MUKAVEMET I

TEMEL LKELER
KEST ZORLAMALARI
GERLME
EKL DETRME VE MALZEME BAINTILARI
GERLME-EKL DETRME ANALZ
MUKAVEMET I
SUNU DERS NOTLARI
Tacettin SARIO Tacettin SARIO LU LU Yunus Yunus Z Z EL EL K K RS RS
Hakan EROL
Eskiehir Osmangazi niversitesi
Mhendislik Mimarlk Fakltesi
naat Mhendislii Blm
2007 Gz Yaryl
Selim Selim ENGEL ENGEL
OSMANGAZ NVERSTES
MHENDSLK MMARLIK FAKULTES
NAAT MHENDSL BLM
MUKAVEMET I DERS PLANI
DERS SAAT : Cuma I.retim 09:00-12:00 II.retim 14:00-17:00
SINIF : A
KREDS : 3
RETM YES : Dr. Yunus ZELKRS Oda No:311 Telefon: 3216 E-Mail: yunuso@ogu.edu.tr
GRME SAAT :
DERS SAAT : Cuma I.retim 09:00-12:00 II.retim 14:00-17:00
SINIF : A
RETM YES : Dr. Selim ENGEL Oda No:403 Telefon: 3232 E-Mail: ssengel@ogu.edu.tr
GRME SAAT :
DERSN AMACI :Mhendislik fakltesi rencilerine, yap ve makine elemanlarnda, etkisi altnda olduklar d
ykler sebebiyle oluan gerilme ve ekil deitirmelerin, bir matematik disiplin iinde , yap malzemesi derslerinde
yaplan deney sonular, mhendislik limitleri iinde kalmak kaydyla yaplan basitletirici kabuller ile statik
derslerinde alnan genel denge kavramlar kullanlarak hesaplanmas iin gerekli altyapnn hazrlanmasdr.
KONU BALIKLARI
1- Temel prensipler: Giri Analiz yntemleri, Kuvvet ye yk tipleri, Denge koullar, kuvvetler (Kesit tesirleri)nin
incelenmesi, Kuvvet Bileenleri Mesnet tipleri, Yk, kesme kuvveti ve moment ilikileri Kesit tesiri diyagramlar,
(integrasyon Yntemi, Kesitler yntemi)
2-Gerilme Kavram : Giri, Gerilme tahmini, Gerime bileenleri, Gerime tansr, Eksenel kuvvet, Ortalama kayma
gerilmesi, Basit yap elemanlarnda gerilme uygulamas, nce cidarl basn kaplar, Emniyet (Gvenlik) gerilmesi
Emniyet faktr
3-ekil deitirme, malzeme ilikileri : Giri, Birim ekil deitirme, Birim ekil deitirme bileenleri,ekil
deitirme tansr, Mhendislik malzemeleri Gerilme-birim ekil deitirme diyagramlar, Hooke Kanunu,
Poisson oran, Genelletirilmi Hooke Kanunu, ekil deitirme enerjisi.
4-Gerilme ve ekil deitirme analizi: Giri, Dzlem gerilme hali, Asal gerilmeler, En byk kayma gerilmesi
Mohr gerilme dairesi, Gerilmenin deiimi ve diferansiyel denge denklemleri, Dzlem ekil deitirme hali,
ekil deitirmenin llmesi, Gerilme-ekil deitirme ilikileri.
DEERLENDRME
I. Yaryl ii % Il. Yaryl ii % Bilgi Yoklamalar % Final % 50
(Snavlar kapal dzen olarak yaplacak, forml sayfas verilecektir)
TELAF SINAVI
Szl ve/veya yazl olarak yaplacaktr. (rencinin hangi snava katlmadna baklmakszn tm konular
kapsanacaktr.)
DERS KTABI
Dr A.C, UURAL, Mechanics of Materials , Mc.Graw-HiIl 1991
Dr. Mustafa NAN Cisimlerin Mukavemeti, T Vakf Yayn,1990
YARDIMCI KAYNAKLAR
1- www.umr.edu/~mecmovie
2- Dr. Mehmet H. OMURTAG, Mukavemet Cilt I ve Cilt II Birsen yaynevi, 2007
3- Dr. Mehmet H. OMURTAG, Mukavemet zml Problemleri, Cilt I, Cilt II, Birsen yaynevi, 2006
4- Ferdinand P.BEER & E.Russel JOHNSTON, Mechanics of Materials, McGraw-Hill Book Comp.1981
5- R.C.HIBBELER ,Mechanics of Materials, Prentice Hall International, Inc.1997
6- Dr.N. KADIOLU, Dr.H. ENGN, Dr.M. BAKOLU ,Mukavemet Problemleri CiltI, Cilt II, Beta Basim Yaym
Datm A.~.1989
7- Dr.Uur ERSOY & Dr.Tanvir WASTl, Introductory Mechanics of Deformable Bodies. METU1984
8- Dr.HiImi DEMRAY, Mukavemet,alayan Kitabevi, 1997
TEMEL TEMEL LKELER LKELER
G G R R
Mukavemet, yk etkisi altndaki cisimlerin gerilme ve ekil deitirme durumlarnn -i davranlarnn-
incelendii uygulamal mekaniin bir daldr. Buradaki cisim kelimesiyle ubuklar, plak ve kabuklar, kolon ve
miller ile bu elemanlarn birletirilmesiyle oluan yap ve makineler kastedilmektedir. Cisimlerin dayanm
veya ekil deitiren cisimler mekanii olarak da adlandrlan malzeme mekaniinde ncelikle gerilme analizi
ve cisimlerin mekanik zelikleri incelenir.
Malzeme mekanii almalar, kuvvet etkisindeki cisimlerde denge kavramnn anlalmasyla balar. Statik
dersinde dengedeki kat cisimlerin d davran incelenirken mukavemette d yklerden oluacak i
kuvvetler ve ekil deitirme aratrlr. Burada ilk olarak statik denge denklemleri ve yk etkisindeki bir
cisimde uygulanmas zerinde durulacaktr. Daha sonra malzeme deformasyon yasalar ve geometrik uygun-
luk koullar ele alnacaktr.
Kat cisimlerin yk etkisindeki davranlarnn incelenmesi Galileo Galilei (1564-1642) ile balayp kuvvet
etkisindeki cisimlerin ekil deitireceini ilk defa ifade eden Robert Hooke (1635-1703) la devam eder. O
zamandan bu yana pek ok mhendis, bilim adam ve matematiki gerilme analizine katkda bulunarak bu gn
kullandmz yeni yntemlerin geliiminde nemli rol oynamtr.
AMA AMA
Mukavemette temel ama, cisimlerin yk tama kapasitelerinin dayanm, rijitlik ve stabilite bakmlarndan
aratrlmasdr. Sz edilen kavramlarla bir cismin srasyla srekli ekil deitirme veya krlmaya kar
direnci, ekil deitirme direnci ve cismin denge konumunun kararll kastedilmektedir. Gerek
yaplardaki karmak gerilme durumunu deneysel olarak tespit edilen eksenel gerilmeye balayan krlma
teorilerinin verecei gerilme dzeyi, bazen dayanm iin bir l olarak kullanlr. Gme veya krlma en
genel anlamyla yapnn herhangi bir parasnn kendisinden beklenen ilevi yerine getirememesi olarak
tanmlanacaktr.
rnein eleman eklindeki kalc deformasyon, denge konumundaki deiiklik ve yap elemann kullanmna
engel olacak ekil deiimleri bizim iin ayr bir gme tipi oluturur.
Mukavemetin balca ura alanlar yle zetlenebilir.
1- Yk etkisindeki cisimlerde gerilme ve ekil deitirme durumunun aratrlmas
2- Yaplarn hasar grmeden ve/veya gmeden ve kendisinden beklenen ilevi kaybetmeden tayabilecei
en byk ykn analiz yada deneyle bulunmas
3- Belirli artlar altnda tanmlanm yklere kar en etkin ekilde direnebilecek malzeme ve eleman
eklinin belirlenmesi boyutlandrma-
Teknolojideki gelime, yap ve makinelerin daha karmak hale gelmesine yol amaktadr. Bu durumda
mhendislerin gerilme, ekil deitirme ve malzeme davran konularn iyi kavrayp bu konularda
ustalamalar gerekmektedir. Bu derste ekil deitiren cisimler mekaniinin temel kavram ve bilgilerinin
verilmesi kadar uygulamadaki kullanl hususu zerinde de durulacaktr. renmede en iyi yol konunun tam
olarak anlalmas kadar pratik problemlerin zmnden geer.
ANAL ANAL Z Y Z Y NTEMLER NTEMLER
Yklerin ekil deitiren cisimler zerindeki etkisinin incelendii a) Mukavemet b) Elastisite teorisi olmak
zere yaygn olarak kullanlan iki farkl yaklam bulunmaktadr. Bu iki yaklam arasndaki temel fark, ekil
deitirmelerin tanmndan ve yaplan basitletirmelerden kaynaklanmaktadr. Mukavemette, mhendislik
uygulamalaryla deneysel almalarn sonularndan faydalanlarak baz basitletirici kabuller altnda
problemin zm aranr. Elastisite Teorisinde ise her adma matematik adan yaklalr. Dolaysyla
ykleme ve problem eklinin basit olduu durumlarda kesin sonuca ulalr. Elastisite Teorisinde kesin
sonuca ulamada matematik glkler bulunur. Yap elemanlarnn analizinde aada verilen hususlarn
dnlmesi gerekir
1- Statik denge: Yap elemannn btnnde veya elemandan alnan herhangi bir parada kuvvet denge
denklemleri salanmaldr.
2- ekil deitirmeler: Yap elemann oluturan malzemenin davran gerilme-birim ekil deitirme (- )
bantsna uygun olmaldr.
3- Geometri: Yap elemannda ekil deitirmeden sonra herhangi bir kopma krlma ve ktle kayb
olmamal, yap eleman btnln korumaldr.
Yukardaki ilkelerin uygulanmasyla bulunan gerilme ve birim ekil deitirmelerin elemann snr koullarna
uygun olmas gerekir. Bu durum, snr koullarnn salanmas olarak ifade edilir. Analizde her zaman
yukardaki admlarn verilen srayla uygulanmas gerekmeyebilir. Gerilme ve ekil deitirme analizinde,
ekil deitirme enerjisi kavramndan hareketle gelitirilen enerji yntemleri, denge yntemi yerine
kullanlabilir. Her iki yntem ykleme ve eleman eklinin dzenli olmas durumunda yeterli hassaslkta sonu
verirken karmak problemlerin zmnde de saysal yntemlerin uygulanabilecei temeli olutururlar.
KUVVET VE Y KUVVET VE Y KLER KLER N SINIFLANDIRILMANSI N SINIFLANDIRILMANSI
Cisme etkiyen btn kuvvetlerle mesnetlerde oluan reaksiyonlar d kuvvetler olarak dnlr. Bu
kuvvetleri yzey ve cisim kuvvetleri olarak snflandrmak mmkndr. Tekil tipteki yzey kuvveti sonlu bir
alana yada tek bir noktaya etkirken cisim kuvvetleri, ekim kuvveti veya manyetik kuvvetler gibi cismin her
bir hacim elemanna etkide bulunur. Dnyann cisimlere uygulad ekim kuvvetine arlk adn veriyoruz.
kuvvetler ise cismin bnyesini oluturan malzeme paralar arasndaki etkileim kuvvetleri olarak alglanr.
Cisme etkiyen ykler tekil veya yayl kuvvetlerle kuvvet iftleri olabilir. Eer kuvvetin etkidii alan elemann
boyutlar ile kyaslandnda kk kalyorsa kuvveti tekil kuvvet olarak kabul etmek mmkndr. Cisme
yavaa etki eden duraan yklere statik ykler, aniden etkiyen yklere de darbe yada arpma ykleri denir.
Ykn cisme binlerce defa etki edip kaldrlmas ise tekrarl ykleme olarak isimlendirilir. Aksi
belirtilmedike cismin arl ihmal edilip, yklemenin statik olduu kabul edilecektir. SI birim sisteminde
kuvvet birimi newton (N), uygulamada ou zaman kilonewton (kN) olarak kullanlr.
Ykler :
1) iddeti zamanla deien ykler
(Dinamik ykler)
2) iddeti zamanla deimeyen ykler
(Statik ykler)
Etkime Biimine Gre Ykler :
1) Tekil yk
2) Yayl yk
a) Eri boyunca yayl yk
b) Alana Yayl ykler
c) Hacme yayl ykler

= =
L
qdx qL R
0

=
L
dx
L
x
q R
0
0
sin

( )
L
x
q x q

sin
0
=
( ) L q dx x q R
L
0
0
2
1
= =

( ) x
L
q
x q
0
=
Dzgn yayl yk gen yayl yk Parabolik yayl yk
STAT STAT K DENGE KO K DENGE KO ULLARI ULLARI
Yap ve makine elemanlarnn tasarmnda bu elemanlarda oluan i kuvvetlerin dalmnn bilinmesi gerekir.
D ve i kuvvetlerin belirlenmesinde statiin temel kavramlar ile denge koullar kullanlr. Daha sonra
greceimiz bileke i kuvvetin bileenlerinin kesit zorlarnn- oluturaca deformasyonlar mhendisler
asndan zel bir anlama sahiptir.
Cisme etkiyen kuvvet sisteminin bilekesi sfrsa, cisim dengededir. Newtonun birinci yasasna gre paraca
etkiyen bileke kuvvet sfr ise parack ya hareketsiz kalr yada sabit hzl dzgn dorusal hareket yapar.
Statik adndan da anlalaca zere temelde cisim veya paracn hareketsiz olma durumunu inceler.
boyutlu bir cismin dengesi dnldnde, statike dengenin olabilmesi iin aadaki denklemlerin salanmas
gerekir.
0 0 0 0 0 0
x y z x y z
F F F M M M = = = = = =

Daha ak bir ifade ile cisme etkiyen kuvvetlerin herhangi bir dorultudaki toplam ile herhangi bir eksen
etrafnda oluturaca momentler toplam sfr olmaldr. Eer cisme etkiyen kuvvetler tek bir (x-y)
dzlemin iinde ve dengede ise yukardaki bantlardan nn otomatik olarak salanaca F
z
=0, M
x
=0,
M
y
=0 aikardr. Dolaysyla dzlem problemlerde bamsz denge denklemi bulunmaktadr.
Aka kuvvetlerin herhangi iki dorultudaki (x,y) toplam ile dzlem iindeki herhangi bir A noktasna veya z
eksenine gre bileke moment sfr olmaldr. Yukardaki denklemlerin yerine aadaki iki ayr denklem
takm kullanlabilir.
0 0 0
x A B
F M M = = =

0 0 0
A B C
M M M = = =

Burada A ve B noktalarn birletiren doru x
eksenine dik olmamaldr.
Burada da A, B ve C noktalar ayn doru zerinde
bulunmamaldr.
Alternatif denge denklemleri, kuvvet toplamnn moment toplam ile deitirilmesi yoluyla elde edilmitir.
Moment alnacak noktann dikkatlice seilmesi durumunda alternatif denklemler cebrik hesaplar nemli
lde basitletirir.
Dzlem Hal iin
= = = 0 0 0
z y x
M F F
vmeli hareket eden bir cisimde statik denge denklemleri yazlrken ilave olarak atalet kuvvetlerinin de dikkate
alnmas gerekir. Yap analizi bakmndan atalet kuvvetlerinin d yklere eklenerek, cismin zerindeki tm
kuvvetlerin etkisi altnda dengesinin incelenmesi DAlembert ilkesi olarak adlandrlr.
Mhendislik problemlerinin byk ounluu dengedeki yap ve makinelerle ilgilidir. Genellikle ykler adn
vereceimiz tanml ve belirli kuvvetler etkisinde reaksiyonlar adn vereceimiz ykleri dengeleyen bilinmeyen
kuvvetlerin bulunmas sz konusudur. Yalnzca denge denklemleri yardmyla btn kuvvetlerin belirlenebildii
problemlere izostatik, denge denklemlerinin btn kuvvetlerin belirlenmesine yetmedii problemlere de
hiperstatik denir. Hiperstatiklik derecesi, bilinmeyen bamsz kuvvet says ile yazlabilen denge denklemi
says arasndaki farktr. Statikteki denge denklemleri ile belirlenebilecek olan dndaki her bir reaksiyona
hiperstatik bilinmeyen (Redundant) ad verilir. Herhangi bir sistemdeki hiperstatik bilinmeyen says ile
hiperstatiklik derecesi birbirine eittir.
KUVVETLER : KES
KES KES
M Y
M Y M Y
NTEM
NTEM NTEM

Cisme d kuvvetler etkidiinde, cisimde bir ekil deiimi

ile birlikte cismi oluturan paracklar arasnda bu
paracklar bir arada tutacak i kuvvetler ortaya kar.
imdi mukavemetteki ana konulardan biri olan i kuvvetleri
kesim yntemi yardmyla incelemeye balayabiliriz. Kesim
ynteminin uygulanmasndaki admlar yle sralanabilir.
1- Cismin, bal olduu dier cisimlerden ayrlarak mesnet
reaksiyonlar da dahil olmak zere etki eden btn
kuvvetlerin gsterildii izimlere Serbest Cisim Diyagram
(SCD) ad verilir. Uygulamada cismin yapaca ekil
deitirmeler cismin kendi boyutlar yannda ihmal
edilebilecek kadar kk olacandan SCD iziminde dikkate
alnmazlar.
2- Bilinmeyen d kuvvetlerin belirlenmesi amacyla SCD
zerindeki kuvvet sistemi iin denge denklemleri yazlr.
3- Cisim herhangi bir yerden hayali bir dzlemle kesilerek ikiye ayrlr. Paralardan biri gz nne alnarak
2. admdaki ilemler tekrarlanr. Mademki cisim bir btn olarak dengededir, kesimle ortadan kaldrlan i
kuvvetlerin dikkate alnmas art ile o btnden ayrlan herhangi bir parann da dengede olmas gerekir. Bu
noktada, d kuvvetlerin i kuvvetlerle dengelenmekte olduunu, dier bir deyile d kuvvetlerin, eleman
boyunca kesim dzlemine bal olmak kaydyla- i kuvvetler eklinde yayl olarak devam ettiklerini
syleyebiliriz.
En byk gerilmeyi oluturan i kuvvetlerin bulunduu yere elemann kritik kesiti ad verilir. Eleman
zerinde yalnzca tek bir kuvvet etki ediyorsa kritik kesitin yer ve dorultusuna gzlemle karar verilebilir.
KEST ZOR(LAMA)LARI
Yap elemanlarnn byk bir ounluu ubuklardan meydana gelir. Bir yap elemannn ubuk olarak
isimlendirilebilmesi iin uzunluunun, enkesit byk kenarnn 5 katndan daha fazla olmas gerekir. ubuklarn
herhangi bir kesitine etkiyen i kuvvetleri, enkesitin arlk merkezinde etkiyen bir kuvvetle bir kuvvet ifti
vektr olarak gsterebiliriz. kuvvetlerin bilekesi olan bu iki vektr, enkesite dik ve teet dorultulardaki
bileenlerine ayrlabilir. N, S, M
b
ve M
e
ile gsterilen bu bileenlere basit mukavemet halleri ad verilir.
EKSENEL KUVVET -Akashi-Kaikyo Bridge from the air -
KESME KUVVET
KESME KUVVET
(+) eksen
ynleri
Sa l
Eksen
Takm
Kuvvet ifti vektrnn ynleri daima sa-el kural ile belirlenecek ve kuvvet vektrleriyle karmamas iin
ularnda ift ok gsterilecektir. Dik kesitte bulunan i kuvvetlere kesit zor(lama)lar ad verilir. Her bir
kesit zoru ubukta farkl bir ekil deitirme meydana getirir.
Her bir bileen bir mukavemet halini gsterir. Bir kesitte bu tesirlerden bir ka bir arada bulunursa bu
duruma bileik mukavemet hali denir. Kullanlacak olan sa-l koordinat takmnn x ekseni her zaman
ubuk ekseni ile aktrlacak, y ekseni yukar, z ekseni ise okuyucuya doru ynlendirilecektir.
R
x
eksenel kuvveti elemann boyunu uzatmaya yada ksaltmaya alr. Eer bu kuvvet kesim yzeyinden
uzaklayorsa eksenel ekme, kesim yzeyine doru ynlenmi ise eksenel basma kuvveti adn alr.
R
y
, R
z
kesme kuvvetleri komu malzeme paralarn keserek birbirinden ayrmaya alr. Genellikle S
harfiyle gsterilir.
M
x
burulma momenti veya tork eleman kendi ekseni etrafnda dndrmeye alr ve genellikle T harfi ile
gsterilir. M
y
, M
z
eilme momentleri ise ubuu bkmeye alr
Bileke kuvvetin
eksenler
dorultusundaki
bileenleri
x y z
y z
R R R
N S S
= + +
= + +
R i j k
R i j k
k j i M
k j i M
z y
z y x
M M T
M M M
+ + =
+ + =
Bileke momentin
eksenler do.
bileenleri
Herhangi bir yap eleman kesit zorlarndan bir veya bir kana veya tamamna ayn anda maruz kalabilir.
Tasarmda her bir kesit zoru ayr olarak ele alnp zm yaplr. Daha sonra bulunan sonularn uygun ekilde
birletirilmesiyle nihai zme ulalr. Dolaysyla kesit zorlaryla kesit zorlar kullanlarak bulunan gerilme ve
birim ekil deitirmelerin hesaplanmasnda kesim yntemi ilk adm olarak karmza kmaktadr.
Uygulamada btn kuvvetler tek bir dzlem iinde etki ettiinden (x-y dzlemi) problem byk lde basitle-
mektedir. Dzlemsel problemlerde kesite etkiyen kesit zoru eksenel kuvvet N, kesme kuvveti S
y
ve eilme
momenti M
z
dir. Bir dzlemin normal vektrnn koordinat ekseni ile ayn ynl olmas durumunda bu dzleme
pozitif dzlem aksi halde negatif dzlem denir. Newtonun nc yasasna gre kesit zorlar kesimle ayrlan
paralara eit ve zt ynl olarak etkir.
KEST TESRLER N POZTF YN KABULLER
Sol kesit
- dzlem
Sa kesit
+ dzlem
Dzlem ubukta
+ i kuvvetler
Dzlem ubukta
i kuvvetler
Eksenel kuvvet, kesme kuvveti ve eilme momenti iin pozitif dzlemde koordinat eksenleri ynndeki, negatif
dzlemde ise koordinat eksenlerine ters ynl kuvvetler pozitif kabul edilecektir. Bu iaret kabul ubuklarn
yk etkisi altndaki davranna adapte edilebilir. rnein pozitif eksenel kuvvetler ubuk boyunu uzatr.
MESNET TPLER VE GSTERM EKLLER
Ayn dzlemdeki yklerin etkisinde bulunan yap elemanlarnn mesnet tipleri aada gsterilmitir. Bu
gsterim ekilleri yap elemanlarnn SCD izilirken kullanlr.
Hareketli mafsal, yap elemannn bir dorultudaki yer deitirmesine ve dnmesine izin veren ancak belirli bir
dorultudaki yer deitirmeye engel olan mesnet tipidir.
Sabit mafsal, elemann dnmesine izin veren ancak herhangi bir dorultudaki yer deitirmesine engel olan bir
mesnet tipidir. Sabit ve hareketli mafsallara basit mesnetler denir.
Ankastre yada sabit mesnet, elemann yer deitirmesine ve dnmesine engel olan mesnet tipidir. Dolaysyla
sabit mesnetlerde hem momente hem de herhangi bir dorultudaki kuvvete kar konur. Bu kuvvet yzeye
teet ve normal dorultulardaki bileenlerine ayrlabilir.
Serbest cisim diyagramlarnda her bir mesnetteki reaksiyon kuvveti (R) ve moment (M) gsterilir. Elemandaki
i kuvvetlerin bulunmasna reaksiyonlarn belirlenmesinden sonra balanr.
A) Hareketli Mafsal
x
y
x
y
B) Sabit Mafsal
0 =
z
M
0
0
x
z
R
M
=
=
H
A
R
E
K
E
T
L

M
A
F
S
A
L
S
A
B

T
M
A
F
S
A
L
BKRE ALI-VER MERKEZ, TEMMUZ 2004
c) Ankastre Mesnet
TASARIMDA BALICA ADIMLAR
Tasarmn ana amac, yap elemanlarnn verilen ykleri gmeksizin tayabilecei ve kendisinden beklenilen
ilevleri yerine getirebilecei uygun malzeme, eleman ekil ve boyutlarnn belirlenmesidir. Bu aslnda bir
optimizasyon problemidir. Yukarda sz edilen amalara ulamadaki etkinlik kullanlan malzeme ve yapm
maliyetinin minimum yaplmasyla baarlr. Yk etkisindeki bir elemann tasarmnda aadaki hususlar
gz nne alnmaldr.
1. Elemann kendisinden beklenilen ilevleri hangi durum(lar)da kaybedecei belirlenmelidir.
2. Verilen yklemeden oluacak gerilme ve birim ekil deitirme durumu tespit edilmelidir.
3. Gerilme ve birim ekil deitirme gibi nemli byklklerin elemanda gme oluturmakszn alabilecei
en byk deerleri belirlenmelidir.
4. Gvenlik katsaylar seilmelidir.
Yukardaki ilem admlar, verilen problemin yapsna bal olarak uzayp ksalabilir. Pek ok etkinin dikkate
alnmas sz konusu olduunda ounlukla bir deneme-yanlma ilemiyle tasarm sonulandrlr. Bu derste
eleman malzemesi ile geometrik boyutlar nceden seilmi olduundan tasarm srasnda yalnzca dayanm
koulunun salanmas zerinde durulacaktr. Basit mukavemet hallerinin incelendii blmlerde
kartlacak formller, uygun eleman boyutlarnn seiminde kullanlacaktr.
Elemanlarn tasarmnda dikkate alnmas gereken dier hususlar da ykleme sonucu elemanda oluacak
deformasyonun hesaplanmas ve burkulmadr. Bu konulara daha sonraki blmlerde aklk getireceiz.
m/sn
2
a vme
GPa E Elastisite Modl
N/m
2
, N/mm
2
, Gerilme
Nm, kNm M Moment
mm
3
, m
3
W Mukavemet Momenti
mm
4
, m
4
I Atalet Momenti
mm
3
, m
3
V Hacim
mm
2
, m
2
A Alan
sn t Zaman
mm, m L Uzunluk
N, kN F Kuvvet
Kullanlan Birim Sistemi
MPa m N mm N m MN MPa
m N MPa m N Pa
Pascal
= =
= =
2 6 2 2
2 6 2
10
10 1 1
da Deka 10
h Hekto 10
2
k Kilo 10
3
M Mega 10
6
G Giga 10
9
T Terra 10
12
aret Hece Faktr
a Atto 10
-18
f Femto 10
-15
p Piko 10
-12
n Nano 10
-9
Mikro 10
-6
m Mili 10
-3
c Santi 10
-2
d Desi 10
-1
aret Hece Faktr
UBUK MUKAVEMET UBUK MUKAVEMET N N N ESASLARI N ESASLARI
Yaplar boyutlar bakmndan
1- ubuklar (tel, halat, kablo, direk, kiri, kemerler, Bir boyutlu tayc cisimler
2- Levha, plak ve kabuklar (Deme plaklar, kubbe ve tonozlar)
3- boyutlu yaplar (Arlk barajlar)
eklinde snfa ayrlabilir. Mukavemette yalnz ubuk eklindeki cisimler incelenecektir. ubuklar
eksen ve dik kesiti ile belirginleir. Eksen genel olarak bir uzay erisi olup, ubuun byk olan boyutunu
temsil ederken dik kesit ise kapal bir eri ile evrelenmi dzlem parasdr. Sabit kesitli doru eksenli
ubuklara prizmatik ubuklar denir. ubua etkiyen d kuvvetler ou defa yayl olup dorultular
genellikle ubuk ekseninden geer. Eer d kuvvetlerin tesir izgileri ubuk ekseninden gemiyorsa bu
kuvvetler ubuk eksenine kuvvet iftleri ile birlikte tanr.
KES KES T ZORLARININ BULUNMASI T ZORLARININ BULUNMASI
Kesit zorlarnn bulunmasnda aadaki yntemler kullanlabilir.
1- Kesim yntemi (STATK)
D kuvvetlerin etkisi altndaki sistemin mesnet tepkileri hesaplanr.
Eleman, sreksizlik gsterdii noktalardan blgelere ayrlr. Bu noktalar, tekil
yklerin uyguland noktalar, yayl yklerin balad ve bittii yerler ve ubuk
kesitinin deitii noktalardr.
Her bir blgedeki kesit zorlar yazlan denge denklemleri yardmyla hesaplanr.
2- ntegrasyon yntemi
Kesit zorlarna ait diferansiyel denge denklemleri, snr koullar dikkate alnarak
zlr.
0 q R R R = + + + s
0 q R = + s
0 lim
0
= +

q
R
s
s
0 = +q
R
ds
d
Vektrel
diferansiyel
denklem
KES KES T ZORLARININ DE T ZORLARININ DE M M
Mustafa Mustafa nan, Cisimlerin Mukavemeti 1990 nan, Cisimlerin Mukavemeti 1990
Kesite etki eden R ve M vektrleri genel
olarak eksen dorultusundaki koordinatn
fonksiyonu olup kesitten kesite deiir. Bu
vektrler birbirinden bamsz olmayp denge
artlarn salar. ki dik kesit arasndaki bir
ubuk elemann gz nne alalm. s kesitine
etkiyen kesit zorlar R, -M ve s+s kesitine
etki eden kesit zorlar da R+R, M+M
olsun. Bu i kuvvetlerden baka s
uzunluundaki ubuk paras zerine etkiyen
d kuvvetler ps ve bu d kuvvetler ubuk
eksenine tandklar zaman bulunacak kuvvet
iftleri de ms ile gsterilsin. ubuk
elemanna ait denge denklemleri yazlr, ikinci
mertebeden terimler ihmal edilir, her terim
s ile blnp s sfra giderken limit
alndnda kesit zorlamalarnn diferansiyel
denklemleri bulunmu olur.
0 R
r
m
M
=

+ +

s s
lim lim
i
0 R i m
M
= + +
ds
d
( ) 0 R R r q r m M M M = + +

+ + + + s s
hmal
O noktasna
gre
moment
dengesi
yazldnda;
0 R r R r q r m M M M = + +

+ + + + s s
hmal
kinci mertebe
terimler ihmal edilir.
b y z
x y z
M M M
m m m m
= + +
= + +
M i j k
i j k
0 R i m
M
= + +
ds
d
( ) ( ) ( )
b y z x y z y z
d
M M M m m m N S S
dx
+ + + + + + + + = i j k i j k i i j k 0
0 = +
x
b
m
dx
dM
0
y
z y
dM
S m
dx
+ =
0
z
y z
dM
S m
dx
+ + =
y z
x y z
N S S
q q q
= + +
= + +
R i j k
q i j k
0 m q
R
= + +
ds
d
( ) ( )
y z x y z
d
N S S q q q
dx
+ + + + + = i j k i j k 0
0 = +
x
q
dx
dN
0
y
y
dS
q
dx
+ = 0
z
z
dS
q
dx
+ =
y
dS
q
dx
=
| |
2
2
y
d M d dM d dS
S q
dx dx dx dx dx
(
= = = =
(

( ) x q
y
( ) x q
x

= 0
o
M
0
2
y
dx
M dM M q dx Sdx + + =
dM
S
dx
=

= 0
y
F
( )
0
y
S dS S q dx + + =
y
dS
q
dx
=

= 0
x
F
( ) 0 = + + dx q N dN N
x
x
q
dx
dN
=
YAYILI YKLER ETKSNDEK DORU EKSENL BR KRTE
KEST ZORLARININ DFERANSYEL DENGE DENKLEMLER
B
B A x x
A
N N q dx YFAKA = =

B
B A y
A
M M S dx KKDAKA = =

B
B A y y
A
S S q dx YFAKA = =

z
y
dM
S
dx
=
y
y
dS
q
dx
=
x
q
dx
dN
=
Yayl yk fonksiyonu
altnda kalan alan
Yayl yk fonksiyonu
altnda kalan alan
Kesme kuvveti diyagram
altnda kalan alan
KRE TEKL YK VE MOMENT ETKMES HAL
Kesit zorlamalarna ait diferansiyel denge
denklemleri bulunurken gz nne alnan ubuk
paras zerinde herhangi bir tekil kuvvet yada
kuvvet ifti etkimedii dnlmtr. Eer tekil
kuvvet ve kuvvet iftleri varsa kuvvet zorlarnda
sreksizlik olacaktr. Herhangi bir kesitte x ve y
eksenleri dorultusunda P
x
ve P
y
tekil kuvvetleri
ile bir M momenti etkisin. Tekilliin olduu
yerden alnacak bir eleman zerinde denge
denklemleri yazldnda yandaki bantlara
ulalr.
2 1
2 1
2 1
x
y
N N P
S S P
M M
=
=
=
RNEK 1
ekildeki konsol kiriin mesnet tepkilerini hesaplayp, Kesme kuvveti ve
moment fonksiyonlarn bularak diyagramlarn iziniz.
4 0 x
0

=
y
F
( )
6 0
y
S x + =
( )
6
y
S x kN =
( ) 0 6 = + x M x
z
0

=
o
M
( ) x x M
z
6 =
10 4 x
0

=
y
F ( )
16
y
S x kN =
0

=
o
M
( ) ( ) 100 10 16 = x x M
z
RNEK 2 ekildeki kiriin mesnet tepkilerini hesaplayp, Kesme kuvveti ve
moment fonksiyonlarn bularak diyagramlarn iziniz.
2
L q
y
2
L q
y
8
2
L q
y

= = 0 0
A
x x
R F

= + = qL R R F
B
y
A
y y
0

= = 0
2
0
L
qL L R M
B
y
A
z
2
L
q R
B
y
=
2
L
q R
A
y
=
( )
( ) q
dx
x M d
z
=
2
2
( )
1
z
y
dM x
S qx c
dx
= = +
( )
2 1
2
2
c x c
x
q x M
z
+ + =
Snr artlar (Mesnet artlarndan)
( ) 0 0
2
0
= =
=
c x M
x
z
( )
2
0
1
L
q c x M
L x
z
= =
=
( )
2
L
S x qx q = ( ) x
L
q
x
q x M
z
2 2
2
+ =
Maksimum Moment ve Yeri
( )
max
0 S x M =
2
0
2
L
x
L
q qx = =
8
2
2
max
L
q M L
x
=
=
( )
2 2
1 1
1
2 2 2 4; 2 4
5
x
dS
x S x x c c S x x
S dx
=
| |
= = + = =
|
=
\
3
2 2
2 2
3
2
4
32
2 4 4 ;
0 3 3
32
4
3 3
x
dM x
x x M x x c c
M dx
x
M x x
=
| |
= + + = + + + =
|
=
\
= + +
( )
1 1
0 0; 6 6; 6
dS
S c x S c S kN
dx
= = = = = =
( )
2 2
6 6 0; 0 0; 6
dM
M x c x M c M x kNm
dx
= = + = = = =
RNEK 3 ekildeki konsol kiriin mesnet tepkilerini hesaplayp, Kesme kuvveti ve
moment fonksiyonlarn bularak diyagramlarn iziniz.
blgesi 1 0 x
blgesi 4 1 x
( )
2
2
2 2
y
d M
q x
dx
= =
2
1
2
dM
x x c
dx
= + +
3
2
1 2
3
x
M x c x c = + + +
2
1 1
1
2 ; 4
5
x
S x x c c
S
=
| |
= + =
|
=
\
2
2 4 S x x =
3
32
6
1
; 4
3
2 2
2
3
=
|
|

\
|
=
=
+ + + = c
M
x
c x x
x
M
3
32
4
3
2
3
+ + = x x
x
M
veya AB blgesi
dM
S
dx
=
Yatayla herhangi bir as yapan ubukta gz
nne alnan kesitin solunda kalan paradaki
Yatay ve Dey dorultudaki bileke kuvvetler Y
ve D olarak belirlendiinde sz konusu kesitteki
kesme kuvveti Q ve normal kuvvet N aadaki
bantlardan hesaplanabilir.
( )
*sin cos
*cos *sin
S Y D
N Y D


=
= +
RNEK 4
ekildeki erevenin mesnet tepkilerini hesaplayp, Kesme kuvveti ve
moment fonksiyonlarn bularak diyagramlarn iziniz.
0 120
x x
F A kN = =

0 82, 5
A
z y
M C kN = =

0 2, 5
C
z y
M A kN = =

A noktasnn Sa
120 0, 6 2, 5 0, 8 70
A
S kN = + =
( ) 120 0, 8 2, 5 0, 6 97, 5
A
N kN = =
0 =
A
M
B noktasnn Solu
2, 5 0, 8 2
L
B
S kN = =
( ) kN N
L
B
5 , 1 6 , 0 5 , 2 = =
kNm M
L
B
170 4 5 , 2 5 , 1 120 3 120 = =
B noktasnn Sa
2, 5 1 2, 5
R
B
S kN = =
( ) 0 1 0 0 5 , 2 = + =
R
B
N
kNm M
R
B
170 =
D noktasnn sa
82, 5
R
D
S kN =
( ) 0 1 0 0 5 , 82 = + =
R
D
N
kNm M
R
D
165 6 5 , 2 5 . 1 120 3 120 = =
( )
*sin cos
*cos *sin
S Y D
N Y D


=
= +
x
x
q
y
6 . 9
1
24
5 , 2
= =
RNEK 5
ekildeki kmal kiriin mesnet tepkilerini hesaplayp, Kesme kuvveti ve
moment fonksiyonlarn bularak diyagramlarn iziniz.
blgesi 10 0 x
blgesi 24 10 x
blgesi 32 24 x
2
1 1
0
1 1
0
0
9, 6 19, 2
y
y
y
x dS
x S x c c
S
dx
=
= = + =
`
=
)
0
0
0
6 , 57
1
2 , 19
1
2 2
3 2
=
)
`

=
=
+ = = c
M
x
c x M x
dx
dM
z
z
z
( )
2
19, 2
y
x
S x =
( )
6 , 57
3
x
x M
z
=
2
3 3
10
1 1
11, 43
6, 22
9, 6 19, 2
y
y
y
x dS
x S x c c
S
dx
=
= = + =
`
=
)
2 3
4
4
1 1
11, 43 11, 43
19, 2 57, 6
10
114, 3
17, 36
z
z
z
dM
x M x x c
dx
x
c
M
= + = + +
=
=
`
=
)
( )
2
11, 43
19, 2
y
x
S x =
( ) 3 , 114 43 , 11
6 , 57
3
+ = x
x
x M
z
5 5
24
2, 5 2, 5 80
20
y
y
y
x dS
S x c c
S
dx
=
= = + =
`
=
)
1280
80
24
80 25 , 1 80 5 , 2
6 6
2
=
)
`

=
=
+ + = + = c
M
x
c x x M x
dx
dM
z
z
z
( ) 2, 5 80
y
S x x = +
( ) 1280 80 25 , 1
2
+ = x x x M
z
( )
10 24
0 14, 81
14, 81 1, 41
y
z
x
S x m
M

= =
=
AB eleman
ekildeki erevenin mesnet tepkilerini hesaplayp, Kesme kuvveti ve
moment fonksiyonlarn bularak diyagramlarn iziniz.
1
0 78
y
y y
dS
q S c kN
dx
= = = =
2
78 78 c x M
dx
dM
+ = =
3
0 c N q
dx
dN
x
= = =
kN Q
y
78 =
x M 78 =
kN N 8 , 78 =
BC eleman
( )
1
10 10
y
y
dS
S x c
dx
= = +
2
2
10 92, 567 5 92, 567
dM
x M x x c
dx
= + = + +
3
0 c N q
dx
dN
x
= = =
10 92, 567
y
S x kN =
390 567 , 92 5
2
+ = x x M
kN N 03 , 61 =
CD eleman
1
8 8
y
y
dS
S x c
dx
= = +
2
2
48 4 8 48 c x x M x
dx
dM
+ + = =
3
0 c N q
dx
dN
x
= = =
8 48
y
S x kN =
144 48 4
2
+ = x x M
kN N 2 , 71 =
rnek 6
Kesme kuvveti diyagram verilen kiri A ve B noktalarndan mesnetlidir.
Ykleme ve moment diyagramn belirleyiniz.
A-B aras kesme kuvveti 2
0
ve A noktasndaki teetin yatay olmamas
kiriin trapez yayl ykle ykl olduunu gsterir
rnek 7

= + + = 0 3 24 16 5 , 1 3 2 5 , 1 0
1 2
q q M
A

= + + = 0 34 4 3 5 , 1 0
1 2
q q F
y
m kN q
m kN q
/ 67 , 14
/ 67 , 2
2
1
=
=
0 5 , 1 8 2 22 3 24 4 4 0
?
= + + =
A
M


= + + = 0 4 24 10 8 22 0
?
y
F
blgesi 3 0 x
2
1
4, 89
2, 67 4, 89 2, 67
2
y
y
dS
x S x x c
dx
= + = + +
1
0 10 10
y
x S c = = =
2
2, 445 2, 67 10
y
S x x = +
2
2 3 2
10
2
67 , 2
3
445 , 2
10 67 , 2 445 , 2 c x x x M x x
dx
dM
z
z
+ + = + =
x x x M
z
10 335 , 1 815 , 0
2 3
+ = 0 0 0
2
= = = c M x
z
Maksimum momentin yeri, Kesme kuvvetinin SIFIR olduu yerdir.
}
2 1
2
1, 55
0 2, 445 2, 67 10 0
-2,641m X
y
x m
S x x
x
=
= + =
=
( ) ( ) ( ) ( ) kNm x M
z
26 , 9 55 , 1 10 55 , 1 335 , 1 55 , 1 815 , 0 55 , 1
2 3
= + = =
GER GER LME LME
Mhendislerin yk etkisi altndaki bir elemann davrann tanmlamakta kulland iki kavram;
Gerilme ve Birim ekil Deitirme
dir. Gerilme ve bileenlerini tanmlamakta kesim metodunu kullanp, eksenel kuvvetten oluan normal gerilme
ile ortalama kayma gerilmesinin bulunuu zerine duracaz. Sonra, rendiklerimizin eitli problemlerde
nasl kullanld aklanacak eksenel ykl ubuklarn n boyutlandrlmas ve emniyet gerilmesi incelenecektir.
TANIM : GERLME
dA
dF
A
F
x x
A
x xx
=
|

\
|

= =
0
lim
dA
dF
A
F
y y
A
xy
=
|
|

\
|

=
0
lim
dA
dF
A
F
z z
A
xz
=
|

\
|

=
0
lim
Gerilme; Fnin noktadan noktaya deimesine bal olarak deiir
Gerilme, Fnin etkidii noktadan geen dzlemin dorultusuna da
bal olarak deiir.
Bir noktadaki gerilmenin tam olarak tanmlanmas iin o noktadan
geen btn dzlemlerdeki (says sonsuz) gerilmelerin verilmesi
gerekir.
( ) ( ) MPa
Megapascal
Pa
Pascal
m
N

2
;
A
z
F
y
F
x
F
( ) x F
( )
3 2 1
P P P f P , , =
Gerilmenin Bile Gerilmenin Bile enleri enleri
Bir noktadan geen sonsuz saydaki dzlemin her birindeki gerilmenin dier bir deyile GERLME HALnin
belirtilmesi iin o noktadan geen dik dzlemdeki gerilme bileenlerinin verilmesi yeterli olur.
Dzlemler o noktadan geen eksenlere dik olarak seilirse sonsuz kk
boyutlu bir kbik eleman elde ederiz. Gerilmelerin elemann yzlerine yayl
ve O ve O noktasndaki gerilmelerin edeer olduklarn dnyoruz.
Gerilmeler her dzlemin merkezinde bir vektrle gsterilmitir. Bir noktada
dik dzlemdeki toplam 9 gerilme bileeni ile verilen gerilme hali
gsterimine GERLME TANSR denir.
(
(
(

=
z zy zx
yz y yx
xz xy x



T
Kayma gerilmesinin zelliklerinin bulunmas iin denge denklemlerini yazalm.

= = = 0 ; 0 ; 0
z y x
F F F
( ) ( ) 0 0 = + = dx dzdy dy dzdx M
xy yx z

yx xy
=
DK DZLEMLERDEK KAYMA GERLMELER ETTR.
zy yz x
M = =

0
zx xz y
M = =

0
bulunur. aret kabul, dzlemin normali ile gerilmenin ynnn her ikisinin de pozitif veya negatif olmas
durumunda gerilme POZTF kabul edilir. imdi gerilme halinin xy dzlemi zerindeki izdmn alalm (+z
ynnden bakldnda).
0 , ,
xy y x
0 , , =
yz xz z

Tek eksenli, (bir boyutlu)
Gerilme Hali
(Yalnzca normal gerilme
varsa)
ki eksenli Gerilme Hali
(ki tane normal
gerilme varsa)
Tam Kayma Hali
(Yalnzca Kayma
gerilme varsa)
ki boyutlu (dzlem)
Gerilme Hali
Otomatik olarak salanr
(
(
(

=
0 0 0
0 0 0
0 0
x
T

(
(
(

=
0 0 0
0 0
0 0
y
x

T
(
(
(

=
0 0 0
0 0
0 0
yx
xy

T
(
(
(

=
0 0 0
0
0
y yx
xy x


T
Ekseni Do Ekseni Do rultusunda Kuvvetlerle Y rultusunda Kuvvetlerle Y kl kl Do Do ru Eksenli ru Eksenli ubukta Eksenel Normal Kuvvetler ubukta Eksenel Normal Kuvvetler
RNEK 1
Bu durumda eksenel normal kuvvet ve uzama veya ksalma sz konusudur.
Yk Diyagram
Serbest Cisim Diyagramlar
Eksenel Kuvvet Diyagram
ekilde grlen ykler etkisindeki alminyum ubuun eksenel kuvvet diyagramn iziniz.
AB aras;
BC aras;
CD aras;
ubuk boyuna ekseni dorultusunda birka eksenel kuvvetle ykl ise eksenel normal kuvvetler kesitten
kesite deiir. Bu amala ncelikle eksenel normal kuvvet diyagram izilmelidir. Bunun iin;.
ncelikle reaksiyonlar hesaplanr.
Yklemede deime olan her bir blgede (ykte sreksizlik olan her bir blgede) ayr bir kesim yaplarak o
blgedeki eksenel normal kuvvet, denge denklemi yazlarak hesaplanr.
Eksenel kuvvet diyagram izilir.
Diyagramn kapanmas hesaplamalarn doruluunu kontrol etmek iin kullanlabilir.
NORMAL GER NORMAL GER LME LME
Cismin herhangi bir kesitindeki gerilme, sabit iddete veya dzgn yayl ise buna basit gerilme ad
verilir.Yk tayan elemanlarn ounun dnlen bir kesitindeki i kuvvetler ya eksenel kuvvettir ya da
kesme kuvvetidir. rnein kablolar, kafes kiri elemanlar, eksenel ykl ubuklarda eksenel normal kuvvet,
iki ubuu birletiren cvata, pim ve perinlerde ise kesme kuvveti sz konusu olduundan normal gerilme
ile kayma gerilmesini hesaplamakta dorudan gerilmenin tanmn ve denge denklemlerini kullanmak
mmkndr.
Gerek gerilme yayln bulmak iin ekil deitirmeleri dikkate almak gereklidir.
Eksenel kuvvetle ykl prizmatik bir ubuk dnelim.
ubuk ekseni ile 90
o
lik a yapan I-I kesitini dnelim.
Kesim yzeyindeki gerilme ekilde niform yayl olarak
gsterilmitir.

= = A P F
yatay
0
A
P
=
Eksenel Eksenel
ekme ekme
I-I kesitinden kesip ayrrsak;
h b A =

ATAL U RNE
Bu enkesitteki niform gerilmenin deeridir. Bunun iin;
P enkesitin arlk merkezinden uygulanmal
ubuk doru eksenli, yapld malzeme homojen olmal
Kesim dzlemi ubuk ularndan uzak olmal
le verilen kriterin salanmas gerekir.
1. kriter salanmaz ise moment oluur gerilme en-kesite uniform yaylmaz.
Uygulamada P kuvveti aadaki ekilde gsterilen biimde ubua aktarlr.
Balanan iki para pime kuvvet uygularlar. Gerekte uniform olmayan gerilmeler
kuvvetin izdm alanna blnmesiyle hesaplanr. Bu basncn iddetine ezilme (yatak)
gerilmesi ad verir.
d t
P
1
d t
P
l
1
=
st paradaki ezilme gerilmesi
td
P
l
2
=
alt paradaki ezilme gerilmesi
td
P
2
d t
P
1
PERNL BRLEM
BULONLU CVATALI- BRLEM
KR EK
ALI-VER MERKEZ BKRE
BULONLU CVATALI- BRLEM
KOLON EK
PROCTER-GAMBLE GEBZE
ORTALAMA KAYMA GERLMES
Kayma gerilmeleri, uygulanan kuvvetlerin cismin bir parasnn komu paralara nazaran kayma eiliminde olmas
halinde ortaya kar. atal ulu birleimdeki pim, eksenine dik dorultudaki kesme kuvvetinin etkisiyle b-b ve c-
c kesitlerinden ayrlmaya kar koymaktadr. Pimin btn dengede olduuna gre ayrlma yzeylerinin her
birinde P/2 kesme kuvvetleri olumaktadr. Kayma gerilmelerinin uygulanan kuvvete paralel dzlemlerde
olumas halinde direkt kesme hali denir.
A
P
ort
=
Direkt kesme haline rnekler: Perinli birleim
P
P
d
t
A
B
b
P P
( )
4
2
d
m
P
ort

d t
P
b

=
| | d k b t
P

=
min

m = balantdaki eleman
says -1
Perin arkasndaki
levhada oluan
ezilme gerilmesi
Perin kesitinde levhadaki
ekme gerilmesi. Burada k
ayn srada bulunan perin
saysdr.
Normal gerilmenin tersine kayma gerilmeleri dzgn yaylmazlar kuvvetin,
alana blnmesiyle bulunan deer ortalama kayma gerilmesini verir.
Bakersfield, California
California Water Service
Tank
Photographer/Artist Engle,
Harold M.
Photo DateJul 25 1952
EarthquakeKern County,
California earthquake, July
21, 1952
Magnitude7.69
Failure of welded column to
base connections for
250,000 gallon CB&I water
tank.
t r
P
ort

=

2
Direkt kesme haline rnekle: Bir plak zerinde delik almas
Japonya da bulunan bu kpr zmbalama etkisi yznden
kullanlamaz halde
ekilde 40 kNluk dey kuvveti tayan kafes sistem
grlmektedir. Btn pimler 20 mm apa sahiptir. atal ulardaki
kalnlk 10ar mm, balant levhasnn kalnl 15 mmdir.
Elemanlardaki normal geril-meleri C mafsalndaki kayma ve ezilme
gerilmelerini hesaplaynz.
rnek 2
y
x
P = 40 kN
B A
C
1.5 m
2 m
A = 0.002 m
2
A = 0.004 m
2
MPa Pa
AB
5 . 7 10 5 . 7
004 . 0
10 30
6
3
= =

=
MPa Pa
BC
25 10 25
002 . 0
10 50
6
3
= =

=
MPa Pa
d
C
6 . 79 10 6 . 79
4
2
10 50
6
2
3
= =

3
6
50 10
166.7 10 166.7
0.015 0.020
b
Pa MPa

= = =

MPa Pa
b
125 10 125
020 . 0 010 . 0 2
10 50
6
3
= =


=
Basma
ekme
BC ubuunda
atal uta
B noktasnn dengesinden ubuk
kuvvetleri kolayca hesaplanabilir.
Civata keskisine 200 Nluk P kuvveti uygulanmtr.
a) Civataya ve A, B, C noktasndaki pime gelen kuvvetleri hesaplaynz.
b) AD parasnn alan 2x10
-4
m
2
dir. Bu elemandaki gerilmeyi belirleyiniz.
rnek 3

= = 0 0
Bx yat
F F

+ = =
By A d
F Q F F 0

= =
A B
F Q M 75 100 0
Q F
A
3
4
=
3 3
4 Q
Q Q F
By
= =

= = 0 0
Cx x
F F
By Cy y
F F F + = =

200 0
12 480 200 0
By C
F M = =

kN Q 24 =
8000
By
F N =
kN F
Cy
2 . 8 8000 200 = + =
kN F Q F
By A
32 24 8 = + = + =
3
4
32 10
160
2 10
AD
MPa

= =

NOT : Kesici u ve sapta eilme

ve kesme etkisi vardr.
NCE CDARLI BASIN KAPLARI
Uygulamada rastladmz otomobil lastikleri, boru, tank ve LPG tpleri gibi basn kaplar temelde eksenel
kuvvet tayan aralardr. Basn kaplarnn et kalnl/ i yarap, 1/10 dan kk ise bu tip basn kaplarn
ince cidarl olarak snflandrmaktayz. nce cidarl basn kaplarnda normal gerilme kalnlk boyunca sabit
kalrken kaln cidarl basn kaplarnda deimektedir. nce cidarl basn kaplarnda ayrca i ve d yarap
ayrm yaplmaz (Bu iki deer birbirine ok yakndr).
Burada, ince cidarl silindirik ve kresel basn kaplarn ele alacaz. Basn kabnn cidarlar zar gibi
membran- davrandndan eilme momenti olumayacaktr. Kap eksenel simetrik yaps ile tad maddeden
kaynaklanan basn etkisi ile serbeste ekil deitirirken yalnzca membran gerilmeleri ad verilen dzgn
yayl normal gerilmeler oluur. Bu kabul, kabn rahata ekil deitiremedii u blgeleri ile mesnetleri
dnda olduka isabetlidir. Silindirik kaplarn ularndaki kapak ksmlarnda kesme kuvvetleriyle eilme
momentleri ortaya kar. Kesme kuvveti ile Eilme momentinden kaynaklanan bu gerilmelere sreksizlik
gerilmeleri ad verilir. Sreksizlik gerilmelerini azaltmak iin kapaklara uygun bir erilik verilir. Bu blmde
verilen bantlar, sv veya gazdan oluan p i basnc halinde kullanlabilir. Vakum kaplar ile denizaltlar gibi
d basn altnda kalan aralarn incelenmesinde pnin iaretinin negatif alnmas yeterlidir. D basn halinde
hesaplanacak gerilmelerin kap cidarlarnda burkulma oluturan kritik gerilmelerden kk olmaldr.
ekilde gsterilen i yarap r, et kalnl t, manometre basnc p olan silindirik hava tank veya boyleri
dnelim.
Manometre basnc; iteki basncn, d basnc ne kadar atn vermektedir. Kap cidar zerinde gsterilen
kk bir yzey elemanna etki eden,
c
ve
a
gerilmelerini belirlemek istiyoruz.
c
gerilme bileenine,
evresel gerilme, teetsel gerilme veya halka gerilmesi;
a
gerilme bileenine ise eksenel veya boyuna
gerilme adlar verilir. evresel gerilmeyi hesaplamak zere L boyundaki yarm silindirik bir eleman iindeki
akkanla birlikte ayralm. Akkann kendi arl ile basn kabnn kendi arlnn ihmal edilebilecek
kadar kk olduunu dnyoruz. Eksenel dorultudaki basn ile gerilmeleri basitlik nedeni ile ekil b de
gsterilmedi. ekildeki kap cidarlarnda tanan eksenel kuvvet ,
c
(2tL), ayn dzlemdeki akkan
basncndan oluan kuvvet ise p(2rL) dir.
SLNDRK BASIN KAPLARI
c

(a)
(b)
(c)
( ) rL p tL
c
2 2 =
t
pr
c
=
Dey dorultudaki toplam kuvvetin sfr olmas
gerektiinden;
Eksenel gerilme, silindirik basn kabndan alnan ve ekil cde gsterilen serbest cisim diyagram kullanlarak
hesaplanabilir. Bu diyagramdaki cidarn tad eksenel kuvvet ; tanan akkann oluturaca
eksenel kuvvet dr. Eksenel kuvvetlerin eitliinde,
( ) rt
a
2
( )
2
r p
( ) ( )
2
2 r p rt
a
=
t
pr
a
2
=
a c
2 = bulunur. Elde edilen gerilme bantlarndan, olduu grlmektedir.
KRESEL BASIN KAPLARI
Kresel basn kaplarndaki gerilmeler, silindirik kaplarn incelenmesinde uygulanan ilemlere benzer
ekilde bulunabilir. Kresel kaptan alnan kk bir elemana etkiyen gerilmeler simetri nedeniyle birbirine
eittir. Kresel kap tam ortasndan ayrldnda;

Yazlacak denge denklemi ,

evresel gerilme iin
( )
2
2 r p rt =
t
pr
2
=
Ularnda yarm kre eklinde kapaklar bulunan silindirik tank 1.38 MPalk basnl hava ile
doldurulmutur. Tankn yarap 250 mm, et kalnl 8 mm olduuna gre silindirik ve kresel ksmlarda
oluacak gerilmeleri hesaplaynz.
Kresel kapaklardaki gerilme ile silindirik ksmdaki boyuna gerilme ayndr.
MPa
t
pr
a
56 . 21
8 2
250 38 . 1
2
=

= = = MPa
t
pr
c
13 . 43
8
250 38 . 1
=

= =
silindirik ksmdaki evresel gerilme
en byk radyal gerilme tankn i yznde dr.
MPa
r
38 . 1 =
rnek 4
sonucunu verir. Bu sonu, krenin apn ieren btn kesimlerde ayn kalr. Radyal dorultudaki gerilme
kabn i yznde p; d yznde sfr olacak ekilde deiir. nce cidarl kaplarda bu gerilme s
c
ve s
a
gerilmelerinden ok kk olduundan genellikle ihmal edilir. nce cidarl basn kaplarndaki gerilme, iki
eksenli gerilme hali olarak dnlebilir.
EMNYET GERLMES: GVENLK KATSAYISI
Yaplarn tasarm ve analizinde karlalan evresel etkiler, kullanm ykleri, malzeme zellikleri gibi eitli
belirsizliklere kar uygun bir gvenlik katsays seilmesi nemlidir. Belirsizlik douran alanlarn banda
gerilme ve ekil deitirme kabulleri gelmektedir. Yapnn imalatnda ve kullanm srasnda oluacak gerilmeler
kesin olarak bilinmediinden gvenlik katsaysna bazen cehalet katsays ad verilir. Baz durumlarda malzeme,
zerindeki yk sabit olduu halde ekil deitirmeye devam eder. Zamanla oluan bu ekil deiimine snme ad
verilir. Dier taraftan ekil deitirmenin sabit olduu hallerde gerilmedeki azalmaya ise geveme denir.
Kurun, lastik ve baz plastiklerde snme normal scaklklarda meydana gelmektedir. Pek ok metalde snme
olayna ergime scaklnn yzde 35-50si dzeyindeki scaklklarda grlmektedir. Herhangi bir malzemenin
snme hz yalnzca scakla deil ayn zamanda gerilme dzeyi ile yk gemiine de baldr. Snme kaynakl
deformasyonlar azaltmak amacyla gerilmelerin kk tutulmas faydaldr.
Gvenlik katsays, yap elemanna uygulanacak ykn, o elamann tayabilecei en byk yk amamasn
garanti eder. Gvenlik katsays, yap elemannn (gmeksizin) tayabilecei en byk ykn kullanm ykne
orandr.
Gvenlik Katsays =
En Byk Gerilme
Kullanm Gerilmesi
em
maks
s
f

=
En byk gerilme, ya akma gerilmesidir yada ekme (basn) mukavemetidir. Gvenlik katsaysnn olduka kk
olmas, emniyet gerilmesinin olduka byk olmasn, bu durumda da yapnn kullanm srasnda problem
kabilecei gsterir. Dier taraftan olduka dk emniyet gerilmesi ve olduka yksek gvenlik katsays ile yap
ar ve fazla maliyetli olur.
Gvenlik katsays, genellikle 1.5 veya stnde seilir. Seim de tecrbe ve mhendislik nsezisi nemlidir.
Gvenlik katsaylar pek ok lkede standart ve ynetmeliklerle belirlenmektedir.
ap 1.5 m, et kalnl 3 mm olan
elik silindirik tankn
enbyk
= 240
MPa, f
s
= 2 olduuna gre
tayabilecei p basncn
hesaplaynz.
rnek 5
240
120 ;
2
maks
em c em
s
pr
MPa
f t

= = = =
MPa p 48 . 0
750
3 120
=

=
MPa
r
t
p
em
96 . 0 2 =

=

Eksenel gerilmeden
Bulunur. Manometre 0.48 MPa amamaldr.
ekilde gsterilen kare kesitli alminyum AB ubuu ile dairesel kesitli elik AC ubuunun
enkesit alanlarn hesaplaynz. Alminyum ve elik ubuklar iin maksimum gerilmeler srasyla
275 ve 480 MPa ve gvenlik katsays 2.5dir.
ekme ve Ksa Basma ubuklarnn Tasarm
Eksenel ykl prizmatik ubuklarn mukavemet ynnden boyutlandrlmasnda
1.Mmkn gme modunun belirlenmesi: ounlukla gmede normal gerilmenin temel bir byklk olduu kabul
edilir.
2.Yk ile gerilme arasndaki bantnn yazlmas:
3.En Byk ekme mukavemetinin belirlenmesi: Malzemenin s-e diyagramndaki en byk ordinat s
maks
4.Gvenlik katsaysnn seilmesi: Enmiyet gerilmesinin hesaplanmasnda gvenlik katsays f
s
kullanlr.
Olur. Yukarda sz edilen ilemler ekme ve ksa basn ubuklarnn boyutlandrlmasnda kullanlr. Narin basn
ubuklarnn boyutlandrlmas daha sonra incelenecektir. Eer ubuk enkesitinde ani bir deiim varsa yukardaki
ilemler 2. admdaki gerilmenin hesabnda gerilme ylmas katsays kullanlarak tekrarlanr.
A
P
=
s
maks
em
f

=
em
P
A

=
Gerekli enkesit alan
rnek 6
3
0 * 4.2 60 3 111.4
7.8
B C C
M F F kN = = =

1
0 * 4.2 60 7.2 145.5
2
C B B
M F F kN = = =

0
8 . 7
2 . 7
4 . 111
2
1
5 . 145 0
?
= + =
x
F
MPa
al
110
5 . 2
275
= = MPa
e
192
5 . 2
480
= =
mm a mm A
AB
4 . 36 7 . 1322
110
10 5 . 145
2
3
= =

=
mm d mm A
AC
18 . 27 2 . 580
192
10 4 . 111
2
3
= =

=
7.2
7.8
3
1
1
2
C ve E dmlerinde 50 ve 20 kNluk ykleri tayan kafesin AC, AD, CD ve CE ubuklarnn
alanlarn hesaplaynz. Emniyet gerilmesi ekmede 140, basmada 100 MPadr.
rnek 7
2
3
9 . 142
140
10 20
mm A A
CE AC
=

= =
2
3
1 . 707
140
10 99
mm A
AD
=

=
2
3
500
100
10 50
mm A
CD
=

=
ubuk kuvvetlerini, kesim yntemini kullanarak (statik
bilgilerinizden yararlanarak) kolayca bulabilirsiniz.
ekilde gsterilen ubua uygulanabilecek en byk P kuvvetini; ekme gerilmesinin 100 MPa,
basma gerilmesinin 140 MPa amamas kouluyla hesaplaynz.
rnek 8
kN P
P
AB
5 . 22 100
225
= =
kN P
P
BC
2 . 25 140
900
5
= =
kN P
P
CD
56 140
400
= =
kN P
P
DE
28 140
400
2
= =
{ } kN P
em
5 . 22 28 ; 56 ; 2 . 25 ; 5 . 22 min = =
ekilde gsterilen sistem dengededir. a) Normal gerilmenin 140 MPa deerini amamas koulu
ile CD ubuunun apn, b) Bdeki 8 mm apl pimdeki kayma gerilmesini, c) B mesnedindeki
yatak gerilmesini, d) B mesnedine balanan ubuktaki yatak gerilmesini hesaplaynz.
rnek 9
kN P P M
B
774 . 5 200 60 sin 5 150 0 = = =

mm d
d
CD
25 . 7 140
4
10 774 . 5
2
3
=

kN B
y
33 . 4 60 sin 5 = =
kN B
x
274 . 8 60 cos 5 774 . 5 = + =
kN B 34 . 9 274 . 8 33 . 4
2 2
= + =
MPa 95 . 92
4
8
2
9340
2
= =

MPa
yatak
3 . 97
8 12
9340
=

=
MPa
yatak
75 . 116
8 10
9340
=

=
b)
a)
c)
d)
ekilde grlen iki plak drt adet 20 mm apl perinle birletirilmitir. s
em
= 100 MPa, t
em
= 80
MPa, s
em
yatak
= 140 MPa olduuna gre bu birleimin tayabilecei en byk P kuvvetini
hesaplaynz.
rnek 10
Bir perinin kesilmeye ve ezilmeye gre tayabilecei kuvvet
kN P
P
132 . 25 80
4
20
1 2
1
= =

kN P
P
ez
28 140
10 20
1
1
=

=
Yrtlmaya gre tahkik;
( )
100 90
80 20 15
a a
st levha
P
P kN

= =

kN P P 53 . 100 4
min
= = { } kN P
kN
em
90 53 . 100 ; 90 min = =
a b c
150 mm apl makara, 25 mm apl mile 5*5*25 mm boyutlara sahip bir kama ile balanmtr.
Kamadaki kayma gerilmesini hesaplaynz.
rnek 11
( )

= = = kN F F M
kama kama
12 5 . 12 75 3 5 0
0
MPa 96
25 5
12000
=

=
ekilde gsterilen pim balantl erevede a) 150 mm
2
enkesit alanna sahip CE ubuundaki
normal gerilmeyi, b) D noktasnda ift tesirli olarak alan 10 mm apl pimdeki kayma gerilmesini
hesaplaynz.
rnek 12
kN A A M
B
66 . 8 0 8 8 30 cos 10 0 = = + =

kN B F
x x
66 . 3 0 = =

kN B F
y y
66 . 8 0 = =

CE ubuu, iki ucu mafsall olduundan yalnz eksenel kuvvet tar.

0 66 . 8 8 6 45 cos 0 = + =

CE M
ACD
D
kN CE 33 . 16 =
MPa
CE
9 . 108
150
16330
= =
kN D
kN D
y
x
55 . 11
89 . 2
=
=
ACD ubuunun dengesi
kN D 906 . 11 55 . 11 89 . 2
2 2
= + =
MPA
D
8 . 75
4
10
2
11906
2
= =

0.8 m yarapl kresel bir basn kab; iki yarm kre parann eit aralklarla yerletirilen 40
adet cvata yardmyla birletirilmesinden olumaktadr. basn 600 kPa olarak verildiine gre
cvata ap d ile basn kabnn et kalnl tyi hesaplaynz. Cvata ve kresel kabn emniyet
gerilmeleri srasyla 100 ve 50 MPa olarak bilinmektedir.
rnek 13
em
c
t t
pr
=

= = 50
2
800 6 . 0
2
mm t 8 . 4
2
6 . 9
= =
N 30160
2 40
6 . 9 800 2 50
=

=

Bir civataya
den kuvvet
mm d
d
6 . 19
100
30160
4
2
= =

Bir barajn trbinlerine su ileten cebri boru 120 mlik su yk altndadr. Boru ap 900mmdir.
Boru malzemesinin en byk gerilmesi 100 MPa, gvenlik katsays 1.6dr. Borunun en kk et
kalnl t ne olmaldr? (g
su
= 9.81 kN/m
3
)
rnek 14
MPa p m kN h p 177 . 1 / 1177 81 . 9 120
2
= = = =
mm t
f t
s
maks
c
47 . 8
6 . 1
100 450 177 . 1
min
= =

BRM EKL DETRME VE MALZEME (BNYE) BAINTILARI

Bir nceki blmde bir yap yada makine elemanndaki gerilmeler incelendi. imdi gerilme kadar nemli
bir konu olan ekil deitirme konusunu ele alacaz. ekil deitirme veya deformasyon analizi, birim
ekil deitirmelerin tanmlar ile balar. Birim ekil deitirmeler deformasyonun iddetinin
llmesinde kullanlr.
leriki blmlerde malzemelerin nemli karakteristik zellikleri tanmlanacaktr. Mhendislikte
kullanlan malzemelerin eksenel ekme deneyi yardmyla belirlenen mekanik zellikleri zerinde
durulacaktr. Tek eksenli, ok eksenli ve kesme kuvvetleri etkisinde gerilme ve birim ekil deitirme
arasndaki bantlar ele alnp ekil deitirme enerjisi kavram ile tekrarl yklemelerin oluturaca
krlma olayna giri yaplacaktr.
D kuvvetlerin etkisi altnda bulunan bir cismin her noktas yer deitirir. Herhangi bir noktann yer
deitirmesi; ekil deitirmeden yada rijit cisim hareketlerinden (telenme ve dnme) veya bu iki
etkinin bileiminden meydana gelir. Cisim iindeki noktalarn birbirlerine gre olan konumlarnda bir
deime varsa cisim ekil deitirmitir denir. Herhangi iki nokta arasndaki uzaklk yada herhangi
nokta arasndaki a deimiyorsa yer deitirmenin sebebi rijit cisim hareketleri olabilir. Bu blmde
yk etkisindeki mhendislik yaplarnda, ekil deitirme ile ortaya kan kk yer deitirmeler
incelenecektir.
ekil deitirme sonucu cismin hacminde yada biiminde deime olabilir. Bir yap elemanndaki gerek
gerilme yaylnn belirlenmesinde bu yap elemanndaki ekil deitirmenin dikkate alnmas gerekir.
D ykler ve scaklk tesiri etkisindeki hiperstatik yaplarn analizinde ekil deiimi kullanlarak
hiperstatik kuvvetlerin hesaplanmas iin gereken ilave denklemler salanr.
Toplam eksenel ekil deitirme d ile gsterilecektir. Cisim ierisindeki herhangi bir noktada x, y ve
z eksenleri ynndeki yer deitirme bileenleri u, v ve w ile tanmlanacaktr. Birim ekil
deitirmeleri 1in yannda kk, arpmlaryla karelerini ihmal edilebilecek kadar kk kabul
etmekteyiz.
BRM EKL DETRME TANIMLARI
Normal birim ekil deitirme prizmatik bir ubuk zerinde tanmlanacaktr.
Birim boydaki uzunluk deiimi: Uzama oran
> 0 UZAMA
< 0 KISALMA
BRMSZ
Kayma ekil deitirmesi, balangta dik olan iki doru arasndaki ann ekil deitirme sonras diklikten
sapt deerin tanjantna denir. A kk olduundan tanjant yerine radyan cinsinden kendisi yazlabilir.
> 0 DK AI KLR
< 0 DK AI BYR
BRMSZ

=
2
Elastik blgede ekil deitirmeler 0.002 veya 2000 deerlerini pek amaz.
Uzunluk ve adaki deiimler uniform ise dikdrtgen iine aldmz iki forml yeterli hassasiyette sonu
verir. Uniform olmayan bir ekil deitirme sz konusu ise bir noktadaki birim ekil deitirmelerin
tanmlanmas gerekir.
L

=
P yk uygulandktan sonra
ubuk boyundaki toplam
uzama
ubuk balang boyu
gen ABC pla, ABC eklini alacak biimde niform ekil deitirme yapmtr.
a) OC ekseni dorultusundaki normal ekil deitirmeyi,
b) AC kenar boyunca normal ekil deitirmeyi,
c) AC ve BC kenarlar arasndaki kayma ekil deiimini, hesaplaynz.
rnek 1
0.001
0.001 1000
OC
b
b

= = =
( ) | |
502
2
2 001 . 0
2
1
2 2
=

+ +
=
b
b b b b
AC
o
b
b
B C A 943 . 89
001 . 1
tan 2

1
= |

\
|

995
180
057 . 0 = |

\
|
=
Dik adaki deiim = 90 -89.943 = 0.057
o
Radyan cinsinden
ACB as azald iin kayma ekil
deiimi pozitiftir.
ekil Deiiminin Bileenleri
niform ekil deitirme yoksa birim ekil deitirme cismin iinde noktadan noktaya deiir. Daha nce
yazdmz bantlarn x uzunluundaki bir AB doru paras ile ilgili olmas gerekir. Eksenel kuvvet altnda doru
parasnn ular u ve u + u yer deitirmelerini yaparak A ve B noktalarna gelir. Yani doru parasnn boyunda
u kadarlk bir uzama gerekleir. Tanm gerei normal ekil deitirme
dx
du
x
u
x
x
=

=
0
lim
dr. Burada limitin anlam dnlrse x, sfra giderken yalnzca A noktasnda x dorultusundaki uzama oran
ifade edilmektedir.
Dzlem veya iki eksenli ekil deitirme durumunda ykleme ncesi ve sonras cisim iindeki her nokta yine ayn
dzlem iinde kalrlar. Bu durumda birim kalnlkl dx ve dy boyutlu bir eleman dorusal ve asal ekil deitirme
yapabilecektir.
A
D
B C
u
v
dx
dy
v
dx
x

u
dx
x

v
dy
y

u
dy
y

Rijit telenme
x
y
B
C
D
x
u
dx dx dx
u
x
dx x

| |
+
|

\
= =

y
v
dy dy dy
y v
dy y

| |
+
|

\
= =

( )
( )
1 1
xy
x y
u u
v v
dy dy
dx dx
u v y y
x x
u dx y x v dy
dx dx
dy dy
x
y

= + = + = +
+ | | | | +
+
+
|
|

\
\
Dzlem elemann
dorusal ekil deitirmeleri
Dzlem elemann
Asal ekil deitirmeleri
dx
x
u
u

+
dy
y
v
v

+
Bir dzlem elemann dorusal ekil deitirmeleri
x
u
dx
dx u dx
x
u
u dx
x

\
|

+ +
=
y
v
dy
dy v dy
y
v
v dy
y

|
|

\
|

+ +
=
dy
y
u

dx
x
v

Bir dzlem elemann asal (kayma) ekil deiimi

( ) ( ) x
v
y
u
dx
dx
x
v
dy
dy
y
u
u dx
x
u
u dx
dx
x
v
v dy
y
v
v dy
dy
y
u
x y
xy

=
+

+
+

\
|

+ +

|
|

\
|

+ +

1 1
rnein unun y ekseni dorultusundaki deiimi (hz) ,
udaki art ise dr. Burada sonsuz kk elemann
balangta dey olan kenarnn eimi olur.
y
u

dy
y
u

y
u

u ve v, x ve ynin fonksiyonu olduklarndan ksmi trev gsterimi (notasyonu) kullanlmaktadr. Benzer ekilde
yatay kenar da as yapacak ekilde ykselir.
x
v

x
u
x

=
y
v
y

=
x
v
y
u
xy

=
Kenarlar dx, dy ve dz olan bir prizmatik elemann iindeki bir noktadaki ekil deitirmeler benzer ekilde elde edilir.
boyutlu ekil deitirme bileenleri;
xy x x
, ,
y
w
z

=
y
w
z
v
yz

=
x
w
z
u
xz

=
olur. Bulunan 6 adet ekil deitirme bileeni tpk gerilme haline benzer bir simetrik tansr oluturur.
(
(
(

z zy zx
yz y yx
xz xy x



Eer bir noktadaki ekil deitirme halini anlatan 6 bamsz ekil deitirme bileeni biliniyorsa,
prizmann boyutlarndaki ve eklindeki deiimi tam olarak belirleyebiliriz.
6 birim ekil deitirme bileeni eksenler dorultusundaki yerdeitirme fonksiyonlarna
trevlerle baldr. Demek ki bu byklkler birbirlerinden bamsz olamazlar.
x
,
y
,
z
,
xy
,
yz
ve
xz
nin salamas gereken 6 adet ifadeye UYGUNLUK denklemleri denir. ki boyutlu
problemlerde yalnzca 1 adet uygunluk denklemi vardr. Uygunluk denklemleri ekil
deitirmenin srekli olduunu cismin iinde ktle kayb (boluk) olmayacan gsterir.
y x x y
xy y
x

2
2
2
2
2
Dzlem Hali iin Uygunluk denklemi
0.4x0.4 mlik kare ABCD plann yklemeden sonraki hali ekil zerinde kesikli izgilerle
gsterilmitir. A kesinde, dzlem ekil deitirme bileenlerinin ortalama deerlerini hesaplaynz.
rnek 2
x
u u
A D
x

=
B A
y
v v
y

=
x
v v
y
u u
A D A B
xy

=
1000
400
3 . 0 7 . 0
=

=
x 625
400
25 . 0
=

=
y
500
400
0 1 . 0
400
3 . 0 0
=

=
xy
Negatif iaret ann arttn gsterir.
Mhendislikte Kullanlan Malzemeler
Eksenel ykl ubuk problemini tekrar ele alalm. Yazlabilecek iki denklemde;
A
P
x
=
x
u
x

=
Gerilme-D yk
Birim ekil deitirme - yerdeitirme
u
x x
, ,
Olmak zere bilinmeyen vardr.
Gerekli olan bir ilave denklem ilikisi malzeme kaynakldr. Sonuta eleman zerindeki yklerden oluan
yerdeitirmeler ve malzemelerin mekanik zellikleri birletirilebilir.
imdi mhendislikte kullanlan eitli metaller, plastikler, ahap, seramikler cam ve beton gibi malzemelerin
nemli zelliklerini tanmlayacaz.
ELASTK MALZEME
Elastisite : Yklerin kaldrlmas ile ilk ekillerine geri dnme zeliidir. Yklemenin byklne bal bir zelliktir.
Plastisite : lk ekle dn olmayan malzemelere has bir zelliktir.
Sneklik : Krlmadan nce byk ekil deitirme yapabilme zellii. rnek: elik, eitli alamlar, naylon
Gevreklik : Krlmadan nce ok az deformasyon yapma zelliidir. rnek: Dkme demir, beton
Ykleme Gerilme Scaklk
Hz ekli
SNEK GEVREK
KOMPOZT MALZEME ki veya daha fazla sayda malzemeden oluan bnyeye denir (elik lifli cam, polimerler)
Matris ad verilen balayc iinde yksek dayanml malzemenin katlmasndan oluur. Homojen malzemelere
gre daha yksek dayanm/z arla sahiptir. Mukavemet dersinde HOMOJEN ZOTROP malzemeler ele
alnacaktr.
GERLME-BRM EKL DETRME DYAGRAMI
diyagramlar malzeme zelliklerinin belirlenmesinde kullanlr. Diyagramlar eksenel ekme deneyi
yaplarak izilir.Genellikle dairesel kesitli bir numune deney aletine takllr ve oda scaklnda yava yava
arttrlan eksenel ekme kuvveti uygulanr. Numunedeki uzamalar lmek iin Ekstansometre ad verilen bir
alet kullanlr.
Birim ekil Deitirme Uzama Oran
G
e
r
i
l
m
e

M
P
a
G
e
r
i
l
m
e

M
P
a
lek N
lek M
lek M
lek M
Gerek gerilme- gerek uzama oran diyagram malzeme konusundaki aratrmalarla plastik davrann
incelenmesinde kullanlr.
DYAGRAMIN
OA KISMI : Elastik blge, A noktasna kadar dorusal A noktasndan sonra malzemede gerilme
artmakszn uzama grlr. Genellikle A ve B akma noktas ayn alnr.
a pL
=
Orant snr Akma snr
Solda verilen diyagram, yap
elii iin diyagramdr.
OABCDE diyagramnn ilk ksm
lek deitirilerek yeniden
izilmitir.
OABCF gerek gerilme-gerek
uzama oran diyagram
Uzama Yzdesi =
( ) 25 % 100
0
0

L
L L
krlm
(Yap eliinde)
Alan Azalma Yzdesi =
(Yap eliinde) ( ) 50 % 100
0
0

A
A A
krlm
Boyun verme
Alminyum, magnezyum ve bakrda belirgin bir akma noktas grlmez. Akma gerilmesini bulmak zere
0.002lik uzama oranna kar gelen noktadan balang teetine paralel izilir.
Plastik blgedeki numuneden yk kaldrlrsa balang teetine paralel olarak yk boaltma erisi
(dorusu) grlr.
BG//OA, B noktasndaki uzama malzemede kalc olur. Yeniden yklendiinde GB ve orijinal diyagram
zerindeki eri boyunca ilerlenir.
Snek malzemelerin eksenel ekme ve eksenel basn altndaki davranlar ayndr. Gevrek malzemelerin
ounda eksenel basn dayanmlar, ekme dayanmlarndan fazladr.
Malzeme zellikleri direkt kesme ve burulma deneyleriyle de bulunabilir. Bu deneylerde diyagramlar
izilir. Akma gerilmesi ve dayanm snr ekme deneylerinde bulunann yars mertebesinde elde edilir.
Standart Sneklik lleri:
AE KISMI :Plastik blge, CD arasnda uzamalar gerilmenin
artmasyla mmkn, buna pekleme ad verilir. C
noktasndan sonra ulalan D noktas
ekmedayanm
ad verilir.

E
= Krlma dayanm, Krlmada paralar ubuk eksenine
45
o
a yapan yzeyler oluturur.
Klasik diyagramlar, gerek gerilme gerek ekil deitirme
diyagramlarndaki almann sebebi uzamalarn tek bir kesitte
birikmesidir. Buna boyun verme denir.
HOOKE YASASI VE POISSON ORANI
Yap malzemelerinin ounda diyagramlar dorusal elastik bir blge ile balar.
= E fadesi HOOKE yasas olarak bilinir.
E : Elastisite modl (Young Mudl) Birimi gerilme birimi ile ayn [Pa, MPa] Balang teetinin eimidir. elik iin
200-210 GPa dr.
: boyutsuz byklk
Orant limiti stndeki noktalardaki diyagram eimine teet modl E
t
ad verilir.
pL
=
0

Yine orant limiti stnde oranna Sekant modl ad verilir. Bu

deer malzemenin ekme ve basntaki rijitliinin ls olarak
kullanlr.
Elastisite zellii kesme kuvveti tayan bir eleman zerinde benzer ekilde
llebilir. diyagramnn dorusal elastik olduu ksmdan
s
E = |

\
|

= G
Kayma Modl [Pa, MPa]
Kayma gerilmesi Kayma ekil
deitirme iin Hooke Yasas
denir.
ekme gerilmeleri uygulandnda elemann boyu uzarken elemann en kesit alan azalr (enine dorultuda bzlme
olur). Elastik blgede;
= -
Enine Uzama Oran
Boyuna (eksenel) Uzama Oran
: Poisson Oran : 0.3 elik iin
0.5 kauuk genellikle 0.25-0.35
0.1 beton arasnda deiir.
HACM DEM : dx.dy.dz hacimli bir kp eleman zerine yalnzca
x
gerilmesi uygulayalm.
E
x
x z y

= = =
Kbn son hacmi
( ) ( ) ( )dz dy dx V
z y x
+ + + = 1 1 1
( ) dz dy dx terimler mertebe ve V
edilir ihmal
z y x

(
(

+ + + + =
4 4 4 3 4 4 4 2 1
. 3 2 1
V V V + =
0
e
V
V
=

0
Birim Hacim Deiimi
( )
E E E V
V V
e
x x x
z y x

= + + =

=
0
0
( )
( )
x
x
E E
e

2 1
2 1

= =
ekme Gerilmesi Hacmi Arttrr.
Basma Gerilmesi Hacmi Azaltr.
Sktrlamaz cisimlerde
2
1
0 2 1 0 = = = e
Lineer elastik blgede < 0.5
Plastik blgede = 0.5 (hacim sabit kalr)
ekilde grlen elik dikdrgen blok iki ucundan uygulanan ekme kuvveti etkisindedir.
P = 46706 Nluk ekme kuvveti uygulandnda
x
= 0.07112 mm art,
z
= 0.005334 mm azalma
llmtr. E ve y hesaplaynz.
rnek 1
MPa
x
79 . 144
7 . 12 4 . 25
46706
=

=
MPa E
E L
x
x
206841 10 7
6 . 101
07112 . 0 79 . 144
4
= = = = =

4
10 1 . 2
4 . 25
005334 . 0
4 . 25

=

= =
z
z

3 . 0
10 7
10 1 . 2
4
4
=

= =

x
z

GENELLETRLM HOOKE YASALARI

Tek eksenli, - bants iki ve eksenli gerilme hali iin geniletilebilir. Deney srasnda, normal gerilmelerin
kayma birim ekil deitirmesi oluturmad veya kayma gerilmelerinin de normal birim ekil deitirmesine yol
amadn grmekteyiz. Malzemenin lineer elastik, ekil deitirmelerin kk olduklarn kabul edildiinden
sperpozisyon ilkesinden faydalanarak iki ve eksenli gerilme durumu iin Hooke yasalar formle edilebilir.
Birim kalnlkl elemann iki eksenli gerilme etkisinde olduunu dnelim.
x
gerilmesinden x ekseni dorultusunda

x
/E kadar uzama oluur.
y
gerilmesi ise x ekseni dorultusunda
y
/E kadar ksalmaya neden olur.
x
ve
y
gerilmelerinin etkisi altnda x ve y dorultusundaki uzama oranlarn;
E E
y
x
x

=
E E
x
y
y

=
E
x

E
y

xy

Tam kayma etkisindeki

eleman
ki eksenli gerilme etkisindeki
eleman
Tam kayma dnldnde ise elastik gerilme ekil deitirme bants olmakta idi . gerilmesi
yalnzca kayma birim ekil deitirmesi oluturmaktadr. Yukardaki ifadeleri gerilmeler cinsinden yazarsak;
G
xy
xy

= xy

xy

x y x
E = +
x y y
E =
( )
y x y y
E E + =
( )
2
1 = +
y x y
E E
( )
y x x
E

=
2
1
( )
2
1
y x y
E

= +

xy xy
G =
bulunur. Bu ifadelere iki boyutlu gerilme halinin HOOKE YASALARI denir.
G
xy
xy

=
Benzer ekilde boyutlu gerilme halinin Genelletirilmi Hooke Yasalarn yle yazabiliriz.
( ) | |
z y x x
E
+ =
1
( ) | |
z x y y
E
+ =
1
( ) | |
y x z z
E
+ =
1
G
xy
xy

=
G
yz
yz

=
G
xz
xz

=
Bu ifadeleri gerilmeler cinsinden yazarsak;
( )( )
( )
x z y x x
G
E



2
2 1 1
+ + +
+
=
( )( )
( )
y z y x y
G
E



2
2 1 1
+ + +
+
=
( )( )
( )
z z y x z
G
E



2
2 1 1
+ + +
+
=
Daha nce dorusal ve asal ekil deitirmeleri incelediimiz elemann diyagonalindeki boy deiimi normal
birim ekil deitirme
x
ve
y
ile kayma birim ekil deiimi
xy
den oluacan grerek kayma modl Gnin E ve
ile ilgili olmas gerektii sonucuna varrz. Bu durum ileri blmlerde tekrar ele alnacaktr.
( ) +
=
1 2
E
G
Sonu olarak izotrop malzemelerin iki bamsz elastik sabitinin olacan bu sabitlerin de eksenel ekme deneyi ile E
ve eklinde bulunduunu, Kayma modl Gnin E ve cinsinden ifade edilebileceini syleyebiliriz.
xy xy
G =
yz yz
G =
xz xz
G =
Bir noktadaki ekil deitirme bileenleri
x
= 900,
y
= -100 ve
xy
= 600 olarak biliniyor. Bu ekil
deitirme durumunu oluturacak dzlem gerilme halini belirleyiniz. E=200 GPa Poisson oran=0.3
rnek
( )
6
2 2
200000
(900 0.3 ( 100)) 10 191.2
1 1 0.3
x x y
E
MPa

= + = + =

6
200000
600 10 46.15
2(1 ) 2(1 0.3)
xy xy xy
E
G MPa

= = = =
+ +
( )
6
2 2
200000
( 100 0.3 900) 10 37.4
1 1 0.3
y y x
E
MPa

= + = + =

x
y
z
P
P
P
100 mm
30 mm
40 mm
RNEK 2
ekilde grlen blok btn yzeylerinden etkiyen p = 150 MPalk niform basn etkisindedir.
E = 200 GPa, = 0.3 alarak hacimdeki ve her bir kenarndaki boy deiimini hesaplaynz.
p
z y x
= = =
( ) | | ( ) p
E
p p
E
x

= =


2 1
2
1
( ) | | ( ) p
E
p p
E
y

= =


2 1
2
1
( ) | | ( ) p
E
p p
E
z

= =


2 1
2
1
( ) p
E
z y x

= = = =


2 1
( )
3
3
10 3 . 0 150
10 200
3 . 0 2 1

=

=
3 3
0
108 30 40 100 10 3 . 0 3 3 mm V
V
V
z y x
= = = + + =

mm
x
03 . 0 100 10 3 . 0
3
= =

mm
y
009 . 0 30 10 3 . 0
3
= =

mm
z
012 . 0 40 10 3 . 0
3
= =

RNEK 3
ekilde grlen dkme demirden yaplm silindir, eksenel dorultuda 40 MPa, radyal dorultuda
10 MPalk basn gerilmeleri etkisindedir. E = 100 GPa, = 0.25 alarak silindirin boyu ve apndaki
deiimleri ve hacimdeki deiimi hesaplaynz.
MPa
x
40 = MPa
z y
10 = =
( ) | |
3
3
10 35 . 0 10 10 25 . 0 40
10 100
1

=

=
x

( ) | |
3
3
10 025 . 0 40 10 25 . 0 10
10 100
1

=

= =
z y

mm L 07 . 0 200 10 35 . 0
3
= =

mm d 003 . 0 120 10 025 . 0
3
+ = + =

3 3 3
10 30 . 0 10 025 . 0 2 10 35 . 0

= + = + + =
z y x
e
3 2 3
0
679 200 60 10 30 . 0 mm V e V = = =

Hacim azalmas
RNEK 4
Uzunluu L, kalnl t ve genilii b olan levha iki rijit duvarn arasna ekilde gsterildii gibi
yerletirilmitir. P eksenel basn kuvveti tayan levhadaki gerilme ve birim ekil deitirme
bileenlerini belirleyiniz.
0 =
z
0 =
y

t b
P
x

=
0 = = =
xz yz xy

| |
y x x
E
=
1
| |
x y x y y
E
= = =
1
0
| |
x y x z
E

= + =
1
x x
E

2
1
=
t b
P
t b
P
y x

=
( )
t b
P
E t b
P
E
z x

+
=

1 1
2
2
1

=
E
x
x

=
1
x
z
Efektif elastisite modl Efektif poisson oran Bu deerler geni kiri ve plaklarda kullanlmaktadr.
EKL DETRME ENERJS
D yklerin cismin ekil deiimi srasnda yaptklar i ekil deitirme enerjisi olarak cismin iinde depolanr.
Enerji kaybnn olmad, tam elastik cisimlerde ykn kaldrlmas ile (ekil deiimini yok ederek) geri alnabilir.
Bu blmde verilecek ekil deitirme enerjisi kavram statik ve dinamik yklerle ilgili eitli problemlerin
zmnde kullanlacaktr. ekil deitirme enerjisnin en byk faydas elemandaki krlmann belirlenmesi ile
darbeli yklemenin malzeme zerindeki etkisinin incelenmesinde ortaya kmaktadr.
Tek eksenli gerilme halinde ekil deitirme enerjisini belirlemek zere yava yava artan
x
gerilmesine maruz
bir eleman dnelim. Elemann x yzlerinde
x
dydz kuvveti etkir. x ekseni dorultusunda
x
dx kadar bir uzama
oluur. Lineer elastik malzemeler iin Hooke yasas
x

x x
E =
ekil deitirme srasnda elemann yzlerine etkiyen ortalama kuvvet olur. Bu kuvvetin yapt i, dU,
ekil deitirme enerjisi olur.
dz dy
x

2
1
dx dz dy
x x

2
1
dV dx dz dy dU
x x x x

2
1
2
1
= =
SI birim sisteminde i ve enerji birimi Joule (J)dr. (N.m) Birim hacimdeki ekil deitirme enerjisi enerji
younluu adn alr ve U
0
ile gsterilir.
dV
dU
2 2 2
1
2 2
0
x x
x x
E
E
U

= = =
Bu alan ekilde mavi olarak gsterilmitir. diyagramnn zerindeki alana
Komplemanter enerji younluu ad verillip ile gsterilir.
*
0
U
SI birim sisteminde enerji younluu birimi J/m
3
dr veya (pascal). ekil deitirme enerjisi ifadesinde
s
x
in karesi geldiinden bu her zaman pozitif bir byklktr.
e diyagramnda akma noktasnn altnda
kalan alan veya akma gerilmesine ulaan
bir malzemedeki ekil deitirme enerjisi
younluu Rezilyans Modl adn alr.
Rezilyans modl malzemenin kalc ekil
deiimi yapmadan yutabilecei enerjinin
lsn verir. rnein yumuak elik;
( )
3
9
2
6 2
121
10 200 2
10 220
2
m
kJ
E
=


=

e diyagramnn altndaki btn alan

Tokluk Modl adn alr ve malzemenin
krlmakszn yutabilecei enerji miktarn
gsterir.
Tek eksenli normal gerilme durumunda ekil deitirme enerjisi , enerji younluu ifadesinin hacim
zerinde entegre edilmesi yolu ile;

= dV
E
U
x
2
2

Bulunur. Bulunan bu ifade eksenel ykleme ve kirilerin eilmesi

problemlerinde kullanlabilir.
imdi
xy
kayma gerilmesi tayan bir eleman dnelim. st yze etkiyen
xy
dxdz kuvveti
xy
dy yerdeitirmesini
olutursun. Gerilmeler sfrdan balayp yava yava artarak son deerine ulatndan ortalama kuvvet
dz dx
xy

2
1
Olur. Tam kayma halinde enerji younluu;
2 2 2
1
2
1
2 2
0
xy xy
xy xy
xy xy
G
G dz dy dx
dy dz dx
U
dV
dU



= = =


= =
Bulunan bu ifadenin diyagramnn altndaki alana eit olduu sylenebilir.
Kayma gerilmesinden oluan ekil deitirme enerjisi
yukardaki ifadenin hacim zerinden entegrali alnarak
elde edilir. Bu ifade burulma etkisindeki millerle, kesme
kuvveti etkisindeki kiri problemlerinde kullanlabilir.

= dV
G
U
xy
2
2

En genel gerilme durumunda ekil deitirme enerjisi

aadaki biimlerde yazlabilir.
( )
yz yz xz xz xy xy z z y y x x
U + + + + + =
2
1
0
( ) ( ) ( )
2 2 2 2 2 2
2
1
2
2
1
yz xz xy z y z x y x z y x o
G E
U + + + + + + + =
Asal eksen takm kullanldnda ( ) ( )
3 1 3 2 2 1
2
3
2
2
2
1
2
2
1
+ + + + =
E
U
o
RNEK
10 mm apl 3 metre uzunluundaki ubukta depolanan ekil deitirme enerjisi 70 J
dr. P kuvvetinin deerini hesaplaynz.
2 2 2
2
2
9 5
2 2 2
*3
70
2*200 10 *7.854 10
27075
x
P P L
U dV Adx U
E EA EA
P
P N

= = =
=
=


RNEK
ekilde gsterilen konik ubuk P kuvveti etkisi altnda dengededir. ubukta
depolanan de ni hesaplaynz.
2 2
2 2
min
2 2 2 2
2 2
min
2
min
4 4
1 1
2 2 2 8
10
x x
x
x
x x
A r r x A x
L L
P P dx P L du
U dV A dx
E EA E A EA u
P L
U
EA

| | | |
= = + = +
| |
\ \
= = = =
=

4
1
4
u x
L
du dx
L
= +
=
Tekrarl Ykleme Ve Yorulma
Yap elemanlarnn gme gerilmesinden olduka kk gerilme dzeylerine binlerce defa yklenmesi
halinde krlmasna yorulma ad verilir. Yorulma atlann genellikle gerilmenin younlat
blgelerdeki i yap kusurlarndan/atlaklarndan balad, yzey kalitesi, kimyasal yap ve i yap
kusurlaryla ilgili olduu sylenebilir.
Yorulma mr veya dayankllk genellikle krlma oluturan gerilme tekrar says ile llr. Deneysel
olarak malzeme iki gerilme snr arasnda srekli deien gerilme durumuna krlncaya kadar devam
edilir. Yorulma deneyi sonular aadaki gibi yar logaritmik bir diyagram zerinde iaretlenir.
Yorulma mr N, Devir Says
G
e
r
i
l
m
e

,

M
P
a
elik
Alminyum
Srekli Dayanm
Snr
RNEK 5
Kresel bir balonun 200 mm olan ap, iirildikten sonra 201 mm olmutur. Ortalama evresel
uzama orann hesaplaynz.
3
0
0
0
0
10 5
200
1

= =

=
D
D D
D
D D
c

evre= D, D
0
: ilk ap
RNEK 6
i bo bir silindir i basn etkisinde 200 mm olan i ap 0.5 mm, 400 mm olan d ap 0.3 mm
artmtr. a) evresel dorultudaki en byk uzama oran b) Radyal dorultudaki ortalama uzama
orann hesaplaynz.
200.5 200 0.5
0.0025
200 200
i
c

= = =
00075 . 0
400
3 . 0
400
400 3 . 400
= =

di
c
001 . 0
100
100 9 . 99
=

=
t
t
r

evredeki uzama oran

D evredeki uzama oran
Radyal dorultudaki uzama oran
RNEK 7
ekilde gsterilen ubukta oluacak en byk
x
uzama orann; elemann uzunluu dorultusun-
daki yerdeitirme fonksiyonunu
a)
b) olmas durumlar ii ayr ayr hesaplaynz.
( )
3 2
10

= L x u
( )
|

\
|
=

L
x
L u
2
sin 10
3

002 . 0 10
2
3
= = =
=

L x
maks
x
L
x
dx
du

a)
b)
( ) ( ) 00157 . 0 10
2 2
cos 10
2
3 3
= =
|

\
|
= =

maks
x
L
x
L
L dx
du
RNEK 8
ekilde grlen dikdrtgen levha, yklemeden sonra bir paralel kenara dnmtr. Levhann AB
ve CD kenarlar 0.005 mm uzayp 0.0012 radyan saat dn ynnde dnerken AD ve BC
kenarlar ise 0.002 mm ksalarak 0.0004 radyan saat dn ynne ters ynde dnmtr.
a=40mm, b=20mm olduuna gre dzlem birim ekil deitirme bileenlerini hesaplaynz.
x
y
A
B C
D
2
0
.
0
0
5
39.998 mm
0.0012
0.0004
00005 . 0
40
002 . 0
=

=
x

3
10 25 . 0
20
005 . 0

= =
y

0016 . 0 0004 . 0 0012 . 0 = + =

xy

RNEK 9
ekilde grlen ince dikdrtgen plak iki eksenli ekme gerilmeleri etkisinde
uzama oranlarn yapmaktadr. AC kegenindeki boy deiimini hesaplaynz.
4 4
10 4 10 6

= =
y x

mm AD
x
122 . 0 =
AD kenarndaki toplam ekil deitirme=
mm AB
y
061 . 0 =
AB kenarndaki toplam ekil deitirme=
AC kegeninin ilk uzunluu=
mm 6 . 253 203 152
2 2
= +
AC kegeninin ekil deitirdikten
sonraki ilk uzunluu;
( ) ( ) mm 734 . 253 122 . 203 061 . 152
2 2
= +
AC kegenindeki boy deiimi;
mm
AC
1343 . 0 =
RNEK 10
ekilde grlen plak, V kesme kuvveti etkisiyle deforme olup ABCD eklini almtr. Kayma
asnn;
a) herhangi bir noktada, b) Yksekliin ortasnda c) Orijinde ald deerleri hesaplaynz.
2
|

\
|
=
b
y
h x
y
b
h
x
v
y
u
xy
2
2
=

=
y y
xy
3
2
10 025 . 0
200
5 . 0 2

=

= a)
0025 . 0 100
200
5 . 0 2
2
=

=
xy

b)
0 =
xy
c)
RNEK 11
ekilde grlen ince gen plak, uniform ekil deitirme yaparak ABC biimini almtr.
x
ve
y
uzama oranlar ile AC ve BC kenarlar arasndaki kayma asn hesaplaynz
0012 . 0
1000
2 . 1
= =
x
0015 . 0
1000
5 . 1
=

=
y

o 1
15 . 90
5 . 998
2 . 1001
tan 2 2 =
|

\
|
=

( ) radyan
xy
0027 . 0
180
15 . 90 90 = =

RNEK 12
ekilde grlen elemann zerine yklemden nce 10x10 mm
2
lik ABCD karesi izilmitir.
Yklemeden sonra kare, ekenar drtgen eklini aldna gre Elastisite modl ile Poisson
orann hesaplaynz.
= E
( )MPa E
3
10 * 6 . 40
14 . 14
14 . 14 11 . 14
85
=

= =

707 000 . 0
14 . 14
14 . 14 15 . 14
=

=
enine
-0.00212
14 . 14
14 . 14 11 . 14
=

=
boyuna

3
1
= =
boyuna
enine

mm BD AC 14 . 14 10 10
2 2
= + = =
Yklenmeden nce kegen uzunluu;
RNEK 13 ekilde grlen bloa P = 17800 Nluk eksenel kuvvet etkimektedir. Bloun y ve z eksenleri
dorultusunda ekil deiimi engellendiinde eksenel dorultudaki uzama oran ne olur?
(E = 69 GPa, )
3
1
=
MPa
x
3 . 98
53 . 9 19
17800
=

=
( ) 0 3 . 98
3
1 1
=
|

\
|
+ =
z y y
E

( ) 0 3 . 98
3
1 1
=
|

\
|
+ =
y z z
E

( ) 0 6 . 196
3
1
= + + +
z y z y

( ) ( ) MPa
z y z y
3 . 98
3
6 . 196
3
2
= + = +
( )
(

+ =
z y x

3
1
3 . 98
69000
1
( )
6
10 950 3 . 98
3
1
3 . 98
69000
1

=
(

=
x

RNEK 14
ekilde grlen dikdrtgenler prizmas eklindeki beton blok P
x
= 100 kN, P
y
= 150 kN ve P
z
= 50 kN
luk kuvvetlerin etkisi altndadr. a) Bloun boyutlarndaki deimeleri b) Bloun yalnzca y yznden
etkiyip nceki yklemenin sebep olduu yer deitirmeyi (y ekseni dorultusunda) oluturacak P kuvvetini
hesaplaynz. (E = 24 GPa, )
MPa
x
20
50 100
10 100
3
=

=
MPa
y
15
50 200
10 150
3
=

= MPa
z
5 . 2
200 100
10 50
3
=

=
( ) | |
3
10 6875 . 0 5 . 2 15 2 . 0 20
24000
1

= =
x

( ) | |
3
10 4375 . 0 5 . 2 20 2 . 0 15
24000
1

= =
y

( ) | |
3
10 1875 . 0 20 15 2 . 0 5 . 2
24000
1

= =
z

mm
x x
1375 . 0 200 = =
mm
y y
04375 . 0 100 = = mm
z z
009375 . 0 50 = =
3
0.4375 10 10.5
y
y y
MPa
E

= = =
10.5*200*50 105000 105
y y
P A N kN = = = =
b)
2 . 0 =
a)
RNEK 15
Ular kapal olan ve p i basnc etkisinde bulunan bir silindirin yarapndaki ve L
boyundaki deimenin
Formlleriyle hesaplanabileceini gsteriniz. r yarap; t et kalnln gstermektedir.
( ) ( ) ( ) ( )

2 1 2 1
2
, 2
2
2
2
2
= = = =
E
L
Et
prL
L
E
r
Et
pr
r
a c
t
pr
t
pr
2
Et
pr
Et
pr
c
2
=
r r r evre
c
2 2 ' 2 = =
r r
c
2 2 =
( ) ( )

= = = 2
2
2
2
2
E
r
Et
pr
r r
c
c
( ) ( )

2 1 2 1
2
= = =
E
L
Et
prL
L L
a
L
RNEK 16
50.8 mm apl pirin ubuk (E = 103 GPa, ), bronz bir borunun iine geirilmitir.
Pirin ubua 178 kNluk eksenel basn kuvveti uygulandnda ubuk yzeyi gerilmesiz
olarak bronz boruyla temas etmektedir. Bronz borunun i apn hesaplaynz.
30 . 0 =
MPa
pirin
82 . 87
4
8 . 50
178000
2
= =

6
10 8 . 255
103000
82 . 87
3 . 0

= =
enine

mm d
enine
i
bronz
813 . 50 8 . 50 8 . 50 = + =
2
L
pr pr
Et Et
=
RNEK 17
50 mm apl 1200 mm. boyundaki alminyum ubuk P = 200 kNluk eksenel kuvvet
etkisindedir. (E = 70 GPa, ) Yk etkisi altnda apnn alabilecei en kk
deer ve hacminin ulaaca en kk deer ne olur?
30 . 0 =
MPa 86 . 101
25
200000
2
= =

001455 . 0
70000
86 . 101
= =
boyuna

3
10 4365 . 0 001455 . 0 3 . 0

= = =
boyuna enine

mm d 978 . 49 50 10 4365 . 0 50
3
min
= =

MPa 86 . 101 =
001455 . 0 =
boyuna

3
10 4365 . 0

+ =
enine

6
10 582 2

= + = + + =
enine boyuna z y x
e
3 2 6
73 . 1370 1200 25 10 582 mm V = =

3 2
min
2353629 73 . 1370 1200 25 mm V = =
apn minimum olmas iin uygulanmas gereken eksenel kuvvet ekme kuvveti olmaldr.
Buna gre;
Hacmin en kk deeri olmas iin uygulanmas gereken eksenel kuvvet basma kuvveti olmaldr.
Buna gre;
GERLME VE BRM EKL DETRME ANALZ
Daha nceki blmlerde ele aldmz gerilme ve birim ekil deitirmeleri tanmlamakta eleman eksenine dik
dorultuda alnan kesitleri kullandk. Bu blmde ise eik bir dzlem zerinde bulunan bir noktadaki gerilme ve birim
ekil deitirme hali incelenecektir. Gerilme ve birim ekil deitirme bileenleri her zaman yk etkisindeki elemanda
gz nne alnan noktann konumuna baldr. Dolays ile gerilmenin noktadan noktaya deiimi de ele alnacaktr.
Bu blmde dzlem gerilme ve dzlem ekil deitirme durumlar zerinde durulacaktr. Burada karlacak formller
ile tantlacak grafik teknik eitli yklere maruz elemann bir noktasndaki gerilme ve birim ekil deitirme
dnmnn analizinde byk kolaylk salar. zellikle grafik tekniin bir noktadaki gerilme deiiminin anlalmas
bakmndan ayr bir nemi vardr. lerideki blmlerde lineer elastik malzemelerde E, G ve arasndaki bantnn
bulunmasnda dnm yasalar kullanlmtr.
DZLEM GERLME
Gerilmeler koordinat eksenlerinin herhangi
birinden bamsz ise (burada z ekseni) iki
boyutlu gerilme hali sz konusu olur. rnein;
eksenel ykl bir ubuun eik bir kesitinde
oluan gerilmeler, burulma etkisindeki bir mil,
eksenine dik dorultuda yklenmi bir kiri. Bu
gerilme hali birden fazla yk etkisindeki
elemann herhangi bir noktasndan geen
btn dzlemlerde de oluur.
TANIMLAR: ki boyutlu problemler dzlem
gerilme ve dzlem ekil deitirme olmak zere
iki snfa ayrlabilir. Bu durum, kalnl boyunca
dzgn yayl ykler etkisindeki ince levhalarda
karmza kar. Levha ince olduundan iki
boyutlu gerilme bileenlerinin kalnlk boyunca
deimedii, ve dier gerilme bileenlerinin de
sfr olduu kabul edilebilir.
Dzlem gerilme haline bir dier rnek, yap ve makine elemanlarnn serbest yzeyleri verilebilir. Dzlem gerilme
halinde,
0 , , ; 0 = = =
xy y x yz xz z

olur. Bu gerilmelerin genelletirilmi Hooke yasalarnda yazlmasyla,
( )
y x x
E
=
1
( )
x y y
E
=
1
( )
y x z
E

+ =
0 , = = =
yz xz
xy
xy
G

bulunur. ilk iki denklemden zlp de yerine yazlrsa,

( )
y x
+
z

( )
y x z

=
1
Bu ifade dzlem d asal birim ekil deiimi nin dzlem ii ve birim ekil deiimi cinsinden ifadesidir. z

Dzlem ekil deitirme halinde ve benzer ekilde sfr alnabilir. Ancak sfr deildir ve deeri ve
cinsinden hesaplanabilir. , ve sfrdan farkl deerler alabilir.
xz

yz

z
x

xy

Amacmz cismin iindeki bir noktadan alnan sonsuz kk eleman zerindeki , ve gerilme bileenlerinin
dnm denklemlerini kartmaktr. ekil 4.2a da bir gerilme eleman gsterilmitir.
x

xy

Yukarda karlan denklemlerde

trigonometrik bantlarn kullanarak 2 cinsinden yazabiliriz. Bu durumda gerilme dnm denklemleri,
z dorultusundaki gerilme sfr olmasa bile u anda ilgi alanmz dndadr. Gerilme elemann boyutlu grn
unutulmadan problemi basitletirmek zere elemann dzlemsel gsteriliini vermek adettendir.
ekilden de fark edilebilecei gibi elemann paralel yzlerindeki gerilme bileenlerinin iddetleri deimemektedir.
EK DZLEMLERDEK GERLMELER
Bir nceki sayfada gsterilen kamay dnelim. imdi x, y eksen takmyla as yapan x

ve y

eksenleri
dorultusundaki ve gerilmelerini bulmak istiyoruz. x

ekseninin ynn gsteren as, saat dn

ynne ters olduundan pozitiftir. x

eksenine dik olan kamann AB kenarna etkiyen gerilmeler pozitif ynde

gsterilmitir. AB kenarnn bulunduu yzeyin alan A ise 0A ve 0B kenarlarnn bulunduu yzeylerin alanlar
srasyla, ve olur. x

ve y

dorultularndaki kuvvetlerin dengesinden,

x

y x

cos .
0
A A
A
= sin .
0
A A
B
=
0 cos sin sin sin sin cos cos cos : 0 = =

A A A A A F
xy y xy x x x
0 sin sin cos sin cos cos sin cos : 0 = + + =

A A A A A F
xy y xy x y x y
Denklemleri basitletirip yeniden dzenlersek,
cos sin 2 sin cos
2 2
xy y x x
+ + =

( ) ( ) cos sin sin cos

2 2
y x xy y x
=

cos sin 2 cos sin
2 2
xy y x y
+ =

gerilmesi teriminde yerine +/2 yazlarak hesaplanabilir.

y

2 cos 1 cos 2
2
+ =
2 sin cos sin 2 =
2 cos 1 sin 2
2
=
( ) 2 cos 2 sin
2
1
xy y x y x
+ =

( ) ( ) 2 sin 2 cos
2
1
2
1
'
xy y x y x
y
+ = ( ) ( ) 2 sin 2 cos
2
1
2
1
xy y x y x x
+ + + =

biiminde yazlabilir. En son elde edilen bantlar bir noktadaki gerilme halinin yani dik iki dzlemdeki gerilme
bileeninin bilindii durumda, as ile tanmlanan btn mmkn AB yzeylerindeki gerilmelerin hesaplanmasnda
kullanlabilir. Gerilme, birim ekil deitirme ve atalet momenti gibi byklkler ikinci mertebeden tansrler olup
yukardaki bantlarla dntrlrler. Daha sonra greceimiz MOHR dairesi, tansrel byklklerin dnmnde
kullanlan grafik bir gsterim tarzdr. Son elde edilen ilk iki bant taraf tarafa toplanrsa;
= + = +
y x y x
Sabit
ifadesi bulunur. Dolaysyla iki dik dzlemdeki normal gerilmelerin toplam asndan bamsz olup deimezmi.
Bu durum eksenli gerilme halinde de geerlidir. Aadaki problemde asna bal olarak gerilmelerin deiimi
incelenecektir.
rnek 1 ekilde bir makine paras zerindeki bir noktadaki gerilme hali gsterilmitir. a-a ve b-b dorultularna
paralel dzlemlerdeki normal ve kayma gerilmelerini hesaplayp ynlenmi bir eleman zerinde gsteriniz.
a
x
y
10 MPa
5 MPa
5 MPa
10 MPa
6 MPa
60
o
45
o
a
b
b
x

dorultusu eik dzleme dik olarak seilmektedir. Burada, x, y takmndaki

gerilme halini x

, y

takmna dntrmek istiyoruz. Gerilmeler ve dnleri kendi

iaretleri ile kullanmaya dikkat edilmelidir.
a)
MPa MPa MPa
xy y x
o
6 5 10 45 = = = =
( ) ( ) ( ) ( ) ( ) MPa
x
5 . 3 90 sin 6 90 cos 5 10
2
1
5 10
2
1
= + + + =

( ) ( ) ( ) MPa
y x
5 . 7 90 cos 6 90 sin 5 10
2
1
= + =

( ) ( ) ( ) ( ) ( ) MPa
y
5 . 8 90 sin 6 90 cos 5 10
2
1
5 10
2
1
= + =

b)
MPa MPa MPa
xy y x
o
6 5 10 120 90 30 = = = = + =
( ) ( ) ( ) ( ) ( ) MPa
x
95 . 3 240 sin 6 240 cos 5 10
2
1
5 10
2
1
= + + + =

( ) ( ) ( ) MPa
y x
5 . 9 240 cos 6 240 sin 5 10
2
1
= + =

( ) ( ) ( ) ( ) ( ) MPa
y
05 . 1 240 sin 6 240 cos 5 10
2
1
5 10
2
1
= + =

Bir noktadaki gerilmelerin iddetlerinin o noktadan geen dzleme bal olduunu daha nce belirtmitik. En byk
gerilmeler ile bu gerilmelerin etkidii dzlemlerin yapdaki gme ile ilgili olmas sebebiyle bizim iin ayr bir nemi
vardr. En byk gerilmesini hesaplamak zere ya gre trevini alarak sfra eitleyelim.
ASAL GERLMELER: EN BYK KAYMA GERLMES
x

( ) 0 2 cos 2 2 sin
2
2
= + =

xy y x
x
d
d
( )
( )
y x
xy
p

=
2
1
2 tan
Kutu ierisinde gsterilen bantdan bulunacak as en byk ve en kk normal gerilmenin etkidii dzlemi
gsterdiinden yerine
p
ile yazlmtr. tan2 = tan(2+) olduundan birbirinden 180
o
farkl 2
p
alar yukardaki
banty salarlar. Dolaysyla
p
ve bundan 90
o
farkl iki dzlem, normal gerilmenin en byk ve en kk olduu iki
dik dzlemi gsterir. imdi normal gerilmenin maksimum ve minimum olduu dzlemlerdeki kayma gerilmelerini
hesaplayalm.
2
y x

xy

2 2
2
x
y
y
x
r

+
|
|

\
|

=
( )
( )
y x
xy
p

=
2
2 tan
( )
r
xy
p

m = 2 sin ( )
r
y x
p
2
2 cos

= m
( ) 0
2 2
=

+
|
|

\
|

=
xy
y x xy y x
y x
r r

Kayma gerilmesinin sfr olduu dzlemlerdeki en byk ve en kk normal

gerilmelere ASAL gerilmeler ad verilir.
( ) ( )
|
|

\
|
+
|
|

\
|
+ + = =

r r
xy
xy
y x
y x y x maks x

m m
2 2
1
2
1
min
( )
2
2
2 , 1
2 2
1
xy
y x
y x


+
|
|

\
|

+ = m
Saysal olarak byk olan normal gerilmeyi ile gsterip en byk asal gerilme adn verelim.
1

y x maks
+ = + = +
2 1 min
asal gerilmelerinin dorultularn veya etkidii dzlemleri gsteren
p
alarn
p

ve
p

ile gstereceiz.
2 1
ve
2
1
2
1
Yukarda izlediimize benzer ilemler
yaparak en byk kayma gerilmesiyle
etkidii dzlemleri aratralm.
0 =

d
d
y x
bantsndan,
( ) 0 2 sin 2 2 cos
2
2
= =

xy y x
y x
d
d
( )
xy
y x
s

2
2 tan

=
bulunur. Burada
s
en byk kayma gerilmesinin etkidii dzlemi gstermektedir. ereve iindeki banty birbiriyle
90
o
lik a yapan iki ayr dorultu da salar. Bu dorultular
s

ve
s

ile gsterelim. Asal dorultular ile en byk

kayma gerilmesi dorultusunun kyaslanmasyla aralarnda 45
o
lik a bulunduu anlalr.
En byk kayma gerilmesinin deerini hesaplayalm.
2
y x

xy

2 2
2
x
y
y
x
r

+
|
|

\
|

=
( )
( )
xy
y x
s

2
2 tan

=
( )
r
xy
s

m = 2 cos ( )
sin 2
2
x y
s
r

| |
=
|
\
m
( )
|
|

\
|
+
|
|
|
|

\
|

=
r r
xy
xy
y x
y x
maks

m m
2
2
2
2
2
2
2
2
min 2
2
2
xy
y x
xy
y x
xy
y x
maks

+
|
|

\
|
=
+
|
|

\
|

+
|
|

\
|

= m
2
2
min 2
xy
y x
maks


+
|
|

\
|
= m
Fiziksel olarak cebrik iaret anlamsz olduundan en byk kayma gerilmesindeki iarete dikkat etmeden maksimum
kayma gerilmesi ad verilir. Eer ve asal gerilmeler olursa olacandan
x

y
0 =
xy

2
2 1

=
maks
bulunur.
Asal gerilmelerin etkidii dzlemlerde kayma gerilmesi bulunmamasna karn maksimum kayma gerilmesinin etkidii
dzlemlerde normal gerilme bulunur. Bu gerilmenin hesaplanmas iin bantsnda 2
s
yazlmas yeterlidir.
|
|
|
|

\
|

+
|
|

\
|

+
+
=

r r
y x
xy
xy y x y x
x
2
2 2

2
'
y x
x


+
= =
toplam sfr olmadka maksimum kayma gerilmesinin bulunduu dzlemlerde normal gerilme de olur.
y x
+
Gerilme etkisindeki bir elemanda en byk kayma gerilmelerini gsteren oklarn bulutuu keleri birletiren
diyagonale KAYMA DYAGONAL denir. Bu diyagonal maksimum asal gerilme dorultusundadr. Ayrca en byk
asal gerilme, en byk kayma gerilmesinin ynnn belirlenmesinde de kullanlabilir.
eksen dorultusundaki ve gerilmelerinin ayn noktaya etkidiini dnelim Aadaki ekilde
gerilmelerin olarak sralandn kabul edelim. Gerilmelerin etkidii noktadan alnan elemann farkl
ynden grn eklin yan tarafnda verilmitir.
2 1
,
3

3 2 1

Bu durumda en byk kayma gerilmesinin,
2
3 1

=
maks
ifadesiyle hesaplanaca ve en byk ve en kk asal
gerilmenin etkidii dzlemleri ikiye ayran dorultularda
olaca anlalmaktadr
ekilde bir dzlem gerilme hali gsterilmitir. a) Asal gerilmeleri hesaplaynz. b) Maksimum kayma
gerilmesini ve ilgili normal gerilmeyi bularak a ve b klarnda bulduunuz gerilmeleri ynlenmi bir
eleman zerinde gsteriniz
rnek 2
MPa
MPa
09 . 10
09 . 1
2
2
2 , 1
1
2
59 . 5 5 . 4 5
2
2 7
2
2 7
=
=
= +
|

\
|
+
=

p m m
o
p
o
p
p
7 . 31
7 . 121
1
2 7
5 2
tan
2
1
=
=

=
|

\
|

p
Hangi dzlemin hangi asal gerilmenin dorultusunu gsterdiini bulmak iin
dnm denkleminde = 31.7
o
yazalm.
MPa
o
x
09 . 10
7 . 31
= =

bulunur. Sonu olarak,
o
p
o
p
MPa
MPa
7 . 121 09 . 1
7 . 31 09 . 10
2
1
= =
= =


MPa
maks
59 . 5 5
2
2 7
2
2
m m = +
|

\
|

= ayrca bants da ayn sonucu vermektedir.
2
2 1

maks

n etkidii dzlem,
o
o
s
3 . 13
7 . 76
1
5 * 2
2 7
tan
2
1

=
|

\
|

= p
MPa
o
y x
59 . 5
3 . 13
= =



o
s maks
o
s maks
MPa
MPa
7 . 76 59 . 5
3 . 13 59 . 5
= =
= =


Sz konusu dzlemlerdeki normal gerilme, MPa
y x
5 . 4
2
2 7
2
=
+
=
+
=

n dorultusunu bulmakta kayma diyagonali kullanlabilir. maks

Bu noktadaki gerilme hali matris formunda,

MPa
(

2 5
5 7
MPa
(

09 . 1 0
0 09 . 10
MPa
(

5 . 4 59 . 5
59 . 5 5 . 4
= 0
o
= 31.7
o
= -13.3
o
verilebilir.
DZLEM GERLME HAL N MOHR DARES
Gerilme dnm denklemlerine grafik bir yorum getirmek mmkndr. Bu ksmda, bir noktadaki gerilme halinin
anlalmasn byk lde kolaylatran ve dzlemlerin deimesiyle gerilmelerdeki dnmlerin hzla
yaplmasn salayan grafik bir teknik zerinde durulacaktr. Bu amala ifadelerini tekrar yazalm.
y x x
= = ,


2 sin 2 cos
2 2
xy
y x y x
+

=
+

2 cos 2 sin
2
xy
y x
+

=
Denklemlerin kareleri alnp toplanrsa,
2
2 2 2
)
2
( )
2
(
xy
y x y x

= +
+

bulunan bu bant, eksen takmnda

2
2
)
2
(
xy
y x
r

+

=
yarapl ember denklemi olur.
emberin merkezi
2
y x
+
de dir.
2
y x

+
=
1

( )
maks
;
(
)
x
y
y

;
( )
maks
;
( )
xy x
;
( )
y x x
;

Pozitif Kayma Gerilmeleri

Mohr Dairesinin Yorumu
Mohr dairesindeki dn yn ile asnn dn yn ayndr.
Daire zerindeki 2 lk a dn gerilme elemannn kadarlk dnne kar gelir.
Dairenin yarap
2 2
AF CF CA + =
2
2
2
xy
y x
CA

+
|
|

\
|
=
x
olup maksimum kayma gerilmesi n iddetine eittir. x ve y dzlemlerindeki gerilmeler daire zerinde A ve B
noktalaryla temsil edilir. AB den farkl her bir ap, orijinal eksen takmna gre kadar bir ayla dnlen x

ve y

dzlemlerindeki gerilme halini gsterir. Daire zerindeki A

noktasnn koordinatlar gerilme dnm denklemlerini

vermektedir.
maks

y
CA ile CA
1
arasndaki a
1
2
p

( )

2 2 cos
2
1
+
+
=
p
y x
x
A C
( ) 2 2 sin
1
=
p y x
A C
veya a farklarnn trigonometrik eitliklerini yazarak,
( )
1 1
cos 2 cos 2 sin 2 sin 2
2
x y
x p p
CA

+
= + +
AF CA CF CA
p p
= =
1 1
2 sin , 2 cos
( )
1 1
sin 2 cos 2 cos 2 sin 2
x y p p
CA

=
ifadeleri yerine yazlrsa,


2 sin 2 cos
2
AF CF
y x
x
+ +
+
=
xy
y x
AF CF

=

= ,
2
2 cos 2 sin AF CF
y x
+ =

gerilme dnm denklemleri elde edilir. Bylece daire zerinde 2 asyla belirlenen noktasnn, gerilme
elemannda asyla dnlerek bulunan dzlemindeki gerilme bileenlerini gsterdii anlalmaktadr. x
A
olsun. Mohr dairesinden
Mohr dairesindeki ve noktalar asal gerilmeleri; D ve E noktalar da maksimum kayma gerilmesini
vermektedir. Mohr dairesinden maksimum kayma gerilmesinin etkidii dzlemlerin asal gerilmelerin bulunduu
dzlemlerle 45
0
lik a yapt da grlmektedir. Dairenin merkezi C, n etkidii dzlemlerdeki normal gerilme
n salamaktadr.
1
A
1
B

maks

MOHR DARESNN ZLMES

Mohr dairesinin iziminde normal gerilmeler kendi iaretleri ile alnr. Eer izilen daireden gerilme deerlerinin
okunmas sz konusu ise kayma gerilmeleri iin u kabul yaplr. Gerilme elemannn paralel yzlerine etkiyen
kayma gerilmeleri saat dn ynnde bir kuvvet ifti oluturur ise pozitif olarak dnlr. Mohr emberinde
elemann y dzlemine etkiyen kayma gerilmesi daha nce kabul edildii gibi pozitif olur. Ancak elemann x
dzlemine etkiyen kayma gerilmesi, bu durumda negatif olmaktadr.
Mohr dairesinin iziminde u hususlara dikkat edilmelidir.
1. Kartezyen bir , eksen takm izilmeli, ve gerilmesi lekleri ayn olmaldr.
2. Dairenin merkezi C, yatay eksen zerinde olarak iaretlenmelidir.
3. koordinatlaryla A referans noktas iaretlenir. Normalde bu gerilmeler herhangi bir dzleme ait
olabilir. Ancak +x dzleminin referans dzlemi olarak alnmas adettendir.
4. C merkezli CA yarapl daire izilir.
5. CA dorultusu uzatlarak B noktas bulunur.
+ +

2
y x
+
) , (
xy x

Mohr dairesi, btn tansrel byklklere uygulanabilmektedir. lekli olarak izim yapldnda sonularn grafik
olarak okunmas mmkndr. ounlukla kaba bir izim yaplarak uzunluk ve a deerleri trigonometri yardm ile
hesaplanr. Bu teknikle ok eksenli gerilme durumlarnn pek ou ele alnabilir.
E ekme ve Basma; Tam kayma
Eksenli ekme
Yanal Basma Ve ekme
Dairenin merkezi, ekseni zerinde, dadr.
Bir nceki sayfada sk karlalan gerilme durumlarna ait Mohr daireleri gsterilmitir. Deiik ykleme
durumlarndaki malzeme davrann yukarda gsterilen gerilme durumlarndan elde etmek mmkndr.
Yukarda grlen eit ekme ve basma halinde olup ayrca de sfr olmaktadr. Dolaysyla hem
dzlem gerilme hem de dzlem ekil deitirme hali sz konusudur. Bu haldeki elemann 45
o
dndrlmesiyle tam
kayma hali bulunmaktadr. eksenli ekme halinde Mohr dairesi izilirken elemann her bir yzndeki durumun
ayr ayr izimi yaplmaktadr.
0 =
z
0 =
z

nceki problem Mohr dairesi yardmyla zlecektir. rnek 3

MPa C 5 . 4
2
2 7
=
+
=
Referans noktas koordinatlar A(7,-5) dir.
MPa
MPa
CA OC
09 . 1
09 . 10
5
2
2 7
5 . 4
2
1 2
2
2 , 1
=
=
+
|

\
|

= =

p
Asal gerilmeler,
o
p
4 . 63
2
2 7
5
tan 2
1
=
|
|
|
|

\
|

Asal gerilme dzlemleri,

o
p
4 . 243 180 4 . 63 2 = + =
MPa
o
p
09 . 10 7 . 31
1
= =
Dolaysyla
MPa
o
p
09 . 1 7 . 121
2
= =
b) Maksimum kayma gerilmesi
D ve E noktasyla tanmlandndan
MPa
maks
59 . 5 5
2
2 7
2
2
= +
|

\
|

=
Bu gerilmelerin etkidii dzlemler,
o o o
s
7 . 76 45 7 . 31 = + =
o o o
s
7 . 166 90 7 . 76 = + =
s
2
p
2
s
2
Veya -13.3
0
ekilde ahap bir yap eleman zerindeki gerilme hali verilmitir. Ahabn byme dorultusundaki
liflerine paralel dzlemlerdeki normal ve kayma gerilmesi nedir ?
rnek 4
MPa C 38 . 1
2
07 .. 2 83 . 4
=
+
=
Merkez
MPa r 45 . 3 0
2
07 . 2 83 . 4
2
2
= +
|

\
|
+
=
Yarap
MPa
MPa
MPa
y
y x
x
37 . 4 30 cos 45 . 3 38 . 1
725 . 1 30 sin 45 . 3
61 . 1 30 cos 45 . 3 38 . 1
= =
= =
= + =

o
105 90 15 = + = ember zerinde saate ters ynde dnlecek.
o
210 2 =
GERLMENN CSM NDEK DEM
Daha nce yk etkisindeki bir cisimde gerilmenin noktadan noktaya deitiinden sz etmitik. Gerilmedeki bu deiim
elastisite teorisinde diferansiyel denge denklemleri ile verilir. ki boyutlu halde, birim kalnlkl dx, dy kenar
uzunluklarna sahip bir elemana etkiyen gerilmeler aadaki ekilde gsterilmitir.
dy
y
y
y

dx
x
x
x

xy

dx
x
xy
xy

yx

dy
y
yx
yx

dy
dx
O dan noktasna hareket edildiinde gerilmedeki art, rnein gerilmesi iin
Taylor serisi almyla,
O
x

dx
x
x
x

biiminde ifade edilebilir. Burada in x ve y ile deitii dnldnden

ksmi trev kullanlmtr. Dier gerilme bileenlerinin de ayn ekilde deitii
dnlerek yandaki ekil zerinde gsterilmitir. Grlen elemanda
bantsnn salanmas koulundan,
x

0 =
o
M
0
2 2
=
|
|

\
|
|
|

\
|

+ +
|
|

\
|
|
|

\
|

+
|

\
|

|
|

\
|

dxdy dx
x
dxdy dy
y
dy
dxdy
x
dx
dxdy
y
xy
xy
yx
yx
x
y

ve nin bulunduu l arpmlar ihmal edilerek, dx dy

yx yx
=
daha nce bulunan sonuca ulalr.
x dorultusundaki kuvvetlerin dengesi iin,
ve benzer bir denklemin iin yazlp sadeletirilmesi sonucu 0 =
y
F
( ) ( )
0
yx
x
x x yx yx
dx dy dy dy dx dx
x y

| |
| |
+ + + =
| |

\
\
0 =

y x
xy
x

0 =

x y
xy y

elde edilir. Yanda ereve ierisindeki bantlarn her malzeme iin salanmas
gerekir. Bu denklemler, normal gerilmedeki deiimin ancak kayma
gerilmelerindeki deimeyle mmkn olduunu gstermektedir. Ayrca bu
bantlarda gibi bilinmeyen gerilme bulunduundan gerilme
analizindeki problemlerin iten hiperstatik olduunu da anlyoruz. Mukavemet
derslerinde yaplan ekil deitirme hipotezleri ve sonlu bir eleman parasnn
dengesinin dnlmesiyle hiperstatiklik ortadan kalkmaktadr.
xy y x
, ,
boyutlu gerilme halinde ise yukarda aklanan hususlarn genelletirilmesinden faydalanabiliriz. lk blmde sz
edilen tam analiz matematik adan burada balamaktadr.
ki boyutlu elatisite probleminde
x
,
y
,
xy
,
x
,
y
,
xy
, u ve v den oluan sekiz byklk aratrlr.Bu sekiz bileenin
eleman iinde geerli olan sekiz denkleme ek olarak nceki konularda verilen snr koullarn salamas gerekir.
Elastisite teorisinin zm metotlarndan burada sz edilmeyecektir.
Elastisitenin temel denklemlerinin buraya alnmasndaki ama kat mekaniindeki nemli problemlerin temelindeki
basit yaklamlar rencilere tantmaktr. Ayrca bundan sonraki blmlerde kuvvet_deformasyon bantlarnn kritik
deerlerinin hesabnda bu formulasyon kullanlacaktr. Elastisite teorisi ve Mukavemetteki yaklamlarn her biri ayr
ayr nemli olup birbirlerine katkda bulunurlar.
DZLEM BRM EKL DETRME
ki boyutlu veya dzlem birim ekil deitirme durumunda, ykn etkimesinden nce ve sonra her noktann ayn
dzlem (x,y) iinde kald varsaylr. Bylece
z
=
xz
=
yz
= 0 olup,
x
,
y
ve
xy
sfrdan farkl deerler alacaktr.Bu
birim ekil deitirmelere bal olan
x
,
y
ve
xy
gerilme bileenleri sfrdan farkldr. Geneletirilmi Hooke
yasalarndan;
( )
y x z
+ = 0 = =
yz xz

bulunur. Daha nce bir noktadaki gerilme halinin iki dik dzlemdeki gerilme bileenleri ile verilmesi gerektii
gsterilmiti. Benzer bir durum birim ekil deitirme hali iin de sz konusudur.
DZLEM EKL DETRME HALNN DNM
Birim kalnlkl, dx, dy kenar uzunluklarn sahip A ve D keleri dorusal ekil deitirme yapan bir eleman
dnelim. A noktasnn x ve y eksenleri dorultusundaki yer deitirmeleri u ve v olsun. C noktasnn
yerdeitirmeleri srasyla u+du ve v+dvdir. Yerdeitirmedeki deiim;
dy
y
u
dx
x
u
du

= dy
y
v
dx
x
v
dv

=
olarak ifade edilir. Aadaki ekilde sz konusu elemann AC kegenindeki uzama gsterilmitir.
Deformasyondan sonra ABCD eklini alan elemanda AC ile AC
arasndaki kk a , C noktasnn x ve y eksenleri dorultusunda
yaptklar yerdeitirmeler de srasyla CF ve FC ile gsterilmitir.
Aadaki tretmelerde Cos = 1, Sin = tan = alnacaktr.
x, y koordinat takm ekildeki gibi seilirse bu eksen takmna gre
birim ekil deitirme bileenleri
x
,
y
ve
xy
olur.
sin cos ' cos ' dv du EC EC + = =
Yazlabilir. Normal birim ekil deitirme tanm gerei;
dir. Burada ds, AC kegeninnin balang uzunluudur. Son iki
bant birletirilir, yerine , yerine yazlrsa,
ds
EC
x
'
'
=
ds
dx
cos
ds
dy
sin
ds
dv
ds
du
ds
EC sin cos '
+

=
ds
dy
y
v
dx
x
v
ds
dy
y
u
dx
x
u
x

sin cos
'
|
|

\
|

+
|
|

\
|

=
cos sin sin cos
2 2
' xy y x x
+ + =
Olur. y dorultusundaki uzama oran iin yerine +/2 yazarsak;
elde edilir. Bu ifade ift a cinsinden;

2 sin
2
2 cos
2 2
'
xy y x y x
x
+

+
+
=

2 sin
2
2 cos
2 2
'
xy y x y x
y

+
=
Bulunur. Kayma as
xy
nn bulunmas iin ilk olarak x dorultusundaki dnme nn hesaplanmas gerekir.
Yeniden ekle dnerek; , yazlabilir. A ve birim ekil deitirme
kk
olduundan olur.
ds
CE
= tan sin ' sin cos = EC du dv CE
0 sin sin '
' '
= = = ds ds EC
x x
ds
dy
y
u
dx
x
u
ds
dy
y
v
dx
x
v
ds
CE

sin cos
|
|

\
|

|
|

\
|

= =

2 2
sin cos cos sin cos sin

+ =
y
u
x
v
x y
( )
2 2
sin cos cos sin

+ =
y
u
x
v
y x
Elde edilr. y dorultusunun dnmesi iin yerine +/2 yazlarak;
( )

2 2
2
cos sin cos sin

+ =
+
y
u
x
v
y x
ift a cnsinden;
( ) ( )
2 2
' '
sin cos cos sin 2 + =
xy y x y x
( ) 2 cos 2 sin
' '
+ =
xy y x y x
Haline dnr. Yukarda ereve ierisinde verilen bantlar birim ekil deitirme bileenlerinin dnm
denklemleridir.
ASAL EKL DETRMELER: MAKSMUM KAYMA BRM EKL DEM
Gerilme dnm denklemleri ile birim ekil deitirme bileenlerinin dnm denklemleri kyaslandnda byk
bir benzerlik grlmektedir. Eer gerilme dnm denklemlerinde yerine ,
xy
yerine de
xy
/2 yazlrsa ekil
deitirme dnm denklemleri bulunmaktadr.
( ) 2 cos 2 sin
2
1
xy y x y x
+ =

( ) ( ) 2 sin 2 cos
2
1
2
1
xy y x y x y
+ =
( ) ( ) 2 sin 2 cos
2
1
2
1
xy y x y x x
+ + + =

( ) 2 cos
2
1
2 sin
2
1
2
1
' '
+ =
xy y x y x

2 sin
2
2 cos
2 2
'
xy y x y x
x
+

+
+
=

2 sin
2
2 cos
2 2
'
xy y x y x
y

+
=
G
e
r
i
l
m
e

d
e
n
k
l
m
e
l
e
r
i

e
k
i
l

d
e

t
i
r
m
e


d
e
n
k
l
m
e
l
e
r
i
kayma as ve dnmeleri arasndaki farka eittir.

+
' ' y x

Asal birim ekil deitirmeler veya uzama oranlar ile dorultular;

2 2
2 , 1
2 2 2
|
|

\
|
+
|
|

\
|

+
=
xy y x y x

tan 2
xy
p
x y

Asal dzlemlerde kayma alar yok olur. Maksimum kayma ekil deiimi olan dzlemler, asal dzlemlerle 45
o
lik
a yapar ve u ifadeyle verilir:
2 2
min
maks
2 2
2
|
|

\
|
+
|
|

\
|

=
xy y x

Maksimum kayma birim ekil deiiminin olutuu dzlemlerdeki uzama oranlar dir.
boyutlu analizdeki gerek maksimum kayma ekil deiimi,
1
ve
3
cebrik olarak en byk ve en kk asal ekil
deitirme olmak kaydyla;
( ) ( )
2 1
2
1
2
1
' + = + =
y x
( )
3 1
=
gerek maks
bantsndan hesaplanr. Eer x, y ve z asal gerilme dorultular olursa olup ayrca
olur. Bu durumda x, y ve z eksenleri ayrca asal ekil deitirme eksenleridir. Dolaysyla izotrop malzemelerde asal
gerilme ve asal ekil deitirme eksenleri akrlar. Bu durumun uygulamadaki anlam, verilen bir gerilme durumuna
ait asal eksenleri bulmada ister gerilme; ister ekil deitirme bantlarnn kullanlabilecei olmasdr.
0 = = =
yz xz xy
0 = = =
yz xz xy

DZLEM EKL DETRME HAL N MOHR DARES
Dzlem ekil deitirme halindeki Mohr dairesi, dzlem gerilme halinde izilen Mohr dairesine benzer olarak izilir.
Yatay eksende uzama oranlar (), dey eksende kayma alarnn yars (/2) alnmaldr. Eksenlerin pozitif ynleri
saa ve yukarya dorudur. Kayma birim ekil deiimindeki iaret kabulleri daha nce kayma gerilmesi iin yaplan
iaret kabulne uygun olmaldr. Kayma birim ekil deiimi pozitif ise x eksenini gsteren A noktas ekseninin /2
kadar altna, y eksenini gsteren B noktas ise ekseninin (/2) kadar stnde iaretlenmelidir. A, A
1
, B
1
, D ve E
noktalaryla ilgili byklkler Mohr dairesi kullanlarak kolayca hesaplanabilir.
1

|
|

\
| +
2
;
2
maks
y x


|

\
|
2 ;
xy
y

\
|

2
;
xy
x

\
|

2
;
' '
'
y x
x

Bir noktadaki ekil deitirme bileenleri

x
= 900,
y
= -100 ve
xy
= 600 olarak biliniyor. Mohr
dairesini kullanarak asal ekil deitirmeleri ve maksimum kayma ekil deiimini belirleyip ynlenmi
elemanlar zerinde gsteriniz.
rnek 5

400
2
=
+
y x
Dairenin Merkezi =
Dairenin Yarap =
( )
583
2
600
2
100 900
2 2
= |

\
|
+ |

\
|
= r
183 583 400
2 1
= = = = CA OC OB
983 583 400
1 1
= + = + = = CA OC OA
( )
o I
p
31
100 900
600
tan 2
1
=
|
|

\
|

=

983 , 5 . 15
1
= =
o I
p
183 , 5 . 105
2
= =
o II
p
( )
1166
2
600
2
100 900
2
2 2
=
|

\
|
+
|

\
|

=
maks
veya ( ) 1166 183 983
2 1
= =

Mohr dairesinden maksimum kayma birim ekil deiiminin

asal eksenlerle 45
o
lik a yapt grlmektedir.
maks
n
olduu dzlemdeki uzama oranlar, OC = = 400x10
-6
dr.
Mohr dairesinde maksimum negatif kayma as ekseninin
st tarafnda D noktas ile temsil edilmektedir. Dolaysyla

maks
, as ile dnm
elemanda oluacaktr. ekil deitirme sonras durumu
srekli ve kesikli izgilerle gsterilmitir.
o o I
p
II
s
5 . 60 45 5 . 15 45 = + = + =
Bu rnekteki elemann dzlem gerilme etkisi altnda olduu dnlr ise = 0.3 iin nc dorultudaki asal
uzama oran
( ) ( )
3
0.3
900 100 343
1 1 0.3
z x y

= = + = =

olarak hesaplanabilir. Gerek maksimum kayma as;
( ) ( ) 1326 343 983
3 1
= = =
gerek maks
Bu durumda dzlem ii maksimum kayma asnn her zaman en byk kayma asn gstermediini syleyebiliriz.
nceki rnekte verilen ekil deitirme halinde;
a) Asal gerilmelerle dorultularn
b) Maksimum kayma gerilmesi ve dorultularn hesaplaynz. E = 200 GPa, = 0.3
rnek 6
nceki rnekten
1
= 983,
2
= -183,
maks
= 1166
( ) ( ) ( ) MPa
E
204 183 3 . 0 983
3 . 0 1
10 200
1
2
3
2 1
2
1
= +

= +

( ) MPa 6 . 24 983 3 . 0 183

3 . 0 1
10 200
2
3
2
= +

=
( ) ( )
MPa
E
maks maks
7 . 89 10 1166
3 . 0 1 2
10 200
1 2
6
3
=
+

=
+
=

MPa 3 . 114
2
6 . 24 204
2
'
2 1
=
+
=
+
=

MPa
maks
7 . 89
2
6 . 24 204
2
2 1
=

Asal Gerilmeler ve
dorultular
Maksimum kayma
gerilmeleri ve
dorultular
BRM EKL DEMNN LLMES
Dzlem ekil deitirme yapan bir elemann serbest yzeyindeki uzama orannn llmesi amacyla optik, elektriksel
ve mekanik sistemler gelitirilmitir. Yaygn olarak kullanlan ve doru sonu veren yntemde elektriksel esasl
strain gage lerler kullanlr. Bu ksmda serbest yzeye yaptrlan strain gageler ve zel dzenlenmi ekilleri
zerinde durulacaktr.
Yzeyin d normalini z dorultusu olarak alrsak
z
=
xz
=
yz
= 0 olur. Sz konusu gerilme durumunda dzlem d
elastik deformasyonlar nleyecek her hangi bir kst olmadndan dzlem ii
x
,
y
,
xy
ekil deitirme bileenlerine
ilaveten dzleme dik dorultuda normal birim ekil deitirme de oluur. Genelletirilmi Hooke yasalarnda

xy
=
yz
= 0 olduu iin
z
ayn zamanda asal ekil deitirmedir. Dzlem d asal uzama oran, gerek maksimum
kayma birim ekil deiiminin belirlenmesi asndan nemlidir. Dzlem ekil deitirme hali iin karlan
bantlarda
z
asal ekil deiimi
x
ve
y
cinsinden bulunmakta idi. Dolaysyla bir nceki ksmda yaplan tretmeler
burada da geerlidir.
Strain gageler iki tabaka kat ya da plastik arasna yerletirilen yaprak biimli ok ince kalnlkl levha/kk apl
telden oluur. Genellikle 0.03 mm apl tel yada 0.003 mm kalnlkl yaprak levha kullanlr. ler pullar d yzeyden
lm yaplacak yzeye yaptrlrlar. Yk etkisi altnda sz konusu yzeyde ekil deiimi olduunda tel zgara
yzeyle birlikte uzar yada ksalr. Bu boy deiimi lerin elektriksel direncinde deiime yol aar. lerin ularna
balanan bir akm kprs elektrik direncindeki deiimi uzunluk deiimine dntrr. Bu amala kullanlan akm
kprsne Wheatstone kprs ad verilir.
Rozet
Metal Yaprak
Strain Gage
ROZETLER: Referans ekseni x ile
a
,
b
,
c
as yapan uzama ler bir nceki sayfadaki ekilde gsterilmitir. a,
b, c dorultularndaki uzama oranlar;
a a xy a y a x a
cos sin sin cos
2 2
+ + =
b b xy b y b x b
cos sin sin cos
2 2
+ + =
c c xy c y c x c
cos sin sin cos
2 2
+ + =
Yazlabilir. Burada
a
,
b
,
c
dorultularndaki
a
,
b
ve
c
uzama oranlar bilinmekte
x
,
y
,
xy
aranmaktadr. Uzama
lerlerin bu tarda dzenlenmi haline ROZET ad verilir. Rozetler ounlukla 45
o
ve 60
o
lik alarla dzenlenen
uzama lerden oluur.
45
o
lik rozetle yaplan lm sununda eleman zerindeki bir noktada
a
= 0
o
,
b
= 45
o
ve
c
= 90
o
iin

a
= 900,
b
= 700,
c
= -100 deerleri okunmutur.
x
,
y
ve
xy
deerlerini hesaplaynz.
rnek 7
90 sin
2
90 cos
2 2
, ,
xy y x y x
b y c x a

+

+
+
= = =
( ) ( ) 600 100 900
2
1
2
1
700 = + = + + =
xy xy xy y x
hesaplanabilir.
Bir yapnn serbest yzeyin zerine bir noktada 60
o
lik rozetle yaplan lm sunun
a
= 0
o
,
b
= 60
o
ve

c
= 120
o
iin
a
= 70,
b
= 850,
c
= 250 deerleri okunmutur.
a) Dzlem ii asal uzama oranlar ile maksimum kayma asn
b) Poisson oran = 0.3 alarak gerek maksimum kayma asn
c) a kkndaki sonular ynlenmi birer eleman zerinde gsteriniz.
rnek 8
x a
=
|
|

\
|
+ |

\
|

+
=
2
3
2 2
1
2 2
xy y x y x
b

|
|

\
|
+ |

\
|

+
=
2
3
2 2
1
2 2
xy y x y x
c

70 = =
a x
( ) = =

600 3
2
xy
c b


710
693
=
=
y
xy

83
862
2
693
2
710 70
2
710 70
2
1
2 2
2 , 1
=
=

\
|
+ |

\
|

+
=
943
2
693
2
710 70
2
2 2
= |

\
|
+ |

\
|
=
maks

390
2
710 70
2
' =
+
=
+
=
y x
Asal Dzlemler
1
2 1
4 . 66
6 . 23
710 70
693
tan 2

=
=
)
`

\
|

=

o II
p
o I
p
p
Asal ekil deitirmeler ve dorultular
Maksimum kayma asnn olutuu dzlemler
1
21.36 70 710
2 tan
693 111.4
I o
s maks
s
II o
s maks

= + | |
=
`
|
=
\ )
b) Dzlem d asal uzama oran;
( ) 334 710 70
3 . 0 1
3 . 0
3
= +

= =
z
( ) ( ) 1196 334 862
3 1
= = =
gerek maks
Gerek Maksimum kayma as;

2

( ) | |
z y x x
E
+ =
1
( ) | |
z x y y
E
+ =
1
( ) | |
y x z z
E
+ =
1
G
xy
xy

=
G
yz
yz

=
G
xz
xz

=
Bu ifadeleri gerilmeler cinsinden yazlrsa;
( )( )
( )
x z y x x
G
E



2
2 1 1
+ + +
+
=
( )( )
( )
y z y x y
G
E



2
2 1 1
+ + +
+
=
( )( )
( )
z z y x z
G
E



2
2 1 1
+ + +
+
=
xy xy
G =
yz yz
G =
xz xz
G =
GENELLETRLM HOOKE YASALARI
( )
y x x
E

=
2
1
( )
2
1
y x y
E

= +

xy xy
G =
K BOYUTLU HALDE
GENELLETRLM
HOOKE YASALARI
1
x x y
E
( =

1
y y x
E
( =

G
xy
xy

=
E, ve G Arasndaki Bant
Elastisite modl E, kayma modl G ve Poisson oran arasndaki banty kartmak iin tam kayma etkisindeki
bir elemana ait mohr dairesini dnelim. Bu durumda
1
=
maks
,
2
= -
maks
olup Asal dzlemlerle kayma dzlemleri
arasndaki 45
o
lik a bulunmaktadr.
maks

Genelletirilmi Hooke yasalarndan birinci bant

| | ( )

+ = = 1
1
2 1 1
E E
maks
fadesini verir. Ayrca tam kayma halindeki Mohr dairesinden , Hooke yasasndan da olduu
dnlrse
2
1
maks

=
G
maks
maks

=
( )
G E
maks maks
2
1

= + yazlabilir. Buradan
( ) +

=
1 2
G
bulunur. x, y eksen takmnn baka keyfi dorultularda seilmesi halinde de ereve ierisindeki bantnn geerli
olduunu syleyebiliriz. Dolaysyla elastik izotrop malzemelerde iki ve boyutlu gerilme-birim ekil deitirme
bantlarnn iki bamsz malzeme sabitiyle yazlmas mmkndr.
rnek 9 60X80 mm boyutlarndaki dikdrtgen elik plak ekilde gsterilen gerilmelerin etkisindedir.
E=210 GPa, =0.33 olduuna gre; a) AC ve BD diyagonalindeki boy deiimlerini hesaplaynz.
( )
( )
6
3
6
3
6
3 3
1
300 0.33 150 1664.10
210*10
1
150 0.33 300 1186.10
210*10
100 100
1267.10
210*10 78.95.10
2(1 0.33)
x
y
xy

= = (

= = (

= = =
+
x
y
100MPa
300MPa
150MPa
60mm
80mm
A
B
C
D
1
60
tan 37
80
DAC

| |
= =
|
\

1664 ( 1186) 1664 1186 1267

cos(2*37 ) sin(2*37 ) 1241
2 2 2
AC

+ +
= + + =
6
143
6 3
. 100*1241 0.124 .
23.31*10 ,
100*23.31*10 2.33*10 .
AC AC
BD
BD
AC mm uzama
mm

= = =
= =
= =
rnek 10
elik bir elemann dzlem gerilme etkisindeki serbest yzeyi zerinde 60 lik rozetle llen
uzama oranlar
a
=400 ,
b
=500 ,
c
=-700 dur. E=200 GPa, =0.30 olarak bilindiine gre;
a) Asal uzama oranlar ile dorultularn b) asal gerilmeler, en byk kayma gerilmeleri ile ilgili
normal gerilmeler ve dorultularn belirleyip ynlenmi birer eleman zerinde gsteriniz.
( )
| |
3
1
2
3
2
2
3
6
min min
1 2
200*10
836 0.3 702 137.45 32.15
1 0.3
200*10
702 0.3*836 99.20 122.15
1 0.3
12.85
210*10
. 1538.10 118.3
77.15 2(1 0.30)
137.45 99.
2
P
P
S
maks maks
S
MPa
MPa
G MPa

= + = = (

= + = =

=
= = =
= +
+
= =
2
19.1
2
MPa =
400 400
500 ( 0.5) (0.866)
2 2 2
400 400
700 ( 0.5) ( 0.866)
2 2 2
y y xy
y y xy


+
= + +
+
= + +
a x
y
xy
= =400
=-266.67
=1386

2 2
1,2
400 266.67 400 266.67 1386
2 2 2

+
| | | |
= +
| |
\ \
1386
tan 2
400 266.67
P
=

1
2
32.15 836
122.15 702
P
P


= =
= =
2 2
min
400 266.67 1386
769
2 2 2 maks

+
| | | | | |
= + =
| | |
\ \ \
400 266.67
tan 2
1386
S

+
=
min
12.85 1538
77.15 1538
S maks
S


= =
= =

`
)