerim (1910), Tarz- Siyaset (1912), Mevkufiyet Hatralar (1914), Rusyadaki Trk-Tatar Mslmanlarn imdiki Vaziyeti ve Emelleri (1914), ark Meselesine Dair Notlar (1920), Muasr Avrupada Siyaset ve timai Fikirler ve Fikri Cereyanlar (1923), Siyaset ve ktisat (1924), Tarih-i Siyaset Dersleri (6 cilt, 19271935).

ABDLFEYYAZ (Mehmet) TEVFK (Yergk):54

1870 (1287 H.) ylnda stanbulda dodu. Orta renimini Eyp Askeri Rtiyesinde, lise renimini ise Alyans zraelitte tamamlad. 1893 ylnda Mlkiyenin yksek ksmndan mezun oldu. Ayn yl Bursa dadisi Fizik ve muhtelif tarihlerde astronomi, trigonometri, cebir, hesap, mihanik, hesab- nazari, kitabet-i resmiyye (resmi yazma usul), makine, ilm-i servet (genel ekonomi), Trke, hendese muallimliklerine tayin edilerek devlet hizmetine girdi ve retim mesleine balad. 2 Kasm 1922ye kadar eitli yerlerde muallimlik, mderrislik ve mfettilik grevlerinde bulundu. 1925 ylnda Maarif Vekleti Telif ve Terceme Heyeti Reisliine getirildi. Rahatszl sebebiyle ve kendi istei zerine emekliye ayrld. 29 Aralk 1947 ylnda stanbulda vefat etti.

54

Kaynaklar: Ali ankaya, Yeni Mlkiye Tarihi ve Mlkiyeliler, Mars Matbaas, Ankara, 1968, 1969, s. 554, 555; Elif Konar, Grbz Trk ocuu Dergisinin ncelenmesi (19261928 Yllar), Yksek Lisans Tezi, Fatih niversitesi, st 2003, s. 54, 55

44

Trk maarif camias tarafndan eyhl Muallimin unvanyla taltif edilen Abdlfeyyaz Tevfik, 39 yllk retim hayat boyunca birok gen yetitirdi. Eserleri, konferanslar ve saylar yzlere ulaan makaleleri ile memleketimizde Edebiyat- Fenniye rn aan kiidir. Ayrca Franszcaya da kuvvetle hkim olduu sicilinde kaytldr.

Abdlfeyyaz Tevfik, 22 yanda evlenmi ve bu evlilikten Mkerrem, Ekrem, Muazzez ve Aziz adlarnda iki erkek ve iki kz evlat sahibi olmutur.

Knyeleri bulunabilen baslm eserleri unlardr: Terbiye ve Talim Umdeleri (Tercme)1924; Yer ve Gk, 1925; Hayat ve lm Meseleleri (George Bauhinden Tercme) 1926; Arzn Menei ve Geirdii Devirler (Konferanslar)1927.

AHMED AGAYEF (Ahmed Aaolu)55

1869 ylnda Azerbaycann (Karabada bulunan) ua kasabasnda dodu. Orta renimini Tifliste, yksek renimini Paris Hukuk Fakltesinde tamamlad. Ayrca Sorbonne niversitesinde tarih ve filoloji blmlerinde de renim gren Ahmed Agayef, Azerbaycana dndkten sonra bir sre muallimlik yapt. karm olduu Hayat, rad ve Terakki adl gazetelerde Azerbaycan Trklerinin haklarn savundu.

55

Kaynaklar: brahim Alaettin Gvsa, Trk Mehurlar Ansiklopedisi, Yedign Neriyat,1945 1946, s. 17; Elif Konar, Grbz Trk ocuu Dergisinin ncelenmesi (19261928 Yllar), Yksek Lisans Tezi, Fatih niversitesi, st 2003, s. 57, 58; http://www.ata.boun.edu.tr/chronology/kim_kimdir/ahmet_agaoglu.htm http://www.kultur.gov.tr/TR/Tempdosyalar/109864__ahmetaqaoqlu.pdf

45

II. Merutiyet dneminde stanbula geldi. Burada ilkretim mfettilii ve Darl Fnunda muallimlik grevlerinde bulundu. 1914te Afyonkarahisardan milletvekili seilerek meclise girdi. 1915te ttihat ve Terakkinin genel merkez yesi oldu. 1917 Ekim devriminden sonra, 1918 Hazirannda Kafkas Ordular Siyasi Maviri olarak Azerbaycana gitti. 1918 sonbaharnda stanbula dndnde ngilizler tarafndan tutuklanarak ttihatlarla birlikte Maltaya srgn edildi. Srgnden dndkten sonra Trkiyede Milli Mcadelede yer ald.

Matbuat Umum Mdrl, milletvekillii ve Hukuk Fakltesinde muallimlik grevlerinde bulundu. Atatrkn isteiyle kurulan Serbest Frkada yer ald ve partinin program ve tznn oluturulmasna nemli katklar oldu. Fakat parti kapatldktan sonra siyasetten ekildi ve yazarla dnd. 1933 ylnda stanbulda Akn gazetesini kard. Cumhuriyet Halk Frkasna muhalif bir izgide olan bu gazete ksa srede kapatld.

Trklk fikrinin fikir nclerinden olan Aaolu, 1912de Trk Yurdu ve Trk Ocann kurucular arasnda yer ald. 19 Mays 1939 ylnda stanbulda vefat etti ve burada topraa verildi.

Aaolu, Azeri Trkesi, Rusa, Franszca, Farsa dillerinde ve ok eitli konularda yzlerce makale yazm ve bu makaleler onlarca gazete ve dergide yaymlanmtr. Azerbaycan Trklerinin milliyetilik ve Trklk uurunun gelimesinde nemli katklar olmutur.

Eserleri: ie Mezhabi ve Menbeleri, Londra, 1892; slam ve Ahund, Tiflis, 1900; slama Gre ve slamda Kadn, Tiflis, 1901; Medeniyet, Ankara, 1927; ngiltere ve Hindistan, Ankara, 1927; Serbest nsanlar lkesinde, Ankara, 1930; Hukuk

46

Tarihi, stanbul, 1932; Devlet ve Fert, stanbul 1932; Etrusk Medeniyeti ve Bunlarn Trk Medeniyeti zerine Tesiri, stanbul, 1933; Ben Neyim? Ankara, 1939; Gnlsz Olmaz, Ankara, 1941; ran ve nqlab, Ankara 1941; htilal m nqlab m? Ankara, 1942; Serbest Frka Hatireleri, Ankara, 1949.

AHMED NECMEDDN56

1892de (1308 R.) stanbulda dodu. Bayezid Rtiyesinde orta, Mercan dadisinde lise renimini tamamlad. 1913te mlkiyeden iyi derecede mezun oldu.

Mezuniyetinin ardndan silhaltna alnd. Birinci Dnya Sava sresince yedek subay olarak askerlik yapt. Cumhuriyetin ilanndan sonra ktisat Vekleti ube Mdrlnde bulundu ve vefat etti.

AKA GNDZ, (Doan) (Hseyin Avni, Enis Avni)57

1885te Selanikte dodu. Babas Binba Kadri Beydir. lkrenimini lkrenimini Serez ve Selanikte tamamladktan sonra stanbul Erikapdaki Srp Rdiyesine devam etti. Daha sonra Galatasaray, Edirne ve Kuleli askeri
56

Kaynak: Ali ankaya, Yeni Mlkiye Tarihi ve Mlkiyeliler, Mars Matbaas, Ankara, 1968, 1969, cilt 4, s. 1564, 1565. (Yazarla ilgili net bir bilgiye ulalamamtr. Yalnzca mezkr kaynakta Ahmed Necmeddin adna rastlanmtr. Bu kii ile Halka Dorudaki kiinin ayn ahs olup olmadklar phelidir.) 57 Kaynaklar: brahim Alaettin Gvsa, Trk Mehurlar Ansiklopedisi, Yedign Neriyat,1945 1946, s. 28; hsan Ik, Trkiye Yazarlar Ansiklopedisi, Elvan Yay. Ank. 2002, s. 42; Elif Konar, Grbz Trk ocuu Dergisinin ncelenmesi (19261928 Yllar), Yksek Lisans Tezi, Fatih niversitesi, st 2003, s. 59, 60; Tanzimattan Bugne Edebiyatlar Ansiklopedisi, Yayn Ynetmeni: Ekrem akrolu, Editr: Murat Yaln, YKY, st. 2001, cilt 1, s. 40

47

idadilerinde okudu. Harbiyenin ikinci snfndayken hastalanarak tahsilini yarm brakt. Parise gitti, hukuk ve gzel sanatlar okumaya balad. Ancak okulunu yine yarm brakarak stanbula dnd. Bir mddet sonra siyasi srgn olarak Selanike gnderildi.

31 Mart 1909da stanbuldaki ayaklanmay bastrmak zere yola kan Hareket Ordusunda gnll oldu ve stanbula geldi. Daha sonra gazetecilie balayan Aka Gndz, stanbulun ngilizlerce igalinde Maltaya srld. Cumhuriyetin ilanyla birlikte yurda dnd ve Ankara milletvekili olarak meclise girdi. Son grevi Ankara milletvekillii (19321946) olan Aka Gndz, 1958 ylnda bakentte vefat etti.

Hseyin Avniye Aka Gndz adn arkada mer Seyfeddin nermitir (1910).58 lk iiri 1900da Mecmua-i Edebiyyede baslm ve Selanikte ocuk Bahesi (1905) ile Gen Kalemler (1911) dergilerindeki milli edebiyat akmna girdikten sonra tannmaya balamtr. Selanik, Adana, stanbul, zmir, Ankarada kan otuzdan fazla gazete ve dergide eitli imzalar kullanarak yazlar yazd. Karagz Gazetesinin bayazarln da yapan Aka Gndz, Ubeydullah Efendi ile birlikte Hak Yolu adnda bir akam gazetesi kard. Ercment Ekrem ile de Alay adl mizah dergisini yaymlad.

Yazlarnda, (Elif)Avni, Safvet Enis, Serkenkebin Efendi, Aka Gndz, Seniha Hikmet, Doan, Fatma Kz, Tosun Pilot, Pervane, Enis Avni, Enis Safvet, Avni, Muallim, Serkenkebin, Ali Kemal, Ali Emin gibi birok imza kullanan ve iir, hikye, roman, mizah, tiyatro gibi ok eitli alanlarda eser veren yazar, en ok sade ve scak bir dille yazd romanlaryla sevildi. Ayrca iirlerinin bir ksm bestelendi. Yetmie yakn eserinin tam listesi Yeni Yaynlar dergisindedir (ubat 1960).
58

Gndz Artan, Takma Ad, Soyad, Rumuz Dizinleri (Tanzimattan Gnmze), Trk Ktphaneciler Dernei el ubesi Yaynlar, 1994, s. 24

48

Eserlerinden bazlar unlardr: iir kitab; Bozgun, (1913). Hikye kitaplar; Trk Kalbi (1913), Kurbaack (1919), Bu Topran Kzlar (1927), Hayattan Hikyeler (1928). Oyunlar; Muhterem Katil(1914), Yrim Osman (1933), Mavi Yldrm (1934). Romanlar; Dikmen Yldz (1928), Odun Kokusu (1928), Tang-Tango (1928), Bir ofrn Gizli Defteri (1928), ki Sng Arasnda (1929), vey Ana (1933), Akn Temizi (1937), Zekeriya Sofras (1938), Mezar Kazclar (1939), Yayla Kz (1940), Eer Ak (1946), Bir Kzn Masal (1954), Kzn Hikyesi (1933), vey Ana (1933), Kokain (1933).

AKURAOLU (mer Yusuf Akura)59

AL CANB (Yntem)60

1887 ylnda stanbulda dodu. Evkaf Nezareti Memurlarndan Halil Saip Bey ile Anapa Mfts slam Efendinin kz Hafize Nuriye Hanmn oludur.

lkrenimini skdarda bulunan Glfem Hatun ptidaisinde Tamamlad. Daha sonra Topta Askeri Rtiyesine devam etti. Ardndan Selamszdaki Fransz Mektebinde iki yl kadar okudu. Babasnn Selanikte grevlendirilmesi zerine Selanik Mlki dadisine girdi. stanbul Hukuk Fakltesinde bir yl okuduktan sonra kaydn Selanikte alan Hukuk Mektebine aldrd. Ayn zamanda ttihat ve Terakki Mektebi ile Ziraat Mekteb-i lisinde dersler verdi. 1909daki Fecr-i Ati edebi topluluuna girdi ve topluluun Selanik.2teki muhabir yelii grevinde bulundu.
59 60

Bkz: A(Elif). Y(e). Kaynaklar: Tanzimattan Bugne Edebiyatlar Ansiklopedisi, Yayn Ynetmeni: Ekrem akrolu, Editr: Murat Yaln, YKY, st. 2001, cilt 2, s. 917; hsan Ik, Trkiye Yazarlar Ansiklopedisi, Elvan Yay. Ank. 2002, s. 1019, 1020

49

Gen Kalemler dergisinin bayazarln yapt. Balkan Savann balamas zerine stanbula gitti. 1912 ylnda anakkale Sultanisinde edebiyat ve felsefe retmeni olarak grev yapt. 1914te stanbuldaki Gelenbevi Sultanisine atand. Bir sre sonra Darlmuallimin edebiyat retmenliine getirildi. 1920de Milli Mcadeleye katlmak iin Anadoluya geti. Trabzon ve Giresunda eitli grevlerde bulundu. 1922de atand Maarif Umumi Mfettilii grevinden ayrlarak yeniden retmenlik grevine dnd ve 1923 ylnda Kabata Lisesinde edebiyat retmenlii yapt. Ordu milletvekili olarak mecliste bulundu. 1943te stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesine Trk Edebiyat Profesr olarak atand. 1950de Demokrat Partiden Bursa milletvekili olarak yeniden meclise girdi. 1954te stanbula yerletikten sonra son yllarn yalnz bir ekilde geirdi ve 26 Ekim 1967 tarihinde vefat etti. Sahraycedit Mezarlna defnedildi.

Bae, Kadn, Resimli Kitap, Aiyan, Hsn ve iir, Gen Kalemler, Trk Yurdu, Halka Doru, Yeni Mecmua, Kk Mecmua, naralt, Trkiyat Mecmuas gibi birok dergide yaz ve iirleri yaymlanan Ali Canip Yntem, iir kitabn kard 1918den sonra dil ve edebiyat ve zellikle 18. yy.a ait kiiler ve yaptlar zerine yazd makale ve aratrma yazlaryla ne kt. Polemiklerinde Yekta Bahri imzasn kulland. iirlerini nceleri aruzla, Milli Edebiyat akmn benimsedikten sonra ise hece lsyle yazd.

AL SUAD61 (Mehmed Suad)

ALP TEKN62
61 62

Bkz: A(yn). S(in). Sz konusu kiinin yazlarnda genellikle Tekin Alp, Tekinalp, Munis Tekinalp takma adlarn kullanan Yahudi asll Moiz Kohen olduunu dnmekteyiz. stanbulda yaad sre ierinde Trk Yurdu, Trk Dernei ve Yeni Mecmua gibi Trk dergilerde yazlar yazmas ve bu derneklerle srekli bir iliki iinde bulunmas, bize kendisinin yine Trk Yurdu derneinin bir yayn organ olan Halka Doruda da yazd ihtimalini kuvvetlendirmektedir. Btn bunlar deerlendirildiinde Alp Tekin imzasyla kaleme alnan Cirit adl yaznn Moiz Kohene ait olduu ok yksek bir

50

CELAL SAHR (Erozan)63 (Uyank)

1 Ekim 1883 tarihinde stanbulda dodu. Yemen Valisi ve Komutan smail Hakk Paa ve air Fehime Nzhet Hanmn oludur. Numune-i Terakki lkokulu, Davutpaa Rtiyesi ve Vefa dadisinde okudu. Daha sonra iki yl kadar hukuk mektebine devam etti, ancak mezun olmadan ayrld.

1903 ylnda Hariciye Nezaretinde memurlua balad. 1904te evlendi. 1907den itibaren de Mercan ve Kabata dadilerinde edebiyat retmenlii grevlerinde bulundu. 1928 ylnda Zonguldak milletvekili olarak meclise girdi. Bu arada yeni Trk alfabesinin tesbiti iin kurulan heyete alnd. Daha sonra Trk Dili Tetkik Cemiyetine girdi. 1935 ylnda akcier kanserinden stanbulda vefat etti.

Servet-i Fnunun en gen airlerinden olan Celal Sahirin iire ilgisi henz ocukken balad. lk yazs rtika dergisinde ktnda henz on be yandayd. Bir yl sonra ise Servet-i Fnunda ilk iiri yaymland (1899). Malumat, Pul, Musavver Fen, Edeb, Gen Kalemler, Trk Yurdu, Halka Doru, Trk Sz, Bilgi Mecmuas gibi dergilerde yaz ve iirleri yaymland. nceleri iirlerinde aruzu kullanan air, daha sonra muvaffakiyetle hece veznini kulland. iirlerinde daha ok ak ve kadn temalarn iledi.

olaslk olarak gzkmektedir. Moiz Kohenle ilgili bilgi iin bkz: Rfat N. Bali, Tekin Alp, Modern Trkiyede Siyasi Dnce, Milliyetilik, letiim Yay. st 2002, cilt 4, s. 896899; Mehmet zden, Atatrk Dneminde Kemalist Metinler: Arafda Bir Kemalizm: Tekin Alp ve Kemalizm (1936), Bilig, Yaz 2005, say 34. 63 Kaynaklar: Nesrin T. Karaca, Celal Sahir Erozan, MEB Yay. st. 1993; Tanzimattan Bugne Edebiyatlar Ansiklopedisi, Yayn Ynetmeni: Ekrem akrolu, Editr: Murat Yaln, YKY, st. 2001, cilt 2, s. 329, 330; hsan Ik, Trkiye Yazarlar Ansiklopedisi, Elvan Yay. Ank. 2002, s. 376; Elif Konar, Grbz Trk ocuu Dergisinin ncelenmesi (19261928 Yllar), Yksek Lisans Tezi, Fatih niversitesi, st 2003, s. 61, 62; Tahsin Yldrm, Edebiyatmzda Mstear simler, Selis Kitaplar, st.2006, s. 154

51

Eserleri: Karde Sesi (1908); Beyaz Glgeler (1909); Buhran (1909); Siyah Kitap (1911); stanbul in Mebus Namzetlerim (1919); Mntehab ocuk iirleri (Mehmet Asmla birlikte, 3 cilt, 19181919)

DOAN64

ENS BEH (Koryrek)65

11 Mart 1893 tarihinde stanbul da dodu. Askeri Hekim Yarbay smail Behi Bey ile Faika Hanmn oludur. ocukluu Makedonyada geti. stanbul Sultanisinden 1909da, Mlkiye Mektebinden 1813te mezun oldu.

Hariciye Nezaretinde memurluk grevlerinde bulundu. Ayn zamanda Milli Mdafaa grubunda grev ald. 1922 ylnda Ankara Hkmeti tarafndan Edirne Vilayeti Hukuk leri Mdrlne getirildi. 1926da Ankarada Ticaret Vekleti grevinde bulundu. ktisat Vekleti ve iler Dairesi Bakan ve ayn bakanln mstear oldu. 1946da milletvekillii iin aday oldu fakat meclise giremedi. Son yllarn sknt iinde geiren Enis Behi, 17 Ekim 1949da Ankarada vefat etti ve Cebeci Asri Mezarlnda topraa verildi.

lk iirleri 1913te ehbalde yaymland. Ziya Gkalpin etkisiyle hece veznini kullanmaya balad. Be Hececiler adyla anlan edebi toplulukta yer ald.
64 65

Bkz: Aka Gndz Kaynaklar: Behet Necatigil, Edebiyatmzda simler Szl, Varlk Yay. st. 2006, s. 259; hsan Ik, Trkiye Yazarlar Ansiklopedisi, Elvan Yay. Ank. 2002, s. 613; Tanzimattan Bugne Edebiyatlar Ansiklopedisi, Yayn Ynetmeni: Ekrem akrolu, Editr: Murat Yaln, YKY, st. 2001, cilt 2, s. 516

52

Eserleri: Miras (1927); Varidat- Sleyman: ediki Sleyman elebi, Ruhundan lhamlar (1949); Kanuni Sleyman (1950).

FEYZULLAH SACD (lk)66

1892de (1308 R.) Krehirde dodu. Krehir rtiyesinde orta, Ankara idadisinde lise renimini pekiyiderece ile tamamlad. 1912de mlkiyeden iyi derece ile mezun oldu. 1912de Kadky Numune Mektebi Trke muallimliine tayin edilerek devlet hizmetine girdi. 1915 ylnda askere alnd. 1918de terhis edildi.

eitli yerlerde kaymakamlk ve mfettilik grevlerinde bulundu. 1952de emekliye ayrld. erkek ve kz evlat babasdr. Farsa, Arapa ve Franszca bildii sicilinde yazldr.

iirlerinde

Atatrk

inklplarn,

Milli

Mcadele

ruhunu

ve

Trk

milliyetiliini tema olarak almaktadr.

66

Kaynaklar: Ali ankaya, Yeni Mlkiye Tarihi ve Mlkiyeliler, Mars Matbaas, Ankara, 1968, 1969, cilt 4, s. 14771481; Tahsin Yldrm, Edebiyatmzda Mstear simler, Selis Kitaplar, st.2006, s. 415

53

GKALP (Ziya Gkalp)67

23 Mart 1876da Diyarbakrda dodu. Asl ad Mehmet Ziyadr. Babas Diyarbakr Vilayet Evrak Mdrl ve Nfus Nazrl da yapan Tevfik Efendi, annesi Pirinizadeler soyundan Zeliha Hanmdr.

Mahalle Mektebini ve ardndan Diyarbakr Askeri Rtiyesini bitirdi (1890). Daha sonra Diyarbakr dadisine kaydoldu. Gerek hocalarnn ve yakn evresinin tevikiyle gerekse kendi gayret ve abalaryla iyi bir eitim srecinden geti.

1895 yl balarnda stanbula gitti ve Mlkiye Baytar Mektebine kaydoldu. Okul yllarnda siyasetle ilgilendi ve gizli ttihat ve Terakki Cemiyeti yesi oldu. 1898 ylnda Diyarbakra geldikten sonra tutukland ve drt, be ay kadar sonra stanbula dnebildi. stanbula dndkten sonra da on iki ay kadar hapis yatnca baytarlk renimi yarm kald. 1900 ylnda memleketi Diyarbakrda ikamet etmek zorunda brakld. Ayn yl iinde evlendi. Bu srada Jn Trklerle de iliki iinde olan Ziya Gkalp, onlarn yaymlad gazete ve kitaplar Diyarbakra getirtti.

II. Merutiyetin ilanndan sonra ttihat ve Terakkinin Diyarbakr ubesinin bana geti. Bir sre stanbul Darl Fnununda psikoloji ve dini ilimler dersleri verdi. Temmuz 1910da Diyarbakr Maarif Mdrl grevine atand. Be ay sonra

67

Kaynaklar: Behet Necatigil, Edebiyatmzda simler Szl Varlk Yay., st. 2006, s. 451, 452; Tanzimattan Bugne Edebiyatlar Ansiklopedisi, Yayn Ynetmeni: Ekrem akrolu, Editr: Murat Yaln, YKY, st. 2001, cilt 2, s. 937, 938, 939; hsan Ik, Trkiye Yazarlar Ansiklopedisi, Elvan Yay. Ank. 2002, s. 421, 422; Alaaddin Korkmaz, Ziya Gkalp, Aksiyonu, Merutiyet ve Cumhuriyet zerindeki Tesirleri, MEB Yay, st. 2005.

54

grevinden ayrlarak Selanike gitti ve Selanik Sultanisinde sosyoloji dersleri vermeye balad.

Nisan 1911de ttihat ve Terakkinin de desteiyle Selanikte Gen Kalemleri yaymlamaya balad. 1913te Darl Fnunda sosyoloji mderrislii grevine getirildi. 1919da gal Kuvvetleri tarafndan tutuklanarak Maltaya srgne yolland. Bu srada Halka Doru, slam Mecmuas ve Yeni Mecmuada eitli yazlar yaymlad. 1921 ylnda srgnden kurtulup dndkten sonra ailesiyle birlikte Diyarbakra gitti. Diyarbakrda retmenlik grevlerinde bulunan Ziya Gkalp ayn zamanda burada Milli Mcadele faaliyetlerine de katld. 1922de Kk Mecmua adl haftalk bir dergi kard. 1923te Diyarbakr milletvekili seilerek meclise girdi. 25 Ekim 1924 tarihinde youn alma temposuna dayanamayan vcudu rahatszland ve ok gemeden de vefat etti.

HSEYN CAVD (Resizade)68

1882de Nahcivanda dodu. Din adam olan Hac Molla Abdullahn oludur. lkrenimine medresede balad. Arapa, Farsa ve dini ilimler rendi. 1894te Mekteb-i Terbiyyeye kaydoldu.

Henz on drt yanda iken, Salik takma adyla ilk manzumelerini kaleme ald. 1901de hem salk sorunlar hem de tahsil amacyla Tebrize gitti. 1906da yine ayn amalarla stanbula geldi. stanbulda bulunduu sre iinde Edebiyat Fakltesine kaydoldu ve Trklk ile slamclk cereyanlarnn etkisi altnda kald.

68

Kaynak: Trk Dili ve Edebiyat Ansiklopedisi: Devirler, simler, Eserler, Terimler Yayna Haz. Ezel Erverdi ...[ve te.], Dergh Yaynlar, st. 1981, cilt IV, s. 298, 299

55

Azerbaycana dndkten sonra dil ve edebiyat muallimlii grevlerinde bulundu. 1919 ylndan sonra hep Bakde yaad. 1932 ylnda Yazarlar Birliine kabul edildi. Rejime uygun olmayan yazlarndan dolay 1937de tevkif edilerek srgne yolland ve 1944 ylnda vefat etti.

1910 ylna kadar lirik iirler yazan Hseyin Cavid, bu tarihten sonra daha ok siyasi ve itimai muhteval eserler vermitir.

Eserleri: iir: Gemi Gnler (1913), Bahar ebnemleri (1917); Manzum dramlar: Ana (Azeri Edebiyatnn ilk manzum dramdr. 1910), eyh Sanan (1914), Uurum (1917), Peygamber (1923), blis (1924), Telli Saz (1930), Siyavu (1932), ehla (1935), Hayyum (1935), blisin ntikam (193637); Mensur eserleri: Maral (1913), eyda (1916), Afet (1922), Topal Timur (1925), Krolu (Senaryo, 1937).

ISPARTALI HAKKI (Alarczade Mustafa Hakk)69

Esnaftan Alarczade Ahmet Aann olu olan Mustafa Hakk, 1866da Ispartada dodu. lkrenimini Isparta Medresesinde ortarenimini ise Isparta Rtiyesinde tamamlad. 1883 ylnda Rtiyeyi birincilikle bitirdi. Henz yirmi yana girmeden yazlaryla mnevver evrenin dikkatini ekti. Kendi abasyla Farsa ve Franszcay iyi derecede rendi.

69

Kaynaklar: brahim Alaettin Gvsa, Trk Mehurlar Ansiklopedisi, Yedign Neriyat,1945 1946, s. 161; Mahmut Kyc, Ispartal ve Ispartaya Hizmet Etmi Byk Adamlar, Glta Kltr Yay. (http://www.ispartaya.com/kutuphane/ispartali_buyuk_adamlar.pdf)

56

Isparta Valiliinde, Isparta Menafi Sandnda ve Ziraat Bankasnda eitli grevlerde bulundu. stanbula geldikten sonra ya ilerlemi olmasna ramen Hukuk Fakltesine girdi ve 1905 ylnda buradan mezun oldu.

II. Merutiyetten sonra 1912 ylnda Isparta milletvekili olarak meclise girdi. 19181922 tarihleri arasnda Bezm-i lem Sultanisinde (stanbul Kz Lisesi) Trke ve Edebiyat retmenlii yapt. 5 ubat 1923 ylnda stanbulda ld ve Merkezefendi Mezarlna defnedildi.

Drt yanda iken yetim kalan Mustafa Hakk, on bir yanda Kuran ezberleyip hafz oldu. Bu arada ayrca biraz Rumca, Ermenice ve branice de rendi. Sade, ak ve anlalr bir Trkeyi savunan Ispartal Hakk, ayn zamanda halklnda ateli taraftarlarndand.

ZZET ULV (Aykurt)70

1880 ylnda Eskiehirde dodu. Tccardan Hachasanolu sa Efendinin oludur. Tannm muharrirlerimizden ve edebiyatlarmzdandr. 1902 ylnda hrriyet mcadelesine karm olmak suundan yl hapse, yl da srgne mahkm edildi. II. Merutiyetin ilanndan sonra kurtularak, eitli gazete ve dergilerde yazlarn neretti. iirleri ve yazlarnn ounu ak Trke ile yazan zzet Ulvi, Kaymakamlk, Mektupuluk, Mekke Emaneti, Divan Ktiplii, Maarif Vekleti Kalemi Mahusus Mdrl grevlerinde bulundu. Meclisin ikinci dneminde Eskiehir milletvekilliine seildi.

70

Kaynak: brahim Alaettin Gvsa, Trk Mehurlar Ansiklopedisi, Yedign Neriyat,19451946, s. 200

57

Milli

Mcadelenin

ilk

sralarnda Afyonkarahisarda bir

gazetenin

bamuharrirliini yapm, daha sonra Ankarada Hkimiyet-i Milliye gazetesinde almtr. Trk Ocaklar Muallimler Birlii Umumi Ktiplikleri ile Dil Kurumu Merkezinin Yayn Kolbal grevlerinde bulundu. Trk Vezni isimli eseri iki defa baslm kitap eklinde neretmitir.

KAZIM NAM (Duru), (Maralolu)71

1876da stanbulda dodu. Fatma Zehra Hanm ile Mustafa Stk Beyin oludur. Topta, Edirne ve Selanik Askeri Rtiyelerinde ve Manastr Askeri dadisinde okudu.

1897de Harbiye Mektebini bitirerek orduya katld. 1905 ylnda yzba oldu. Daha sonra ordudan ayrlarak Maarif Mfettilii ve retmenlik grevlerinde bulundu. Milli Eitim Bakanl Talim ve Terbiye Dairesi yelii yapt. Manisa milletvekili olarak beinci ve altnc dnemlerde meclise girdi (19351943).

Be ocuk babas olan Kazm Nami, Trk Oca, Sosyoloji Cemiyeti, Eski Muharipler Cemiyeti ve Gazeteciler Cemiyeti yesi idi. Yazlar Selanik, Ankara ve stanbuldaki birok dergi ve gazetede yaymland. 1967 ylnda vefat etti ve Karacaahmet Mezarlnda topraa verildi.

71

Kaynaklar: Tahsin Yldrm, Edebiyatmzda Mstear simler, Selis Kitaplar, st.2006, s. 141; Elif Konar, Grbz Trk ocuu Dergisinin ncelenmesi (19261928 Yllar), Yksek Lisans Tezi, Fatih niversitesi, st2 003, s. 75, 76; Behet Necatigil, Edebiyatmzda simler Szl, Varlk Yay. st. 2006, s. 150; hsan Ik, Trkiye Yazarlar Ansiklopedisi, Elvan Yay. Ank. 2002, s. 326; Tanzimattan Bugne Edebiyatlar Ansiklopedisi, Yayn Ynetmeni: Ekrem akrolu, Editr: Murat Yaln, YKY, st. 2001, cilt 1, s. 286

58

Yaz hayatna 1895 ylnda balayan Kazm Nami, Ziya Gkalp, mer Seyfeddin ve Ali Canip Yntem ile birlikte Gen Kalemler dergisinin kurucular arasnda yer ald. Cumhuriyetten sonra yazlar, naralt, Varlk, Byk Dou, Tarih Dnyas, Son Posta gibi dergi ve gazetelerde yaymland.

Eserlerinden Bazlar: Nasl Oldu (1910); Uyan (1933); Yavruma Diyilerim (1935); Terbiye-i Vataniyede lk Adm (1911); Pukinin Hayat ve Mahiyeti (1937); Ziya Gkalp (1949); Kemalist Rejimde retim ve Eitim (1938); ttihat ve Terakki Hatralarm (1957); Cumhuriyet Devri Hatralarm (1958).

KPRLZADE MEHMED FUAD72

Sadrazam Kprl Mehmed Paann kz kardeinin soyundan olan Fuad Kprl, 22 Kasm 1890 tarihinde stanbulda dodu. smail Faiz Bey ile Hatice Hanmn oludur. Ayasofya Rtiyesinde ve Mercan dadisinde okudu. Daha sonra girdii Hukuk Mektebini yarda brakt (1910). Bu tarihten sonra, edebiyat, felsefe ve tarihle ilgilenmeye, Franszca dersleri almaya ve babasnn geni ktphanesini kullanmak suretiyle kendi kendini yetitirmeye balad.

1910dan itibaren stanbuldaki muhtelif dadi ve Sultanilerde Edebiyat Muallimliinde bulundu. Trk Ocaklarnn kuruluu almalarna katld. 1913te Darl Fnun Edebiyat Fakltesi, Trk Edebiyat Tarihi Mderrisliine tayin
72

Kaynaklar: Behet Necatigil, Edebiyatmzda simler Szl, Varlk Yay. st. 2006, s. 262, 263; hsan Ik, Trkiye Yazarlar Ansiklopedisi, Elvan Yay. Ank. 2002, s. 619, 620; Tanzimattan Bugne Edebiyatlar Ansiklopedisi, Yayn Ynetmeni: Ekrem akrolu, Editr: Murat Yaln, YKY, st. 2001, cilt 2, s. 520, 521, 522; Ali ankaya, Yeni Mlkiye Tarihi ve Mlkiyeliler, Mars Matbaas, Ankara, 1968, 1969, cilt 2, s. 11651184 http://www.ata.boun.edu.tr/chronology/kim_kimdir/fuad_koprulu.htm

59

edildi.1924 ylnda Trkiyat Enstitsn kurdu. Ayn yl Trk Tarih Encmeni Reisliine seildi. Bilim adam olarak n btn Avrupaya yayld ve birok Avrupa niversitesi ve birok bilimsel kurulu tarafndan taltif edildi.1933te Darl Fnunun stanbul niversitesi haline getirilmesi zerine Ordinarys Profesrle terfi etti.

1934 ylnda Kars milletvekili olarak meclise girdi. 1943 ylndan sonra niversiteden ayrlarak politikayla uramaya balad. 1946da Demokrat Partinin kurucular arasnda yer ald ve eitli devlet grevlerinde bulunu. Politika hayat, Demokrat Partiden ayrld 1957 ylna kadar devam etti.

Ankarada geirdii bir trafik kazas sonucu kurtarlamayarak 1965 ylnda vefat etti.

Fuad Kprl, Trkiyede modern ve bilimsel anlamdaki Edebiyat Tarihiliini balatan kii olarak grlmektedir. Eserleri hala, yerli ve yabanc bilim adamlar tarafndan, bavurulan nemli kaynaklar olarak grlmektedir.

KUM AHMED OLU (Nuh Naci Kum Atabeyli, Uslu Mahulu)73

23 Eyll 1898de (1324 R.) Konyann Seydiehir ilesinde dodu. Babas Ispartann Atabey lesinden Kum Ahmet Oullarndan stemen Hafz Mehmed Beydir. Annesi ise yine bir subay kz olan Keziban Hanmdr.

73

Kaynaklar: Mahmut Kyc, Ispartal ve Ispartaya Hizmet Etmi Byk Adamlar, Glta Kltr Yay. (http://www.ispartaya.com/kutuphane/ispartali_buyuk_adamlar.pdf)

60

1917 ylnda evlenen Naci Kumun bu evlilikten bir kz ve bir olu oldu. Kuleli Askeri Lisesini bitirdi ve daha sonra devam ettii Harp Okulundan salk problemleri sebebiyle ayrlmak zorunda kald. 1914te Isparta dadisinde, 1915te Yalva dadisinde Jimnastik retmenlii grevlerinde bulundu. 1935 ylna kadar eitli yerlerdeki retmenlik grevini srdrd. Milli Eitim Bakanlnda statistik Dairesi eflii, Bursa Mzesi Mdrl, Adana ve Gney lleri Mzeleri Blge Mdrl grevlerinde bulundu. Adanada grevde iken 17 Ocak 1952 tarihinde vefat etti.

Naci Kum, kltrl, hogrl, iyiliksever ve cmert bir insand. Okuma ve yazmaya ok dknd. Kuvvetli Milliyetilik duygular onun deimez

vasflarndan biri idi. Tarih, biyografi ve edebiyat yaptlarnn yannda folklor alannda yapt verimli aratrmalarla iz brakm bir kii olan Naci Kumun dergilerde yaymlanm bu trden oka yazs, baslm ve baslmam oka kitaplar vardr. Alarczade Mustafa Hakk (Ispartal Hakk) ile tantktan sonra onun aracl ile Ziya Gkalp ve Hamdullah Suphi gibi devrin nemli Trk ve Trkeci aydnlar ile de tanma imkn bulmutur. Dil alanndaki almalarndan dolay Trk Dil Kurumu Daimi yeliine seilmi ve lmne kadar bu grevini srdrmtr.

Eserlerinden Bazlar: Kemalname (Destan), 1931 Antalya; Kzlkule (Roman), Tefrika 19341935; ifa Destan, 1949, Adana-Seyhan Basmevi; Eshaab- Kehfin Tarihesi, 1951, Tarsus Basmevi; Ispartal Seyrani Baba; Everekli Seyrani; Anadoluda Kltr Kalntlar; Adana Vali ve

Mtesellimleri; Seyit Ali-Kzldeli Sultan ve Evlatlar; Kayseri Kitabeleri; Baraklar ve Dede Garkn Evlatlar (Malatya Yresi).

61

M(im). (n). (Memduh evket Esendal)74

1885 ylnda (H. 1301) stanbulda dodu. Rumeliden g etmi ve ifti bir aile olan Kahyabeyolu Mehmet evket Bey ile Emine Sadiye Hanmn oludur. Ksa bir sre Edirne Rtiyesine devam etti ve ayrlmak zorunda kald. Daha sonraki renim hayat da hep yarm kalan Esendal, ocukluk yalarndan itibaren kendi kendini yetitirmitir.

1906da ttihat ve Terakki Cemiyetine girdi. Babasn kaybettikten sonra ailesine destek olmak amacyla 1912 ylna kadar iftilikle urat. Birinci Dnya Savann balamasyla birlikte iftilii brakmak zorunda kald. TBMM kurulduktan sonra ortaelilik greviyle Azerbaycana gnderildi (19201924). Dndkten sonra Kabata ve Galatasaray Liselerinde tarih ve corafya retmenlii grevlinde bulundu (19241925). Bu arada eski arkadalaryla birlikte Meslek (38 say, 19241925) ve Halk (76 say 19251926) gazetelerini kard. 1925 1930 yllar arasnda elilik greviyle Tahrana yolland. Yurda dndkten sonra Elazdan milletvekili seilerek, 1930 ve 1932 yllarnda mecliste bulundu. 1932de Kabil, 1938de Moskova bykelilii grevlerine getirildi. 19411950 arasnda Bilecik milletvekili olarak mecliste yer ald. 1950den itibaren tamamen edebiyatla megul olmaya balad. Evli ve ocuk babas olan Memduh evket Esendal 17 Mays 1952 ylnda Ankarada vefat etti ve Cebeci Asri Mezarlna defnedildi.

Tam ad Mustafa Memduh evket Esendal olan yazar, M..E., Mustafa Memduh, Mustafa Yalnkat, M.., M. Oulcuk, stemenolu, Mee, Esendolu, Esli,
74

Kaynaklar: Sevim Gzc, Ayal ile Kiraclarnda Anlatc Sorunsal, Bilkent niversitesi, Trk Edebiyat Blm, Yksek Lisans Tezi, Ankara 2004; Behet Necatigil, Edebiyatmzda simler Szl Varlk Yay., st. 2006, s. 175, 176; Tanzimattan Bugne Edebiyatlar Ansiklopedisi, Yayn Ynetmeni: Ekrem akrolu, Editr: Murat Yaln, YKY, st. 2001, cilt 2, s. 338, 339, 340, 341; hsan Ik, Trkiye Yazarlar Ansiklopedisi, Elvan Yay. Ank. 2002, s. 387, 386.

62

M. Yalnkat, gibi takma isimleri kulland. lk hikyesi 1908de Tanin gazetesinde yaymlanan Esendaln, 1911den sonra r, rtika, Musavver Fen ve Edep gibi dergilerde yazlar yaymland. Sanat kiilii, daha ok, kendi kard Meslek gazetesinde yaymlanan yazlaryla ortaya kt. 1946dan sonra lmne kadar geen sre, edebiyat yaamnn en verimli dnemidir. Bu sre iinde, stanbul, Sanat ve Edebiyat, Seilmi Hikyeler, Ulus, lk, Hisar, Pazar Postas, Trk Dili gibi dergi ve gazetelerde ykleri yaymlanmtr.

MARALIOLU75

MEHMED EMN (Yurdakul)76

Mays 1869da stanbulda dodu. Balklkla uraan Salih Reis ile Emine Hanmn oludur. Saray Mektebi, Beikta Askeri Rtiyesinde okudu. Kaydolduu Mlkiye Mektebinin dadisinden 1887de ayrlmak zorunda kald. 1889da Hukuk Mektebine girdi. Ancak bu renimi de yarm kald.

1891de Rsumat daresinde evrak mdr olarak greve balad. 1907de ttihat ve Terakki Cemiyetine girdi. eitli devlet grevlerinde bulundu. 1909da Hicaz, 1910da da Sivas valilii grevlerine getirildi.

75 76

Bkz: Kazm Nami (Duru) Kaynaklar: Behet Necatigil, Edebiyatmzda simler Szl Varlk Yay., st. 2006, s. 443, 444; Tanzimattan Bugne Edebiyatlar Ansiklopedisi, Yayn Ynetmeni: Ekrem akrolu, Editr: Murat Yaln, YKY, st. 2001, cilt 2, s. 920, 921; hsan Ik, Trkiye Yazarlar Ansiklopedisi, Elvan Yay. Ank. 2002, s. 1022,1023.

63

stanbula dndkten

sonra, 1911

ylnda kurulan Trk Ocann

bakanlna getirildi ve ayn zamanda Trk Yurdu Cemiyetinin de kuruluunda bulundu. Ayn ylda atand Erzurum valilii grevinden bir yl altktan sonra emekliye ayrld.

Milli Mcadele dneminde Anadoluyu dolat ve konumalar yapt. 1923 ylndan lmne kadarki sre iinde arkikarahisar, Urfa ve stanbul milletvekillii grevleri ile mecliste bulundu.

14 Ocak 1944 tarihinde kalbinden rahatszlanarak yatrld Alman Hastanesinde vefat etti ve Zincirlikuyu Mezarlna defnedildi.

Mehmed Emin Yurdakul, milli duygularla kaleme ald iirleri dolaysyla, Milli air, Trk airi gibi sfatlarla anlmtr. Adn 1897deki Trk-Yunan Savann galibiyetle sonulanmas neticesinde yazd Cenge Giderken adl iiriyle duyurdu. lk iirleri, Servet-i Fnun, ocuk Bahesi gibi dergilerde yaymland. Milli Edebiyat akmnn nclerinden olan air, iirlerini hece vezni ile kaleme almtr.

MEHMED NYAZ (Ramazanolu)77

1888de (1306 H.) Tarsusta dodu. Orta renimini Tarsus Rtiyesinde, lise renimini ise Adana dadisinde tamamlad. Mlkiyeden 1910 ylnda pekiyi derece ile mezun oldu. Ayn yl stanbul Hukuk Fakltesini de bitirdi. 1911de Adana Sultanisi Tarih Muallimlii grevine getirildi. Adana ve havalisinin
77

Kaynak: Ali ankaya, Yeni Mlkiye Tarihi ve Mlkiyeliler, Mars Matbaas, Ankara, 1968, 1969, cilt 4, s. 12731276

64

Franszlar tarafndan igali zerine Pozantda kurulan Milli Mcadele Cephesine katld. Lozan Konferansnda mavir greviyle bulundu. Mersin milletvekili olarak 1923te meclise girdi.

Tarsusta uzun sre iftilik ve madencilikle megul oldu. Bu arada ilmi metotlarla Trkoloji aratrmalar yapt. Nisan 1965te Tarsusta vefat etti. Arapa, Farsa, Franszca ve ngilizceye edebiyatlaryla beraber vakftr. La Province dAdana, Lozan 1923 adl baslm eseri vardr.

MUHDDN (Birgen)78

1885 ylnda stanbulda dodu. Yozgatl mer Ltfi Bey ile Aye Fazilet Hanmn oludur. Unkapan Rtiyesinde ve Vefa dadisinde okuduktan sonra, Darlfnunun Edebiyat ubesinden mezun oldu.

1906 ylnda Hicaz Demiryollarnn stanbuldaki dare-i Maliyesinde memur olarak grev yapt. 1908de bu grevinden ayrlarak Hadika-i Meveret, skdar dadisi ve skdar Sultanisinde 1914 ylna kadar edebiyat ve felsefe muallimlii yapt.

Muhiddin Birgen, kinci Merutiyetten sonra ttihat ve Terakki Partisi ile yakn mnasebet iinde bulundu ve partinin szcs konumunda bulunan Tanin gazetesinde yazlar yazd. Daha sonra bu gazetenin bana geti. nc dnem orum milletvekili olarak Meclis-i Mebusana girdi. 1916da Suriyeye, 1917 ve
78

Kaynak: Zeki Arkan, Tarihimiz ve Cumhuriyet, Muhittin Birgen (18851951), Tarih Vakf Yurt Yay. st. 1997

65

1918de Almanyaya eitli amalarla ziyaretlerde bulundu. Milli Mcadeleye katlmak iin Ankaraya gitti. 1920de Ankarada Matbuat ve stihbarat Umum Mdrl grevine getirildi. Bir yl sonra bu grevinden ayrld. Anadoluda Yeni Gnde yazd bayazlaryla Milli Mcadeleye byk destek verdi. 1921de Batuma ve oradan da Moskovaya geti. Buradan Tiflise ve 1922 de Bakye geerek Bakde Enver Paa ile grt. Muhittin Birgen, bu grme ile Enver Paay en son gren ttihat oldu. Bak niversitesinde ve Ali Pedagoji Enstitsnde tarih, edebiyat tarihi, felsefe, sosyoloji ve pedagoji dersleri veren Birgen, burada Maarif ve Medeniyet adl dergiyi kard.

Trkiyeye dndkten sonra Galatasaray ve stanbul Kz Liselerinde tarih, felsefe ve sosyoloji dersleri verdi. 19241925 yllarnda mesleki temsil dncesini savunmak zere Meslek gazetesini kard. Toplam otuz sekiz say sren haftalk Meslek gazetesi kapandktan sonra bayazarln yine Muhittin Birgenin yapt gnlk Halk gazetesi yayna balad.

Aydn Zirai Sat Kooperatifleri ttihadn kurdu ve bir yl sre ile bu kuruluun banda bulundu. stanbulda Son Posta gazetesinin bayazarln stlendi. 1937de gncel bir hal alan Hatay Davasna byk destek verdi.

ktisadi Yry, Ticaret-ktisat Ansiklopedisi gibi eitli dergi ve ansiklopedilerde yazlar yazd ve Engelsin Ailenin, zel Mlkiyetin ve Devletin Kkeni adl eserini Cemiyetin Asllar adyla tercme etti.

Ekonomi, kooperatifilik, eitim, siyaset ve edebiyat gibi pek ok alanda yazlar yazan Muhittin Birgen, 1 Ekim 1951de Ayaspaadaki evinde, geirdii bir kalp krizi neticesinde vefat etti.

66

NAZIM (Doktor)79

Doktor Nazm Bey 1870 ylnda Selanikte dodu. Mekteb-i Tbbiye-i ahanede okurken, daha sonra ttihat ve Terakki Cemiyeti adn alan ttihad- Osman Cemiyetine girdi ve rgt yneticilerinden biri oldu. Mezkr rgtn Pariste kard yayn organ olan Meverette yazlar yaymlanan Doktor Nazm Bey, II. Merutiyetin ilanndan sonra 1917 ylna kadar ttihat ve Terakki Cemiyetinin merkez ynetiminde kald.

Son Talat Paa hkmetinde Maarif Nazrl grevinde bulundu. Birinci Dnya Savandaki yenilginin ardndan ou ittihat gibi o da yurtdna kat.

Milli Mcadeleden sonra yurtdndan dnd ve zmire yerleti. 1926da Atatrke kar yaplan suikast giriimi davasnda yargland ve sulu bulunarak 26 Austos 1926 tarihinde Ankarada idam edildi.

RECAZADE MAHMUD EKREM80

1846da Vanikynde dodu. Devrin tannm air ve hattatlarndan Mehmed akir Recai Efendi ile Rabia Hanmn oludur. Beyazd Rtiyesi ile Mekteb-i rfanda ilk ve orta renimini tamamlad. Daha sonra Mekteb-i Harbiye dadisine devam etti. Fakat buradaki eitimi yarm kald ve Hariciye Nezareti
79 80

Kaynak: http://tr.wikipedia.org/wiki/Doktor_N%C3%A2z%C4%B1m_Bey Kaynaklar: Ali ankaya, Yeni Mlkiye Tarihi ve Mlkiyeliler, Mars Matbaas, Ankara, 1968, 1969, cilt 2, s. 10091020, Behet Necatigil, Edebiyatmzda simler Szl Varlk Yay., st. 2006, s. 348

67

Mektubi Kalemine mlazimeten devama balad. Burada bir taraftan Franszcasn ilerletirken dier taraftan edebiyat ve iirle ilgilendi.

Namk Kemalin tesiriyle, Tasvir-i Efkr, Vakit, Hakaykl Vekayi gazetelerinde makale ve iirleri yaymlanmak suretiyle hreti yaylmaya balad. eitli devlet memurluklar ve muallimlik grevlerinde bulundu. ura-y Devlet ve Meclis-i Ayan yelii ile Evkaf ve Maarif Nazrl yapt. 1870lerden sonra kendisini tmyle edebiyata verdi.

Hayattayken olunu kaybetmesi airi olduka ypratt. Aye Gzide Hanm ile evli idi. Piraye adl kz doar domaz lm, Emced adl olu yirmi yana kadar ktrm bir ekilde kaldktan sonra vefat etmi, ok sevdii olu Nijad ise on be yanda iken kaybetmitir. Sadece en kk olu Ercmend Ekrem Talu hayatta kalabilmitir. Resim sanatyla da hobi olarak uraan air, Arapa, Farsa ve Franszca biliyordu.

Recaizade Mahmud Ekrem, 1914 ylnda vefat etmi ve vefat nedeniyle okullar tatil edilerek byk bir cenaze treni dzenlenmitir. Mezar Kksuda, olu Nijadn kabri yanndadr.

RET GALP (Aydn, Doktor)81

1897de Rodosta dodu. Mahkeme reislerinden Mehmet Galip Beyin oludur. Tahsil hayatna Rodosta balad. Sonra zmir dadisini bitirdi ve Tp Fakltesini bitirerek 1917de hekim kt. Henz talebe iken Balkan Harbine ve
81

Kaynaklar: Samet Aaolu, Babamn Arkadalar, letiim Yay. st. 1998, s. 16; brahim Alaettin Gvsa, Trk Mehurlar Ansiklopedisi, Yedign Neriyat,19451946, s. 321, 322

68

Birinci Dnya Harbine gnll olarak katld fakat cierlerinden rahatsz olarak stanbula dnmeye mecbur oldu. Tp Fakltesi Tedavi Seririyat Asistanl ve bir aralk Darl Eytam Hekimliinde bulundu. stanbul Trk Ocanda eitli faaliyetlerde bulundu. Birinci Dnya Sava sonlarnda amda Drdnc Ordu Hfzsshha Messesesine gnderildi. Mtareke olunca stanbula dnd ve 1919da kylerde almak karar ile Ktahyann Tavancl nahiyesine geldi. Ktahya ve evresinde Mdafaa-i Hukuk Cemiyetinin kurulmasna hizmet etti. Yunanllarn Ktahyay igalinden sonra Denizli tarafna geti ve Kzlay hekimi oldu. 1922de Shhiye Vekleti Umumi Hfzsshha Muavini olarak Ankaraya geldi.

Byk Zaferden sonra devlet grevini brakp hususi doktorluk yapan Reit Galip, Genler Birlii ve Trk Ocaklar gibi messeselerde alt. Aydn milletvekili olarak meclise girdi. ark stiklal Mahkemesinde azalk grevinde bulundu. Eyll 1932de Maarif Vekilliine getirildi. Bir yl sonra bu grevinden ayrlarak Halk Partisi Umumi dare Heyeti Azal ile Tarih ve Dil Tetkik Cemiyetlerinde alt. 5 Mart 1934 tarihinde Ankarada zatrreden vefat etti.

Kyclk ileri ile urarken halka faydal pek ok risale nereden Reit Galip, Prof. . shokln toplumsal salk kurulular ile ilgili byk bir eserini Franszcadan Trkeye tercme etti. stanbuldaki ve Ankaradaki birok gazetede makaleleri yaymland. Reit Galip, niversite inklbn balatan, bu konudaki kanunu hazrlayan ve Tp Fakltesinin Haydarpaadan stanbula gemesini salayan kiidir.

69

RIZA TEVFK (Blkba)82

7 Ocak 1869 tarihinde Bulgaristanda dodu. Hoca Mehmed Tevfik Efendi ile kle bir erkez kz olan Mnire Hanmn oludur. 1876da Sion Mektebinde renimine balad ve daha sonra bir mddet Galatasaray Sultanisinde okudu. 1887de Mlkiye Mektebine girdi fakat okuldan atld. 1891de kaydolduu Tbbiye Mektebinden mezun oldu. Bu arada gizli ttihat ve Terakki Cemiyetine girdi. 1908de Edirne mebusu olarak meruti idarenin meclisinde bulundu.

19141918 yllar arasnda politikadan uzaklaarak eskiden de alt Karantina daresine girdi. eitli devlet grevlerinde bulunduktan sonra 1918de Darlfnunda dersler vermeye balad.

1920de Sevr Antlamasn imzalayan heyette bulunmas sebebiyle eletirilere sebep oldu. Kurtulu Savandan sonra 1922de de lkeyi terk etti. Srgn hayatnn ounu rdnde geirdi ve 1943 ylnda affedilmesi dolaysyla stanbula dnd. 30 Aralk 1949da vefat etti ve Zincirlikuyu Mezarlna defnedildi.

Filozof sfatyla tannan Rza Tevfik, felsefe zerine yazlar ve gelenee oturtulmu iirleriyle n kazanmtr. iirlerini Sebeb-i mrm (Lefkoe, 1934) adl kitapta toplayan Rza Tevfik, saz ve tekke iiri geleneinden etkilenmitir.

82

Kaynaklar: Behet Necatigil, Edebiyatmzda simler Szl Varlk Yay., st. 2006, s. 108; Tanzimattan Bugne Edebiyatlar Ansiklopedisi, Yayn Ynetmeni: Ekrem akrolu, Editr: Murat Yaln, YKY, st. 2001, cilt 1, s. 197; hsan Ik, Trkiye Yazarlar Ansiklopedisi, Elvan Yay. Ank. 2002, s. 220, 221

70

SLEYMAN ELEB83

XV.

Yzyl

airlerindendir.

Hayat

hakkndaki

bilgiler

rivayetlere

dayanmaktadr.

Yldrm Beyazd dneminde Bursa Ulu Camiinde imamlk eden Sleyman elebi, Hz. Peygamber (S.A.V.) iin yazd Mevlidi ile n kazanmtr. Bu eserini 1409 ylnda tamamlayan Sleyman elebinin 1422de ld

sanlmaktadr. Mezar Bursadadr.

Trk Edebiyatnda Mevlid yazma rn balatan odur. Henz 16. yzylda yz civarnda mevlid yazlm idi. Fakat hibiri Sleyman elebinin Mevlidi kadar n kazanamam ve onun Mevlidinin seviyesine ulaamamtr.

TARHAN (mer Seyfeddin)84

28 ubat 1884 tarihinde Gnende dodu. Binba mer evki Bey ile Fatma Hanmn oludur. lkrenimine Gnende balad. Daha sonra 1892de annesiyle birlikte stanbula geldi ve Mekteb-i Osmanye kaydoldu. Eyp Baytar Rtiyesini (1896), Edirnede Askeri dadiyi (1900) ve stanbulda Harb Okulunu (1903)

83

Kaynaklar: Behet Necatigil, Edebiyatmzda simler Szl Varlk Yay., st. 2006, s. 374, 375; hsan Ik, Trkiye Yazarlar Ansiklopedisi, Elvan Yay. Ank. 2002, s. 856, 857 84 Kaynaklar: Behet Necatigil, Edebiyatmzda simler Szl, Varlk Yay. st. 2006, s. 322, 323; hsan Ik, Trkiye Yazarlar Ansiklopedisi, Elvan Yay. Ank. 2002, s. 732, 733; Tanzimattan Bugne Edebiyatlar Ansiklopedisi, Yayn Ynetmeni: Ekrem akrolu, Editr: Murat Yaln, YKY, st. 2001, cilt 2, s. 638, 639, 640, 641, 642

71

bitirdi. Askeri dadiyi bitirdii 1900 ylnda Yd adndaki bir manzumesi, Mecmua-i Edebiyyede yaymland.

zmir ve Rumelide stemen olarak grev yapt. 1911de Gen Kalemler dergisinde makale ve hikyeler yazmaya balad. 19141920 yllar arasnda Kabata Lisesinde Edebiyat retmenlii grevinde bulundu.

eker hastal dolaysyla 6 Mart 1920de stanbulda vefat etti. Mezar Zincirlikuyudadr.

Ziya Gkalp ve Ali Canible beraber Milli Edebiyat davas uruna alan mer Seyfettin bu konuyla ilgili birok yazssn Gen Kalemler dergisinde yaymlamtr. Bundan baka, Yeni Mecmua, Byk Mecmua, air, Vakit, Trk Dnyas, Zaman, Diken, Halka Doru, Trk Sz gibi dergi ve gazetelerde yazlar yazd. Milli Edebiyat akmnn yan sra Yeni Lisan Hareketinin de nclerinden olan mer Seyfeddin, sade ve anlalr bir Trke ile yazlar yazmtr.

USLU MAHULU85

UYANIK86

85 86

Bkz: Kum Ahmed Olu Bkz: Celal Sahir (Erozan)

72

1. 6. TARH CETVEL

Cilt 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

Say 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19

k Tarihi (Hicri) Sayfa 11 Nisan 1329 1-8 18 Nisan 1329 25 Nisan 1329 2 Mays 1329 9 Mays 1329 16 Mays 1329 23 Mays 1329 30 Mays 1329 6 Haziran 1329 13 Haziran 1329 20 Haziran 1329 27 Haziran 1329 4 Temmuz 1329 10 Temmuz 132988 10 Temmuz 132989 25 Temmuz 1329 1 Austos 1329 8 Austos 1329 15 Austos 1329 9-16 1724 2532 3340 4148 4956 5764 6572 7380 8188 8996 97104 105112 113120 121128 129136 137144 145152

darehanesi . N.C. 40 N. Trk Yurdu87 . N.C. 40 N. Trk Yurdu . N.C. 40 N. Trk Yurdu . N.C. 40 N. Trk Yurdu . N.C. 40 N. Trk Yurdu . N.C. 40 N. Trk Yurdu . N.C. 40 N. Trk Yurdu . N.C. 40 N. Trk Yurdu . N.C. 40 N. Trk Yurdu . N.C. 40 N. Trk Yurdu . N.C. 40 N. Trk Yurdu . N.C. 40 N. Trk Yurdu . N.C. 40 N. Trk Yurdu . N.C. 40 N. Trk Yurdu . N.C. 40 N. Trk Yurdu . N.C. 40 N. Trk Yurdu . N.C. 40 N. Trk Yurdu . N.C. 40 N. Trk Yurdu . N.C. 40 N. Trk Yurdu

Fiyat 10 Para 10 Para 10 Para 10 Para 10 Para 10 Para 10 Para 10 Para 10 Para 10 Para 10 Para 10 Para 10 Para 10 Para 10 Para 10 Para 10 Para 10 Para 10 Para

87
88

stanbulda Nuruosmaniye Caddesinde 40 Numaral Trk Yurdu Dergi tarihi aslnda 11 Temmuz 1329 olmas gerekirken, 10 Temmuz 1329 eklinde yazlmtr. 89 Dergi tarihi aslnda 18 Temmuz 1329 olmas gerekirken, 10 Temmuz 1329 eklinde yazlmtr.

73

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

20 21 22 23 24 25 26 27 28 2930 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43

22 Austos 1329 29 Austos 1329 5 Eyll 1329 12 Eyll 1329 19 Eyll 1329 26 Eyll 1329 3 Terin-i Evvel 1329 10 Terin-i Evvel 1329 17 Terin-i Evvel 1329 24 Terin-i Evvel 1329 7 Terin-i Sani 1329 14 Terin-i Sani 1329 21 Terin-i Sani 1329 28 Terin-i Sani 1329 5 Kanun- Evvel 1329 12 Kanun- Evvel 1329 19 Kanun- Evvel 1329 26 Kanun- Evvel 1329 2 Kanun- Sani 1329

153160 161168 169176 177184 185192 193200 201208 209216 217224 225236 237244 245252 253260 261268 269276 277284 285296 297304 305312

9 Kanun- Sani 1329 313320 16 Kanun- Sani 1329 23 Kanun- Sani 1329 30 Kanun- Sani 1329 321328 329336 337344

. N.C. 40 N. Trk Yurdu . N.C. 40 N. Trk Yurdu . N.C. 40 N. Trk Yurdu . N.C. 40 N. Trk Yurdu . N.C. 40 N. Trk Yurdu . N.C. 40 N. Trk Yurdu . N.C. 40 N. Trk Yurdu . N.C. 40 N. Trk Yurdu . N.C. 40 N. Trk Yurdu . N.C. 40 N. Trk Yurdu . N.C. 40 N. Trk Yurdu . N.C. 40 N. Trk Yurdu . N.C. 40 N. Trk Yurdu . N.C. 40 N. Trk Yurdu . N.C. 40 N. Trk Yurdu . N.C. 40 N. Trk Yurdu . N.C. 40 N. Trk Yurdu . N.C. 40 N. Trk Yurdu . N.C. 40 N. Trk Yurdu . N.C. 40 N. Trk Yurdu . N.C. 40 N. Trk Yurdu . N.C. 40 N. Trk Yurdu . N.C. 40 N. Trk Yurdu

10 Para 10 Para 10 Para 10 Para 10 Para 10 Para 10 Para 10 Para 10 Para 10 Para 10 Para 10 Para 10 Para 10 Para 10 Para 10 Para 10 Para 10 Para 10 Para 10 Para 10 Para 10 Para 10 Para

74

1 1 1 1 1 1 1 1 1

44 45 46 47 48 49 50 51 52

6 ubat 1329 13 ubat 1329 20 ubat 1329 27 ubat 1329 6 Mart 1329 13 Mart 1330 20 Mart 1330 27 Mart 1330 3 Nisan 1330

345352 353360 361368 369376 377384 385392 393400 401408 409416

. N.C. 40 N. Trk Yurdu . N.C. 40 N. Trk Yurdu . N.C. 40 N. Trk Yurdu . N.C. 40 N. Trk Yurdu . N.C. 40 N. Trk Yurdu . N.C. 40 N. Trk Yurdu . N.C. 40 N. Trk Yurdu . N.C. 40 N. Trk Yurdu . N.C. 40 N. Trk Yurdu

10 Para 10 Para 10 Para 10 Para 10 Para 10 Para 10 Para 10 Para 10 Para

75

II. BLM 2.1. YAZAR ADLARINA GRE FHRST

1. A(yn). Kadir Trk Yl 1 say 26, 3 Terin-i Evvel 1329, s. 206, 207 Yl 1 say 27, 10 Terin-i Evvel 1329, s. 213, 214, 215 Yl 1 say 28, 17 Terin-i Evvel 1329, s. 222, 223, 224 Yl 1 say 2930, 24 Terin-i Evvel 1329, s. 232, 233, 234, 235 Yl 1 say 31, 7 Terin-i Sani 1329, s. 241, 242, 243, 244 Yl 1 say 32, 14 Terin-i Sani 1329, s. 251, 252

Trk

Trk

Trk

Trk

Trk

2. A(Elif): G(gayn). N(un). Ali Onbann Kyl Kardalarna Sz Yl 1 say 24, 19 Eyll 1329, s. 188, 189

3. A(yn). S(in). Anadolu Mektublar Yl 1 say 45, 13 ubat 1329, s. 358, 359 Yl 1 say 46, 20 ubat 1329, s. 366, 367

Anadolu Mektublar

76

4. A(Elif). Y(e).90 Ziraat Nezaretinin Islahat Yl 1 say 23, 12 Eyll 1329, s. 184 Yl 1 say 33, 21 Terin- i Sani 1329, s. 253, 254, 255, 256

Veremle Gre

5. Abaka Kasmiye Yl 1 say 41, 16 Kanun- Sani 1329, s. 237 Yl 1 say 42, 23 Kanun- Sani 1329, s. 332, 333 Yl 1 say 45, 13 ubat 1329, s. 356

Yusufumun Kokusu

Demeyin

6. Abdlfeyyaz Tevfik Baba d Yl 1 say 3, 25 Nisan 1329, s. 21, 22 Yl 1 say 4, 2 Mays 1329, s. 30, 31 Yl 1 say 5, 9 Mays 1329, s. 34, 35 Yl 1 say 6, 16 Mays 1329, s. 42, 43, 44 Yl 1 say 7, 23 Mays 1329, s. 51, 52 Yl 1 say 8, 30 Mays 1329, s. 57, 58 Yl 1 say 9, 6 Haziran 1329, s. 70, 71

Baba d 2

Baba d 3

Baba d 4

Baba d 5

Baba d 6

Baba d 7

90

Akuraolu Yusuf

77

Baba d 8

Yl 1 say 10, 13 Haziran 1329, s. 77, 78 Yl 1 say 12, 27 Haziran 1329, s. 95, 96 Yl 1 say 13, 4 Temmuz 1329, s. 103, 104 Yl 1 say 14, 10 Temmuz 1329, s. 111, 112

Baba d 9

Baba d 10

Baba d 11

Baba d 12

Yl 1 say 16, 25 Temmuz 1329, s. 127, 128 Yl 1 say 26, 3 Terin-i Evvel 1329, s. 201, 202 Yl 1 say 28, 17 Terin-i Evvel 1329, s. 217, 218 Yl 1 say 2930, 24 Terin-i Evvel 1329, s. 225, 226 Yl 1 say 34, 28 Terin-i Sani 1329, s. 261, 262

Baba d 13

Baba d 14

Bayram

Baba d 15

7. Ahmed Agayef Hazret-i Fatmann Kahramanl Hazret-i Fatmann Kahramanl Yl 1 say 1, 11 Nisan 1329, s.3,4 Yl 1 say 3, 25 Nisan 1329, s. 18, 19, 20

8. Ahmed Necmeddin ntikam Yl 1 say 21, 29 Austos 1329, s. 161

Trk Kan

Yl 1 say 36, 12 Kanun- Evvel 1329, s. 282, 283, 284

78

Ulu Ik

Yl 1 say 47, 27 ubat 1329, s. 373

9. Aka Gndz Muhacir Trks Yl 1 say 4, 2 Mays 1329, s. 25, 26 Yl 1 say 5, 9 Mays 1329, s. 33, 34 Yl 1 say 6, 16 Mays 1329, s. 42 Yl 1 say 8, 30 Mays 1329, s. 57 Yl 1 say 16, 25 Temmuz 1329, s.122 Yl 1 say 18, 8 Austos 1329, s. 137,138, 139 Yl 1 say 22, 5 Eyll 1329, s. 172, 173 Yl 1 say 27, 10 Terin-i Evvel 1329, s. 211

oban Trks

Ninni c Trks Oraa Giderken

Hakikin Ryas

Biraz Vicdan

stiklal Mar

10. Akuraolu Halka Yl 1 say 22, 5 Eyll 1329, s. 169, 170, 171, 172 Yl 1 say 23, 12 Eyll 1329, s.177, 178 Yl 1 say 25, 26 Eyll 1329, s. 193, 194 Yl 1 say 27, 10 Terin-i Evvel 1329, s.209, 210, 211

Halka 2

Halka 3

Halka 4

79

11. Akuraolu Yusuf Halka 5 Yl 1 say 31, 7 Terin-i Sani 1329, s. 237, 238

12. Ali Canib Kaval Yl 1 say 10, 13 Haziran 1329, s.73, 74 Yl 1 say 15, 10 Temmuz 132991, s. 114 Yl 1 say 25, 26 Eyll 1329, s. 195

Turann Yolu

Sorma Ah ren! 1344 Ylnda

13. Ali Sadi Kk Hesabn Byk Paras Yl 1 say 11, 20 Haziran 1329, s. 83, 84

14. Ali Suad Hac Ahmed Yl 1 say 8, 30 Mays 1329, s. 60, 61, 62 Yl 1 say 10, 13 Haziran 1329, s. 74, 75 Yl 1 say 13, 4 Temmuz 1329, s. 101, 102, 103 Yl 1 say 15, 10 Temmuz 1329, s. 116, 117, 118 Yl 1 say 19, 15 Austos 1329, s. 149, 150, 151

Anladn m?

Pek Muhterem Bir Adam

Onba Alinin Grdkleri

Mhendis Efendinin Nasihati

Akll Baba

Yl 1 say 20, 22 Austos 1329, s. 153, 154, 155

91

10 Temmuz 1329 tarihi, 14. saynn tarihidir. Bask hatas sebebiyle, 14. saydaki tarihin ayn 15. sayya da atlmtr.

80

Byk Trk

Yl 1 say 21, 29 Austos 1329, s.161, 162, 163 Yl 1 say 22, 5 Eyll 1329, s. 173, 174, 175 Yl 1 say 39, 2 Kanun- Sani 1329, s. 305, 306, 307 Yl 1 say 40, 9 Kanun- Sani 1329, s. 314, 315 Yl 1 say 41, 16 Kanun- Sani 1329, s. 321, 322, 323, 324, 325, 326, 327

Bir Altnn Taksimi

Biz ve Onlar

Halk le Konuma

Bark Olduktan Sonra

15. Alp Tekin Cirit Yl 1 say 47, 27 ubat 1329, s. 373, 374, 375

16. Atilla Han c Trks Yl 1 say 34, 28 Terin-i Sani 1329,s. 265

17. Bir Muhacir Sultan Selim Yl 1 say 3, 25 Nisan 1329, s.17

18. Bir Osmanl Alnmn Yazs Yl 1 say 19, 15 Austos 1329, s. 145, 146

19. Celal Sahir c, 2 Yl 1 say 4, 2 Mays 1329, s. 27

81

Esnaf Destan

Yl 1 say 4, 2 Mays 1329, s. 31, 32 Yl 1 say 15, 10 Temmuz 1329, s. 113

c, 3

20. Cevad Turgud Ky Geceleri92 Blbl Alad, Ben Aladm93 Yl 1 say 50, 20 Mart 1330, s. 395, 396 Yl 1 say 51, 27 Mart 1330, s. 404

21. Doan 94 Bayrak Trks Yl 1 say 2, 18 Nisan 1329, s. 9

22. Doruyu Syler Nestle St ve Baz Doktorlarmz Yl 1 say 24, 19 Eyll 1329, s.190, 191

23. Eminolu Kemal Edirne Yolunda Alay Sanca Alrken Yl 1 say 2930, 24 Terin-i Evvel 1329, s. 226, 227

24. Enis Behi Ey Meri Yl 1 say 17, 1 Austos 1329, s. 129, 130

92 93

iirin sonunda imzadan nce Kocaolu ibaresi vardr. iirin sonunda imzadan nce Koca Aaolu ibaresi vardr. 94 Aka Gndz

82

25. F(e).95 Esnaf in Terakki Yollar 2 Yl 1 say 32, 14 Terin-i Sani 1329, s. 245, 246, 247, 248 Yl 1 say 34, 28 Terin-i Sani 1329, s. 262, 263, 264 Yl 1 say 36, 12 Kanun- Evvel 1329, s. 277, 278, 279, 280 Yl 1 say 40, 9 Kanun- Sani 1329, s. 315, 316, 317 Yl 1 say 42, 23 Kanun- Sani 1329, s. 330, 331, 332 Yl 1 say 44, 6 ubat 1329, s. 346, 347, 348 Yl 1 say 44i 20 ubat 1329, s. 362, 363

Esnaf in Terakki Yollar 3

Esnaf in Terakki Yollar 4

Esnaf in Terakki Yollar 5

Esnaf in Terakki Yollar 6

Esnaf in Terakki Yollar 7

rak Mektebleri

26. Feyzullah Sacid Bir Trk Yavrucana Yl 1 say 14, 10 Temmuz 1329, s. 105

27. Fikret Ziya Garb stiyor Ki Yl 1 say 34, 28 Terin-i Sani 1329, s. 264, 265

28. Galib Bahtiyar Balama Yl 1 say 9, 6 Haziran 1329, s. 65, 66, 67 Yl 1 say 11, 20 Haziran 1329, s. 84, 85, 86, 87

ki Ky

95

Mhendis Faik

83

Nara

Yl 1 say 14, 10 Temmuz 1329, s.105

29. Gkalp Pelvan Veli Yl 1 say 1, 11 Nisan 1329, s. 2, 3 Yl 1 say 3, 25 Nisan 1329, s. 22, 23 Yl 1 say 5, 9 Mays 1329, s. 33 Yl 1 say 6, 16 Mays 1329, s. 42 Yl 1 say 7, 23 Mays 1329, s. 49 Yl 1 say 12, 27 Haziran 1329, s. 89, 90, 91, 92, 93, 94, 95 Yl 1 say 14, 10 Temmuz 1329, s. 107, 108 Yl 1 say 13, 4 Temmuz 1329, s. 97, 98 Yl 1 say 16, 25 Temmuz 1329, s. 121

Ayenin D

ehid Haremi Asker Duas Hayat Yolunda Halk Masal, Kk ehzade

Halk Medeniyeti 1, Balang

Yeni Atilla

Mektep ocuklarnn lahisi

Halk Medeniyeti 2, Resmi Tekilat, Halk Tekilat Yl 1 say 19, 15 Austos 1329, s. 148, 149 lker le Aydn Yl 1 say 35, 5 Kanun- Evvel 1329, s.269, 270, 271, 272, 273, 274, 275, 276 Yl 1 say 52, 3 Nisan 1330, s. 411, 412

Osman Gazi Kurultayda

84

30. H.D.96 Halka Doru Gidenler Yl 1 say 24, 19 Eyll 1329, s. 185, 186

31. Halka Doru Halkn Dedikleri Yl 1 say 1, 11 Nisan 1329, s. 1, 2

32. Halk Seven Pahallk Meselesi Yl 1 say 24, 19 Eyll 1329, s. 189, 190

33. Haver97 Sonbahar Yl 1 say 26, 3 Terin-i Evvel 1329, s. 203

34. Hayri Uyan Yl 1 say 43, 30 Kanun- Sani 1329, s. 339

35. Hekim Geer Aydn Al Boya Yl 1 say 20, 22 Austos 1329, s. 153

36. Hekim Mektebi Talebesinden ve Ticaret Mektebi Talebesinden Dnceler98 Yl 1 say 52, 3 Nisan 1330, s. 315

96 97

H.D.: Halka Doru Anlam: Haver: ark, dou yn, gn dousu. (Ferit Develliolu, Osmanlca-Trke Ansiklopedik Lugat, Aydn Kitabevi Yay., Ank. 1995) 98 Dergi ile ilgili dncelerin yer ald iki adet mektuptur. Sz konusu mektuplardan birincisi Ticaret Mektebi Talebesinden imzasn tamaktadr ve Nazm Harem Bey tarafndan zetlenmitir; dieri ise Hekim Mektebi Talebesinden imzasn tamaktadr ve Akay Bey tarafndan zetlenip yayna hazr hale getirilmitir.

85

37. Hrant Hayri99 Trk ocuu Ailede Nasl Terbiye Edilmeli? Yl 1 say 38, 26 Kanun- Evvel 1329, s. 302, 303

38. Hseyin Cavid htiyar Bir Trkn Vasiyeti Yl 1 say 31, 7 Terin-i Sani 1329, s. 239

39. Ispartal Hakk100 Analar Grmeliydi! Yl 1 say 28, 17 Terin-i Evvel 1329, s. 218, 219

40. mzasz Bir Mektub Yl 1 say 2, 18 Nisan 1329, s. 11, 12, 13 Yl 1 say 3, 25 Nisan 1329, s. 23, 24 Yl 1 say 5, 9 Mays 1329, s. 34 Yl 1 say 5, 9 Mays 1329, s. 38, 39 Yl 1 say 5, 9 Mays 1329, s. 39, 40 Yl 1 say 5, 9 Mays 1329, s. 40

Arabaclarmz ve Hamallarmz

Anadolu Yavrusu Amele Sand

Esnafmz

Amele Nizamnamesi

Halk timaiyat 1, Yeni Nahiye Tekilat: Kylerde Merutiyet Yl 1 say 8, 30 Mays 1329, s. 62, 63, 64 Trk ehidi101 Yl 1 say 9, 6 Haziran 1329, s. 68, 69

99

smin zerinde Krehir Ermeni Mektebi Mdr ibaresi vardr. Alarczade Mustafa Hakk, (Mahmut Kyc, Ispartal ve Ispartaya Hizmet Etmi Byk Adamlar, Glta Kltr Yay., http://www.ispartaya.com/kutuphane/index.htm) 101 Trk ehidi balnn stnde, ehit olan Amasyal Hilmi Beyin bir fotoraf yer almaktadr.
100

86

Milyoner Sahabeler

Yl 1 say 10, 13 Haziran 1329, s. 79 Yl 1 say 10, 13 Haziran 1329, s. 80 Yl 1 say 10, 13 Haziran 1329, s. 79, 80

Halka Hitap Edenlere

Satclarda Temizlik

Kyllere Muvazaalar 1, Dnya Mminlerindir! Yl 1 say 11, 20 Haziran 1329, s. 81, 82, 83 Trk Selamlar Yl 1 say 13, 4 Temmuz 1329, s. 103

Kyllere Vaazlarm 2, Tembellik En Byk Gnahtr Yl 1 say 15,10 Temmuz 1329, s. 113, 114, 115, 116

Sultan Selim Camiinde

Yl 1 say 16, 25 Temmuz 1329, s. 124, 125

Kzlarmz Okutalm

Yl 1 say 18, 8 Austos 1329, s.139, 140, 141

Kyllere Vaazlar 3, almak Mslmanlara Farzdr Yl 1 say 19, 15 Austos 1329, s. 146, 147, 148 Kyllere Vaazlarm 4, Kaza ve Kader Yl 1 say 23, 12 Eyll 1329, s.178, 179, 180 Yl 1 say 24, 19 Eyll 1329, s. 186, 187, 188 Yl 1 say 24, 19 Eyll 1329, s. 188 Yl 1 say 25, 26 Eyll 1329, s. 196, 197, 198 Yl 1 say 2930, 24 Terin-i Evvel 1329, s. 227, 228, 229 Yl 1 say 31, 7 Terin-i Sani 1329, s. 240, 241

lk Padiahmz

Mehul Bir Kahraman

spanyada Mslmanlar

nc Sultan Selim

Girit Fethi

87

Verem

Yl 1 say 33, 21 Terin-i Sani 1329, s. 256, 257, 258 Yl 1 say 33, 21 Terin-i Sani 1329, s. 258, 259, 260 Yl 1 say 36, 12 Kanun- Evvel 1329, s. 280, 281, 282 Yl 1 say 38, 26 Kanun- Evvel 1329, s. 300, 301, 302 Yl 1 say 39, 2 Kanun- Sani 1329, s. 309, 310 Yl 1 say 42, 23 Kanun- Sani 1329, s. 333, 334, 335 Yl 1 say 43, 30 Kanun- Sani 1329, s. 337, 338 Yl 1 say 44, 6 ubat 1329, s. 351, 352

Eri Muharebesi

Kosova Muharebesi

Deli Petro 1

Deli Petro 2

Deli Petro 3

Mevlid-i Muhammedi

slam Ticareti

41. zzet Ulvi Onulmaz Yara Yl 1 say 24, 19 Eyll 1329, s. 191, 192 Yl 1 say 25, 26 Eyll 1329, s. 198, 199 Yl 1 say 28, 17 Terin-i Evvel 1329, s. 219, 220

Onulmaz Yara

ntikam

42. Kara Ouz Halk ocuuna Yl 1 say 43, 30 Kanun- Sani 1329, s. 341, 342, 343

43. Kazm Nami

88

Nbet

Yl 1 say 1, 11 Nisan 1329, s. 5, 6, 7, 8 Yl 1 say 2, 18 Nisan 1329, s. 13, 14, 15 Yl 1 say 5, 9 Mays 1329, s. 35, 36, 37 Yl 1 say 7, 23 Mays 1329, s. 53 Yl 1 say 17, 1 Austos 1329, s. 132 Yl 1 say 18, 8 Austos 1329, s. 143, 144 Yl 1 say 20, 22 Austos 1329, s. 158, 159, 160 Yl 1 say 26, 3 Terin-i Evvel 1329, s. 203, 204, 205, 206

Ali Daynn Hikyesi

Demirci

stanbul Denizli Dalarna

Bitirilememi Bir Koma

Beik Kertmesi

Acaba Gelecek mi?

44. Kprlzade Mehmed Fuad Sng Altnda Yl 1 say 13, 4 Temmuz 1329, s. 98, 99, 100, 101 Yl 1 say 16, 25 Temmuz 1329, s. 122, 123, 124

Hicret Hikyelerinden

45. Kum Ahmed Olu, Uslu Mohulu Timuinin Andas102 Yl 1 say 39, 2 Kanun- Sani 1329, s. 307, 308, 309

Yaznn bal Timuinin Andac eklinde olmas gerekirken ikinci kelime Andas biiminde yazlmtr. Kum Ahmed Olunun asl ad Naci Kum Atabeylidir. Otobiyografisinde Halka Dorudaki yazlarndan bahsetmektedir. Fakat bu yazsnn baln Cengizin Andac olarak zikretmektedir. (Mahmut Kyc, Ispartal ve Ispartaya Hizmet Etmi Byk Adamlar, Glta Kltr Yay., http://www.ispartaya.com/kutuphane/index.htm)

102

89

46. M(im). slamlkta Tevekkl Yl 1 say 2, 18 Nisan 1329, s. 10, 11

47. M(im). (n).103 Gdeli Mehmed Yl 1 say 4, 2 Mays 1329, s. 26, 27, 28, 29

48. Maralolu104 Bir Kyl Beni Uyandrd Yl 1 say 2, 18 Nisan 1329, s. 15, 16 Yl 1 say 3, 25 Nisan 1329, s. 24 Yl 1 say 5, 9 Mays 1329, s. 37, 38 Yl 1 say 7, 23 Mays 1329, s. 49, 50, 51 Yl 1 say 17, 1 Austos 1329, s. 130, 131, 132, 133 Yl 1 say 17, 1 Austos 1329, s. 133, 134 Yl 1 say 18, 8 Austos 1329, s. 141, 142, 143 Yl 1 say 19, 15 Austos 1329, s. 151, 152 Yl 1 say 21, 29 Austos 1329, s. 163, 164, 165, 166 Yl 1 say 23, 12 Eyll 1329, s. 180, 181, 182

Bir slam ars Krolu

Gerek Din 1

Deveci

Ramazan Gnleri

Bir iftlikten Gei

Bir Hapishane Ziyareti

Emanete Hyanet Olmaz

Edirneden

103 104

Memduh evket (Esendal) Kazm Nami (Duru)

90

Selanikli Aye Hanm

Yl 1 say 32, 14 Terin-i Sani 1329, s. 248, 249, 250, 251 Yl 1 say 40, 9 Kanun- Sani 1329, s. 317, 318, 319 Yl 1 say 41, 16 Kanun- Sani 1329, s. 327, 328 Yl 1 say 42, 23 Kanun- Sani 1329, s. 335, 336 Yl 1 say 44, 6 ubat 1329, s. 348, 349, 350, 351 Yl 1 say 45, 13 ubat 1329, s. 356, 357 Yl 1 say 46, 20 ubat 1329, s. 364, 365, 366 Yl 1 say 48, 6 Mart 1329, s. 379, 380, 381, 382 Yl 1 say 49, 13 Mart 1330, s. 391 Yl 1 say 50, 20 Mart 1330, s. 396, 397, 398, 399 Yl 1 say 51, 27 Mart 1330, s. 405, 406, 407

Zaruri Bir Mukayese

Zaruri Bir Mukayese

Zaruri Bir Mukayese

Dursunun Bana Gelenler

akr Olan

akr Olan

akr Olan

akr Olan

akr Olan

akr Olan

49. Mehmed Emin Gemici htiyar Deirmenci Yl 1 say 2, 18 Nisan 1329, s. 9 Yl 1 say 3, 25 Nisan 1329, s. 17, 18 Yl 1 say 4, 2 Mays 1329, s. 25, 26 Yl 1 say 6, 16 Mays 1329, s. 41

Trkmenler Obasnda

oban

91

Selam Sana

Yl 1 say 37, 19 Kanun- Evvel 1329, s. 288, 289, 290

50. Mehmed Niyazi Trk Yurdu Yl 1 say 23, 12 Eyll 1329, s. 179

51. Mehmed Rfat Kylnn ntikam Yl 1 say 27, 10 Terin- i Evvel 1329, s. 211, 212, 213

52. Mevlevi Hidayetullah Tembel Olma Ey Trk Olu Yl 1 say 2930, 24 Terin-i Evvel 1329, s. 227

53. Muallim Hicri Birlik Gc Yl 1 say 40, 9 Kanun- Sani 1329, s. 317

54. Muallim Sadi Bir Trk Evi Yl 1 say 17, 1 Austos 1329, s. 130

55. Muhittin (Birgen) ktisadi Hasbhal, En Byk Eksiimiz 1 Yl 1 say 6, 16 Mays 1329, s. 46, 47, 48

Milli Himaye

Yl 1 say 7, 23 Mays 1329, s. 53, 54, 55, 56 Yl 1 say 9, 6 Haziran 1329, s. 69, 70

ktisadi Hasbhal 2, mece irketleri

92

56. Mhendis Faik Esnaf in Terakki Yollar Yl 1 say 2930, 24 Terin-i Evvel 1329, s. 229, 230, 231, 232

57. Mterek mzal105 Trklk Faydasna alan Trk Ulularna Yl 1 say 9, 6 Haziran 1329, s. 71, 72

58. Nazm Kuzu Yl 1 say 6, 16 Mays 1329, s. 44, 45, 46 Yl 1 say 8, 30 Mays 1329, s. 58, 59, 60 Yl 1 say 14, 10 Temmuz 1329, s. 108, 109, 110, 111 Yl 1 say 15, 10 Temmuz 1329, s. 118, 119, 120 Yl 1 say 16, 25 Temmuz 1329, s. 125, 126, 127 Yl 1 say 17, 1 Austos 1329, s. 135, 136 Yl 1 say 20, 22 Austos 1329, s. 155, 156, 157, 158 Yl 1 say 21, 29 Austos 1329, s. 166, 167, 168

Ackl Bir Sohbet

Dn

Grc ve Tosun

Grc ve Tosun

Grc ve Tosun

Ey Halka Doru

Ana ntikam

105

Bigadi Nahiyesi Mekteb-i Rdiyesi, 3 sene-i talebesinden 76 numaral Kasm, 83 numaral smail, 49 numaral Mehmed; 2 sene-i talebesinden 68 numaral Nazmi, 103 numaral Yusuf; Devreseler Kynden 102 numaral erif, 89 numaral Ahmed, 104 numaral Ali

93

59. Recaizade Mahmud Ekrem Ah Nejad106 Yl 1 say 43, 30 Kanun- Sani 1329, s. 340

60. Reid Cengiz Kyde Sabah Yl 1 say 37, 19 Kanun- Evvel 1329, s. 296

61. Reid Fani Olum Adam Ol Yl 1 say 52, 3 Nisan 1330, s. 412, 413

62. Reid Galib Yaralarmzdan Yl 1 say 38, 26 Kanun- Evvel 1329, s. 303, 304

63. Rza Tevfik107 Anadolu Yl 1 say 47, 27 ubat 1329, s. 372

64. Sadi Trkn Tarihi Yl 1 say 52, 3 Nisan 1330, s. 314

65. Safvet108 Denizde Gezi Harb Gemisinde Gn Geiri Yl 1 say 34, 28 Terin-i Sani 1329, s. 265, 266, 267, 268

iirin stnde Merhum Recaizade Ekrem Be fotoraf alt yazsyla birlikte airin fotoraf yer almaktadr. 107 Rza Tevfik (Blkba) 108 Her iki yaznn da sonunda Trk Derneinden Safvet imzas yer almaktadr.

106

94

Denizde Gezi Harb Gemisinde Gn Geiri Yl 1 say 35, 5 Kanun- Evvel 1329, s. 276

66. Sahib Byk iler Yl 1 say 10, 13 Haziran 1329, s. 75, 76, 77

67. Sleyman elebi Mevlid-i Nebevi109 Yl 1 say 43, 30 Kanun- Sani 1329, s. 338, 339

68. Talat Orhan Ulu Su 69. Tarhan110 Yeni Gn Yl 1 say 51, 27 Mart 1330, s. 401, 402 Yl 1 say 28, 17 Terin-i Evvel 1329, s. 220, 221, 222

70. Ticaret Mektebi Talebesi Dnceler111 Yl 1 say 52, 3 Nisan 1330, s. 314, 315

71. Tomrisolu Biz Trk myz? Yl 1 say 27, 10 Terin-i Evvel 1329, s. 211

72. Turgud112 Bahtiyar ifti Yl 1 say 46, 20 ubat 1329, s. 363

109 110

Mevlid-i Nebeviden bir para mer Seyfeddin 111 Dergi ile ilgili dncelerin yer ald bir mektuptur. Sz konusu mektup Nazm Hrrem tarafndan sadeletirilmitir. 112 iirin sonunda imzann zerinde Koca Aa Olu ibaresi yer almaktadr. (mza sahibi Cevad Turguddur.)

95

73. Uslu Mahulu113 Anamn d Yl 1 say 49, 13 Mart 1330, s. 389, 390, 391

74. Uyank114 c 1 Bilinecek eyler Yl 1 say 3, 25 Nisan 1329, s. 19 Yl 1 say 45, 13 ubat 1329, s. 354, 355, 356 Yl 1 say 47, 27 ubat 1329, s. 370, 371, 372

Bilinecek eyler 2, Balon, Lodyon, Tayyare

Salk in: Cierlerimiz Niin Kabaryor? Yl 1 say 48, 6 Mart 1329, s. 377, 378 Elektrikli Tramvay,Dz-Yol; Dinamo, Motor Yl 1 say 49, 13 Mart 1330, s. 386, 387, 388, 389 Sal Korumak in nsana Ne Kadar Hava Lazmdr Yl 1 say 50, 20 Mart 1330, s. 393, 394, 395 Bugn Trklerin Kurtulu Bayramna Tesadf Ediyor Yl 1 say 51, 27 Mart 1330, s. 402, 403, 404 Korunacak eyler: ki Zehirlerin En Fenasdr Yl 1 say 52, 3 Nisan 1330, s. 409, 410, 411

Otobiyografisinden, Uslu Mahulunun Naci Kum (Atabeyli) olduunu reniyoruz. (Mahmut Kyc, Ispartal ve Ispartaya Hizmet Etmi Byk Adamlar, Glta Kltr Yay., http://www.ispartaya.com/kutuphane/index.htm) 114 c1 adl iirin devam niteliindeki c2 ve c3 adl iirler Celal Sahir imzasn tadndan Uyank imzasnn da ona ait olduu dnlebilir.

113

96

III. BLM

2.2. KONU BALIKLARINA GRE FHRST

2.2.1. DL ve EDEBYAT

2.2.1.1. DL

mzasz Halka Hitap Edenlere Yl 1 say 10, 13 Haziran 1329, s. 80 (Halka hitap dilinin halkn anlayabilecei biimde sade olmas gerektiine dair bir yazdr.) Yl 1 say 13, 4 Temmuz 1329, s. 103 (Yazda, Arapa ve Franszcadan alnan selamlama cmlelerinin yerine Trke cmleler kullanlmas gerektii belirtilmekte ve bunun iin de halkn dilinin tetkik edilmesi gerektii sylenmektedir.)

Trk Selamlar

Nazm Ackl Bir Sohbet Yl 1 say 8, 30 Mays 1329, s. 58, 59, 60 (Yazda dilin sadelemesi ve halkn anlayabilecei ekilde olmas gerektii zerinde durulmaktadr.)

97

2.2.1.2. EDEBYAT

2.2.1.2.1. Edebi Trler

a. iir

A(Elif). G(gayn). N(un). Ali Onbann Kyl Kardalarna Sz Yl 1 say 24, 19 Eyll 1329, s. 188, 189 (iirde almann ve okumann nemi vurgulanmaktadr.)

Abaka Kasmiye Yl 1 say 41, 16 Kanun- Sani 1329, s. 237 (Yabanc topraklarda kalm ve evvelce Aya Dimitri Kilisesi olan Kasmiye Camiinin yine kiliseye dntrlmesi anlatlmaktadr.)

Yusufumun Kokusu

Yl 1 say 42, 23 Kanun- Sani 1329, s. 332, 333 (skeenin gnlller tarafndan igalinden sonra ibaresi yer alan iir, milli duygularla ilgilidir.)

Demeyin

Yl 1 say 45, 13 ubat 1329, s. 356 (Milli duygularla ilgili olan iir, ekilen skntlarn bir gn mutlaka alacan anlatmaktadr.)

98

Ahmed Necmeddin ntikam Yl 1 say 21, 29 Austos 1329, s. 161 (iir, vatan sevgisi ve milli duygularla ilgilidir.)

Ulu Ik

Yl 1 say 47, 27 ubat 1329, s. 373 (Trk milletinin uyanmasn Ulu Ik szyle sembolize eden iirde beklenti ve mitler anlatlmaktadr.)

Aka Gndz Muhacir Trks Yl 1 say 4, 2 Mays 1329, s. 25, 26 (iir, bir muhacir kzn ektii skntlar anlatmaktadr.) Yl 1 say 5, 9 Mays 1329, s. 33, 34 (Bir oban kzna seslenilen iir, milli mcadele ile ilgilidir.) (Milli Trkler 3) Yl 1 say 6, 16 Mays 1329, s. 42 (Yarnn bykleri bebeklere tler ieren, ninni biiminde yazlm bir iir.) Yl 1 say 8, 30 Mays 1329, s. 57 (Milli duygularla ilgili bir iir.) (Milli Trkler 5) Yl 1 say 16, 25 Temmuz 1329, s.122 (Milli Trkler st baln tayan iir, iftilerle ilgilidir.) Yl 1 say 18, 8 Austos 1329, s. 137,138, 139 (iirde, dmanlar tarafndan zulme maruz kalan bir Arnavut kz

oban Trks

Ninni

c Trks

Oraa Giderken

Hakikin Ryas

99

anlatlmaktadr. iirin banda Bir Trk Kz Lisanndan ibaresi vardr.) Biraz Vicdan Yl 1 say 22, 5 Eyll 1329, s. 172, 173 (Anadolunun fakirlik ve talihsizliine dikkat eken bir iir.)

stiklal Mar115

Yl 1 say 27, 10 Terin-i Evvel 1329, s. 211 (Gmlcinelilere st baln tayan iir, Rumelideki Trkler iin yazlm bir stiklal Mar niteliindedir.)

Ali Canib Kaval Yl 1 say 10, 13 Haziran 1329, s.73, 74 (iir, vatan sevgisi ve milli duygularla ilgilidir.) Yl 1 say 15, 10 Temmuz 1329116, s. 114 (iir, Trklk ve milli duygularla ilgilidir.)

Turann Yolu

Sorma Ah ren! 1344 Ylnda

Yl 1 say 25, 26 Eyll 1329, s. 195 (Bir anne ile oulun diyalogu eklinde yazlan iir, Bulgar zulmn anlatmaktadr. iirin sonunda ocuun babasnn bir Bulgar olduu anlalmaktadr.)

115 116

iirin ad dergi kapanda, ntikam Mar eklindedir. 10 Temmuz 1329 tarihi, 14. saynn tarihidir. Bask hatas sebebiyle, 14. saydaki tarihin ayn 15. sayya da atlmtr.

100

Atilla Han c Trks Yl 1 say 34, 28 Terin-i Sani 1329,s. 265 (iirde, Balkanlarda Trklere yaplan zulmde bahsedilmekte ve sava ars yaplmaktadr.)

Bir Muhacir Sultan Selim Yl 1 say 3, 25 Nisan 1329, s.17 (iir, Edirne Selimiye Camiini, Sultan Selimi ve dman igalini anlatmaktadr.)

Bir Osmanl Alnmn Yazs Yl 1 say 19, 15 Austos 1329, s. 145, 146 (Vatanna ve milletine sahip kmayan bir kiinin pimanln anlatan iirin banda bozgunluk zamanna aittir ibaresi vardr.)

Celal Sahir c, 2 Yl 1 say 4, 2 Mays 1329, s. 27 (3. saydaki c 1 adl iirin devamdr. iirin sonunda 20 Nisan 1329 tarihi vardr.) Yl 1 say 4, 2 Mays 1329, s. 31, 32 (Esnaflara vg niteliinde olan uzunca bir iir.) Yl 1 say 15, 10 Temmuz 1329, s. 113 (Rumeli ve Edirnenin dman igali zerine yazlm bir iir.)

Esnaf Destan

c, 3

101

Cevad Turgud Ky Geceleri Yl 1 say 50, 20 Mart 1330, s. 395, 396 (iirde ky hayat anlatlmaktadr. Yaznn banda Feyzullah Sacid Beye ibaresi vardr.)

Blbl Alad, Ben Aladm

Yl 1 say 51, 27 Mart 1330, s. 404 (iirde, bir blbln sesini iitip hznlenen ve onunla birlikte alayan bir kiinin duygular anlatlmaktadr.)

Doan Bayrak Trks Yl 1 say 2, 18 Nisan 1329, s. 9 (Trk Bayra sevgisi zerine yazlm, drtlklerle tehiz edilmi iki ktadan mteekkil bir iir.)

Eminolu Kemal Edirne Yolunda Alay Sanca Alrken Yl 1 say 2930, 24 Terin-i Evvel 1329, s. 226, 227 (Bayran kutsall ile ilgili bir iir.)

Enis Behi Ey Meri Yl 1 say 17, 1 Austos 1329, s. 129, 130 (Meri nehrine olan sevgi ve zlem zerinden vatan ve millet sevgisini konu edinen bir iir.)

102

Feyzullah Sacid Bir Trk Yavrucana Yl 1 say 14, 10 Temmuz 1329, s. 105 (Rumelideki dman igalinin konu edinildii ve milli duygularla gelecek nesillere seslenildii bir iir.)

Fikret Ziya Garb stiyor Ki Yl 1 say 34, 28 Terin-i Sani 1329, s. 264, 265 (iirde, Batnn Trkiye ve Trklere kar dmanlklar dile getirilmektedir.)

Galib Bahtiyar Balama Yl 1 say 9, 6 Haziran 1329, s. 65, 66, 67 (airle bir gen kzn konumas biiminde yazlm iir, Trklk ve milli duygularla ilgilidir.)

Gkalp Pelvan Veli Yl 1 say 1, 11 Nisan 1329, s. 2, 3 (iirde, Hintli ve Trk birer greinin msabakalarndan sonra, hkmdar Harzemahn ve tebaasnn Mslman olmalar menkbevi bir biimde anlatlmaktadr.) Yl 1 say 3, 25 Nisan 1329, s. 22, 23 (iirde Aye adndaki kzn nianlsnn askere gidii anlatlmaktadr.) Yl 1 say 5, 9 Mays 1329, s. 33 (Konusu ehitlerimiz ve milli duygular olan bir ninni.)

Ayenin D

ehid Haremi

103

Asker Duas

Yl 1 say 6, 16 Mays 1329, s. 42 (Be ktadan olumu olan iir, bir askerin vatan ve milleti iin ettii dua biimindedir.) Yl 1 say 7, 23 Mays 1329, s. 49 (iir, Turan lks ile ilgili olmakla birlikte dini bir ierik de tamaktadr.)

Hayat Yolunda

Halk Masal, Kk ehzade

Yl 1 say 12, 27 Haziran 1329, s. 89, 90, 91, 92, 93, 94, 95 (Bir padiahn olunu imtihan etmesini konu edinen, manzum biimde yazlm bir halk masal.) Yl 1 say 13, 4 Temmuz 1329, s. 97, 98 (iirin altnda, Trk gcne mar olarak yazlmtr ibaresi bulunmaktr. Yl 1 say 16, 25 Temmuz 1329, s. 121 (ocuklarn azndan yazlm olan, Allaha yalvar niteliindeki iir, milli duygularla ilgilidir.) Yl 1 say 35, 5 Kanun- Evvel 1329, s.269, 270, 271, 272, 273, 274, 275, 276 (lker ile Aydn adl iki kk kardein vey analarnn zoruyla, babalar tarafndan ormana terk edildikten sonra balarndan geenler anlatlmakta, insan ne ekerse onu bier mesaj verilmektedir.)

Yeni Atilla

Mektep ocuklarnn lahisi

lker le Aydn

Osman Gazi Kurultayda

Yl 1 say 52, 3 Nisan 1330, s. 411, 412 (iirde Osman Gazi ve Kurultay, karlkl konuturulmak suretiyle milli duygular yceltilmektedir.)

104

Haver Sonbahar Yl 1 say 26, 3 Terin-i Evvel 1329, s. 203 (14 Eyllde Denizlide yazlm olan iirde Sonbahar mevsimi ile gelen deiiklikler anlatlmaktadr.)

Hayri Uyan Yl 1 say 43, 30 Kanun- Sani 1329, s. 339 (iirde Trkoluna seslenilmekte ve uyan denmektedir. Milli duygularn uyandrlmas amacyla yazlm bir iirdir.)

Hekim Geer Aydn Al Boya Yl 1 say 20, 22 Austos 1329, s. 153 (iirin banda Sleyman Sadka ibaresi vardr. iir, milli duygularla ilgilidir.)

Hseyin Cavid htiyar Bir Trkn Vasiyeti Yl 1 say 31, 7 Terin-i Sani 1329, s. 239 (iir, bir ihtiyar Trkn azndan yazlm olup, yeni nesile baz tler vermektedir.)

Ispartal Hakk Analar Grmeliydi! Yl 1 say 28, 17 Terin-i Evvel 1329, s. 218, 219 (iirde, analar vefat etmi olan bir ailenin askerden dnen olu ve kendi kendilerine yetii konu edilmektedir.)

105

zzet Ulvi ntikam Yl 1 say 28, 17 Terin-i Evvel 1329, s. 219, 220 (Balkanlar ve Trakyadaki savalardan dolay akan Trk kannn intikamnn alnaca anlatlmaktadr.)

Kazm Nami stanbul Yl 1 say 7, 23 Mays 1329, s. 53 (stanbulun tarihi yn ve gzelliklerinden bahsedilmektedir.) Yl 1 say 17, 1 Austos 1329, s. 132 (iirde Denizli dalarnn gzellii ve ycelii anlatlmaktadr.) Yl 1 say 18, 8 Austos 1329, s. 143, 144 (Geleceini dnmeden ann yaayanlarn sonunda hsrana urayacan anlatan bir iir.)

Denizli Dalarna

Bitirilememi Bir Koma

Kum Ahmed Olu Timuinin Andas117 Yl 1 say 39, 2 Kanun- Sani 1329, s. 307, 308, 309 (iirde, Timuinin arkada tarafndan ihanete uramas fakat daha sonra arkadan affetmesi ancak bu lekeye dayanamayan arkadann kendini ldrmesi anlatlyor. iirin banda Ycelik rnei ve Gkalp Beyefendiye alt balklar yer almaktadr.)

Yaznn bal Timuinin Andac eklinde olmas gerekirken ikinci kelime Andas biiminde yazlmtr. Kum Ahmed Olunun asl ad Naci Kum Atabeylidir. Otobiyografisinde Halka Dorudaki yazlarndan bahsetmektedir. Fakat bu yazsnn baln Cengizin Andac olarak zikretmektedir. (Mahmut Kyc, Ispartal ve Ispartaya Hizmet Etmi Byk Adamlar, Glta Kltr Yay., http://www.ispartaya.com/kutuphane/index.htm)

117

106

Mehmed Emin oban Yl 1 say 6, 16 Mays 1329, s. 41 (iirde bir obann hayatndan bir kesit yer almaktadr.) Yl 1 say 37, 19 Kanun- Evvel 1329, s. 288, 289, 290 (Trk Ocandaki Osmanlnn Kurulu Yldnmnde okunan iir, Osmanl Devletinin kuruluu ve Osman Beyi konu almaktadr.)

Selam Sana

Mehmed Niyazi Trk Yurdu Yl 1 say 23, 12 Eyll 1329, s. 179 (iirin banda Trk Oluna eklinde bir ibare vardr. Trk ocuklarna seslenilen iir milli duygularla ilgilidir.)

Mevlevi Hidayetullah Tembel Olma Ey Trk Olu Yl 1 say 2930, 24 Terin-i Evvel 1329, s. 227 (lkenin deerini bilmek gerektii, bunun da ancak almaktan getii anlatlan bir iirdir.)

Muallim Hicri Birlik Gc Yl 1 say 40, 9 Kanun- Sani 1329, s. 317 (iir birlikten kuvvet doar ataszn bir rnekle aklamaktadr.)

Muallim Sadi Bir Trk Evi Yl 1 say 17, 1 Austos 1329, s. 130 (deal bir Trk evi ve ailesinin nasl olmas gerektiini anlatan bir iir.)

107

Recaizade Mahmud Ekrem Ah Nejad118 Yl 1 say 43, 30 Kanun- Sani 1329, s. 340 (Recaizade Mahmud Ekremin bir fotoraf ile birlikte Ah Nejad adl iiri)

Reid Fani Olum Adam Ol Yl 1 say 52, 3 Nisan 1330, s. 412, 413 (Oluna ahlaki tler veren bir kiinin sylediklerini iermektedir.)

Rza Tevfik Anadolu Yl 1 say 47, 27 ubat 1329, s. 372 (Anadolunun tarihi ve milli adan nemini anlatan bir iir.)

Sleyman elebi Mevlid-i Nebevi Yl 1 say 43, 30 Kanun- Sani 1329, s. 338, 339 (Sleyman elebinin Mevlid-i Nebevisinden alnm olan bir blmdr. Mecmuann kapanda bulunan iindekiler blmnde Sleyman Fakih imzas vardr.)

Tarhan Yeni Gn Yl 1 say 51, 27 Mart 1330, s. 401, 402 (Ergenekondan k: 27 Mart alt baln tayan iirde

iirin stnde Merhum Recaizade Ekrem Be fotoraf alt yazsyla birlikte airin fotoraf yer almaktadr.

118

108

Bozkurt ve Trklerin karlkl konumalar ile Trklerin Ergenekondan klar anlatlmaktadr.)

Tomrisolu Biz Trk myz? Yl 1 say 27, 10 Terin-i Evvel 1329, s. 211 (iirde Trk rf, adet, gelenek, grenek ve huylarnn giderek yozlat dile getirilmekte ve eletirilmektedir.)

Turgud119 Bahtiyar ifti Yl 1 say 46, 20 ubat 1329, s. 363 (Mesut bir iftinin yaptklar anlatlmaktadr. iirin banda Tevfik Beye ibaresi vardr. Sonunda ise Koca Aaolu yazs mevcuttur.)

Uslu Mahulu120 Anamn d Yl 1 say 49, 13 Mart 1330, s. 389, 390, 391 (Bir annenin oluna, hayatla ilgili, vatanseverlikle ve milli duygularla ilgili tlerini anlatan bir iirdir.)

Uyank c 1 Yl 1 say 3, 25 Nisan 1329, s. 19 (iir, dman igaline kar milli mcadele duygusunun taze tutulmas gerektii zerinedir.)

119 120

(Koca Aa Olu) Cevad Turgud Otobiyografisinden, Uslu Mahulunun Naci Kum (Atabeyli) olduunu reniyoruz. (Mahmut Kyc, Ispartal ve Ispartaya Hizmet Etmi Byk Adamlar, Glta Kltr Yay., http://www.ispartaya.com/kutuphane/index.htm)

109

b. Hikye

A(yn). Kadir Trk Yl 1 say 26, 3 Terin-i Evvel 1329, s. 206, 207 (Devam dier saylarda verilecek olan hikyenin bu blmnde atllardan ve bir meydanda toplanm kalabalktan sz edilmektedir. Hikyeye yaplan bir giriten sonra, At ve Kl alt bal ile devam edilmektedir.) Yl 1 say 27, 10 Terin-i Evvel 1329, s. 213, 214, 215 (Geen saynn devam olan hikyede meydanda toplanm olan kalabaln cirit oyunu iin toplanm olan Bursal genler ve onlarn izleyicileri olduu bildirilmektedir. Arkasndan yal greler balar.) Yl 1 say 28, 17 Terin-i Evvel 1329, s. 222, 223, 224 (Gemi saylarn devam olan hikyenin banda yazarnn ad verilmektedir. Hikyenin bu blmnde ise, Bahtiyar adl gen ve at tantlmaktadr. Meydanda bulunan ileri gelenlerin onun hakknda ve onunla konumalar verilmektedir.)

Trk

Trk

Trk Yl 1 say 2930, 24 Terin-i Evvel 1329, s. 232, 233, 234, 235 (Hikyenin bu blmnde Bahtiyarn Demirta Paa ve Dier ileri gelenler nnde at ve klcyla hnerlerini sergilemesi ve onlarn takdirini kazanmas anlatlmaktadr.) Trk Yl 1 say 31, 7 Terin-i Sani 1329, s. 241, 242, 243, 244

110

(Bahtiyarn hnerlerini gsterip beenilmesi ve oyunlarda yenilmemesi zerine Demirta Paa tarafndan dllendirilii anlatlmaktadr.) Trk Yl 1 say 32, 14 Terin-i Sani 1329, s. 251, 252 (Atadan yadigr klc armaan olarak alan Bahtiyar, gururlu ve sevinlidir. enlikler sona ermitir. nsanlar Bursaya doru gitmektedir. Hikye sonunda ilk para bitti ibaresi vardr.)

Ahmed Necmeddin Trk Kan Yl 1 say 36, 12 Kanun- Evvel 1329, s. 282, 283, 284 (Hikyede, bir olu ehit olmu, bir olu da askerden yeni gelmi olan Zeynep Ninenin askerden gelen olunun sevinci henz taze iken vatan sevgisi iinde olunu Trablus savana uurlamas anlatlmaktadr.)

Ali Sadi Kk Hesabn Byk Paras Yl 1 say 11, 20 Haziran 1329, s. 83, 84 (Birka tavuktan bile byk paralar kazanlabileceini anlatmaktadr.)

Ali Suad Hac Ahmed Yl 1 say 8, 30 Mays 1329, s. 60, 61, 62 (Bir iftinin hayat anlatlarak iftiliin nasl olmas gerektii vurgulanmaktadr.)

111

Anladn m?

Yl 1 say 10, 13 Haziran 1329, s. 74, 75 (Korkmayan insann olamayacan fakat cesaretin haydan kaynaklandn anlatan ksa bir hikye.)

Pek Muhterem Bir Adam

Yl 1 say 13, 4 Temmuz 1329, s. 101, 102, 103 (Ticarette drst olmann gerei ve faydasn vurgulayan bir hikye.)

Onba Alinin Grdkleri

Yl 1 say 15, 10 Temmuz 1329, s. 116, 117, 118 (Hikyede, Ali adl bir kiinin askerde iken grd Arap memleketleri ile kendi memleketini mukayese etmesi anlatlmaktadr. Sonuta da kendi topraklarmzn ne kadar bereketli ve zengin olduu belirtilmek suretiyle almak gerektii tlenmektedir.)

Mhendis Efendinin Nasihati

Yl 1 say 19, 15 Austos 1329, s. 149, 150, 151 (Bir mhendisin kyl bir gence, bo gezmeyip bir zanaat renip almas dorultusundaki nasihatleri anlatlmaktadr.) Yl 1 say 20, 22 Austos 1329, s. 153, 154, 155 (Hikyede, bir baba ve oulun kasabaya gitmeleri ve burada babann oluna ettii nasihatler anlatlmaktadr. Memurluktan ziyade esnaf veya iftiliin daha iyi olduu belirtilmektedir.) Yl 1 say 21, 29 Austos 1329, s.161, 162, 163 (Bir yiit gencin bandan geenler anlatlmak suretiyle, Trk

Akll Baba

Byk Trk

112

milletinin bandan geenlerin tebih edildii bir hikye.) Alp Tekin Cirit Yl 1 say 47, 27 ubat 1329, s. 373, 374, 375 (Yazda cirit oyunundan bahsedilmekte ve eskisi gibi rabet grmedii anlatlmakta ve millet ve devletin de tpk bu oyun gibi eski gcn kaybettii belirtilmektedir. Yaznn banda milli oyunlarmzdan ibaresi vardr.)

Galib Bahtiyar ki Ky Yl 1 say 11, 20 Haziran 1329, s. 84, 85, 86, 87 (ki ky karlatrlmak suretiyle ilim renmenin ve marifetin, cahillik karsnda ne derece stn olduu anlatlmaktadr.)

zzet Ulvi Onulmaz Yara Yl 1 say 24, 19 Eyll 1329, s. 191, 192 (Yaznn banda Trk Masallarndan ibaresi vardr. Devam gelecek saylarda neredilecek olan yazda, savaa gitmek zere gnll asker alm duyurusu ve Keskin adnda bir gencin bavurusu anlatlmaktadr.) Yl 1 say 25, 26 Eyll 1329, s. 198, 199 (Yaznn banda Kk Hikye ibaresi vardr. Geen saydan devam eden hikyede Keskin adndaki gen savaa gider fakat yaralannca dnmek zorunda kalr. Ancak onu asl yaralayan baz askerlerin isteksizliidir.)

Onulmaz Yara

113

Kazm Nami Nbet Yl 1 say 1, 11 Nisan 1329, s. 5, 6, 7, 8 (Hikyede, Dursun adndaki gencin bandan geenler anlatlmak suretiyle, meslek rgtlerinin sosyal hayat ve toplum iindeki ilevi ve nemi zerinde durulmaktadr.) Ali Daynn Hikyesi Yl 1 say 2, 18 Nisan 1329, s. 13, 14, 15 (Ali Day adndaki grm geirmi, tecrbe sahibi bir kylnn, evresindeki insanlara nasl yardmc olduunu anlatan hikyede, ayn zamanda meslek ocaklarnn faydas da vurgulanmaktadr.) Yl 1 say 5, 9 Mays 1329, s. 35, 36, 37 (Askerde demircilik zanaatn renen bir gencin tezkere alp dndkten sonra bu zanaat sayesinde geinip, ana babasna bakmas anlatlmaktadr.) Yl 1 say 20, 22 Austos 1329, s. 158, 159, 160 (Hikyede, yedikleri itikleri ayr gitmeyen iki arkadan ocuklarn birbiriyle beik kertmesi yapmalar anlatlmaktadr.) Yl 1 say 26, 3 Terin-i Evvel 1329, s. 203, 204, 205, 206 (Hayat boyunca ac ekmi, ac ve fakirlik iinde ocuklarn yetitirmeye alm olan bir anann retme olan olunun yolunu, Edirnenin dman igalinden kurtulmasyla birliktebeklemesini anlatan bir hikye.)

Demirci

Beik Kertmesi

Acaba Gelecek mi?

114

Kprlzade Mehmed Fuad Sng Altnda Yl 1 say13, 4 Temmuz 1329, s. 98, 99, 100, 101 (Gerek olduu belirtilen hikyede Bulgarlarn bir Trk kyn igal edileri anlatlmaktadr.) Yl 1 say 16, 25 Temmuz 1329, s. 122, 123, 124 (Bir Trk kynn Bulgar askerlerince igal edilmesi anlatlmaktadr.)

Hicret Hikyelerinden

M(im). (n). Gdeli Mehmed Yl 1 say 4, 2 Mays 1329, s. 26, 27, 28, 29 (Gdeli Mehmed adl mavnaclk yapan bir gencin, esnafn eski kaidelerinin bozulmas sonucu baz hadiseler sonunda lmesi ve ailesinin sknt ekmesi ile mavnaclk mesleinin de yeni yanl uygulamalar sonucunda tehlikede olmasn anlatan bir hikyedir. Hikye, 20 Nisan 1329 tarihini tamaktadr.)

Maralolu Krolu Yl 1 say 5, 9 Mays 1329, s. 37, 38 (Hikyede, Krolundan hareketle kyllere tler veren Hseyin Aa ve nasihatleri anlatlmaktadr.) Yl 1 say 17, 1 Austos 1329, s. 130, 131, 132, 133 (Ali isminde bir devecinin hakszla ve kendisine yaplana dayanamayarak birini ldrmesi ve ok sevdii bir trknn kahraman olan Gerali gibi daa kmas anlatlmaktadr.)

Deveci

115

Bir iftlikten Gei

Yl 1 say 18, 8 Austos 1329, s. 141, 142, 143 (Muhacirlerin alkanln anlatan bir hikye.) Yl 1 say 21, 29 Austos 1329, s. 163, 164, 165, 166 (Hikyede, Hseyin Aa adl drst, Mslman ve yaantsyla rnek bir kiinin hayat anlatlmakta ve bandan geen bir emanet hadisesi konu edilmektedir.) Yl 1 say 32, 14 Terin-i Sani 1329, s. 248, 249, 250, 251 (Hikyenin banda mukaddes kinler st bal vardr. Selanikli Aye Hanm, kocasn ve akrabalarn ldren adamn kardeini stanbulda grr. Maaza sahibi olan adamn i yerine girerek adamla kavga eder ve mterilere gerei aklayarak onlar uyarr.) Yl 1 say 40, 9 Kanun- Sani 1329, s. 317, 318, 319 (Srplarn bask ve zulm yznden stanbula yerleen Necile Hanm arda bir dkkna gider. Dkkn sahibinin Rum olduunu renince deliye dner. Hikye sonunda, devam edecek ibaresi vardr. Hikye banda Mukaddes Kiiler sz yer almaktadr.) Yl 1 say 41, 16 Kanun- Sani 1329, s. 327, 328 (Hibir ey sylemeden dkkndan kan Necilenin arkasndan arkadalar da gelir. Necile onlara, neden byle davrandn anlatr. Oradan beraberce bir Mslman dkknna giderler.)

Emanete Hyanet Olmaz

Selanikli Aye Hanm

Zaruri Bir Mukayese

Zaruri Bir Mukayese

116

Zaruri Bir Mukayese

Yl 1 say 42, 23 Kanun- Sani 1329, s. 335, 336 (Necile ve arkadalar bir Mslman dkknna giderler; burada kt muamele ve ilgisizlikle karlarlar. Necile de dkkn sahiplerine, mteriye nasl davranlmas gerektiini anlatr.) Yl 1 say 44, 6 ubat 1329, s. 348, 349, 350, 351 (Hikyede, Dursun adl bir gencin, kyn en zengin ve itibarl kiisi iken Rumlar tarafndan kandrlp maln mlkn onlara kaptran ve sonunda da akln yitiren bir kii olduu anlatlmaktadr.) Yl 1 say 45, 13 ubat 1329, s. 356, 357 (Devam gelecek saylarda verilecek olan hikyede, bir mahallenin orta yal erkekleri her akam sra ile birinin evine konuk olurlar ve hikye anlatrlar. Bu akamki hikyeyi anlatacak olan Veli Day, akr Olan hikyesini anlatr. Hikyede, bir zalim derebeyi vardr ve halka zulmeder.) Yl 1 say 46, 20 ubat 1329, s. 364, 365, 366 (Demirhan adndaki derebeyi halka kar ok zalimdir. Bir gece akr Olann kz kardeini karr. Sabah uyandnda kardeini gremeyen akr Olan onu aramaya gider. Yola koyulur. Bir ihtiyar dervile karlar. Onun kendisine ettii tavsiyeleri dinler.) Yl 1 say 48, 6 Mart 1329, s. 379, 380, 381, 382 (Kardeini kurtarmak iin yola koyulan olann karsna bir dervi kar; bu dervi olann yanna drt kii yardmc verir. Birlikte Demirhann emrindeki bir kye varrlar. Burada

Dursunun Bana Gelenler

akr Olan

akr Olan

akr Olan

117

zalim aaya meydan okurlar ve onu alt ederler.) akr Olan Yl 1 say 49, 13 Mart 1330, s. 391 (Demirhann aasn alt eden akr Olan ve drt arkada onu serbest brakp, Demirhana grdklerini anlatmas iin gnderirler.) Yl 1 say 50, 20 Mart 1330, s. 396, 397, 398, 399 (Demirhann aas, kaleye gelir ve Demirhana olan biteni anlatr. Demirhan, adamlarna emir verip yollar. Bu arada akr Olann kz kardeini de bodruma kilitletir.) Yl 1 say 51, 27 Mart 1330, s. 405, 406, 407 (akr Olan ve arkadalar, Demirhann yollad adamlar ldrr; yalnz birini brakrlar ve onunla Demirhana haber yollarlar.)

akr Olan

akr Olan

Mehmed Emin htiyar Deirmenci Yl 1 say 3, 25 Nisan 1329, s. 17, 18 (htiyar bir deirmencinin vaktiyle bir fukaraya ettii yardmdan hareketle, insann dnyadayken yapt iyilikleri ve ald dualar ancak yannda gtrebileceini anlatan kk bir hikyedir. Banda, ne yaparsan elin ile, o gidecek senin ile msralar vardr.)

Mehmed Rfat Kylnn ntikam Yl 1 say 27, 10 Terin- i Evvel 1329, s. 211, 212, 213 (Bir zabit, askerleriyle beraber Rumelide bir Trk kyne gelir. Orada kyllerden biriyle sohbet eder. Kyl,

118

kynn, einin ve ocuklarnn dmanlarca nasl yakldn ve katledildiini anlatr.)

Nazm Kuzu Yl 1 say 6, 16 Mays 1329, s. 44, 45, 46 (Bir obann srdeki kuzularyla olan yaknl ve hayata bak anlatlmaktadr.)

Dn

Yl 1 say 14, 10 Temmuz 1329, s. 108, 109, 110, 111 (Mehmet avu adndaki bir kylnn olunun snneti konu edilmek suretiyle kylerdeki dn deti eletirilmektedir.) Yl 1 say 15, 10 Temmuz 1329, s. 118, 119, 120 (Hikyede, bir kyl, kyn imam tarafndan kandrlr ve einden boanmas salanr. Boanan adam ky terk eder. Muhtarn olu, dul kalan kadnla evlenir. Bu olanlara kzan Tosun adl on sekiz yandaki gen imam dver ve Amerikaya gider.) Yl 1 say 16, 25 Temmuz 1329, s. 125, 126, 127 (Hikyenin bu blmnde, Tosun Amerikadan dner. Biriktirdii para ile kyde i kurar. Bu arada anas da onu evlendirme derdindedir.) Yl 1 say 17, 1 Austos 1329, s. 135, 136 (Hikyenin bu son blmnde, Tosun, grc usulyle evlendirilmek istenir. Tosun buna kar kar. Kendi grp sevdii biriyle evlenmek ister. Ailesine bunu kabul ettirir ve evlenir.)

Grc ve Tosun

Grc ve Tosun

Grc ve Tosun

119

Ana ntikam

Yl 1 say 21, 29 Austos 1329, s. 166, 167, 168 (Hikyede, bir Trk kynn Bulgarlar tarafndan igal edilmesi ve bir anann alkonulmas ile bu anann Bulgarlardan ald intikam anlatlmaktadr.)

Reid Galib Yaralarmzdan Yl 1 say 38, 26 Kanun- Evvel 1329, s. 303, 304 (Bu ksa ykde, hala eski usul ve aletlerle iftilik yapan Ahmet Aa adl bir kylnn olu tarafndan uyarlmas fakat onun yine bildiinden amamas anlatlmaktadr.)

Sahib Byk iler Yl 1 say 10, 13 Haziran 1329, s. 75, 76, 77 (Emek ve aln terinin deeri ile ilgili dini bir kssadr. Kssann sonunda kbal gazetesinden alnd belirtilmektedir.)

Talat Orhan Ulu Su Yl 1 say 28, 17 Terin-i Evvel 1329, s. 220, 221, 222 (Hikyede, istemedii biriyle zorla evlendirilmek istenen bir kzn Ulu Su denilen rmakta boulmas anlatlmaktadr.)

120

c. Mektup

Hekim Mektebi Talebesinden ve Ticaret Mektebi Talebesinden Dnceler Yl 1 say 52, 3 Nisan 1330, s. 315 (Dergiye yazlan mektuplardan Nazm Harem Bey tarafndan sadeletirilerek ve dzeltilerek yaynlanan birinci mektupta, mecmuadan vgyle sz edilmekte ve ticari yazlarda slam ruhu olmas gerektii sylenmektedir. Akay Bey tarafndan nere hazr hale getirilen ikinci mektupta ise, salkla ilgili yazlara dergide daha ok yer verilmesi gerektii belirtilmektedir.)

mzasz Bir Mektub Yl 1 say 2, 18 Nisan 1329, s. 11, 12, 13 (Yazda bir okurdan gelen mektuba yer verilmek suretiyle, kullanlan dilin halktan kopuk olduu zerinde durulmaktadr. Mektup vesilesiyle, dilin sadelemesi ve halkn anlayabilecei ekilde olmas gerektii belirtilerek bir de zeletiri yaplmaktadr.)

Mterek mzal121 Trklk Faydasna alan Trk Ulularna Yl 1 say 9, 6 Haziran 1329, s. 71, 72 (Bigadi nahiyesi, Mekteb-i Rtiyesinden gelen ve birka rencinin birlikte yazd bu mektup, rencilerin Halka Doru mecmuas ve milli meselelerle ilgili gr ve dncelerini iermektedir.)

121

Bigadi Nahiyesi Mekteb-i Rdiyesi, 3 sene-i talebesinden 76 numaral Kasm, 83 numaral smail, 49 numaral Mehmed; 2 sene-i talebesinden 68 numaral Nazmi, 103 numaral Yusuf; Devreseler Kynden 102 numaral erif, 89 numaral Ahmed, 104 numaral Ali

121

d. Gezi

A(yn). S(in). Anadolu Mektublar Yl 1 say 45, 13 ubat 1329, s. 358, 359 (Yazar Bursa ile ilgili izlenimlerini anlatmakta ve genel olarak ehrin bugnk durumundan ve gidiatndan memnun olmad belirtilmektedir.) Yl 1 say 46, 20 ubat 1329, s. 366, 367 (Yazda, Yalovann kaplcalarndan, topraklarnn verimliliinden, iklimi ve doal gzelliklerinin grlmeye deer oluundan bahsedilmektedir. allrsa ileride buralarn daha ok geliebilecei anlatlmaktadr.)

Anadolu Mektublar

Maralolu Bir Hapishane Ziyareti Yl 1 say 19, 15 Austos 1329, s. 151, 152 (zmire bal bir sancakta bulunan bir hapishanenin ziyaretindeki izlenimlerin anlatld bir yaz.)

Safvet Denizde Gezi Harb Gemisinde Gn Geiri Yl 1 say 34, 28 Terin-i Sani 1329, s. 265, 266, 267, 268 (Yazar, bir yolcu gemisinde ve bir sava gemisinde neler yapldn, gemidekilerin vazifelerine ne kadar bal olduklarn anlatmaktadr.) Yl 1 say 35, 5 Kanun- Evvel 1329, s. 276 (Bir nceki saydan devam edilen yaznn Trk Derneinden alnd belirtilmektedir.)

Denizde Gezi Harb Gemisinde Gn Geiri

122

2.2.2. TARH

Ahmed Agayef Hazret-i Fatmann Kahramanl Yl 1 say 1, 11 Nisan 1329, s. 3, 4 (Yarm braklan ve sonraki saylarda devam edecek olan bu tarihi hadise, Kureylilerin toplanp nihayetinde, mer bn-i Hattabn, Hz. Peygamber (s.a.v.)i ldrmeye karar vermesini anlatan ksm iermektedir.) Yl 1 say 3, 25 Nisan 1329, s. 18, 19, 20 (Birinci saydaki yaznn devamdr. Hz. merin kardei Hz. Fatmann kahramanl neticesinde Hz. merin Mslmanl kabul ediini anlatmaktadr.)

Hazret-i Fatmann Kahramanl

mzasz lk Padiahmz Yl 1 say 24, 19 Eyll 1329, s. 186, 187, 188 (Osmanl Devletinin nasl kurulduunu anlatan yaznn banda biraz tarih ibaresi vardr.) Yl 1 say 24, 19 Eyll 1329, s. 188 (Macaristandaki Kanije kalesinin nasl ele geirildiini anlatan tarihi bir kahramanlk hadisesidir.)

Mehul Bir Kahraman

spanyada Mslmanlar

Yl 1 say 25, 26 Eyll 1329, s. 196, 197, 198 (spanyann Mslmanlar tarafndan fethedilii anlatlmaktadr. Yaznn banda tarih ibaresi vardr.)

123

nc Sultan Selim

Yl 1 say 2930, 24 Terin-i Evvel 1329, s. 227, 228, 229 (Yazda, nc Sultan Selimin yapt yenilikler, dnemin olaylar, Nizam- Cedit Ordusu ve Yenieriler ile Padiahn tahttan inii anlatlmaktadr.)

Girit Fethi

Yl 1 say 31, 7 Terin-i Sani 1329, s. 240, 241 (Hristiyan Avrupann btn yardm ve abalarna ramen IV. Sultan Mehmed zamannda Venediklilerin elinden Giritin nasl alndn anlatmaktadr.) Yl 1 say 33, 21 Terin-i Sani 1329, s. 258, 259, 260 (Osmanl ordusu ile Avusturya ve Erdil Kralnn ordularnn Eri Kalesinde muharebe etmesini, Padiah 3. Mehmedin cesaretsizliini ve etrafndaki dalkavukluklar anlatan yazda, muharebenin birka gzpek kumandan ve eyhlislam Hoca Sadedin Efendi sayesinde kazanld anlatlmaktadr.)

Eri Muharebesi

Kosova Muharebesi

Yl 1 say 36, 12 Kanun- Evvel 1329, s. 280, 281, 282 (Murat Hdavendigar ile Srp Kral arasndaki Kosova Muharebesi anlatlmaktadr.) Yl 1 say 38, 26 Kanun- Evvel 1329, s. 300, 301, 302 (Sultan 2. Mustafa zamannda Deli Petronun Azak Kalesini ele geirmesini ve memleketinin terakkisi iin nasl altn, buna karlk Osmanlda zevk sefa veya karklktan baka bir ey olmadn anlatan yazda, Deli Petronun, sve Kraln yenerek Baltk Denizine nasl ald da anlatlmaktadr.

Deli Petro 1

124

Deli Petro 2

Yl 1 say 39, 2 Kanun- Sani 1329, s. 309, 310 (sve Kral arl, Ruslara yenildikten sonra Osmanlya snr. Petro, Osmanl Devletine bir ltimatom verir ve iki devlet savan eiine gelir.) Yl 1 say 42, 23 Kanun- Sani 1329, s. 333, 334, 335 (Yazda, Baltac Mehmed Paa ile Deli Petro arasndaki sava ve Katerina olay anlatlmaktadr.)

Deli Petro 3

Mevlid-i Muhammedi

Yl 1 say 43, 30 Kanun- Sani 1329, s. 337, 338 (Peygamberin (s.a.v.) doduu gece meydana gelen tarihi ve mucizev hadiseler anlatlmaktadr.)

Sadi Trkn Tarihi Yl 1 say 52, 3 Nisan 1330, s. 314 (Yazda, Osmanl Devletinin kurulmasndan nce gerekleen ve Sleyman ahn lmnden sonra Osmanl Trklerinin gnein yolundan gittiini anlatan kk bir tarihi kesit anlatlmaktadr.)

Uyank Bugn Trklerin Kurtulu Bayramna Tesadf Ediyor Yl 1 say 51, 27 Mart 1330, s. 402, 403, 404 (27 Martn Trklerin kurtulu gnne tesadf ettii anlatlan yazda Trklerin tarihi gemileri ile ilgili bilgiler veriliyor ve Ergenekondan k anlatlyor.)

125

2.2.3. DN

mzasz Kyllere Muvazaalar 1, Dnya Mminlerindir! Yl 1 say 11, 20 Haziran 1329, s. 81, 82, 83 (Mslmanlarn, dnya hayatna da ahiret hayatna verdikler kadar nem vermeleri gerektii anlatlmakta ve bir Mslmann zengin olmas gerektii belirtilmektedir.)

Kyllere Vaazlarm 2, Tembellik En Byk Gnahtr Yl 1 say 15, 10 Temmuz 1329, s. 113, 114, 115, 116 (Yazda, tembellik alkanl eletirilmekte ve Mslmanlkta tembellie yer olmad sylenmektedir.) Sultan Selim Camiinde Yl 1 say 16, 25 Temmuz 1329, s. 124, 125 (10 Temmuz tarihinde Edirnenin Bulgar igalinden kurtuluu dolaysyla 12 Temmuz Cuma gn Sultan Selim Camiinde Cuma namaz klnm ve mevlid okutulmu idi. Bu bilgilerle beraber mevlid sonras edilen duann metni de Dua balyla yer almaktadr.)

Kyllere Vaazlar 3, almak Mslmanlara Farzdr Yl 1 say 19, 15 Austos 1329, s. 146, 147, 148 (almann ve helal yoldan kazanarak ailesini geindirip milletini ve devletini kalkndrmann slamiyetteki nemi anlatlmaktadr.) Kyllere Vaazlarm 4, Kaza ve Kader Yl 1 say 23, 12 Eyll 1329, s.178, 179, 180 (Kaza ve kader anlay ile ilgili yanl dnceler slam tarihinden rnekler verilerek eletirilmekte ve

126

bulac salgn hastalklara kar ne yaplmas gerektii anlatlmaktadr.) M(im). slamlkta Tevekkl Yl 1 say 2, 18 Nisan 1329, s. 10, 11 (Yazda, slamdaki tevekkl anlaynn halk arasnda yanl anlaldna dair rnekler verilerek, tevekkln nasl anlalmas gerektii konusunda, tarihi bir hadiseden de faydalanlarak bilgi verilmektedir.)

Maralolu Gerek Din 1 Yl 1 say 7, 23 Mays 1329, s. 49, 50, 51 (slam dininin insan hayatnn her alanna yaylmas gerektii ve dinin yalnzca szde kalmamas gerektii anlatlmaktadr.) Yl 1 say 17, 1 Austos 1329, s. 133, 134 (Ramazan aynn faziletleri, bu ayda neler yaplp neler yaplmamas gerektii ve stanbulda Ramazan gnleri anlatlmaktadr.)

Ramazan Gnleri

2.2.4. SALIK

A. Y(e). Veremle Gre Yl 1 say 33, 21 Terin- i Sani 1329, s. 253, 254, 255, 256 (Yazda, verem hastalndan bahsedilmekte, Almanyada ve Rusyada veremle ilgili alnm olan nlemler zikredilmekte ve lkemizde de konuyla

127

ilgili neler yapld ve yaplabilecei ile ilgili bilgiler verilmektedir.)

mzasz Satclarda Temizlik Yl 1 say 10, 13 Haziran 1329, s. 79, 80 (Sokakta satlan yiyeceklerin temizliine dikkat edilip zen gsterilmesi ile ilgilidir.)

Verem Yl 1 say 33, 21 Terin-i Sani 1329, s. 256, 257, 258 (Verem mikrobunun nasl insandan insana bulat veya insann hangi yollarla bu hastala yakaland, veremden korunma yollar, hastaln belirtileri ve hastalktan kurtulma yollar anlatlmaktr.)

Uyank Salk in: Cierlerimiz Niin Kabaryor? Yl 1 say 48, 6 Mart 1329, s. 377, 378 (Yazda, vcudun ileyii ile ilgili bilgiler verilmekte ve cierlerin grevi anlatlmaktadr.)

Sal Korumak in nsana Ne Kadar Hava Lazmdr Yl 1 say 50, 20 Mart 1330, s. 393, 394, 395 (Yazda, insan vcudunun almasnda oksijen ve karbondioksitin yeri ile ilgili bilgiler verilmektedir.)

Korunacak eyler: ki Zehirlerin En Fenasdr

Yl 1 say 52, 3 Nisan 1330, s. 409, 410, 411 (ki alkanlnn giderek artt belirtilmekte, iki eitleri ve nelerden imal edildii ile ilgili bilgiler verilmekte ve vcuda zararlarndan sz edilmektedir.)

128

2.2.5. BLM

Uyank Bilinecek eyler Yl 1 say 45, 13 ubat 1329, s. 354, 355, 356 (Petrol, havagaz, elektrik hakknda bilgiler verilmekte, ne ie yarklar ve memlekete ve insanlara ne gibi faydalar olabilecei anlatlmaktadr.)

Bilinecek eyler 2, Balon, Lodyon, Tayyare

Yl 1 say 47, 27 ubat 1329, s. 370, 371, 372 (Balon ve tayyarenin alma prensipleri, suyun kaldrma kuvveti ve havada nasl ilerlenebildii hakknda bilgiler verilmektedir.)

Elektrikli Tramvay, Dz-Yol; Dinamo, Motor Yl 1 say 49, 13 Mart 1330, s. 386, 387, 388, 389 (Yazda, dinamo ve motorun ne olduu ile ilgili bilgiler verilmekte ve elektrikli tramvayn nasl hareket ettii anlatlmaktadr.)

2.2.6. ETM

Abdlfeyyaz Tevfik Baba d 5 Yl 1 say 7, 23 Mays 1329, s. 51, 52 (Toplumda terbiyenin nemi zerinde durulmaktadr.) Yl 1 say 8, 30 Mays 1329, s. 57, 58

Baba d 6

129

(Yazda, ocuk terbiyesi eitiminin nemi anlatlmaktadr.) Baba d 7

ve

Yl 1 say 9, 6 Haziran 1329, s. 70, 71 (Bir nceki yaznn devam mahiyetinde olan yazda, ocuk terbiyesi ve eitiminden bahsedilmektedir.) Yl 1 say 10, 13 Haziran 1329, s. 77, 78 (ocuk yetitirmenin nasl olmas gerektiinden bahsedilmektedir.) Yl 1 say 12, 27 Haziran 1329, s. 95, 96 (Yazda, ocuk eitiminden bahsedilmekte ve kz ocuklarnn da okula gidip ilim tahsil etmesinin nemine iaret edilmektedir.) Yl 1 say 13, 4 Temmuz 1329, s. 103, 104 (ocuk yetitiren ana babalarn bilgili olmalar gerektii, bunun iin de ana babalarn nce bilgisizliklerini kabul etmeleri gerektii anlatlmaktadr.) Yl 1 say 14, 10 Temmuz 1329, s. 111, 112 (Eitimde ocuklar korkuya altrmamak gerektii ve onlara korku ile terbiye vermenin doru olmad anlatlmaktadr.) Yl 1 say 16, 25 Temmuz 1329, s. 127, 128 (Eitimde ocuklara zgven kazandrlmasnn nemi anlatlmaktadr.) Yl 1 say 28, 17 Terin-i Evvel 1329, s. 217, 218 (Yazda, ocuklarn korku ve utangalkla terbiye edilmemesi gerektii anlatlmaktadr.)

Baba d 8

Baba d 9

Baba d 10

Baba d 11

Baba d 12

Baba d 14, Mahcubiyet

130

Baba d 15

Yl 1 say 34, 28 Terin-i Sani 1329, s. 261, 262 (ocuklara mteebbislii alamak gerektii, bunun da ancak onlarn cesaretlerini gelitirici uygulamalar yapmakla gerekleebilecei anlatlmaktadr.)

Akuraolu Yusuf Halka 5 Yl 1 say 31, 7 Terin-i Sani 1329, s. 237, 238 (Yazda, okumu aydn kesimin, halkn gelimesi yolunda nayak olmalar gerektii sylenmekte Srplar, Bulgarlar ve Yunanllardan rnekler verilmektedir.)

F(e). rak Mektebleri Yl 1 say 44i 20 ubat 1329, s. 362, 363 (Esnaf in Terakki Yollar st baln tayan yazda, eski rak, kalfa, usta ilikisi ve dzeninin kalmad, bu yzden mesleklerin geriledii, problemin dzelmesi iin rak mektepli almas gerektii anlatlmaktadr.)

Hrant Hayri Trk ocuu Ailede Nasl Terbiye Edilmeli? Yl 1 say 38, 26 Kanun- Evvel 1329, s. 302, 303 (Her ocuun kendi miza ve istidatlarna gre yetitirilmesi gerektii, ocuun iyi meylinin tevik edilmesi gerektii, asla tekdir edilmemesi gerektii gibi ocuk eitiminin nasl olmas gerektiine dair grler anlatlmaktadr.)

131

mzasz Kzlarmz Okutalm Yl 1 say 18, 8 Austos 1329, s.139, 140, 141 (Kzlarn okutulmas gerektiini slam tarihi delillerle anlatan bir yaz.)

2.2.7. KTSAT

Abdlfeyyaz Tevfik Baba d 3 Yl 1 say 5, 9 Mays 1329, s. 34, 35 (Kalknabilmek iin tarm ve sanayi alanlarnda almak gerektii ve tarih uurunun kaybedilmemesi lazm geldii dile getirilmektedir.)

Akuraolu Halka Yl 1 say 22, 5 Eyll 1329, s. 169, 170, 171, 172 (Kylnn ve esnafn eitli problemlerinin dile getirildii yazda, bu problemlere zm nerileri de getirilmektedir.) Yl 1 say 23, 12 Eyll 1329, s.177, 178 (alan kesimin ve halkn sorunlarnn kayna ve zmnn hkmet olduunu, ancak hkmet denen eyin ise halkn ta kendisi olduunu anlatan bir yazdr.) Yl 1 say 25, 26 Eyll 1329, s. 193, 194 (alan halkn eitli problemlerinin, Avrupa memleketlerinde

Halka 2

Halka 3

132

olduu gibi, trl cemiyetler kurularak zlebilecei anlatlmaktadr.) Halka 4 Yl 1 say 27, 10 Terin-i Evvel 1329, s.209, 210, 211 (Yazda, iftinin ve esnafn eitli cemiyetler kurarak ihtiyalarn karlamas ve okul amas gerektii ve bunlarn nasl yaplabilecei anlatlmaktadr.)

Ali Suad Bir Altnn Taksimi Yl 1 say 22, 5 Eyll 1329, s. 173, 174, 175 (alan insanlarn gelirlerini nasl kullanmalar gerektiine dair eitli rnekler verilmektedir.) Yl 1 say 40, 9 Kanun- Sani 1329, s. 314, 315 (Batl lkelerin gelimiliini yakalayabilmek iin zengin vatandalarmza byk grevler dt belirtilmektedir.) Yl 1 say 41, 16 Kanun- Sani 1329, s. 321, 322, 323, 324, 325, 326, 327 (Yazda, sulh temin edildikten sonra btn milletin ve bilhassa mnevverlerin, memleketin ticari ve iktisadi alardan gelimesi iin almalar gerektii belirtilmekte ve lkenin umumi manzaras gzler nne serilmektedir.)

Halk le Konuma

Bark Olduktan Sonra

A(Elif). Y(e) Ziraat Nezaretinin Islahat Yl 1 say 23, 12 Eyll 1329, s. 184 (Memleket iin en nemli kalknma ve gelir kaynann iftilik ve hayvanclk olduunu, onun iin bu iki alana nem verilmesi gerektiini,

133

konuyla ilgili bakann aklamalar ve vaatlerinin son derece yerinde olduunu, ancak bu iin sadece bakanlkla deil halkn abasyla olabileceini anlatan bir yaz.)

Doruyu Syler Nestle St ve Baz Doktorlarmz Yl 1 say 24, 19 Eyll 1329, s.190, 191 (Bir svire markas olan Nestlenin st rnlerinin lkede rabet grmesi ve bu rnlere doktorlarn onay vermesi eletirilmekte, yerli mal kullanmak gerektii sylenmektedir.)

F(e). Esnaf in Terakki Yollar 2 Yl 1 say 32, 14 Terin-i Sani 1329, s. 245, 246, 247, 248 (iftilerin iftilii yalnzca kendi karnlarn doyurmak iin yaptklar, bu ekilde iftiliin geliemeyecei belirtilmektedir. iftiliin geliebilmesi iin iftinin ihtiyalarnn eitlendirilip arttrlmas gerektii anlatlmakta ve ayrca iftinin parasnn deerlendirilecei bankalar kurulmas lazm geldii ifade edilmektedir.) Yl 1 say 34, 28 Terin-i Sani 1329, s. 262, 263, 264 (Yazda, karamsarln ktl, yabanc irketlerin iiler arasnda yapt ayrmclk, esnaflkta lonca tekilatnn nemi gibi konulardan bahsedilmektedir.) Yl 1 say 36, 12 Kanun- Evvel 1329, s. 277, 278, 279, 280 (Tarih boyunca yaplan inklplarn yanllklar belirtilmekte, yalnzca askeri alanda deil esnafn gelimesinde ynelik de inklplarn

Esnaf in Terakki Yollar 3

Esnaf in Terakki Yollar 4

134

yaplmas gerektii sylenmekte ve tarm alannda iftinin desteklenmesi lazm geldii anlatlmaktadr.) Esnaf in Terakki Yollar 5 Yl 1 say 40, 9 Kanun- Sani 1329, s. 315, 316, 317 (Yaanan asrda, bir sanat sahibi olmann gereklilii, irketler kurulmasnn lzumu, esnaflarn ve deiik i kollarnn birleik irketler kurmas gerektii anlatlmaktadr.) Yl 1 say 42, 23 Kanun- Sani 1329, s. 330, 331, 332 (Gnmz dnyasnda ticaret ve sanatn sz sahibi olduu sylenilen yazda deiik ubelerdeki i kollarnn birlemeleri gerektii belirtilmekte, rnein btn irketlerin bir irket ats altnda toplanmalar gerektii ifade edilmektedir.) Yl 1 say 44, 6 ubat 1329, s. 346, 347, 348 (Yazda, insanln ilkel ekonomik topluluklardan sanayi toplumuna gei evreleri verilmekte, bizim bu evrelerden ancak ikincisinde olduumuz sylenmekte ve iftilerin nasl birleebilecei konusunda alternatifler ileri srlmektedir.)

Esnaf in Terakki Yollar 6

Esnaf in Terakki Yollar 7

Halk Seven Pahallk Meselesi Yl 1 say 24, 19 Eyll 1329, s. 189, 190 (Gn getike hayatn pahallat vurgulanan yazda, bunun zmnn hem hkmette hem de halkta olduu sylenmektedir.)

135

mzasz Arabaclarmz ve Hamallarmz Yl 1 say 3, 25 Nisan 1329, s. 23, 24 (Yazda, arabaclk ve hamallk ii ile uraanlarn milli mcadeleye yaptklar katklar anlatlmaktadr.) Yl 1 say 5, 9 Mays 1329, s. 38, 39 (Belediye ilerinde alan iki binden fazla sayda amele iin bir sandk kurulmas karar ile ilgili dncelerin anlatld bir yazdr.) Yl 1 say 5, 9 Mays 1329, s. 39, 40 (Yerli esnaftan al veri edilmesi ve yerli mal kullanlmas gerektii zerinde durulmaktadr.) Yl 1 say 5, 9 Mays 1329, s. 40 (Yazda, yeni karlacak olan amele nizamnamesinin amelenin yararna hkmler iermesi gerektii anlatlmakta ve bunun, amelelerin hakk olduu belirtilmektedir.) Yl 1 say 10, 13 Haziran 1329, s. 79 (Mslmanlarn ticaretle urap zengin olmalar gerektiini anlatan bir yazdr.) Yl 1 say 44, 6 ubat 1329, s. 351, 352 (Yabanclarn ekonomik boyunduruundan kurtulmak iin almak ve ticaret yapmak gerektiinin anlalmaya baland anlatlan yazda, skdarda bu anlamda kprdanlar olduu ve bunun sevindirici olduu belirtilmektedir.)

Amele Sand

Esnafmz

Amele Nizamnamesi

Milyoner Sahabeler

slam Ticareti

136

Maralolu Bir slam ars Yl 1 say 3, 25 Nisan 1329, s. 24 (Yazar, gezip grd bir ardaki dkknlarn temizliini, dzenliliini, hizmetin ve satlan mallarn kalitesini anlatmakta ve buradan hareketle okurlara tavsiyelerde bulunmaktadr.)

Mehmed Emin Trkmenler Obasnda Yl 1 say 4, 2 Mays 1329, s. 25, 26 (Bir Trkmen obasnda yaananlar anlatlmak suretiyle, lkede sanayi ve zanaatla uramann gerei zerinde durulmaktadr.)

Muhyiddin ktisadi Hasbhal, En Byk Eksiimiz 1 Yl 1 say 6, 16 Mays 1329, s. 46, 47, 48 (Yazda devletin, Avrupa devletlerinden geri kalma sebepleri belirtilmektedir. Bu sebeplerden en nemlisi olarak insanlarn dnya ilerine yeteri kadar kymet vermemesi ve bunun neticesinde de ticaret ve zanaatla uraan bir snfn teekkl etmemi olmas gsterilmektedir.)

Milli Himaye

Yl 1 say 7, 23 Mays 1329, s. 53, 54, 55, 56 (ktisadi kalknma iin yerli mal kullanmak gerektii anlatlmakta ve yerli irketler kurulmasnn gerei zerinde durulmaktadr.)

ktisadi Hasbhal 2, mece irketleri

Yl 1 say 9, 6 Haziran 1329, s. 69, 70 (Ekonomik kalknma iin gerekli olan zanaat ve ticaret snfnn oluturulmas amacyla kurulmas elzem

137

olan irketlerin, kylerdeki imece usul ile kurulmas ynnde grlerin belirtildii bir yazdr.)

Mhendis Faik Esnaf in Terakki Yollar Yl 1 say 2930, 24 Terin-i Evvel 1329, s. 229, 230, 231, 232 (Yazda, lkemizdeki iilerin ihmal edildii, esnaf iin pek bir ey yaplmad anlatlmakta, dier lkelerdeki ii ve esnaflar ile lkemizdekiler mukayese edilmekte, esnafn ve iilerin gelimesinin onlarn kendilerine bal olduu belirtilmekte, eitli neri ve tavsiyeler verilmektedir.)

2.2.8. MUHTELF KONULAR

Abdlfeyyaz Tevfik Baba d Yl 1 say 3, 25 Nisan 1329, s. 21, 22 (Devletin ve toplumun geri kalmlnn sebebi olarak eskiye ait ne varsa uursuzca terk edilerek, Batya lszce hayran olma gsterilmekte; zm yolu olarak ise, eski adet ve alkanlklarn, Batnn bilgi ve tekniiyle sentezlenmesi tlenmektedir.) Yl 1 say 4, 2 Mays 1329, s. 30, 31 (Bozulan ahlak yaps eletirilmekte ve Trklerin tarihi Kzl Elma lksnden yola klarak neler yaplmas gerektii anlatlmaktadr.)

Baba d 2

138

Baba d 4

Yl 1 say 6, 16 Mays 1329, s. 42, 43, 44 (Yazda, topraa ve tabiata bal olan insanmzn giderek bunlardan koptuu, giderek yozlat belirtilmekte ve buna kar gelenek ve grenekleri korumak gerektii anlatlmaktadr.) Yl 1 say 26, 3 Terin-i Evvel 1329, s. 201, 202 (Devlete ve millete geliip ilerlemek iin uzun vadede planlar yaplmas gerektii anlatlmaktadr.) Yl 1 say 2930, 24 Terin-i Evvel 1329, s. 225, 226 (Dini ve milli bayramlarn ve bu bayramlarda yaplan adetlerin yaatlmas gerektiini anlatan bir yazdr.)

Baba d 13

Bayram

Ali Suad Biz ve Onlar Yl 1 say 39, 2 Kanun- Sani 1329, s. 305, 306, 307 (Dou ve Bat toplumlarnn karlatrld yazda Batnn olumlu ynleri, Dounun olumsuz ynleri vurgulanmaktadr.)

Galib Bahtiyar Nara Yl 1 say 14, 10 Temmuz 1329, s.105 (On iki blme ayrlm olan yaz, Trkle vg niteliindedir.)

Gkalp Halk Medeniyeti 1, Balang Yl 1 say 14, 10 Temmuz 1329, s. 107, 108 (Yazda, sosyoloji iindeki medeniyet kavramnn halk medeniyeti ve resmi medeniyet

139

olmak zere ikiye ayrld belirtilmekte ve Trk Halk Medeniyeti ile ilgili bilgiler verilmektedir.)

Halk Medeniyeti 2, Resmi Tekilat, Halk Tekilat Yl 1 say 19, 15 Austos 1329, s. 148, 149 (Halk tekilatlar ile resmi tekilatlar konusunda bilgiler verilmekte, ikisi arasndaki iliki belirtilmekte, vatann ve milletin yeniden dirilebilmesi iin halk tekilatlarnn nemi vurgulanmaktadr.)

H.D. Halka Doru Gidenler Yl 1 say 24, 19 Eyll 1329, s. 185,186 (Halka Doru mecmuas dnda da halka doru yneliler olduu rneklerle aklanan yazda, Tasvir-i Efkrda kan ve Anadoluya yaplan yaya seyahat hatralarn ieren yazdan da alntlar yaplmtr.)

Halka Doru Halkn Dedikleri Yl 1 say 1, 11 Nisan 1329, s.1, 2 (Halka Doru mecmuasnn karl sebebi, grlen bir rya benzetmesi ile tahkiye edilerek anlatlmaktadr. Aydnlarn sanat, sanat, edebiyat ve ilimde halk ihmal ettii zerinde durulmaktadr.)

mzasz Anadolu Yavrusu Yl 1 say 5, 9 Mays 1329, s. 34 (Kynden stanbula gelen bir gen vesilesiyle kylnn ve kyn nemini anlatan bir yazdr.)

140

Halk timaiyat 1, Yeni Nahiye Tekilat: Kylerde Merutiyet Yl 1 say 8, 30 Mays 1329, s. 62, 63, 64 (Nahiye yaplan kylerle ilgili grlerin anlatld bir yaz.) Trk ehidi122

Yl 1 say 9, 6 Haziran 1329, s. 68, 69 (Yazda, Amasyal Hilmi Bey adndaki bir kiinin ehit oluundan hareketle, Trklk ve ehitlik arasndaki mnasebetten bahsedilmektedir.)

Kara Ouz Halk ocuuna Yl 1 say 43, 30 Kanun- Sani 1329, s. 341, 342, 343 (Halka seslenilen yazda, bir Trk mektebinde Trkten ok yabanclarn mezun olduu haberi rneinden hareketle milli ve manevi deerlerin korunmas ile maddi ve ekonomik g salanmas konularndan sz edilmektedir.)

Maralolu Bir Kyl Beni Uyandrd Yl 1 say 2, 18 Nisan 1329, s. 15, 16 (Bir kyl ile konumas neticesinde, memleketi kurtarmak, milleti adam etmek isteyen aydnlarn, ncelikle kendi hastalklarn tedavi etmeleri gerektiini anlayan bir aydnn anlattklarn ihtiva etmektedir.) Yl 1 say 23, 12 Eyll 1329, s. 180, 181, 182 (Yazda, Edirne ehrinin Bulgarlardan alnndan sonraki durumu anlatlmaktadr.)

Edirneden

122

Trk ehidi balnn stnde bir ehit olan Amasyal Hilmi Beyin bir fotoraf yer almaktadr.

141

Mehmed Emin Gemici Yl 1 say 2, 18 Nisan 1329, s. 9 (Doaya kar insann hkim olabileceini anlatan, kssaya benzer kk, didaktik bir yazdr.)

Nazm Ey Halka Doru Yl 1 say 20, 22 Austos 1329, s. 155, 156, 157, 158 (Yazda, birinci saydaki Halkn Dedikleri adl yazda olduu gibi, bir rya benzetmesi yaplmakta ve milli duygular ifade edilmektedir. Halkn nemine iaret edilen yazda, ayrca dilin anlalr olmas gerektii sylenmektedir.)

Reid Cengiz Kyde Sabah Yl 1 say 37, 19 Kanun- Evvel 1329, s. 296 (Bir ky sabah tasvir edilmektedir.)

2.2.9. HABER

H(). D(al). Haftalk Havadis Yl 1 say 26, 3 Terin-i Evvel 1329, s. 207, 208 (Evkaf Mzesi, Evkaf Mektepleri, Darl efkat, Ziraat leri, l Gazetesi balklarn tayan, bir haftalk haberlerin zeti.) Yl 1 say 27, 10 Terin-i Evvel 1329, s. 215, 216 (Byk Onurun Shhati, Dmanlarmzn Vatanperverlii, Krm Trkleri, Kazanda Kadn Gazetesi, Yeni

Haftalk Havadis

142

Posta Pullar haberlerin zeti.) Haftalk Havadis

balklarn

tayan

Yl 1 say 28, 17 Terin-i Evvel 1329, s.224 (Bu haftann haberleri, Osmanl Maarif Cemiyeti, Ermeni Hurufat enlii, Svaclar Cemiyeti balklarn tamaktadr.) Yl 1 say 2930, 24 Terin-i Evvel 1329, s. 235, 236 (Kadnlarmz in, Verem Mzesi, brahim Mteferrika, Sultan Selimin Gmlei, Tarihimizde Elektrik, Tevik-i Sanayi Kanunu, Maden Amelesi in, Konya Vilayetinde balklarn tayan haberlerin zeti.) Yl 1 say 31, 7 Terin-i Sani 1329, s. 244 (Bu haftaki derlenmi haberler, Bayramlamak, Osmanl Yunan Sulhu, Sultan Selimdeki Gmlek, Kanuni Sultan Sleymann Hatras balklarn tamaktadr.) Yl 1 say 32, 14 Terin-i Sani 1329, s. 252 (Trkiye Urunda baln tayan haberde, bir ksm genlerin, milli lisan uuru ile, baz eylemlerde bulunduu belirtilmektedir.) Yl 1 say 34, 28 Terin-i Sani 1329, s. 268 (Bu haftaki derlenmi haberler, Tiftik Keileri, Darl Fnunlularn Haklar, Gzel Memleket Adlar, Belks evket Hanmn Tayyare le Umas balklarn tamaktadr.)

Haftalk Havadis

Haftalk Havadis

Haftalk Havadis

Haftalk Havadis

Haftalk Havadis

Yl 1 say 38, 26 Kanun- Evvel 1329, s. 304 (Brezilya iin yaplm olan bir geminin hkmet tarafndan satn

143

alnarak isminin Birinci Sultan Osman123 eklinde deitirildiini anlatan bir haber ile Onur Paann Harbiye Nazrlna atandn belirten bir haber.) Haftalk Havadis Yl 1 say 43, 30 Kanun- Sani 1329, s. 343, 344 (Bu haftaki haberler, Tayyarecilerimiz, Merhum Ekrem Bey balklarn tamaktadr.)

Haftalk Havadis

Yl 1 say 45, 13 ubat 1329, s. 359, 360 (Bu haftaki derlenmi olan haberler, Bir slam Messesesinin Muvaffakiyeti, Yeni Mdriyet, Geliboluda Glclk, Yirmi Paraya Mektup, skdarda Elektrik Tramvay, Gece Seferleri balklarn tamaktadr.)

mzasz Byk Niyazi Yl 1 say 3, 25 Nisan 1329, s. 20, 21 (Niyazi adnda bir kiinin ehit oluunu anlatan haber mahiyetinde ksa bir yaz.) Yl 1 say 21, 29 Austos 1329, s. 168 (Yazda esnafn, bilhassa arabac esnafnn mdafaa-i milliyeye yaptklar katkdan sz edilmektedir.) Yl 1 say 22, 5 Eyll 1329, s. 176 (Geen sayda belirtildii zere, bu saydan itibaren, bir haftalk haberlerden semeler yaplp halkn anlayabilecei ekilde sunulduu yazda eitli havadislerin zeti verilmektedir.)

Esnafn Hamiyeti

Haftalk Havadis

123

Sz konusu geminin fotoraf mecmuann 40. saysnn kapanda bulunmaktadr.

144

Haftalk Havadis

Yl 1 say 23, 12 Eyll 1329, s.182, 183, 184 (Padiahmz Efendimiz Hazretlerinin Doduu Gn, Bulgarlar Bark Oldu, Evkaf Mektepleri, Bir Mslmann Telefon mtiyaz Almas balklarn tayan haberlerin zetleri.) Yl 1 say 24, 19 Eyll 1329, s. 192 (Padiahn hastalktan kurtulduu, Bulgar Devleti ile imzalanan sulh anlamas, yaplacak olan tayyare yar, ncirciler Bankas kurulmas dncesi, ttihat ve Terakkinin ald iktisadi bir karar ile ilgili haberlerin zetleri.) Yl 1 say 25, 26 Eyll 1329, s. 200 (Talebe Yurdu, Hayrl Teebbsler, Darende plik Fabrikas, Sel balklarn tayan haberlerin zeti.) Yl 1 say 37, 19 Kanun- Evvel 1329, s. 285, 286, 287, 288 (Ulu Osmann Hanlnn Yldnm alt baln tayan yazda bu gnn tm yurtta sevince sebep olduu, heyecanla kutland, bu vesileyle Trk Ocanda da bir ay ziyafeti tertip edildii, davete birok kiinin geldii ve burada Akuraolu Yusuf Beyin bir konuma yapt belirtilmekte ve konuma metni yer almaktadr. Konuma metninde ise Osmanlnn nasl kurulduu anlatlmakta, kklerinden, tresinden, Trklnden kopan devletin neticede bu kt duruma dt belirtilmektedir.)124

Haftalk Havadis

Haftalk Havadis

Byk Gn

Bu yaz derginin sonuna kadar devam etmekte ve Mehmed Eminin bir iirini de iermektedir. iir okunduktan sonra Trk Ocandaki bu toplantda neler yapld belirtilmektedir. Yaznn sonunda ise yldnmnn Darl Fnunda, Harbiye Nezaretinde, ehremanetinde, Bab- Alide, Saray-

124

145

Byk Gn

Yl 1 say 38, 26 Kanun- Evvel 1329, s. 298, 299, 300 (Vilayetlerde alt balkl yaz, geen saydan, Osmanlnn kurulu yldnm ile ilgili yaznn devamdr. Derginin kapanda Osman Beyin bir resmi vardr. Ayrca Bab- Ali nnde Talat Beyin bir nutkunu dinleyen insanlarn bulunduu bir fotoraf da yer almaktadr.) Yl 1 say 39, 2 Kanun- Sani 1329, s. 311, 312 (Anadolu Haberleri st baln tayan yazda rgpe bal bir kydeki okul ve okuldaki ocuklarn ihtiyalarnn karlanmas iin kurulmu olan bir dernekten sz edilmektedir. Yaznn sonunda iki kk okul ocuunun konumasna da yer verilmektedir.) Yl 1 say 40, 9 Kanun- Sani 1329, s. 320 (Yeni baslan pullar eletirilmekte ve zerinde Franszca ile Ermenice yazlar olduu belirtilmektedir. Ayrca bir pulun da fotoraf yer almaktadr.) Yl 1 say 42, 23 Kanun- Sani 1329, s. 336 (Bu haftaki haberler, Ekrem Beyin Vefat, slam Mecmuas, Petersburgda Trke Bir Gazete, Orenburgda Sanayi Mektebi balklarn tamaktadr.) Yl 1 say 44, 6 ubat 1329, s. 352 (Bu haftaki haberler, Trkistanda Rus stilas, eri Mahkemelerin Kaldrlmas, Elektrikli

Kurtulmann Yollarndan

(Balksz)

Havadis

Haftalk Havadis

Hmayunda, Millet Tiyatrosunda ve eitli vilayetlerde nasl kutland, ksa ksa yazlar halinde verilmektedir.

146

Tramvay, Adalar tamaktadr.) Haftalk Havadis

balklarn

Yl 1 say 46, 20 ubat 1329, s. 368 (Bu hafta derlenmi olan haberler, ki byk Ulu, Seyyid Paann Vefat, Glhane Parknda, Kla Mektepleri, Kadnlar Postahanesi, slam Ticaretinde Uyanklk balklarn tamaktadr.) Yl 1 say 47, 27 ubat 1329, s. 375, 376 (Cehaletin Mkfat, Kazadan Sonra, Hayvanatn Islah in, slam Evkaf Mzesi, Rumeliler Mahallesi, ftira, Hindistan ve Hilal-i Ahmer, Yaz Sanatnn Diriltilmesi, Evkaf Ktphanesi, slam Evkaf Bankas, Sanayi-i slamiye Mektebi balklarn tayan haberlerin zeti.) Yl 1 say 48, 6 Mart 1329, s. 383, 384 (Yeni eyhlislam, zdiva zinnamesi, Tali Nisvan Cemiyeti, Tayyare Kahramanlar: nc Kurban, Tbbiyelilerin Mhim Bir Teebbs, Yeni Bir irket, Konya Darl Sanayisi, Osmanl ktisad- Milli Bankas, bret, Mavna ve Salapuryaclar, Arabaclar ve Taksimetre balklarn tayan haberlerin zeti.) Yl 1 say 49, 13 Mart 1330, s. 392 (Kafkasyada Yeni Bir dare, Vereme Kar, Adana Trk Gc ve Mersin Tbbiye-i Bedeniye Kulb, Muhacirin irketi, Anadoluda Hapishaneler balklarn tayan haberlerin zeti.)

Haftalk Havadis

Haftalk Havadis

Haftalk Havadis

147

Haftalk Havadis

Yl 1 say 50, 20 Mart 1330, s. 399, 400 (Ac Bir Gn, Nuri Bey in, Askerin Sal, Fetva, slam Evkaf Mzesi, stanbulun Elektrikle Tenviri, Acnacak Bir Ulu, Ziraat Aletleri, Ac Bir Kaza, Yeni Bir irket balklarn tayan haberlerin zeti.) Yl 1 say 51, 27 Mart 1330, s. 407, 408 (Byk Bir Trk Ticarethanesi, Nuri Beyin Vefat, Bitliste Altay Fotorafhanesi, ehitlerin zinde balklarn tayan haberlerin zeti.) Yl 1 say 52, 3 Nisan 1330, s. 315, 316 (slam Muhacir Kzlar in, Bina Yzleri, ikyet Kutular, Baz Paralar Gemeyecek, Vaaz Edecekler, Define balklarn tayan haberlerin zeti.)

Haftalk Havadis

Haftalk Havadis

2.2.10. GAZETE, DERG, KTAP TANITIMI

mzasz Toprak Yl 1 say 5, 9 Mays 1329, s. 40 (iftilere ynelik olarak on be gnde bir kan Toprak isimli bir gazeteden bahsedilmekte ve tavsiye edilmektedir.) Yl 1 say 5, 9 Mays 1329, s. 40 (Haftada bir kan ocuk Dnyas adl gazete tantlp tavsiye edilmektedir.) Yl 1 say 7, 23 Mays 1329, s. 56 (Dini bir kitabn tantm yazs)

ocuk Dnyas

Ky Hatibi

148

ehbal

Yl 1 say 8, 30 Mays 1329, s. 64 (ehbal dergisinin 76. saysnn tantm.) Yl 1 say 8, 30 Mays 1329, s. 64 (Gazetenin, Ziya Gkalpin de bir yazsnn bulunduu 12. saysnn tantm.) Yl 1 say 8, 30 Mays 1329, s. 64 (Dini bir kitabn tantm yazs) Yl 1 say 8, 30 Mays 1329, s. 64 (slami bir mecmuann tantm.)

ocuk Dnyas

Ky Hatibi

slam Dnyas

ehbal Yl 1 say 9, 6 Haziran 1329, s. 72 (ehbal mecmuasnn tantm.) ocuk Dnyas Yl 1 say 9, 6 Haziran 1329, s. 72 (Gazetenin 13. saysnn tantm.) Yl 1 say 9, 6 Haziran 1329, s.72 (slam Dnyas mecmuasnn tantm.) Yl 1 say 9, 6 Haziran 1329, s. 72 (Bir risale kitabnn tantm.)

slam Dnyas

Trk Duygusu

ehbal Yl 1 say 10, 13 Haziran 1329, s.80 (ehbal mecmuasnn tantm.) Yeni Fikir Yl 1 say 10, 13 Haziran 1329, s. 80 (Yeni fikir adl eitim mecmuasnn tantm ve tavsiye yazs.) Yl 1 say 13, 4 Temmuz 1329, s. 104 (Resimli Kitab adl mecmuann 47. saysnn tantm ve tavsiye yazs.)

Resimli Kitab

149

iftlik Mdr

Yl 1 say 15, 10 Temmuz 1329, s. 120 (Bir hikye kitabnn tantm yazs.)

Pi Yl 1 say 17, 1 Austos 1329, s. 136 (mer Seyfeddinin son hikyesinin Trk Yurdunda kaca haberini veren bir tavsiye ve tantm yazs.) ehbal Yl 1 say 18, 8 Austos 1329, s. 144 (ehbal mecmuasnn son says ile ilgili bir tantm ve tavsiye yazs.)

ocuk Dnyas

Yl 1 say 18, 8 Austos 1329, s. 144 (Gazetenin 22. saysnn tantm.)

slam Dnyas

Yl 1 say 18, 8 Austos 1329, s. 144 (slam Dnyas mecmuasnn tantm.)

Trk Kan

Yl 1 say 19, 15 Austos 1329, s. 152 (zmirli gen edebiyatlardan Mehmed Srr Beyin yazd tiyatro eserinin tantmnn yapld bu yazda ayrca kitaptan ksa bir alnt da yer almaktadr.)

ehbal Yl 1 say 19, 15 Austos 1329, s. 152 (ehbal mecmuasnn tantm yazs.)

150

ocuk Dnyas

Yl 1 say 19, 15 Austos 1329, s. 152 (Haftada bir kan ocuk Dnyas gazetesinin tantm ve tavsiye yazs.)

slam Dnyas

Yl 1 say 19, 15 Austos 1329, s. 152 (slam Dnyas mecmuasnn tantm ve tavsiye yazs.)

ehbal Yl 1 say 23, 12 Eyll 1329, s. 184 (ehbal mecmuasnn tantm yazs.)

Trk Esnaf Okusun!

Yl 1 say 43, 30 Kanun- Sani 1329, s.344 (Trk Yurdu ktphanesinin nerettii Ticaret ve Nasib risalesini Trk esnaf mutlaka okumaldr. Fiyat 20 paradr.)

(Balksz)

Yl 1 say 47, 27 ubat 1329, s. 376 (Aka Gndz Beyin kard Tarihin Masallar adl kitap silsilesinin ilk cznn ktn haber veren ksa bir tantm yazs.)

151

2.2.11. DUYURU, KUTLAMA, REKLM, TASHH

2.2. 11.1. Duyuru

Celal Sahir Trk Derneinden Yl 1 say 8, 30 Mays 1329, s. 64 (Folklorik malzeme toplanmas ile ilgili Trk Derneinden yaplan bir duyuru.)

H(). D(al). Ak Haberleme Yl 1 say 2930, 24 Terin-i Evvel 1329, s. 236 (Faik Bey adndaki yazara Trk Yurduna gelmesi ile ilgili bir mesaj ile mecmuadaki hatalar syleyen bir kiiye cevaben ksa bir yaz.) Yl 1 say 31, 7 Terin-i Sani 1329, s. 244 (Mecmuaya yazlmas istenen, problemlere zm nerileriyle ilgili mektuplardan hangilerinin seilip mkfatlandrlacann gelecek sayda belirtileceine dair bir duyuru.) Yl 1 say 32, 14 Terin-i Sani 1329, s.252 (Veremle ilgili verilecek olan konferansa halkn katlmas iin bir tavsiye ve duyuru yazs.) Yl 1 say 32, 14 Terin-i Sani 1329, s.252 (Bu sayda aklanaca sylenen dnce yar sonularnn, yazlar ok olduundan dolay gelecek sayya brakldna dair bir duyuru.)

Dnce Yar

(Balksz)

(Balksz)

152

Merhum Safvet Be

Yl 1 say 36, 12 Kanun- Evvel 1329, s. 277 (Geen sayda yazs yaynlanm olan Trk Dernei ve Trk Encmeni Azas Safvet Beyin vefat duyurusu.) Yl 1 say 46, 20 ubat 1329, s. 367 (Yazda mecmuaya mektup yazan kiilere veya yaz yollayanlara eitli cevaplar verilmektedir.)

Ak Konuma

Halka Doru stihlak-i Milli Kadnlar Cemiyet-i Hayriyesi Yl 1 say 13, 4 Temmuz 1329, s. 104 (Yazda kadnlar tarafndan kurulmu olan bir cemiyetin at dkknlardan bahsedilmekte ve cemiyetin almalar vlmektedir.)

(Balksz)

Yl 1 say 14, 10 Temmuz 1329, s. 105 (Geen yln yaralar daha yreimizde onulmadan gelen 10 Temmuzun, milletin yank barna ifalar ve teselliler getirmesini dileriz.)

htarlar Yl 1 say 22, 5 Eyll 1329, s. 172 (Ksa ksa eitli duyurularn olduu bu yazda, halk ierisinden dergiye yaz yollayacak olanlarn yazlar yaynland takdirde kendilerine cret denecei, Halka Doruda kan yazlardan anlalmayan ksmlarn mektupla sorulmas gerektii gibi duyurular yer almaktadr.)

153

htar

Yl 1 say 23, 12 Eyll 1329, s. 177 (alan halktan, isteyenlerin cumartesi ve Sal gnleri belli saatlerde Halka Dorunun idare merkezine gelebilecekleri ve bundan dergi yneticilerinin ok memnun olacaklarn belirten bir duyuru.)

htar

Yl 1 say 23, 12 Eyll 1329, s. 184 (22. saydaki ihtarlar balkl duyurunun aynsdr.)

htarlar

Yl 1 say 24, 19 Eyll 1329, s. 185 (22. saydaki ihtarlar balkl duyurunun aynsdr.)

htarlar

Yl 1 say 27, 10 Terin-i Evvel 1329, s.216 (Mecmuaya gnderilecek mektuplardaki sorulara en ksa zamanda cevap verilecei, dergide anlalmayan ksmlar olursa okurlarn bunlar bildirmeleri gerektii, ayrca halkn dertlerine areler reten mektuplarn dllendirilecei belirtilmektedir.)

Halka Doru

Yl 1 say 38, 26 Kanun- Evvel 1329, s. 303 (Dergide yazs yaynlanan Ermeni asll okul mdrnn yazdaki grlerinden dolay takdir edildiine dair bir duyuru.)

mzasz Glhanede Verem Mzesi Yl 1 say 31, 7 Terin-i Sani 1329, s. 244

154

(Glhane Hastanesinde yeni alm olan Verem Mzesinin ziyaret edilmesi gerektiine dair bir duyuru.) (Balksz) Yl 1 say 3, 25 Nisan 1329, s. 24 (Derginin son sayfasnn sonunda bulunan yazda, derginin halka ulaabilmek iin daha ok alaca belirtilmekte ve bunun iin katkda bulunanlara teekkr edilmektedir.)

Yegh Beye

Yl 1 say 10, 13 Haziran 1329, s. 80 (Mecmuaya gnderilmi olan bir yaznn yaynlanamayacana dair bir ksa not.)

Halkmza Beyanname

Yl 1 say 11, 20 Haziran 1329, s. 88 (ehir Eminliinin yaynlam olduu, ehir temizlii, tertip ve dzeni ile ilgili beyannamenin halkn anlayabilecei bir biimde sadeletirilmi zetidir.)

Dnce Yar

Yl 1 say 23, 12 Eyll 1329, s.177 (Halka Doru mecmuasnn dzenledii dll yarmann duyurusu.)

(Balksz)

Yl 1 say 33, 21 Terin-i Sani 1329, s.253 (Duyuruda veremin insanlarn en byk dman olduu, yalnz stanbulda 27 bin veremlinin bulunduu ve bunlarn 2700nn her yl ld belirtilmekte ve verem hastalndan kurtulmann yolunun insanlarn kendi elinde olduu sylenmektedir.)

155

Dnce Yar

Yl 1 say 33, 21 Terin-i Sani 1329, s.260 (Halka ak yaplan dnce yarnn sonularnn akland yazda, arabaclardaki nbet usul ile esnaf ocaklarnn faydalarndan da bahsedilmektedir.)

Trk arklar

Yl 1 say 43, 30 Kanun- Sani 1329, s.343 (Yazda trk, ark, destan gibi milli rnlerin korunmas iin okuyuculara duyuru yaplmakta ve bilinin bu tr mahsullerin yazya geirilip mecmuaya yollanmas istenmektedir.)

(Balksz)

Yl 1 say 50, 20 Mart 1330, s. 400 (ki say sonra alma yln dolduracak olan Halka Doru muhterem okuyucularndan rica ediyor ve diyor ki: 1. Gzetlediimizden memnun musunuz? 2. Daha bende ne gibi yazlar bulunmasn istiyorsunuz? Cevaplarn mhimleri neredilecektir.)125

(Balksz)

Yl 1 say 52, 3 Nisan 1330, s. 316 (Halka Doru ilk alma yln da doldurdu. Abone olanlara teekkrler eder, yenilemek isteyenlerin gecikmemelerini dileriz.)

Trk Bilgi Dernei

Yl 1 say 52, 3 Nisan 1330, s. 409 (Yazda dernein Trklk ubesinin Milli Mar duyurusu yer almaktadr.)

125

Ayn yaz 51. saynn sonunda da vardr.

156

2.2.11.2. Kutlama

Halka Doru eker Bayram Kutlu ve Mbarek Olsun Yl 1 say 20, 22 Austos 1329, s. 153 (eker Bayram ile ilgili bir kutlama yazs.)

mzasz (Balksz) Yl 1 say 2930, 24 Terin-i Evvel 1329, s. 225 (Kurban Bayram ile ilgili ksa bir kutlama metnidir.)

2.2.11.3. Reklm

mzasz slam Ticarethanesi Yl 1 say 8, 30 Mays 1329, s. 64 (Bir ayakkab dkknnn reklm)

slam Ticarethaneleri

Yl 1 say 9, 6 Haziran 1329, s. 72 (Bir terzi, bir ayakkabc ve bir orap dkknnn tantmn ieren yaz ksma ayrlmtr.)

Trk Berberi

Yl 1 say 18, 8 Austos 1329, s.144 (emberlitata bulunan bir berber dkkn ile ilgili bir tavsiye yazs.)

157

Yerli Usturalar

Yl 1 say 18, 8 Austos 1329, s.144 (Veznecilerde bulunan bir esnafn yerli mal usturalar sattn duyuran bir yaz.)

2.2.11.4. Tashih

mzasz (Balksz) Yl 1 say 28, 17 Terin-i Evvel 1329, s.224 (Yazda, Trk Hikyesinin geen ve evvelki hafta paralarnda yanl dizilen baz szleri dzeltiyoruz. baresi ve dzeltilen kelimeler vardr.)

2.2.12. FOTORAFLAR

Trk ehidi

Yl 1 say 9, 6 Haziran 1329, s. 68, 69 (Trk ehidi balnn stnde, ehit olan Amasyal Hilmi Beyin bir fotoraf yer almaktadr.)

(Osman Bey)

Yl 1 say 38, 26 Kanun- Evvel 1329, s. 297 (Osmanl Devletinin Kurucusu Osman Beyin bir resmi yer almaktadr.)

(Talat Beyin Nutku)

Yl 1 say 38, 26 Kanun- Evvel 1329, s. 297 (Fotoraf altnda yle yazmaktr: Osmanl genlii Bab- Ali nnde Talat Beyin nutkunu dinlerken.)

158

Son Satn Alnan Birinci Sultan Osman Dretnotu

Yl 1 say 40, 9 Kanun- Sani 1329, s. 313 (Yeni satn alnan dretnotun fotoraf)

Yeni kan Pullardan On Paralk ve Ermeniceli Yahut Trtll Pul Yl 1 say 40, 9 Kanun- Sani 1329, s. 320 (Yeni baslan pulun fotoraf)

Gzelleen stanbul: Sultanahmet Meydan

Yl 1 say 41, 16 Kanun- Sani 1329, s. 321 (Sultanahmet Meydan fotorafnn altnda u yazlar vardr: Servet-i Fnun Refikimizden, Gzelleen stanbul: Sultanahmet Meydan.)

Gzelleen stanbul: Yeni Kpr stnde Elektrikli Tramvay Yl 1 say 42, 23 Kanun- Sani 1329, s. 329 (Tramvayn fotoraf) Ah Nejad Yl 1 say 43, 30 Kanun- Sani 1329, s. 340 (iirin stnde Merhum Recaizade Ekrem Be fotoraf alt yazsyla birlikte airin fotoraf yer almaktadr.)

stanbuldan Kahireye Havadan Gidi

Yl 1 say 44, 6 ubat 1329, s. 345 (Tayyareci Fethi ve Nuri Beyler ile arkadalarnn yer ald fotoraf bu saynn kapanda yer almaktadr.)

(ark Eserleri Mzesi)

Yl 1 say 45, 13 ubat 1329, s. 353 (Budapetede bulunan ark Eserleri Mzesinde sergilenen Trk ve Tatar el ilemeleri ve pekirlerinin fotoraf.)

159

(ehitler)

Yl 1 say 46, 20 ubat 1329, s. 361 (Bu saynn kapanda adet fotoraf vardr ve fotoraflarn yannda unlar yazmaktadr: Mukaddes ehidler: Sadk Bey, Byk Bir Ulu: Seyyid Paa, Mukaddes ehidler: Fethi Bey.)

Byk ehitlerin Son Gnleri

Yl 1 say 47, 27 ubat 1329, s. 369 (Fotoraf alt yazs yledir: Byk ehitlerin Son Gnleri, Fethi ve Sadk Beylerin Bir Gnde Otuz Bin Kii Tarafndan Karlan.)

nc Hava Yolcular: Tayyareci Salim ve Kemal Beyler Yl 1 say 49, 13 Mart 1330, s. 385 (Tayyareci Salim ve Kemal Beylerin fotoraf yer almaktadr.)

Elektrikli Tramvay, Dz-Yol; Dinamo, Motor Yl 1 say 49, 13 Mart 1330, s. 386, 387, 388, 389 (Dinamo ve motorun ne olduu ile ilgili bilgilerin verildii yazda bir de dinamo ekli rnei vardr.)

160

III. BLM

3. HALKA DORUDAN SELM YAZILAR

Halka Hitap Edenlere

Hkmet dairelerinin ara sra lzum grdke gazetelere bastrmak, duvarlara yaptrmak suretiyle herkese anlatmak istedikleri maksatlar halk anlamyor. nk bunlar onlarn yabanc olduu bir dil ile yazlyor, havasn ou zaten bunlar okuyup anlamaya muhta deildir. Misal olarak ehremanetinin son gnlerde nerettii beyannameyi alyoruz. ehremini dier birok yapt eylerle beraber bu beyannameyi neretmekle de phesiz memlekete byk bir hizmet yapyor; medeni bir ehrin temizlii, gzellii, ahalinin salaml iin nelere dikkat etmek lazm geldiini herkese anlatmak istiyor. Ne gzel ve hayrl bir i. Fakat bu nasihatlerden ders almaya muhta olan halk, ehremininin dilini anlamyor ve anlamad iin okumuyor. Bunun neticesi olarak pek hayrl bir maksatla yaplan bu i yarm, neticesiz kalyor. Yazk deil mi? Bunu dnen Halka Doru kendisine bir vazife ald. Gelecek hafta ilk olmak zere, ehremanetinin beyannamesini halk lisanna, sade ve ak Trkeye evirecek. Fakat bu kfi deil. Artk halk, hkmetinin lisann tercmansz anlamaldr. Memleketinin iyiliine, eminliine, faydasna ait eyleri, ona anlatmak ve retmek iin, ara sra ykselen hkmetin sesini halk, bir yabanc dil konuulur gibi anlamadan dinlememelidir. Arap vatandalarmz kendi lisanlarna malik oldular; hkmet onlarla icab edince Arapa konuuyor; ne zaman Trklerle Trke konuacak?

Yl 1 Say 10, 13 Haziran 1329, s. 80 mzasz

161

Trk Selamlar

Trkler btn milli ananelerini unuttuklar srada Trke selam ve ihtiram tabirlerini de hatrdan karmlardr. Vaktiyle Arap selamlarn kabul etmitik. imdi ise Frenk selamlarn taklit ediyoruz. Halk bu hususta da mnevver namn verdiimiz snftan ayrld. Mnevverlerimiz, Adiyo, Oruvar gibi Franszca tabirler kullanrken, halk Allaha smarladk!, Salkla kaln!, Uurlar olsun!, Salkla varn!, Hoa kal!, Gle gle gidin! kabilinden Trke selamlarn muhafaza etti. Halk lisan tetkik edilecek olursa, bugn bir ksmmzn Arapadan, dier ksmmzn Franszcadan dn ald selam ve ihtiram tabirlerinin Trkelerini bulabiliriz. Halk tetkik ederken Trkmenlere, Krgzlara, hatta Yakutlara kadar gitmek iktiza eder. Bir taraftan salt Trke olan bu tabirleri aramakta olalm, dier cihetten de hi olmazsa Frenkleri taklit edenleri bir dereceye kadar memnun etmek iin yi gndz!, yi gece! gibi Franszcadan grlm selam tabirlerini kabul edelim. Cenevrede Trk ocuklarn muasr bir Trk terbiyesiyle yetitirmekte olan Trk Yuvas namndaki messese datt bir sualnamede dier ehemmiyetli hususlar gibi bu mhim meseleyi de mtefekkirlerimizden soruyor. mit ederiz ki lisan ve hayatmzn millilemesini isteyen mefkreci soydalarmz, selamlarmzn Trklemesi kabil olmad takdirde hi olmazsa Trkelemesine alacaklardr.

Trk Yuvasnn sualnamesindeki dier maddeler hakkndaki fikirlerimizi de gelecek saylarmzda izah edeceiz.

Yl 1 Say 13, 4 Temmuz 1329, s. 103 mzasz

162

Ali Onbann Kyl Kardalarna Sz

Duydunuz mu kardalarm geende; Kasabada birka ulu bir yere Toplanarak demiler ki: biz byle Ne vakte dek uyku, rya iinde Duracaz; miskin, lgn, habersiz, Hasta, yorgun, dncesiz, kaygsz. Onlar gibi almamak, bo durmak Ahmakln, miskinliin by. Onlar gibi biz de gayri bir elden alarak mektep aar okursak reniriz, rahat eder, yaarz. Kardelerim imdi biz de bu szden bret alr, alrsak biz bize urackta ufacktan bir mektep Yapar, aar olanlar, kzlar Okuturuz retiriz elbette A durmamak, zengin olmak dilersek Kuvvetlenmek ok ey bilmek istersek Okuyalm, okutalm Okumak: Herkes iin, her ey iin iyidir.

Yl 1 Say 24, 19 Eyll 1329, s. 188, 189 A (Elif) G.(gayn) N(un).

163

Bayrak Trks

Bir yar sevdim ay ehreli, yldz gzldr Gonca gibi dudaklar sevda szldr Bar Kuran, gnl iman, melek zldr Tanrm beni sen ayrma bu sevdalmdan.

Al Bayraktr sevdalmn adyla san Elbet bir gn gelir an tutar cihan Yeter olsun bitsin artk Trkn hsran Tanrm beni sen ayrma bu sevdalmdan.

Yl 1 Say 2, 18 Nisan 1329, s. 9 Doan

164

Trks

Yansn cihan, aksn al kan, yok bir umurum; Yeter bana milli duygum, milli gururum; aldka artar benim zevkim, srurum; Yansn cihan, aksn al kan, yok bir umurum.

Birlik olsun Rumelide her gn dmanlar. Seller gibi aksn gitsin, canlar, cihanlar Dirilmekn imanm var, tlsmm var: Yeter bana milli duygum, milli gururum.

ehitlerin aziz ruhu gnlm yakar. Bu ateli gnlm ile yas ekmem zinhar, Kavi iman, kavi vicdan, kavi canm var; aldka artar benim zevkim, srurum.

Trk oluyum, yani: barut, tufan evlad almaktr Trk olunun bugn murad; almakn sr ileri! Turan evlad Yansn cihan, aksn al kan, yok bir umurum.

Yl 1 Say 8, 30 Mays 1329, s. 57 Aka Gndz

165

BRAZ VCDAN

Geti gitti yine altn harman; Esmer tller sard kyn ban Koyulat, mor dalarn duman; Bir yas tuttu topran, tan

Geni ova, sessiz sessiz alan Bir kandan glgesine brnd; Sar gzl bir ka kandil, raktan Kk gln eteine srnd

Ne bir yldz, ne o nazl, gzel ay Grnmyor; ne bir imek ak Ne bir slk, ne bir kaval, ne bir ay Duyuluyor gam, ses, ak

Kral bir karanlk, serinlik nce ince donduruyor yzm, Grnmeyen bir kopkoyu derinlik Karartyor yrdke gzm

Anadolu yollar, dalar Ah! Hep byle, hepsi byle kimsesiz, Hep blblsz gonca gll balar, Bir kara l, yas kpkl bir deniz

166

Gen kzlarn inci dker gzleri, Srma salar evre rer ellere Yallarn ah etmektir szleri, Bir bkklk gelmi basm bellere

Her bir ana yiidini, bu yerde Bakasnn hesabna dourur, Bakar, besler, asker eder gider de Kanlaryla Trk yurdunu yourdu

Bu ne cilve? Bu ne talih? Bu ne hal? Haydi, sen de! Garip yolcu durma? ek ehirlisin, sen kendine et sual! Ben kendime sormalym! Pek gerek

Evet, hakl, ey gizli ses! Haklsn, Benim halim, benim anm gnahm stndedir her matemin, her yasn; Bana biraz sen vicdan ver Allahm!

Bu kszler obasndan geerken Yreimi bin hicranla yourdun; ehirlerde gl arab ierken Sundun bana her zehrini bu yurdun

Evet, hakl, ey gizli ses! Ulu ses! Ben kendime sormalym hepsini

167

Cierimde ah olmal her nefes, Vicdanmn duymalym sesini

Evet, hakl, ey gizli ses! Haklsn! Benim halim, benim anm, gnahm. stndedir her matemin, her yan, Fakat bana sen vicdan ver Allahm

Yl 1 say 22, 5 Eyll 1329, s. 172, 173 Aka Gndz

168

stiklal Mar

Gmlcinelilere Rumeliyi kurtarmaya giderken syle ki:

Biz zilletin penesine girmeyiz, Fazilettir sermayemiz anmz; Yurdumuzu kahpe gibi vermeyiz, Halis Trktr her bir damla kanmz: Da deme! Ta deme! k korkma karda! At korkma, yak korkma! Yk korkma karda!

Top patlarken, ate yaar, yakarken, Diimize takldr istiklal; Her ehidin gz bize bakarken, Elbet esir olur bize istikbal: Da deme! Ta deme! k korkma karda! At korkma, yak korkma! Yk korkma karda!

Zehir boar, kurun yanar, yakarken, Sngmze takldr tatl can; Nice mazlum kadn bize bakarken, Biz dnmeyiz yolumuzdan, ey cihan! Da deme! Ta deme! k korkma karda! At korkma, yak korkma! Yk korkma karda!

169

Her bir yaln kaya ba tahtmz; Gkte duran ay-yldzdr tacmz, Namlumuzun ucundadr bahtmz, Dmanlardan istiklalder bacmz, Da deme! Ta deme! k korkma karda! At korkma, yak korkma! Yk korkma karda!

Yl 1 Say 27, 10 Terin-i Evvel 1329, s. 211 Aka Gndz

170

Turann Yolu

Ovalar uyurken tan yeri att; Gecelerden korkan, gizlenen eyler Dodu glgelerden hep birer birer, Sihrin nuruna biraz ruh katt.

Karmdaki dalar byk, kat katt; ktm, ktm Der gibiydi her yer. Dedim: Ykseliler byleyse eer, Alaklarda beni neler aldatt?

Dalar cevap verdi, dedi: Trk olu, Daha k, yukarda ba dndrc Uurum da olsa yener Trk gc!

ktm, ktm; gne bsbtn dodu, Altn salaryla zulmeti bodu: Grnd kardan Turann yolu!

Yl 1 Say 15, 10 Temmuz 1329, s. 114 Ali Canib

171

Trks

Uma turnam, uma dalar bandan, Haber ver kszn kanl yandan; Bana selam getir o Rumelinin, Issz kalan toprandan, tandan!

Yce da ban duman brd; Kadersiz vatana dman yrd; Gelinlik kzlar alak Bulgarlar Salarndan tutup yerde srd.

Trk kovuldu bahesinden, bandan, alnd lsnden, sandan; Kan kprr imdi o Rumelinin Altn akan ovasndan, dandan.

Ateler pskrr toplar, tfekler; Saldrr namusa, rza kpekler; Kyametler kopar, dnya sarslr; Hala Trk evlad bilmem ne bekler?

Dman kan imek, yakmak ve ykmak, Trk olu vazifen budur, bu mutlak Kan alarken Balkanlarda analar Haramdr vallahi durmak, uyumak.

Yl 1 Say 34, 28 Terin-i Sani 1329, s. 265 Atila Han

172

SULTAN SELM

Dmanlarn anlarn dvdke Meri akar, alar: Ah Sultan Selim! Bulgar mescitlere salp koyduka Meri akar, alar: Ah Sultan Selim!

Kble tarafnda drt minaresi, Gklere erimi ulu kubbesi, Mislini gremez dnya lkesi; Meri akar, alar: Ah Sultan Selim!

Emir ald Sultan Selim kurdurdu, Kubbesini Mimar Sinan durdurdu; imdi dmanlar da grp bu yurdu Meri akar, alar: Ah Sultan Selim!

Ey Meri, alama, gzyan sil; ntikam atei kalbimizde, bil; Ey da, Trk ordusu geliyor, eil, Sana geliyoruz, ah Sultan Selim!

Yl 1 say 3, 25 Nisan 1329, s.17 Bir Muhacir

173

AYENN D

Sabah baktm davul zurna alnr Sordum nedir? Dedi asker alnr Gitti aklm, geldi fikrime hazr Kotum eve dalgn; ninem alad:

Kavga varm Aye hazr gidecek Baa geldi bir i netsin, nidecek Sabret kzm, dedi, bu da bitecek; Yreime ate dt, dalad.

Gelinliim sz geti daha dn Bu gz olacakt bizde de dn Bitti her ey, artk bitti kalk dvn Aye bahtn dt, kara balad.

Gitti hazr o gn hem de en nde Verdiim al mendil bayrak elinde Hi unutmam bana yle dnd de Boynunu pek bkt gld, alad.

Ben sanrdm giden tek o, tek hazr Meer ky boanm, herkes szlanr Btn kadn, kzan alar yle der: Mevlam bize ac, kimse kalmad.

174

Tarlalar, ayrlar ssz, faydasz Srler hep gzsz, orman baltasz Evler kald yle dalsz, daldasz Kular sustu aylar dertli alad.

Yok nar banda eski zevk yok. Yok duvar dibinde eski evk yok. Souk her yan souyor gibi souk Yollar hep kapand, dalar karlad.

Gnler geti, geti aylar haftalar Bir haber yok nerde, cenkler kavgalar Hazr nerde, nerde genler, aalar Kimse haber, mektup falan almad.

Bir gece dmde grdm Hzr: Elinde bayra, kanl her yeri Dedi: Aye korkma, Hzr bak diri Dman nmzden kat, salmad.

Sorma incim sorma kavgam pek kyak Kurun attm, sng vurdum. Alnm ak vn sen de Aye vn durma kalk De nianlm erdir, cenkte parlad

te nianlarm, ite kpkzl. Biri sol kolumda, biri gel eil

175

Bak u gsmde bak kalbimdedir bil Buradaki pek anl, g kaplad.

Aye nolcan Aye sevgilim gzel Artk dn olsun burda buraya gel Syledi, irkildi yle vurdu el Boynuma sarld, geldi, alad.

Yl 1 say 3, 25 Nisan 1329, s. 22, 23 Gkalp

176

Tembel Olma, Ey Trk Olu!

Erken kalktm tan yerini baktm duman kaplam, eytan sanki ban oralara saplam. Yava, yava yce dan yamacna trmandm, Tanrmn ben kudretine btn btn inandm. Kim yaratt soruyordum- u uzanan ayr, Yeri, g, denizleri, rmaklar, bayr? Bir ses geldi: Hepsi benim ben yarattm diyordu, alayandan akan sular topraklar yiyordu. Yine o ses ykselerek, incelerek buyurdu: Ben yarattm yldzlar, ay, gn, bu yurdu.

Bize byle bir lkeyi balayan ulunun Benliine dokunmaktr: tembellii kulunun. Nedir o bo tarla? Yazk deil midir bu yere? Altn bimek yakmaz m isiz duran u ere? Trk oca almakla enlenecek; eer biz Drt el ile sarlmazsak, diyecekler: deersiz ocuklara kalan nine ite byle beslenmez, Beslenmezse sonra o da arlnca seslenmez. Ey Trk olu sen alnna bu lekeyi vurdurma! Zenginlie yollar aan sabann durdurma!

Yl 1 Say 2930, 24 Terin-i Evvel 1329, s. 227 Mevlevi Hidayetullah

177

Biz Trk myz?

Biz Trk myz? Hayr hayr, Trk deiliz! Hangimiz Bu suale Evet! diye cevap verir? Dnn! Biz Trk myz? Hani bizim lisanmz? O temiz Ahlakmz nerde? imdi rmz biz btn.

Trk szn kfr gibi kullananlar var bugn, Anadolu, Trk vatan viran olmu, geziniz: Orda ktlk, orda alk, orda yastr her dn, Orda Turan yollarndan kalmamtr hi ir iz

Bu gidile yurdumuzu dman gelip alacak; Ah, alacak uyanmazsak, ey Trk olu! Bu alak Duygusuzluk sana mezar olacak pek yaknda!

Yok zarar ben Trkm! de, korkma, yahut etme naz. Trkln renerek, namusunu takn da Lisann, tarihini, ahlakn sev biraz!

Yl 1 Say 27, 10 Terin-i Evvel 1329, s. 211 Tomrisolu

178

Trk

At, Silah, Kadn Balang

Hi gzetilmemi bir mezarlkta, yerlerde srnen bir mezar ta stnde:

klima Binti Umur Bey Bin Timurta

Yazlarn okudum, azck kurcalaynca u katksz Trk masal meydana kt. Genleri erlik meydanlarnda yaatmak istiyor.

Masal dedim, sakn uydurma sanlmasn, burada geecek olan deerli ilerin hepsi tarih kitaplarnn yapraklarndan toplanmtr, isteyen olursa hepsi iin- yer gstermeye hazrm.

Bugn gzlerimize byk grnen ileri atalarmz oyuncak diye yaparlarm. Alk o atalara, yazk bugnn yanl dnecek genliine.

Bursa - Iklar: 5 Kanun- Sani 1328

179

1.

At ve Kl

Din bir atn kinemesi bir gen, Kzn kikirtisinden nazik, heybetli Bir aslann kkremesinden Dehetlidir.

Rahvan, trs, atak yrylerle, pek de geni olmayan atclar yolu stnde, kasrgaya tutulmu yapraklar gibi, ilerleyen, atlan, srayan kheylanlarn ayaklarndan ykselen toz bulutu, adm ilerisini, ilkbaharn Bursaya mahsus sisinden daha koyu bir karanla bryordu. ou atclara doru ynelmi olan bu kyak binicilerden kimisi de, unutulmu bir ii tamamlamak, verilmi bir haberi iletmek zere, geri dnm olduklarndan arpmalardan korunmak iin, kaskya aldklar beygirlerini pek deerli bir cesaretle kullanyorlard.

Bu dar yol stnde, sarkk kollu cepkeni gml dmelerle sslenmi kk bir binici ak ekin yryen kr atyla bir kz arabasnn yan sra gidiyor ve bu soy kheylan iki de bir de yanndan bir krlang hzyla geen atlarn uzaklamasna zenerek sabrl kinemelerle pek iyi terbiye grdn gsteriyordu. ok uzak zamanlardayz. Bugnk gnden tamam be yz yirmi be yl gerideyiz.

O zaman imdiki deveciler mezarl boyunca alm olan geni yol almad iin atclara gitmek isteyenler en ziyade Tatarlar Kprsnden geip az aadaki kale kapsndan karlard.

180

Bu yolcularn hepsinden daha hzl bir yryle mesela dakikada be bin adm yol giden bir hava gemisiyle yle rzgr gibi esiverip btn bu yolu bir dakikada geiversek hemen her yerde ayn kalabal grrz. Sanki bu yol bir dere yatadr da stnde su yerine atl arabal binlerce halk akyor ve o geni ova bu gelen kalabalktan habersiz gibi bo kalyor, gelenleri gstermiyordu.

On yandaki ocuklardan seksenlik ihtiyarlara kadar atl, yaya, binlerce halkn bu mays gnnde, bu yakc gne altnda toplanmalarna sebep ne olduunu imdi reneceiz.

unu da syleyelim ki; bu insan kmelerinde bir sabrszlk grnyor, ama, bu imdiki toplanlarda olduu gibi aa kuytusuna, emsiye glgesine sokulmak iin yaplan aceleden deil, gnein karartt kzarm yzlerde parlayan alan gzlerin sk sk kasabaya doru dnmesinden anlalyordu.

Rzgr gibi geen, yldrm gibi kaybolan biniciler meydan boaltmlar, gezimeler azalm, ehirden de yolcu gelmez olmutu ki uzaktan bir davul sesi duyulmaya ve gittike yaklat anlalmaya balad.

Meydann kble tarafna kurulan ve Nibolu cenginde Bursa dalglarnn payna dp kou loncasna armaan verilen ssl adrn nlerinde gelime gidime oald, bu esnada, trs yryle gelen davulcularn sesini kesecek bir traka ile her taraftan balayan alklarn, maallahlarn tiz ve gr velvelesi dalardan akisler getirmeye balaynca her biri nice cenkler grm din atlarn heybetli bir aslan kkremesinden daha dehetli kinemeleri iitilmeye balad.

181

Bir emirle yaplm gibi hemen bir anda balayan bu alklarn, bu velvelenin kulaklardaki nlamas gemeden davullarn arkasndan gelen som srmalara gmlm ihtiyar yapl, gen torlu otuz kiilik bir dernek atlarndan yere atlad, at uaklar, hayvanlar ekti gtrd.

Dernek daha yere serilen acem hallarna oturmamt ki davula bir tokmak vuruldu, adrlarn stnden bir bayrak salland. Ve keskin gzlerin Devrend tarafndan be kadar atlnn skn ettiini grdkleri, bir saniye sonra gzlerin, parmaklarn o tarafa uzanmasndan anlald

Dernein sa tarafnda elli adm uzakla kadar bir ip gibi dklen samann tam orta yerine konulan kolan, drt dakika sonra al beygirli bir binici eliyle yerden kaldrlm, kuyruu dibinde gelen doru atn binicisi ayn zamanda ayn yerden bir avu saman alabilmiti.

Drt sray sonra yem Baklakr, iki sray sonra bir kola gelmi ve iki doru otuz

- bitmedi -

Yl 1 Say 26, 3 Terin-i Evvel 1329, s. 206, 207 A(yn). Kadir

182

Trk (2)

-Ba geen sayda-

adm sonra baa ba gemi, en sona bir al kalmt. Ak sakal silahlna dokunan seksenlik bir ihtiyar her geeni yksek sesle haber veriyordu.

Uarsa da al uar, . da al. Pangu dzn al birinci. Trna dibinde Kara Beyin dorusu. Sekiz kolan ardnda Turna Mehmedin Baklakr. Bir kolan sonra Kara Alinin Kulas. On be kolan geride baa ba Davarc Musa ile T Mustafann dorular. Gencoullarnn Al en geride. Dedim ya! Allardan korkmal.

Yannda duran bir baka ihtiyar:

Hac dede! Binilen deil, binen geri.

Dorusun Ali Aa ama olanlar nerede? Hem kr neye koyuvermedin sanki

Kr kn

Ne zarar var?

183

Haftaya

Eh Ali Aa imdiden sz vereyim. Haftaya en pein Gencoullarnn kr diye baracam.

nallah.

Koucular ancak bir Trk binicisine yaraan eviklikle saman atlar atlamaz ksa bir tekerlek evirerek trsa iniyor ve hemen yere atlayp hayvann yan sra gelmek zere brakyor ve kk kk tekerlekler izerek kouyor ve ara sra trs dnerek gh sa gh sol yann halkann iine getiriyordu.

imdi otuz kadar gencin sralanmasndan peyda olan bir izgi, ovann gn douundan kaldrd tozun altnda belirmeye balad anda havada uuan deneklerin karsndan bir o kadar atlnn ilerledii grlyor, atanlarn kouu, tutanlarn frlat o kadar ustalkl oluyordu ki bu kadar intizam ancak Osmanl ordusu silahtarlarnda grlebilir. Halbuki bunlar silahtar deil, sipahi deil, blkat- erbaadan bile deildirler. Bunlar Bursann genleridir ve en by on bei amam ocuklardr.

Cirit, yarm saat kadar srd. htiyar Demirta Paa Hisarllarn yenildiini u szlerle syledi:

Biniciler mahir, balar acemi! Hem de toplu gidiyorlar. Bir kere sra daldktan sonra atllar il yavrusu gibi yaylmal, ikisi yan yana gelmemeli. Bak

184

olum! Sen kuvvetini vaktinden evvel elinden kardn, daha menzile girmeden yry atn. Hlbuki eski yryle ve toplu sra ile daha iki yz adm yryebilirdin.

Dnerek:

Siz de Gkdereliler! Ksa dnler keskin olmuyor. Hayvanlar oturutan ziyade baldr ve dizginle kullanlyor. Bak sarma! Yine be hayvann azn ne hale getirmi. Her vakit syleniyor, ite yine tekrar ediyorum. Evvela oturu ve baldr, en son dizgin.

Derin bir skt iinde, sylenen bu szler azdan aza yayld, her tarafta ufak halkalarda tekrarlanarak duyamayanlara da iittirildi.

Dere boyunda talar stne geliigzel oturan on be yirmi kiilik halkada da tekrarlanyordu. Szler bitince ilerinde en yalcas da u szleri syledi:

imdiki genler sz dinlemiyorlar. Geen hafta bu szler Pnarballar iin sylenmedi mi idi? Canm, herkes bir yanl mutlaka kendisi de yaptktan sonra m dzeltmeli? Dedim ya! Sze aldr eden yok. Bunlara ceza vurmal ceza! Bizim ocukluumuzda hayvann azn kanatan gence gn ata binmek yasak edilirdi. Nerde o gnler? imdi belinden silahln alveriyorlar, ite bu kadar. Ama ne i? Silahlksz bir gen sokakta utanrm! Bu da ceza m? kmayveriyor sokaa vesselam!

Genler balarn nlerine eerek sessizce dinliyorlard.

185

adrlar nnde, davullarn tiz tiz gmbrts yeni bir kargaala yol at. Ufak halkalarda bir kaynama, bir telatr balad. ki dakika gemeden belden yukars plak krk elli delikanlnn meydana doru seirttikleri grnd.

ki kuvvetli gencin getirdikleri kazan iindeki yala vcutlarn yalayan bu genler adrlara doru ilerlediler ve orada bapehlivann:

Allah Allah illallah ko yiitler km meydane, biri birinden merdane!

Diye balayan duas biter bitmez ksa ve evik perevlerle el ense etmeye baladlar.

adrlar nndeki seccadelerde oturan ulucalar arasnda da u szler oluyordu:

Demirta Paa Genler az almaya, daha ok elenmeye baladlar. Aalar! Gcenmeyin, szleriniz dinlenmemeye balanm olduunu gryorum. Bunun zararn ekeceiz.

Adna Hac Dede denildiini az nce at yarlar yaplrken rendiimiz ak sakall ihtiyar cevap verdi:

Dorusun Paa! Genler aykr yollar da yokluyorlar ama talimlerden geri kalan yoktur.

186

Hac benim gzerim gryor! Gencoullarnn Ala niin uak binmi? Sarca lobutu ne vakit bitirdi de ciride kardnz?

Gencoullarnn Ali Aa Paa, byk olan hasta.

Demirta Paa K bindirmeliydin.

-bitmedi-

Yl 1 Say 27, 10 Terin-i Evvel 1329, s. 213, 214, 215 A(yn). Kadir

187

Onba Alinin Grdkleri

Bursaya civar kylerin birinden Ali askerlikle Yemene gitmiti. Orada iki sene kaldktan sonra Basraya nakleden yzbas Salih Efendiyi bir trl brakamayarak beraber gitmek iin kumandanna yalvard. Ali, yzbasn pek severdi, ondan ayrlrsa Yemende tek bana kalacak sanrd. nk Ali alkan ve ok sadk idi. Yzbas pek cesur ve askerine iyi bakar terbiyeli bir zabit idi. Alinin Basra kolordusuna gemesi yolunu buldular. Bir gn yzbasyla beraber yola kt. ab Denizi kenarnda Yemen vilayetinin iskelesi olan Hadideden vapura bindiler. Umman Denizine doru yollandlar. Ceziretl Arabn cenub sahillerini dolaarak Basra Denizine dndler. Vapur burada Maskat sultanlna urad. Buraya tam sekiz gnde gelmitiler. Sonra iki gn daha yrdler. Bahreyn adasna geldiler. Burada karda Acem lkesi taraflarna gittiler. Benderbuir adndaki memlekete uradlar. Sonra ertesi gn at Nehrinin denize dkld yere yaklatlar. Vapur birka saat sonra o koca tatl denizden ieri girdi. Sekiz on saat daha gidince Basrann nne geldiler. Bu yol Aliye ok uzun geldi. Ama yeni yeni memleketler grd iin seviniyordu.

Basrada hemen bir hafta kalr kalmaz Yzba Salih Efendi :Necid ktasna memur oldu. Yine vapura binerek geldikleri yola dndler ve evvelce uradklar Bahreyn adasna geldiler. Oradan celbu dedikleri bir yelken kayna binerek on saatte Necid memleketinin iskelesi olan Acire vasl oldular. Ali burasn beenmedi. Byk bir han ile yan banda bir kaleden baka bir ey yoktu. tesi hep kum lleri idi; ne bir aa, ne bir yeil ot hibiri yoktu. tikleri su bile kuyudan kardklar tuzlu bir su idi. Fakat Ali byle eylere aldrmazd. Sevdii zabiti ile beraber bulunmak onun iin byk bir rahat idi. Ertesi gn Necidden gnderilen bir svari mfrezesiyle yk ktlar. Ve o ucu buca yok gibi grnen kum llerine girdiler.

188

te Alinin grd eyler asl bundan sonra balar. Ali, Necidde de iki sene kaldktan sonra istibdal olarak Bursadaki gzel karyesine gelmi ve anasna kavuarak gz aylarnn yamurlu bir gnnde komularn odasna toplam ve lakrdya dalmt.

Ali onlara Necid memleketini anlatyor ve diyordu ki:

skeleden hayvanlara ikindist bindik. Birka kum bayrlarn karak le girdik. Hayvanlarn ayaklar kuma gmldke geri geri gidiyor sanrsn. Biraz sonra akam oldu. lde yatacak idik.

nmz hep bitmez tkenmez kum tepeleri idi. Yalnz bir yerde sekiz on yabani hurma aac grdm. Ondan sonras hep kum, hem de sar bir kar yam da rzgrla birer tarafa savrulmu ince kum ynlar ile dolu idi. Burada kumlar rzgrla yrr ve tepeler yerlerini deitirir imi. Bu sebepten burada hi yol yoktur. Gidecei yeri bedevi Arap klavuzlar bilirler ve yldzlara bakarak saa m sola m nereye gideceklerse anlarlar.

Ertesi sabah erken yrdk. Akama kadar yine dz ovalarda ve en ziyade kum tepecikleri arasnda gh yksek gh alak gittik. Sonra karmza birdenbire hurma baheleri kverdi. Yanmdakine sordum Buras Neciddir dedi.

Bahelerin arasna girdik. Etraflar hep amurdan ve itten alak duvarl bir bahelerde bitmiyordu. Baz yerlerde ufak tarlalar ver idi. Bahelerin iinden su akyordu. Suyu grnce bizim taraflar aklma geldi. Bir defasnda hemen hayvandan inerek suya kotum, parlaklna imrendim. Bir avu ieyim derken baktm ki su lktr. Gnete iyice snm gibi bir su. O vakit ok acndm. Eyvah dedim bizim

189

souk sular burada yokmu! saat sonra kasabaya girdik. Dar sokaklardan, penceresiz evler nnden geerek beraha dedikleri kla meydanna vardk. Etrafmz hep kale duvarlaryla evrilmiti. Orada hi hemeri bulamadm. Kastamonudan iki nefer var idi. Geri kalan hep asker, Badattan Arap askeri idi.

Dinleyenlerden biri Neciddeki ekinleri ve ahalinin iini gcn ve yedii itiini sordu, Ali iini ekti, anlatmaya balad:

Kardeim bu topraklarn hususiyetine aarsn. Nerede imal taraflar nerede o topraklar. Ama oras fena m diyeceksin; yok szm o deil. Yzbamn dedii gibi padiah bir, lke bir, devlet bir millet bir, oras da bizim devletin mal, hem hep airetlere devlet hkmeder. O memleket de Osmanlln yurdu. Bizim ona fena dememiz yakmaz. Diyeceim u ki oras zordur. Scak cehennem gibidir. Hep ne gelirse hurma aacndan, ekmei hurma, damnn kirii hurma kt, ocan odunu hurma dalnn dibi, hasr sepeti hurma dalnn incesi, yatt pike mi, kerevet mi nedir, hurma dalndan kafes, kulland ip hurma lifinden bklm. neklere hurma ekirdeini suda slatr, yedirir. Kendi ekmek yerine gnde belki iki okka hurma yer. Azck buday ekerler, o da pek zayf mahsul verir. Belki bire drt, be! Bunu Ramazana saklarlar. Bundan en sevdikleri kekek yemeini biraz deve etiyle piirirler. Baka vakit pirinci suda halayp hurma ile katk ederler. Hem daha neler? Kuru bir balk gelir, ok ucuzdur. Fukara yiyeceidir. Ben grmedim ama iittim ki bu bal havanda der,, stne soan dorar ve limon skarlarm. Byle yemek iittiniz mi? Arpa hi kmaz. Yonca boldur. Bizim alayn top ve svari bargirlerine tabsradan arpa gelir. Stl ineklere de o dediim balktan yedirirlermi. Askerin yedii tandr ekmeinden baka memlekette ne frn ne de ekmek hi yoktur. Suyu ok ardr. Testide soumazsa ierken kurun gibi iner. Kasabadan az knca yine l balar. Bilenlerden sorum ln boyu bir haftalktr dediler. Necid byledir ama asker yoksulluk hi bilmez. Eti, ekmei, zerzevat, pilav hep baka yerlerdeki gibidir. Hurmay erez diye yeriz. Onlar haftada bir, belki az, ack deve eti bulurlar. Hele o ln Araplar. O gnete gnde on be saat yrrler. erilerde ne yerler var

190

imi. Oralardaki sular hep tuzlu imi. Yar deve st kartrmadan iemezlermi. ller ta Yemene kadar dayanr diyorlar. Dnyadan habersiz adamlardr. Bir saz almak bir trk sylemek bilmezler. Nerede o bizim tarafn enlii

Dinleyenlerden biri arpa kmayan memleketi mrmde bugn iittim. Mrldanrken teden Alinin days Yunus avu doruldu, yrei takn bir halde gzlerini aarak dedi:

Oullar, kardalar. u dinlediinizden ne anladnz bakalm. Ben ok hisse kaptm. Memleketim, yurdum gzmde bydke byd. Oradakiler ne ekiyorlar bir kere dnn! Sonra da biz u memleketin kymetini bilmeyiz. Mahsul kolay alnca kolay da elden karrz. Allah her eyi veriyor. ok eker, bin eker ama hesap bilmeyiz. Bir de gurbet hasret nedir bilmediimizden midir, nedendir; hemeriyi hor grr, birbirimizle urarz. Vallahi ben Alinin szleri dinlerken kendimi orada gibi sandm. Bundan evvel Ali bana anlatt, orann iftisi ok fakir imi. Bahelik yer az imi. Herkese yetimezmi. Ahalinin yzde doksan gndeliki imi. Gnde drt okka hurmaya alrm. Hurmann okkas da yirmi paraya Hey gidi memleket hey! Memleketimiz da olursa sebebi biz, ba olursa yapan yine biz. almazsak, imdikinden daha gzel, daha iyi eyler dnmezsek yazklar olsun bize. Bak u Necid mi neresidir, oradakilerin glne, bir de bizim u gzel yerlere, l m, lk su mu dedin? Hey gzn sevdiim Akpnar! Buz musun, ab- hayat msn mbarek!

Buday, erez, st, yourt daha ne istersin? al, hesapl yaa, doruluktan ayrlma, komunu karda bil. Bak o vakit ne bereket, ne rahat grrsn. Aferin olum Ali! Bize unlar sras geldike hep anlat, biraz ibret alalm. Ah bu memleketimizi biz btn candan yrekten daha baka trl sevelim derim. Yalnz karnmz doldurup efelik satmakla deil. Gece gndz almak ve nasl iyi

191

allrsa yle yapmakla daha ileri gidelim. Zengin olalm. Ne dersin Ali, hakkm yok mu?

Hep dinleyenler sessiz kaldlar.

Ali, byle yerde iimizi bilmezsek nankrz dedi.

Yl 1 Say 15, 10 Temmuz 1329, s. 116, 117, 118 Ali Suad

192

Byk Trk

Yaz gecesi evin nndeki ardan altna yatt. Eski Yataan ban ba ucuna koyarak uyudu. O gn uzun bir yoldan geldii iin yorgun, gzleri kapal iken yine korkun idi. Kaln, uzunca kalar, sk kirpiklerinin stne ekilmiti. Pala byklar bklm, kvrlm, altnda ter taneleri gzkmeye balamt. Kocaman ve st hafife kll ellerinin birini, geni ve kabark gsne koymu, yakas ak gmleinin yukarsndan siyah ve ince uzun kllar frlamt. Kaln ve salam bacak ve baldrlar rtnd kebenin adlndan gzel endamn gsteriyordu. Omuzlar byk ve yuvarlakt. Elinin stndeki dolgun damarlar gya kmldyordu. Kutlu nefesleri cierlerini doldurup boalttka gsnn inip kalkmas tam bir erkek yreinin o scak yerde tpk insafsz bir avc eline dm ve karanlk maaraya kapanm bir aslann rpnmas gibi arpyordu.

Uykusu rahatt. Fakat kahramanlna gvenerek eskiden alt gibi ak yerde yalnz ban baucuna alp yattna iyi etmemiti. Bundan evvel bana ok eyler geldiinden yle her grdnden rkmez, her rast geldiinden gz ylmazd. Hem babas ve ecdad ondan daha yiit ve daha gzpek adamlard. Onlarn hikyelerini dinlerken zenir, imrenir ve baz kere benliine dokunarak iinden kzard.

Bir sabah, namazdan evvel yine byle yatarken birisi bararak geldi. Ky bastlar diye haykrd. Uykusundan gerinerek uyanan bu byk Trk, hi telasz kalkt, ky basanlar kimdir? okluk mudurlar? Hi sormadan ban ekerek yrd. Gzleri imek akyor, grtla grlyor, ayaklarnn altnda yer titriyordu!

193

Arkasndan birka kii daha yetimiti. Byk Trk, aradn bulamad. Hangi yana seirtti ise hep katlar. Bunlar onun dmanlar idi. Snr mahsus gemitiler. Byk Trkn yiitliini denemek iin yalandan bir baskn vermilerdi. Ancak, eer Byk Trk yiit grnmese idi o yalan sonra gerek olacakt Byk Trk bunlarn arkasndan korkun sesle bard: Sakn ha! Bir daha lmeye, gelesiniz. Dedi. Geri dnerek yatana yine yatt. Hibir ey olmam gibi uyudu.

Biraz sonra kalkarak abdestini ald, sabah namazn kld; kyn meydanna kt. Soranlara: Yaramazlk ediyorlar! diyerek glyordu.

Lakin ah O hilekrlar, bir gece Byk Trkn ecdad olan Fatih Sultan Mehmed yenierilerinin birinden kalma koca ban naslsa aldlar. Byk Trkn bunun byle olduunu sylemeyi yiitliine yediremedi, bu hali nefsine ar grd. Hi ses karmad ama koca ba da yerine koyamad. Epeyce zaman sonra bir gn bu koca adam ift srerken birdenbire stne ullandlar. Kollarn bkmek iin urayorlard. Birisi gsne oturdu, teki ayaklarn tutmak istedi, fakat bir tekmede yuvarland. Bir ncs azn tkamak, bomak istedi, onu da dileriyle kard. Kollarn bir trl bkemediler ama Byk Trk de dt yerden kalkmak iin hala urayordu. En sonra birden bire Allah diyerek kalknd, gsnde oturan yan tarafa att; bunu gren tekiler ardlar. Sa elini kurtard, tekini tutan paralayaca srada bir bakas arkasndan gizlice gelerek bana vurdu. Byk Trk bundan sersemleyecek iken ayaa kalkt! Bunu gren dmanlar artk geri ekildiler; daha ok olarak toplanp gelmek iin gittiler. Byk Trk ayakta idi ama birka parma incinmi ve ayann biri km idi. Bana vurulan yerden biraz da kan kaybetti. Bir trna bsbtn dmt.

Byk Trk bu urad vurgunu dnmeye balad. Evvelki ba gznde ttt. Gizliden alad. Kendinden utand. O gn yemedi, imedi. Evine kapanarak

194

dilerini kilitledi. Kimseye azn amad. Namazlarn klarken yine gzleri yaarrd.

O gnden sonra Byk Trkn o ahin bakl gzleri daha ziyade ald. Parmaklarna, ayana baktrd, ila ald. Trna yerine geliverdi. Derken evine bir demirci ustas getirdi. elikler, bilmem neler satn ald. Bir ey yaptrmaya balad. Bu i iin yetiecek kadar paras olmadndan yiyeceinden kesti. Boazndan artrd, biraz para biriktirerek iini devam ettirdi. Fakat grd ki karn yine iyi doyuyor. Kollarnda, dizlerinde, bileklerinde, kalbinde yine evvelki kuvvet var. Hem bu sefer yreinde baka ve yeni bir ate parldam. Bu ate onun vcudunu sttka yz gne gibi oluyor. Avular kzararak elleri tuntan kancalar dizili bir elik pene gibi sertleiyor!

Bir sabah vakti evindeki demir ocandan elinde koca bir yataan, belinde sra sra fiekliklerle bir tabanca, yreinin stnde ay yldz nianl bir zrhl kapak, omuzunda gzel ve byk bir tfenk ile kt. Boynunda bir de ufak bir kitap mahfazas asl idi. Dizlerini, baldrlarn iyice sarmt.

Bunu uzaktan haber alp grmeye gelen dmanlar ardlar; gler yz, tatl dil ile yaklamak ve eskiden aralarnda olan eyi unutarak affettirmek iin bir yol bulmak istediler. Koca adam ii anlad, yiitlii ona byklk nverdi. Yrei ok temiz, gnl ok yksekti. Onlarn ettii ileri unutmamak zere bir ey demedi. Ban te yana evirdi. O gzel silahlarnn parlts gnee kar gz kamatracak kadar larken Byk Trk, pek yce bir dan yolunu tutmu:

Tfengimin sesinden dalar inler, sylenir Doar. Byr byr de gnlm gler, elenir. Gel Ouzun tek olu a yolunu sevdaya u dalarn cevabndan eski vnm seslenir.

195

Trksn syleyerek gittike kyor ve ykseliyordu. te bu koca adam, gzel yiit, bu Byk Trk bizim milletimizdir; ve alrsa ykselecektir

Yl 1 Say 21, 29 Austos 1329, s. 161, 162, 163 Ali Suad

196

Cirit

plak tepsi, yaz k eksilmeyen kar tabakalaryla tal duran Klkayann cenup yamacna yaslanan Erek iki hafta oluyordu ki, havalar ald iin, yine klk kasvetinden syrlm, bahara mahsus bir gzellik, bir letafet almt. Artk odalarda Battal Gazi okumaktan, Aba Mslim cengi dinlemekten sklan ruhlar, bir kr lemi yapmak bir cirit oyunuyla elenmek istiyorlard.

Karar verildi. Bu Cuma muhakkak oynanacakt. Kadirle Salimi civar kylere saldrdlar, cumaya bekledikleri haber verildi. Cuma da en latif bir bahar sabah kadar hotu. Namaz; kyn biricik camiinde klnd. imdi ky halk garba giden Cebeci Sokandan yryor, bir srur gulgulesi bir ay evvel soluk ve sessiz duran yollar dolduruyordu. Sola, bir kr yoluna saplnca, gittike oalan kalabaln takm takm yrd grlyor, nde gidenler arasndan dalgalanan ark sesleri, aralk aralk, iitiliyordu. Sada; bol ve duru sularyla gerekten ienleri dirilten, getii yerlere bereket ve bahtiyarlk gtren, Mercan Irma, kenarn ssleyen yksek kavaklarla sra stler arasndan akyor, yandaki bada ince bir mula konan bir serenin tatl tyle bu sevin alayna katlyor, imreniyordu.

Ben bu srada yetmilik bir ihtiyara rastlamtm. Yksek boyu, grbz vcudu, asrlk vakalar ahidi apak sakalyla grdm bu muhterem vcut, bana, Trklerin yaratlndaki kudret ve kuvvetin misali gibi geldi. Blkbalarn Ahmed Aa arlan bu yal gen, Trkln kahraman trelerinden doyamam, olu Kerimin yedi yandaki yavrusunu alarak cirit meydanna can atm idi.

197

Selamlatk. O; gemiteki tatl hatralar anlatanlara mahsus hznl bir ifade ile torununa bir eyler hikye ediyor ve diyordu:

Yavrum; siz ciridin nesini grdnz, imdi drt kyden biriken bu yz atly, vaktiyle bizim bu Erek karrd. Erek ite o zaman Erek adna laykt. Kymzde atlar vard ki bu handda tutan olmaz cirit oynayanlarmz bulunurdu ki bu oymaklarda ei, menendi grlmezdi.

Bugn tek ve ciride yaramaz birer kurada beygir besleyen evlerin bile birka at birer binei vard. Kymzde dokuz on at sahibi on be yirmi ev yaard. Hem de cins ve gzel atlar.

imdi kynn bu ac dmesine yrecii szlayan Osman titrek bir sesle sordu:

Aa baba bizim atlarmz da ok muydu?

Zavall ihtiyar bu kk sual karsnda aalad. His ve fikri yalnz kendi ailesinin deil fakat kendi kavminin de bu derin ve korkun sktu nnde durdu ve sonra uzun ve anlatlmas bir ah ekti. Ben, bu muhterem ihtiyarn, nurlu yznde bir iki inci tanesi yuvarlandn grmtm. imdi o; deniz gibi coan heyecann saklayarak devam ediyordu:

oktu yavrum! Ben yetitiim zaman bile on be hayvanmz vard. Hele bir Demirkr vard ki yllarca koularda birincilii brakmadndan Tutulmaz

198

adn almt. Narin yapl, ceylan bakl yosma bir gelin gibi olan yaz ksramz, ne vakit kalabalktan gese herkes merakla bakar maallahlar yadrrd.

Ya ka defa Urfadan aldmz doru tay iin ehir beylerinden adamlar gelmi, istemilerdi de; rahmetli babam, o, Ahmedindir veremem ata binmesin de olum sonra kar gibi mi bysn demiti.

Osmanckn yine bir ince suali vard:

Aa baba kadnlar ata binmez mi? Hlbuki anam da ablam da ehre giderken, komularn Hanm da Karatutan gelirken ata binmilerdi?

Binerler yavrum! Trkn erkei de kadn da doutan yiit, yaratlta askerdir, byk dedenin szleri, erkekler daha iyi ata biner demektir.

Yanan bir yrekten fkran bu ateli szler imdi benim beynimi de tututurmutu.

Dnyordum, bir asr iinde zavall Osmanllk ne kadar alalm, koca Trkler ne kadar erimi, ezilmi fakir dmt. Vatann her taraf bu Erek kadar viran, sevgili ve asil milletimiz u yiit kyl kadar yoksul ve perian deil mi idi? Evet; Edirneyi nasl grmtm, Afyonkarahisari ne halde idi. imdi Erzincan da byle bulmuyor muydum?

199

Artk; hayalim nnden yakc ve alatr, yzlerce sefalet, cehalet levhalar geiyor ve ben bu, kara ve korkun hayal ile kendimden gemi srkleniyordum.

Epeyce gitmiiz, imdi ilerideki takmdan gr ve gzel bir sesin okuduu:

Yaz olanda yazda yaban yurt olur Kara koyun ak srye kurt olur.

Trks kulaklar okuyor ve birka dakika, hafif esen poyrazn aalardan kard grlt ile kesilerek sonra yine:

Aam, paam yolu da nerden aar yaylann?

Nakarat, bu tarafa mahsus uzun ve dz fakat ho tesirli bir ahenkle, kimbilir ka asr evvelki, byk Trkln saf ve salam bir yayla lemini hatrlatp ve yaatyordu.

Yl 1 Say 47, 27 ubat 1329, s. 373, 374, 375 Alp Tekin

200

Nbet

Dursun stanbula geleli on sene oluyordu. slhiyede iken anas babas lm, kendisi kimsesiz bir yetim olarak kalm idi. O vakit dursun on drt yanda idi. Yalnz stanbulda bir days vard. Mahallesinin imam Dursunun eline biraz para vererek stanbula gndermiti.

Dursun stanbula gelince bin glkle daysn bulmutu. Days daha on sene evvel stanbula hicret etmiti. Arabaclk ediyordu.

Dursun birka sene daysna yamaklk etti, her sabah erken kalkar, atlar sular, yemlerini verir, arabay ykar, ahr temizlerdi. Days uyand vakit arabay koulmu bulur, stne atlad gibi mteri beklemeye kard. Ara sra Dursunu da beraber alr, ona arabann nasl srldn retirdi. ki sene sonra artk arabay Dursuna teslim etmi, kendisi Bayeziddeki arabaclar kahvesinde sabahtan akama kadar nargile, kahve imek, tavla, iskambil oynamakla vakit geirirdi. Artk Dursun alr, ne kazanrsa getirir, daysna verirdi.

Dursun gayet namuslu bir ocuktu. Yalnz ok sinirli olduu iin lzumlu lzumsuz kzard. Dursunun en ok cann skan ey arabaclarn nbet meselesi idi. Durak yerine geldii zaman arabalarn en arkasna taklmak, saatlerce sra beklemek cann ok skyordu. Bunu bir kere daysna amt. Lakin days:

Arabaclkta adet byledir olum, bunda kzlacak bir ey yok. Herkes srasna raz olmal. Sakn nbeti bozaym demeyesin. Sonra bam derde sokarsn.

201

Demiti. Dursun nbet usuln kendince bir hakszlk bulduu halde bu fikrini iinde saklayarak ses karmamt.

Aradan birka sene daha gemi, Dursun yirmi be yana gelmiti. Daysnn on alt yalarnda bir kz vard. Onu Dursuna vermek istiyordu. Byle alkan bir damat bulmak kolay deildi. Bir gn Dursunu bir keye ekerek dedi ki:

Olum, kr yetitiren Allaha; artk koca delikanl oldun. Seni evlendirmek istiyorum. Nasl benim Ayeyi sana verirsem alr msn?

Dursun kulaklarna kadar kzard. Daysnn bu sznden utanmt.

Sylesene olum, istersen, sana bir baka araba alaym, sen de kendi hesabna al, evini idare et.

Dursun hi cevap vermedi, yalnz daysnn elini pt. Birka gn sonra, Dursunla Ayenin nikhlar kyld. O vakte kadar gece gndz beraber yaayan, birbirinden kamayan iki nikhl artk birbirini gremez oldular. ki ay sonra, Dursunun days kelepir drd krkl bir araba ald, buna bir ift de uygun hayvan buldu.

Bir Cuma gecesi Dursun gvey girdi. Ertesi sabah adet vehile daysnn elini pt. Days, onu elinden tutarak avluya gtrd. Orada koulmu duran arabay Dursuna gstererek:

202

te olum, bu arabay gveylik hediyesi olarak sana veriyorum. Bununla al, kazan ve karn idare et. Dedi. Dursun o kadar sevindi ki gzlerinden ya geldi.

* * *

Dursun kendi hesabna ie balayal drt ay olmutu. Nbet usulnden dolay teden beri yreinde saklad isyan duygularn imdiye kadar zapt etmeye muvaffak olmutu. Bir kere bu usule isyan edince bir daha geri dnmek istemiyordu. Arabaclar, belki onu brakmayacaklar, korkutacaklar, darlacaklar, yzne bakmayacaklard. Fakat o yine sznde duracak, hak zannettii eyde sebat edecekti.

Arabaclk da bir ticaret deil mi idi? Herkes yapt i kadar kazanmak lazm idi. Arabas pis, atlar sska, kendisi tembel arabaclarn da temiz ve gzel arabal, salam atlar, alkan arabaclar gibi sra nbetine dhil olmay msavatszlk sayyordu.

Dursun arabasnn stnde iken, kendini byk gryor, karsna kacak babayiit aryordu. O sraya girmez, nbet beklemezse, kim ses karabilirdi? Arabaclarn ou cansz, kansz adamlard. Nihayet bir gn zuhur eden bir mteriye bard:

Efendi, gel ben daha ucuz gtrrm.

teki arabaclar ardlar, iyi bir delikanl bildikleri Dursunun byle usulsz i yapacana akllar kesmezdi. Bu defalk ses karmadlar. Fakat Dursun, artk ilk adm atmt. Mterisini gtrp geldikten sonra, hemen mteri daha kt.

203

Efendi ben daha ucuz gtrrm.

teden arabacnn biri dayanamad:

A be, Dursun nbeti bozmasana!

Dursun hi aldrmad. Arabasn sradan karp ileriye srerek:

Beyefendi, buraya gel. Ben daha ucuz gtrrm.

Dedi. Ve mteriyi alarak, arkasndan savrulan ac szlere, kfrlere kulak asmadan srd, gitti.

imdi arabaclar kzmlard, byle usulszle kar tedbir dnmeye baladlar. Uzun uzun mzakereden sonra bir kere Dursunun daysna mracaat etmeye karar verdiler.

O gn akam zeri Dursun eve geldii vakit daysn kalar atk grd. Birdenbire iin farkna varamad. Yemekten sonra days Dursunu teki odaya ekerek, kapy kapad ve sze balad.

Bak olum, bu lemde her ey bir sra, bir usul altndadr. Devletin kanunlar olduu gibi, esnaflarn da kendi aralarnda birtakm kanunlar var. Biz arabacyz, bizim usulmz de, birbirimizi ziyana sokmamak, elimizden gelen

204

yardm birbirimizden esirgememektir. Eer herkes ala bildiine giderse, sonra i ktleir. Sen daha ucuz gtrmek istersen, bir teki kar, senden de ucuz gtrmeye alr. Araya bir kere byle rekabet girdi mi esnafn hali nice olur? Sanma ki mteriler de bundan memnun olsun. ki arabac birbiriyle kavgaya giritiler mi, acele ii olan bir mteri de beklemeye mecbur olur. Mteri yoluna m gidecek, yoksa arabaclarn kavgasn m dinleyecek? Byle olmaz, olum; artk sen ocuk deilsin. yiyi kty anlarsn. Dik kafallk edip de yine bildiin gibi okursan sonra seninle darlr, ayrlrm.

Dursun birdenbire atelendi:

yi ama day, benim atlarm gen, din. Arabam yeni. Masrafm da ona gre ziyade. imdi sska, yrmez atlar, kirli arabas ile tembel oturan, gece gndz sarholukla vakit geiren arabaclarla ben kendimi bir tutar mym? Kim daha ok alr ve layk olursa, o daha ok kazanmal deil mi? Ortada bir hak var, hak da bendedir.

Days kalarn att, bu ateli ocua nasl meram anlatacan bilmiyordu. Ak oalm kr byklarn burduktan sonra dedi ki:

Olum, arabaclk bir ocaktr, bir ocak da tpk bir aile gibidir. Bir ailenin adamlar arasnda rekabet caiz midir? Sen hibir babann oluyla yahut bir oulun babasyla kazan yarna girdiini grdn m? Arabac ocanda da herkes birbirine yardm etmeye, herkes birbirinin kazancn korumaya, karde gibi yaamaya, birbirini krmamaya alr. Yoksa baka trl i dzgn gitmez. Sen haktan bahsediyorsun. Hak dzgnlkte, gzel geinmekte, birbirine yardm etmektedir. Herkes senin gibi dnse, o vakit dnya da ne kadar zayf ve zavall kimseler varsa, hepsinin alktan lmesi lazm gelir. Yazk deil mi? Arkadalarnn iinde sarholu,

205

ahlakszlk edenler varsa onlar doru yola getirmek, o pis huylarndan vazgeirmek iin elden geldii kadar al. Yoksa ocan senelerden beri kurulmu kaidesini bozma. te sana son sz. Yine dik kafallk edersen, ben de dediimi yaparm.

Dursun cevap vermedi. Fakat daysnn sylediklerine bir trl akl yatmyordu. Birka gn yine nbete riayet etti. Arabaclar Dursunun uslandn zannederek sevindiler. Lakin bir hafta sonra yine bir gn Dursun, uzaktan gelmekte olan bir mteriye doru sradan kt:

Beyefendi, gel ben gtreyim.

Dedi. Arabaclar yine ardlar. teden khya grnd:

Beyefendi, sra onun deildir. Birinci arabaya buyurun. Dedi. Mteri nereye gideceinde tereddt etti. Dursun arabasn daha yaklatrarak:

Beyefendi, o pis arabada ne yapacaksn? Benim arabam yeni, atlarm salam. Daha abuk ve daha ucuz gtrrm.

Dedi ve mteriyi alarak atlarn srd. Khya Dursunun arkasndan:

Bu ne ba belas herifmi be; ocan dzenini bozuyor. imizden bunu def etmeliyiz.

206

Diye bard. Yine Dursunun daysna gittiler. Akam zeri Dursun eve geldii vakit kapy kapal buldu. Ahr kaps da kapankt. Evin kapsn ald, ald. Nihayet cumbadan karsnn gzyalaryla kslm sesi iitildi:

Kimdir o? Sen misin Dursun? Babam sana kzm, nereye isterse oraya gitsin, bir daha uramasn, dedi. Beni de brakmyor. Ben de ne yapacam ardm. Aman Allahm. Bu szleri bir hkrk takip etti. Dursun kzd, kprd. O fke ile karsna hi cevap vermedi, atlarn srd, gitti.

Hem gidiyor, hem dnyordu. imdi ne yapacakt? Atlar btn gn ala ala yorulmutu, karnlar ackmt. Nereye gidecekti? Bu saatte bir ahr kiralamak mmkn deildi. Hem bakalm, kiralk ahr bulabilecek mi idi? Ya Rabbi ne idi bu bana gelen? Karsna da acyordu. O zavall da days ile kendi arasndaki fikir bakalnn kurban oluyordu. Days m hakl idi acaba? Dursun ban sallad. Hayr, days hakl deildi. Lakin kendisinde de biraz inat vard galiba. Dursun, akamn serin rzgr alnna vurduka, daha serinkanl dnmeye balad. imdi kabahati kendisinde buluyordu. Neden bu kadar inat etmiti? Fakat bu hakszla da nasl raz olmal?

Dursun byle dnerek arabasn yava yava srerken, dalgn gzleri, kamburu km, inleye inleye giden bir ihtiyara rastlad. Adamcazn haline acd. htiyarn yannda arabasn durdurdu:

Baba, nereye gidiyorsun? Yolun uzaksa, gel seni gtreyim.

Dedi. htiyar, ban kaldrd. Uzun ak kirpiklerinin altndaki fersiz gzleriyle Dursunu szd. Teklifi alay zannetmiti. Dursun:

207

Gel babacm, gel. Gryorum, pek yorulmusun. im yok, gidecein yere kadar seni gtreyim.

Dedi. htiyar bin zahmetle arabann iine girdi.

Nereye gideceksin?

Yedikuleye. Araba yola dzld. Dursun, ihtiyara sordu:

Adn ne baba? Ne i yapyorsun?

htiyar titrek sesiyle cevap verdi:

Adm Ali Day. imdi hibir i tutmuyorum. Eskiden hamaldm. Genliimde en ar ykleri tardm. Fakat yava yava gcm zld. Yk tayamaz oldum. Nihayet bsbtn dtm. Bizim gmrkteki arkadalar, on yandaki olum Hasan benim yerime aldlar. imdi o beni geindiriyor.

Dursun sordu:

Baba, on yandaki ocuk hamallk edebilir mi? Onun ya ne gc ne?

208

htiyar, ---Hasanm o kadar clz deildir, fakat dediin gibi byk ykleri tayamaz. Bizim ocak, benim krk senelik hizmetime karlk olarak Hasanm aldlar, ona ufak tefek ykleri tattryor, tam gndelik veriyorlar. Ben de gen iken baka arkadalarm iin almtm. imdi de arkadalarm benim iin alyor.

Olum, bir ocakta ileyen esnafn ocana kar birikmi olan emektarlna gedik derler. Bu bir haktr. imdi sen arabacsn, gensin, atlarn kuvvetli, araban yeni. Nbet bekliyorsunuz, dierleri iin kendi gcnden, atlarnn kuvvetinden istifade etmiyorsun. Elbette bir gn sen de ihtiyarlayacaksn, atlarn byle din kalmayacak, araban eskiyecek. rekabete girimeyecek. te o vakit de ocan gen arabaclar seninle

Bu szler Dursunun akln bana getirdi. Daysnn tlerini imdi daha iyi anlyordu. Days hakl idi. Dursun, atlar kamlad, bu muhterem ihtiyar yerine abuk gtrmek, sonra da dnp esnaf khyasn grmek istiyordu. Bu ihtiyar grdne, onu sylettiine ne kadar seviniyordu. yi kalpli bir delikanl idi. Aklnca hak diye yapt hallerin ne kadar fenalk olduunu imdi tasdik ediyordu.

Nihayet, Yedikuleye geldiler. htiyar indirdi. Adamcaz dua ediyordu:

Berhudar ol evladm. Allah tuttuunu kolay getirsin. Srtn yere gelmesin...

Dursun dinleyemedi, arabasn evirerek Bayezide doru hzla srd. Bayezide gelince, arabasn sraya soktu. Doruca kahveye geldi, gzyle khyay aratrd. Gidip elini pt:

209

Bundan sonra ocan emrinden kmayacam. Arkadalarla beraber kusurumu affediniz.

Dedi. Khya, memnun oldu:

Dayn imdi burada idi. Seni eve koymadn syledi. Haydi, beraber gidelim, sizi bartraym.

Beraberce kalktlar. Khya arabann iine, Dursun da yerine oturdu. Eve geldiler. Khya kapy ald. Yine cumbadan bir ses sordu:

Kimdir o?

Khya cevap verdi:

Arabaclar khyas...

Biraz sonra kap ald, Dursunun days grnd:

Buyrun khya.

210

Khya, -Sana Dursunu getirdim. Artk uslanm. Bir daha ocan kaidesini bozmayacakm. Ben de kefil oluyorum. Dursun, ilerledi. Daysnn elini pt ve bartlar.

Yl 1 Say 1, 11 Nisan 1329, s. 5, 6, 7, 8 Kazm Nami

211

Sng Altnda

Kavala ile Drama arasndaki Doksat kasabas dnyann belki en mesut, en gzel bir kasabas idi. Etrafnda gayet mnbit tarlalar, geni, yeil meralar, zengin ve byk bir orman vard. ki yz evden ibaret bu gzel haval kasabann ortasndan geen Poyran deresi iki taraftaki evlerin bahelerini sular, aalarn bytr, meyvelerini oldururdu. Tekmil Mslman olan kasaba ahalisi, etrafndaki btn kasabalara numune olacak kadar alkan, gayretli ve iyi idiler. Sokaklar muntazam, kaldrmlar geni, temizdi. Kaldrmlarn iki yannda iri st aalar dikilmiti. Evlerin ou iki katl, byk baheli birer kke benziyordu. Ele kasabann kargir iki katl iptidai mektebi ile zarif, ince minareli mescidi belki Rumelinin hibir kasabasnda bulunmayacak derecede mkemmel ve muntazamd.

Bu kk Mslman kynn bu kadar terakki etmi olmas en ziyade, ky imam ve mektep hocas Hafz Hseyin Efendinin gayretinden ileri gelmiti. Doksat erafndan birinin olu olup stanbulun byk mekteplerinde okuduktan ve medreseden icazet aldktan sonra vatanperverane bir hizmet ifas iin kyne dnen Hafz Hseyin Efendi burada yirmi be senedir alyordu. Vatanperver, alkan, fedakr olan, bu adamn himmetiyle kasabada genlerden okuyup yazma bilmen kalmam, hatta en ihtiyarlar bile o sayede fikirlerini olduka tenvir etmilerdi. te bundan dolay etrafndaki Rum ve Bulgar kylerinden hi biri Doksat geememilerdi. Hseyin Efendinin mesciddeki hutbeleri, vaazlar, mektepteki nasihatleri herkese almann lzumunu, yaamann ne demek olduunu anlatmt.

212

te bu suretle ahali birleerek trl trl ziraat makineleri getirmiler, aralarnda adeta ufak bir iktisat sand yapmlard. Ziraatn terakkiyatn daima merakla takip eden, ona dair kitaplar, risaleler getirten Hseyin Efendi, orada her yenilii yaptryordu. Yava yava olduka zenginleen ky ahalisi yirmi be senede kasabay byttler; kaldrml, geni, temiz sokaklar atlar; derenin etrafna muntazam setler yapp aalar diktiler; stmadan, hastalktan kurtuldular, byk bir mektep ve mkemmel bir mescid yaptlar. stibdat yklp merutiyet geldikten sonra ky daha ok ilerledi. O civardaki bir akarsudan elektrik karp ky, evleri onunla aydnlatmak iin Avrupadan makineler getirttiler. Artk kasaba, meydan, mektep, mescid, hatta evlerin birou elektrikle aydnlanyor; geceleri kasaba prl prl parlayan klar arasnda cennete benziyordu.

Kendi ocukluunda, bataklktan geilmez dar sokaklar, amur evlerden mrekkep olan Doksat kendi gayreti ve Allahn inayetiyle en gzel, en ileri, en zengin bir kasaba haline getiren Hafz Hseyin Efendi artk btn manasyla bahtiyar idi. Mektepte, medresede iken dnd btn hlyalar hakikat olmutu. Henz elli yanda olmakla beraber sakal, salar aarm, olan bu fedakr adam iri gzlkleri, beyaz ve temiz sar, gler yzyle kyn en muhterem, en sevgili bir simas idi. Byk kk herkes onu sevip hrmet ediyor, nasihatlerini dinliyordu. nk kyde onun mektebinde okumam, onun vaazlarn dinlememi adam hi yoktu.

Sonbaharn solgun, lk bir akamyd. Mektebin byk ve muntazam bahesinde asker talimleri yapan ocuklar hep bir azdan milli arklar, ilahiler okuduktan sonra evlerine daldlar. O gnlerde ortaln halini biraz kark gren Hafz Hseyin Efendi bu akamki posta ile gelecek olan gazetelerin ne gibi haberler getireceini dnerek dalgn, ar admlarla meydana doru geliyordu.

213

iftiler yava yava tarlalardan dndkleri iin meydandaki kahvenin n epey kalabalkt. htiyar stlerin, kavaklarn, fstklarn altnda kasabann ileri gelenleri oturmu, konuuyorlard. Yetmi dokuz yanda olduu halde henz bunamayan muhtar Hac Hsrev Aa, eraftan Hilmi ve Kenan Efendiler, Mezzin Ahmed Efendi, Hsrev Aann olu Mehmed Bey hep orada idiler.

Hafz Hseyin Efendi dalgn bir selam vererek oturdu. Mehmed Bey sordu:

Hoca efendi, bugn bir dalgnlnz var. Acaba rahatsz msnz?

Hayr! Fakat ortalk kark. Gazetelerde ne var ne yok onu merak ediyorum.

Ne gibi?

Allah bilir ama bana muharebe pek yakn gibi grnyor.

Mezzin Ahmed Efendi siyah sakaln kartrarak bu fikre itirak etmediini gsterir bir halde ban sallad. Fakat ne bu bo sallay, ne de tekilerin syledii szler Hseyin Efendiyi kandrabildi. O mutlaka cenk olacak diyordu. Bir defa o taraftaki btn kylerin, hatta Doksatn redifleri toplanmt. eride ilerin karkl, talyan cenginin hala uzanp durmas Bulgar, Srp, Yunan mutlaka harbe srkleyecekti.

214

Kasabann bu ileri gelenleri akam ezan okununcaya kadar stlerin altnda postacy beklediler. Her zaman bu vakitlerde mutlaka gelen postacdan hala haber yoktu. Ta mescidin ince, narin minaresinden ezan sesleri ykseldi; uzaklardan srlerin garip garip melemeleri duyuldu. Ormanda bcekler tmeye, derede kurbaalar barmaya baladlar.

Yats namazndan sonra postac ky kahvesine girdii zaman orada Hseyin Efendi ile Mezzinden bir de Mehmed Beyden baka hi kimseye tesadf edemedi. Onlar gazeteleri merakl merakl alp okudular: Kara talih ile muharebe balamt.

Her taraftan kara kara haberler gelmeye balamt. Bir taraftan Srplarn dier taraftan Bulgarlarn Osmanl ordularn bozarak ilerledikleri syleniyordu. Bulgar nnden utanmadan kaan birka nefer naslsa Doksata kadar gelmiler, balarna geleni hikye etmilerdi. Onlarn anlattklarna gre Krkkilisede bir karklk olmu, btn askerler hatta kendileri dman grp bir tfek atmadan sr sr kamlar, dmana birok top tfek, cephane, erzak brakmlar

Bu hikyeden fevkalade mteessir olan Doksat ahalisi, hele birka gnden beri, idam dakikasn bekleyen bir mahkm gibi idi. Artk kimse tarlalara gitmiyor, hibir oban kaval almyordu. Ahali hemen her vakit byk meydanda toplu bir halde bulunmakta ve birbirleriyle dertlemekte idiler. Bulgarlarn zapt ettikleri yerlerde ne gibi zulmler, vahetler yapt azdan aza dolayordu. Analar, babalar, ocuklar birka gn sonra birbirlerinden belki ebediyen ayrlacaklar

215

iin btn gnllere ayrlk acs kmt. Herkes birbirinin yzne mahzun mahzun bakyordu.

Hafz Hseyin Efendi u birka gnden beri adeta ihtiyarlamt. Hayatn yoluna vakfettii bir emelin, Rumelide Trkln ykselmesi, milletin byle birdenbire hem de en vahi ellerle mahvedilmesi o geni yrekli, licenap adama ok dokunmu, din omuzlar o mthi azap yk altnda Ezilip kmt. Ky kahvesinde kasabann erafyla otururken hibir lakrd sylemiyor, Bulgar vahetleri hakkndaki korkun rivayetleri dalgn dalgn dinliyordu.

Souka bir akam, byk meydandaki st aalarnn altnda toplanm olan Hac Hsrev Aa, Hilmi Efendi, Hafz Hseyin Efendi, Mehmed Bey; Mezzin Ahmet Efendinin anlatt ackl bir hikyeyi dinliyorlard. Bulgarlar Krcali taraflarndaki slam kasabalarnda hibir erkek brakmamlar, kadnlarn rzlarna gemiler. ocuklar snglere geirmiler. Bu mthi vakalar oradan naslsa kamaya muvaffak olabilen bir oban daha iki saat evvel alaya alaya anlatm Btn hazr bulunanlarn gzleri yaard bu esnada, uzaktan bir grlt, silah sesleri aksetti:

Bulgar geliyor Dman geliyor

Herkes birbiriyle vedalaarak evlerine ekildi. Artk bir daha grmek, bulumak midi kalmam gibiydi!

216

Hafz Hseyin Efendi kalbinde dmanlara kar byk bir kin ve intikam besleyerek, doruca evine gitti. Kaplarn iyice kapadktan sonra ikinci kattaki odaya girip meydana bakan pencerenin yanna oturdu. Etrafnda bir tfek, iki tabanca, bir yn da cephane vard. O, bunlar ka gndr hazrlam bekliyordu. Bu yksek yrekli, vatanperver Trk, hayatnn en son dakikalarnda bile metanetini elden brakmyordu. Omuzlarn ktren musibet ve felaket ykleri, kalbini bir kat daha geniletmiti. O imdi bir yannda Kuran- Kerim, elinde mavzer, pencerenin yannda sakin, sararm bekliyordu.

Bir az zaman sonra etrafnda bir grlt peyda oldu. Kurunlarn vahi sesleri, ince feryadkar kadn nidalarna karyor, sarho azlardan kan vahi bir ark, mstekreh, korkun kahkahalarla beraber ykseliyordu. Vahi gzl, asker esvapl neferlerle birer kasap gibi giyinmi kanl eteciler karma kark ilerliyorlard. Bir ordudan ziyade bir vahi srsne benzeyen bu herifler, meydann dier tarafndaki evlerden erkekleri, kadnlar rlplak karmlar, nlerine katmlard. Kimisi sng kullanmaktaki maharetini gstermek iin nndeki bir ocuu saplyor, bir dieri klcn karp evladnn felaketine alayan bir pederin ban uuruyordu.

Bunlar ve bunlardan daha eni vahetleri gren Hseyin Efendinin gzleri kanland; birden, evin iki yz adm tesinde bir Bulgar neferinin zavall Hac Hsrev Aaya bir sng soktuunu grr grmez bilaihtiyar mavzerin tetiini ekti. Ve bandan vurulan melun cani ruhsuz bir ceset halinde yere dt. Bu cretten armakla beraber kuduran caniler, Hseyin Efendinin evine doru komaya, tfeklerini boaltmaya baladlar. Fakat kahraman Trkn mavzeri durmakszn iliyor ve her kurun bir Bulgarn hayat pahasna mal oluyordu. Vahiler, geberen arkadalarnn cn nlerindeki masum kadn ve ocuklardan,

217

ihtiyarlardan alyorlar, kye girer girmez baladklar kasapla byk bir iddetle devam ediyorlard.

Hseyin Efendinin mavzeri durmakszn iliyordu Fakat bu esnada krk elli Bulgar kudurmu bir halde evin kapsn krarak o byk yrekli kahraman aryorlar Bu melun Trkn derisini yzmeli! diye baryorlard. Heriflerin yukar ktn ve oda kapsnn birden krlp dmanlarn kendisini yakalamak zere odaya girdiklerini gren Hseyin Efendi hi temkini bozmad. Ulvi bir Yaasn Trklk! Yaasn slamiyet! nidasn dehetli bir grlt takip etti: Hseyin Efendi elindeki bomba ile oradaki akilerin vcudunu uurmu ve bu suretle tam bir Trk gibi merte feda-y hayat etmiti.

Yl 1 Say 13, 4 Temmuz 1329, s. 98, 99, 100, 101 Kprlzade Mehmed Fuad

218

Selanikli Aye Hanm

stn ban olduka yoluna koymu, orta halli stanbullu bir aileden bir hanm gibi taralln epeyce gizleyebilmiti. Makedonya etelerinin eliyle iftliinde vahicesine ldrlm bir babann kz olan Aye Hanm, Selanikin teslimi zamannda pek ok taarruza uram, btn o canavarlklardan yalnz namusunu lekelemeksizin kurtulabilmi, stanbula can atmt.

Babasnn salnda daha on iki yalarnda kk bir kz iken bir kere bu hilafet-i makarrna gelmi, birka aylk ikametinde stanbulun cicili bicili zahiri hayatndan yalnz tatl bir hatra ile dnmt. imdi, yirmi senelik haylice mesut bir hayattan kocasn evlatlarn hal dmanlarn ayaklar altnda inleye inleye lm grdkten sonra, daha taze iken burumu yz, krlam salaryla payitahta snd vakit, o eski tatl hatralar, hafzasnn zeri kederlerle phtlam derinliklerinden karp grdkleriyle karlatrm, en ac elemlerini unutturacak kadar gnln gussalandrmt.

Rumelide mahvedilen yz binlerce Mslmanlarn, Trklerin, buralara hi haberi mi gelmemiti? Bu stanbul beyleri, hanmlar hal zevklerinde, elencelerinde bu kadar hissizcesine nasl devam edebiliyorlard? Acaba bunlar ana, baba, oul, karda yrei tamyorlar m idi? Yoksa yrekleri tatan bile olsa, bir seneden beri Rumelinde akan kanlardan, yalardan biraz anmak lazmd.

Selanikli Aye Hanm, herkesi kendi gibi grmeye alm, etrafnda yas gnleri tatm kimselerin gzyalarn gre gre alamadan geen gnlerin kymetsizliine inanm idi. stanbullularn da kendi gibi insanlardan baka trl olabileceine pek akl erdiremiyordu; bunu denemek istedi.

219

Bir gn aklna esti, arafland, stanbullulardan pek de ayrt edilemeyecek ka bir kyafetle sokaa kt. Kaln peesinin altndan iki tarafa baknarak, ar ve temkinli admlarla Mahmutpaadan Sultanhamamna doru inmeye balamt. Biraz daha inince byk cameknlar eit eit kumalarla sslenmi byk bir maazann nnde durdu.

Hamiyetli babas Aye Hanma gndelik cerideleri okuyup anlayacak kadar okuma yazma retmi idi. Hanm, bu ssl maazann byk camlarndan biri zerinde yaldzl yazy seebildi:

Binbiriek Maazas Gramatopolu Biraderler. Aye Hanmn btn vcudu sarsld. Oraya ylverecekmi gibi sendeledi. Fakat birdenbire kendini toplad. ok kere lme pek yaklam, her defasnda onu adeta kucaklayacak kadar istemi olanlara mahsus bir pek canllk kazanmt. Maaza kapsnn nnde, lastik tekerlekli konak arabas gibi boyalar parl parl parlayan bir kupa duruyordu. eriden on dokuz yirmi yalarnda iki tarafa taranm uzun salaryla ak bal bir olan grnd. Aye Hanm batan aaya kadar bir szdkten sonra:

eriye buyursaydnz hanmefendimiz. Son moda her eitten ynllerimiz, ipliklerimiz var; memnun kalrsnz.

Dedi. Aye Hanm tnmad. Kapya doru birka adm attktan sonra, kendisine yol vermek zere darya kan gencin nnde durdu; kapdan ieriye yle bir bakt. eride peelerini kabartlm salarnn ta stne kadar aarak, elmas kpelerini, pudralanm gerdanlarn gstermekten rkmeyen hanmn, tezgh nne oturmu, ba cascavlak bir herifin dkt dillere kar mtebessim ve

220

verilen teminlere kar pheli, nlerine serilmi kumalar birbirlerine gstermekte olduklarn grd.

Artk kararn vermiti; bir erkek gibi keskin, fakat ar admlarla ieriye girdi. Peesi daima kapal idi. Hanmlar, maazaya girip de yzn hala amayan bu kadn grnce biraz ardlar. Kadnlk duygusuyla geleni yle bir szdler. Kapdaki delikanl bu yzn amayan, hibir sz sylemeyen kadna kar bellenmi cmleleri yalanc bir talkatla fsldayp duruyordu.

Aye Hanm, dimdik bir halde hanmlarn yanna kadar sokuldu; o vakit bu kapal kadna kar berikilerin hicap hissi uyand; beyaz gderi eldivenli ellerinden biriyle peelerini salarnn zerine ektiler, dieriyle gerdanlarn kapayacak bir surette araflarnn boyun cihetini kstlar.

Hanmlara dil dken herif, birden szn kesti; Aye Hanma dnerek taaccbl bir sesle:

Bir ey mi emrediyorsunuz, hanmefendi?

Daha ieride bir takm kumalar raflarna yerletirmekle uraan baka bir herife bard:

Aristidi, bak, hanmefendi ne emrediyorlar.

221

Aye Hanmn sz sylememek iin yutkunduu hissediliyordu. Elini yukarya kaldrd. Parman plak kafal herife uzatarak titremesi zaptedilmi ar bir sesle:

Gramatopolu sen misin?

Dedi. Herif yzn grmedii halde, senelerden beri edinilmi bir meleke sevkiyle roln anlar gibi olduu bu kadna kar akn akn bakt.

Bendenizim, hanmefendimiz.

Senin Selanikte, yine byle mallar satan bir kardein var m?

Bu sorgudan iyi ve fena ne karacan pek de anlayamayan Gramatopolu cevap verdi:

Evet, hanmefendimiz Nikolay Gramatopolu benim kk kardeimdir; kendisini tanrsnz? Oraya mteri idiniz? yle ise bizim de mterimiz olursunuz, hanmefendimiz. Buras stanbuldur, eitlerimiz daha modaya uygun, daha zariftir.

Artk comu, btn aldatc talkatn taknmt; sylyor, sylyordu.

Aye Hanm birdenbire arkasn herife dnd; ta enesinin ucuna kadar bal bir toplu ile balanm arafyla erevelenen yzndeki peeyi gzleri grnecek

222

kadar kaldrd; grd facialarn acsn, kanlarn kzlln aksettiren nazarlaryla o hanma ayr ayr bakt. Bunlar, her vakit sokakta araflarnn klna kzarak, Hay, boyun devrilsin! E mi kaltak! diyen bir mahalle kars karsnda bulunduklarn zannederek tiksintili bir surette balarn evirmek istediler; fakat o asrlarn babadan evlada naklettirdii asaletle lgn ve vakur aln, o merhamet ve gazapla kark yldrmlar saan nazarlar nnde, ta yreklerinin derinliklerinde anlayamadklar bir titreme duydular ve mknatslanan gzlerini, o temiz alndan, o beli gzlerden ayrmadlar.

imdi o, birdenbire susarak alk alk kendisine bakan herifin orada bulunduunu sanki unutmutu. Solgun dudaklarn kprdatt. Ahenklerinde ince szl alayan titrek ve ar sesi duyuldu.

Hanm hemireler, Selanikte manifaturac Nikolay Gramatopoluyu tanyamazsnz, deil mi? Size, imdi urada bin trl aklabanlklarla mallarn iki misli pahalsna satmaya alan u herifin kardei

Aye Hanm biraz durdu; kirpikleri arasndan solgun ve vaktinden evvel burumu yanaklar zerine yuvarlanan iki damla yan ihsas ettii gzya frtnasn yreinin ackl katmerleri arasna gmmek zere yuttu:

-te o melun, Yunan askerinin o canm Selanike girdiinin ikinci gecesi drt palikarya ile konamza geldi, kapy ellerindeki tfeklerin dipikleriyle krarak ieriye girdi. Kocam, ittihat diye daha gndzden yakalanm, hapse tklmt. Konakta bir uaktan baka erkek yoktu; ne olduunu anlamak zere kapya koan zavally orada beynine bir dipik vurarak ehit ettiler. Korkudan baylan anam ayaklar altnda ineyerek ldrdler. Beni dehetli bir korku kaplad; merdiven bandan bu canavarlklara, bana en aziz olan anamn inene inene ldrlmesine

223

kar yerimden kprdayamyor, hazan yapra gibi titriyordum Nikolann merdivenden karak bana doru geldiini grdm. Ah gzel, civan hanm, ben seni istiyorum, seni. Dediini iitebildim; bilmem nasl oldu, bu sz bana korkuyu unutturdu. Yerimden frladm, sofadaki koltuklardan birini bir ty gibi yerden kaldrdm, merdivenden aa frlattm. Hnzr herif, koltukla beraber aaya yuvarland, ben de frsat ganimet bilerek yan taraftaki pencerelerden birini atm, teki evin damna atladm. Bizden iki ev ar, Avusturyal bir madamn evi vard; damdan dama geerek o evin amar astklar tahta puuna atladm; avazm kt kadar madama seslendim. Kadncaz geldi, tahta putan beni ieriye ald. Artk orada baylmm. Baylmm ama hem kasca canm, hem de ondan ok daha aziz olan namusumu kurtarmtm.

Aye Hanm bunlar abuk abuk sylerken Nikolay haininin kardei ilkin tatllkla:

Hanmefendi, ne sylyorsunuz; ayp deildir? Gibi szlerle ii bastrmaya alm, muvaffak olamaynca Aye Hanm kolundan sarsarak:

Utanmyorsun, be kadn? Ne Allahn belas imisin? Sus artk. Defol buradan. Bam derde sokacaksn! Demeye balamt. Aye Hanm hiddetle kolunu silkti:

Brak beni, pis, melun herif. Katil kardeinin eli demeyen temiz kolumdan elini ek. Yoksa

Yine o hanma dnd:

224

te kardeciklerim, siz byle kanl katil bir herifin kardeinden mal alyorsunuz.

Bu paralarn nereye gittiini bilmiyor musunuz? Hep ite benim ve sizin gibi Mslman ve Trk hanmlarnn aln teri dken kocalarmzdan alp bu hnzr heriflere dktmz paralarla avaroflar, toplar, tfekler alnd. Analarmz, babalarmz, evlatlarmz hep bizim paralarmzla alnan toplarla, tfeklerle ehit edildi. Avarof zrhlsn, Yanyal bir Rumun verdii para ile aldlar. O lenler, kancka ehit edilenler sizin kardeleriniz deil mi? Yreiniz bu heriflerle al verie nasl raz oluyor? Sizde Mslman kalbi, Trk yrei yok mu?

Hanmlar oktan peelerini indirmiler, hala ellerinde tuttuklar kumalar plak balnn yzne atarak ayaa kalkmlard. Alar sesleriyle Aye Hanma: Hakkn var hemireciim; ne sylesen hakkn var. Biz dmanlarmzdan da aa bir dereceye dtk. Bundan sonra bir daha tvbe, Allah bir hakk iin buralara ayak bile atmayz. Diyerek arabalarna komulard.

imdi Aye Hanm, ruhlarnn ta en samimi ve gizli yerlerinde Mslmanlk ve Trklk yaayan stanbullu hemirelerinden n denemi olmaktan mtevellit bir hlasac sevin ile peesini indirmi, arkasna bakmadan, yine girdii gibi vakur, karken arkasndan savrulan en alak kfrleri anlayamam idi.

Yl 1 Say 32, 14 Terin-i Sani 1329, s. 248, 249, 250, 251 Maralolu

225

Bir Hapishane Ziyareti

Frsat bulup da mrmde hibir hapishaneye girmemi, istemeyerek yaplm bir dayak meselesinden dolay bir hafta cezaya arplan bir adamla cinayetin en byn ilemi bir katilin bir dam altnda, yan yana nasl yaamakta bulunduklarn grmemi idim. Geenlerde Anadoluyu gezerken, eski tarihimizde mehur olan kasabalardan birinin hapishanesini grmek istedim. Bir gazeteciye her yer aktr, istedii yeri grmesine, gezmesine mani yoktur.

Bir gn evvel hapishane mdr ile grtm; beni gezdirmeye sz verdi. Ertesi gn bir arkadala gittim: Byk bir meydan Sa tarafta uzunca bir sundurma Burada hapishaneyi gzetleyici jandarmalarla ufak tefek cezal baz ocuklar, delikanllar vard. Meydann ierisine girip de saa dnnce tam karda hapishane binas var. Kapdan ieri girince nmze demir parmakl bir kap daha kt. Sa taraftaki merdiveni ktk, kapnn zerinde harap bir odaya girdik: Mdr odas.

Kasaba, zmir vilayetinin en mamur bir sancak merkezi olduu, tarihi bir kymeti bulunduu halde, hapishanesi pek fena, ykldm yklacak bir halde idi. Mdr odasnn nnden hapishanenin avlusu grnyordu. ocuk denecek yata gen delikanllarla ak sakall ihtiyarlara kadar bir hayli adam, ya asl i hapishane binasnn glge taraftaki duvarna yaslanarak melmi, yahut avluda bir aa bir yukar gezmekte bulunmu idi.

binay dndan grmek kfi idi; burada ancak pek sefil bir surette yaanabilir idi. Mdre rica ettim: Yukarya drt be mebus davet etti. Bunlardan ikisi uzun sakal ve bykl idi. Bunlar epni airetinden olduklarn sylediler.

226

epniler, vaktiyle ii olmular, sonra her bir kabilesi Anadolunun bir tarafna dm. Baka kyler, baka airetlerle kz alp vermiler, ilerinde hi okuryazarlar yoktur; son derece cahildirler. Ziraatla urarlar, fakat en ok hayvan hrszl ederler. Bu adamlarla tatl konutum, hi fenalk edecek adamlara benzemiyordu. Gzleri glyor, yzleri parlyordu. epniler hayvan hrszlndan baka hibir kabahat yapmyorlard. Acaba, mezheplerinden mi, yoksa atalarndan m kalmt; bana airetlerinin hallerinden, adetlerinden sylediler; ta Horasandan buraya kadar geldiklerini unutmamlar. Bu adamlar sevdim ve bunlarn az bir himmetle ne kadar iyi bir silah unsuru olacaklarn anladm.

Bunlardan baka, Kayhan airetinden bir beyle, Kaarlardan iki zeybekle daha grtm. Sras geldike bunlar okuyucularmza anlatrm. Bence bunlarn hi biri fena adam deildi. Beraberimde birka Halka Doru says gtrmtm; baz gzel paralar bu adamlara okudum Anladlar ve gzleri dolu dolu oluyordu. Ruhlar bu kadar hisli olan kimseler, ne kadar kolaylkla doru yolda tutulabilir.

Ben imdi una inandm: Anadoluda sertlie lzum yok Ia lzum var Anadolu bir kere aydnlanr, Trkler bir kere uyanrsa, tesine Allah kerimdir.

Yl 1 Say 19, 15 Austos 1329, s. 151, 152 Maralolu

227

Bugn Trklerin Kurtulu Bayramna Tesadf Ediyor

Bugn gzlerimizde iki bayramn sadet dilei var. Hem dedelerimizin kurtulu bayramn hem Trk uyanklnn enliini kutlamak istiyoruz. Trkler kimdir, nerden geldiler, nereye gidiyorlar? Kllarnn parlts iinde yanan tarihimiz bile bize bunlar retmedi. Biz onun ilk yapranda gh dman nnden kaan bir tayfa gh sessizlie gmlm yurtlar arayan bir kabile grdk. Birok zaman Trkln asrlardan taan eref, yiitlik uultularna yabanc yaadk. Kapladmz hudutsuz memleketlerde en yksek ahikalarn gururunu bir denizin bulank sathnda uyutan billur bir rmak gibi benliimizi eritmitik. Aradan asrlar geti. Viyana surunu ka kere azmimizle titrettik, Avrupann bir ucuna, Amsterdama kadar ilerledik. aldranda askerimizin zafer nidalar yaylmt. Afrikann btn st ksmnda sancamz dalgaland. Frenkler krlmayan bir cesaret iin, Nevhavezel nnde bir Trk gibi diyorlard. En byk bir kumandan bir tabur Trkle bir dnya fetholunacan anlatyordu.

Yine ayaklarmzn altnda talarnn hrtsn hissedenler bize tahkir iin Trk dediler. Byk kalbimiz hi tehevvrle arpmad.

Fakat bir gn arktan garba, garptan arka durmadan koan bu nesil yoruldu. Adm adm geriliyorduk. nmzde ne aclarmz blecek bir scak el ne de bizden baka yarn diyen bir kan vard. Bunun karsnda bu memleketi kllaryla zabt ve bugne kadar muhafaza eden Trk ve Mslman rk yurtlarna yeniden hayat vermek iin tekrar el ele vermek ihtiyacn duydular. Asrlarca uzak kalm btn kalpler kenetlendi. te bugn de dedelerinin eski bir bayramn tesid iin ayn hisle kouyorlar.

228

Kurtulu Bayram nedir?

Dnyann ilk sahibi olan her byk millet gibi Trkler de soylarnn kuvvetini bir masaln kaynandan almlardr. Trklerden Buda dinine girmi olanlar kendilerinin Budann validesinden doduklarn sylerler. slam olan Trkler Yafesin yedi olundan biri olan Trkn neslinden geldiklerini iddia ederler. Hatta bunun ocuklarnn ismini de sayarlar.

Bunun beinci karnda Mool ve Tatar namyla iki olu varm. Mool Hann drt ocuundan birisini de Kara Han tekil ediyor. Birinci padiahmzn neslinden olmakla iftihar ettii Kurtulu Bayramna esas olan masal da bundan sonra balyor:

Mool hkmdar lhan Tatarlarn han Sivinc ile harp ediyor. kincisi Krgzlarla ittifak etmi bulunduu iin lhan malup oluyor. Btn askerleriyle beraber kendisi de kltan geiriliyor. En kk olu Kyan kk yeeni Tukuz ve iki kzdan ma-ada kimse kurtulmuyor. Bunlar dalardan tepelerden ayorlar. Irmaklardan meralardan geiyorlar. nlerine kan bir geyii kovalarken kendilerini meyvelerle ieklerle rtl bir yerde buluyorlar. Orada bu drt kii birleiyor. Artk geyik de bunlardan kamyor. ocuklar oalyor. Bir nesil vcuda geliyor. Ardan drt yz sene getikten sonra kendilerini besleyemeyen bu yerden kmak istiyorlar. Yol bulamyorlar. Bir gn bir kurt gryorlar. Bu yabanc hayvann nereden geldiini aratrrken gayet ufak bir delikten ktn gryorlar. Bir demirci onun etrafn kaplayan dalarn demir olduunu anlyor. Ateliyor. Da eriyor. Trkler etrafa yeniden yaylyor. Beinci asrda Avrupay dehet iinde brakyorlar.

Bunlarn ismi gh Finula, gh Hun, gh Macar, gh Mool, gh Trk, gh Manu, gh Bulgar oluyor, muhtelif dinlere giriyorlar.

229

Yol bulduklar gne yeni gn diyorlar. Ve her sene-i erifine kurtulu enlikleri yapyorlar. Yedi batn besleyen bu yurdun ismi Ergenekon kalyor. (Bunun birincisi da beli ikincisi konak demektir). Kurda bir halaskarlk timsali veriliyor. Ve gen bir muharririmizin dedii gibi, kurtulmak, kurtulu gibi kelimeler hep kurt isminden yaplyor. lk ktklar zaman krallarnn ismi Brteine (Bozkurt) adn tayor. Bunun neslinden Meryem gibi babasz douran Alangu isminde bir kz geliyor. Bunun dourduu ocuk onuncu karnda vaktiyle hemen btn Asyay istila eden Cengize baba dyor.

Trkler bayraklarnn tepesine altn bir kurt ba dikiyorlar.

Bu masal sade Moollarn lisan deil in tarihleri de kaydediyor. Gn bile gsteriliyor. Martn dokuzunda kldna itikad ediliyordu. nk bizden bu bayram alan Acemlerin Nevruz (Yeni Gn)u o vakte tesadf ediyor idi. Elan bile kyllerimizde dokuz rakamna kar bir hrmet hissi vard. Onlarda ekin biildii zaman demetlerini dokuzar dokuzar yyorlar, adna dokurcun (dokuzcun) diyorlard. Padiahlarmz verdikleri hediyeleri dokuzar

bahediyorlard. Bizde vezirliin derecesini gsteren tu drt, , iki,, bir, iken padiahn tuu dokuz adettir.adrnn nnde dokuz tulu bir bayrak dalgalanrd.

Han kterdikleri yani han setikleri zaman Trkler onu bir seccade zerine oturtur ve hrmet alameti olmak zere birka defa kaldrrm. Hrmetlerinin derecesini yceltmek ve ok sevdiklerini anlatmak isterlerse dokuz defa ykseltirlermi.

Fakat sonradan eski baz bayraklar zerinde dokuz yazl olduu anlald. Bu, martn yirmi yedisi demekti. Kendisi koyu bir Trk ve adsz olan Harzemahn yeni gnne rast geliyordu. Kabul olundu. te bugn martn yirmi yedisidir. Biz

230

btn kardelerimizin bayramn kutluyor ve bugnn bizim iin hakiki bir kurtulu sabah olmasn Tanr Taaladan diliyoruz.

Yeni Gnn kutladmz Harzemah, adszd demitik. Bu Trk veraset kaidesinin bir neticesidir. Eski Trklerin yasasnca mesela len adamn olu varsa en k topra alrd. Bunun ismine Moolca dekin Trke tekin (baba evinin koruyucusu) denirdi. Byk evlat mal ve hayvan srlerini alrd. len hkmdarsa askerler de bu bllen eyler arasnda bulunuyordu. Ortanca ocuk hibir ey almazd. Bir kt beygir verirlerse ona yeter. Okunu klcn alarak memleketten kmaya mecbur olurdu. Trk masallarna gre bu dalardan tepelerden geen bir ihtiyar kadna tesadf eder. Anam ol der; eer kabul ederse eve gelirler. Kocasna atam ol der. O da raz olursa kendisine ad vermelerini isterdi. Bunlar bazen bir serdarn yanna giderlerdi. O zaman cesursalar hkmdar olmak ihtimali de ziyadeleirdi. Cengiz, Timur, byle birer adszd.

Bu adet Trklerde az ok deierek bu gne kadar srklendi. Bizde de yaamayan ocuklar hala adsz braklr. Sadk, Temel, Dursun gibi isimler verilir. imdi kullandmz ata binen Trk pederini tanmaz, Trk beygire binerse kendisini serdar sanr. Babann evini yama ederken arkadalarna yardm et darb- meselleri de ta o zamann halini bize anlatan o zamanlardan kalma yaay szntleridir.

Yl 1 Say 51, 27 Mart 1330, s. 402, 403, 404 Uyank

231

slamlkta Tevekkl

Aramzda eskiden beri yaylm pek yanl bir sz vardr: Tevekkl gemisi batmaz derler. Hlbuki bunun ne kadar yanl ve zararl bir sz olduunu herkes kendi nefsinde tecrbe etmitir. Yapaca bir ie sarlmayan adam ne kadar tevekkl sahibi olursa olsun asla o ii ileri gtremez. nk ona tevekkl deil miskinlik, derler. Hak Taala Hazretleri isizleri sevmediini Kuran- Keriminde ak ak beyan buyuruyor, Hazret-i Peygamber de birok hadis-i eriflerinde alanlarn Allahn sevgili kullar olduunu mmetine anlatyor. yle iken slamla yakmayacak hallerde bulunmak, sonra da ona tevekkl ismini vermek gayet yanltr. Mslmanlkta art olan lnceye kadar alp para kazanmak, oluunu ocuunu iyi bakp okutmak, konu komuya elden geldii kadar muavenet etmek, donanmaya, orduya, mekteplere daima iane vermektir. te asl tevekkl budur. Yoksa tembel tembel kahvehane kesinde oturup da ilerini Allaha smarlayanlar, ailelerini yoksulluk iinde brakanlar dnyada sefalet ektikleri gibi yarn ahirette de cehennem azabna layk olmu olurlar.

slamlkta tevekkln ne demek olduunu daha iyi anlatabilmek iin size eski bir hikye syleyeyim:

Peygamberimiz Efendimiz Hazretlerinin ikinci halifesi Hazret-i mer bin el- Hattabdr. Hazret-i mer iddetiyle, doruluuyla, slam dinine ettii byk hizmetleriyle, mehurdur. Onun halifelii zamannda ran, Suriye, Msr gibi byk ktalar slamlar eline geti, slam dini her tarafa yayld. nk halifenin adaleti sayesinde koskoca slam memleketinin hibir yerinde fenalk olmuyor, Hazret-i merin korkusundan fenalar bakaldramyordu.

232

Hazret-i mer bir gn evinin kaps nnde oturup halkn davalarn grrken, birdenbire bedevi bir Arap geldi. Halifeye:

Esselam- aleykm ya emirl mminun.

Dedi. Hazret-i mer bedevinin selamn aldktan sonra:

Ne istiyorsun?

Diye sordu. Onun zerine bedevi u cevab verdi:

Geen gn lde namaz klarken devemi kaybettim. Onu isterim.

Tuhaf ey! Deveyi balam olduun halde nasl oldu da ipini zd? Galiba iyi balamamsn, kesin namaz klncaya kadar kap gitmi. yle ise kabahat senin.

Bedevi Hazret-i merin bu sz zerine biraz dnd. Sonra dedi ki:

Hayr, ya mer; deve ipini zp kamad. Ben namaza durmadan evvel onu balamadm; pek ziyade tevekkl sahibi olduum iin Allaha emanet ettim. Fakat namaz bitirince bir de baktm ki deveden hibir iz yok. Onun zerine

233

meseleyi anlatarak devemi istemek iin buraya geldim. Cenab- Hak kendisine emanet edilen bir eyi byle kaybeder mi?

Hazret-i mer kalarn att. Bedeviye sert bir sesle u cevab verdi:

Aklsz herif! Cenab- Hak h smme h insanlarn emanetisi deil ki senin deveni saklasn. Senin yaptna tevekkl deil, miskinlik, aklszlk derler. Eer namaza durmadan evvel enmeyip de devenin ipini salam bir kaza balasaydn, bana bu felaket gelmezdi. nsan devesini evvela salam kaza balamal, ondan sonra Allaha emanet etmeli. slamlkta tevekkln manas budur.

Bedevi Hazret-i merin bu szlerini dinledikten sonra utanp ekildi. Hazret-i mer bu suretle yalnz o bedeviye deil btn slamlara slamlkta tevekkln nasl olduunu retmi oldu.

Yl 1 Say 2, 18 Nisan 1329, s. 10, 11 M(im).

234

Halka 5

Evvelki makalemizde (1) halkn, yani kyl ve esnafn mektepler, cemiyetler yapabilmesi iin nne dp yol gsterecek okumu adamlara ihtiya var demi ve baka memleketlerde hoca, muallim, byk mektepler tebaas gibi okumu adamlar halk arasna girerek bu vazifeyi ifa etmekte olduklarn sylemitik. Vaka imdi zengin, malumatl, rahat ve kuvvetli grnen milletlerin hepsinde byle olmutur. Mesela Almanlarda, Ruslarda halkn ileri gelenleri yalnz ehirlerde oturup kalmamlar, kasabalara, kylere gitmiler, oradaki halk retmeye, ilerletmeye, yoluyla almaya, zenginlemeye, halkn insani, milli, vatani hislerini ykseltmeye uramlardr. Ben kendim byle halka doru giden Srplar, Bulgarlar, Rumlar kendi memleketimizde de grdm. Hele Seniede tesadf ettiim Srp muallimlerini hi unutamayacam. yl evvelsi, Yenipazar sancanda seyahat ediyordum. Sancaa Bosna hududundan girmi ve yolsuz yollardan, dalar talar arasndan beygir stnde geerek, nihayet dzce bir yerde kurulu Senie kasabasna gelip yetimitim. Kasabann en uzaktan grnen binas, iki katl, beyaz boyal byk bir ta evdi. Ben nce bu evi, hkmet kona sanmtm. Bir Srp iptidaiye mektebi olduunu sonradan kasabada rendim. slam mekteplerinin iptidaiyesini deil, rtiye ve idadiyesini dahi, kasabaya girdikten sonra bile arayp bulmak zorca idi. len st Srp mektebine gittim. Meer o gn muallimlerin itimalar varm. Etraf kylerin muallime ve muallimleri Senie mektebine toplanmlar, talim ve terbiye meselelerini mzakere ediyorlarm. Muallimler, bana yle dediler; bilmem syledikleri tamamen doru mudur? Hkmetin, maarif mdrnn, tabi bu itimadan filan hi haberi yoktu. Hatta bana refakat eden, mekteb-i idadiye mdr muavini bey galiba imdiye kadar bu mektebe bir defa bile olsun uramamt. Her dershaneye aslan eski Srp kralzadesinin resmini bile tanyamyordu Neyse bunlar bahsimizden hari, geelim. Byle on, on iki Srp muallime ve muallimine bir arada rastlamak, benim iin byk bir talih idi. Hemen konumaya, dersleri, ileri, almalar hakknda malumat almaya baladm. lerinden bilahare kar koca olduklarn anladm bir muallime ile bir muallim en ziyade nazar- dikkatimi

235

celbetti: Bu gen ky hocasyla kars, pek iyi Rusa ve Franszca konuuyorlard, her szlerinden ciddi ve geni malumat sahibi olduklar anlalyordu. Hocadan sordum:

Nerede okudunuz?

Evvela

Belgradda

darl

muallimini

ikmal

ettim;

sonra

Haydelbergde (Haydelberg Almanya ehirlerinden birisidir; pek mehur bir darl fnunu vardr.) felsefe ubesini bitirdim.

Muhterem zevceniz?

O yalnz Belgrad darl mualliminini ikmal etti; fakat sonradan ben onun da Franszca, Almanca ve pedagojide terakkisine, elimden geldii kadar altm. Zaten vaktimiz pek msait: Ortal k basnca, biz kyn mektebinde karla mahsur kalrz. Be alt ay dnya ile mnasebetimiz kesilir. Yollarmzn halini elbette grdnz, yarn bile onlardan geebilmek ir kahramanlktr; kn kahramanlar bile geemez. Ne Srbistan hududuna yetimek, ne Senieye gelebilmek asla mmkn olamaz.

Pek alacak bir ey deil mi? Bu Srp (o zamanlar Osmanl Srp) muallim Avrupann en byk darl fnunlarndan birisini ikmal etmi, ahadetname alm, sonra kn be alt ay, civar kye bile gidilemeyecek kadar dnyadan ayr, medeniyetten mahrum cra bir kye gitmi, darl muallimat ahadetnameli gen karsyla, mekteb-i iptidaiyesi hocal ediyor! Bazs, yalnz mekteb-i iptidaiyesi hocal deil, btn kyn, belki btn o civarn da hocaln ediyor O, yalnz yedi sekiz yandaki kyl ocuklarna alfabe retmiyor; btn

236

kye, belki btn o havaliye adam olmay, usull almay, servet kazanmay ve Srplamay retiyor. te asl halka doru gitmek byle olur

Senie ile Srp hududu arasnda bilmem hangi mehul ve kk kyn hocas olan bu Srp genci, hi mbalaasz sylyorum ki payitahtmzn byk mekteplerinde muallim veya mdr olan zatlarn biroundan ilimce, irfanca, hatta zekca stn idi Bu yksek emelli ky hocas, Srbistann da bycek ehirlerinde muallim olabilirdi; fakat o, ky muallimliini arzu etmi, karanlklara girip k datmay, zaten hayli aydn yerlerde parlayp gze arpmaya tercih eylemiti Byle halka doru giden genlerin varln, saylarnn boa gitmediini vaka-y ahire ispat etti: Dmanmz Srpllarn bize galebeleri sebeplerinden bir by de byle halka doru giden, ky hocal eden darl fnun mezunlarnn vcududur

ki sene evvel halka doru gitmeye hazrlanan Rum genlerini de Atina darl fnununun salonlarnda grmtm. Bunlar, Anadolunun kylarndan, ierilerinden, Trabzondan, Samsundan, Kayseriden, Ankaradan gelmiler, Atina darl fnununa talebe olmulard.

Atina darl fnunu bunlar nazarnda, hatta bir ksm Avrupallar nazarnda bile, arkn irfan ve ziya ocadr: Bilgi ve aydnlk arka, oradan dalacakm Atinada tahsilini bitiren gen Osmanl Rumlar, Anadolu ierilerine dalyorlar, kasabalara, kylere kadar gidiyorlar, mektepler ayorlar, hocalk ediyorlar, hekimlik ediyorlar, yani halka gidiyorlar, kendi halklarnn, Rumlarn maddi hastalklarna ila veriyorlar, manevi hastalk olan cahillerini gidermeye alyorlar ve ayn zamanda umumi Helenlik (Yunanllk) fikr-i millisini de alyorlar

237

Rum vatandalar, byle urarken, acaba bizim Trk genleri ne yapyor? Bu sualin cevabn gelecek makalede bulmaya alrz.

Yl 1 Say 31, 7 Terin-i Sani 1329, s. 237, 238 Akuraolu Yusuf

238

Trk ocuu Ailede Nasl Terbiye Edilmeli?

timai hayatn slah hakknda beeriyete byk hizmetleri sabka etmi olan Ogst Kunt ve Frobelin beyanna gre dnyada ne kadar insan varsa o kadar da ahlak mevcuttur. Fakat esas itibariyle huylar iki snf tefrik edilebilir ki bunlardan biri fena ahlak, dieri iyi ahlaktr.

Baka bir filozof dahi ilk terbiye aileden balar, mektep ise onu ikmal eder demitir. Binaenaleyh bu iki ibareden u netice hsl olur: Aile bir kereste hazr eder, mektep dahi o keresteyi bir doramac gibi slah edip zerine cila verir. Demek ki mektep marangozhanesine teslim ettiin kereste adi bir st paras ise ondan bir amur teknesi yahut bir tabut yaplr. ayet ceviz veya abanoz vermi isen kalbi ferahlattrc bir piyano yahut hayat- umumiyeye hadim bir vapur imal edilir.

u halde elimizdeki evlat kerestesini slah etmenin usul nedir?

Evvela: ocuklarmzn ahval-i ruhiyelerine iyice vakf olup onlarn tabiatn anlamak; saniyen: tabiatlarn anladktan sonra istidatlarna gre talim ve terbiye etme arttr. Eer evladn serke, munid, bed ve sert huyda ise fturlatp onun bu halini dost ve dmanlarna daima ekva ederek her tecavzn edit bir lisan veya denekle slaha alma; zira senin bu meslein ocuun fikrine evvela az ok tesir eder ise de sonunda hibir tesir hsl etmeyecektir. nk bu usul ile edilen terbiye ocuun kalbinde pederine kar adavet hsl edip, sen rtn ikmal ile nfuzun tesir edemeyecei bir zamanda daima babasn tahkir, byk byk meclislerde terzil etmek suretiyle intikam alacaktr.

239

Hilkaten sert huylu ocuklarn telim ve terbiyesi her ne kadar latif ve mlayim ocuklardan daha mkl ise de iyi hasiyetlerin de ksm- azmi bu cinslerde kesretlice olduundan bu iyi evsafn hatr iin sabr ve sebat, hilm ve metanetle muamele edip daima latif nasihat, ahlaki imtiyazlardan mahrum etmek tarikiyle edilen tekdirler daha messir olur. Bylelere sert muamele etmek sert kabalara atlan talara benzer ki geriye srayp atan sakatlar.

Sert bir mermere heykeltran sert ve iri glnn istimal etmeyerek elik kalemlerle yava yava istedii nak verdii gibi sen de elik iradat ve hilm kalemiyle onun kalbi zerine ile, muvaffak olursun. Yoksa hiddet ve iddetle evlad nfuzum altnda ezerek slah ederim zannediyorsan ok yanlyorsun. Evladn seni cebbar bir amir deil, adil bir hkim bilmelidir. Yanna bir gaddar gibi deil, adil bir rehber gibi gelesin. Ettiin tekdirden dolay senden en byk dman gibi ikrah etmek deil, crmne layk ceza tertip eden bir mfik baba gibi seni sevsin ki tekid ve nasihatlerin semeredar olsun.

Seni fkelendirecek bir kusur etti ise asla tekdir etme; zira hrs esnasnda edilen tekdir ceza deil gazab yenmektir. ocuk ondan mtenebbih olmazsa sabret, hrsn teskin olsun ve akl- selim ile evladn kabahati nispetinde tedib edebilesin. ocuu hilm ve tatllkla idare edip iyi hasiyetlerini dahi mkfat ile taltif eyle. Verecein mkfatlar ise senin deil ocuun arzusuna muvaffak olsun. Mmkn olduu kadar onu serbest brak. Bulunduun meclislere beraber gtr ki usul-i muaeret rensin. Fakat dikkat et ki ahlak ifsad edecek sohbet, bulunduun mecliste cereyan etmesin. Trklkte ekseriya bu noktaya dikkat edilmez ve onun iindir ki medeni dnya Trkleri ayplar; zira ocuklarn huzurunu nazar- itibara almayarak irkin ve naho sohbetler ederiz. Nesl-i ati ise bundan dolay ahlak basamaklarndan aa dp vahete doru ilerler.

240

ocuun iyi meylini tevik et, fena arzularna ise gem tak. Eline fazla para verme ki yiyecek eylere sarf edip hem pisboaz, hem de msrif olmasn; verecek olursan dikkat et ki dkn fakirlere vererek sahavet rensin. Evin ierisinde validesi, harite sen kendin ona refik olunuz ki harici dostlar aramaya mecbur olmasn. Zira fena dostlarn at yaralar merhem kabul etmez.

Evladn faziletleri iin sevdiin kadar fena huylar iin ondan nefret etme. Vatan hissi ile onu perverde eyle ki hakiki bir vatanperver olsun. Dini hisleri kuvvetlendir, nk asr, hazr mtaallim genlerden ziyade mtemeddin ve li siret sahibi genlere muhtatr. Milletta ve hemcinsine kar fedakr olmay sen sabavetinde ona talim eyle, fakat taassuba meyil eder ise ondan ictinab ettir; zira mutaasb bir gen ailesine zll, millete ar, irket-i beeriyeye byk bir beladr. Bir sz ile fikirleri tenvir et, ayn zamanda kalplere metanet ver. Mecburi talimi ocuun zihnine yerletir. Kuvvetli bir bnye mesut bir neslin ailesini tekil edecek, Trk kavminin ise hasret ekip arad, ite, bu nevi bir terbiyedir.

Yl 1 Say 38, 26 Kanun- Evvel 1329, s. 302, 303 Krehir Ermeni Mektebi Mdr, Hrant Hayri

241

Baba d 3

Alt yz bu kadar yl evvel koca dnyann u gk renkli gzel denizlerinin sedef kumlu kylarna candan vurulup bir daha ayrlmamak zere yerleen biz Osmanllarn gayet temiz yrekli byk dedelerimiz koyun, kei, inek, at gibi hayvanlarn kymetini anlamlar adeta o hayvanlarla tam arkadaasna yzlerce yllar bir dam altnda birlikte yaamlard.

Osmanllk byyp kutlu bir devlet haline girdikten sonra da iftilikle de beraber kuvvetli hayvan, cins at yetitirmek sanat da ileri gtrlmtr; gnlerce sren hayvan alm ve satm panayrlar meydana gelmitir; cirit gibi binicilie mahsus faydal oyunlar, atlara layk olduklar ehemmiyeti verdirdii gibi binicilerin gvdesini de elie evirmitir.

O gzel vakitlerde memleket, zamanna gre ilerlemi; han, kr, medrese gibi binalarla dolmu; halk da zmrt gibi yurtlarda ekincilik ve kasabalarda, ehirlerde alveri ederek alnteri ile namus dairelerinde alp kazanm, tembellik nedir, bilmeyerek geinmilerdir.

imdi bizim elimizde ne at kald e meydan. Avrupay tanmaya baladmz zamandan beri bize bir aknlklar geldi. Hemen elimizde, avucumuzda baba miras ne ilerimiz, ne sanatlarmz varsa hepsinden birden vazgetik. Avrupaya, o bilgi yurduna kar azmz aarak baka kaldk.

Eskiden Araplarn Rum diyarna ve bilgilerine ehemmiyet verdikleri gibi Japonyallar da bu zamanda Avrupay gezip bilgilerini rendiler; fakat deden

242

kalma ilerin, adetlerin iplerini atmak yle dursun daha iyiye gtrmeye altlar. Biz ise Dimyata pirince giderken evdeki bulgurdan da olduk.

Hani ya eski iftler, iftlikler, ya ve bal kapannda alan Hayriye tccarlar? Nerede amn, Halepin ipekli ve dayankl kumalarn dokuyan tezghlar?

Bunlarn hibiri kalmad; yerlerine bankalar, fabrikalar da aamadk. Zenginliimiz, bamz, bahemiz hep elimizden gitti.

Aybmz bu kadar kalsa yine neyse Frenkler arasnda bile darb- mesel olmu bulunan Trk kuvveti, Trk sal da kayboldu. Bari o eski aslan gibi gvdeler kaya gibi yrekler kale idi. Atlar da stma, frengi, verem gibi hastalklar kemirdi, bitirdi. Eskiden dnyalar rkten Osmanl Trkleri seneden seneye drt yz bin kii eksilmeye balad. Bu ziyana dalar dayanmaz.

Bu saydmz ziyanlardan, belalardan kurtulmak ister isek attmz faydal eyleri yeni batan arayalm. Eski panayrlarmz kurup iftliklerimizi iletelim. Tezghlarmzn bana yeni batan geelim. Unutulmak derecesine gelmi olan Trklk hayatn uyandralm ve bu salam temeller zerine Frenklerden reneceimiz gzel bilgileri, sanatlar yerletirelim. O zaman yerimizde diki tutturur ve faydal bir surette alrz. Zaten Peygamberimiz Efendimiz tarafndan bilgiyi nerede bulur isen oran almaya iznimiz vardr. Fakat bizim de bir temelimiz, bir milletimiz olsun. Byle milli ktkler zerine Avrupann medeniyet asn vurur isek kuvvetlice tuttururuz.

243

Kendi dokuduumuz kumalardan giyinip tarlalarmzn, tezghlarmzn bana koar isek para kazanmaya, adam olmaya balarz. Bu hayrl almak yznden halkmz zenginletike hkmetimize seve seve fazla vergiler veririz, sonra ondan bataklklarn kurutulmas, yollarn yaplmas gibi faydal eyleri gsmz gere gere isteyebiliriz.

Her millette olduu gibi bizde de bir miktar byk bilgiler, mimarlar, ressamlar bulunsun, yetisin; fakat oumuza adamakll okuyup yazmay, hesab belletir, ifti evlatlarna ziraat; sanatkr yavrularna sanayi retir iptidaiye mektepleri lazm. Cmlemiz oralardan knca tezgh bana, saban ardna komalyz. Byle yapmaz isek, kuma yaslanm gemi gibi bocalar dururuz.

Son yllarda grld gibi kahvelerde, sokaklarda babo gezmekten, bir ey biliyormu gibi siyasi dedikoduculuk etmekten vazgeip ibana komaz isek yuvarlanmakta olduumuz amurdan paamz kurtaramayz.

Unutmalm ki bu dnyada namusuyla yaamak, ancak i g sahibi olan milletlerin hakkdr.

Yl 1 say 3, 25 Nisan 1329, s. 21, 22 Abdlfeyyaz Tevfik

244

Nestle St ve Baz Doktorlarmz

Zamanmz

ahvalini,

gidiini

az

ok

anlayanlarmz,

daima

ziraatmz, sanatmz ykseltmeliyiz, iktisaden ykselmeliyiz, yoksa iimiz berbat. A, plak kalacaz szn evrad gibi tekrar ediyoruz. Hkmet de bunu byle dnyor. Frsat dtke gmrk resmini arttrarak yerli maln srmn temin etmeye alyor. Bir ecnebi devletle muahede yaptka gmrk resmine yzde iki, ilave etmek istiyor. Bir taraftan bylece yerli malna rabet hsl olsun diye allrken dier taraftan en mnevver, vatanperver geinen baz mhim adamlarmz yerli malnn canna kyyorlar Fesuphanallah!

Memleketimiz her eyden evvel hayvan ve aliyel husus, koyun, inek, manda, yetitiren bir memleket deil mi?

Bu, boynuzlu hayvanlardan da et, st, yn, yapa kar. Demek oluyor ki memleketimizin en bereketli bir mahsul de st ve stten yaplan eylerdir. Bir takm tatl su, Frenklemi zppe beylerimiz teden beri memleket mahsul peyniri brakp kurtlu ve kokmu Frenk peynirine ak ve alaka balamlardr. Tereyann da ecnebiden gelmileri, ne kadar pis ve mahlt ve bayat olsa, yerliye stn tutuluyor. Bunlar imdilik brakalm. Fakat yakn zamanlara kadar st de ecnebi memleketten getirtip yemek modas olsun kmam idi ya! Bir iki senedir, kr olas gzlerimiz, onu da grmek bahtszlna mahkm oldu. Bursa, zmir gibi yakn yerlerde kan memleketimiz stlerine mteri bulunamazken Nestle, Kohler namndaki birtakm kumpanyalar ta svireden getirip bize sahte st yutturuyorlar. Herkes kazancn arar, bu kumpanyalar da elbet para kazanmak iin her eyi yaparlar; hele bizim gibi alk, parlak eylere ocuka kaplr ve kumar mptelas bir halk buldular m, bin trl atafatl ilanlar, bin trl sahte mkfatlarla kazkladka kazklarlar. Bu heriflerin hakkdr. Lakin halmzn en mnevver saylan tabakas,

245

doktorlarmz, doktor muallimlerimiz yabanclarn bu fena hareketlerine erik olmallar myd? Birka altn paras hatrna memleketlerinin en mhim bir menba servetini kurutmaya almallar myd? Nestlenin koca gazete sayfalarn dolduran yorgandan byk ilanlarnda Nestle stnn fazailine dair en mehur ve en yksek mevkilere km doktorlarmzn imzasyla bir sr methiyeler okuyoruz. Halkmz bu byk isimleri grdke, Hah en iyi st Nestle imi. diye kendi ineinin stn brakp, Nestle kutusunun eker ve un bulamacn yemeye kalkyor! Bu doktor raporlarnn milli servete ziyanndan baka, ocuklarmzn shhatine zarar vermek ihtimalleri de yok deildir.

Hkmet ve bir ksm halk ecnebi emtiasndan kurtulmaya alrken en mnevver tandmz adamlar, be kuru hatr iin ecnebi stlerinin tellalln yapmaya kalkrsa, sonra halimiz neye varr? O muhterem doktorlarmza sorarz: Memleket nokta-i nazarndan derince dnlecek olursa, gmrkten mal karmak iin alnan rvetle, mahud raporlar yazmak iin alnan honorer arasnda ne fark vardr?

Yl 1 say 24, 19 Eyll 1329, s.190, 191 Doruyu Syler

246

Biz ve Onlar

Burada bizden maksat btn arkllar, yani Avrupal veya Amerikal olmayan milletlerdir. Bunun iinde Trk, Arap, Acemi hepsi vardr. Onlardan maksat da Avrupallardr. Bunun iinde Avrupa memleketinin en geride kalm olan Moskof da dhildir.

Benim burada biz ve onlar szn baa yazdmn sebebi arada srada kendimizi onlarla lerek farkmz gstermek ve anlatmaktr.

Baz ileri onlarn nasl yaptn ve bizim nasl dndmz ve niin yapamadmz anlatmaktr. Biz onlardan ibret almalyz. Onlarn gidiine bakarak kendimizi dzeltmeye almalyz. Baknz size birka ey bildireyim. Mesela:

Onlar ufak tarlalarnda son derece dikkatli ve hesapl alarak, gbreler kullanarak pek temiz ve gzel mahsul alrlar; tarlalarnn drt etrafndaki yemi aalar en iyi ve en pahal cinsten ve dallar desteksiz ykn ekemez haldedir. Toprakta bir yabanc ot yok denecek kadar tarlas temizdir.

Bizim tarlalarmz yarm ilenir. Hesabn yapmay pek bilemeyiz. Her sene birazn dinlendirir, birazn ekeriz, gbre kullanmak yolunu beceremeyiz, tarlalarmz ot brmtr, onun zararn dnmeyiz, temizlemesini ihmal ederiz. Yemi aalarmza bakmayz. Emeimizin kadrini o kadar bilmeyiz; hesabmz am halde urar, dururuz.

247

On dnm sahibi bir Fransz iftisi ilim ve marifetle, dikkatle, hesapla alarak, iyi mahsul alp iyi fiyatla satarak, idare ile kanaatle geinerek hem bizden ala yer ier, bizden iyi giyinir, sonra da her hangisini arasan sandnda be yz liras vardr. Borca girmek aklna gelmez. ocuklarn rtiyede okutur. Kzn gelin ederken para verir. Bizde on dnm sahibi bir ifti ancak boazn doyurur. Srtna temiz bir ey giymekte zahmet eker. Kesesinde paras bulunmaz. Mahsulnen ne edeceini bilmez, faizci elinde esir kalr. Hayvan lrse yerine alamaz. Tarlay brakr, gider, gndeliki olur. Yersiz renber haline gelir.

Onlarn at, kz tavldr. Sebebi elbette iyi yem verip iyi baktdr. nk o, hayvana ne kadar iyi baklrsa o kadar ok dayanacan ve abuk ihtiyarlayarak iten kalmayacan bilir.

Onlarda srt yaral bereli hayvan yoktur. Hep hayvanlar besili ve semizdir. Hayvan iyi terbiye etmeyi de bildiklerinden bargir yahut kze vurmak deti pek azdr. Byle iyi bakmak, iyi yedirmek ve rahatla altrmak sayesinde hayvanlar salam ve kuvvetli cinsler olmutur. Fransann Flemenkin inekleri gnde, yani yirmi drt saatte on be on alt okka st verir. Araba ekmek ve binen iin dnyann en gzel at cinsleri ngiliz ile Franszdadr. Hayvan yetitirmesi, hesapl almasn bilen bu milletler yalnz at, kz deil, insann iine yarayan ve para getiren ne havya varsa hepsine almlar, gzel kpekler, kediler, tavanlar, tavuklar, slnler ve trl trl kmes hayvanlar yetitirmilerdir. Bunlardan pek byk ticaret ederler, milyonlarla para kazanrlar.

Bize gelince: kzlerimiz kk ve zebundur. yi besleyemediimiz iin kuvvetsiz yahut tembel olmutur. Beslemesine hem dikkat etmeyiz, hem de bu ii Frenk kadar bilmeyiz. Yk tayan, araba eken at gibi, eek gibi, katr gibi hayvanlarmzn srt, baca bereli olmak sanki bize mahsus bir hal ve bir adettir! Bunun sebebi dikkatsizlik ve pisliktir. irkin halinden baka hayvan huylu eder,

248

rtr. Hayvan huylandka krba atarz, o vakit daha berbat olur. Beslemesini de bilmeyiz, biraz daha gayret edip de hayvan kuvvetli ve oka yem ile doyuramayz.

Onlar salan ineklerine stn ziyadeletirmek iin neler yedirirler. Hayvann itihasn amak iin birka tr ey verir ve ara sra deitirirler. Kasaplk hayvanlar alacak derecede semirtirler. Tavuklarn azna huni gibi bir ey koyarak ve aletle kursaklarna yem indirerek az zamanda yal ve semiz olmalarnn yolunu bulmulardr. te byle beklemeyerek semizlettikleri tavuk ticareti onlarca byk eydir. Biz bunlar bilmeyiz, dnmeyiz, anlarz ama yapmaya eniriz, elimizden gelmez sanrz.

Onlarn dam, ahr temizdir. Daima sprrler. Gbreyi altn gibi saklarlar. nk ekinlerinin can odur. Fransz iftisi eski kundurasn yemi aacnn dibine gmer derler. nk kundura ryp gbre haline geldiinde aaca faydas olur. Hem onlar damn temizlii, kuru ot kmesinin nizamnda yaplmas ve gbre ynnn toplu durmas, sebze bahesinin nizam gibi eylerle nrler, birbirlerine kar byle hakl ve gzel eylerle iftihar ederler.

Biz bunlarn hibirine merak etmeyiz. Ahrlarmzn yanndan kokudan geilmez. Odamz, ocamz hep periandr. Bu hal bizim kudreti olmayanmzla beraber olanmzda da byledir. te hep aypladmz budur. Kudreti olanda da akl yok deil mi? Ben buna aklszlktan ziyade fena almak diyeceim. Fena eye alan ondan g kurtulur. Bunun yolu iyi hesap etmek ve faydasn akllca dnmektir. O vakit insan daha dikkatli alr.

Onlarn hepsinin daima paras vardr. Bu paray uzun sene biriktirirler, bankalara koyarlar.

249

Bizde para yoktur. Kazandmz ancak boazmza yeter. Baz kere elbise almak iin para bulamayz, yalnayak gezeriz. Sonra da be kuru ziyade kazanarak u muhta olduumuz ufak tefei almak yolunu dnmeyiz. Yani demek isterim ki fakirlie, perianla katlanrz da yorgunlua dayanamayz.

te onlarn marifetleri, bizim kusurlarmz.

Onlarn i bilmesi, bizim cahilliimiz.

Onlarn hesap etmesi, bizim kaytszlmz.

Onlarn zenginlii, bizim fakirliimiz. Ne vakte kadar bu byle srecektir. Azck uyanp da aklmz bamza alarak biz de onlar gibi iyi almann, temiz yaamann, iyi kazanmann, oluk ocuumuzu terbiye ederek ve para saklayarak salam ve zengin bir millet olmann yolunu aramazsak halimiz yamandr.

Yl 1 Say 39, 2 Kanun- Sani 1329, s. 305, 306, 307 Ali Suad

250

4. KAYNAKA
AAOLU, Samet 1998 Babamn Arkadalar, letiim Yay. st.

AKAY, Hasan 1998 Tanzimat Sonras Trk Edebiyatnda Yeni Fikirler, Kitabevi Yay. st.

AKURA, Yusuf 1976 Tarz- Siyaset, Trk Tarih Kurumu Yay. Ank.

-------------------- 1981 Yeni Trk Devletinin ncleri, Kltr Bakanl Yay. Ank.

AKI, Niyaz 1989 Trk Tiyatro Edebiyat Tarihi I, Dergh Yay. st. 1989

AKYZ, Kenan 1995 Modern Trk Edebiyatnn Ana izgileri, 18601923, nklp Kitabevi, st.

ANDONYAN, Aram 1975 Balkan Harbi Tarihi, Sander Yay. st. Trkesi: Zaven Biberyan

ARA, Mesami 2000 Jn Trk Dnemi Trk Milliyetilii, letiim Yay. st.

ARIKAN, Zeki 1997 Tarihimiz ve Cumhuriyet, Muhittin Birgen (18851951), Tarih Vakf Yurt Yay. st.

ARMAOLU, Fahir 2005 20. Yzyl Siyasi Tarihi, Alkm Yaynevi

ARTAN, Gndz 1994 Takma Ad, Soyad, Rumuz Dizinleri (Tanzimattan Gnmze), Trk Ktphaneciler Dernei el ubesi Yaynlar

251

BAYRAKTUTAN, Yusuf 1996 Trk Fikir Tarihinde Modernleme, Milliyetilik ve Trk Ocaklar, Kltr Bakanl Yay. Ank.

BERKES, Niyazi 2006 Trkiyede adalama, YKY, st., (Yayna Hazrlayan: Ahmet Kuya)

ANKAYA, Ali 1968, 1969 Yeni Mlkiye Tarihi ve Mlkiyeliler, Mars Matbaas, Ankara, , 8 cilt.

ETN, Nurullah 2006 Takma-Mstear simler Szl, Edebiyat Ota Yay. Ank.

ETNKAYA, Bayram Ali Modern Trkiyenin Felsefi Kkenleri, Cumhuriyet ni, e-dergi, (http://www.cumhuriyet.edu.tr/edergi/makale/361.pdf)

DEM, Ahmet 2006 Aydnlanma Dncesi, letiim Yay. st.

DUMAN, Hasan http://www.edhvakfi.org.tr/kasya.pdf

EMROLU, ztrk 2003 Trkiyede Edebiyat Topluluklar, Aka Yay. Ank.

EMRE, smet 2004 Haziran Trk Duygusu Mecmuas zerine Bir nceleme, Cumhuriyet ni, lahiyat Fakltesi Dergisi, cilt VIII / 1, s. 6174

ENGNN, nci 2006 Yeni Trk Edebiyat, Tanzimattan Cumhuriyete, (1839 1923), Dergh Yay. st.

GKALP, Ziya 2004 Trkln Esaslar, MEB Yay. st.

------------------ 2006 Trklemek, slamlamak, Muasrlamak, Aka Yay. Ank.

GVSA, brahim Alaettin 19451946 Trk Mehurlar Ansiklopedisi, Yedign Neriyat

252

GZC, Sevim 2004 Ayal ile Kiraclarnda Anlatc Sorunsal, Bilkent niversitesi, Trk Edebiyat Blm, Yksek Lisans Tezi, Ankara

IIK, hsan 2002 Trkiye Yazarlar Ansiklopedisi, Elvan Yay. Ankara

-------------- 2006 Resimli ve metin rnekli Trkiye edebiyatlar ve kltr adamlar ansiklopedisi, Elvan Yaynlar, Ankara

NAL, Mahmud Kemal 1969 Son Asr Trk airleri, 12 cilt, MEB Yay. st.

KARACA, Nesrin T. 1993 Celal Sahir Erozan, MEB Yay. st.

KILI, Selami 2005 II. Merutiyetten Cumhuriyete Trk Devrimi ve Fikir Temelleri, Kaynak Yay. st.

KIYICI, Mahmut 1998 Ispartal ve Ispartaya Hizmet Etmi Byk Adamlar, Glta Kltr Yay.

KOMSYON 1981 Trk Dili ve Edebiyat Ansiklopedisi: Devirler, simler, Eserler, Terimler Yayna Haz. Ezel Erverdi ...[ve te.], Dergh Yaynlar, st. cilt IV

KOMSYON 1985 Tanzimattan Cumhuriyete Trkiye Ansiklopedisi, letiim Yay., cilt 1 ve cilt 2

KOMSYON 1999 Tanzimat, MEB Yay. st, 2 cilt

KOMSYON 2001 Tanzimattan Bugne Edebiyatlar Ansiklopedisi, 2 cilt, YKY, st. Yayn Ynetmeni: Ekrem akrolu, Editr: Murat Yaln

KOMSYON 2002 Trkiye Tarihi 4, ada Trkiye, 19081980 Cem Yay. st. Yayn Ynetmeni: Sina Akin

253

KOMSYON 2002 Modern Trkiyede Siyasi Dnce, Milliyetilik, letiim Yay. st. cilt 4, Yayn Ynetmeni Murat Belge

KONAR, Elif 2003 Grbz Trk ocuu Dergisinin ncelenmesi (19261928 Yllar), st. Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi

KORKMAZ, Alaaddin 2005 Ziya Gkalp, Aksiyonu, Merutiyet ve Cumhuriyet zerindeki Tesirleri, MEB Yay. st.

KURDAKUL, kran 1999 airler ve Yazarlar Szl, nklp Yay. st.

KUSHNER, David 1979 Trk Milliyetiliinin Douu, Kervan Yay. st.

LEWS, Bernard 1984 Modern Trkiyenin Douu, TTK b.e. Ank.

MARDN, erif 1996 Jn Trklerin Siyasi Fikirleri, letiim Yay. st.

------------------- 1997a Trk Modernlemesi, letiim Yay. st.

------------------- 1997b Trkiyede Toplum ve Siyaset, letiim Yay. st.

MER, Cemil 1995 Bu lke, letiim Yay. st.

NECATGL, Behet 2006 Edebiyatmzda simler Szl, Varlk Yay. st.

OBA, Ali Engin 1995 Trk Milliyetiliinin Douu, mge Kit, Ank.

OCAK, Hsn Cemal 2002 Osmanl ktisat Dncesinin Geliiminde Halka Doru Dergisinin Yeri, Marmara ni, Sosyal Bilimler Enstits, ktisat Anabilim Dal, Yksek Lisans Tezi, st.

OKAY, Orhan 2005a Batllama Devri Trk Edebiyat, Dergh Yay. st.

254

------------------ 2005b Milli Edebiyat Akm, slam Ansiklopedisi, TDV Yay. st., cilt 30

ZDEN, Mehmet 1985 II. Merutiyet Devri Halklk Dncesi ve Halka Doru Dergisi, Hacettepe ni, Sosyal Bilimler Enstits, Tarih Anabilim Dal, Yksek Lisans Tezi, Ank.

--------------------- 2005 Yaz Atatrk Dneminde Kemalist Metinler: Arafda Bir Kemalizm: Tekin Alp ve Kemalizm (1936), Bilig, say 34

--------------------- 2006 Trkiyede Halkln Evrimi (19081918), Manas ni. Sosyal Bilimler Dergisi, Say 16

SANDER, Oral 1998 Siyasi Tarih, lkalardan 1918e, mge Kitabevi, Ank.

------------------ 2000 Siyasi Tarih, 19181994, mge Kitabevi, Ank.

SARINAY, Yusuf 2004 Trk Milliyetiliinin Tarihi Geliimi ve Trk Ocaklar, tken Yay. st.

ENEL, Alaaddin 1996 Siyasal Dnceler Tarihi, Bilim ve Sanat Yay. Ank.

TANPINAR, Ahmet Hamdi 1988 On Dokuzuncu Asr Trk Edebiyat Tarihi, alayan Kit, st.

---------------------------------- 2004 Edebiyat Dersleri, YKY, st

TOPRAK, Zafer 1984 K Osmanl Narodnikleri: Halka Doru Gidenler, Toplum ve Bilim, say 24, s. 6981

255

-------------------- 20052006 Poplizm ve Trkiyedeki Boyutlar, Osmanl Bankas Ariv ve Aratrma Merkezi, Gncel ada Trkiye Seminerleri

STEL, Fsun 2004 mparatorluktan Ulus-Devlete Trk Milliyetilii: Trk Ocaklar, letiim Yay. st.

YALIN, Alemdar 2002 II. Merutiyette Tiyatro Edebiyat Tarihi, Aka Yay. Ank.

YILDIRIM, Tahsin 2006 Edebiyatmzda Mstear simler, Selis Kitaplar, st.

YILDIZ, Sadettin 2006 Tanzimat Dnemi Edebiyat, Nobel Yayn Datm, Ank.

256

EK 1 DERGDEK FOTORAFLAR126

1.

2.

126

Fotoraflarn aklamalar iin Konu Balklarna Gre Fihrist blmndeki Fotoraflar ksmna baklabilir. Fotoraflar, fihrist blm dikkate alnarak kronolojik bir sra ile yerletirilmitir.

257

3.

4.

258

5.

6.

259

7.

8.

260

9.

10.

261

11.

12.

262

13.

14.

263

EK 2 HALKA DORUDAN SELM CLT, KAPAK ve SAYFA RNEKLER

264

265

266

267

268

269

270