DYANET LER BAKANLII

Peygamberim

PEYGAMBERM Editr: Prof. Dr. Mehmet Emin zafar - Prof. Dr. Recai Doan Yayn Ynetmeni: Dr. Yksel Salman Yayn Koordinasyon: Dr. mer Meneke Proje: DB. Din Eitimi Dairesi Bakanl nite Yazarlar: nite 1- 2- 3: Prof. Dr. Nahide Bozkurt nite 4: Prof. Dr. Nahide Bozkurt - Dr. Remziye Ylmaz nite 5 - 6: Dr. Remziye Ylmaz Redaksiyon: Kasm Gezen Dzelti: H. Duran Naml Dizgi-Grafik: Nurgl Moldalieva - Esmer iek Fotoraf: Mustafa Bektaolu Bask: Yenign Matbaaclk / 0312. 384 61 83 Diyanet leri Bakanl Yaynlar: 701 Mesleki Kitaplar: 54 1. Bask 2007, Ankara Din leri Yksek Kurulu Karar: 11.01.2007/1 2007.06.Y.0003.701 ISBN 978-975-19-4057-5 Diyanet leri Bakanl Dini Yaynlar Dairesi Bakanl letiim Adresi Eskiehir Yolu 9. km. ankaya / Ankara tel.: 0312. 295 72 93 -94 - faks: 0312. 284 72 88 e-posta: diniyayinlar@diyanet.gov.tr

indekiler
NTE 1 PEYGAMBERLK NCES 1. Peygamberimiz Hz. Muhammedin Doduu evre ........................10 2. Peygamber Efendimiz ve Ailesi ....................................................19 3. Genlik a ve Sosyal likileri...................................................22 4. Hz. Hatice ile Evlilii ve ocuklar...............................................27 5. Kuran- Kerime Gre Vahiy ncesinde Hz. Peygamber ..................28 NTE 2 PEYGAMBERLK: MEKKE DNEM 1. Peygamberliin lk Yllar, lk Vahiy ...............................................36 2. lk slm Topluluunun Dayanmas ve likileri................................43 3. Hz. Peygambere Yneltilen tirazlar; Gsterilen Tepkiler ve Kuran- Kerimin Cevab .............................44 4. Mslmanlara Uygulanan kenceler, Sosyal Basklar.......................49 5. Gece Yolculuu (sra) ................................................................56 6. Medinelilerle Grme ve Akabe Antlamalar ...............................57 7. Medineye Hicret ......................................................................59 NTE 3 PEYGAMBERLK: MEDNE DNEM 1. Hz. Peygamberin Medinedeki lk Faaliyetleri .................................73 2. Mriklerle likiler .....................................................................78 3. Yahudilerle likiler.....................................................................90 4. Hristiyanlarla likiler ..................................................................94

5. Mekkenin Fethi ........................................................................97 6. Evrensel arnn Elileri ..........................................................100 7. Veda Hacc, Veda Hutbesi ve Evrensel Mesajlar ..........................102 8. Hz. Peygamberin Vefat ..........................................................105 NTE 4 KL VE RNEKL 1. Kuran- Kerimde Hz. Muhammed ............................................112 2. slm Anlamada Hz. Peygamberin rneklii .............................118 3. Hz. Peyamberin rnek Ahlk ..................................................126 NTE 5RE MAN Hz. PEYGAMBERN DAVRANI RNEKLER 1. E Olarak Hz. Peygamber........................................................142 2. Baba Olarak Hz. Peygamber ...................................................144 3. Dede Olarak Hz. Peygamber ...................................................146 4. Komu Olarak Hz. Peygamber ..................................................147 5. Akraba Olarak Hz. Peygamber .................................................149 6. Arkada Olarak Hz. Peygamber................................................150 NTE 6 ETMC OLARAK Hz. PEYGAMBER 1. retmen Olarak Gnderilmesi.................................................158 2. Okuma-Yazmaya Verdii nem ................................................159 3. Kadnlarn Eitilmesine Verdii nem .........................................162 4. Eitim ve retim lkeleri..........................................................163 CEVAPLAR .................................................................................170 KAYNAKA ..............................................................................171

Sunu
Rahmet ve merhamet sahibi Yce Allah, insan en gzel ekilde yaratm, onu stn yeteneklerle donatm, ilh hitabn muhatab klarak, onurlandrm ve ona sorumluluk yklemitir. Dnya hayatnda ise onu yalnz brakmam, inanszln karanlndan karp iman ve gzel ahlkn aydnlna kavuturmak iin ilh inayet ve ltuf olarak peygamberler ve kitaplar gndermitir.
Sunu

lk insanla birlikte var olan din, insann varolusal bir ihtiyacdr. Din; hayatn btnn ve niha anlamn bizlere reten, dnya ile ahiretin, aklla ruhun dengesini kurmamz salayan, bireye i huzuru kazandran, topluma sevgi ve adalet getiren, bireysel ve toplumsal devlerimizi ibadet niteliinde bir sorumlulua dntren hayatn btnne ynelik tler toplamdr. Kendini, kinat ve Yaratan anlamaya alan, Onu sevip, Ona balanan insan, Yaratann gnderdii rahmet elilerinin ve kutsal kitaplarn izinden giderek kullua ve hakikati anlamaya ynelmitir. nsann dine olan ihtiyacnn yerinde ve doru bilgiyle karlanmas bu bakmdan nemlidir. Dinin ncelikli hedefi insan olduuna gre din bilginin yaadmz hayat aydnlatacak tarzda srekli kendini yenilemesi, slmn aydnlk mesajnn akllarda ve gnllerde tazelenmesi, bilgiyle hayat arasnda dinamik bir ban kurulmas son derece nemlidir. Bu itibarla halkmzn din konusundaki bilgilenme ihtiyacn, hurafelerden uzak, sahih din bilgiyle karlamay, onlar
6

inan, ibadet, siyer ve ahlk konularnda aydnlatmay ama edinen Bakanlmz, ada ve bilimsel verileri de gz nne alarak Temel slm Bilgileri adl bir seri plnlamtr. Elinizdeki kitap da bu serinin ncs olan Peygamberim adl eser olup, Diyanet leri Bakanlna bal olarak alan kurslarda okutulan Temel Din Bilgiler mfredat programna gre hazrlanmtr. Eserde, Peygamberimizin peygamberlik ncesi dnemi, peygamberlii, kiilii ve rnek ahlk, ilme, renmeye ve retmeye verdii nem ele alnmtr. Bu almann okuyuculara faydal olmas en byk temennimizdir. Gayret bizden, baar Allahtandr.

Diyanet leri Bakanl

Sunu

NTE 1

PEYGAMBERLK NCES

nitede Neler Var?

1. Peygamberimizin Doduu evre 2. Peygamberimiz ve Ailesi 3. Genlik a ve Sosyal likileri 4. Hz. Hatice ile Evlilii ve ocuklar 5. Kuran- Kerime Gre Vahiy ncesinde Peygamberimiz Hz. Muhammed

nite Hakknda
Bu nite, slm ncesi Arabistanda sosyal, kltrel ve din yaant ve Hz. Muhammedin peygamber olmadan nceki hayat hakknda genel olarak bilgi vermektedir. Peygamberimiz Muhammed (a.s.), 571 ylnda Mekkede domutur. ocukluu ve genlii Mekkede gemi, peygamberliinden sonra da on yla yakn Mekkede kalm, daha sonra Medineye hicret etmi ve orada on yl yaamtr. Bu nitede sevgili peygamberimizin Mekkedeki hayat, nemli baz olaylar erevesinde konu edilmitir: Hemen herkesin bildii Kbe Hakemlii, Hlful-Fudul (Erdemliler Birlii) Cemiyetine katlmas gibi olaylar anlatlm, Kuran- Kerimin Hz. Peygamberi nasl tantt ortaya konulmutur.
nite 1

renme Hedefleri
Bu niteyi tamamladktan sonra; Peygamberlik ncesinde Hz. Muhammedin iinde doduu ve yaad evrenin sosyal artlar, kltrel durumu ve din hayat hakknda bilgi sahibi olacaksnz. Hz. Muhammedin genlik dnemini, Yapt seyahatler, Erdemliler birliine katlm, Kbe hakemlii, Ticar ilikileri gibi olaylar erevesinde tanyacaksnz.
9

 Peygamberimizin hayatnda nemli bir yeri olan ei Hz. Hatice ile evlilii hakknda bilgi sahibi olacaksnz. Peygamberimizin ocuklarn tanyacaksnz. Kuran- Kerimde Peygamberimizin vahiy almadan nceki durumunun nasl tantldn fark edeceksiniz.

niteyi alrken
Bu niteyi alrken; 1. nite banda verilen hedeflere ulap-ulamadnz srekli dnnz. Ulaamadnz dndnz hedeflerle ilgili konular tekrar okuyunuz. 2. renmek iin sadece bu kitapla yetinmeyiniz, kitabn sonunda zengin bir kaynak listesi sunulmaktadr. Bu listeden ulaabildiiniz kaynaklar inceleyiniz.
nite 1

3. Bu konular ile ilgili grsel yaynlar izleyiniz ve renme ortamnza taynz.

1. Peygamberimiz Hz. Muhammedin Doduu evre Sosyal Hayat

nce Dnelim Peygamberimizin doduu evre hakknda neler biliyorsunuz? Dnp not ediniz. slm ncesinde Araplar, ayn soydan gelen ahslarn oluturduu ve fertlerin birbirine kan, nesep yoluyla balandklar kabileler hlinde yayorlard. Kabilenin en kk birimini ise, aile oluturuyordu. O dnemdeki geleneklere gre, bir erkek istedii kadar kadnla evlenebilirdi. Evlenme, farkl ekillerde gerekleirdi. Yaygn biimde bilinen ve kabul gren bir
10

nikh yoluyla evlenmenin dnda, sreli nikh ( Nikh- muta ), eleri karlkl deitirme yoluyla nikh (Nikh- bedel), balk ve mehir vermemek iin kzlarn deitirilmesine dayal nikh (Nikh- ar) gibi deiik nikh eitleri de mevcuttu. Kzlarn genellikle kk yata evlendirilmesi dettendi. Kadnlar ise, ancak ocuk dourduktan sonra aileye kabul edilirdi. Bundan dolay, bir kadn ocuk dourmadan lrse kocasna ba sal dilenmezdi. ocuksuz kadn, diyet deme cezas ile cezalandrlrsa, bu diyeti kocas deil, kadnn mensup olduu aile topluluu derdi. Boanma yaygnd ve bu konuda tek yetki erkekteydi. Ancak baz kadnlar boama hakknn kendilerine verilmesini isteyebilirlerdi. Boanan kadn, yeniden evlenebilmek iin bir yl beklemek zorundayd. Erkek ocuk bir vn meselesiyken, Kurann da ifade ettii gibi kz ocuklarnn pek deeri yoktu ve bazen diri diri topraa gmlrlerdi (Tekvir, 81/8-9). Bazen de ocuklar, fakirlik endiesiyle ldrlrlerdi: "ocuklarnz yoksulluk korkusuyla ldrmeyin..." (sra, 17/31) ayetiyle bu durum ifade edilir. slm ncesinde Araplarda aileyle ilgili nemli meselelerden biri de "evlatlk" meselesiydi. Evlat edinilen ahs, evlat edinenin, kendi ocuklar ile ayn haklara sahip olurdu. slm ncesi Araplar, bedev ve ehirli olarak yaamlarn devam ettirirlerdi. Bedevler lde yaar, su, otlak ve yiyecek peinde dolarlard. ehirliler ise, ky ve e11

nite 1

hirlerde yerleik bir hayat srer, geimlerini tarm, ticaret ve el sanatlaryla temin ederlerdi. Bedev olsun ehirli olsun, sosyal yapnn temeli, l hayatnn oluturduu "kabile" yaantsna dayanyordu. Kabile, daha ok erkek soyundan gelen akrabalk bayla anlam kazanyordu ancak, darya tamamen kapal da deildi. Hlf (antlama, ittifak), civar (resm koruma teminat) ve vel (himye etme) yoluyla da akrabalk ba kurulabilirdi. Bir kimse kabilesini terk eder veya kabilesinden kovulursa, baka bir kabile mensubunun himayesine girdiinde o kabilenin bir yesi olurdu. Byle birisine halif (antlamal, mttefik) denilirdi. Resm koruma teminat altndaki kimseye ise cr denirdi. Sava veya baskn sonucu ele geen veya satn alnan kle azat edilirse aralarnda vel ba kurulur; azat edilen kle, kendisini azat eden kabilenin mevls olurdu. Birok bakmdan halif, cr ve mevl, kabilenin kan bana dayal asl yesi gibi muamele grrd.
nite 1

Kabile, uzak akrabalklar da iine alan bir toplumsal yap olduundan, kimlii itibaryla baz zellikler tayan bir birlikti. Bu birlik, yaknlk derecesine gre ayr ayr isimler ile anlan gruplardan oluurdu. Mesela Haimoullar, Zuhreoullar, Muttaliboullar gibi. Kabile hayat, pek ok ynden sosyal hayatn akyla ilgili belirleyici role sahipti. Mesela, kabileler arasnda doan stnlk iddialar, srekli dmanlk ve savalara yol amtr. Yine sosyal adan nemli bir sorun olan geim sknts da bu savalarn olumasnda bir faktr olmutur. Kabile yapsnn esas "asabiyet"tir. Asabiyet, bir kimsenin asabesini, yani baba tarafndan akrabalarn veya genelde kabilesini ister hakl, ister haksz olsun her zaman savunmaya hazr olmasdr. l artlarnda yaamay srdrmek iin kabile dayanmas bir zorunluluk olarak gzkmektedir. Bir yabanc, kabileden birini ldrnce intikam iin harekete geilir ve bu bir eref meselesi olarak kabul edilirdi. Baz durumlarda diyet kabul edilmekle birlikte genellikle kana kan istenir ve kan davalar bazen yllarca srebilirdi. Kabilenin yesi olan herkes, bireysel ve toplumsal olarak bal bulunduu airetin erefini, karlarn kollamak, kendisine den grevi yapmak, soydana
12

saldranlara kar onu savunmak zorundayd. zet olarak, soydalar ve akrabalar ister zalim, ister mazlum olsun yardmlamak zorundaydlar. Kabileler ahsi zelliklerinden veya zenginliklerinden dolay kendilerinden baz kimseleri bakan olarak tanrlard. slm ncesinde Araplar, sosyal yaant itibaryla hr, kle ve mevli olmak zere snfa ayrlmaktayd. Hrler, kabilenin eit haklara sahip fertleriydiler. Bunlar arasnda zenginler, khinler, airler, savalarda cesaretleriyle n kazanan kiiler dierlerine gre daha stn kabul edilmekle birlikte beraber g etme, savalara gitme, her konuda ortak ve eit bir hayat yaama asndan birbirlerinden farklar yoktu. Kleler, hrlerin sahip olduu hukuk ve onurdan yoksun olan snft. Bunlar ya sava sonucu elde edilen esirler ya da satn alnan kiilerdi. Cariye, kle kadnlara verilen isimdi. Kle ve cariyeler eitli hizmet alanlarnda altrlrlard. slm ncesinde kleler ve cariyeler mal ve eya gibi alnp satlr, miras yoluyla bir kimseden tekine geer veya hediye edilirdi. Sahibi, bir kle veya cariyeye istedii gibi muamele edebilir, bundan dolay da sorumlu tutulmazd. Kle ve cariyelerin iledikleri sular, hrlerin cezalarnn yars kadard. Cariyelerden doan ocuklar da kle saylrd. Ancak babalar isterse onlar nesebine katabilirdi. Mevli -daha nce aklanan Mevl kavramnn oul hli-, kleler ile hrler arasnda bulunan orta bir snf olup, hrriyetine kavumu klelerdi. Herhangi bir kleyi sahibi azat ederse o, azat edenin mevls olur, onun kabilesine mensup saylr, akraba nitelii kazanrd. Mevli, kleler gibi alnp satlamazd. Ancak baz haklardan da mahrum braklrd; mesela, bir mevl, hr bir kz veya kadnla evlenemezdi. Sra Sizde Peygamberimizin doduu sosyal evre ile kendi yaadmz sosyal evre arasnda ne gibi fark ve benzerlikler var? Tartnz!
13

nite 1

Kltrel Hayat
slm ncesi Arap Yarmadasnda kltrel yaant zengin bir nitelie sahip deildi. slm ncesi dnemdeki kltr hareketleri, gebe hayatn zorunluluklarndan doan tecrbe, det ve geleneklerin gelitirdii bilgilerden ibaretti. Hicaz blgesi Araplar, yazy slm dininin ortaya kmasndan az nce, ticaret iin gittikleri kuzeydeki komular Nabatllardan renmilerdi. Bugn Arap yazs olarak bilinen bu yaz, Nabat yazsnn eitli safhalardan geerek tekml etmesi sonucu ortaya kmtr. slm ncesinde Araplarda yaznn ge dnemlerde ortaya kmas ve yaygn olarak kullanlmamas, onlarn kltrel birtakm gelimelerden yoksun kalmalarna sebep olmamtr. zellikle iir ve edebiyatn ok gelimi olduu sylenebilir. Hayatn birok boyutunun ele alnd iirler, daha ok szl bir biimde sylenirdi. iir sylemek nemli bir faaliyetti. Hatta dzenlenen din veya ticar panayrlarda
nite 1

yaplan iir yarmalar sonunda Yedi Ask (Muallakat- Seba) sahipleri olarak tannan nl airler ortaya kmtr. Bu iirlerde slmdan nceki devirlerde Araplarn, eitli alanlarda hangi bilgilere ve ne tr det ve geleneklere sahip olduklarn bulmak mmkndr. iirlerin konular genelde vg, yergi, kahramanlk, ak gibi hususlardan oluuyordu. airlerin toplumdaki yerleri yksekti. Araplar tarihle de yakndan ilgilenmilerdir. Tarihe ballk onlarn en belirgin zelliklerinden biriydi. Bu adan uzun zaman hafzalarda yaattklar tarih bilgiler ara-

14

snda insanlarn soy ktklerine dair bilgilere ayrca nem veriyorlard. slm ncesinde Arap tarihilii iki ynde gelimitir. Bunlardan biri yukarda sz edilen "soy ecereleri" (ktkleri) ile ilgili olan yndr. Dieri ise "eyyamul-arap" (Arap gnleri) denilen, Arap kabileleri arasnda farkl nedenlerle yaplan savalar konu edinen bilgiler ile ilgili olan yndr. Bu tarih bilinci, szl bir tarzda nesilden nesile aktarlarak korunmutur. zellikle Hicaz ve Yemen blgelerinde zengin tarih malzemesi mevcuttu. eitli din ve kltrden olan insanlar ticaret, seyahat vb. amalarla Arabistana geliyorlard. Araplar bu ekilde dier milletlerin tarihlerine dair bilgiler de ediniyorlard.

Biliyor musunuz? Araplar, usuz bucaksz llerde ilerine ok yarayan astrolojiyi (Yldz bilimi) muhtemelen Keldanilerden ve Babillilerden almlardr. Araplarn, yldzlarn hareketleri ve devirleriyle uratklar, ilgilendikleri bilinen bir husustur. Onlar gkyzndeki yldzlarn birounu tanyorlard. Astroloji, onlar iin daha ziyade bir zamanlama bilimiydi. yle ki, yldzlarn yerine, hareketlerine gre yolculuklarn dzenliyorlar, Gnein ve Ayn hareketlerini hesaplayarak, mevsimleri ve gnleri belirliyorlard.
nite 1

slm ncesinde Araplarda, khinlik ve bycln ciddi bir yeri vard. Araplar zellikle khinlere byk sayg besliyorlard. Onlar ruhsal hastalklarn doktorlar olarak gryorlard. Onlar skntl anlarnda khinlere koarlar, onlardan yardm talep ederlerdi. Yine ayn ekilde onlar, byclerin gcne de inanyorlard. yle ki, bir bycnn, kii ile hanmn ayrabilme, insann gznde birtakm eyleri olduundan baka gsterebilme ve insanlarn ilerine korku, rperti salabilme gibi yetenekleri olduu eklinde bir anlaya sahiplerdi.

15

Dnelim

Bugn de baz toplumlarda khinlik ve bycln az da olsa bulunmasnn sebepleri nelerdir? Bu tr olumsuz davranlardan kanma konusunda neler yaplabilir?

Din Hayat
slm gelmeden nce Araplarda genel olarak puta tapclk eilimi mevcuttu. Esasen, Arabistan Yarmadas halk, Hz. brahimin olu smail ile Mekkede ina ettii Kbeyi kutsal mekn kabul etme ve Allahn birliini onaylama hususunda Hz. brahim ve onun getirdii dine inanmlard. Ancak zaman ierisinde Araplar tevhid inancndan uzaklap, putlara tapar hle geldiler ve bu durum slmn
nite 1

geliine kadar srd. Araplar, Hz. brahimin ve onun olu smailin dinini unuttuktan sonra putlara tapmaya balamakla beraber evrenin yaratcs ve koruyucusu olarak bir Tanrya da inanyorlard ki, onlara gre Tanr, evrenin dnda olup btn yaratklar Ona tbiydi, her ey Onun emrindeydi. Mukaddes kitabmz Kuran- Kerimde, slmdan nceki devirlerde Araplarn Allaha inandn dorulamaktadr. "De ki: "Gkten ve yerden size rzk veren kimdir? Kulak ve gzlerin sahibi kimdir? Diriyi lden karan, ly de diriden karan kimdir? Her ii dzenleyen kimdir?" Onlar: "Allahtr! " diyecekler..." (Yunus, 10/31). "Ey Muhammed ! De ki: "Biliyorsanz syleyin, yer ve onda bulunanlar kimindir?" "Allahndr" diyecekler. "yleyse ders almaz msnz?" de. "Yedi gn de Rabbi, yce arn da Rabbi kimdir?" de, "Allahtr" diyecekler!..." (Mminun, 23/84-87).

16

Onlara gre putlar, Allaha ulatran arac durumundaydlar. Meseleye bu adan bakldnda slm ncesindeki Araplarn inanc "Mriklik" olarak tanmlanmaktadr. Mriklik, Allah ile beraber Allahn dnda baka varlklar ilah olarak kabul etme, onlardan yardm isteme, onlara dua edip kurbanlar sunma, Allaha ynelite ve ibadette onlar da ortak klma inancdr. Kuranda bu durum yle tanmlanmaktadr. "Onlarn ou, ortak komadan Allaha inanmazlar" (Yusuf, 12/106). Mekkedeki din hayatn merkezini oluturan Kbede 360 putun varlndan szedilir. Bunlarn en by ve nemlisi Hbel ad verilen puttu. Taif ehrinde oturan Sakif kabilesinin putu "Lat", Medinedeki Evs ve Hazrec kabilelerinin putu olan "Menat" ve Kurey ve Kinane kabilelelerinin putu olan "Uzza" en mehur putlar arasndayd. Kuranda bu putlarn isimlerine de deinilmektedir. "imdi Lat, Uzza ve bundan baka ncleri olan Menatn ne olduunu syler misiniz?" ( Necm, 53/19-20). Kbe, Hz. brahim tarafndan, hanm Hacer ve olu smail ile birlikte Mekke vadisinde ina edilmitir.
nite 1

"Dorusu insanlar iin ilk kurulan ev, Mekkede, dnyalar iin mbarek ve doru yol gsteren Kbedir. Orada apak deliller vardr, brahimin makam vardr..." (l-i mran, 3/96-97)

17

Hz. brahim, Kbenin inasn tamamlaynca Rabbine yle yalvard: "Rabbimiz! Ben ocuklarmdan kimini, namaz klabilmeleri iin, Senin saygn evinin yannda, ziraate elverisiz bir vadiye yerletirdim. Rabbimiz! nsanlarn gnllerini onlara meylettir, kretmeleri iin onlar rnlerle rzklandr" (brahim,
14/37).

Allah Tela onun duasn kabul etti ve arzusunu gerekletirmek iin Hz. brahime "nsanlar hacca ar; yryerek veya binekler stnde uzak yollardan sana gelsinler" (Hacc, 22/27) hitabnda bulundu. Bylece Kbeyi ziyaret olan Hac ibadeti de balam oldu. Bundan sonra Kbe, Beytullah olarak Arap Yarmadasnn eitli yerlerinden gelen ziyaretiler tarafndan tavaf edilmeye baland. Bu hac ziyareti savalmas yasak olan haram aylar ad verilen Zilkade, Zilhicce, Muharrem ve Recep aylar ierisinde yaplyordu. Arap Yarmadasnn her yresinden Kbeyi ziyaret iin gelen haclarn ziyaretlenite 1

rini kolaylatrmak, yiyecek, iecek ve yatacak yerleri ayarlamak iin baz grevler kurumsallatrlmt.

renelim Kbe ile ilgili baz grevlerin en nemlileri unlardr: Hicbe-Sidne: Kbenin muhafzl grevidir. Kbenin anahtarlar bu grevi yapan kiide bulunur. Bu grevli, Kbeyi aar, kapatr ve ziyaretilere hazrlar. Bu grev din grevlerin en kutsal saylr. Sikye: Kbe ziyaretilerine iecek temin etme grevidir. Rifde: Kbe ziyaretilerinin ve zellikle de fakir haclarn yiyeceklerini karlama grevidir. slm ncesinde Araplarn Kurann ifade ettii ekilde, lmden sonra dirilme, hesaba ekilme, ahirette mkfatlandrlma ve cezalandrlma gibi hususlara inanmadklar bilinmektedir.

18

Hayat ancak bu dnyadakinden ibarettir, biz dirilecek deiliz dediler" (Enam, 6/29). "Hayat ancak bu dnyadaki hayatmzdr. lrz ve yaarz; bizi ancak zamann geii yoklua srkler" derler..." (Casiye, 45/24). "lp toprak ve bir yn kemik olduumuzda m diriltileceiz? And olsun ki biz ve daha nce de babalarmz tehdit edilmiti; bu, ncekilerin masallarndan baka bir ey deildir, demilerdi"
(Mminun, 23/ 82-83).

Sra Sizde Hz. Peygamberin doduu din ortam ile onun peygamber olarak gnderilii arasnda nasl bir iliki olduunu dnyorsunuz?
nite 1

2. Peygamber Efendimiz ve Ailesi

Doumu
Peygamberimiz Hz. Muhammed (a.s.), Mekkedeki Kurey kabilesinin Haimoullar kolundandr. Babas Abdullah, dedesi ise Abdulmuttalibdi. Abdulmuttalibin babas yani Hz. Muhammedin byk dedesi olan Haimin asl ad Amr idi. Haim kendi dneminde Mekkeye, Kbeyi ziyaret eden haclara su (sikye) ve yiyecek (rifde) verme iiyle grevliydi. O ayn zamanda ok sk olmasa da ticar seyahatlerde bulunuyordu. Haim, Suriyeye yapt ticar seyahatlerinden birinde Yesrib (Medine)de Neccaroullarndan Selma binti Amr ile evlendi ve bu evlilikten Peygamberimiz (a.s.)in dedesi Abdulmuttalib (asl ad eybe) dodu. Haim, yine Suriyeye yapt ticar yolculuklarndan birinde Gazzede vefat etti. Haimin lm zerine kardei Muttalib, Medinede annesinin yannda kalmakta olan ye-

19

eni eybeyi (Abdulmuttalib) Mekkeye getirdi. eybeyi Muttalibin klesi zanneden Mekkeliler ona "Muttalibin klesi" anlamna gelen Abdulmuttalib ismini verdiler ve eybe artk bundan sonra Abdulmuttalib ismiyle anlmaya baland. Abdulmuttalib, Haimoullarnn bakan idi. Abdulmuttalib, Kbenin yanndaki Zemzem kuyusunun yerini yeniden bularak, oray kazan kiidir. Zemzem kuyusunu o srada tek olu olan Hris ile kazarnite 1

ken Kureyin ileri gelenleri tarafndan rahatsz edilmesi zerine "on oul sahibi olur da kendisini dmanlarna kar koruma durumuna gelirlerse, ilerinden birisini Tanr adna Kbede kurban edeceine sz verdii tarihiler tarafndan rivayet edilmektedir. Allahn onun bu dileini gerekletirdii ve ona 10 ocuk verdii, bunun zerine de Abdulmuttalibin szn gerekletirmek zere Kbede, kurban edilecek olunu belirlemek iin o zamann detlerine gre kura ektii ve bu kurann Peygamber Efendimizin babas olan Abdullaha kt ifade edilmektedir. Ancak yine mevcut gelenee gre Abdullahn kurtuluu, onun yerine deve kurban edilmesi artyla mmknd. yle ki, Abdullah ile deve arasnda ekilen her kura Abdullaha isabet ediyordu. Ta ki kurban edilecek develerin says 100e ulatnda kura develere isabet ederek son buldu. Bylece Abdullahn yerine 100 deve kurban edildii sylenmektedir. Abdulmuttalib, haclarn su (sikye) ve yemek (rifde) ihtiyacn karlama grevini de yrten bir ahst. Kuranda Fil suresinde sz edilen Fil olay srasnda Kbeyi ykma amacyla gelen Yemen hkmdar Ebrehe ile grmelerde bulunan ahs yine Abdulmuttalib idi.
20

Abdulmuttalibin olu, Hz. Peyamberin babas Abdullah da ailenin dier fertleri gibi Suriye ile ticar ilikiler ierisinde olan biriydi. Abdullah, Kurey kabilesinin Zhre koluna mensup Vehbin kz Amine ile evlendi. Bu evlilikten birka ay sonra kt ticar yolculuklardan birini Gazzeye gerekletirdi, dnerken urad Medinede, babasnn daylarnn yannda, olduka gen bir yata, hastalanarak ld. Muhammed (a.s.) babasnn lmnden ksa bir sre sonra 20 Nisan 571 tarihinde Mekkede dodu. Onun doduu yl, Ebrehenin Kbeyi ykmak zere Mekkeye sava giriiminde bulunduu yldr. Sra Sizde Peygamberimizin doumuna ilikin bugn halkmz ne gibi bilgilere sahiptir? Bu konuda ne dnyorsunuz?

ocukluk Yllar
Peygamber Efendimiz, babasnn lmnden sonra doan bir ocuk olduu iin, dedesi Abdulmuttalibin himayesi altnda bymeye balad. O dnemin bir gelenei olan Mekkenin ileri gelen ailelerinin ocuklarn, yaylann salkl havasnda bymeleri iin gebe (bedevi) kabilelerden bir stanneye verme ii, kk Muhammed iin de gerekletirildi. Bu balamda o, Taif yaknlarnda yaayan Hevzin kabilesinin Sad b. Bekr koluna mensup bir kadn olan Halimeye verildi. Hz. Peygamber (a.s.)in dedesini ve annesini grmek zere stannesi ile birlikte Mekkeye her gelilerinde hava deiikliinin kendisini rahatsz etmesi, annesi Aminenin de yayla havasnn ocua iyi geldiini gzlemlemesi zerine stannede kal biraz uzun tutuldu. 4-5 yana kadar stannenin yannda, st kardeleriyle birlikte mutlu bir ocukluk geiren Muhammed (a.s.) sonuta Mekkeye annesinin yanna gnderildi. 6 yanda iken annesi Amine, cariyeleri mm Eymenle birlikte Medineye gitti. Amine iin bu yolculuun amac Hz. Muhammedin doumundan ksa bir sre nce vefat eden kocas Abdullahn mezarn ziyaret etmek
21

nite 1

ve akrabalaryla grmekti. Bir ay kadar Medinede kaldlar. Dn yolculuunda Medineye 190 km. uzaklkta bulunan Ebva denilen yerde Amine hastalanarak vefat etti. Henz 6 yanda olan Muhammed (a.s.) annesinin bu ani lm karsnda ok zld. Cariye mm Eymen ile birlikte Mekkeye doru geri kalan yolculuunu tamamlad. mm Eymen yetim Muhammedi dedesi Abdulmuttalibe teslim etti. 8 yanda
nite 1

dedesini de kaybeden Hz. Peygamberin bakmn amcas Ebu Talib stlendi. Ebu Talib yeenini ok sever onunla zel olarak ilgilenirdi. Ebu Talib ticaret ileriyle uraan biriydi. Yeeni de ona ilerinde yardmc olmu, ticaret iin yaplan baz seyahatlerinde onunla birlikte olmutu. Aratralm-renelim Peygamberimizin ocukluk yllarna ait rnek olaylar aratrnz. Bulduunuz bu rnek olaylarn sizde oluturduu duygu ve dnceleri yaznz!

3. Genlik a ve Sosyal likileri

Hz. Peygamberin Sosyal tibar
Peygamberimiz Hz. Muhammed (a.s.)in toplum ierisinde saygn bir kiilii vard. Yirmi yalarnda bir gen iken amcalaryla beraber Haimoullarn temsilen
22

Hlful-Fudul toplantsna katlmas, onun bulunduu evre ierisinde nemli bir yeri olduuna aka iaret etmektedir. zellikle amcas Zbeyrin daveti zerine bu antlamaya katlmay kabul etmesi, kendisine krmz develer bile verilse bu antlamaya aykr hareket etmeyeceini ifade etmesi ok anlamldr. Peygamber olduktan sonra da bu antlamann nemine atfen eer bundan byle benzeri bir antlamaya davet edilirse ona da katlacan bildirmesi dikkate ayandr. O, her eyden nce "Emin" vasfn tayan bir kiiydi. Unvan, kendisine gvenilen ve kendisinin de kendisinden emin olduu insan anlamna gelen "Emin" idi. "(nce) en yakn akraban uyar" (uar, 26/214) ayeti gelince Safa tepesine karak: "ayet ben size, u tepenin arkasnda ehri istila etmek isteyen bir dman ordusu gelip karargh kurmu desem bana inanr msnz?" diye sorduunda, u cevab ald: "Sen asla yalan sylemedin, senin syleyecein her eye inanrz" (bn Sad,
et-Tabakt, II, 200).
nite 1

nanan, inanmayan herkesin birletii nokta, onun doru ve gvenilen bir kii oluudur. O, iinde yaad toplumun en gvenilen ahsiyetlerinden birisiydi. Bu zellii herkes tarafndan bilindii iin, uzak yerlere giden kimseler, kymetli eyalarn ona teslim ederlerdi. Ticarette iyi kr etmek isteyen kimseler de ona mracaat ederlerdi. nk o ok drst olduundan, kervann gelirlerinden hibir ey karmaz, elde edilen kazanc en doru bir biimde kervan sahibine bildirirdi. Hz. Peygamber (a.s.)in evlenmeden nce Hz. Haticenin ticaret ilerini yrtme23

sinin arka plannda, onun doruluk, drstlk ve gzel ahlknn rol oynad ve bu zelliklerinden dolay bu iin kendisine verildii bilinen bir husustur. O, stn ahlkyla, iinde yaad toplumun dikkatini ekti ve onlar arasnda herkese rnek gsterildi. Onun gzel ahlk, kavmi arasnda Hacer-i Esvedi yerine koyma yznden kmak zere olan kanl bir sava nlemitir. Herkes hakemlik yapmak zere Harem-i erife ilk giren kimsenin "Muhammedul-Emin" olmasna sevinmitir. Onun temiz ve gvenilir kiilii nedeniyle henz o karar vermeden nce, onun kararn kabul edeceklerini iln etmilerdi. Sonuta o, yapt hakemlikte baarya ulat ve bylece itibar daha da artt. Sra Sizde: Peygamberimizin genlik yllarnda itibarnn artmasnda hangi kiisel ve ahlk zellikler etkili olmutur?
nite 1

Seyahatleri
Peygamberimizin ilk yapt seyahat, 6 ya civarlarnda annesiyle birlikte Mekkeden Medineye gidiiydi. Medinede babasnn kabrini ve akrabalarn ziyarete gitmilerdi. Ancak dnte Ebva denilen yerde annesini kaybetti ve cariye mm Eymen ile birlikte Mekkeye dnd. Hz. Peygamber daha sonra Mekkeden Medineye hicret edince, annesi ile beraber gelip misafir olduu evi hatrlad ve arkadalarna, "te annem beni bu eve getirmiti. Burada babam Abdullahn kabri vardr. Ben daym Adiy b. Neccarn havuzunda gzelce yzmeyi renmitim" demiti. Onun dier bir seyahati amcas Ebu Talib ile birlikte katld am seferidir. Dokuz veya on iki yanda iken katld bu seyahatte, amcasyla birlikte Suriye topraklarndaki Busraya gitmitir. Genlik dneminde ise ticar amalarla Bahreyn, Habeistan, Yemen ve ikinci defa Suriye topraklarndaki Busraya gittii bilinmektedir.
24

Onun yine bu dnemde Habeistana deniz yoluyla bir seyahatinin gereklemi olabilecei muhtemel saylmaktadr. Hz. Peygamberin Hz. Hatice adna yapt ticar seyahatler vardr. Bu seyahatler Yemen ve Suriye taraflarna olmutur. Yemen tarafnda bulunan Curaa kadar gitmi ve Hicaz-Yemen yolu zerinde bulunan Hubae panayrna katlmtr.

Erdemliler Birliine Katlm

Hz. Peygamber, amcas Zbeyrin nderliinde daha nce kurulmu olan ancak zaman ierisinde ilevini yitirmi olan "Erdemliler Birlii" diyebileceimiz "Hlful-Fudul" oluumuna katld. Hlful-Fudulun amac, daha zengin ve gl kabilelerin zalimce hareketlerine kar adalet ilkelerini stn tutmak ve desteklemekti. Gen ve yal Mekkelilerden oluan olduka kalabalk bir grubun, Abdullah b. Cudann evinde dzenlenen bir trende u yemini yapmlard. "Allaha yemin ederiz ki hepimiz zulme urayann yannda zalime kar, zalim ona gasbettii hakk geri verinceye kadar, bir el gibi olacaz. Bu birlikteliimiz, denizin bir yn parasn tp yok edebilecei zamana kadar, Hira ve Sebir dalar yeryznde dikili durduu mddete ve zulme urayann mal durumunun tam bir eitlii ile birlikte devam edip gidecektir" (Muhammed Hamidullah, slm Peygamberi, I, 57). 20 yanda, hakszlk ve zulme kar mcadele etmeye karar veren ve bu birlie katlan sevgili Peygamberimiz, daha sonraki hayatnda bundan hep vgyle sz etmitir. Sra Sizde Peygamberimizin Erdemliler Birliine katlmasn salayan hususlar nelerdir?
nite 1

25

Kbe Hakemlii
Hz. Peygamberin peygamberlik ncesi hayatnda yer alan bir dier nemli olay da 35 yalarnda iken Kbedeki Siyah Tan (Hacer-i Esved) yerine yerletirilmesinde kan ihtilafta hakemlik yapmas ve uzlatrc bir rol oynamasdr. Mekkede oluan su basknlar neticesinde Kbe zarar grm, neredeyse yklmaya yz tutmutu. Kurey kabileleri toplanarak Kbeyi onarmaya karar
nite 1

verdiler. Her kabilenin payna den ksm belirlendi ve binann onarmna baland. Ancak Kbenin onarm srasnda, Hz. brahim tarafndan tavafn balang noktasn belirlemek amacyla yerletirilmi olduu varsaylan Siyah Tan (Hacer-i Esved) yerine yerletirilmesine sra gelince sorun yaand. nk her kabile bu ta yerine koyma onurunu kendisi elde etmek istiyordu. Sorun byd ve anlamazlk olutu, o kadar ki Kbenin inaatna 45 gn ara verildi. Bu arada Kureyin en yals olan Ebu Umeyye b. Muirenin getirdii teklif kabul grd. Bu teklife gre Harem-i erifin kapsndan giren ilk ahsn hakem tayin edilmesine karar verildi. Kapdan kagelen ahs ise Hz. Muhammeddi. Onun gvenilir bir kii oluu hakem olarak kabul grmesini salad. Durumun kendisine aktarlmas zerine o, abasn kararak yere serdi ve Siyah Ta zerine koydu. Her kabileden birer kiiyi abann kenarlarndan tutturarak konulaca yere getirtti ve ta kendi elleriyle yerine yerletirdi. Sonutan Kureyliler son derece honut oldular. Bylece nemli bir sorun onun tarafndan herkesi memnun edecek bir ekilde zmlenmi oldu.

26

Sra Sizde Kbe hakemlii Peygamberimizin hangi zelliini gstermektedir?

Ticaretle Uramas
Amcas Ebu Talibin yannda ticar alanda tecrbe kazanm olan Peygamber Efendimiz, ticaretle urasn genlik yllarnda srdrmeye devam etmitir. Bu balamda o, Hz. Haticenin ticaret kervann cret karlnda Suriyeye gtrmtr. Hz. Hatice, Kurey kabilesinin Esedoullar koluna mensup Huveylid b. Esedin kzdr. ki eini kaybeden Hz. Hatice, kendi adna ticaret yapyor ve Suriye ile Yemene ticaret kervanlar gnderiyordu. 25 yalarnda iken, amcas Ebu Talibin ynlendirmesi zerine o, Hz. Haticeden i istedi. Hz. Hatice, Muhammedin (a.s.) drstlk, gvenilirlik ve yksek ahlk niteliklerini iittiinden ona memnuniyetle i verdi ve ondan Suriyeye giden bir kervanda vekili olmasn istedi. Hz. Hatice, klesi Meysereyi de yanna verdi. Muhammed (a.s.), Suriyeye giderek Mekkeden gtrd mallar satt ve istenilen mallar da satn alarak Meysere ile birlikte Mekkeye dnd. Onun ynettii kervann byk bir krla dnmesi ve Meyserenin de Haticeye Muhammedden vgyle sz etmesi Hz. Haticeyi etkilemitir. Biliyor musunuz? Muhammed (a.s.) Araplar arasnda ilk doan ocuun adna nisbetle knye verme deti olduundan ilk olu Kasma nisbetle Ebul-Kasm (Kasmn Babas) knyesini almtr.
nite 1

4. Hz. Hatice le Evlilii ve ocuklar

Hz. Hatice Peygamberimize (a.s.) evlenme teklifinde bulundu. Peygamber Efendimiz bu teklifi kabul etti ve evlendiler. Evlilikten sonra da o, bir sre daha Hz. Haticenin ticaret ilerini yrtt.
27

Sra Sizde Hz. Haticenin Peygamberimizle evlenmesinde etkili olan faktrler nelerdir? Bu evlilikten onlarn iki erkek, 4 kz ocuu oldu. Erkek ocuklarnn ad Kasm ve Abdullah, kz ocuklarnn adlar ise Zeynep, Rukiyye, mm Glsm ve Fatmadr. Erkek ocuklar henz bebek yalarnda iken, Hz. Fatma hari dier kzlar ise kendisinden nce vefat etmiti.

5. Kuran- Kerime Gre Vahiy ncesinde Hz. Peygamber

Hz. Peygamberin vahiy ncesinde nasl bir hl zere olduu aadaki ayetlerde belirtilmitir:
nite 1

"...Seni ksz bulup da barndrmad m? Seni arm bulup, doruya eritirmedi mi? Seni fakir bulup zenginletirmedi mi?..." (Duha, 93/6-8) ayetleri Hz. Muhammedin yetimesi ve vahyin geliine kadar olan hayatn ortaya koyan ifadelerdir. Bu balamda zellikle vurgulanmas gereken, onun vahiy gelmeden nce peygamber olacan bilmiyor oluudur. "De ki: "Allah dileseydi ben onu size okumazdm, size de bildirmemi olurdu. Daha nce yllarca aranzda bulundum, hi dnmyor musunuz?" (Yunus,
10/16).

"...Sen kitap nedir, iman nedir nceleri bilmezdin..." (ura, 42/52). ayetleri bu durumu ifade etmektedir. "Biz bu Kuran vahyederek, sana en gzel kssalar anlatyoruz. Oysa daha nce sen bunlardan habersizdin" (Yusuf, 12/3). "...Allah sana Kitap ve hikmet indirmi, sana bilmediini retmitir. Allahn sana olan nimeti ne byktr" (Nisa, 4/113). Kuran- Kerimin belirttii bir dier husus da onun okur yazar olmaddr.
28

 "Sen daha nce bir kitaptan okumu ve elinle de onu yazm deildin. yle olsayd batl sze uyanlar pheye derlerdi" (Ankebut, 29/48). Kuran- Kerimde Hz. Peygamberin ahlkn ve erdemlerini anlatan pek ok ayet vardr. Bu ayetler onun peygamberlikle grevlendirilmeden nceki ve peygamberlikten sonraki dnem arasnda bir ayrm yapmaz. Ancak Kurann ilk inen ayetlerinde onun tavr ve tutumlarnn takdirle vldn gsteren bir ayet vardr. "phesiz sen byk bir ahlka sahipsin" (Kalem, 68/4). "Onlara bir ayet geldii zaman, "Allahn peygamberlerine verilen bize de verilmedike inanmayz" derler. Allah, peygamberliini verecei kimseyi daha iyi bilir..." (Enam, 6/124). Bu iki ayet, Hz. Peygamberin ahlkn, yeteneklerini, zellikle peygamberlikten nceki hayatn gl bir anlatmla ortaya koymaktadr. "Allahn rahmetinden dolay, sen onlara kar yumuak davrandn. Eer kaba ve kat kalpli olsaydn, phesiz etrafndan dalr giderlerdi..." (l-i mran,
3/159).
nite 1

Bu ayet, onun gzel ahlknn, yumuak tavrlarnn ve iyi ilikilerinin,

kaba tavr ve ahlktan, kat yreklilikten uzak olduunu gsterir. "inizden size dkn, inananlara efkatli ve merhametli bir peygamber gelmitir" (Tevbe, 9/128). Bu ayet de, sevgili Peygamberimizin sahip olduu efkat ve merhameti, toplumun ve inananlarn yararna olan eylere dknln, onlara ac veren eylerden ac duyduunu, karlatklar zorluklardan dolay da son derece rahatsz olduunu anlatmaktadr. Sra Sizde: Yukardaki ayetlerde, peygamberlik ncesindeki hliyle Peygamberimiz, Kurnda nasl tasvir edilmektedir?

29

nitenin zeti
slm ncesi Araplar, ayn soydan gelen ahslarn oluturduu ve fertlerin birbirine kan, nesep yoluyla balandklar kabileler hlinde yayorlard. Kabilenin en kk birimini ise, aile oluturuyordu. O dnemdeki geleneklere gre, bir erkek istedii kadar kadnla evlenebilirdi. Kzlarn genellikle kk yata evlendirilmesi dettendi. Kadnlar ise, ancak ocuk dourduktan sonra aileye kabul edilirdi. Boanma yaygnd ve bu konuda tek yetki erkekteydi. Ancak baz kadnlar boama hakknn kendilerine verilmesini isteyebilirlerdi. Erkek ocuk bir vn meselesiyken, Kurann da ifade ettii gibi kz ocuklarnn pek deeri yoktu ve bazen diri diri topraa gmlrlerdi. Bazen de ocuklar, fakirlik endiesiyle ldrlrlerdi. slm ncesi Araplarda aileyle ilgili nemli meselelerden biri de "evlatlk" meselenite 1

siydi. Evlat edinilen ahs, evlat edinenin, kendi ocuklar ile ayn haklara sahip olurdu. slm ncesinde Araplar, hrler, kleler ve mevli olmak zere snfa ayrlmaktayd. slm ncesi Arabistanda kltrel yaam zengin bir nitelie sahip deildi. slm ncesi Araplarda yaznn ge dnemlerde ortaya kmas ve yaygn olarak kullanlmamas, onlarn kltrel birtakm gelimelerden yoksun kalmalarna sebep olmamtr. zellikle iir ve edebiyatn ok gelimi olduu sylenebilir. slm ncesi Araplar tarihle de yakndan ilgilenmilerdir. Tarihe ballk Araplarn en belirgin zelliklerinden biriydi. Araplar, usuz bucaksz llerde ilerine ok yarayan astrolojiyi daha ziyade bir zamanlama bilimi olarak kullanyorlard. slm ncesi Araplarda, khinlik ve bycln ciddi bir yeri vard. slm ncesi Araplarda genel olarak puta tapclk mevcuttu. Esasen, Arabistan Yarmadasnn slmn doduu yer olma asndan nemli
30

olan Hicaz blgesi halk, Hz. brahimin, olu smail ile Mekkede ina ettii Kbeyi kutsal mekn kabul etme ve Allahn birliini onaylama hususunda Hz. brahim ve onun getirdii dine inanmlard. Ancak zaman ierisinde Araplar tek Tanr inancndan uzaklap, putlara tapar hle geldiler ve bu durum slmn geliine kadar srd. Peygamberimiz (a.s.), Mekkede yerleik Kurey kabilesinin Haimoullar kolundandr. Babas Abdullah, dedesi ise Abdulmuttalibdi. Hz. Peygamber, babasnn lmnden sonra doan bir ocuk olduu iin dedesi Abdulmuttalibin himayesi altnda bymeye balad. O dnemin bir gelenei olan Mekkenin ileri gelen ailelerinin ocuklarn, gebe (bedevi) kabilelerden bir stanneye verme ii, onun iin de gerekletirilmitir. Muhammed (a.s.) 6 yanda iken annesi Amine, cariyeleri mm Eymenle birlikte Medineye gitti. Dn yolculuunda Amine hastalanarak vefat etti. mm Eymen onu dedesi Abdulmuttalibe teslim etti. 8 yanda dedesini de kaybeden yetim Muhammedin bakmn amcas Ebu Talib stlendi. Ebu Talib yeenini ok sever onunla zel olarak ilgilenirdi. Peygamberimizin, yaad toplum ierisinde saygn bir kiilii vard. Yirmi yalarnda bir gen iken amcalaryla beraber Haimoullarn temsilen Hlful-Fudul toplantsna katlmas, onun bulunduu evre ierisinde nemli bir yeri olduuna aka iaret etmektedir. nanan, inanmayan herkesin birletii nokta, onun doru ve gvenilen kii oluudur. Peygamberimiz, Hz. Haticenin evlenme teklifi zerine onunla evlendi. Bu sralarda o 25, Hz. Hatice ise 40 ya dolaylarnda idi. Bir sre daha Hz. Haticenin ticaret ilerini yrtt. Bu evlilikten iki erkek, drt kz ocuu oldu. Kuran- Kerimde onun ahlk ve erdemlerini anlatan pek ok ayet vardr. Bu ayetler peygamberlikle grevlendirilmeden nceki ve peygamberlikten sonraki dnem arasnda bir ayrm yapmamaktadr.
nite 1

31

niteyi Gzden Geirelim

1. Peygamberimizin doduu ortamda aile ile ilgili deerler nasl olumutu? 2. Peygamberimizi dier insanlar arasnda zel klan nitelikleri nelerdir? 3. Peygamberimiz genliinde hangi faaliyetlerde bulunmutur? 4. Peygamberimiz ticaret hayatnda nasl biri idi ve onun bu zellii hayatnda nasl bir deiiklie sebep olmutu? 5. Kuran- Kerimde Peygamberimizin hangi zellikleri anlatlmaktadr?

Deerlendirme Sorular
1. Aadakilerden hangisi "muta nikh"dr? a) Sreli nikh c) Kzlarn deitirildii nikh
nite 1

b) Elerin deitirildii nikh d) Nikh- ar

2. Hz. Peygamber hangi kabileye mensuptu? a) Zhreoullar c) Muttalipoullar 3. "Muallakat- Seba" nedir? a) Bir ehir ad b) Hz. Muhammedin yaknlar iin kullanlan bir ifade c) Cahiliye devrinde mehur Arap airlerinin beenilen iirlerinden Kbe duvarna aslan 7 mehur kaside d) Bir kabile ad 4. Aadakilerden hangisi Kbe ile ilgili grevlerden ziyaretilere iecek temin etme grevidir? a) Hicbe b) Sidne c) Rifde
32

b) Haimoullar d) Hazrec

d) Sikye

5. "Hlful-Fudul" nedir? a) Bir kabile ad c) Erdemliler Birlii b) airlerin iir okuduu yer d) Bir panayr ad

6. "Kbe Hakemlii" hadisesinde, zerinde hakemlik istenen konu ne olmutu? a) Kbenin grevlerini yrtmek b) Kbenin etrafndaki dzenlemelerin yerine getirilmesi c) Ticar heyetlerin karlanmas d) Hacer-i Esvedin yerine konulmas

nite 1

33

NTE 2

PEYGAMBERLK: MEKKE DNEM

nitede Neler var?

1. Peygamberliin lk Yllar, lk Vahiy 2. lk slm Topluluunun Dayanmas ve likileri 3. Peygamberimize Yneltilen tirazlar; Gsterilen Tepkiler ve Kuran- Kerimin Cevab 4. Mslmanlara Uygulanan kenceler, Sosyal Basklar 5. Gece Yolculuu (sra) 6. Medinelilerle Grme ve Akabe Antlamalar 7. Medineye Hicret

nite Hakknda
Bu nite, Peygamberimizin peygamberliinin Mekkede geen ilk dnemini konu edinmitir. Hz. Peygamberin ilk vahiy tecrbesi, vahyin kesintiye urad dnemdeki durumu, yeniden vahiy almaya balamas, Hz. Hamza ve Hz. mer gibi nemli ahsiyetlerin Mslman olmalar anlatlmtr. Peygamberliin temellerinin atld ilk zamanlar ortaya koymas bakmndan nite nemlidir. Toplum onun peygamberliini kolaylkla benimsememitir. detler, gelenekler ve alkanlklar buna engel olmutur. Dolaysyla ona eitli ynlerden pek ok itiraz gelmitir. Kendisi ve kendisine inananlar, eitli ikencelere maruz kalmlardr. Bu nitede bu konular ele alndktan sonra, eziyete maruz kalan insanlar iin nihayet bir mit olan Hicret konusuna da bir giri yaplmtr.
nite 2

renme Hedefleri
Bu niteyi tamamladktan sonra; Peygamberliin ilk yllar hakknda bilgi sahibi olacaksnz.
35

 Hz. Peygambere yneltilen itirazlar, gsterilen tepkileri ve Kuran- Kerimin vermi olduu cevaplar reneceksiniz. lk Mslmanlara uygulanan ikenceleri ve basklar ve Mslmanlarn bunlar karsndaki tutumlarn reneceksiniz. Hz. Peygamberin ve ilk Mslmanlarn duygu dnyalarnda nemli bir deiim oluturan Gece Yolculuu (sra) mucizesinin anlamn fark edeceksiniz. Hz. Peygamberin kendi yaknlarnn dnda, Medinelilerle ilk grmeleri gerekletirmesi ve onlarla yapt antlamalar (Akabe Antlamalar) reneceksiniz. Medineye Hicret ve orada gerekletirilen faaliyetler hakknda bilgi sahibi olacaksnz.

niteyi alrken
nite 2

Bu niteyi alrken; 1. nite banda verilen hedeflere ulap-ulamadnz srekli dnnz. Ulaamadnz dndnz hedeflerle ilgili konular tekrar okuyunuz. 2. renmek iin bu kitapla yetinmeyiniz, kitabn sonunda verilen kaynakadan ulaabildiiniz eserleri inceleyiniz. 3. Bu konular ile ilgili grsel yaynlar izleyiniz ve renme ortamnza taynz.

1. Peygamberliin lk Yllar
lk Vahiy
Vahiy kavram; kalbe gerei atmak, ilham etmek, seri ve sratle gelen iaret anlamna gelir ki, ak olmaktan daha ok gizli bildirmek anlamnda bir kavramdr. Vahiy, Allah tarafndan peygamberlere haber ulatrmay ifade eder. Sevgili Peygamberimiz ilk vahyi, Ramazan aynda Hira maarasnda almt. O, 35 yandan itibaren her yl Ramazan aynda Hira maarasna Allah tefekkr etmek ve ibadet etmek iin gidiyordu. Miladi 610 ylnn Ramazan aynda, ken36

disi 40 yanda iken, yine ibadet ve tefekkr iin gittii Hira maarasnda farkl bir durumla kar karya geldi. O yaad bu olaanst durumu yle dile getirmektedir: "O, bana, (kendisinin) Cebrail adn tayan melek olduunu, Allahn beni Resul olarak setiini haber vermek zere gnderildiini bildirdi. Bana abdest almay retti; bedenim tamamen arnm hle gelince, benden okumam istedi. Ben okuma bilmediimi syledim. Beni kollarnn arasna alp kuvvetle skt ve hemen brakp, bir defa daha okumam istedi. Ben tekrar okuma bilmediimi syledim. Beni kucaklad ve daha da kuvvetle skt ve sonra okumam istedi. Okuma bilmediim cevabn verince; yeniden beni kollar arasna alp, daha iddetle skt ve sonra yle dedi: (Hamidullah, slm Peygamberi, I, 80) "Yaratan Rabbinin adyla oku! nsan phtlam kandan yaratt. Oku! Kalemle reten, insana bilmediini bildiren Rabbin, en byk kerem sahibidir..." (Alak, 96/1-5).

nite 2

Dnelim Peygamberimize gelen ilk vahiylerin okuma, ilim ve kalemle ilgili olmasn nasl deerlendiriyorsunuz? Peygamberimiz bu durum karsnda korkuya kapld, ard. Titreyerek evine dnd ve ei Hz. Haticeye: "Beni rt, beni rt" dedi. Biraz sakinletikten sonra bandan geenleri, Hz. Haticeye anlatarak endielerini dile getirdi. Hz. Hatice onu u szlerle teselli etti: "Sen her zaman eli ak ve cmert idin, iyilik yapardn; fakir ve muhtalara daima yardma koardn. phesiz ki Allah, seni eytann aldatmalarna uratmayacaktr."
37

Hz. Hatice, onu ayn zamanda Yahudilik ve Hristiyanlk hakknda bilgisi olan, Tevrat ve ncili okuyan amcasnn olu Varaka b. Nevfele gtrd. Varaka, Muhammedin (a.s.) bana gelenleri dinleyince yle dedi: "Bu grdn, Allahn Musaya indirdii Cebrail (Namus)dir. Keke (kavmini) davet (edecein) gnlerde gen olsam! Keke kabilenin seni yurdundan karaca gnlerde hayatta
nite 2

bulansam" (bk. Taberi, Tarih, II, 298-299; ayrca bk. bn

Sad, et-Tabakt, I,195).

Hz. Hatice, Hz. Peygambere ilk inananlardan biriydi. O, einin peygamberliine hemen inanm, Allahtan ona ne geldiyse hepsini tasdik etmi ve her iinde ona yardmc olmutur. O srada henz 10 yalarnda olan Hz. Ali de ilk inananlar halkasna katlmtr. Zeyd b. Harise de ilk mminler safna katlanlardand. Zeyd, Hz. Peygamberin evinde kalyordu. Zeydi, Hz. Hatice Suriyeden gelen bir tccarn getirdii ocuk kleler arasndan semi, biricik ei Muhammed (a.s.) de onu grm, kendisine hediye etmesini istemiti; daha sonra da onu azat etmi ve peygamberliinden evvel onu evlat edinmiti. Yine, Hz. Peygamberin yakn arkada Hz. Ebubekir de ev halk dndan ona ilk inananlardand. Sra Sizde Peygamberimize vahiy geldiinde Hz. Haticenin ona inanmasnda, bir ailede eler arasnda bulunmas gereken iletiim asndan karlmas gereken ana fikir nedir?
38

Vahyin Kesintiye Uramas

Hz. Peygamber, ilk vahiy olan Alk suresinin ilk 5 ayetini aldktan sonra, bir mddet vahiy alamamtr. Bu dneme vahyin kesilmesi anlamna gelen Fetret-i Vahiy denilmitir. Vahyin kesinti hlinin 3 yla yakn srd kabul edilmektedir. Bu ara dnem, yani vahyin kesilmesi, Hz. Peygamber iin ayr bir ok olmu ve kendisini ok zmtr. Bu sre ierisinde o, sk sk Mekke dna km, ssz blgelerde dolam, sarp kayalklara karak vahiy meleini grme umuduyla rpnmtr. Dnelim lk vahiyden sonra uzun bir sre vahiy gelmemesinin anlam ne olabilir? Bu sre zarfnda etrafndaki baz kimseler de onu Allahn artk terk ettiini syleyerek alay etmeye balamlard. Nihayet Peygamberimiz u vahyi ald.
nite 2

"Kuluk vaktine andolsun. Skna erdii zaman geceye andolsun. Rabbin seni ne brakt, ne de sana darld. Dorusu ahiret senin iin dnyadan daha hayrldr. Rabbin phesiz sana verecek ve sen de honut olacaksn. Seni ksz bulup da barndrmad m? Seni arm bulup, doru yola eritirmedi mi? Seni fakir bulup zenginletirmedi mi? yleyse sakn ksze kt muamele etme ve sakn bir ey isteyeni azarlama. Yalnzca Rabbinin nimetini anlat" (Duha, 93/1-11).

Bu ayetlerle artk vahyin gereklii, Allahn onu peygamber olarak setii kendisi iin ak bir hle gelmiti. Bylece sevgili Peygamberimizin gnlne huzur yerlemi, Allahn kendisine darlmadn ve terk etmediini kesinlikle renmiti.
39

Vahyin Yakn evreye Ulatrlmas ve lk Mslmanlar

Peygamber Efendimiz, "Ey rtye brnen! Kalk da uyar. Rabbini ycelt. Giydiklerini temiz tut. Kt eyleri terke devam et..." (Mddessir, 74/1-5) ayeti gereince Allahtan ald vahiyleri insanlara iletmekle grevlendirilmiti. Bu ayetler, onu, slm tebli etmekle grevli klan ilk ayetlerdir. Muhammed (a.s.) tebli grevine ncelikle bireysel davetle balamtr. Davete ilk nce birlikte yaad aile fertlerinden balamtr. Gizlilik ierisinde yrtlen ve genellikle daveti kabul edecei konusunda bir phe bulunmayan ahslar arasnda yaplan bu bireysel ar, Hz. Peygamberin dini yakn akrabasndan balayarak tebli etmesini emreden ayet gelinceye kadar srd. "(nce) en yakn akraban uyar" (uar, 26/214). Byle bir emir nceleri onu iine kapanmaya sevk etti. Zira, bu iin zorluunun farkndayd. Sonuta akrabalarna ynelik birka yemek daveti dzenledi. Bu davnite 2

etlerden birinde, Allahn kendisini ar bir ile grevlendirdiini syledi ve bu iin ne olduunu da aklad. Hatta bir seferinde orada bulunan amcas Ebu Leheb, ona sert tepki gsterdi ve kmser bir tavrla "Bizi bunun iin mi buraya ardn?" diyerek onunla alay etti. Sra Sizde Siz ok nemli bir konuda fikirlerinizi ilk nce kimlerle paylarsnz? Niin?

Vahyin Yaygnlatrlmas
"Artk sana buyurulan aka ortaya koy, puta tapanlara aldr etme. Allahla beraber baka bir tanrnn bulunduunu kabul eden alayclara kar phesiz Biz sana kfiyiz. Yaknda ne olduunu reneceklerdir. Andolsun ki syledikleri eylerden senin gnlnn daraldn biliyoruz. O hlde Rabbini hamd ile tesbih et ve secde edenlerden ol ve lnceye kadar Rabbine kulluk et" (Hicr, 15/94-99).
40

Biricik Peygamberimiz artk gizlice deil, ak bir biimde vahyi tebli etmekle ve teblii toplumun btnne yaymakla ykml klnmt. Bunun zerine Mekkenin yerlileri olan Kureylileri slma armak iin Kbe yaknndaki Safa tepesine km ve ehir ahalisine seslenmiti. ehir halk bu duyuruya kulak verdi: O szlerine; "ayet ben size u tepenin arkasnda, ehri istila etmek isteyen bir dman ordusu gelip karargh kurmu desem bana inanr msnz?" diyerek balam ve u cevab almt: "Sen (imdiye dein) asla yalan sylemedin, senin syleyecein her eye inanrz." Bunun zerine o; "yleyse Allaha yemin ederim ki, nasl uykuya yatyorsanz, bir gn ylece lecek ve sonra uykudan uyanr gibi yine dirilerek yaptklarnzdan hesap vereceksiniz. unu da iyi biliniz ki ebed bir Cennet ve Cehennem vardr. ldkten sonra iyiler Cennete, ktler Cehenneme gidecektir. nmzdeki kyamet gnnn azab ile sizi korkutmaya grevliyim. Allahn birliine ve benim peygamber olduuma iman edenler, kendisini azaptan kurtaracak, etmeyenler iddetli bir ceza grecektir" diyerek onlar Allahn birliine inanmaya ve kendisini Allahn elisi olarak tanmaya armtr (bk. bnl-Esir, el-Kmil, II, 60-61).
nite 2

Peygamber Efendimiz bu srete, Allahtan ald vahiyleri toplumun btnne yayma yolunda aba sarf etmi, bunun iin ok youn almtr. Araplar arasnda yozlam olan Allah inancn dzeltmeye, Allaha irk komaktan ve putperestlikten uzaklaarak bir olan
41

Allaha inanmaya, Ona kar saygl olmaya, yalnzca Ona ibadet etmeye ve gzel ahlkl olmaya davet etmitir. Sra Sizde Vahyin yaygnlatrlmas srecinde Peygamberimizin hangi zorluklarla karlatn dnyorsunuz? Niin?

Hz. Hamza ve Hz. merin Mslman Oluu

Hz. Peygamberin slm aka tebli etmeye balamasndan sonra, Kureyli mrikler muhalefetlerini her ekilde gstermeye balamlard. Bu durum, Mslmanlar iin zor gnlerin baladn haber veriyordu. Bylesine skntl bir dnemde, yiitlikleriyle bilinen Hamza b. Abdulmuttalib ve mer b. Hattabn slm kanite 2

bul edii, bir dnm noktas oluturmu, Mslmanlara cesaret vermiti. Hz. Hamza, Hz. Peygamberin amcasyd ve ondan birka ya bykt. Hz. Hamza yeenine eziyet eden Ebu Cehile kzm ve yeenini yalnz brakmayarak Mslman olmutu. Hz. Hamzann Mslman oluu Hz. Peygambere ve ona inananlara g verdi. Mrikler ondan ekindikleri iin Mslmanlara bask ve iddet uygulama konusunda biraz ekimser davranmaya baladlar. mer b. Hattab Kureyin Adiy kabilesindendi. O da Hz. Hamza gibi yiitlii ile mehurdu. lk zamanlarda, slmn nemli muhaliflerinden birisiydi. Bir gn klcn yanna alarak o srada tebli vazifesini Darul-Erkamda srdren Hz. Peygamberi ldrmeye yneldi. Yolda Nuaym b. Abdullaha rastlad. Nuaym ona nereye gittiini sorunca mer, "u yeni bir din karan, Kureyin dzenini bozan, hayallerini altst eden, ilahlarna kfreden Muhammedi ldrmeye gidiyorum." dedi. Nuaym ona: "Ey mer! Sen kendi kendini aldatyorsun. Zannediyor musun ki, sen Muhammedi ldreceksin de Abd-i Menafoullar seni rahat brakacaklar! Sen nce kendi ailene dn de onlarn durumlarn dzelt" dedi. Ve ona kzkardei Fatma ile kocasnn Mslman olduunu bildirdi. mer hiddetlenerek hemen kz
42

kardeinin evine yneldi. Bu srada Habbab b. Eret onlara Kuran retiyordu. merin byk bir hiddetle ieri girmesi ve kardei ile kocasn dvmeye balamas zerine bir keye gizlendi. Bu arada, kz kardei Fatma, mere Mslman olduklarn ve bundan da vazgemeyeceklerini syledi. Bunun zerine mer, okuduklarnn kendisine gsterilmesini istedi. Taha suresinin yazl olduu kt kendisine getirildi. Okuduklar houna gitmiti. O anda Habbab b. Eret gizlendii yerden kt. mer, Hz. Muhammedin bulunduu yere gitmek istediini syleyerek Darul-Erkama yneldi. Hz. meri klcn kuanm bir ekilde gren ieridekiler kapy amakta tereddt gsterdiler. Ancak Hz. Hamza "iyi niyetle gelmise bu iyilii kendinden esirgemeyiz, kt niyet ile gelmise onu kendi klcyla ldrrz" dedi. Kapy atlar. Kendisine ne amala geldiini sordular. nanmak iin geldiini sylediinde, Peygamber Efendimiz tekbir getirdi. Hz. merin Mslman oluu Mslmanlar iin hem bir moral kayna hem de nemli bir g oluturdu. Sra Sizde Hz. Hamza ile Hz. merin Mslman oluu Mslmanlar asndan niin nemlidir?
nite 2

2. lk slm Topluluunun Dayanmas ve likileri

Balangta, Hz. Peygamber, kendisine uyanlara dikkatli ve ihtiyatl olmalarn, slmdan aka sz etmeyip gizli davranmalarn istemiti. Bu nedenle ibadet etmek istedikleri zaman kuytu yerlere giderler, kendilerini kollayan gzcler koyarlard. Allahn Resul slm aktan tebli etmeye baladktan sonra, mrikler onu ciddi bir tehlike olarak grmler ve ona kar dmanlklarn artrmlard. Onun davetini engellemek iin her yolu denemeye balamlar: Onunla ve Mslmanlarla alay etmiler; bazlarna ikence etmiler, hatta kimilerini ldrmlerdi. zellikle
43

kleler ve himayeden yoksun Mslmanlar, aka bask, iddet ve ikenceye maruz kalmlard. Zor koullar altnda yaayan ilk Mslmanlar, birbirleriyle dayanma ierisinde hayatlarn srdrmeye aba gsteriyorlard. Madd imknlar yerinde olan mminler ok sayda Mslman kle ve cariyeyi bedellerini deyerek satn alyor ve onlar hrriyetlerine kavuturuyorlard.

3. Hz. Peygambere Yneltilen tirazlar; Gsterilen Tepkiler ve Kuran- Kerimin Cevab

Muhammed (a.s.)in Mecnun, Khin, Sihirbaz ve air Olduu ddialar
nsanln son peygamberi Muhammed Mustafa, Allahtan ald vahiyleri iletmenite 2

ye balad andan itibaren birok itham ve sulamalarla kar karya kald. nkrclarn ona ynelttikleri eletirilerin ve iftiralarn banda onun mecnun olduu iddias gelmekteydi. Kuran- Kerim bu trden hezeyanlara u ayetler ierisinde dikkat ekmi ve ithamlar iddetle reddetmitir: "Onlar: Ey kendisine Kitap indirilen kimse! Sen mutlaka delisin. Dorulardan isen melekleri bize getirsene" dediler. "Biz melekleri ancak gerekince indiririz. O takdirde de ceza grecekler asla geri braklmazlar" (Hicr, 15/6-8). "Ya da: "Onda delilik var" diyorlar yle mi? Hayr; onlara gerei getirmitir, ama ou ondan holanmamaktadr" (Mminun
23/70).

"Onlara: Allahtan baka tanr yoktur" denildii zaman phesiz byklenirler. Deli bir air yznden tanrlarmz m brakalm? derlerdi. Hayr; o, gerei getirmi ve peygamberleri dorulamt" (Saffat, 37/35-37).
44

"Rabbi onu seip iyilerden kld. Dorusu inkr edenler, Kuran dinlediklerinde neredeyse seni gzleriyle ykp devireceklerdi. "O delidir" diyorlard. Oysa Kuran lemler iin bir tten baka bir ey deildir"
(Kalem, 68/ 50-52).

"Nun; kalem ve onunla yazlanlara and olsun ki, ey Muhammed! Sen Rabbinin nimetine uram bir kimsesin, deli deilsin. Dorusu sana kesintisiz bir ecir vardr. phesiz sen byk bir ahlka sahipsindir. Hanginizin aklndan zoru olduunu yaknda sen de greceksin, onlar da grecekler. Dorusu senin Rabbin, yolundan saptanlar ok iyi bilir; O, doru yolda olanlar da ok iyi bilir" (Kalem 68/1-7). Dier iddialar ise onun, khin, sihirbaz ve air olduu yolundayd.
nite 2

"...Ey Muhammed! And olsun ki, "Siz gerekten, lmden sonra dirileceksiniz" desen, inkr edenler: "Bu, apak bir sihirden baka bir ey deildir." derler. "And olsun ki onlarn azabn sayl bir sreye kadar ertelesek, "Onu alkoyan nedir?" derler. Bilin ki onlara azap geldii gn artk geri evrilmez; alaya aldklar ey onlar mahvedecektir" (Hud, 11/7-8).
45

"Grebildikleriniz ve gremedikleriniz zerine yemin ederim ki, Kuran erefli elinin getirdii szdr. O, air sz deildir; ne az inanyorsunuz! Khin sz de deildir; ne az dnyorsunuz! Kuran lemlerin Rabbinden indirilmedir. Eer Muhammed, Bize kar, ona baz szler katm olsayd, Biz onu kuvvetle yakalardk, sonra onun ah damarn koparrdk. Hibiriniz de onu koruyamazdnz. Dorusu Kuran Allaha kar gelmekten saknanlara bir ttr" (Hakka, 69/38-48).

Hz. Peygamberin Okuduu Ayetlerin nsan rn Olduu ddias

nkrclarn temel iddialarndan birisi de Kuran- Kerimin insan rn, beer sz
nite 2

olduu yolundadr. Yce kitabmz Kuran- Kerim bu trden iddialara yle karlk verir: "Ayetlerimiz onlara ak ak okununca, bizimle karlamay ummayanlar, Muhammede: "Bundan baka bir Kuran getir veya bunu deitir" dediler. De ki: "Onu kendiliimden deitiremem, ben ancak, bana vahyolunana uyarm. Ben Rabbime kar gelirsem byk gnn azabna uramaktan korkarm" (Yunus, 10/15). "Veya, "Onu Muhammed uydurdu" derler. De ki: "Eer onu uydurdumsa beni Allaha kar hibir ekilde savunamazsnz; O, Kuran iin yaptnz taknlklar daha iyi bilir. Benimle sizin aranzda ahit olarak O yeter..." (Ahkf, 46/8). "...Bu sadece retilegelen bir sihirdir. Bu Kuran yalnzca bir insan szdr" dedi. te bu adam yakc bir atee yaslayacam"
(Mddessir, 74/24-26).

46

"Onlar "Hayr; bunlar kark ryalardr", "Hayr, onu uydurmutur", "Hayr; o airdir, "Hayr nceki peygamberler gibi o da bize bir mucize getirsin" dediler. Onlardan nce yok etmi olduumuz kasabalar halk inanmadlar, bunlar m inanacaklar?"
(Enbiya, 21/5-6).

Muhammed (a.s.)in Vahiy Alacak zelliklere Sahip Olmad Dncesi

Kuran- Kerimin tanklyla mriklerin Hz. Peygambere ynelttii eletirilerden birinin de, onun vahiy almaya ehil birisi olmad eklindeydi. "nsanlara doruluk rehberi geldii zaman, inanmalarna engel olan, sadece: "Allah peygamber olarak bir insan m gnderdi?" demi olmalardr. De ki: "Yeryznde yerleip dolaanlar melek olsalard, biz de onlara gkten peygamber olarak bir melek gnderirdik" (sra, 17/94). "yle dediler: "Bu ne biim peygamber ki yemek yer, sokaklarda gezer? Ona, beraberinde bulunup uyaran bir melek indirilseydi ya! Yahut kendisine bir hazine verilseydi veya beslenecei bir bahe olsayd ya!" Bu zalimler, inananlara: "Siz sadece bylenmi bir adama uyuyorsunuz" dediler" (Furkan, 25/ 7-10). "Bu Kuran, iki ehrin birinden bir byk adama indirilmeli deil miydi?" dediler. Ey Muhammed! Rabbinin rahmetini onlar m taksim edip paylatryorlar? Dnya hayatnda onlarn geimliklerini aralarnda biz taksim ettik; birbirlerine i grdrmeleri iin kimini kimine derecelerle stn kldk; Rabbinin rahmeti, onlarn biriktirdikleri eylerden daha iyidir" (Zuhruf, 43/31-32). "Seni grdkleri zaman, Allahn gnderdii eli bu mudur?" diye alaya almaktan baka bir ey yapmazlar" (Furkan, 25/41).
47

nite 2

Bir Peygamber Olarak Ondan Mucize Getirmesi Beklentisi

nkrclarn Hz. Peygamberi g duruma drmek iin bavurduklar yollardan birisi de, ondan olaanst olaylar meydana getirmesini istemek olmutu. Kuran bu konuda da bilgiler vermektedir: "yle dediler: "Bize, yerden kaynaklar fkrtmadka sana inanmayacaz", "veya hurmalklarn, balarn olup, aralarndan rmaklar aktmalsn." "Yahut da iddia ettiin gibi, g tepemize para para drmeli, ya da Allah ve melekleri karmza getirmelisin." "Veya altn bir evin olmal, yahut ge ykselmelisin ama oradan okuyacamz bir kitap indirmezsen, yine o ykselmene inanmayacaz. "De ki: "Fesbhanallah! Ben peygamber olan bir insandan baka bir ey miyim?" (sra, 17/90-93).
nite 2

"Rabbinden Muhammede bir mucize indirilse ne olur!" derler. Ey Muhammed, onlara de ki: "Gayb bilmek Allaha mahsustur; bekleyin, dorusu ben de sizinle birlikte beklemekteyim" (Yunus, 10/20). "Onlar: "Ey kendisine kitap indirilen kimse! Sen mutlaka delisin, dorulardan isen, melekleri bize getirsene" dediler. Biz melekleri ancak gerekince indiririz. O takdirde de, ceza grecekler asla geri braklmazlar" (Hicr, 15/6-8). "Ona Rabbinden mucizeler indirilmesi gerekmez miydi?" derler. De ki: "Mucizeler ancak Rabbimin katndadr. Dorusu ben, sadece apak bir uyarcym." Kendilerine okunan bir Kitab sana indirmi olmamz onlara yetmiyor mu? Bunda, inanan topluluk iin rahmet ve ibret vardr" (Ankebut, 29/50-51). "Bizi mucize gndermekten alkoyan ancak ncekilerin onlar yalanlam olmalardr. Semud milletine o dii deveyi ak bir mucize olarak verdik de onlar bu yzden zalim oldular. Oysa biz, mucizeleri yalnz korkutmak iin gndeririz" (sra, 17/59).
48

Sra Sizde Peygamberimize yaplan itirazlarla Arap toplumunun iinde bulunduu sosyal, ekonomik ve din ortam arasnda bir iliki var mdr?

4. Mslmanlara Uygulanan kenceler, Sosyal Basklar Bask Uygulamalar ve Habeistana G

Rahmet ve efkat peygamberi Hz. Muhammedin slm akca tebli etmeye balamasyla birlikte kendisine tepkiler de alabildiine oald. zellikle Mekkenin ileri gelen liderleri bu konuda ok acmasz davrand. Kureyin ileri gelenleri; sevgili Peygamberimize muhalefet, engelleme ve meydan okumakla yetinmeyip, Mslmanlara ikence yapmaya, onlara hayat dar edip yaamay ekilmez hle getirmeye yeltendiler. Kureyin ele balar, her eye ramen merhamet elisinin arsn srdrdn ve inananlarnn oaldn grdke basklarn artrdlar. zellikle fakir ve kimsesizlerin onun arsnda gnl huzuru bulmalar, Mekke liderlerini endieye soktu. Bunun iin iddet yoluyla onlar imanlarndan dnmeye zorladlar. Ammar, babas Yasir ve annesi Smeyye, Bilal-i Habei ve Habbab b. Eret gibi yoksul ve kimsesizlere insanlk d ikenceler yaptlar. Bu dnemde, Hz. Peygamberin bizzat kendisi de ikence ve baskya maruz brakld. O, balangtan beri slm tebli iin gen bir sahabi olan Erkamn evini mekn semiti. Kbeye yakn Safa tepesinin eteinde bulunan bu ev, hac ve umre maksadyla dardan
49

nite 2

gelenlerle dikkat ekmeden iletiim kurabilmek iin elverili bir yerdi. Hz. Peygamber Mslmanl kabul edenleri burada bilgilendiriyor, onlara Kuran- Kerimin ayetlerini retiyor ve insanlar slma aryor; mminlerle birlikte Rabbine ibadet ediyordu. Mekke mrikleri, Hz. Peygamberi engellemek iin bavurduklar yollardan bir sonu alamaynca, ona mni olmas veya onu korumaktan vazgemesi iin amcas Ebu Talibe bavurdular. Ebu Talibe "Yeenin tanrlarmza hakaret etti, dinimizi ktledi, bizim aklsz olduumuzu, babalarmzn yanl yolda olduunu syledi. imdi sen ya onu engelle, ya da korumaktan vazge" diyerek bask yaptlar. Bunun zerine Ebu Talib yeenini ararak Kureylilerin sylediklerini bildirdi. Davasndan vazgemesini, artk meselenin kendisinin de altndan kalkamayaca bir noktaya geldiini ifade etti. Bunun zerine Hz. Peygamber:
nite 2

"Amca! Sen de mi beni terk etmek istiyorsun? Canm eli altnda tutan Allaha yemin ederim ki, u ilh tebli vazifemi terk etmem karlnda Gnei sa elime, Ay da sol elime verseler, sen bile beni terk edip brakm olsan, onlarn bu dediklerini yapmam. Rabbim Allah bana yeter!..." diyerek toplant yerini terk etti. Bunun zerine Ebu Talib, hayatta kald srece asla yeenini terk etmeyeceini syledi ve gelen heyeti geri gnderdi (bnl-Esir, el-Kmil, II, 63-64). Dnelim Peygamberimizin amcasna verdii cevap onun hangi zelliini gsterir? Mrikler bundan sonu alamaynca, bizzat Hz. Peygambere bavurarak baz tekliflerde bulundular. nde gelenlerden Utbe b. Rebia, Hz. Peygamberin yanna giderek ona yle dedi: "Muhammed! Seni her zaman iin akll, iyiliksever ve kalbe yakn bir kimse olarak bilir ve tanrz. Seni hi kimseye bir ktlk yaparken grmedik, ehir ahalisi zerinde senin gaipten verdiin haberlerin ne derece heyecan ve kargaa yarat-

50

tn sana tekrar edecek deilim. Bana samimiyetle syle! Btn bunlardan maksat ve niyetin nedir? Acaba para m arzu ediyorsun? Ben sana teminat veriyorum ki, ehir sana istediin kadarn toplayp verecektir. Acaba kadn m istiyorsun? Kendine hanm olarak ehrin en gzel kzlarn se al!... Emin ol ki, seni memnun etmek iin her eyi yapmaya karar verdik. Acaba sen bamza gemek mi istiyorsun? Yine biz seni en ulu bakanmz olarak semeye hazr vaziyetteyiz; ancak bir artla: Sahip olduumuz dine ve deerlerimize saldrp, bunlar sarsma! Eskiden atalarmzn tapt ve bizim de imdi taptmz putlarn ebed Cehennem ateine atlacaklarn syleme!" Daha da ileri giderek u ineli sz de syleyip konumasn bitirdi: "ayet kendini hasta hissediyorsan, sana beden ve ruhunu iyiletirecek en iyi bakclar bulalm, u kadar var ki, biz ehirde topluluumuz iinde karklk ve srtmelerin ortaya kmasn istemiyoruz." Hz. Peygamber, cevap olarak ona Kurandan baz ayetler okudu: H Mm. Bu Kuran, Rahmn ve Rahm olan Allahtan indirilmedir. Bu, bilen bir toplum iin Arapa bir Kuran olarak ayetleri genie aklanm bir kitaptr. Mjdeleyici ve uyarc olarak gnderilmitir. Fakat onlarn ou yz evirmitir. Artk onlar iitmezler. Dediler ki: (Ey Muhammed!) Bizi ardn eye kar kalplerimiz rtler ierisindedir. Kulaklarmzda bir arlk, seninle bizim aramzda da bir perde vardr. O hlde sen (istediini) yap, phesiz biz de (istediimizi) yapacaz. De ki: Ben de ancak sizin gibi bir insanm. Fakat bana ilhnzn yalnzca bir tek ilh olduu vahyediliyor. Artk Ona ynelin ve Ondan balanma dileyin. Allaha ortak koanlarn vay hline! Onlar zekt vermeyen kimselerdir. Onlar ahireti de inkr ederler. phesiz iman edip salih ameller ileyenler iin ise kesintisiz bir mkfat vardr.
51

nite 2

De ki: Siz mi yeri iki gnde (iki evrede) yaratan inkr ediyor ve Ona ortaklar kouyorsunuz? O, lemlerin Rabbidir. O, drt gn iinde (drt evrede), yeryznde ykselen sabit dalar yaratt, orada bolluk ve bereket meydana getirdi ve orada rzk arayanlarn ihtiyalarna uygun olarak rzklar takdir etti. Sonra duman hlinde bulunan ge yneldi; ona ve yeryzne, steyerek veya istemeyerek gelin dedi. kisi de, steyerek geldik dediler. Bylece onlar, iki gnde (iki evrede) yedi gk olarak yaratt ve her ge kendi iini bildirdi. En yakn g kandillerle ssledik ve onu koruduk. te bu, mutlak g sahibi ve hakkyla bilen Allahn takdiridir. Eer yz evirirlerse, onlara de ki: Ben sizi d ve Semud kavimlerini arpan yldrm gibi bir yldrma kar uyarnite 2

dm. (Fussilet, 41/ 1-13).

Dnelim Peygamberimiz, Utbe b. Rebiann tekliflerine Kuran ayetleri okuyarak cevap veriyor. Peygamberimizin okuduu ayetlerle verilmek istenen temel mesaj nedir? Utbe b. Rebia, dinledii bu ayetler karsnda ard ve Hz. Pegambere bu okumay durdurmas iin yalvard, sonra oradan deta kaarak Kureylilerin beklemekte olduu yere gitti ve onlara yle dedi: "Ne isterseniz yle yapn, nk bu i benim halledebileceim bir i deil..." (Hamidullah, slm Peygamberi , I, 109-111). Zulm, ikence ve sosyal basknn Mekkede sryor olmas; Hz. Peygamberin de bu yaananlar nleme imknnn olmamas, onu baka araylara yneltti. O, mminlere u neride bulundu: ayet isterseniz ve yapabilirseniz, Habeistana snn! nk orada lkesinde kimseye zulmedilmeyen bir hkmdar ibandadr,
52

oras bir doruluk lkesidir, Allah ilerde bir kolaylk verene kadar orada oturup kaln" (Hamidullah, age, I, 117). Bu neri zerine Mslmanlardan bir grup Habeistana g etmeye karar verdi. Habeistana ilk g peygamberliin beinci ylnda Recep aynda meydana gelmitir (615 yl) ve drd kadn on biri erkek olmak zere on be kiiden oluan bir kafile Habeistana doru yola kmtr. lerinde Hz. Osman ve sevgili Peygamberimizin kz olan ei Rukiye de vard. Mriklerin ikencelerinin daha da artmas zerine ilk kafileyi bir yl kadar sonra ikinci kafile takip etmitir. Cafer b. Ebi Talibin bakanlnda seksen iki erkek ve on sekiz kadndan oluan bir grupla Habeistana ikinci hicret gerekletirildi. Mekkeliler, Habeistana g eden Mslmanlarn Mekkeyi terk etmelerinden kayglanmlar ve Amr b. As ve Abdullah b. Ebu Rebiay eli olarak grevlendirmilerdi. Onlar Necaiye muhacirleri geri gndersin diye bol hediyeler sunmulard. Ancak Necai muhacirleri elilere teslim etmemiti. Daha sonra, muhacirlerden bazlar eitli zaman dilimlerinde kendi istekleriyle Mekkeye ve Medineye dnm, son kafile, hicretin 7./628 ylnda Medineye ulamt. Dnelim Mslmanlarn Habeistana hicret etmeleri, glerinin zayflamasna neden olmaz myd? Niin g etmi olabilirler?
nite 2

Mekke Halknn nananlara Uygulad Boykot

nsanln son peygmberi Muhammed (a.s.)in peygamberlik arsndan vazgemesi iin sarf edilen btn abalara, Mslmanlarn bu inantan ayrlmalar iin yaplan tm ikencelere ramen, Habeistana g edenlerin iade edilmesi iin Habe Hkmdarna gnderilen elinin de ret cevab almas, Mekkelileri Hz. Peygamberin davetini durdurma noktasnda daha farkl araylar ierisine soktu. Mekkeli mrikler, bu balamda Peygamber (a.s.)in kabilesinin toplum d braklmasna, onlara boykot uygulanmasna karar verdiler.
53

Bu karara bal olarak Haimoullar ailesi ile konuulmasn, onlarla birlikte oturulmasn, onlardan kz alp verilmesini, ticari ilikide bulunulmasn ve ayrca Hz. Peygamberi ldrlmek zere kendilerine teslim edilinceye kadar onlarla bir bar ve eman (himaye) anlamas yaplmasn yasaklayan bir karar aldlar. Bu karar yazl hle getirerek Kbeye astlar. Alnan bu ar kararlar zerine Ebu Talib, Muhammed (a.s.)i ve ailesini yanna alarak daha gvende olacaklarna inand Ebu Talib mahallesine (ib u Ebi Talib) tand. Ebu Leheb ve ailesi hari, Haimoullarna mensup Mslman ve mriklerin tm bu mahallede topland. Tecrit edilmi bir tarzda ve sosyal, ekonomik bir boykot altnda burada yaamak zorunda braklan bu insanlar, son derece zor artlar altnda hayatlarn srdryorlard. Mekkeli mrikler alnan kararlar uygulamak iin dzenli bir ekilde alyor, Haimoullarnn yaad bu mahalleyi kontrol altnda tutuyorlard. Haimoullar savamann yasak olduu haram aylarnite 2

da (Zilkade, Zilhicce, Receb, Muharrem) dardan gelen haclardan yiyecek salamaya alyorlard. Mekke halkndan da Mslmanlara acyan, onlara sndklar vadide yiyecekler ulatran baz kiiler vard. Bu kiilerden biri de Hiam b. Amr idi. Hz. Peygamber ve arkadalarnn ektikleri eziyetler dayanlmaz boyutlara varnca, Hiam, Zheyr b. Eb meyyenin yanna giderek bu ambargonun kaldrlmasn istedi. Bu iki ahs szlemeyi iptal etmek ve bu konuda bakalarnn da desteini almak zere anlatlar. Mutim b. Adiy, Ebul-Buhteri b. Hiam ve Zema b. Esved de onlara katld. Ertesi gn de Zheyr Kbeye giderek halka Haimoullarna kar yaplan boykotun sona erdirilmesi iin arda bulundu. Ebu Cehil gibi baz ahslar itirazda bulundularsa da sonuta bu kiilerin abalaryla, miladi 616 ylnda balayp yl kadar sren bu sosyal, psikolojik ve ekonomik boykot kaldrlm oldu. Dnelim Mslmanlara uygulanan boykotun onlar zerinde olumlu mu, olumsuz mu etkileri olduunu dnyorsunuz? Neden?

54

Boykotun Sonu ve Hzn Yl

616 ylnda balayp 619 ylna kadar yla yakn bir sre ile Mekkelilerin, Haimoullarna kar srdrd boykotun sona ermesinden ksa bir sre sonra, Hz. Peygamber, koruyucusu olan ve her koulda yannda yer alan amcas Ebu Talibi ve ok sevdii, her eyini paylat sevgili ei Hz. Haticeyi kaybetti. ok ksa aralklarla meydana gelen bu iki lm olay, onu son derece zd. Bu iki lm olaynn meydana geldii yl, slm tarihine "Hzn yl" olarak gemitir.

Taife Yolculuk
Hz. Peygamberin durumu, Mekkede gittike daha kt bir hl almaktayd. Ebu Talib ve Hz. Haticenin lmnden sonra Mekkede Mslmanlar zerindeki basklar artarak devam etmeye balad. Bu artlar altnda Peygamber Efendimiz, Mekke dnda kendisine snlacak bir yer aramaya karar verdi. Bunun iin de Taifi dnd. Taif, baz nemli farkllklara ramen, Mekkenin kk bir kopyas gibiydi. Taif, zellikle Yemenle yakn ilikileri olan bir ticaret merkezi idi. Salkl bir havas vard ve verimli bir blgeydi. Taifin yerleik halk Sakif kabilesi idi. Mekkeli zenginlerin ounun Taifte arazileri vard ve bunlar yazlk dinlenme yeri olarak kullanrlard. Ayrca Peygamber (a.s.)in mensup olduu Haimoullar kabilesinin de Taifle yakn ilikileri vard. Peygamberimiz, Ebu Talibin lmnden sonra kendisine kar gittike artan kt muameleden dolay peygamberliinin onuncu ylnda (m. 620) evval aynn sonlarna doru, Taife bir koruyucu aramaya ve yeni taraftarlar kazanmaya gitti. O, Mekkeyi gizlice terk edip yaya olarak Taife yneldi. Muhtemelen yannda evlatl Zeyd b. Harise de bulunuyordu. 620 ylnn evval aynda gerekletirilen Taife yolculuk, Hz. Peygamberin Taifin ileri gelen ve kendisiyle akrabalk balarna sahip bakan ile grmesiyle sonuland. Bu grmelerde Allahn elisi olduka sert bir muameleyle karlat. O kadar ki, ondan ehri hemen terk etmesini istediler ve kendisiyle alayc bir tarzda konutular. stelik ehrin ayak takmn kkrtarak, ona talar atmaya tevik ettiler. Allahn son elisi, yaral bir ekilde
55

nite 2

zorluklar ierisinde Taif dnda Mekkelilere ait bir ba evine snd. Burada dostluk grd, kendisi ile ilgilenildi. Burada bir sre dinlendikten sonra Mekkeye dnmek zere yola kt. Yorgun bir ekilde Mekkenin etrafn eviren tepelere vard. Ebu Leheb, kendisini Mekkeye giremez ilan etmiti. Bu yzden ehre girebilmek iin kendisini himaye edecek birini arad. Mutim b. Adiy onu himayesine ald. Yanna oullarn da alarak Hz. Peygamberi karlamaya gitti. Aratralm Peygamberimizin Taifte karlat olumsuz durum karsndaki tutumu ve syledikleri konusunda bir aratrma yapnz. Yaptnz aratrmadan hareketle Peygamberimizin ahlk zelliklerinden hangilerinin n plana ktn belirtiniz. Hz. Peygamber, nce Kbeyi tavaf ederek iki rekat namaz kld ve oradan evine gitti.

nite 2

5. Gece Yolculuu (sra)

Hz. Peygamber ak tebliinin balangcndan beri tepkilerle karlam, zaman zaman byk skntlar yaamt. yla yakn sren sosyal, psikolojik ve ekonomik boykotun ardndan kendisini koruyup kollayan amcas Ebu Talibi, arkasndan da sevgili ei Hz. Haticeyi kaybetmesi, onun zntsn daha da artrmt. Bu olumsuz artlar altnda yneldii Taifte de iyi karlanmaynca sknts iyice artmt. te bu skntl ve zntl gnlerinden birinde,
56

bir gece vakti Allah, onu Mescid-i Haramdan Mescid-i Aksaya gtrd. Bu gece yolculuu "sra" olarak adlandrlmaktadr ve Kuran- Kerimde bu hadiseden sz eden surenin ad da "sra" suresidir. "Kulu Muhammedi geceleyin delillerimizi gstermek iin, Mescid-i Haramdan, evresini mbarek kldmz Mescid-i Aksaya gtren Allah, noksan sfatlardan mnezzehtir. phesiz ki O, ok iyi iitir ve ok iyi grr" (sra, 17/1). Kaynaklarmzn ifade ettii gibi, bu gecede, ayn zamanda Peygamberimizin ge ykselii (Mirac) olay vuku bulmu ve be vakit namaz Miracda farz klnmtr. Sra Sizde Allah Tela Peygamberimize niin byle zel bir tecrbe yaatmtr?
nite 2

6. Medinelilerle Grme ve Akabe Antlamalar

Hz. Peygamber, yaad btn olumsuzluklara ramen, arsn srdryor, Mekke dndaki blgelere gitmek zere eman (himaye-koruma) antlamalar yapmaya alyordu. O, bu amala 15 kadar kabile temsilcisine bavurmu, ancak kabul grmemiti. Peygamberliinin 11. ylnda Mekkeye gelen haclarla grmek iin yabanc kafileleri dolamaya balamt. 620 ylnda hac dneminde slm anlatma faaliyetlerini srdrrken Akabe mevkiinde Yesribli (Medineli) Hazrec kabilesine mensup alt kiiyle karlat. Onlara, slm anlatarak Mslman olmaya ard. Onlar da bu ary kabul ettiler. Bu ahslar Esad b. Zrare, Avf b. Haris, Rafi b. Malik, Ukbe b. Amir ve Cabir b. Abdullah adl ahslard. Ertesi yl hac dneminde ayn yerde buluma sz verdiler. Hazrecli bu alt kii slm Medinede yaymaya baladlar.
57

Bir yl sonraki hac dneminde (621 ylnda) Hz. Peygamberle bir nceki yl Akabede gren alt kiinin de yer ald onu Hazrecli, ikisi Evsli on iki kii onunla bulutular. Bu on iki kii Hz. Peygambere, hibir eyi Allaha ortak komayacaklarna, hrszlk ve zina yapmayacaklarna, ocuklarn ldrmeyeceklerine, iftira etmeyeceklerine, emirlerine uyacaklarna dair sz verdiler. Bu buluma ve szlemeye "Birinci Akabe Biat" ad verilir.
nite 2

Peygamberimiz, bu gelen heyetle birlikte Kuran iyi bilen gvenilir sahabi Musab b. Umeyri Medineye gnderdi. Ertesi yl ierisinde Musab b. Umeyrin gayretleri sonucunda Medinede Mslmanlarn says nemli lde artm, hemen hemen her kabileden baz kimseler Mslman olmutu. Ertesi yl 622 yl hac dneminde Medineliler 500 kiilik bir hac kervann Mekkeye gndermilerdi. Bunlar arasnda 73 erkek, 2 kadn, 75 Mslman vard. Bunlar yine Akabede bir gece vakti Hz. Peygamberle bulumak zere szletiler. Konakladklar yerde, etrafn dikkatini ekmemek iin kk gruplar hlinde yola ktlar. Peygamber (a.s.), amcas Abbasla birlikte oradayd. Abbas, henz o dnemde slm kabul etmemiti ancak, o yeenini seviyor ve onu akrabalk nedeniyle koruyordu. Yaplan bu grmelerde "Mekkede zor durumda olan Mslmanlarn Medineye hicreti" konusu ele alnd. Hz. Muhammed onlara: "ehrinize geldiimde bana her ynden yardm edeceinize, kadnlarnz ve ocuklarnz koruduunuz gibi beni de koruyacanza sz veriniz" dedi.

58

Onlar u cevab verdiler: "Evet, seni gerek dinle gnderen Allaha andolsun ki, kadnlarmz ve ocuklarmz koruduumuz her eyden seni de koruyacaz" (bk. bn Hiam, II, 54,55,56,64). Bu topluluk burada Hz. Peygambere yalnzca itaat etmek deil, ayn zamanda zor zamanda onunla birlikte mcadele edeceklerine de yemin ettiler. Hz. Peygamber, onlardan kendi aralarnda bakanlk yapmak zere 12 temsilci semelerini istedi. Bunun zerine onlar, 3 Evs, 9u Hazrecten 12 temsilci setiler. Sonu olarak ikinci "Akabe Biat" adn alan bu antlamayla Medineye g (hicret) kararlatrlm oldu. Kurey, kendileri iin dmanca gzken bu grmeler hakknda baz eyler iitti ise de, bunu dorulayamadlar. Ardndan Hz. Peygamber arkadalarn Medineye gitmeleri iin tevik etmeye balad. Medine, Hz. Peygamberin hicret etmesinden nce Yesrib adyla anlmaktayd. Onunla birlikte, Medinetun-Nebi (Peygamberin ehri) adn alarak ksaca Medine diye anlmaya balad. Yesribin yerleik halk, Gney Arabistan kkenli Arap Evs ve Hazrec kabileleriyle Kurayza, Kaynuka ve Nadir kabilelerinden oluan Yahudilerdi.
nite 2

7. Medineye Hicret
Medinelilerle Akabede 622 ylnn Zilhicce aynda gerekletirilen ve Mekkeli Mslmanlarn Medineye hicret etmesi karar alnan bu antlamadan sonra, Mekkeli Mslmanlar kk gruplar hlinde Medineye gitmek zere yola kmaya baladlar. Ksa zaman ierisinde Mekkede Hz. Peygamber, Hz. Ebubekir ve bunlarn aileleri, Hz. Ali ve baz nedenlerle hicret etmeye imkn bulamayan birka kiiden baka Mslman kalmamt. Mekkenin ileri gelen mriklerinden bir grup, Mslmanlarn Medineye g etmesinin yaratt durumu grmek ve Hz. Peygambere kar taknlacak tavr tespit etmek zere bir toplant dzenledi. Zira Mslmanlarn Medineye hicreti Kureylileri son derece rahatsz etmiti. Bu durum, bir de Peygamberimizin Medi59

neye hicret edip, oray gl bir merkez hline getirmesi olasln ortaya karyordu ki, bu durum endieleri daha da artyordu. Farkl yaklamlarn ileri srld bu toplantda, bu yaklamlarn stratejik olup olmad zerinde duruldu: ayet Hz. Muhammed ehirden srlp karlrsa, gittii yerde taraftar toplayacak, bu da Mekkelileri zor durumda brakacakt. Sonuta Ebu Cehilin nerisi kabul edildi: Buna gre; her kabileden bir kii olmak zere bir grup gen, Allahn elisine kllaryla ayn anda saldracaklar, bylece de kan davas gdlemeyecekti. Bu toplantda alnan suikast kararn, Hz. Peygamberin halalarndan Rakika duymu ve kendisine durumu haber vermiti. Peygamber (a.s.), hi vakit geirmeden Ebubekirin yanna gitti ve ona suikast ile ilgili duyduklarn haber vererek, ehri terk etme konusunda ald karar bildirdi. Hz. Ebubekir byle bir duruma hazrlklyd. Bylece gecenin ge bir saatinde hemen ehrin dnda ykselen Sevr dandaki bir maarada birlikte saklanmak ve oradan yola kmak zere anlatlar.
nite 2

Hz. Ebubekir, yolda kendilerine rehberlik edecek mrik rehber-deveci Abdullah b. Uraykt ile de anlaarak yol hazrlklarn tamamlad. Sra Sizde Mslmanlarn Medineye hicretini hazrlayan sebepleri listeleyiniz.

Medine Yolculuu
Hz. Peygamber, Mekkelilerin kendisini uyuyor sanmalar iin Hz. Aliyi kendi yatana yatrd ve sonra da gzkmeden dar kt. Ebubekirin yanna gitti. Beraber gece yars Mekkenin be kilometre gneybatsnda bulunan Sevr dandaki maaraya gittiler. Medine kuzeyde olduu hlde, gneye ynelmeleri phe ekmemeleri iin uygulanan bir stratejiydi. Maarada gn gece kaldlar. Dier yandan Kureyliler, sabahleyin onun yatanda Hz. Alinin yattn grnce ardlar ve bu duruma kzgnlk gsterdiler. Her tarafta onu aramaya koyuldu60

lar ve hatta onu bulana yz deve dl vaat ettiler. Mekke ve civar dikkatli bir ekilde aranmaya baland. lerinden bir grup onun Hz. Ebubekirle birlikte sakland maarann nne kadar geldi. Hz. Ebubekir bu durumdan endielendi. Peygamber (a.s.) ona "zlme! Allah bizimle beraberdir" dedi (Tevbe, 9/40). Kuran Hz. Ebubekirin endiesini ve Allahn bu zor durumda onlara yardm ettiini yle bildirmektedir:
nite 2

"Muhammede yardm etmezseniz, bilin ki inkr edenler onu Mekkeden kardklarnda maarada bulunan iki kiiden biri olarak Allah ona yardm etmiti. Arkada (Ebubekire) "zlme, Allah bizimledir" diyordu. Allah da ona gven vermi, grmediiniz askerlerle onu desteklemi, inkr edenlerin szn alaltmt..." (Tevbe, 9/40).

Aramalar geveyinceye kadar gn gece bu maarada kaldlar. nc gnn sonunda Hz. Ebubekirin oban Amir b. Fheyre ile rehber-deveci Abdullah b. Uraykt maaraya iki deve ile birlikte geldiler ve bylece drt kiilik kk kervan Medineye doru yola kt. Medineye giderken, anayol tercih edilmemi, daha sapa ve tali yollar takip edilerek ara ara anayoldan da gidilmiti.
61

lk Mescit
Peygamber (a.s.) ve beraberindekiler, Rebiulevvelin on ikinci gn (24 Eyll 622) Medineye mil uzaklkta bulunan Medine vahasnn kenarndaki Kubaya varmlard. Onlar, burada kendilerini bekleyen Medineli bir topluluk tarafndan sevinle karlandlar. Drt gn kadar Kuba kynde, Amr b. Avf oullarnn kabile reislerinden Klsm b. Hidmin evinde misafir kaldlar. Bu sre zarfnda olduka sade
nite 2

bir tarzda, sonradan ilk mescit olarak nlenen Kuba Mescidi ina edildi. Bu arada Mekkede braklan Hz. Ali de onlara yetiti.

lk Cuma ve lk Hutbe
Sevgili Peygamberimiz ve yanndakiler, Kubada drt gn kaldktan sonra Cuma gn Medineye hareket ettiler. Ranuna Vadisinde ilk Cuma namaz klnd ve ilk hutbe okundu: "Ey insanlar!... Her eyden nce kendi nefislerinizi dnnz: unu biliniz ki, sizlerden biri lr de, geride brakt sry obansz kor ve ne bir arac ve ne de bir tercmana ihtiyac olan Rabbi ile karlatnda, Allah ona: "Sana benim gnderdiim Resulm gelmedi mi? Ben sana ok mal-mlk vermedim mi? O hlde bana ne getirdin?" diye sormas zerine o adam sana bakar, soluna bakar ve (kendisini kurtaracak)

62

kimseyi gremez ve nnde durup duran Cehennemi grr. O hlde buna gre, sizlerden kim bir hurma tanesiyle bile olsa, kendini bu (ateten) korumak istiyorsa, bunu versin. Sadaka olarak verecek hibir eyi bulunmayanlar ise, tatllk ve iyilikle bir sz sylesinler; nk Allah tarafndan bir iyilik, sahip olduu deerin on ila yz misli ile mkfatlandrlr. Allahn selam zerinize olsun" (bn Hiam, II, 107-108;
Hamidullah, age, I, 190).

Namazdan sonra Medineye doru yola devam edildi ve bir mddet sonra da Medineye varld. Sra Sizde lk hutbede deinilen temel ilkeler nelerdir?

Hicretin Sosyal, Kltrel ve Tarih Yansmalar

Mslmanlarn Mekkeden Medineye hicretleri slm ve insanlk tarihinin dnm noktalarndan biridir. Hicretle birlikte Mslmanlar, bask ve ikenceden kurtulmu daha bamsz ve zgr bir toplumda yaamaya balamlard. Amalarn gerekletirme konusunda engellerle karlaan Mslman topluluk, sahip olduu her eyi geride brakma zverisini gstererek, tarihin akn etkileme yoluna ynelmiler ve baarya ulamlardr. Hz. Peygamberin hayatnda hicret, yepyeni bir aama olmu ve davetin btn insanla yaylmasn salayan nemli bir safhaya eriilmitir. Mslmanlar tarafndan yeni bir dnemin ifadesi olan hicret, ayn zamanda Hz. mer dneminde (17/638) de tarih balangc olarak kabul edilmitir. Sra Sizde Hicretin daha sonra Mslmanlar tarafndan Hicr takvim balangc olarak kabul edilmesini salayacak kadar nemli olmasnn nedenlerini tartnz?
63

nite 2

nitenin zeti
Vahiy kavram; kalbe gerei atmak, ilham etmek, seri ve sratle gelen iaret anlamna gelir ve Allah tarafndan peygamberlere haber ulatrma yollarn ifade eder. Peygamber Efendimiz, ilk vahyi 40 ya dolaylarnda iken Hira maarasnda bir Ramazan aynda almt. Hz. Peygamber tebli grevine ncelikle gizlice bireysel davet yapmakla balamtr. Bu bireysel davetin balangc da ncelikle birlikte yaad kendi aile fertleri olmutur. Bu aamada onun dine arsna zaten ilk vahyi aldnda kendisine inanan ei Hz. Hatice, amcasnn olu Hz. Ali ve Zeyd olumlu cevap vermilerdir. Daha sonra ise yakn dostu, arkada Hz. Ebubekir bu davete icabet etmitir. Sevgili Peygamberimiz, bir mddet sonra gizlice deil ak bir biimde vahyi tebnite 2

li etmekle ve teblii toplumun btnne yaymakla grevlendirilmiti. Hz. Muhammed girdii bu srete, Allahtan ald vahiyleri toplumun btnne yayma yolunda aba sarf ediyor, bunun iin alyordu. O dnemde yozlam olan Allah inancn dzeltmeye, Allaha irk komaktan ve putperestlikten uzaklaarak tam anlamyla bir tek Allaha inanmaya ve Ondan korkmaya, yalnzca Ona ibadet etmeye ve gzel ahlkl olmaya davet ediyordu. Peygamberimiz slm ak olarak tebli etmeye baladktan sonra, mrikler onu ciddi bir tehlike olarak grmler ve ona olan dmanlklarn daha da artrmlard. Onun davetini engellemek iin her yolu denemeye balamlard: Onunla ve Mslmanlarla alay ediyorlard. kence ediyorlar, hatta bazlarn ldryorlard. zellikle kleler ve himayeden yoksun Mslmanlar, aka ikenceye maruz kalyor ve insanlar bu durumu korku ve endieyle izliyorlard. Son Peygamber Allahtan ald vahiyleri topluma iletmeye balad andan itibaren birok ithamla, sulamayla kar karya kald. nanmayanlarn ona ynelttikleri eletirilerin ve iftiralarn banda onun mecnun, yani deli olduu iddias gelmektedir. Dier iddialar ise khin, sihirbaz ve air olduu ynndeydi.
64

Zulm, ikence ve sosyal basknn Mekkede sryor olmas onu baka araylar ierisine yneltti. Mminlere u tavsiyede bulundu: ayet isterseniz ve yapabilirseniz, Habeistana snn! nk orada lkesinde kimseye zulmedilmeyen bir hkmdar ibandadr, oras bir doruluk lkesidir, Allah ilerde bir kolaylk verene kadar orada oturup kaln." Bu tavsiye zerine Mslmanlardan bir grup Habeistana hicret etti. Bu arada Mekkelilerin, Hz. Peygamberin ailesinin mensup olduu Haimoullar kabilesine kar srdrd boykot, eziyet verici bir biimde devam ediyordu. Boykotun sona ermesinden ksa bir sre sonra ise Peygamberimiz, koruyucusu olan ve her koulda yannda yer alan amcas Ebu Talibi ve ok sevdii, her eyini paylat ei Hz. Haticeyi kaybetti. ok ksa aralklarla meydana gelen bu iki lm olay, onu son derece zd. O, Ebu Talib gibi bir amcay ve Hz. Hatice gibi bir ei kaybetmenin hznn ok iten yaad. Bu iki lm olaynn meydana geldii yl, slm tarihi literatrne "Hzn yl" olarak gemitir. te bu skntl ve zntl gnlerinden birinde bir gece vakti Allah, onu Mescid-i Haramdan Mescid-i Aksaya gtrd. Bu gece yolculuu "sra" olarak adlandrlmaktadr ve bu olaydan bahseden Kurandaki surenin ad da "sra" suresidir. Kaynaklarmzn ifade ettii gibi, bu gecede, ayn zamanda Hz. Peygamberin ge ykselii (Mirac) olay vuku bulmu ve de be vakit namaz Miracda farz klnmtr. sra olay Peygamber Efendimizin yaad ok zgn bir tecrbedir. yle grnmektedir ki Allah, Hz. Muhammede bu skntl anlarnda bylesine bir tecrbe yaatarak onu moral kntsnden kurtarmtr. Hz. Peygamber, tebli grevini zorlu artlar ierisinde srdryordu. Peygamberliinin 11. ylnda Mekkeye gelen haclarla grmek iin yabanc kafileleri dolamaya balamt. 620 ylndaki hac dneminde slm anlatma faaliyetlerini srdrrken Akabe mevkiinde Yesribli (Medineli) Hazrec kabilesine mensup alt kiiyle karlat. Onlara, slm anlatarak Mslman olmaya ard. Onlar da bu ary kabul ettiler.
nite 2

65

Medineli Mslmanlar, ertesi yl yine hac dneminde Akabede bir gece vakti Peygamberimizle bulumak zere szletiler. Yaplan bu grmelerde alnan nemli bir karar da "Mekkede zor durumda olan Mslmanlarn Medineye hicreti" konusu oldu. kinci "Akabe Biat" adn alan bu antlamayla Medineye g (hicret) kararlatrlm oldu. Kurey, kendileri iin dmanca gzken bu grmeler hakknda baz eyler iitti ise de, bunu dorulayamad. Medinelilerle Akabede 622 yl Zilhicce aynda gerekletirilen ve Mekkeli Mslmanlarn Medineye hicret etmesi karar alnan bu antlamadan sonra, Mekkeli Mslmanlar kk gruplar hlinde Medineye gitmek zere yola kmaya baladlar. Ksa zaman ierisinde Mekkede Hz. Peygamber, Hz. Ebubekir ve bunlarn aileleri, Hz. Ali ve baz nedenlerle g etmeye imkn bulamayan birka kiiden baka Mslman kalmamt. Bu durum zerine, Mekkenin ileri gelen mriklerinden bir grup, Mslmanlarn
nite 2

Medineye g etmesinin ortaya kard sonular grmek ve Hz. Muhammede kar taknlacak tavr tespit etmek zere bir toplant dzenledi. Bu toplantda alnan suikast kararn, Peygamberimizin halalarndan Rakika duydu ve kendisine durumu haber verdi. Hz. Peygamber, hi vakit geirmeden Ebubekirin yanna gitti ve ona suikast ile ilgili duyduklarn haber vererek, ehri terk etme konusunda ald karar bildirdi. Hz. Ebubekir byle bir duruma hazrlklyd ve yolculuk iin gerekli tedbirleri ald. Peygamber Efendimiz, Mekkelilerin kendisini uyuyor sanmalar iin Hz. Aliyi kendi yatana yatrd ve sonra da gzkmeden dar kt. Ebubekirin yanna gitti. Beraber gece yars Mekkenin be kilometre gneybatsnda bulunan Sevr dandaki maaraya gittiler. Medine kuzeyde olduu hlde, gneye ynelmeleri phe ekmemeleri iin uygulanan bir stratejiydi. Maarada gn gece kaldlar. Dier yandan Kureyliler, sabahleyin onun yatanda Hz. Alinin yattn grnce ardlar ve bu duruma kzgnlk gsterdiler. Her tarafta onu aramaya koyuldular hatta onu bulana yz deve dl vaat ettiler. Mekke ve civar dikkatli bir ekil66

de aranmaya baland. lerinden bir grup Hz. Peygamber ve Hz. Ebubekirin sakland maarann nne kadar geldi. Hz. Ebubekir bu durumdan endielendi. Peygamber (a.s.) ona "zlme! Allah bizimle beraberdir" dedi. Peygamber (a.s.) ve beraberindekiler, Rebiulevvelin on ikinci gn (24 Eyll 622) Medineye mil uzaklkta bulunan Kubaya varmlard. Onlar, burada kendilerini bekleyen Medineli bir topluluk tarafndan sevinle karlandlar. Drt gn kadar Kuba kynde kaldlar. Bu sre zarfnda olduka sade bir tarzda, sonradan ilk mescit olarak nlenen Kuba Mescidi ina edildi. Bu arada Mekkede braklan Hz. Ali de onlara kavutu. Hz. Peygamber ve yanndakiler, Kubada drt gn kaldktan sonra Cuma gn Medineye hareket ettiler. Peygamberimiz, Ranuna Vadisinde arkadalarna ilk Cuma namazn kldrd ve ilk hutbeyi okudu. Namazdan sonra Medineye gitmek zere yola devam edildi ve bir mddet sonra da Medinelilerin sevin gsterileri arasnda Medineye varld. Mslmanlarn Mekkeden Medineye hicretleri slm tarihinin nemli dnm noktalarndan biridir. Hicretle birlikte Mslmanlar, bask ve ikenceden kurtulmu daha bamsz ve zgr hareket eden bir toplumda yaamaya balamlardr. Amalarn gerekletirme konusunda engellerle karlaan Mslman topluluk, sahip olduu her eyi geride brakma cesaretini gstererek, tarihlerini yeniden yapma giriimde bulunmular ve baarya ulamlardr. nsanla gnderilen son peygamberin hayatnda hicret, yepyeni bir aama olmu ve davetin btn insanla yaylmasn salayan nemli bir unsur hline gelmitir. Mslmanlar tarafndan yeni bir dnemin ifadesi olan hicret, ayn zamanda Hz. mer dneminde (17/638) de tarihin balangc olarak kabul edilmitir.
nite 2

67

niteyi Gzden Geirelim

Peygamber Efendimiz peygamberliin ilk yllarnda ne gibi zorluklarla karlamtr? Hz. Peygambere inanmak istemeyenler ne gibi itirazlarda bulunmulardr ve Kuran- Kerimde bu durum nasl anlatlmtr? Hz. Peygambere inanan ilk Mslmanlar kimlerdir? Hz. Peygambere inanan ilk Mslmanlara ne gibi ikenceler ve basklar uygulanmtr ve Mslmanlarn bunlar karsndaki tutumlar nasl olmutur? Hicret hangi artlarda gereklemitir? Mslmanlar iin hicret ne ifade etmektedir?

Deerlendirme Sorular
nite 2

1) Hz. Peygamberin ilk vahyi ald maarann ad nedir? a) Hira b) Ranuna c) Ebva d) Sevr

2) "Fetret-i Vahiy" nedir? a) Vahyin geldii yer c) Vahyin kesintiye uramas b) lk vahiy d) Vahiy melei

3) Hz. Peygamberin tebli grevini balatan ilk ayetler hangi surededir? a) Alak b) Mddessir c) Kalem d) Fatiha

4) "Darul-Erkam" nedir? a) Erkamn evi c) Erkam isimli sahabi b) Erkam kabilesi d) lk mescit

68

5) Mrikler Hz. Muhammede itiraz ederken ona aadaki hangi sfat yklemilerdir? a) air b) Khin c) Byc d) Hepsi

6) lk g nereye olmutur? a) Medine b) Taif c) Habeistan d) ran

7) Aadakilerden hangisi hayatta kald srece Hz. Peygamberi himaye eden amcasdr? a) Ebu Lehep b) Zbeyir 8) "Hzn Yl" nedir? a) Gn gerekletii yl b) Mrklerle sava yaplan yl c) Hz. Muhammedin dedesini kaybettii yl d) Hz. Hatice ile Ebu Talibin vefat ettii yl 9) sra (gece yolculuu) nereye gereklemitir? a) Mescid-i Aksa b) Mescid-i Haram c) Taif d) Habeistan
nite 2

c) Abdlmuttalip

d) Ebu Talip

10) Medineye hicret ederken Hz. Peygamberin yannda kim vard? a) Hz. Ali b) Hz. Osman c) Hz. Ebubekir d) Hz. mer

69

NTE 3

PEYGAMBERLK: MEDNE DNEM

nitede Neler Var?

1. Peygamberimizin Medinedeki lk Faaliyetleri 2. Mriklerle likiler 3. Yahudilerle likiler 4. Hristiyanlarla likiler 5. Mekkenin Fethi 6. Evrensel arnn Elileri 7. Veda Hacc, Veda Hutbesi ve Evrensel Mesajlar 8. Hz. Peygamberin Vefat

nite Hakknda
Bu nitede, Peygamberimizin Medineye hicretinden sonraki durum ele alnmtr. nitede hicretten nce Medinedeki durum anlatlm, Peygamberimizin Medineye gelmesinden sonra gerekletirilen faaliyetler ve yaplan dzenlemeler konu edilmitir. nitede mriklerle yaplan savalar ve Hudeybiye Antlamas ele alnmtr. Yahudiler ve Hristiyanlarla ilikiler konularnn ardndan slmn yayln hzlandran ve slm tarihinde dnm noktas olan Mekkenin Fethi ilenmitir. Mekkenin 8/630 ylnda fethedilmesi, gl bir kabile olan Hevzinin Mslman olmas, hicri 9. ylda Tebk seferiyle Kuzey Arabistann Mslmanlarn hkimiyetine girmesiyle Arabistann her yresinden heyetler Medineye gelmeye balamt. Hicri 9. yl heyetler asndan youn bir yl olduu iin, bu yla Senetul-Vfud (Heyetler yl) denilmitir. nitede bu heyetlerden bazlarna yer verilmitir. nitenin son konular ise Peygamber Efendimizin gerekletirmi olduu hac vazifesi ve nihayet vefatdr. Hz. Peygamberin (a.s.) hicretin onuncu ylnda (m. 632) gerekletirdii hac, arkadalaryla vedalat ve bir daha Kbeyi ziyaret ede71

nite 3

medii iin Veda Hacc adn almtr. Burada o, slm arsnn en nemli hutbesini (Veda Hutbesi) okumutur. Hac grevini tamamladktan sonra 29 Zilhicce 10/26 Mart 632de Medineye dnm ve fazla bir zaman gemeden hastalanm ve bir mddet sonra da vefat etmitir.

renme Hedefleri
Bu niteyi tamamladktan sonra, Medineli Mslmanlarn Hz. Peygamberi nasl bir sevgi ve coku ile karladklarn fark edeceksiniz. Peygamber Mescidinin ibadet etmenin yan sra, eitim retim gibi sosyal fonksiyonlar da yerine getirmek iin kurulduunu reneceksiniz. Mekkeli ve Medineli Mslmanlarn aralarndaki sevgi ve dayanmay artrmanite 3

ya ynelik olarak karde ilan edilmelerinin nemini fark edeceksiniz. Hz. Peygamberin haccn ve hac esnasnda sunduu hutbede insanlk, eitlik, adalet, kardelik gibi deerleri fark edeceksiniz.

niteyi alrken
Bu niteyi alrken; 1. nite banda verilen hedeflere ulap-ulamadnz srekli dnnz. Ulaamadnz dndnz hedeflerle ilgili konular tekrar okuyunuz. 2. renmek iin kitapla yetinmeyiniz, kitabn sonundaki kaynakadan ulaabildiiniz eserleri inceleyiniz. 3. Bu konular ile ilgili grsel yaynlar izleyiniz ve renme ortamnza taynz. 4. Hac konusu ilenirken, bu vazifeyi yerine getirmi olan kiilerin bireysel tecrbelerini dinleyiniz.

72

1. Hz. Peygamberin Medinedeki lk Faaliyetleri

Hicretten nce Medinedeki Durum ve Peygamber (a.s.)in Cokuyla Karlan
Eski ad Yesrib olan Medine, Hicaz blgesinin nemli ehirlerinden birisiydi. Burann yerli halk Yahudi Ben Kurayza, Ben Kaynuka ve Ben Nadir kabilelerinden ve Gney Arabistandan gelip yerleen Evs ve Hazrec adl Arap kabilelerinden ibaretti. Evs ve Hazrec kabileleri Yesribe geldiklerinde orada daha nce yerlemi olan Yahudi kabilelerine tbi olarak yaamlard. Yahudilerin basksna maruz kalan Evs ve Hazrec, akrabalar olan Gassanilerden yardm istemi, zamanla Yesribde stnl ele geirmilerdi. Ancak bir sre sonra Evs ve Hazrec arasnda da ekimeler ba gstermeye balam, aralarnda savalar patlak vermiti. Nitekim Buas sava da bunlardan bir tanesiydi. yle ki, Evs kabilesinden birinin Hazrece snan birini ldrmesi zerine balayan atma Evslilerin galibiyeti ile sonulanmt. Bu sava Hz. Peygamberin Medineye hicretinden be yl nce meydana gelmiti. Medineli Araplarn Peygamber (a.s.) ile yaptklar Akabe beyatlar sonucu, Medinede Mslmanlarn says artm ve hicret kararyla birlikte Mslmanlar gruplar hlinde Medineye gitmeye balamlard. Son aamada Peygamber (a.s.) da hicret iin yola kmt. Medineliler, onun Mekkeden ayrlndan haberdar olmular ve ehirlerine doru yola ktn renmilerdi. Her gn evlerinden kyorlar ve Mekke ynnden gelen yollar gzlemek zere yksek bir tepe73

nite 3

nin zerine karak burada bekliyorlard. Bu yerin ad Seniyyetul-Veda tepesiydi. Uzun bir bekleyiten sonra dalmaya baladklar bir anda Hz. Peygamberin grndn haber aldlar. Geri dndler. Mslmanlar olduka neeli, sevinliydi. u beyitleri terennm ediyorlard: "Seniyyetul-Vedadan ykselen dolunay zerimize dodu. Allaha davet edildii mddete minnet ve krler zerimize farz oldu. Ey Allahn bize gnderdii Eli, Tam itaat edilecek bir ilh emri bize ulatrdn." ocuklar ve kadnlar, defler alarak bu szleri sylyorlard. nsanlarda byk bir sevin vard ve her biri Allahn Elisini (a.s.) kendi evine misafir olmaya davet ediyordu. Peygamber (a.s.) ise "Deveyi kendi hline brakn, O, bu ie memurdur" buyurdu. Deve nihayet iki yetim ocua ait olan bir arsaya geldi ve kt. Devenin kt yere en yakn evin sahibi olan Ebu Eyyub el-Ensari, Peygamber (a.s.)in
nite 3

eyalarn alarak evine gtrd ve mescidin inaat tamamlanncaya kadar yedi ay sreyle Peygamber Efendimizi evinde misafir etti. Sra Sizde: Sizce Hz. Peygamberin Medinede cokuyla karlanmasyla Medine ehrinin kltrel dzeyinin arasnda bir iliki var mdr?

Peygamber Mescidinin nas ve Sosyal Fonksiyonu

Medinede ilk olarak bir mescit inasna karar verilmitir. Yukarda da belirtildii gibi, Hz. Peygamber, kendisinin arlanmas konusundaki srarlar karsnda ok nazik davranm, kimsenin incinmemesi iin "brakn deve serbeste yrsn; o bizi Allahn raz olaca bir yere gtrecektir" diyerek zm retmitir. Devenin kt yerin sahibi olan iki yetim karde, buray cretsiz vermek istemilerse de, Peygamberimiz bunu kabul etmemitir. Arsa, Hz. Ebubekir tarafndan satn alnm ve hemen mescidin inasna balanmtr.
74

Biliyor muydunuz? Mescidin inasnda Hz. Peygamber de, dier Mslmanlarla birlikte bir ii gibi alt.

Mescidin tabannda kum, duvarlarnda ise kerpi kullanld. Direkler hurma aalarndand ve mescidin ats da hurma dal ve yapraklaryla rtld. Balangta kblesi Kudse doru olan mescidin bir mihrab; gney, dou ve bat ynnde kaps vard. Gney duvar boyunca Suffe denilen bir glgelik bulunmaktayd. Suffe gndzleri bir okul eklinde kullanlan, geceleri ise barnacak yeri olmayan kimsesiz, bekr, Medineye g etmi ilim talebelerinin kalabilecei bir yer tarzndayd. Burada kalanlara Suffe ehli veya Suffe ashab denirdi. Suffe ashab, genelde fakir kiilerdi. Peygamber (a.s.), onlarn ihtiyalar ile yakndan ilgilenir ve zengin Mslmanlar onlara yardma ynlendirirdi. Kblenin Kudsten Kbeye ynlendirilmesi zerine, gneydeki kap kapatlarak, kuzey ynnden bir kap ald. Bu artlarda Suffe gneyden kuzey ynne aktarld. Mescidin ykseklii, insan boyundan biraz fazlayd. Mescid-i Nebevi (Peygamber Mescidi) olarak anlan bu yapnn inaat tamamlannca, Peygamber Efendimiz, yannda misafir kald Ebu Eyyubn evinden ayrlarak, mescidin hemen bitiiinde aile fertleri iin yaplan odalara tand. Peygamber Mescidi, birok sosyal fonksiyon icra ediyordu. Bunlardan biri
75

nite 3

ibadet yeri olarak kullanlmasyd. Buras Mslmanlarn vakit namazlarn ve Cuma namazlarn klmak iin topland bir yerdi. Ayn zamanda, Hz. Peygamberin tebli grevini yrtt, eitim-retim faaliyetlerinin yapld, nemli kararlarn verildii, elilerin kabul edildii ok ynl bir meknd. Mescidin inasnn bitimiyle de, Mslmanlarn namaz vakitlerinde mescide yetiebilmeleri iin, vakitlerin bildirilmesi konusu zerinde dnld. Peygamber (a.s.) arkadalaryla bu konuda grt. Farkl yaklamlar ileri srld, ancak Hz. Peygamber bunlar beenmedi. Sahabeden Abdullah b. Zeyd ryasnda grd ezan eklini Peygambere anlatt, o da bunu uygun grerek Bilal-i Habeiye retti ve sonuta bugn bildiimiz ezan, namaza ar iin okunmaya baland. Peygamber Mescidinde de ezan okumas iin zel bir yer yaplmtr. Sra Sizde
nite 3

Peygamber Mescidinin bitiiinde ilim talebeleri iin bir Suffenin yaplmas slmn hangi zelliklerini gsterir?

Mslmanlarn Karde lan Edilmesi

Peygamber (a.s.)in Medineye varndan be ay kadar sonra Mekkeden gelenler (Muhacirler) ve Medineli (Ensar) aile bakanlarnn katld bir toplant dzenledi. Bu toplantnn amac, Mekkeden Medineye g eden Mslmanlarn Medinede madd ve manev adan huzur ve uyum ierisinde yaamalar konusunda somut birtakm neriler ortaya koymak ve bunlar uygulamaya geirmekti. Hz. Peygamber Mekkeli ve Medineli Mslmanlar samimi bir ibirliine tevik etti. Muhacir ve Ensar karde yapt. Yaplan kardelik antlamasna gre, her iki taraf birlikte alacak, elde ettikleri kazanc blecek, hatta birbirlerine miras olacaklard. Ancak, bu kardeliin mirasa ilikin boyutu, Bedir Savandan sonra nazil olan Kuran ayeti ile kaldrlmtr.
76

"... Birbirinin mirass olan akraba, Allahn kitabna gre birbirlerine daha yakndr..." (Enfal, 8/75). Taraflar byle bir teklifi olumlu karlad. Mekkeli ve Medineli birok Mslman aile bu ekilde birbiriyle kardeletirildi. Bylece Mekkede her eylerini brakarak inanlar uruna hicret eden Mekkelilerin madd skntlar hafifletilmi, onlarn gven ierisinde yaamalar yolunda anlaml bir adm atlmt. Ensar ve Muhacirler bu kardeletirme sonucunda daha da glendiler.

Toplumsal Dzenlemeler ve Barn Tesis Edilmesi

Hz. Peygamberin Medineye hicreti ile birlikte Medinede sosyal yap aadaki gibi ekillenmitir: 1. Muhacirler: Mekkeden Medineye g eden Mslmanlar. 2. Ensar: Medinenin yerlisi olup, slm kabul etmi olan Arap Evs ve Hazrec kabileleri. 3. Yahudiler: Medinede yerleik Yahudi Ben Kaynuka, Ben Nadir ve Ben Kurayza kabileleri. 4. Henz Mslman olmam Arap kabileleri. Hz. Peygamber, kardeletirme ile Mslmanlar arasndaki birlii perinlemiti, ancak o, ehirde yaayan Yahudi ve Mslman olmayan Araplarla da anlamak, ehrin gvenliini salamak, onlarla da uyum ierisinde yaamak istiyordu. Bunun iin de hem kendi arkadalaryla, hem de Mslman olmayan dier unsurlarla grmeler yapt. Sonuta bir ehir-devlet yaps zerine anlatlar. Medine toplumunu yeniden dzenleyen esaslarn yer ald bir metin hazrladlar. Sosyal bir szleme olan bu metin, birbirleriyle ve yabanclarla ilikileri, idar ve adl yaplar, bireylerin sahip olduu din ve vicdan hrriyetini, hak ve sorumluluklar ieriyordu. Bu szlemeyle birlikte Yahudilerin Mekke mriklerine yardm etmesinin hukuken n alnm, Medineye saldrlmas hlinde Mslmanlar ve Yahudilerin birlikte
77

nite 3

hareket etmeleri kararlatrlmt. Yine bu szlemeyle Mslmanlarn sosyal ve hukuk varl glendirilmi, Yahudilerin de inan hrriyeti ile can ve mal emniyeti salanmt. Bylece Medinede sosyal bar temin edilmiti. Sra Sizde Hz. Peygamberin gerek Mslmanlar arasnda, gerekse Medinede yaayan dier gruplarla yapt faaliyetlerin temel hedefi nedir?

2. Mriklerle likiler Mriklerle Yaplan Savalar

Bedir
Mslmanlar ile Mekkeli mrikler arasndaki ilk sava, Bedirde meydana gelminite 3

tir. Bedir, Medinenin 160 km. kadar gney-batsnda, Kzldeniz sahiline 30 km. uzaklktadr. Mekke-Medine yolunun Suriye kervan yolu ile birletii yerde bulunmaktadr. Bedir kuyular, o dnemde kervanlarn ikmal yeri olarak kullanlyordu. Bedir Sava, Mslmanlarn Medineye hicret etmesinin ardndan Mekkeli mriklerin saldrgan tutumu sonucu gelimitir. Mekkede Mslmanlara yaplan basklar, Hz. Peygamberin ldrlmek istenmesi gibi olaylar, Mslmanlar kendi ehirlerini terk etmeye mecbur brakmt. Kurey mrikleri Medinede de Mslmanlarn peini rahat brakmyor, kendi ticaretlerini ve sahip olduklar inan yapsn tehdit etmemeleri iin birtakm zm araylar ierisinde bulunuyorlard. Mslmanlar da kendilerini Mekkelilere kar korumak maksadyla taktik gelitiriyorlard. Ebu Sfyan Medinelilere bir yaz yazarak, Hz. Muhammedi koruma altna almalarn knamt. yle anlalyor ki, Mekkeliler Medinelilere kar birtakm ekonomik bask tedbirleri de alm bulunuyorlard. Hz. Peygamber, bunlarn bilincinde olarak Medinede tesis edilen yapy korumaya kararlyd. Bunun iin de Medineye geliinden bir yl kadar sonra, artk Kureye ait ticaret kervanlarnn Mslmanlarn nfuz blgelerinden gememesi gerektiini bildirmek zere asker birlii
78

(seriyye) Mekkelilere gndermiti. Bu tarz birka kk seriye Mekkelilere gnderilmi, hatta kk apta baz atmalar da olmutu. Hicri ikinci ylda Kureyliler Ebu Sfyann ynetiminde byk bir kervan Suriyeye gndermilerdi. Peygamber (a.s.) durumdan haberdar olmutu. Arkadalaryla bir araya gelerek kervan Mekkeye dnte urayaca Bedirde yakalayabileceklerini syledi ve hazrlanmalarn istedi. Kervann dn haberini alan Allahn Resul 12 Ramazan 2/9 Mart 624te Medineden Bedire doru hareket etti. Medinede yerine vekil olarak Abdullah b. mm Mektumu brakt. Yaklak 305 kiiden oluan orduda 70 kadar deve ile iki de at bulunuyordu. Bu arada Ebu Sfyan da Hz. Muhammedin Medineden hareket ettiini renmiti. Ebu Sfyan Damdam b. Amr adl ahs Mekkeye gndererek yardm istedi. Kendisi de kervan pusudan kurtarmak iin Bedire uramadan, az kullanlan sahil yolunu tercih ederek, Mekkeye doru yneldi. Ksa bir sre ierisinde Mekkeliler Ebu Cehil kumandasndaki l000 dolaynda kiiden oluan ordu ile Bedire doru hareket etti. Orduda 100 at ve 700 kadar deve bulunuyordu. Ebu Sfyan daha sonra kervann kurtulduunu, buna bal olarak da Mekkelilerin geri dnmesini isteyen bir haber gnderdi ise de, Ebu Cehil geri dnmeme karar ald. ki ordu birbirinden habersiz Bedire geldi. Kuran- Kerim buna yle iaret etmektedir: "Hani siz vadinin (Medineye) yakn tarafnda; onlar uzak tarafnda, kervansa sizin aanzdayd. (Onlar sayca sizden ylesine fazla idi ki), ayet bulumak zere szlemi olsaydnz (durumu fark edince) szlemenizde ayrla derdiniz (savaa yanamazdnz). Fakat Allah, olacak bir ii (mminlerin zaferini) gerekletirmek iin byle yapt ki len ak bir delille lsn, yaayan da ak bir delille yaasn. phesiz Allah, elbette hakkyla iitendir, hakkyla bilendir" (Enfal, 8/42).
79

nite 3

17 Ramazan 2/14 Mart 624 Cuma sabah her iki ordu Bedire doru yneldi. Mslmanlar, Bedir kuyularna daha nce vardlar. Bir kuyu hari dierlerini kumla kapattlar. Sava hazrlklarn tamamlayan Hz. Peygamber, Allaha yle dua etti: "Ya Rabbi! te Kurey kibir ve gururu ile geldi, sana meydan okuyor, Peygamberini de yalanlyor, Ya Rabbi! Peygamberlere yardm szn bana da zel olarak zafer vaadini yerine getirmeni Senden istiyorum. Allahm! Eer Sen u bir avu Mslman helak edersen, Sana ibadet eden bulunmayacaktr" (bnl-Esir, el-Kmil, II, 122-123). Sava, Arap geleneine gre nce Mbareze (teke tek vuruma) ile balad. lerleyen saatlerde meydan savana dnt. 4-5 saat kadar sren sava Mslmanlarn zaferiyle sonuland. Kureyliler 70 l verdi. 70 civarnda Kureyli Mslmanlar tarafndan esir alnd. Mslmanlar ise, 14 ehit verdi. Mekkelilerin sayca ok stn olmalarna ramen, ksa bir srede Mslmanlarn sava kazanmalarnn ardnda, mminlerin sabr, sebat ve taktikleri yan sra Alnite 3

lahn melekleri vastasyla Mslmanlara yardm etmesi yatmaktadr. Nitekim Kuranda bu durum yle ifade edilmektedir: "Andolsun ki, siz dkn bir durumda iken, Bedirde Allah size yardm etmiti. Allahtan saknnz ki, kredebilesiniz. nananlara: "Rabbiniz size gnderilmi bin melekle yardm etmesi, size yetmeyecek mi?" diyordun" (l-i mran, 3/123-124). Sava sonras ganimetler toplanm, esirlerle birlikte Medineye doru yola klmt. Hz. Peygamber esirlere iyi davranlmasn emretmi, onlarn can gvenliini koruma altna almt. Yaplan grmeler sonucunda esirler kurtulu fidyesi karlnda serbest braklm, ancak okuma-yazma bilip de fidyeyi deyemeyecek olan esirlerin on Mslman ocua okuma-yazma retmeleri karlnda serbest braklacaklar karara balanmt. Bedir Sava, Mslmanlarn Mekkelilere kar ilk ve en muhteem zaferidir. Bu zafer, Mslmanlar daha gl bir hle getirmiti.
80

Uhud
Bedir Savanda yenilgiye urayan ve birok yaknn kaybeden Mekkeli mrikler, intikam duygularyla dolmulard. Ebu Sfyana bavurarak, kervandan elde edilen geliri, Mslmanlara kar sava iin harcanmasn nerdiler. Ebu Sfyan da ayn duygular paylatn ifade ederek, bu neriyi kabul etti. Mekkeli mrikler hem Bedirin intikamn almak, hem de onlar iin son derece nemli olan Suriye ticaret yolunun gvenliini salamak istiyorlard. Mekkeli mrikler glerini daha da artrmak iin Mekke civarndaki kabilelerden paral asker de toplamaya baladlar. Sonuta, 200 at ve 3000 deve ile 700 zrhl 3000 askerden oluan bir orduyla Ebu Sfyan komutasnda Medineye doru yola ktlar. Hz. Peygamber, ordunun Medineye doru geldiinden haberdar olunca, nasl bir strateji izlemeleri gerektii konusunda gr alveriinde bulunmak zere arkadalarn toplad. Bir grup Medine iinde kalarak savunma tertibat alnmas, dier bir grup da Medine dna klarak dmann karlanmas grlerini ortaya att. Hz. Peygamber Medine iinde kalnarak savunma yaplmasndan yanayd. Ancak, Bedir Savana katlmam genlerle, Peygamberin amcas Hz. Hamza, meydan sava yaplmasndan yana arlklarn koydular. Sonuta ounluun istei zerine meydan sava yaplmasna karar verildi. Hz. Peygamber de zrhn giydi, klcn kuand, bana da miferini takt. Medinede yerine Abdullah b. mm Mektumu vekil brakt ve yannda toplanan 1000 kiilik bir orduyla yola kt. Yolda kendisine katlmak isteyen 600 kiilik bir Yahudi birliini orduya kabul etmedi. Abdullah b. bey de yolda "ben meydan savana karydm, Muhammed oluk-ocuun szne uydu da bizim szmze uymad" diyerek 300 taraftaryla birlikte geri dnd. Mslmanlar 11 evval 3/25 Ocak 625 Cumartesi sabah Medinenin kuzeyinde ehre bir saatlik uzaklktaki Uhud dana vardlar. Mslmanlar, arkalarn Uhud dana vererek yerlemilerdi. Hz. Muhammed ordusunu sava dzenine gre yerletirmi, sanca Musab b. Umeyre vermiti. Zbeyr b. Avvam zrhl kuvvetlerin bana, Hz. Hamza da dier askerlere komutan
81

nite 3

tayin edildi. Hz. Peygamber, dmann arkadan saldrmasn nlemek iin de Abdullah b.Cbeyr komutasnda 50 kadar okuyu Ayneyn geidine yerletirdi ve onlara dman ister galip gelsin, ister yenilsin, kendisinden emir almadka buradan kesinlikle ayrlmamalarn syledi. Savan ilk safhasnda Mslmanlar mrikleri bozguna urattlar. Ancak, Mslmanlar savan kazanld duygusuyla sava brakp ganimet toplanite 3

maya baladlar. Ayneyn geidine yerletirilen okular da savan kazanld zannyla kesin emre ramen, yerlerini terk ettiler. Mslmanlar arkadan vurmak iin frsat kollayan Halid b. Velid harekete geti. Yerlerinden ayrlmayan Abdullah b. Cbeyr ve 10 arkada arpmada ehit oldular. Halid b. Velid daha sonra ganimet toplamakla megul olan Mslman askerler zerine saldrd. Durumu gren dier mrikler de geri dnerek yeniden saldrya geti. Mslmanlar zor durumda kaldlar. Bu arada Hz. Hamza da Vahi b. Harb tarafndan ehit edildi. bn Kamie adl ahs da klla Hz. Peygamberin yzn yaralad. Darbenin etkisiyle Peygamberin miferi ikiye blnd ve halkalar yanana batt. Atlan bir ta da alt dudan yard ve bir dii krld. Bu arada Mslmanlar panie dren bir durum daha ortaya kt. O da, Abdullah b. Kamienin Musab b. meyri ldrmesi ve onu Peygambere benzeterek "Muhammedi ldrdm" diye barmasyd. Bu haber, Mslmanlar olduka tedirgin etmiti. Ancak olayn doru olmadnn daha sonra anlalmas zerine sknet saland. Boalan sava alanna gelen Ebu Sfyann kars Hind, klesi Vahiye Hz. Ham82

zann cierini karttrarak dileriyle inedi. Hatta sevgili Peygamberimizin amcasna dknl sebebiyle, daha sonra Mslman olan Vahiyi, kendisine bu olay anmsatt iin grmeye dayanamad ve mmkn olduu kadar kendinden uzak tuttuu rivayet edilir. Netice olarak, ok zorlu geen bu savata, Mslmanlar 70 ehit vermi, mriklerden ise 23 kii ldrlmt. Mekkeli mrikler savata daha fazla srarl olmadlar. En son Ebu Sfyan sava alannda dolat ve o da sonuta ekip gitti. Hz. Peygamber de ehitlerin gmlme iini tamamlayarak, ayn gn Medineye dnd. Ancak, Kureylilerin tam anlamyla netlemeyen geriye dnlerinden kukulanmt. Onlarn piman olup tekrar geri dnebileceklerini varsayarak ertesi gn Kureylileri takip etmek zere 500 kiilik bir orduyla Medineye 16 km. uzaklktaki Hamraul-Esede kadar giderek orada be gn kadar konaklad. Geceleri saylarn ok gstermek iin binlerce ate yakld. Bu sefere HamraulEsed gazvesi ad verilir.
nite 3

Hendek
Mriklerle yaplan bir dier sava da Hendek Savadr. Bu savaa, ehrin dna kazlan yaklak 5 km. uzunluundaki ukurdan dolay Hendek ad verildii gibi, eitli gruplarn bir araya gelerek Mslmanlara saldrmalar sebebiyle Ahzab Sava ad da verilmektedir. Hendek Savann arka plannda, Yahudilerin Mekkeli mrikleri savaa tevik etmi olmasnn rol vardr. Olayn geliimi u ekilde olmutur: Daha nce de ifade edildii gibi Peygamber (a.s.), Medineye hicret ettikten sonra, oradaki yerleik Yahudi kabileleriyle szleme yapm, ehrin savunmasnda birlikte hareket etmek ve mriklerle ibirlii yapmamak zere anlamlard. Yahudilerden Ben Nadir ve Ben Kaynuka bu antlamay ksa sre sonra bozarak, Mekkeli mriklerle ibirlii ierisine girmiler, Ben Nadirin Peygambere (a.s.) suikast giriimiyle balar tamamen kopmu, Ben Kaynuka ve Ben Nadir Medineden srlmler83

di. Medineden srlen Yahudilerin bir ksm Haybere yerlemiti. Mslmanlara kar ortak bir g oluturmak isteyen Ben Nadir Yahudilerinin ileri gelenleri, Mekkeye giderek Kurey mriklerini Mslmanlara kar savaa ardlar. Ebu Sfyan, onlarn bu teebbsn sevinerek onaylad. Bu grup, ayn ekilde Gatafan, Sleym, Esed, Fezare, Mrre ve Eca gibi baz mrik Arap kabilelerine de gidip birtakm vaatlerde bulunarak onlar harekete geirdiler. Sonuta Yahudiler, Kureyliler ve dier mrik Arap kabilelerinin bir ksm Mslmanlar aleyhinde bir cephe oluturdular. Mekke ve evresinden toplanan 4000 kiilik bir ordu, yollarda evreden gelen birliklerin katlmyla Medineye vardnda10 bine ulamt. Bu arada Hz. Peygamber, mttefikleri olan Mekke civarndaki Huzaa kabilesinin kendisine gnderdii habercilerle durumu rendi. Bunun zerine arkadalarn toplayarak, nasl bir sava taktii izleyeceklerini konutu. Medinede kalnp ehir
nite 3

savunmas m yaplacak, yoksa meydan sava m yaplacakt? Sonuta Uhud Savann aksine, savunma yaplmasna karar verildi. Sahabeden ran asll Selman- Farisi, Medinenin kuzey blgesine derin ve geni bir hendek kazlmasn teklif etti. Selman- Farisi kendi lkesi randa sadece ehri kuatan dmann gece saldrsn bertaraf etmek iin deil, ayn zamanda dman svari kuvvetlerinin savunma cephesini ap geememeleri iin ehirlerin etrafna hendekler kazldna dair bilgi ve gzlemlerini nakletti. Bu teklif uygun grld ve hemen gerei yaplmak zere harekete geildi. Hendein uzunluunun 5,5 km., eninin 9 metre, derinliinin ise 4,5 metre civarnda olduu tahmin edilmektedir. Dman kuvvetleri Medine evresine geldiklerinde, hendek kazma ii tamamlanmt. Mrikler hendei grnce ardlar. Kurey ordusundan birka kii hendei gemeyi baardysa da, Mslmanlarn savunma hatlarn geemediler, nk Mslmanlar savunma hattnda iyi bir diren gsteriyorlard. Kuatma gittike uzuyordu. Mriklerin yiyecekleri azalm, zor duruma dmlerdi. Bunun iin de bazlarnda geri dnme arzusu belirmiti. Bu da mriklerin cephesinde bir tela ya84

anmasna neden olmutu. Onlar, bir yandan hendei ama ve karya geme yollarn aratrrken, bir yandan da Medine ehrinde yaayan Ben Kurayza Yahudilerini harekete geirerek Mslmanlar iki ate arasnda brakmak istiyorlard. Medinenin kuatlmasna sebep olan Yahudi Huyey b. Ahtab, Ben Kurayza Yahudilerinin bakan Kab b. Esede giderek onu mriklerle birlemeye ve Mslmanlar arkadan vurmaya raz etmeye alt. Balangta Hz. Peygamberle antlamas olduunu ileri sren Kab b. Esed, bu teklifi reddettiyse de sonuta srarlara dayanamayarak kabul etti ve antlama metnini yrtt. Bu artlar altnda Mslmanlar zor durumda kalmlard. Ben Kurayzann antlamay bozduunu haber alan Hz. Peygamber, durumu incelemek zere Sad b. Muaz ile Sad b. Ubadenin de iinde bulunduu bir grubu Ben Kurayza Yahudilerine gndermiti. Bu grup, onlar bozduklar antlamay yenilemeye davet etti. Ancak, onlar bunu reddettiler. Durum Hz. Peygambere haber verildi. O da bunun zerine Mslmanlar, Kurayzallardan koruyacak tedbirler almaya balad. Bu arada yaanan bir gelime, glk ve sknt ierisinde olan Mslmanlar iin bir umut oldu: Mrik saflarnda bulunan Eca kabilesinin bakan Nuaym b. Mesud, slm kabul ederek gizlice Hz. Peygamberin yanna geldi. Kendisinin slm kabulnden mriklerin haberi olmadn ve Mslmanlara yardm edebileceini bildirdi. Hz. Peygamber, ondan Mslman olduunu gizlemesini istedi ve "Bizden ayrl, nk sava hiledir" (bnl-Esir, el-Kmil, II, 182) diyerek ve baz taktikler vererek gnderdi. Nuaym, Ben Kurayzaya giderek onlara "Kurey herhangi bir nedenle Mekkeye dnerse, Mslmanlar Ben Kurayzaya ok ar ceza verirler" dedi. Ayrca, Kureyin kendilerini Mslmanlar karsnda yalnz brakmayacandan emin olmak iin, Kureyten ileri gelen bir kiiyi rehin istemelerini tavsiye etti. Nuaym, hemen ardndan Kureye gidip Ben Kurayzann Mslmanlarla gizlice anlatn ve kendilerinden bir kiiyi rehin isteyip Hz. Muhammede teslim edeceklerini syleyerek, Yahudilerden saknmalarn istedi. Bir mddet sonra Ben Kurayzann kendilerinden rehin istemesi zerine mrikler, Nuaymn sylediklerinin doru olduu kanaatine vardlar. Yahudilere haber gndererek asla rehin vermeyeceklerini sylediler. Bunun zerine Ben Kurayza, Kureyin samimi olmad kanaatine vard.
85

nite 3

Gruplardan her biri dierini hainlikle sulad. Bylece Yahudi-mrik ittifak kopma noktasna geldi. Bu arada Zilkade ay girmek zereydi. Bu da haram aylarn girmesi anlamna geliyordu. Mekke evresinde panayrlar kurulacak ve hac mevsimi balayacakt. Bu nedenlerden Kureyliler, Mekkeye dnmeye karar verdiler. Bu esnada beklenmedik bir biimde ortaya kan frtna ile de mrikler akna dnmt. Kuran bu duruma yle iaret etmektedir:

"Ey inananlar! Allahn size olan nimetini ann; zerinize ordular gelmiti, biz de onlarn zerine rzgr ve gremediiniz ordular gndermitik. Allah yaptklarnz gryordu" (Ahzab, 33/9).

Rzgrn, mriklerin kararghn altst etmesi zerine, Ebu Sfyan bir konuma yanite 3

parak kuatmay kaldrdn bildirdi. Hz. Peygamber de kuatmann kaldrlmas zerine, Mslmanlara evlerine dnme izni verdi. 7 evval 5/1 Ocak 627de balayan Hendek kuatmas 23 gn devam ettikten sonra 1 Zilkade 5/24 Ocak 627de sona ermitir. Hendek Sava, mriklerin hezimeti ile sonulanmt. Bu savata alt Mslman ehit dm, mriklerden de kii lmt. Kureylilerin ve mttefiklerinin yenilgi ve hsrana uram bir ekilde dnleri, slmiyetin Arap kabileleri arasnda yaylmasnda son derece etkili olmutu. Bu sava esnasnda Hz. Peygamberin asker ve siyas dehas bir kere daha ak olarak grlmt. Sra Sizde Mriklerle yaplan savalarda Peygamberimizin izledii temel ilkeler nelerdir?

86

Bar Dnemi: Hudeybiye Antlamas

Hendek Savandan aylar sonra, hicri 6. ylda Hz. Peygamber ryasnda Kbeyi tavaf ettiini grmt. Bu ryay arkadalaryla da paylam ve umre yapmaya karar vermilerdi. Hicri 6. yln Zilkade aynda hazrlklarn tamamlayarak yola ktlar. Peygamber (a.s.), Medinede vekil olarak Abdullah b. mmi Mektumu brakarak 1500 civarnda arkadayla birlikte yola kt. Ama, sadece Kbeyi ziyaret etmekti. Niyetlerinin bu olduunu gstermek iin de Medineden ok uzaklamadan ihramlarn giymiler, yanlarna yolculuk silahndan baka hibir ey almamlar, ayrca kurbanlk 70 deve bulundurmulard. Mekkeliler bu durumdan memnun olmamlar ve bu ziyaretten phelenmilerdi. Bunun iin de Mslmanlar henz Mekkeye girmeden geri evirmenin arelerini dndler. Mekkeliler Halid b. Velid ve krime b. Ebu Cehili bir grup svari ile birlikte onlar takip etmeye gnderdiler. Ancak, Mslmanlar, onlarn kestii yoldan ayrlarak Mekkeye 17 km. uzaklktaki Hudeybiyeye ulatlar. Sorunu zmek iin her iki taraf da birbirlerine eli gndermeye baladlar. Kureyliler, Mslmanlarn gerek niyetini anlamak iin Huzaa kabilesinden bir grupla birlikte Budeyl b. Barkay eli olarak gnderdi. Peygamber (a.s.) ona savamak amacyla deil, Kbeyi ziyaret iin geldiklerini Kureye bildirmesini istedi. Ayn zamanda, kendilerinden de Hra b. meyyeyi sadece umre iin geldiklerini, Kbeyi tavaf edip geri dneceklerini ve sava gibi bir niyetlerinin olmadn bildirmek zere eli olarak Mekkeye gnderdi. Ancak Mekkeliler ona kt davrand. O da durumu Hz. Peygambere anlatt. Hz. Peygamber, bu sefer Mekkelilere eli olarak Hz. meri gndermek istedi. Hz. mer, Mekkede kendisini savunabilecek akrabasnn olmadn ve Kureyin kendilerine olan dmanlk ve sertliini bildii iin gitmek istemedi ve Hz. Osmann gitmesini teklif etti. Hz. Peygamber de Hz. Osman Mekkeye eli gnderdi. Mekkeliler bu ziyarete izin vermeyeceklerini, ancak kendisinin ayet isterse,
87

nite 3

Kbeyi tavaf edebileceini sylediler. Hz. Osman bunu kabul etmedi. Bunun zerine Mekkeliler de ona kzarak tutukladlar. Bu arada Hz. Osmann ldrld eklinde bir haber Hz. Peygambere ulat. Bu olumsuz gelimeler nda Hz. Peygamber, mriklerle savamadan oradan ayrlmayacaklar zerine arkadalarndan beyat almaya karar verdi. Hudeybiyede konaklad yerdeki aacn altnda sahabeden "lm zerine" veya "baarya ulancaya kadar savamak zere" yemin ederek beyat ald. Buna Beyatur-Rdvan ad verilmitir. Kuran- Kerim, bu beyata yle deinmektedir:

"Ey Muhammed! Allah inananlardan, aa altnda sana biat ederlerken, and olsun ki honut olmutur. Gnllerinde olan da bilmi, onlara gvenlik vermi, onlara yakn bir zafer ve ele geirecekleri bol ganimetler bahetmitir. Alnite 3

lah gl olandr, hkim olandr" (Fetih, 48/18-19).

Mekkeliler, bu beyattan haberdar olmu ve korkuya kaplarak Hz. Osman serbest brakmlard. Ardndan Sheyl b. Amr, Huveytb b. Abdluzza ve Mikrez b. Hafstan oluan bir grubu bar talebiyle Hudeybiyeye gnderdiler. Karlkl mzakereler neticesinde Hudeybiye Antlamas yapld. Bu antlamaya gre; 1. Mslmanlar bu yl Kbeyi ziyaret etmeden geri dnecekler, ancak ertesi yl gnlk bir sreyle bu ziyareti yapabileceklerdi. Mekkede kalacaklar gnlk sre zarfnda hibir Mekkeli onlarla grmeyecekti. Kbe ziyaretine gelirlerken yanlarnda sadece yolculuk silah bulundurabileceklerdi. 2. Arap kabilelerinden isteyen kabile ister Kureyle, isterse Hz. Muhammedle antlama yapabilecekti. 3. Mekkeye snan hibir Medineli Mslman iade edilmeyecek, ancak Kureyten Mslman olan birisi Mslmanlara snrsa bu kii Mslmanlar tarafndan kabul edilmeyecekti.
88

4. Hac ve umre amacyla Mekkeye gelen veya Yemen ve Taife gitmek zere buradan geenlerle, Suriyeye veya douya gitmek zere Medineye gelenler gven ierisinde olacaklard. 5. Bu antlama 10 yl sreyle geerli olacak, bu sre zarfnda ne Kurey Mslmanlara, ne de Mslmanlar Kureye saldracakt. Buna her iki tarafn mttefikleri de dahildi. Antlama metninin olumasndan sonra, taraflarn isimlerini yazma konusunda ortaya bir glk kmt: Hz. Peygamberin, antlama metninin altna "Rasulullah Muhammed" (Allahn elisi Muhammed) yazdrmasna Mekkeliler itiraz etmi ve bu forml "Muhammed b. Abdullah" (Abdullah olu Muhammed) eklinde deitirilmesini istemilerdir. Hz. Peygamber, onlarn bu teklifini kabul etmi ve antlamay Muhammed b. Abdullah olarak imzalamtr. Dier bir sorun da, Mekkelilerin "Bismillahirrahmnirrahm" yerine geleneklerinde var olan "Bismikellahumme" ifadesini koymalaryd. Hz. Peygamber, bu szcn tevhide (Allahn birlii) aykr olmamasndan tr, metne konulmasna itiraz etmemiti. Hz. Ali tarafndan kaleme alnan antlama metni, iki nsha olarak hazrland ve her iki tarafn ahitleri metni imzaladlar. Antlamadan hemen sonra Kurey heyeti bakan Sheyl b. Amrn olu Ebu Cendel Mslman olduu iin atld hapisten kaarak Mslmanlara snd. Ancak, antlama gerei babasna iade edildi. Hacc tamamlayamadan geriye dn, iltica edenlerin tek tarafl iadesi, "Rasulullah" ifadesinin antlama
nite 3

89

metninden karlmas, sahabeyi olumsuz ynde etkilemiti. Hz. Peygamber, arkadalarnn moralini dzelterek, bu antlamann kendileri iin bir kayp olmayacan, aksine uzun vadede nemli bir kazan olduunu ifade etti. Gerekten de Hudeybiye Antlamas, ilk bakta Mslmanlarn aleyhine gibi grnse de slmn hzla yaylmas asndan bir dnm noktasn tekil etmitir. Hudeybiyede on gn akn bir sre kalan Mslmanlar, antlamadan sonra Medineye dndler. Ertesi yl 2000 civarnda Mslman, Kbeye gelerek ziyaretlerini rahata yapmlard.

3. Yahudilerle likiler
Mslmanlarla Yahudiler arasndaki sosyal, siyas ve kltrel ilikiler, Mslmanlarn Mekkeden Medineye hicret etmesiyle balar. Hz. Peygamber, Medineye
nite 3

g ettikten sonra orada yerleik ve nemli bir nfuza sahip Yahudilerle bir szleme imzalam ve bu szlemeyle de Mslmanlar ile Yahudiler arasnda toplumsal bara ynelik bir teebbsn admlar atlmt. Yahudiler ok eski zamanlardan beri Medineyi ve am yolu zerine den baz blgeleri yurt edinmilerdi. Saylarnn okluu, servetleri, ziraat, sanat ve ticaret alanlarndaki etkinlikleri; bir peygambere ve onun getirdii kitaba inanyor olmalaryla kendilerini yerleik halktan stn grmelerine sebep olmutu. Bu konumlaryla zaman zaman ayn ehri paylatklar hemehrilerine stnlk taslarlard. Hz. Peygamber Medineye gelir gelmez onlarla bir antlama yapm, din zgrlklerini ve temel haklarn gvence altna almt. Evs ve Hazrec kabileleriyle daha nce yaptklar bar antlamalarn yrrlkte brakm, hainlik yapmamak, dmana yardm etmemek ve kimsenin hakkna tecavz etmemek kouluyla Medinedeki konumlarn muhafaza etmiti. Ancak, Hz. Peygamberin Medinede glenmesinden ve slmn giderek yaylmasndan endie etmeye, korkmaya balamlard. Bu suretle daha nce sahip olduklar konumlarnn sarslmasndan endieye kaplmlard.
90

Hz. Peygamber onlar zaman zaman slma davet etmi, ancak onlar slm davetini reddetmi ve Peygambere (a.s.) kar iten ie kin tutmaya balamlard. Bununla da kalmayarak Mslmanlarn aleyhinde entrikalara bavurmulard. Mslmanlarla yaptklar antlamay ilk bozan Yahudi kabilesi Ben Kaynuka (Kaynukaoullar)dr. Kaynukaoullar, Bedir Savandan sonra Mslmanlarn elde ettikleri baary kmsemeye, bu baary Kureylilerin sava tekniini bilmeyiine balayan propagandaya baladlar. Ensardan bir kadn Ben Kaynuka arsna gitmiti. Dkknda bulunan bir Yahudi, kadnn eteini habersizce bir yere ilitirmiti. Kadn ayaa kalknca st alm. Yahudiler de bu duruma glmlerdi. Kadn feryat ederek barm, oradan gemekte olan bir Mslman duruma mdahale ederek kadna bu hareketi yapan Yahudiyle arbedeye girimi, bu srada Yahudi lmt. Oradakiler de bu Mslman ehit etmilerdi. Yahudiler antlamay bozduklarn akladlar. Savaa hazrlandlar. Hz. Peygamber onlarla konuup bu iin sonunun iyi olmayacan sylediyse de onlar tutumlarnda srar ettiler. Bu artlar altnda Hz. Peygamber, Ben Kaynukann ihanet etmesinden dolay onlar evval 2/Mart-Nisan 624de kuatma altna almtr. Kalelerine ekilen Ben Kaynuka Yahudilerini Mslmanlar 15 gn sreyle kuatmlard. Bunun zerine Kaynuka Yahudileri mitsizlie kaplmt. Sonuta Hz. Peygamberin verecei karara raz olarak kalelerinden kp teslim oldular. Kaynukaoullarnn eski mttefiki Abdullah b. bey, Hz. Peygamberden onlarn balanmasn istedi. Hz. Peygamber onlarn Medineyi terk etmesi kararn verdi. Kaynukaoullar da mallarn ve silahlarn brakarak Medineyi terk ettiler. Suriye taraflarnda Ezriat ehrine yerletiler. Mslmanlarla Yahudiler arasnda mevcut olan antlamaya gre taraflar ihtiya hlinde birbirlerine madd destek salayacaklard. Mslmanlardan biri hata ile iki kiiyi ldrm ve Mslmanlar onlarn diyetini borlanmlard. Hz. Peygamber, bu antlamaya dayanarak Ben Nadirin de diyet deme iine katlmasn is91

nite 3

temek zere bizzat onlarn mahallesine gitti. Ben Nadir Yahudileri balangta Hz. Peygambere iyi davrandlar, diyete ortak olacaklarn bildirdiler ve bir mddet dinlenmesini istediler. Ancak, Muhammed (a.s.), arkadalaryla bir duvarn dibinde glgelenirken zerine bir ta yuvarlayarak onu ldrmeyi planladlar. Hz. Peygamber, durumu sezerek oradan kalkt ve gitti. Mslmanlara Nadiroullarnn kendisini ldrmek istediklerini bildirerek onlara kar sava iin hazrlanmalarn istedi. Muhammed b. Meslemeyi, Ben Nadire eli olarak gnderip, hainliklerini hatrlatarak 10 gn iinde Medineyi terk etmelerini istedi. Ancak, Ben Nadir nce g hazrlna karar verdiyse de Abdullah b. beyin kendilerine yardm vaadine kanarak g etmekten vazgetiler.18 Rebilevvel 4/29 Haziran 625te Nadiroullar zerine yryen Hz. Peygamber, onlar kuatarak nce antlamaya davet etti. Ancak Yahudiler bunu kabul etmediler ve Mslmanlara ok ve ta atmaya baladlar. Kuatma 15 gn srd. Ben Nadir, Abdullah b. beyin vaat ettii yardm yerine getirmemesi ve Ben Kurayza Yahudilerinin de yardmnite 3

da bulunmamas zerine Medineden kmaya raz oldular. Yaplan antlama gereince sava malzemeleri hari, develere ykleyebildikleri tanabilir mallarn ve ailelerini alarak Medineden ayrldlar. ou Haybere yerleti. Bir ksm da Suriye taraflarna gitti. Liderleri Huyey b. Ahtab, ailesini Haybere braktktan sonra, Kurey mriklerini Hz. Peygambere kar kkrtmak zere Mekkeye gitti. Hendek kuatmas onlarn bu tarz faaliyetleri sonucunda gereklemiti. Ben Kaynuka ve Ben Nadirin Medineden karlmasyla, ehirde sadece Ben Kurayza kalmt. Ben Kurayza, Hendek Savanda Ben Nadirin lideri Huyey b. Ahtabn kkrtmasyla Mslmanlara en zor anlarnda ihanette bulunmulard. Mslmanlar, Hendek Savanda ehri mriklere kar savunmaya alrlarken, ierden byle bir ihanetle karlamalar, onlar olduka zor bir durumda brakmt. Hz. Peygamber (a.s.), durumu duyunca, tetkik iin bir heyet gndermi ve ihanetten vazgemelerini istemiti. Ancak Ben Kurayzann lideri Kab b. Esed, Mslman heyetle alay etmi, onlara olduka sert davranmt.
92

Hendek kuatmasnn ardndan Hz. Peygamber, hemen Ben Kurayza zerine yrm ve oturduklar mahalleyi kuatma altna almt. Kalelerine ekilerek Mslmanlar tahrik eden Ben Kurayzallar, kuatmann uzamas zerine, zor durumda kalmlar ve zm aray ierisine girmilerdi. Mslmanlar onlara slma girmelerini teklif ettiler, ancak onlar bu teklifi reddettiler. Ben Kurayza, eski mttefikleri Sad b. Muazn verecei karara raz olmak artyla teslim oldu. Sad, yetikin erkeklerin sava suu dolaysyla ldrlmesine, kadnlarn ve ocuklarn esir alnmasna, mallarn ise ganimet statsnde deerlendirilmesine karar verdi. Zilkade 5/Ocak-ubat 627de gerekletirilen Kurayza Gazvesi yukarda alnan kararn yerine getirilmesiyle sonulanmt. Ben Kurayzallarn bertaraf edilmesiyle birlikte, Medine ehri, antlamalar bozan Yahudi tehdidinden kurtulmutu, ancak Mslmanlar iin Yahudi tehlikesi hl varln srdryordu. Ben Kurayza olayn renen Hayber Yahudileri, Hayber, Teyma, Fedek, VadilKura Yahudileriyle birleerek Medine zerine yrmeye karar vermilerdi. Hz. Peygamber, byle bir hazrln duyumunu alr almaz, olayn doruluunu aratrmak zere hicretin 6. yl Ramazan aynda Abdullah b. Revaha bakanlnda bir heyeti Haybere gnderdi. Heyet haberin doru olduunu tespit etti. Hz. Peygamber, iki bin kiilik bir ordu hazrlayarak hicri 7. yln Muharrem ay sonlarna doru Medineden hareket etti. gnlk bir yolculuktan sonra Medineye 150 km. uzaklkta bulunan Haybere varld. Peygamber (a.s.), onlar ya slm kabul, ya da bar yapmaya ard. Ancak onlar bu teklifleri reddettiler. 20 gn sren kuatmada Yahudiler, kendilerini olanca gleriyle savundular, ancak kaleler yava yava dt, sonuta Hayber fethedildi. Hz. Muhammed, Hayber arazilerinin iletilmesini, rnlerinin yarsn Mslmanlara vermek kaydyla Yahudilere brakt. Bu gelirler sayesinde Mslmanlarn ekonomik gc artt. Hayberin fethinden sonra burada birka gn kalan Peygamber (a.s.), bir suikast
93

nite 3

giriimiyle karlat. Yahudi kabile liderlerinden Harisin kz Zeynep, onu zehirlemek istedi. Ancak, teebbs yarm kald. Hayber fethi esnasnda nemli miktarda ganimet ve esir elde edildi. Esirler arasndaki Yahudi lider Huyey b. Ahtabn kz Safiyeyi zgr brakarak, kendisiyle evlendi. Hz. Peygamber, Hayberin fethinden sonra yine bir Yahudi yerleim merkezi olan Vadil-Kuray da ele geirdi. Onlara da Hayber Yahudileri gibi ylnite 3

lk rnlerinin yarsn Mslmanlara vermek art kondu. Hayber kalesi dnce, Fedek Yahudileri bar istediler. Bylece Yahudilerin gc krlm oluyordu.

4. Hristiyanlarla likiler
Mslmanlar, daha ilk gnden itibaren Hristiyanlarla iliki ierisinde olmulard. Ancak, Mslmanlarla Hristiyanlar kar karya getiren ilk olay, Hz. Peygamberin Haris b. Umeyr elEzdiyi bir mektupla Bizansa bal Busra valisine gndermesi, elinin Muteye varnca Bizansn bir dier valisi urah b. Amr el-Gassani tarafndan ldrlmesi zerine gelien hadiseyle balamtr. Derhal ordu hazrlayan Hz. Peygamber, bin kiilik ordunun bana srayla Zeyd b. Harise, Cafer b. Ebi Talib ve Abdullah b. Revahay grevlendirdi. Busra emri urah b. el-Gassani de kar hazrla girimi ve Rumlarn da destei ile yaklak yz bin kiilik bir ordu hazrlamt. Mslmanlar, Kudse yaklak 35-40 km. mesafede Belka yaknlarnda yer alan Muteye geldiklerinde karlarnda saylar yz bin civarnda olan dman ordusunu grd.
94

Mslmanlar, olanca gleriyle savatlar. Zeyd, Cafer ve Abdullah b. Revaha bir biri ard sra ehit oldular. Mslmanlarn ordusu bozulmaya balad. Ordu kumandanlna getirilen Halid b. Velid bozulmaya balayan orduyu toparlad ve dmanla savamaya baladlar. Geceleyin savaa ara veren ve ertesi gn dman ordusunun sayca stn oluunu gz nne alan Halid b. Velid, deiik bir taktik uygulamaya karar verdi. Onun plan ordunun sa kolundaki askerleri sola, solundakileri saa, ndekileri arkaya ve arkadakileri ne alarak dmann Mslmanlarn geceleyin yardm aldklarn sanmalarn salamakt. Halid b. Velidin asl amac, dmann moralini bozmak, bir saldryla onlar yldrmak ve Mslman ordusunu yok olmaktan kurtarp geriye ekilmekti. Her ey Halid b. Velidin planlad gibi oldu. Mslmanlar ani bir hcumdan sonra geri ekildiler. Dman askerleri de Mslmanlar takip etmeye cesaret edemedi. Mslman ordusu da Medineye geri dnd. Hz. Peygamber, bu baarsndan dolay Halid b. Velide "Seyfullah" (Allahn klc) lakabn vermitir. Olay hicri 8/Miladi 629da vuku bulmutur. Mslmanlarla Hristiyanlar kar karya getiren dier bir olay da Tebk seferidir. Tebk seferi Taif kuatmasndan sonra yapld. Suriyeden gelen baz tccarlarn Bizans imparatorunun Hristiyan Arap kabilelerinin de desteini alarak Mslmanlara kar sava hazrl ierisinde olduklar haberini vermeleri zerine Hz. Peygamber, sava hazrlna girimiti. Otuz bin kiilik bir ordu hazrlad ve genelde savan yaplaca yeri gizli tuttuu hlde, bu savan Bizansllara kar yaplacan aka ilan etti. Zaman, sava iin pek uygun deildi. Havalar ok scakt ve ktln olduu bir dnemdi. Bunun iin bu savaa "Gazvetul-Usre" (Glk Gazvesi, Sava) denmitir. Zor artlar altnda hazrlanan ordu, hicri 9. ylda Peygamberin komutasnda Suriyeye doru yola kt. Mslmanlar, Medineye 778 km. uzaklkta ve Suriye yolu zerinde bulunan Tebke giderek orada karargh kurdu. Tebkte 20 gn kadar kalnmasna ramen, dmana rastlanmad. Mslmanlara kar herhangi bir ordunun hazrlanmad ve Medineye ulaan haberlerin doru olmad anlald.
95

nite 3

Tebk seferi esnasnda baz komu lkelerle antlamalar yapld. ounlukla Hristiyanlarn, bazsnda ise Yahudilerin yaad Cerba, Eyle, Ezruh, Makna ve Maan blgelerine birlikler gnderilerek halklar slma davet edildi. Bunlar slm dinini kabul etmemekle birlikte cizye demeyi kabul ederek, Mslmanlarn otoritesini tanm oldular. Arap Yarmadasnda Necran blgesinde olduka kalabalk bir Hristiyan toplunite 3

luk oturuyordu. Tarihilerin Heyetler Yl (SenetulVufud) olarak ifade ettii hicri 9. ylda Necranl Hristiyanlar, Hz. Peygamberin kendilerine gnderdii mektup zerine, 60 kiilik bir heyeti Medineye gnderdiler. Hz. Peygamber (a.s.) mektubunda onlar Mslman olmaya aryor, bunu kabul etmedikleri takdirde cizye vermelerini, bunu da kabul etmezlerse kendileriyle savalacan bildiriyordu. Necran heyeti, bir ikindi vakti Mescid-i Nebeviye geldi. Mslmanlar henz namazlarn klmlard. Hristiyanlarn da ibadet vakti geldiinden douya ynelerek ibadetlerini yapmak istemilerdi. Baz sahabiler buna engel olmak istedilerse de, Hz. Peygamber, onlarn ibadetlerini yerine getirmesine izin verdi. Daha sonra da onlar Mslman olmaya ard. Onlar, "biz senden nce Mslman olduk" dediler. Onlara eyin kendilerini Mslman olmaktan alkoyduunu, bu eyin, domuz eti yemeleri, haa tapmalar ve Tanrnn olu bulunduuna inanmalar olduunu syledi. Bunun zerine onlar, "o hlde sann babas kim?" diye sordular. Hz. Peygamber, bu soruya cevap vermeyip sustu. Bu sre zarfnda Hz. sa ve Hristiyanlkla ilgili
96

bilgilerin yer ald l-i mran suresinin 80i akn ayeti vahyolundu. l-i mran suresinin 59. ayeti onlarn bu sorusuna cevap vermitir. "Allahn katnda sann durumu kendisini topraktan yaratp, sonra "ol" demesiyle olmu olan demin durumu gibidir" (l-i mran, 3/59). Bu ayeti onlara okuduktan sonra, Peygamber (a.s.) yine l-i mran suresinin 61. ayetinde ifade edildii gibi onlar mbaheleye (karlkl lanetlemeye) ard. "Ey Muhammed! Sana ilim geldikten sonra, bu hususta seninle kim tartacak olursa, de ki: "Gelin, oullarmz, oullarnz, kadnlarmz, kadnlarnz, kendimizi ve kendinizi aralm, sonra lanetleelim de, Allahn lanetinin yalanclara olmasn dileyelim" (l-i mran, 3/61). Onun bu teklifi karsnda Necranllar durumu kendi aralarnda grmek zere izin istediler. Sonuta mbahele yapmamaya karar verdiler. Kendi dinlerinde kalmak artyla cizye vermeye raz oldular. Peygamberin bu teklifi kabul etmesi zerine, bin tanesi Receb, dier bini de Safer aynda olmak zere ylda iki bin kat elbise vermeleri artyla bir antlama imzaladlar. Sra Sizde Peygamberimizin Yahudi ve Hristiyanlarla ilikilerinde bir arada yaama bilincinin oluturulmas asndan izledii temel ilkeler nelerdir?
nite 3

5. Mekkenin Fethi
Hudeybiye Antlamas, zerinden henz iki yl gemeden mrikler tarafndan bozulmutu. Hudeybiye Antlamasndan sonra Mslmanlarla birlik kuran Huza kabilesi ile mriklerle birlik kuran Bekr kabilesi arasnda, kk ncelere dayanan bir dmanlk mevcuttu.
97

Bekr kabilesinden bir grup, hicri 8. yln aban aynda bir gece anszn Huzallara baskn yaparak 23 kiiyi ldrd. Bu baskn srasnda Kurey mrikleri, Bekr kabilesine silah yardmnda bulundular. Bu durum karsnda Huzadan Amr b. Salim yannda bir grup svari birliiyle Medineye giderek durumdan Hz. Peygamberi haberdar etti. Peygamber (a.s.), Kureylilere bir mektup yazarak ya Bekr kabilesiyle olan ittifaklarn bozmalarn, ya da ldrlen Huzallarn diyetlerini demenite 3

lerini istedi. ayet bunlardan birini yapmayacak olurlarsa kendileri ile savaacaklarn bildirdi. Kureyliler, teklifi reddedip, eliye olumsuz cevap vererek geri gnderdiler. Ancak, durumun sonucundan korkmu olacaklar ki, pimanlk ierisinde Hudeybiye Antlamasn yenilemek zere Ebu Sfyan Medineye gnderdiler. Hz. Peygamber, Ebu Sfyan iyi karlamad ve teklifini reddetti. Ebu Sfyan da geri dnd. Ebu Sfyan, Medineden ayrldktan sonra, Mekke zerine yrmeye karar verildi. Bunun iin de gizlice hazrlklara baland. Medine evresindeki kabilelere haber gnderilerek, Ramazan aynn banda Medinede toplanmalar istendi. Sava hazrl son derece gizli tutuluyordu. Kureylilerin bu savatan haberdar olmamas gerekiyordu. Ancak, muhacirlerden Htib b. Ebu Beltea asker hazrlklar gizli bir mektupla, Kureye bildirmek zere bir kadna vermiti. Bu mektubu gtren ahs yakalanarak olayn ortaya kmas zerine, sorguya ekilen Htib, mazeret beyan etti. Htib sorgulamadan sonra affedildi. Ramazan aynn ilk gnlerinde btn hazrlklar tamamlanmt. 10 Ramazan 8/ 1 Ocak 630da Hz. Peygamber on bin kiilik bir orduyla Medineden hareket etti.
98

Ordu, Mekkeye 16 km. uzaklkta bulunan Merruz-Zahran denilen vadide konaklad. Vadide karargh kuran Hz. Peygamber, gece hava karardnda asker saysnca ate yaklmasn istedi. Bu atei gren ve gelenlerin kim olduunu bilmeyen Mekkeliler, ne olup bittiini renmek iin Ebu Sfyan iki arkadayla birlikte gnderdiler. Ancak, Ebu Sfyan ve arkadalar Mslmanlara yakalanp Peygamberin huzuruna getirildiler. Ebu Sfyan uzun tereddtten sonra Mslman oldu. Mslmanlar drt ynden Mekkeye girdiler. Peygamber (a.s.), bir kiiyi grevlendirerek yle ilan etmesini istedi: Kim Ebu Sfyann evine girerse emniyettedir. Kim kapsn kapatrsa emniyettedir. Kim Mescid-i Harama girerse emniyettedir. Hz. Peygamber mecbur kalnmadka kan dklmemesini istedi. Mekke teslim oldu, Mslmanlar Kbeyi tavaf ederek putlar krdlar. Hz. Peygamber, Kbede etrafna toplanan insanlara yle bir hitapta bulundu: "Allahtan baka hibir ilh yoktur, yalnzca O vardr. Hi orta yoktur, vaadini doru kard, kuluna yardm etti, btn topluluklar tek bana yenilgiye uratt. Dikkat edin her trl ayrmclk, kan davas ve mal davas u ayaklarmn altndadr. Beytullahn bakm ii ve haclara zemzem verme ii hari. Ey Kurey toplumu, Allah size cahiliyedeki gibi kibirlenmeyi ve atalarla byklenmeyi yasaklamtr, insanlar demdendir, dem ise topraktan; "Ey insanlar, biz sizi bir erkek ve bir diiden yarattk ve sizi milletler ve kabileler hline koyduk ki birbirinizi tanyasnz. phesiz, Allah katnda en deerliniz, Ona kar gelmekten en ok saknannzdr. Allah bilendir, haberdardr" (Hucurat, 49/13). Ey Kurey topluluu, ne dersiniz, size ben ne yapacam? diye sordu, tek ses hlinde "en iyi olan; sen erefli bir karde ve erefli bir yeensin" diye cevap verdiler, o da: "haydi gidin, hepiniz serbestsiniz" buyurdu" (madddin Halil, Muhammed Aleyhisselam, s. 253).
99

nite 3

Hz. Peygamber, Mekkede genel af ilan etti. 17 kii genel affn dnda tutuldu. Bunlarn birou da daha sonra affedildi. Mekkenin fethi, slmn yayln son derece hzlandrm ve slm tarihinde nemli bir dnm noktas olmutur. Sra Sizde Peygamberimizin Mekkenin fethi srasnda okuduu hutbenin bugn iin nemi nedir?

6. Evrensel arnn Elileri

Mekkenin 8/630 ylnda fethedilmesi, ardndan gl bir kabile olan Hevazinin Mslman olmas, hicri 9. ylda Tebk seferiyle Kuzey Arabistann Mslmanlanite 3

rn hakimiyetine girmesiyle Arabistann her yresinden heyetler Medineye gelmeye balad. Hicri 9. yl heyetler asndan olduka youn bir yl olduu iin, bu yla Senetul-Vufud (Heyetler yl) denilmitir. Heyet gnderen kabilelerin says 70i ayordu. Bunlardan bir ksm unlardr: Sad b. Bekir, Temim, Himyeriler, Becile, Tay, Esed, Talib, Fezare, Kinane, Kinde, Sakif, Sleym... Hz. Peygamber tarafndan ok iyi karlanan bu heyetlerin amalar, genellikle, Mslman olduklarn bildirmek, slmiyeti renmek veya kendilerine slmiyeti retecek retmenler istemekti. Ancak, daha nce de ifade edildii gibi Mslmanlarn hakimiyetini kabul ederek, cizye demek kouluyla grme yapanlar da olmutu. Necran Hristiyan heyeti buna bir rnek olarak gsterilebilir. Muhammed (a.s.), bu heyetlere kar son derece misafirperver davranm ve onlarla bizzat ilgilenmitir. Heyetler, daha ok, sahabilerin evlerinde, ayrca Suffe ve Mescidin yannda misafirhane olarak kullanlan bir adrda arlanmlardr. H. 6. ylda Kurey ile yaplan bar antlamasyla birlikte Hz. Peygamber, insanlar slma armak iin gzel bir frsat yakalamt. Hudeybiye Antlamasnn ar100

dndan Medineye dndkten hemen sonra hi vakit kaybetmeden Arap Yarmadasndaki emrlere, kabile reislerine ve yarmaday evreleyen blgelerdeki hkmdarlara mektuplar ve eliler gnderdi. Bu suretle, onlar ve idareleri altnda olan halk slma davet ediyor ve slm dininin prensiplerini onlara aklyordu. Dihye b. Halife el-Kelbiyi Bizans Hkmdarna; Amr b. meyye ed-Damriyi Habeistan Hkmdarna; Abdullah b. Huzeyfe es-Sehmiyi ran Kisrasna; Hatb b. Ebi Beltaay skenderiye Hkmdar Mukavksa; uca b. Vehbi Gassan Kral Haris b. Ebu emire; Selit b. Amr Yemame hkimi Hevze b. Aliye gnderdi. Bunlarn dnda Arap kabile bakanlarna, nl ve etkin kiilere, Hristiyanlara, Yahudilere ve Mecusilere de mektuplar gndermi onlar slm kabule armtr. Bu ary ulatran eliler bazen olumlu bazen de olumsuz yaklamlarla karlanmlardr. Bu duruma verilebilecek birka rnek aada sralanmtr: Herakleios; Hz. Peygamberin elisini o srada bulunduu Kudste kabul etmi, eliye iyi davranp, ona hediyeler vererek gndermi, ancak slm kabul etmemitir. Habeistan Hkmdar, gnderilen eli Amr b. meyye ed-Damriyi iyi karlamtr. Hatta onun Mslman olduu bile rivayet edilmektedir. lkesinde kalan muhacirleri bir gemiye bindirerek Medineye gndermitir. ran Kisras Hsrev Perviz, Abdullah b. Huzafe es-Sehminin getirdii davet mektubunu Hireli ktibine okutmu, mektupta Peygamberin adn kendi adndan nce yazmasna sinirlenerek mektubu yrtm ve eliyi de dar kartmtr. Msr Hkmdar Mukavks, Hatb b. Ebi Belteay iyi karlam ancak slm kabul etmemi, bununla birlikte Mariye adl bir cariye ve daha baka baz hediyeleri Medineye gndermitir. Peygamber (a.s.), Mariye ile evlenmi ve hatta brahim adl bir olu olmutur. Hkmdarlara yazlan mektuplar hikmetli bir slupla ele alnmtr. fadeler son derece hogrldr. Bu mektuplardan birka rnek aaya alnmtr: Bizans mparatoru Herakleiosa gnderilen mektup:
nite 3

101

Bismillahirrrahmnirrahm, Allahn kulu ve Resulu Muhammedden Bizansn imparatoru Herakleiosa: Allahn selam hak yolda olanlara olsun. Seni slma aryorum. slm kabul et ki kurtulua eresin. Allah da sana mkfatn iki kat versin. Eer kabul etmezsen halkn gnahn sen ekersin. "Ey Ehl-i Kitap! Sizinle bizim aramzda mterek olan sze geliniz. Sadece Allaha kulluk edelim ve Ona hibir eyi ortak komayalm, Allah brakp da kimimiz kimiminite 3

zi ilahlatrmasn. Eer yz evirirlerse, ahit olun, biz Mslmanz, deyiniz." ran Kisrasna gnderilen mektup: Bismillahirrahmnirrahm, Allahn selam hak yolda olanlara, Allaha ve Resulne iman edenlere, Allahtan baka tanr olmadna, Muhammedin Onun kulu ve Resul olduuna ehadet edenlere olsun. Seni, slm kabule davet ediyorum. nk ben, hayatta olanlar uyarmak ve inanmayanlar zerinde Allahn szn gerekletirmek iin btn insanlara gnderilen bir peygamberim. Mslman ol ki kurtulua eresin. ayet kabul etmezsen btn mecusilerin gnah sana olacaktr" (Bkz. Doutan Gnmze Byk
slm Tarihi, I, 503-504).

7. Veda Hacc, Veda Hutbesi ve Evrensel Mesajlar

Hz. Peygamberin hicretin 10. ylnda (m. 632) gerekletirdii hac, arkadalaryla vedalat ve bir daha Kbeyi ziyaret edemedii iin Veda Hacc adn almtr.

102

Hicretin 10. ylnn Zilkade aynda, hac iin hazrlklar yaplm ve hac yapmak isteyenler Medinede toplanmlardr. Hz. Peygamber, 26 Zilkade 10/22 ubat 632 Cumartesi gn yannda aile bireyleri, Muhacirler, Ensardan ve dier Arap kabilelerinden oluan bir grupla birlikte Medineden hareket etti. Yanlarnda 100 kurbanlk deve vard. Zlhuleyfe adl yere geldiinde le namazn sefer olarak iki rekat kld ve ayn gn burada ihrama girdi. 4 Zilhicce Pazar gn kuluk vakti Kusva adl devesinin zerinde Mekkeye vard. Kbeyi tavaf edip iki rekat namaz kld ve Safa ile Merve arasnda say etti. Zilhiccenin 9. gn Minaya giden Hz. Peygamber ve Mslmanlar, ayn gn leden sonra Arafat dana ktlar. Kusva adl devesinin zerinde Arafat vadisinin ortasna kadar varan Allahn elisi yz bini akn Mslmana hitap etti. slm arsnn en byk ve en nemli hutbesini okudu: Hamd ve kr Allaha mahsustur; biz Ona hamd eder, Ondan yardm talep eder, affmz Ondan diler ve Ona yneliriz. Nefislerimizin erlerinden, hareket ve fiillerimizin ktlklerinden Allaha snrz. Allah kimi doru yola iletirse, o kimse iin sapklk olamaz; kimi sapkla sevk ederse o kimse iin doru yola sevk eden kalmamtr. Allahtan baka ilh olmadna, Onun tekliine ve bir einin bulunmadna ehadet ederim. Yine ehadet ederim ki Muhammed Onun kulu ve elisidir.
nite 3

103

 Ey Allahn kullar! Sizlere Allaha saygl olup buyruklarna kar gelmekten saknmanz tavsiye ve sizi Ona itaatta bulunmaya tevik ederim. Bu suretle en iyi ve hayrl olan bir ey ile (szlerime) balamak istiyorum: O hlde ey insanlar! Size akladm (eyleri) dinleyin! nk bilmiyorum, bu yldan sonra bulunduum yerde belki de sizlerle tekrar buluamayacam. Ey insanlar! Bu gnleriniz nasl mukaddes bir gn ise, bu aylarnz, nasl mukaddes bir ay ise, bu ehriniz nasl mukaddes bir ehir ise, canlarnz, mallarnz, namuslarnz ve erefleriniz de yle mukaddestir, her trl saldrdan korunmutur. Ashabm! Yarn Rabbinize kavuacaksnz ve bugnk davranlarnzdan ve tutumlarnzdan kesinlikle sorulacaksnz. Sakn benden sonra eski sapklklara dnp de birbirinizin boynunu vurmaynz. Bu vasiyetimi burada bulunanlar, bulunmayanlara bildirsin! Olabilir ki bildirilen
nite 3

kii, burada bulunup da iitenden daha iyi anlayarak korumu olur..." "...Ey insanlar! Rabbiniz bir, ceddiniz birdir. Hepiniz demden tremi bulunuyorsunuz. dem ise topraktan yaratlmtr. Allah indinde en mkerrem ve makbul olannz, Ona saygl olup buyruklarna kar gelmekten saknannzdr. Bir Arabn Arap olmayana hibir stnl yoktur, varsa bu takva ynndendir. Dikkat edin! Tebli ettim mi? Ey Allahm sen ahit ol! diyerek insanla evrensel bir mesaj sunmutur (bkz. bn Abdirabbih, el-Ikdl-Ferid, IV, 57-58; ayrca bkz.
Yakubi, Tarih, II, 109-110).

Peygamber Efendimiz hutbeyi okuduktan sonra Arafata kt. Arafatta iken kendisinin ilh tebli grevinin tamamlandn belirten u ayeti ald: "...Bugn sizin iin dininizi kemale erdirdim. Size nimetimi tamamladm ve sizin iin din olarak slm setim..." (Maide, 5/3). Hac grevini tamamladktan sonra 29 Zilhicce 10/26 Mart 632de Medineye dnd.
104

Sra Sizde Veda Hutbesindeki evrensel mesajlar belirtiniz?

8. Hz. Peygamberin Vefat

Veda haccnn zerinden henz fazla bir zaman gemeden Peygamber (a.s.), 29 Safer 11/27 Mays 632de hastaland. Hastalnn ilk gnlerinde atei olduka yksekti. Fakat bu durum ateinin indii anlarda mescide gitmesine, insanlara namaz kldrmasna engel oluturmuyordu. Birka gn bu ekilde devam etti. Ancak daha sonra buna gc yetmeyince yerine, namaz kldrmas iin Hz. Ebubekiri grevlendirdi. Hz. Peygamber, 13 Rebiulevvel /8 Haziran Pazartesi gn vefat etti. Vefat haberi pek ok kimseye inanlmaz grnd. Hz. mer, Rasulullahn ldnden bahseden herkese fkelenmeye balamt. Klcn ekerek: "Rasulullahn ldn zanneden herkesin boynunu koparacam. Vallahi o lmedi, tpk Musann gitmesi gibi tekrar mmeti arasna dnp gelmek ve kyamet gnne kadar bu insanlarn banda bulunmak zere Allahn katna vard" dedi (bnl-Esir, II, 323). Hz. mer ve dier Mslmanlar aknlktan kurtaran, Hz. Ebubekir oldu. zntl haberi alan Hz. Ebubekir, hemen Mescid-i Nebeviye girdi. Peygamberin bulunduu odaya gitti. zntsn gizleyemedi. Daha sonra Mescide geri dnerek u anlaml konumay yapt.
nite 3

105

"Ey insanlar! Muhammede tapan kim ise bilsin ki gerekten o lmtr. Allaha kul olan ve Ona ibadet eden kimse bilsin ki Allah bakidir, asla lmez" (bnl-Esir, a.g.e. II, 324). Daha sonra da Kuran- Kerimden u ayetleri okudu: "Muhammed ancak bir peygamberdir. Ondan nce de peygamberler gemiti. lr veya ldrlrse geriye mi dneceksiniz? Geriye dnen, Allaha hibir zarar vermez, Allah kredenlerin mkfatn verecektir" (l-i mran, 3/144). Onun bu konumas Mslmanlar yattrd. Pazartesi vefat eden Hz. Peygamberin cenazesi sal gn Hz. Ali tarafndan ykand ve sedirin zerine konuldu. Mslmanlar kk gruplar hlinde gelerek onun cenaze namazn imamsz olanite 3

rak kldlar. Nereye defnedilecei konusunda farkl grler ileriye srld. Hz. Ebubekirin, peygamberlerin ldkleri yere gmleceini bildiren bir hadisi hatrlatmas zerine bu sorun da alarak vefat ettii yer olan Hz. Aienin odasna defnedildi.

106

nitenin zeti
Eski ad Yesrib olan Medine, Hicaz blgesinin nemli ehirlerinden birisiydi. Medineli Araplarn Hz. Peygamberle yaptklar Akabe biatlar sonucu Medinede Mslmanlarn says artm ve hicret kararyla birlikte Mslmanlar gruplar hlinde Medineye gitmeye balamlard. Son aamada Hz. Peygamber (a.s.) de hicret etmiti. Peygamberimizin Medinedeki ilk faaliyeti, bir mescit inasna karar vermi olmasdr. Peygamber Mescidi, birok sosyal fonksiyon icra ediyordu. Bunlardan biri ibadet yeri olarak kullanlmasyd. Buras Mslmanlarn vakit namazlarn ve cuma namazlarn klmak iin topland bir yerdi. Ayn zamanda, tebli grevinin yrtld, eitim-retim faaliyetlerinin yapld, nemli kararlarn verildii, elilerin kabul edildii bir meknd. Medineye varlarndan be ay kadar sonra Mekkeden gelenler (Muhacirler) ve Medineli (Ensar) aile bakanlarnn katld bir toplant dzenlendi. Bu toplantnn amac, Mekkeden Medineye g eden Mslmanlarn Medinede madd ve manev adan huzur ve uyum ierisinde yaamalar konusunda somut birtakm neriler ortaya koymak ve bunlar uygulamaya geirmekti. Bu balamda Peygamberimiz Mekkeli ve Medineli Mslmanlar samimi bir ibirliine tevik etti. Muhacir ve Ensar karde yapt. Peygamberimiz, kardeletirmeyle Mslmanlar arasndaki birlii kurmutu ancak, ehirde yaayan dier Yahudi ve Mslman olmayan Araplarla da anlamak, ehrin gvenliini salamak, onlarla da uyum ierisinde yaamak istiyordu. Bunun iin de hem kendi arkadalaryla, hem de Mslman olmayan dier unsurlarla grmeler yapt. Sonuta bir ehir-devlet yaps ortaya karma konusunda anlatlar. Medine toplumunu yeniden dzenleyen esaslarn yer ald bir metin hazrladlar. Sosyal bir szleme olan bu metin, birbirleriyle ve yabanclarla ilikilerini, idar ve adl yaplarn, bireylerin sahip olduu din ve vicdan hrriyetini, haklarn ve sorumluluklarn ieriyordu. Bu arada Mekkeli mriklerle de ilikiler devam ediyordu. Bu ilikiler balamnda
107

nite 3

sava veya antlamalar yaplmt. Ayn ekilde Yahudi ve Hristiyanlarla da ilikiler devam etmiti. Daha sonra Mekke fethedilmi, ardndan gl bir kabile olan Hevazin Mslman olmu, hicri 9. ylda Tebk seferiyle Kuzey Arabistann Mslmanlarn hkimiyetine girmesiyle Arabistann her yresinden heyetler Medineye gelmeye balamtr. Peygamber (a.s.) tarafndan ok iyi karlanan bu heyetlerin amalar, genellikle Mslman olduklarn bildirmek, slmiyeti renmek veya kendilerine slmiyeti retecek retmenler istemekti. O, bu heyetlere kar son derece misafirperver davranm ve onlarla bizzat ilgilenmitir. Hz. Peygamberin hicretin 10. ylnda (m. 632) gerekletirdii hac, arkadalaryla vedalat ve bir daha Kbeyi ziyaret edemedii iin Veda Hacc adn almtr. Burada o, yz bini akn Mslmana hitap etti. Bu hitaba Veda Hutbesi denite 3

nildi. Veda haccnn zerinden henz fazla bir zaman gemeden 29 Safer 11/27 Mays 632de hastaland. Hastalnn ilk gnlerinde atei olduka yksekti. Fakat bu durum ateinin indii anlarda mescide gitmesine, insanlara namaz kldrmasna engel oluturmuyordu. Birka gn bu ekilde devam etti. Ancak, daha sonra buna gc yetmeyince yerine, namaz kldrmas iin Hz. Ebubekiri grevlendirdi. Son neb Muhammed (a.s.), 13 Rebiulevvel /8 Haziran Pazartesi gn vefat etti.

niteyi Gzden Geirelim

1) Hicretten nce Medinedeki durum nasld, ksaca aklaynz. 2) Medineli Mslmanlar Hz. Peygamberi nasl karlamlard? 3) Peygamber Mescidi ne amala ina edilmitir? 4) Mekkeli ve Medineli Mslmanlarn aralarndaki sevgiyi ve dayanmay artrmak amacyla ne gibi dzenlemeler yaplmtr? 5) Hz. Peygamberin hac esnasnda gerekletirdii hutbede ne kan hususlar nelerdir, aklaynz.
108

Deerlendirme Sorular
1) "Medine"nin eski ad nedir? a) Evs c) Yesrib b) Kurayza d) Hazrec

2) Medinede ilk olarak Hz. Peygamberi misafir eden sahabi kimdir? a) Ebu Eyyub el-Ensari c) Musab b. Umeyr 3) "Suffe" nedir? a) Bir mescit ad c) Hz. Muhammedin evi b) Bir kabile ad d) Mescid-i Nebinin bir blm
nite 3

b) Zeyd b. Harise d) Hz. Ebubekir

4) Mekkeden Medineye g edenlere ne denir? a) Ensar c) Evs b) Kaynuka d) Muhacir

5) Mekkeli mriklerle hangi sava yaplmamtr? a) Bedir c) Kaynuka b) Uhud d) Hendek

6) Ebu Sfyan ne zaman Mslman olmutur? a) Bedir Savandan sonra c) Hendek Savandan sonra b) Uhud Savandan sonra d) Mekkenin fethi srasnda

7) Hz. Peygamber ne zaman hac vazifesini yerine getirmitir? a) 629 c) 631 b) 630 d) 632
109

NTE 4

KL VE RNEKL

nitede Neler Var?

1. Kuran- Kerimde Peygamberimiz Hz. Muhammed 2. slm Anlamada Hz. Peygamberin rneklii 3. Hz. Peygamberin rnek Ahlk

nite Hakknda
Bu nitede Peygamber Efendimiz eitli ynleriyle ele alnmtr. Kuran- Kerimden hareketle kendisiyle ilgili bilgilere yer verilmitir. Onun rneklii konusu bizzat onun yaayndan rneklerle anlatlm, rnek davranlar yorumlar eliinde gncelletirilmitir.

renme Hedefleri
Bu nite tamamlandktan sonra renen, Kuran- Kerimde Peygamberimizi bir insan olarak niteleyen ayetleri sralar. Kuran- Kerimde Muhammed (a.s.)i bir peygamber olarak niteleyen ayetleri sralar. Hz. Peygamberin insan davranlarndaki nezaket ve inceliini fark eder. Hz. Peygamberin davranlarnda esas ald ilkeleri sralar. Hz. Peygambere "el emin" denmesinin sebebini aklar. Hz. Peygamberin sabrl davranna rnek verir. Hz. Peygamberin zamann kymetini anlatan bir szn aklar. Hz. Peygamberin hangi durumlarda istiare ettiini aklar.
nite 4

niteyi alrken
Bu niteyi alrken; 1. nite banda verilen hedeflere ulap ulamadnz srekli dnnz. Ulaamadnz dndnz hedeflerle ilgili konular tekrar okuyunuz.
111

2. renmek iin kitapla yetinmeyiniz, kitabn sonunda zengin birer kaynak listesi sunulmaktadr. Bu listeden ulaabildiiniz kaynaklar inceleyiniz. 3. Bu konular ile ilgili grsel yaynlar izleyiniz ve renme ortamnza taynz.

1. Kuran- Kerimde Hz. Muhammed

Bu balk altnda, sevgili Peygamberimiz Hz. Muhammedin hem bir insan hem de peygamber olarak Kuran- Kerimde nasl anlatld ele alnmtr.

nsan Yn
Kuran- Kerim, sevgili Peygamberimizin insan olduuna vurgu yaparken, onu dier insanlardan ayran en nemli zellii Allahtan vahiy almas olduu zerinde durur. Aadaki ayetler bu duruma iaret etmektedir:
nite 4

"Ben ancak Resul olarak gnderilen bir beerim" (sra, 17/93). "De ki: "Ben de ancak sizin gibi bir insanm. (Ne var ki ) bana sizin ilahnz ancak bir ilahtr diye vahyolunuyor..." (Kehf,
18/110).

"De ki: "Ben de ancak sizin gibi bir insanm. Fakat bana ilahnzn yalnzca bir tek ilah olduu vahyediliyor..." (Fussilet,
41/6).

nce Dnelim Kuran- Kerim neden Hz. Peygamberin insan ynne vurgu yapmaktadr?

112

Kuran- Kerim, Hz. Peygamberin, normal insan zelliklerine sahip bir kii olduunu ve insan olma bakmndan dierlerinden ayr tutulmadn belirtir. Bu durumu, zellikle her yaratlm varln ortak zellii olan "lmllk" ile ifade etmektedir:

"Senden nce hibir kimseye ebedi hayat vermedik sen leceksin de, onlar bki mi kalacaklar? Her nefis lm tadacaktr..."
(Enbiya 21/34-35).

"Mutlaka sen de leceksin, onlar da lecekler" (Zumer, 39/30) .

Hz. Peygamberin bir insan olmas, mriklerin onun peygamber olduuna inanmamalarna ve onun da kendileri gibi bir insan olmasn srekli eletirmelerine neden olmutu. Yce kitabmz Kuran- Kerim bu konuyu yle dile getirir:
nite 4

"nsanlara doruluk rehberi geldii zaman, inanmalarna engel olan, sadece: "Allah peygamber olarak bir insan m gnderdi?" demi olmalardr. De ki: "Yeryznde yerleip dolaanlar melek olsalard, biz de onlara gkten peygamber olarak bir melek gnderirdik" (sra, 17/95). "yle dediler: "Bu ne biim peygamber ki yemek yer, sokaklarda gezer? Ona, beraberinde bulunup uyaran bir melek indirilseydi ya! Yahut, kendisine bir hazine verilseydi, veya beslenecei bir bahe olsayd ya!" Bu zalimler inananlara: "Siz sadece bylenmi bir adama uyuyorsunuz" dediler. "Ey Muhammed! Sana nasl misaller getirdiklerine bir bak! Onlar sapmlardr, yol bulamazlar. Dilerse sana, bunlardan daha iyi olan, ilerinden rmaklar akan cennetler verebilen ve kkler kurabilen Allah ycelerin ycesidir" (Furkan, 25/7-10).

113

Sra Sizde Peygamberimizin insan olmasnn, vahyin insanlar tarafndan anlalmas ve yaanmasnda ne gibi etkileri olmutur?

Peygamberlik Yn
Peygamber Efendimiz, yirmi senelik peygamberlik dneminde slm anlatm, ayn zamanda anlattklarn uygulayarak bizzat insanlara rneklik etmitir. Bu grevi yerine getirirken zor ve ar artlara dayanmay bilmi,
nite 4

byk bir kararllk ve sabrla hareket etmitir. Onun peygamberlik grevinin snrlar, Kuran- Kerimde ok net bir biimde izilmitir: Ey Resul! Rabbinden sana indirileni tebli et. Eer bunu yapmazsan Onun eliliini yapmam olursun. Allah seni insanlardan koruyacaktr" (Maide, 5/67). "Peygambere den yalnz ak bir teblidir" (Ankebut, 29/18). Yukardaki ayetlerden de anlalaca zere, Hz. Peygamberin vazifesi "tebli"dir. O, Allahtan ald vahyi insanlara bildirmekle grevlendirilmitir. "Sen, ancak bir uyarcsn. phesiz biz, seni mjdeleyici ve uyarc olarak hak ile gnderdik. Hibir mmet yoktur ki, aralarnda bir uyarc gelip gemi olmasn" (Fatr, 35/23-24).
114

Hz. Peygamber bir ihtar edici ve uyarcdr.

"Senden nce de, kendilerine vahyettiimiz kiilerden bakasn peygamber olarak gndermedik. Eer bilmiyorsanz bilenlere sorun. Apak mucizelerle ve kitaplarla (gnderildiler). nsanlara kendilerine indirileni aklaman iin ve dnp anlasnlar diye sana da bu Kuran indirdik" (Nahl, 16/43-44).

Yukardaki ayette belirtildii gibi Hz. Peygamber, rehberdir, yol gstericidir. yetlere genel olarak bakldnda, sevgili Peygamberimizin peygamberlik grevinin belirleyici zelliinin, insanlara rehberlik etmek ve bunu yaparken de onlara en gzel rnek olmak olduunu grmekteyiz. Kuran- Kerimde, Allah Telann, seilmi bir insan olarak grevlendirdii Hz. Peygambere, bu grevi yerine getirirken dikkat etmesi gereken hususlar da hatrlatlmtr. Mesela, insanlar arasnda hibir ayrm yapmamas ve insanlar incitmemesi gerektii ile ilgili yle buyurulmutur:
nite 4

"Rablerinin rzasn isteyerek sabah akam Ona dua edenleri yanndan kovma. Onlarn hesabndan sana bir ey yok, senin hesabndan da onlara bir ey yok ki onlar kovasn. Eer kovarsan zalimlerden olursun" (Enam, 6/52).

Her insann sorumluluu kendine aittir. Peygamber olmak, insanlarn sorumluluklarna ortak olmak anlamna gelmez. Herkes iittii ve grd eylerden kendisi sorumludur. Kuran- Kerimde bu durum da hatrlatlarak Hz. Peygamberin ilettiklerine kulak tkayan insanlar iin, ancak bir insan duyarllyla zlebilecei fakat
115

onun tesinde bu hissettiklerinin onlar kendi durumlarn deitirmedike kendilerine bir fayda vermeyecei de belirtilmitir. Aadaki ayet bu durumu aklamaktadr: " Kendini (sana) muhta grmeyene gelince, sen ona yneliyorsun. Oysaki onun temizlenip arnmasndan sen sorumlu deilsin" (Abese, 80/5-7).

nce Dnelim nsanlarn Hz. Peygamberin bildirdiklerine inanmas, Hz. Peygambere neler hissettirmi olabilir? Bir baka ayette, slma davet edilen mriklerin inkr ve isyanlarnn Allahn ayetlerine ynelik olduu vurgulanmakta ve bu durumdan Peygamberin incinmemesi tlenmektedir. "Ey Muhammed! Biz ok iyi biliyoruz ki syledikleri elbette seni incitiyor. Onlar gerekte seni yalanlamyorlar; fakat o zalimler Allahn ayetlerini inadna inkr ediyorlar. And olsun ki senden nce de birok peygamber yalanlanmt da onlar yalanlanmalarna ve eziyet edilmelerine kar sabretmiler ve nihayet kendilerine yardmmz yetimiti. Allahn kelimelerini deitirebilecek bir g de yoktur. And olsun, peygamberler ile ilgili haberlerin bir ksm sana gelmi bulunuyor. Eer onlarn yz evirmeleri sana ar geldiyse; bir delik ap yerin dibine inerek, yahut bir merdiven bulup ge karak onlara bir mucize getirmeye gcn yetiyorsa durma yap! Eer Allah dileseydi elbette onlar hidayet zere toplard. O halde sakn cahillerden olma" (Enam, 6/33-35).
116

nite 4

nsanlar ok seven ve onlara kar ok merhametli ve sabrl olan yce Peygamberimizin, bu sevgisinin de onlarn gerei grp kabullenmelerine yetmeyecei, bireylerin kendi hr iradeleriyle inanlarndan ve yaptklarndan sorumlu olduklar ise u ayetlerle hatrlatlmtr:

"phesiz sen sevdiin kimseyi doru yola iletemezsin. Fakat Allah diledii kimseyi doru yola eritirir. O doru yola gelecekleri daha iyi bilir" (Kasas, 28/56). "(Dorusu) size Rabbiniz tarafndan basiretler (idrak kabiliyeti) verilmitir. Artk kim hakk grrse faydas kendisine, kim de kr olursa zarar kendinedir. Ben zerinize beki deilim" (Enam,
6/104).

"Kim iyi bir i yaparsa kendi lehinedir. Kim de ktlk yaparsa kendi aleyhinedir. Rabbin kullara (zerre kadar) zulmedici deildir" (Fussilet, 41/46). "Hibir gnahkr baka bir gnahkrn ykn yklenmez. Gnah yk ar olan kimse, gnahn yklenmeye (bir bakasn) arrsa, ondan hibir ey yklenilmez, ard kimse yakn da olsa. (Ey Muhammed) Sen ancak, grmedikleri halde Rablerinden iin iin korkanlar ve namaz klanlar uyarrsn. Kim arnrsa ancak kendisi iin arnm olur. Dn ancak Allahadr"
(Fatr,35/18).

nite 4

nce Dnelim Kuran- Kerimde Hz. Peygamberin hem insan ynne hem peygamberlik ynne vurgu yaplmasnn anlam nedir?

117

2. slm Anlamada Hz. Peygamberin rneklii

Daha nce de belirtildii gibi, Hz. Peygamberin peygamberliinin ayrt edici zelliklerinden birisi de yaantsyla insanlara rnek olmasdr. Allah Tela, Hz. Peygamberin yaantsn bir btn olarak insanlara sunmu ve onu kendilerine rnek olarak gstermitir. Kuran- Kerimde bu husus eitli vesilelerle aklanm ve Peygambere (a.s.) uymann, onu rnek almann nemi ortaya konulmutur: "And olsun Allahn Resulnde sizin iin; Allaha ve ahiret gnne kavumay uman, Allah ok zikreden kimseler iin gzel bir rnek vardr" (Ahzab, 33/21). Ayrca Hz. Peygambere uymak, onu sevmek ve rnek almak, Allaha itaatin hem n art hem de alameti saymtr:
nite 4

"De ki: "Eer Allah seviyorsanz bana uyun ki, Allah da sizi sevsin ve gnahlarnz balasn. nk Allah ok balayandr, ok merhamet edendir" (l-i mran, 3/31). "Kim peygambere itaat ederse, Allaha itaat etmi olur. Kim yz evirirse (bilsin ki) biz seni onlara beki gndermedik" (Nisa, 4/80).

badetlerin Yaplmasnda rneklii

nce Dnelim: Hangi tr davranlar ibadet olarak nitelendirebiliriz? badet, geni anlamyla Allahn insanlara vermi olduu sonsuz nimetlere kar insann Ona boyun emesi, Onun otoritesini tanmas ve btn tlerini yerine getirmesi olarak aklanabilir. Yani ibadet, Allaha ynelik, Allah rzasn kazanmak iin gerekletirilen eylemlerdir.
118

Buna gre, ibadet kapsamna giren her ey, yalnz ve yalnz Allahn rzas gzetilerek gerekletirildiinde bir deer tar. Bu ise ancak insann btn hayatn tevhid ilkesine gre dzenlemesiyle olabilir. Yani Allahn birliini esas alarak her eyi Onun honutluunu gzeterek yapmak gerekir. Bunu en derinden hisseden kimse, insanlar ve dier varlklar ile ilikilerinde Allahn honutluunu elde etmeye alr. Aadaki ayetlerde, ibadetlerin yaplmasyla ilgili olarak bu lye -Allahn rzasn kazanmak- iaret edilmitir.

nite 4

"(Ey Muhammed!) phesiz biz bu Kitab sana hak olarak indirdik. yleyse sen de dini Allaha has klarak Ona kulluk et. yi bilin ki halis din yalnz Allahndr. Onu brakp da baka dostlar edinenler, "Biz onlara sadece bizi Allaha daha ok yaklatrsnlar diye ibadet ediyoruz" diyorlar. Dorusu Allah, ayrla dtkleri eylerde aralarnda hkm verecektir. phesiz Allah yalanc ve nankr olanlar doru yola iletmez" (Zmer, 39/2-3). "De ki: phesiz bana, dini Allaha has klarak Ona ibadet etmem emredildi. Bana, Mslmanlarn ilki olmam da emredildi." De ki: Eer ben Rabbime isyan edersem, phesiz byk bir gnn azabndan korkarm. De ki: "Ben dinimi Allaha has klarak sadece Ona ibadet ediyorum" (Zmer, 39/11-14).

119

Biliyor musunuz? Kuran- Kerimde ibadetlerin yerine getirilmesindeki yol, yntem ve l konusunda Peygamberimizin (a.s.) rnekliine dikkat ekilmi ve Peygamber Efendimize bu hususlar hatrlatlarak insanlara bu konuda rehberlik yapmas tlenmitir.

badet kavram, ncelikle dzenli olarak yaplan namaz, oru, zekt, hac gibi ibadetlerle zdeletirilmitir ve ibadet denilince ncelikle bunlar hatra gelir. Unutmamak lazm ki yce dinimiz Allahn rzas gzetilerek yaplan her gzel davran da ibadet kabul etmektedir. Dzenli olarak yaplmas istenen ibadetler Allah ile insan arasndaki manev ba salamlatrr; insan daima bilinli olmaya ve hayatn anlamn hatrnda tutmaya ynlendirir. Bu ibadetleri gerekletirmede de
nite 4

Kuran- Kerim Hz. Peygamberin rnekliini ve rehberliini vurgular. "Ailene namaz emret ve kendin de ona devam et. Senden rzk istemiyoruz. Sana da biz rzk veriyoruz. Gzel sonu, Allaha kar gelmekten saknmanndr" (T h, 20/132). "(Ey Muhammed!) Kitaptan sana vahyolunan oku, namaz da dosdoru kl. nk namaz, insan hayszlktan ve ktlkten alkor. Allah anmak (olan namaz) elbette en byk ibadettir. Allah yaptklarnz biliyor" (Ankebut, 29/45).

nsan Davranlarnda rneklii

Peygamberimiz Hz. Muhammed (a.s.), insanlarla ilikilerinde son derece dikkatli davranrd. Birlikte yaad insanlara kar anlayl, nazik ve ince idi. Etrafndaki insanlar, nezaket kurallarna uygun davranmay ihmal ettiklerinde bile onlarn
120

bu davranlarn uygun bir biimde dzeltmenin yollarn arard. nsanlarn kusurlarn yzlerine vurmazd. Eletirecei insanlarn krlmamalar iin dorudan deil dolayl anlatmlarla eletiride bulunurdu. nsanlar, iinde bulunduklar sosyal, ekonomik vs. dzeylerine gre deil, Allahn eit yaratt kullar olarak grr ve deerlendirirdi. Bu konuda ayrm yapmasn bekleyen Kureyin ileri gelenlerinin bu istekleri ve kendisinden beklenen davran tarz aadaki ayette aklanmtr: "Rablerinin rzasn isteyerek sabah akam Ona dua edenleri yanndan kovma! Onlarn hesabndan sana bir ey yok, senin hesabndan da onlara bir ey yok ki onlar kovasn. Eer kovarsan zalimlerden olursun" (Enam, 6/52). Hz. Peygamber, insanlar aras ilikilerde sergiledii tavr ve davranlarnda, Kuran- Kerimde de belirlenen ilkeler erevesinde hareket etmitir. Hd suresinde "emrolunduun gibi dosdoru ol"
(Hd, 11/112)

nite 4

buyurularak uyarlan Hz. Pey-

gamber iin doruluk, peygamber olmadan nceki yaantsnda da vazgeilmez bir ilkeydi. "Doru olunuz, dorulua yneltiniz" (bn Hanbel,
IV, 231)

szyle, insanlarn sadeolmadn, birbirlerine

ce kendilerinin doru olmalarnn yeterli destek olmakla ykml olduklarn ifade etmitir. Dorulua yapn (ondan ayrlmayn) zira doruluk, iyilie gtrr, kii doru syleye

121

syleye Allah katnda sddk (doru szl) diye yazlr. Doruluk ve iyilik (sahipleri) ise cennettedir. (Yalandan kann) Yalan, ktle gtrr; ktlk de Cehenneme gtrr..." (Buhari, Edeb, 69; Mslim, Birr, 103) buyurarak, iyi ve kt davranlarn kaynaklaryla ilgili ip ular vermi, insanlar bu konuda uyarmtr. Kendisi de hayat boyunca doruluktan ayrlmam ve bu anlamda insanlara rnek olmutur. Kuran- Kerimin iaret ettii ve Peygamberimizin gerek sz gerek davranlaryla insanlara rnek olduu bir dier husus, yumuak huyluluktur: "Hiddetlendirilip de (kzmayan) yumuaklk gsterip sabreden kimse, Allahn sevgisine mazhar olur"
(Ali Nasif, et-Tc, V,177)

szleriyle insanlar yumuak huylulua tevik etmitir.

Sevgili Peygamberimiz (a.s.) "Allah rfk sahibidir ve her ite rfk ve yumuakl sever" (Mslim, Birr, 77) buyurmutur. Ayrca, "Kuvvetli kimse demek, grete bakalarn yenen deil, ancak hiddet annda kendine hkim olandr" (Buhar, Edeb, 76; Mslim, Birr, 107)
nite 4

szleriyle de, yumuak huylu olmann zorluunu; ama buna deer ol-

duunu ve insanlarn bunu elde etmek iin nefisleriyle mcadele etmek zorunda olduklarn ifade etmitir. Hatta, hiddet ile ba etme konusunda da insanlara yol gstermi "Biriniz hiddetlendiinde ayakta ise hemen otursun, hiddeti giderse iyi, ayet gitmezse o zaman da yaslansn" (Ebu Davud, Edeb, 4) buyurmutur. Tevazu, Peygamberimizin davranlarnn bir dier temel tadr. Ona gre: "Kalbinde zerre kadar kibir bulunan kimse cennete giremeyecektir. Bir adam dedi ki: Ya Raslallah, insan elbisesinin gzel ve ayakkabsnn gzel olmasn ister. (Rasul-i Ekrem) buyurdu ki: Allahu Tela gzeldir ve gzellii sever. Kibir ise hakk inkr etmek ve insanlar kk grmektir (Mslim, man, 147). Yani Allahn bir ltuf olarak verdii nimetleri, insanlar birbirlerine kar bir byklenme arac olarak deil, Allahn houna gidecek biimde tevazu ile tamaldr. Kendisi de insanlara kar byk kk, kadn erkek, zengin fakir ayrm yapmadan son derece mtevaz bir biimde davranan Hz. Peygamber, "Allahu Tela bana, tevazu etmenizi bildirdi! Sakn kimse kimseye vnmesin, kimse kimseye zulmetmesin" (Mslim, Cennet, 64)

dyle, vnmenin ve bbrlenmenin yanlln aklamtr.

122

"Merhamet etmeyene merhamet olunmaz" (Buhari, Edeb, 18) szleriyle merhamet ilkesine vurgu yapm, insanlar aras ilikilerde anlayl muamelede bulunmamz gerektiini hatrlatmtr. Adaletli olmak, adil olmak da Kuran- Kerimin belirttii bir baka gzel davrantr: "Ey iman edenler! Allah iin hakk titizlikle ayakta tutan, adalet ile ahitlik eden kimseler olun. Bir topluma olan kininiz sizi adaletsizlie itmesin. Adil olun. Bu, Allaha kar gelmekten saknmaya daha yakndr. Allaha kar gelmekten saknn. phesiz Allah yaptklarnzdan hakkyla haberdardr" (Maide, 5/8). Peygamberimiz de hayatnda sergiledii davranlarla bu konuda inananlara rnek olmutur. Sevgili Peygamberimiz, "Size bir selam verildii zaman, ondan daha gzeliyle veya ayn selamla karlk verin. phesiz Allah her eyin hesabn gerei gibi yapandr" (Nisa, 4/86) ayetinin getirdii lyle hareket ederek kendisinden byk veya kk herkese selam vermeyi ve hoa mukabele etmeyi, toplumsal mnasebetlerin temelinde var olan grgl olmak ilkesiyle uygulam ve bu konuda da rnek olmutur. Her konuda lllk esastr. Hz. Peygamber, "Eli sk olma, bsbtn eli ak da olma. Sonra knanr ve aresiz kalrsn" (sra,17/29) yetinin gereini, davranlarnda ortaya koyarak rneklik etmitir. Ayet ve hadisler erevesinde ortaya konulmaya allan ahlkl davran ilkeleri phesiz bunlarla snrl deildir. Bunlardan bir ksm da, "Hz. Muhammedin rnek Ahlk" konusunda ele alnmtr. Aratralm - renelim Hz. Peygamberin insan ilikilerinde nelere dikkat ettiini hadislerden hareketle bulalm.
123

nite 4

Peygamberimizi Nasl rnek Almalyz (Taklit Etme mi? rnek Alma m?)
nce Dnelim Taklit etmek ile rnek almak arasndaki fark nedir? nsann renmesinde en nemli elerden birisi rnektir. nsanlarn bir davran renebilmeleri iin, o davrann bakalar tarafndan nasl yapldn grmeleri, kalc renmelerin gereklemesi bakmndan gereklidir. Biliyor musunuz? stenen davrann oluturulmas ve glendirilmesi, istenmeyen davrann ise sndrlmesi asndan rnein byk nemi vardr.
nite 4

Peygamber Efendimiz de, hem kendi dneminde, hem de kendisinden sonraki dnemlerde, kendisine inanan insanlar iin kiilii ve davranlar ile rnek olmutur. Hz. Peygamberi rnek almak denildiinde anlalmas gereken, onun, insanlarda deitirmeye ve gelitirmeye alt davran biimlerini modellemek olmaldr. Onun snnetini kendi hayatmzda ortaya koymak, onu modellemek demektir. Onun snnetine uymak, yaad dnemin kendine has zelliklerini aynen koruyarak gnmze tamak deildir. Modelleme yaplrken, o dnemdeki artlarn ortaya kard biimlerden ziyade, davranlarn altnda yatan sebep ve hedefler gz nnde bulundurulmaldr. Hz. Peygamberin doruluu, adaleti, sevgisi, saygs, barll, hogrs, yumuak huyluluu, alkanl, temizlii vs. rnek alnmaldr. Dnyann her yerinde ve her zaman doruluk, adalet, bar vs. st deerlerdir. Peygamberimizin rnek alnmasnda bu durumu gz ard etmemek gerekir. Yani syledii szlerin, gerekletirdii davranlarn, doru anlalp doru uygulanabilmesi iin, o szlerin veya davranlarn sylenme veya uygulanma sebeplerini ve artlarn gz nnde bulundurmak gerekir. Mesela, kendisinin srekli yapt
124

ve insanlar tevik ettii hatta zorlanmayacaklarn dnse her namazla birlikte yaplmasn tleyeceini ifade ettii (Buhari, Cuma, 8; Mslim, Taharet, 42)

bir davran olan di te-

mizliine dikkat etmek bir rnek olarak verilebilir. Onun bu balamda oluturmaya alt husus genel bir temizlik alkanlnn bir parasdr. Zira ona gre temizlik imandandr. Peki bu alkanl edinmenin yol ve yntemleri ya da ara ve gereleriyle ilgili balayc bir bilgi vermi midir? Hayr! O hlde, bu alkanl edinirken kullanlan ara ve gereler tamamen toplumun kltrel ve ekonomik yapsna bal olmaldr. O dnemde bu iin yapld en uygun ara "misvak" aacnn dallar iken, gnmzde misvaa ek olarak, farkl biimlerde tasarlanabilen ve di hekimlerinin tavsiyelerine gre de kullanlabilen di fralar, macunlar vs. bulunmaktadr. O hlde Hz. Peygamberin, misvak kullanmasn deil, di temizliine nem vermesini rnek almak gerekir. Ayrca, gerek ibadetlerde, gerek hayatn dier alanlarnda onun kolaylatrcl yerletirmeye altn da unutmamak gerekir. Allahn kullarna zorluk deil, kolaylk istediini (Mide, 5/6; Hac, 22/78; Ahzab, 33/38) ifade eden bir Peygamber olarak, karlalan iki iten kolay olann tercih etmeyi tlemitir. Bununla ilgili yle bir rivayet vardr: Mekkenin fethinde Peygamberimizin yanna bir adam gelerek "Ben Allahn sana Mekkenin fethini nasip ederse Beytl-Makdiste namaz klmay adadm" der. Peygamberimiz burada klman daha faziletlidir karln verir. Hz. Peygamberin hanm Meymune de "Ya Resulallah! ayet Allah sana Mekkenin fethini nasip ederse Beytl-Makdiste namaz klmay adadm" der. Peygamberimiz ona da "senin buna gcn yetmez" der. Bunun zerine Meymune
125

nite 4

"nmde ve ardmda muhafzlarla giderim" deyince "Sen buna g yetiremezsin. Beytl-Makdisin kandillerinde yaklacak ya gnder. Oraya gitmi gibi olursun" der. Bunun zerine Meymunenin her yl Kudse kandillerde yaklmas iin ya paras gnderdii rivayet olunur (Vakdi, II, 866). Peygamberimiz, "Nerede kolaylk varsa orada gzellik vardr. Kolayln bulunmad her ey irkindir" (Mslim,
Birr,77)

szyle de kolaylk ilkesine vurgu yapmtr. Sra Sizde Hz. Peygamberin hangi davranlarn rnek aldnz deerlendiriniz?

3. Hz. Peygamberin rnek Ahlk

Bu konu erevesinde Hz. Peygamberin hayatndan baz rnekler ele alnarak
nite 4

Onun ahlkyla ilgili bilgiler verilmi ve gnmzde bu rneklerin bizim hayatmza nasl yansmas gerektiine ilikin yorumlar yaplmtr. nce Dnelim: Kime niin gvenirsiniz? Hz. Peygambere niin gvenilir sfat verilmi olabilir?

Gvenilir Olmas
Hz. Peygamber her eyden nce "Emin" vasfn tayan bir kiiydi. Kendisine gvenilen ve kendisinin de kendisinden emin olduu insan idi (bn Sad, I, 156). O, "...en yakn akraban uyar" (uara, 26/214) ayeti gelince Safa tepesine karak "Ey Kurey topluluu! ayet ben size, u tepenin arkasnda ehri istila etmek isteyen bir dman ordusu gelip karargh kurmu desem bana inanr msnz?" diye sorunca, orada bulunanlar, "Evet, senin yalan sylediini grmedik" karln verdiler (bn Sad, I,
200).
126

Biliyor musunuz? nanan, inanmayan herkesin birletii nokta, Hz. Peygamberin doru ve gvenilen kii, yani "emin" oluudur. O, iinde yaad toplumun en gvenilen kiilerinden birisiydi. Bu zellii, herkes tarafndan bilindii iin uzak yerlere giden kimseler kymetli eyalarn ona teslim ederlerdi. Ticarette iyi kr etmek isteyen kimseler de ona mracaat ederlerdi. nk o drst olduu iin, kervann gelirlerinden hibir ey karmaz, elde edilen geliri en doru bir biimde kervan sahibine bildirirdi (Saram, 2003, 78). slmn yaylmas ve egemen olmasnda, Peygamberimizin gvenilir oluunun pay byktr. Kendisine gven duyulmayan bir insann, etrafna bu kadar taraftar toplamas mmkn deildir. Hz. Peygamber bu zelliiyle insanlara model olmutur. Toplumun her kesiminde ve hayatn her alannda gven duygusunun nemli bir yeri vardr. nsanlar aras ilikilerden, devletler aras ilikilere kadar, eitimden ekonomiye kadar her alanda insanlk, gven duygusunun salaml orannda baarl neticelere ulaabilir. Gven duygusu, zor elde edilen ve kolaylkla kaybedilen bir duygudur. O yzden, insanlarn gvenini kazanmak iin gsterilen aba deerli bir abadr. Ancak bunun devaml olmas gerekir. Zira, eitli ihmallerle kaybedilen gven bir daha kolay kolay kazanlamaz. Bu konuda sevgili Peygamberimizi rnek almal ve her durum ve artta insanlarn bize gvenmesini netice verecek davranlarda bulunmalyz.
127

nite 4

Sra Sizde Hz. Peygamberin gvenilir olmas ile slamn yaylmas arasnda nasl bir iliki vardr? rnekler veriniz.

Sabrl Olmas
Hz. Peygamber, karlat olaylar anlamlandrmak ve doru kararlar vererek hayat yaanlr klmak konusunda nemli bir davran modeli sergilemitir: "Sabr". Ona gre sabr, karlalan olaylara verilen ilk tepki ile doru orantl olarak yaanan bir davran biimidir. Rivayet edilen u olay ve Peygamberimizin "sabr" ile ilgili aklamas bu durumu anlamamz kolaylatracaktr: Hz. Peygamber, bir kabrin banda alamakta olan bir kadna "Allahtan kork ve
nite 4

sabret" buyurduklarnda, o kadn "Git bamdan, benim bama gelen senin bana gelmedi" demitir. Daha sonra kadna bu kiinin Hz. Peygamber olduu hatrlatldnda, kadn Hz. Peygamberin yanna gelerek kendisini tanmad iin zr beyan etmitir. Hz. Peygamber de ona: "Sabr, ancak musibetin ilk geldii andadr" buyurmutur (Buhari, Ceniz, 32, 43). Sabrszca davranlar, genellikle zerinde fazlaca dnlmeden, ani olarak gerekletirilen ve ounlukla duygusallk ieren davranlardr: fkeyi barp ararak, vurup krarak aa vurmak gibi. Bu davranlar sergileyeni de muhatab da zen ve ypratan davranlardr. Oysa sabrederek ortaya kan davranlarda, genellikle tepkisellik deil makul ller sz konusudur: fkesini kontrol eden insan, sonradan piman olaca bir sz sylememeye, zlecei bir davran sergilememeye gayret eder. te sabr burada devreye girer. Hiddet ve fke, insann doru dnme ve karar verme becerisini kullanmasna engel olur. Bu itibarla insan ilk olarak verdii tepkileri sonradan dndnde zlerek piman olur, ama ou kere geri dnn mmkn olmadn, olsa bile asla eskisi gibi iyi olmadn bilir. Nitekim Hz. Peygamber, kzgnlk annda nef128

sine hkim olan kimsenin gerek anlamda pehlivan olduunu ifade etmitir. (Buhari, Edeb, 76; Mslim, Birri, 107).

Ayrca Peygamberimiz de vazifesiyle ilgili zorluklarn yan sra, bir insan olarak ok aclar yaamtr. Hz. Fatma hari btn ocuklarn salnda kaybetmitir. Bu durumlarda ok zlen ve gzya dken Hz. Peygamber, olu brahimin vefatnda karsndaki daa dnerek "Ey Da! Benim bama gelen senin bana gelseydi yklp giderdin. Fakat biz, Allahn emrettii gibi biz Allahn kullaryz ve Ona dneceiz, hamd lemlerin Rabbi Allaha mahsustur deriz" buyurarak, bu en byk acya bile nasl sabrettiini ortaya koymutur (Belazur, I, 452). Yine tebli vazifesini yerine getirirken kendisine yaplan btn eza ve cefalara sabretmi ve asla lanet okumamtr. Kendisi iin ok ac bir tecrbe olan Taif ziyaretinden sonra bile Allahn kendisini lemlere rahmet olarak gnderdii (Enbiya,
21/107)

gereine uygun davranm ve asla beddua etmemitir. Biliyor musunuz?

nite 4

Hz. Peygamber, sabretmenin bir ey yapmadan bekleme veya direnme davran olmadn ancak, artlarn iyilemesi ve durumun dzelmesi iin samimi bir abay gerektiren kymetli bir sre olduunu da bizzat kendisi yaayarak gstermitir. Hz. Peygamber olaylar karsnda hibir zaman ylmam, sabretmenin zorlu fakat insan huzura sevk eden sonular bulunduunu ve ruhu gelitiren bir eitimin arac olduunu retmitir. Bu davrann olumas ve pekimesi iin nerdii ilkelerin banda srekli bir renme yaants ierisinde olmak gelir. Zira bilgisizlik insan fkenin tuzana drr, komplekslere srkler, olaylarn i yzn anlamaktan ziyade olu biimleriyle yzeysel olarak ilgilenmeye ve netice olarak da doru kararlar verememeye gtrr. Bu yzden, Peygamberimizi (a.s.) rnek almak durumundaki bizler, onun yaantsndaki zorluklar nasl byk bir sabrla karladn ve bunu yaparken hangi ilkeleri dikkate aldn renmek durumundayz.
129

Aratralm - renelim Hz. Peygamberin sabretmesiyle ilgili rnekler aratrp, bunlarn bize ne hissettirdiini dnelim.

Zaman yi Kullanmas
Zaman iyi kullanma konusunda da Peygamberimizin Kuran- Kerimdeki ilkeleri hayatnda nasl etkin hle getirdiinden sz etmek gerekir. ncelikle bu konuda Kuran- Kerimin ne sylediine bakalm. Kuran- Kerimde "Zaman", zerine yemin edilmeye deecek kymetli eylerdendir: "And olsun zamana ki, insan gerekten ziyan iindedir
(Asr,103/1-2).
nite 4

Zaman paha biilmez ve geri dn olmayan ok nemli bir kaynaktr. Herkesin gnde yirmi drt saati, haftada yedi gn vardr. Zamann tek bir davran vardr: Durmadan akar. Toplanamaz, depolanamaz, tekrarlanamaz, harcanr. Bu yzden zaman iyi bir planlamayla ynetmek gerekir. te tam da bu noktada Kuran- Kerimde zelde Peygambere genelde btn inananlara bir t vardr: "phesiz glkle beraber bir kolaylk vardr. Gerekten, glkle beraber bir kolaylk vardr. yleyse, bir ii bitirince dierine koyul. Ancak Rabbine ynel ve yalvar" (nirah, 94/5-8). Bu de gre, insanlarn zamanlarn anlaml ilerle doldurmalar, srekli bir megalelerinin olmas ve bir ii bitirdikten sonra hemen baka bir ie gemeleri nemli bir davran olarak karmza kmaktadr. Peygamberimiz, insann zamann her gn daha iyi planlayarak bir nceki gnden daha verimli bir biimde yaamasnn nemini vurgulamaktadr.
130

Sra Sizde Zaman iyi kullanmayla ilgili hadislerden hangi ilkeleri kartabiliriz?

stiare Yapmas
Peygamberimiz Muhammed (a.s.) insanlara deer vermi, "Mslmanlarn ileri aralarnda danma iledir" (ura, 42/38) esasn hayatnda uygulamtr. O, zellikle, uzmanlk alan denilebilecek konularda insanlarn fikirlerine sayg gstermi "Bilmiyorsanz bilenlere sorunuz" (Nahl,16/43) ayetindeki ilkeye gre hareket etmitir. Bu noktada sayg davranndan ne anlamak gerektiini de belirtmekte fayda vardr: Sayg gstermek, sadece szel veya ekilsel ifadelerle gerekletirilmez. Ayn zamanda bir tutumun ifadesidir. Yani insanlarn grlerine sayg gsterdiinizi szle ifade ediyor ama yine de kendi bildiinizi tek kusursuz gerek olarak gryor ve ona gre davranyorsanz bu tam anlamyla bir sayg davran olmamaktadr. Saygnn ierisinde, istiare, ibirlii, dayanma gibi unsurlar da vardr. Hz. Peygamberin sosyal hayatnda, ileri yrtrken istiare ilkesi nemli bir yer tutuyordu. Bu, hem sosyal hayatn dzenini salamak hem de insanlara rnek olmak bakmndan nemli bir davrantr. Biliyor musunuz? Bedir Sava sonras esirlere yaplacak muamele iin gr al veriinde bulunulmu ve sonuta herkesin faydasna olacak bir yol tutulmu, bilindii gibi, esirler, ya kurtulu bedeli vererek ya da on ocua okuma yazma reterek kurtulabilmilerdir. Hendek Savanda hendeklerin kazlmas fikri istiareyle ortaya kmt. Bu durum da istiarenin ne kadar ufuk ac ve bak as gelitirici bir ileve sahip olduunu gstermesi bakmndan nemlidir. Ayrca istiare yaparken nasl bir tavr ve tutum ierisinde olunmas gerektiiyle ilgili olarak da Hz. Peygambere uymak gerekir. O istiare yaparken aadaki ayette belirtildii gibi insanlara kar yumuak ve sevgi doluydu:
131

nite 4

"Allahn rahmeti sayesinde sen onlara kar yumuak davrandn. Eer kaba, kat yrekli olsaydn, onlar senin etrafndan dalp giderlerdi. Artk sen onlar affet. Onlar iin Allahtan balama dile. konusunda onlarla mavere et. Bir kere de karar verip azmettin mi, artk Allaha tevekkl et. phesiz Allah tevekkl edenleri sever" (l-i mran,3/159). phesiz onun bu davranlar da bizim iin rnek alnmas gereken davranlardr.

Davasna Ball
Muhammed (a.s.), peygamberlikle grevlendirildii andan itibaren kendisini tamamyla bu byk grevine adamtr. Hz. Peygamberin samimiyeti, grev bilinci, yetkisini belirleyen snrlarla, durulmas gereken yerde duruu, onun davasna olan byk inancn da vurumlardr. Hz. Peygamberde davasna olan inan, hibir kayda ve arta yenik dmeden
nite 4

hedefe ynelme son derece net idi. O, en iddetli skntlarn hayatn kuatt anda, mriklerin amcasn kendisine gndermesi ve bu iten vazgesin, ne isterse vereceiz demeleri karsnda: "Canm eli altnda tutan o Allaha yemin ederim ki, u ilh tebli vazifemi terk edeyim diye Gnei sa elime, Ay da sol elime verip bana balasalar, onlarn bu dediklerini yapmam, Rabbim Allah bana yeter..." (bn Hiam, I, 265-266) szleriyle karlk vermi ve davasna balln ortaya koymutur. Onu, kendini feda etmeye kadar gtren tutum, davasna olan inancyd. O, bu yolda hi tereddt yaamadan btn riskleri gze alyordu. Bu hususta byk bir baar elde etmesi, en bata kendisinin samimiyetiyle aklanabilir. Bizzat kendisi davet ettii dine samimiyetle inand iin dier insanlar uyarrken ve onlara retirken baarl olmutur. Dier taraftan syledii eyleri uyguluyordu. Kendi syledii eyleri kendisi uygulamasa ne kadar etkili olabilirdi ki? Bu tutum, insanlar iin nemli bir rnektir: Kii en nce kendi yapt ie kendisi byk bir inan ve samimiyetle balanmaldr. Ayrca Peygamberimiz, asla mitsizlie ve karamsarla kaplmadan daima sabrl, inanl ve kararl bir biimde hareket etmitir. Onu
132

rnek alan insanlar da sebatkr olmaldr, glkler karsnda hemen ylgnla dmemeli, asla mitsizlie kaplmamaldr. Sra Sizde: nsann, Allahn honutluunu kazanma konusundaki azim ve kararllnn nemini dnnz.

nsanlar Arasnda Ayrm Yapmamas

nce Dnelim: nsanlar arasnda ayrm yapmak insan ilikilerimizi nasl etkiler? Peygamberimiz Muhammed (a.s.), "Ey Muhammed! Biz seni btn insanlara ancak mjdeci ve uyarc olarak gndermiizdir..." (Sebe, 34/28) ayetinde ve benzeri birok ayette vurguland gibi btn insanla peygamber olarak gnderilmitir. Onun grevi, Allahtan ald vahiyleri insanlara iletmekti. O, arsn insanlara iletmek iin eitli toplantlar dzenlemi, ayrca her yerde ve her durumda tebliini srdrmtr. O, bu ar grevini yrtrken insanlar arasnda asla ayrm yapmamtr. Zengin-fakir, siyah-beyaz, kadn-erkek, hr-kle, vb. gibi ayrmlar onun davetini iletmede engelleyici unsurlar olmamtr. O, insan merkeze almtr. nsanlar kk grmeyi asla onaylamamtr. Habeistanl bir zenci olan Bilal, Peygamberin mezzini olmutur. Klelikten gelen Zeyd b. Haris, slm ordusunun bakumandanlna kadar ykselmitir. O, Veda Hutbesinde insanlar arasnda ayrm reddeden u anlaml szleri sylemitir. "...Ey insanlar! Rabbiniz birdir, babanz da birdir; hepiniz demin ocuklarsnz, dem ise topraktandr. Allah yannda en kymetli olannz, Ona saygl olup buyruklarna kar gelmekten saknannzdr" (Veda Hutbesi, bn Hiam, II, 601 vd.). Bu durum btn insanlk iin bir rnek olmaldr. "Ey insanlar, sizi bir tek nefisten ya133

nite 4

ratan ve eini de o zden yaratan; ikisinden birok erkek ve kadn (meydana getirip) yayan Rabbinize kar gelmekten saknn" (Nisa, 4/1) mealindeki ayet de bu duruma iaret etmektedir. Yaratl, ayn zdendir. O hlde suni ayrmlar ile insanlar arasnda farkl muamelelerde bulunmak, insanlk adna ho karlanamayacak bir tutumdur. Kk yalardan itibaren bu konuda salkl bir tutum gelitirmenin yollar bulunmaldr. Aratralm - renelim Hz. Peygamberin insanlar arasnda ayrm yapmamasnn anlamn slmn z asndan dnnz.

Adaletli Oluu
Hz. Peygamber, insanlar arasnda adaletli olmakla ykml klnmtr:
nite 4

"Ey Muhammed! Bundan tr sen davet et ve emrolunduun gibi doru ol; onlarn heveslerine uyma ve yle syle: "Allahn indirdii kitaba inandm; aranzda adaletle hkmetmekle emrolundum..." (ura, 42/15). Adalet, toplumun huzuru ve mutluluu asnda ok nemli bir deerdir. Sevgili Peygamberimiz de ilerinde adaleti esas alm, bu konuda zengin-fakir ayrmna gitmemitir. Hz. Muhammed adaleti, insanln huzuru asndan en temel unsur olarak grmtr. Aada aktarlan u olay Peygamberimizin adaletli davranmak konusundaki titiz tavrnn rneklerinden biridir: Mahzum kabilesine mensup bir kadn hrszlk yapar. Yarglanr, suu kesinleir. Verilen cezann yerine getirilmemesi iin sahabeden bazlar giriimde bulunarak, Hz. Peygamberin ok sevdii ve onun isteklerini kolay kolay geri evirmeyecek134

lerini bildikleri same b. Zeydi arac olarak seerler. same, Hz. Peygambere giderek durumu arz eder. Hz. Peygamberin tepkisi ok sert olur ve sameye "Allahn emrini yerine getirmemem konusunda bana arac m oluyorsun?" der ve daha sonra mescide giderek halka u uyary yapar: "Unutmayn, sizden ncekiler aralarnda zengin ve gl kimseler su ilediklerinde onlar cezalandrmazlar, ama buna karlk fakir ve gsz kimseler su ilediklerinde en ar cezalar verirlerdi. te onlar bu yzden yok oldular" (Buhari, Hudud, 12; Mslim, Hudud, 8-9). Toplumlar adaletle ayakta durur. Peygamberimiz de tm ilerinde adaleti esas almtr. Hak hususunda titiz davranm, kimsenin canna ve malna zarar vermeyi dnmemi ve zerine kul hakk gemesini istememitir. stemeden incittii kimseler olursa bunun telafi edilmesi yoluna gitmitir. Bir rnek vermek gerekirse: Huneyn Savanda kendi devesine binmi ilerlerken devesiyle yannda ilerleyen bir sahabinin pabucu, biraz fazla yaknlatnda Peygamberin baldrna srtnyor ve cann yakyormu. Sonunda Peygamber onu ikaz etmi, bunu yaparken de sahabinin ayana kamyla vurmu. Ertesi gn sahabiyi yanna davet etmi. Sahabi ne olduunu merak ederken Hz. Peygamber ona: "Sen dn benim ayam incitmi, canm yakmtn. Ben de senin ayana kamyla vurmutum. Seni bunun karln demek iin ardm" demi ve ona seksen koyun vermi (Taberi, III, 93). Hz. Peygamber adaletin ztt olan zulm her vesileyle yermi ve kendisi her zaman mazlumun yannda yer almtr. "Mslman Mslmann kardeidir, ona zulmetmez" (bn Hanbel, II, 91) szyle nemli bir lye iaret etmi, kardelerin birbiri135

nite 4

ne hakszlk edemeyeceini, etmemesi gerektiini ifade etmitir. "Ey iman edenler! Allah iin hakk titizlikle ayakta tutan, adalet ile ahitlik eden kimseler olun. Bir topluma olan kininiz sizi adaletsizlie itmesin. Adil olun" (Maide, 5/8) ayetindeki tleri tutarak bu anlamda da insanla rnek olmu ve zulm ile bd olunamayacan aksine zulmedenlerin eninde sonunda kendi zulmlerinden etkileneceklerini ortaya koymutur. Sra Sizde: Hz. Peygamberin adaletine ilikin rnek olaylar ve szleri, kendi davranlarnz asndan deerlendiriniz.

Hogrs
nite 4

"lemlere rahmet" (Enbiya,21/107) olarak gnderilen sevgili Peygamberimizin hayat, gerekten de insanlara merhamet ve hogr ierisinde gemitir. O, daha vahyi iletmesinin balangcnda sert tepkilerle karlanm, alaya alnm ancak btn bunlara ramen kin duygusu beslememi, hatta kendisini ldrmeyi planlayan kiileri bile affetmitir. O, Uhudda amcas Hz. Hamzay ldrten Hind ile ldren Vahiyi de affetmi, "Eer ceza verecekseniz size yaplann misliyle cezalandrn. Eer sabrederseniz, elbette bu, sabredenler iin daha hayrldr" (Nahl,
16/126)

dnn "sabretme" cihetiyle amel etmitir.

O sadece yakn evresine deil, baka din mensuplarna da hogrl davranmtr. Eliler ylnda, yani h. 9. ylda Necrandan gelen Hristiyan bir grup, ikindi vakti Medinede Mescid-i Nebeviye girmilerdi. Hz. Peygamber arkadalaryla henz ikindi namazn klmt. Bu srada gelen Hristiyan heyetin de ibadet vakti gelmiti. Onlar douya ynelerek ibadete hazrlandlar. Ancak Peygamberin arkadalarndan bir ksm bu meknda onlarn ibadet etmesine engel olmak istediler. Ancak Hz. Peygamber (a.s.) onlarn ibadetlerini serbeste yerine getirmelerine msaade edilmesini istemi, onlar da rahata ibadetlerini yapmlardr (Saram, 2003, 278).
136

Biliyor musunuz? Peygamberimizin hayatnda ve rnek kiiliinde ho grmek, yani msamaha gstermek, asla aldrmamak, grmezden gelmek, bo vermek anlamlarna gelmemektedir. Hogrye konu olan davran, ayn zamanda bir frsat eitimini de iermektedir. Bu vesileyle Hz. Peygamber, retilmesi gerekenleri, uygun yntemlerle retmekte ve bu iin takibini yapmaktadr. Mescitte tuvalet ihtiyacn gideren bedeviyi cezalandrmak isteyenlere mdahale ederek oraya bir miktar su dkerek temizlemelerini rettikten sonra "Siz zorlatrc olarak deil, kolaylatrc olarak gnderildiniz" (Buhari, Vd, 58; Edeb, 80) demi ve ona ne yaplmas gerektiini retmitir. Hz. Peygamber, "Hogrl davran ki, sana da hogrl davranlsn" (bn Hanbel,
I, 248)

dyle, karlkllk esasna da vurgu yapmaktadr. Yani hogrl mu-

amele grmek isteyenlerin ncelikle kendilerinde byle bir davran gelitirmelerini nermektedir. Bu durum hogr istismarclarna da bir ttr. Ho grmek her zaman taraflardan birinin vazifesiymi gibi alglandnda bir mddet sonra ilikilerde ho olmayan tavrlar yaanabilir. O hlde ho grmek karlkl bir eylemi ifade etmektedir. Huzurlu bir toplum oluturma hedefi olan Hz. Peygamberin hogrnn yozlamadan uygulanmasna zellikle dikkat ettiini sylemek mmkndr. Yani Hz. Peygamber, ho grlmesi gereken bir durum ortaya ktnda, onu o anda gzel bir biimde karlamann yan sra dzeltilmesi gereken ynn de yine gzel ve uygun bir biimde dzeltmitir. Sra Sizde Baka insanlara kar hogr davranlarnzla, Hz. Peygamberin hogr davranlar arasnda benzerlikler var mdr? Deerlendiriniz.

nite 4

137

nitenin zeti
Kuran- Kerim, sevgili Peygamberimiz Hz. Muhammedin insan olduuna vurgu yapar. Onu dier insanlardan ayran en nemli zelliinin ise Allahtan vahiy almas olduunu belirtir. Peygamberimiz, insanla gnderilen son peygamberdir. O, yirmi senelik peygamberlik dneminde slm anlatm, ayn zamanda anlattklarn uygulayarak bizzat insanlara rneklik etmitir. Bu grevi yerine getirirken zor ve ar artlara dayanmay bilmi, byk bir kararllk ve sabrla hareket etmitir. Hz. Peygamber, slm anlamada ve anlatmada insanlara rnek olmutur. Gerek ibadetlerin yaplmasnda, gerek insanlar aras ilikilerin dzenlenmesinde bizzat rnek olmu, insanlarn kendisini rnek almalarn tlemitir. Gvenilirliiyle, adaletiyle insanlar arasnda ayrm yapmamasyla rnek olmutur. Zamann iyi kullanm ve bu konuda insanlar uyarmtr. Herkesin grne denite 4

er vermitir. Yapt ilerde Allaha gvenmeyi ve azimli olmay retmi ve tlemitir.

niteyi Gzden Geirelim

1) Kuran- Kerimde Hz. Peygamberi bir insan olarak niteleyen ayetleri sralaynz. 2) Kuran- Kerimde Hz. Peygamberi bir peygamber olarak niteleyen ayetleri sralaynz. 3) Hz. Peygamber davranlarnda hangi ilkeleri esas almtr, aklaynz. 4) Hz. Peygambere neden "el-Emin" denmitir? 5) Hz. Peygamber tebli grevini yerine getirirken hangi durumlar karsnda sabrl davranmtr? 6) Hz. Peygamberin zamann kymetini anlatan bir szn aklaynz. 7) Hz. Peygamberin istiare ettii bir olay aklaynz. 8) Hz. Peygamber davasna balln bir rnek ile aklaynz. 9) Hz. Peygamber insanlarn eitliini nasl aklamtr?
138

10) Hz. Peygamberin adaletli davranna rnek vererek aklaynz. 11) Hz. Peygamber niin hogrl olmay tlemitir? Aklaynz.

Deerlendirme Sorular
1. Aadakilerden hangisi Hz. Peygamberin rnek davranlarnn temelinde yatan ilkelerden deildir? a) Tevazu b) Kibir c) Adalet d) Grg

2. Hz. Peygambere "el-Emin" denmesinin sebebi nedir? a) Sabrl olmas c) Zaman iyi kullanmas b) stiareye nem vermesi d) Gvenilir olmas

3. "Zaman" zerine yemin edilen sure hangisidir? a) sra b) Kevser c) Asr d) hlas

nite 4

4. Aadakilerden hangisi zaman iyi kullanmay engeller? a) leri planl yapmak c) Hayr demesini bilmemek 5. "stiare" ne demektir? a) Her ii kendi bana yapmak c) Azmetmek b) leri cesurca stlenmek d) Danmak b) Tm enerjiyi eldeki ie odaklamak d) leri zor olandan kolay olana doru yapmak

6. Hz. Peygamberin retisinde "ho grmek" ne demektir? a) Bo vermek c) Glp gemek b) Grmezden gelmek d) Doru davrann renilmesine frsat vermek

139

NTE 5 Hz. PEYGAMBERDEN DAVRANI RNEKLER

nitede Neler Var?

1. E Olarak Hz. Peygamber 2. Baba Olarak Hz. Peygamber 3. Dede Olarak Hz. Peygamber 4. Komu Olarak Hz. Peygamber 5. Akraba Olarak Hz. Peygamber 6. Arkada Olarak Hz. Peygamber

nite Hakknda
Bu nitede, Hz. Peygamberin insanlararas ilikilere verdii nem ve zen ele alnmtr. Bu konuda hem kendi hayatndan rnekler verilmi, hem de onu bu ekilde davranmaya ynlendiren ayetlerden rnekler sunulmutur.
nite 5

renme Hedefleri
Bu nite tamamlandktan sonra renen, Hz. Peygamberin toplum ierisinde nasl bir insan olduunu farkeder. nsanlar aras ilikilerde nelere dikkat ettiini aklar. Bizim onu rnek alrken nelere dikkat etmemiz gerektiini ifade eder. Gnlk hayattan rneklerle peygamberimizin davranlarn modelleyip modelleyemediimizi sorgular.

niteyi alrken
Bu niteyi alrken; 1. nite banda verilen hedeflere ulap ulamadnz srekli dnnz. Ulaamadnz dndnz hedeflerle ilgili konular tekrar okuyunuz.
141

2. renmek iin kitapla yetinmeyiniz, kitabn sonunda zengin birer kaynak listesi sunulmaktadr. Bu listeden ulaabildiiniz kaynaklar inceleyiniz. 3. Bu konular ile ilgili grsel yaynlar izleyiniz ve renme ortamnza taynz.

1. E Olarak Hz. Peygamber

nce Dnelim Allahn rzasna uygun bir yaantnn sergilenmesi, mutlu bir toplumun olumasnda ve gelimesinde kadnn yeri ve nemi nedir? Hz. Peygambere gre aile din deerlere bal, salkl bir toplumun temelini oluturmaktadr. Evlilii tevik ederken ayn zamanda kolaylatrm ve elerin hakszlklara maruz kalmamalar iin koruyucu dzenlemeler getirmitir. Kendisi de bir
nite 5

e olarak hanmlarna kar ok iyi davranm, onlarn hakkn gzetmi, asla kaba hareketlerde bulunmamtr. Cahiliye devrinde kadnn erkee nispetle nasl bir konumda olduu gz nnde bulundurulursa, Peygamberimizin (a.s.) bizzat uygulad ve insanlara tledii u esaslarn kymeti daha iyi anlalacaktr: "En hayrlnz ailesi iin en hayrl olandr. Bana gelince ben aileme kar en hayrl olanm" (bn Mce, Nikah, 50). Hz. Peygamber ilk evliliini Hz. Hatice ile yapmtr. Hz. Hatice vefat edene kadar da baka bir kadn ile evlenmemitir. Peygamberimiz Hz. Hatice ile ok mutlu bir evlilik yaamtr. Hz. Hatice, ona ilk inanan ve her konuda destekleyen mmtaz bir ahsiyettir. Hz. Peygamber de onu her zaman ho tutmu ve ikramda bulunmutur. Hz. Peygamber aile yaantsna verdii nemi iman ve ahlk ilkeleriyle birletirerek inananlar ynlendirmitir:

142

"Mminlerin imanca en mkemmel olan; ahlaka en gzel olan ve aile fertlerine yumuak davranandr" (bn Hanbel, VI, 47).

Buna gre aile yaantsnda yumuaklkla hareket etmek vlmtr. Eler, sevinlerin ve zntlerin paylald en yakn insanlardr. Hz. Peygamber de e olarak zntlerini ve sevinlerini eleriyle paylam ve onlara bu anlamda ok deer vermitir. eitli vesilelerle kadnlarn erkekler zerinde, erkeklerin de kadnlar zerinde haklar olduunu dile getirmi, " Onlar (kadnlar) size rtdrler, siz de onlara rtsnz" (Bakara, 2/187) ayetinde belirtildii gibi kadn ve erkek elerin, birbirlerini koruma ve kollama sorumluluklarnn olduunu ifade etmitir. zellikle kadnlara kar gerekletirilen irkin ve kaba davranlar knam,hanmlarn dven erkeklere: "Kadnlarnz nasl dvyor, sonra da akam olunca beraber oluyorsunuz" (bn Hanbel, IV, 17) diye sitemde bulunmu ve onlar uyarmtr. Peygamber Efendimiz, elerinin akrabalarna ve yaknlarna da ilgi gstermi ve onlar taltif etmitir. Elerinin ve dier aile fertlerinin elenme ve dinlenme ihtiyalarn gidermek iin de tedbirler almtr. Bir bayramda Mescidin avlusunda gsteri yapan Habeli ekibin gsterisini izlemek isteyen Hz. Aienin bu isteini kabul etmi ve gsteriyi sonuna kadar bekleyerek ona elik etmitir (Mslim, Salatl- deyn,18-19). Ayrca Ramazan ve Kurban Bayram merasimlerine kzlarn ve hanmlarn da gtrerek onlarn elenmelerini salamtr. Hz. Peygamber, hanmlaryla istiareye de olduka nem vermitir. rnein, Hudeybiye Bar Antlamasndan sonra sahabilere kurbanlarn kesmelerini ve tra olmalarn tlemitir. Onlar ise, antlamann artlarn Mslmanlarn aleyhine bulduklarn ifade eder bir biimde gnlsz davranmlar ve Peygamberin szn
143

nite 5

yerine getirmemilerdir. Bundan etkilenen ve zlen Hz. Peygamber, ei mm Selemenin yanna giderek ona olanlar anlatm ve o da "Ya Rasulullah! Sen kp kurbann kes, ban tra et. Onlarn hepsi sana uyacaktr." demitir. Bunun zerine Hz. Peygamber onun tavsiyesini yerine getirmi ve hakikaten sahabe ona uymutur
(Vakd, II, 613).

Grlyor ki Hz. Pey-

gamber, uydurma bir rivayette denildii gibi "hanmlara sorup sonra da tam tersini yapmak" (Acln, II, 3) eklinde bir tutum sernite 5

gilememi, aksine einin szne deer vermi ve uygulamtr. Ayrca Hz. Peygamber, elerini dier kadnlarn kendilerinden dinin gereklerini salkl bir biimde renebilmeleri iin eitmi, onlarn bu konudaki ilgi ve meraklarn tevik etmitir. Bilindii gibi Hz. Aie Hz. Peygamberden pek ok hadis rivayet etmi ve eittii kadnlar ierisinde renme konusunda en ok merakl olan ve ekinmeden soru soran Ensar kadnlarn vmtr (Mslim, Hayz, 13).

2. Baba Olarak Hz. Peygamber

Genel olarak ocuklara ok deer veren Peygamberimizin, bir baba olarak da kendi ocuklarna ok dkn, efkat ve merhamet dolu olduunu biliyoruz. Peygamberimizin (a.s.) Hz. Haticeden iki erkek ve drt kz ocuu dnyaya gelmitir. lk ocuunun ismi Kasmdr. Ayrca Abdullah isminde bir olu daha olmutur. Kzlarnn isimleri ise, Zeynep, Rukiye, mm Glsm ve Fatmadr. Hz. Fatma hari btn ocuklar, Hz. Peygamberden nce kimi kk yata kimi de ok gen yalarda vefat etmilerdir. Hz. Ali ile evli olan Hz. Fatma ise, babasnn ve144

fatn grm, ok zlm ve ondan alt ay kadar sonra da kendisi vefat etmitir. Ayrca Peygamberimizin, Medine dneminde evlendii Mriyeden de brahim adnda bir olu olmu, bir baba olarak brahimin doumuna ok sevinmi ve onunla ok ilgilenmitir. Ancak o da henz iki yan doldurmadan vefat etmitir. Doumuna ok sevindii brahim vefat ettiinde Hz. Peygamber ok zlm, gzlerinden ya dklm, bu duruma ararak "Sen de mi alyorsun Ya Rasulullah?" diyen bir sahabiye "Gz alar, gnl burkulur. Benim alamam ocuuma duyduum sevgidendir. Merhamet etmeyene merhamet edilmez." buyurarak kendisinin efkatten aladn, daha nce kendilerine yasaklam olduu alama biiminin ise bara ara ve lszce bir alama olduunu ifade etmitir
(Buhari, Cenaiz, 44).

phesiz Hz. Peygamber ocuklarn ok sevmi, onlara ok deer vermitir. Kz Fatma yanna geldiinde ayaa kalkp, yanaklarndan pm ve kendi yerine onu oturtmutur. Ayrca yolculua karken, en son Hz. Fatma ile vedalat, dnnce de ilk olarak ona urad rivayet edilir (Ebu Davud, Tereccl, 21). Ancak bu sevgisi hibir zaman onlara bir ayrm yapma ve kendisini mesul tuttuu mmetinden farkl bir yere koyma tutumunu sergilemesine yol amamtr. Mesela bir gn eline bir miktar para gemiti. ok sevdii kz Hz. Fatma gelerek kocasnn kuyudan su ekerken ok zorlandn, kendisinin de un yapmak zere ekin tecek gcnn olmadn ifade ederek bu paradan kendileri iin alacak bir kle satn almasn talep etti. Bunun zerine Hz. Peygamber: "Suffadaki insanlarn midelerini bo brakarak sizin istediiniz eyleri yerine getiremem;
nite 5

145

btn paray onlarn istifadesine tahsis edeceim." buyurarak byle bir ayrcal kendi canndan ok sevdii kz iin kullanmamtr (bn Hanbel, 838; ayrca bkz.
Fezail Ashabn-Nebi, 9).

Bir baba olarak Hz. Peygamber kendi hayatnda uygulad ilkeleri mmetine de tlemitir: "Hibir baba, ocua, gzel terbiyeden daha stn bir hediye vermi olamaz" (Hakim, IV, 26) Bu szyle babalarn ocuklara kar en nemli sorumluluklarn hatrlatmtr. Zira, ocuklarn anne ve babalar zerindeki en nemli haklarndan biri de iyi bir terbiyedir. Peygamberimizin retim metodunda uygulad bir husus da bazen ameller arasnda karlatrma yaparak onlar derecelendirmesi ve bylece insanlarn seimnite 5

lerine rehberlik etmektir. "Kiinin, ocuunu gzel terbiye etmesi, bir lek (buday) sadaka vermesinden daha hayrldr" (Tirmizi, Birr, 33) sz, byle bir derecelendirmeyi ifade etmekte ve anne babalarn en nemli vazifelerinin sahip olduklar evlad en gzel biimde terbiye etmeleri olduunu belirtmektedir. Sra Sizde Hz. Peygamberin ocuklarna kar davranlarna rnekler bulunuz?

3. Dede Olarak Hz. Peygamber

Kendi ocuklarndan bazlar ok kk yalarda vefat eden Hz. Peygamber, sonralar, ocuk sevgisini torunlar mame, Hasan ve Hseyin ile yaamtr. Btn ocuklara kar ok derin bir sevgi ve efkat beslemi, onlar sevmekten ve sevindirmekten asla ekinmemi bilakis bu konuda herkese rnek olmutur. Bir bedev onun ocuklar bu kadar sevmesi ve pmesi zerine aknlkla "Siz ocuklar per misiniz? Biz onlar pmeyiz de" dediinde, o da "Allah senin kalbinden merhameti karm ise ben ne yapabilirim?" (Buhar, Edeb, 18) buyurmutur.

146

Hz. Peygamber, ocuklarn isteklerini yerine getirmeye zen gstermi, ocuklarla elenmi, torunlar kucandayken Mescide gelmi, namaz klarken bile onlarla ilgilenmitir. Hatta bu torununun, kz Zeynepin kz mame olduu rivayet edilir. Bu unun iin ok nemlidir: Peygamberin hitap ettii toplumda kz ocuklarnn neredeyse hi deeri yoktu. Hz. Peygamber tm yaantsyla rnek olduu konulardan ve dzeltmeye alt yanl anlaylardan birisi de bu olmutur. Yani kz evlat ile erkek evlat arasnda hibir ayrm yaplmamaldr. Hatta kendisi "Eer ben birisini stn tutacak olsaydm kzlar stn tutardm" (Hakim, II, 284) buyurarak kz ocuklarnn zenle gzetilmeleri gerektii konusuna dikkat ekmitir. Gnmzde de, Hz. Peygamberin torunlarndan sz edilirken sadece Hasan ve Hseyin akla gelmektedir. Ancak Hz. Peygamber mame isimli kz torununu da onlardan ayrt etmemi ve ayn ilgi ve sevgiyi gstererek topluma bu konuda rnek olmutur. Torunlarn barna basarken bir taraftan da onlar iin "Allahm, Sen bunlara rahmet et). Ben de onlara merhamet ediyorum" (Buhari, Edeb, 21) diye dua etmitir. Hz. Peygamber torunlarna kar sevgisini aka ifade etmi, onlar pp okam, barna basmtr. Baz toplumlarda gelenekler o kadar ar basmaktadr ki, ocuklar alenen plp okanmamakta, sevgi aka dile getirilememektedir. Oysa sevmeyi ve sevilmeyi de byklerinden renecek olan ocuklarn geliimleri asndan bu nemli bir eksikliktir. Hz. Peygamber bu davranlaryla ocuklara ilgi ve sevgiyi akca ifade etme konusunda da bir model olmu ve mmetine bu ekilde davranmalarn tlemitir. Ayrca Hz. Peygamber ocuklarla bykler gibi konuarak ve akalaarak, onlarn ahsiyetlerini kabullendiini gstermesiyle de mmetine rnek olmutur.
nite 5

4. Komu Olarak Hz. Peygamber

nce Dnelim Hz. Peygamberin komuluk ilikilerine nem vermesinin sebepleri neler olabilir?
147

Bir komu olarak Peygamberimiz (a.s.), phesiz nezaket ve grg kurallar erevesinde hareket etmitir. Komularn ilikilerinde birbirlerinin hakkn gzetmelerini, birbirlerine yardmc olmalarn, birbirlerini rahat ettirmelerini tavsiye etmitir. Komuluk ilikilerini en yakndan balatarak gelitirmenin gerekliliini u sznden anlyoruz: "Hz. Aie, Benim iki komum var, bu ikisinden hangisine hediye vereyim diye kendisine sorduunda Peygamberimiz: Sana kaps en yakn olana, diye buyurmutur" (Buhari, Edeb, 32). Kltrmzde "kap komuluu"nun ok nemli olduunu grmekteyiz. Srasnda insanlarn kendi ailelerinden daha yakn iliki ierisinde olduklar kimseler kap komulardr. Hz. Peygamber bu szleriyle bunun anlam ve nemini ortaya koymutur. Ayrca Peygamberimiz, kere "Vallahi mmin olamaz! buyurduktan sonra, kimin
nite 5

mmin olamayaca kendisine sorulduunda zulm ve errinden komusu gven ierisinde olmayan kimse" (Buhari, Edeb, 29) szleriyle meselenin ciddiyetini ve nemini ifade etmitir. "Mmin olamaz" sz zerinde dnlmesi gerekir. Demek ki bu mesele iman ile dorudan ilikilidir ve iyi bir mmin olmann yolu iyi komu olmaktan gemektedir. Kendini mmin olarak tanmlayan kimselerin komuluk ilikilerini yeniden gzden geirmeleri gerekir. Hz. Peygamber, "Mflis" kimsenin tarifini yaparken "kyamet gn, namaz, oru ve zekt gibi ibadetlerle gelen, ama ayn zamanda birine kt sylemi, birine iftira etmi, dierinin maln yemi, bir bakasnn kann dkm, baka birini dvm olarak Allahn huzuruna gelip, yapt ibadetlerin sevab ktlk ettii bu insanlara datlan, hak sahibi insanlarn alacaklar bitmeden de sevaplar biterse, onlarn gnahlar alnp zerine yklenilen ve bylece bakalarnn gnah sebebiyle de Cehenneme atlan kimsedir" (Mslim, Birri, 59) buyurmu ve mesele komuluk olduunda bu hassasiyetini "Allaha ve ahiret gnne inanan komusuna eziyet etmesin" (Buhari, Edeb, 31) eklinde ifade etmitir.

148

Aratralm - renelim Komuluk ilikileriyle ilgili hadislerden daha baka hangi ilkeler kartabiliriz?

5. Akraba Olarak Hz. Peygamber

Hz. Peygamber, akrabalk ilikilerine de ok deer vermitir. Bilindii gibi kendisi ok kk yalarda hem ksz hem yetim kalm, ancak yakn akrabalar dedesi ve amcalar ona bu durumunu hissettirmemek iin kendi ocuklarndan ayrt etmemilerdir. O da bunun farknda ve minnettarlnda bir mr yaamtr. Onlara kar her zaman sevgi dolu olmu ve saygda kusur etmemitir. Biliyor musunuz? Hz. Peygamber kendisini himaye eden amcas Ebu Talibin olu Hz. Aliyi de kendisi himaye etmi, onun eitimiyle bizzat ilgilenmi ve bilindii gibi kz Hz. Fatmay onunla evlendirerek akrabalk balarn kuvvetlendirmitir. Kuran- Kerimde: "phesiz Allah, adaleti, iyilik yapmay, yaknlara yardm etmeyi emreder; hayszl, fenalk ve azgnl da yasaklar. O, dnp tutasnz diye size t veriyor" (Nahl, 16/90) buyrulmaktadr. Hz. Peygamberin bu ilkeyi esas alarak hareket ettii ve insanlara rnek olduu grlmektedir. Peygamberimizin, kltrmze "sla-i rahim" olarak geen akrabalk ilikilerine verdii nemi aadaki hadislerden de anlamak mmkndr: "Kim kendisine rzknn genilemesini veya mrnn uzatlmasn isterse akrabasyla ilikisini srdrsn" (Buhari, Edeb, 12). Bir dier hadisinde sevgili Peygamberimiz: "Akraba ile ilikiyi karlkl srdren gerekten ilikiyi srdren demek deildir. Asl ilikiyi srdren, akrabalk ilikisi ke149

nite 5

sildii hlde bunu srdren kimsedir" (Buhari, Edeb, 15) buyurmutur. Demek ki esas olan gelmeyene gitmek, vermeyene vermektir. Yani ilikileri koparmamak, iyiliklerin oalmas konusunda elden geleni yapmaktr. Bizim kltrmzde bu durum veciz bir ekilde ifade edilmitir: "yilie kar iyilik her kiinin kr, Ktle kar iyilik er kiinin kr" Yani ounlukla iyilik karsnda insanlar iyi mukabelede bulunurlar, ancak ktlk karsnda fkelenirler, kinlenirler ve deta ktl kkletirecek kar ataklarda bulunurlar. Esasnda bu ilikiyi karlkllktan kurtarp sadece Allaha kar sorumluluumuzu dnerek ilikilerimize devam etmeliyiz. nk herkes kendi yaptndan sorumludur ve ondan hesaba ekilecektir. Peygamberimizin hayat ve szleri bizi bu konuda da ynlendirmi ve esas olann, her durum ve artta iyilie devam etmek olduunu ortaya koymutur. "Sla-i rahmi ne ile (ve nasl) yapacanz byklerinizden reniniz. nk sla-i
nite 5

rahim, akraba arasnda sevgi, malda okluk, mrde berekettir" (Tirmizi, Birr, 49) hadisiyle de Hz. Peygamber, sla-i rahmi vm ve tevik etmitir. Sra Sizde Bugn akrabalk ilikilerinin zayflamas konusunda ne dnyorsunuz?

6. Arkada Olarak Hz. Peygamber

Hz. Peygamber sevgi ve efkatiyle dostluk ve ballk duygularn tesis etmi ve hayatnda bu balar kuvvetlendirmeye nem vermitir. "Andolsun, iinizden size yle bir peygamber geldi ki, skntya uramanz ona ar gelir, size dkn, mminlere efkatli, merhametlidir" (Tevbe, 9/128) ayetiyle de bu durum tespit edilmitir. Peygamberliinden nceki yaantsnda da zellikle ticar ynden kendisiyle ilikileri olanlar onun hak konusunda tavizsiz olduunu ve ok iyi bir arkada olduunu ifade etmilerdir (bnl-Esir, sdlbe, II, 317). Yalan sylemediini ve ok gvenilir bir kimse olduunu daha nce ifade etmitik ki bu hususlar arkadal temelinden etkileyecek hususlardr.
150

ok nazik bir insan olan Hz. Peygamber, arkadalk konusunda da ayn nezaketini devam ettirmitir. Btn arkadalarn arayp hl hatr sormas, evine davet edenin davetine icabet etmesi, hediye kabul ederek, hediyeye mukabelede bulunmas bizim iin rnek alnacak davranlardr. Hz. Peygamber arkadalarnn ihtiyalarn renmeye ve onlar gidermeye alrd. Arkadalarna kar son derece sevgi doluydu. Mkemmel bir dostluk rnei sergilerdi. Onun iin de arkadalar her durumda yannda olmulardr. Mesela Hz. Ebubekir canyla, malyla en zor anlarnda ona destek vermemi midir? O, birok konuda arkadalaryla gr alveriinde bulunur, makul olan tekliflerde arkadalarnn szne uyard. Hendek Savanda Selman- Farisinin ehrin etrafna hendek kazma teklifini makul bulmu ve hemen uygulamaya geirmitir. Bu ve benzeri rnekler oktur. Ancak zetle ifade etmek gerekirse o, arkadalarna kar candan bir dostluk rnei sergilemitir. Ayrca bu konuda, onun arkadalk edilecek kimsede aranmas gereken vasflarla ilgili olarak syledii u veciz sze de deinmek gerekir: "Salih bir kimseyle oturmak ile kt bir kimseyle oturmak; misk tayan ile krk fleyene benzer. Misk tayan ya sana miskten bir para verir ya da sen ondan bir para satn alrsn. Krk fleyen ise bu frme ile ya senin elbiseni yakar ya da ondan pis kokular duyarsn" (Buhari, Byu, 38; Mslim, Birr, 146).
nite 5

151

Kltrmze "bana arkadan syle, sana kim olduunu syleyeyim" ifadesiyle yerlemi olan durumu anlatmas asndan bu hadis ok nemlidir. Kii kim ile arkadalk ederse ondan etkilenmemesi mmkn deildir. Bu etkilenmenin olumsuz ynlerini hesaba katarsak insann kimlerle arkadalk edip etmeyeceine karar verirken ok dikkatli ve seici davranmas gerektii de ortaya kar. Dnelim: Hz. Peygamberin arkadalk tarz ile kendi arkadalk tarzmz deerlendirelim.

nite 5

152

nitenin zeti
Sevgili Peygamberimiz, aileyi Allahn rzasna uygun bir yaantnn sergilenmesi, mutlu bir toplumun oluturulmas ve salkl bir neslin yetitirilmesinin temeli olarak grmtr. Evlilii tevik ederken ayn zamanda kolaylatrm ve elerin karlkl olarak hakszlklara maruz kalmamas iin prensipler getirmitir. Kendisi de bir e olarak hanmlarna kar ok iyi davranm, onlarn hakkn gzetmi, onlara kar asla kaba ve krc hareketlerde bulunmamtr. Hz. Peygamberin Hz. Haticeden iki erkek ve drt kz ocuu dnyaya gelmitir. lk ocuunun ismi Kasmdr. Ayrca Abdullah isminde bir olu daha olmutur. Kzlarnn isimleri ise, Zeynep, Rukiye, mm Glsm ve Fatmadr. Hz. Fatma hari btn ocuklar, Hz. Peygamberden nce kimi ocuk denecek yata kimi de ok gen yalarda vefat etmilerdir. Ayrca Medine dneminde evlendii Mariyeden de brahim adnda bir olu domu, o da henz iki yan doldurmadan vefat etmitir. phesiz Hz. Peygamber ocuklarn ok sevmi, onlara ok deer vermitir. Kz Fatma yanna geldiinde ayaa kalkp, yanaklarndan pm ve kendi yerine onu oturtmutur. Ancak bu sevgisi hibir zaman onlara bir ayrm yapma ve kendisini mesul tuttuu mmetinden farkl bir yere koyma tutumunu sergilemesine yol amamtr. Kendi ocuklarndan bazlar ok kk yalarda vefat eden Hz. Peygamber, sonralar, ocuk sevgisini torunlar mame, Hasan ve Hseyin ile yaamtr. Btn ocuklara kar ok derin bir sevgi ve efkat beslemi, onlar pmekten ve okamaktan asla ekinmemi bilakis bu konuda rnek olmutur. Bir komu olarak Hz. Peygamber, phesiz nezaket ve grg kurallarnn nasl olmas gerektiini bizzat gstermitir. Komularn ilikilerinde birbirlerinin hakkn gzetmelerini, birbirlerine yardmc olmalarn, birbirlerini rahat ettirmelerini tavsiye etmitir. Peygamberimiz, akrabalk ilikilerine de ok deer vermitir. Bilindii gibi kendisi
nite 5

153

ok kk yalarda hem ksz hem yetim kalm, ancak yakn akrabalar dedesi ve amcalar ona bu durumunu hissettirmemek iin kendi ocuklarndan ayrt etmemilerdir. O da bunun farknda ve minnettarlnda bir mr yaamtr. Onlara kar her zaman sevgi dolu olmu ve saygda kusur etmemitir. Hz. Peygamber arkadalarnn ihtiyalarn renmeye ve onlar gidermeye almtr. Arkadalarna kar da son derece sevgi dolu olan peygamberimiz mkemmel bir dostluk rnei sergilemi onun iin de arkadalar her durumda yannda olmulardr.

niteyi Gzden Geirelim

1) Hz. Peygamber, nasl bir e idi, rneklerle anlatnz. 2) Hz. Peygamberin kz ocuklarna ve kz torununa kar nasl davrandn anlatnz.
nite 5

3) Hz. Peygamberi anne ve babasnn vefatndan sonra hangi akrabalar sahiplenmilerdir? 4) Hz. Peygamber, niin komuluk ilikilerine nem vermitir, konuyla ilgili ayet ve hadislerden rnekler veriniz. 5) Hz. Peygamberin en yakn arkada kim idi?

Deerlendirme Sorular
1. Aadakilerden hangisi Hz. Peygamberin kzlarndan biri deildir? a) Rukiye c) Mariye b) mm Glsm d) Fatma

2. Aadakilerden hangisi Hz. Peygamberin mescide namaz klmaya giderken yannda gtrd ve namaz esnasnda srtna ald torunudur? a) mame c) Hseyin b) Hasan d) Zeynep
154

3. Hz. Peygamberin Hicrette de beraber olduu ve Kuran- Kerimde kendisinden sz edilen arkadann ad nedir? a) Hz. Osman c) Hz. mer b) Hz. Ali d) Hz. Ebubekir

4. Hz. Peygamberin brahim isimli olunun annesi olan einin ad nedir? a) Hz. Hatice c) Hz. Aie b) Mariye d) mm Seleme

nite 5

155

NTE 6

ETMC OLARAK Hz. PEYGAMBER

nitede Neler Var?

1. Hz. Peygamberin retmen Olarak Gnderilmesi 2. Okuma-Yazmaya Verdii nem 3. Kadnlarn Eitilmesine Verdii nem 4. Eitim ve retim lkeleri

nite Hakknda
Bu nitede, "retici" olarak gnderildiini ifade eden Peygamberimizin, ilme, renmeye ve retmeye verdii nem ve bu grevi yrtrken dikkat ettii hususlar ele alnmtr.

renme Hedefleri
Bu nite tamamlandktan sonra renen, Hz. Peygamberin kendisini neden "retici" olarak nitelediini fark eder. Hz. Peygamberin ilme, renmeye ve retmeye verdii nemi, onun hayatndan ve szlerinden rnekler ile ifade eder. Gnmzde gerekletirilen baz yanl uygulamalarn, Hz. Peygamberi doru anlayamamaktan kaynaklandn fark eder. Hz. Peygamberin eitim ve retimde dikkat ettii ilkeleri sralar.
nite 6

niteyi alrken
Bu niteyi alrken; 1. nite banda verilen hedeflere ulap-ulamadnz srekli dnnz. Ulaamadnz dndnz hedeflerle ilgili konular tekrar okuyunuz. 2. renmek iin kitapla yetinmeyiniz, kitabn sonunda zengin birer kaynak listesi sunulmaktadr. Bu listeden ulaabildiiniz kaynaklar inceleyiniz. 3. Bu konular ile ilgili grsel yaynlar izleyiniz ve renme ortamnza taynz.
157

1. retmen Olarak Gnderilmesi

nce Dnelim Hz. Peygamberin "Ben bir retici olarak gnderildim" (bn Hanbel,
III,328)

hadisinin anlam konusunda dnnz.

"retmen", eitim-retim srelerinin en nemli unsurudur. Bu anlamda Kuran- Kerim Peygamberimizi insanln rehberi ve eiticisi olarak takdim etmitir: "Daha evvel kendilerine kitap verilmeyen kimseler arasndan, onlara ayetlerini okuyan, onlar artan, Kitab ve hikmeti onlara reten bir peygamber gnderen Odur..." (Cuma, 62/2).
nite 6

Esasen, Hz. Peygamberin tebli grevinin btnyle bir eitim ii olduunu sylemek yerinde olur. Zira, o insanla Allahn tlerini retmekle vazifelendirilmitir: "Ey Muhammed! Biz seni btn insanlara ancak mjdeci ve uyarc olarak gndedik..." (Sebe, 34/28) ayetine gre mjdelenecek ve uyarlacak hususlar Hz. Peygamberin retimine konu olan hususlardr. "Peygamberlerin zerine ak, seik tebliden baka bir ey var m?" (Nahl, 16/35) "Sana den yalnz tebli etmektir" (ura, 42/48) gibi ayetlerde ise, Hz. Peygamberin bir peygamber olarak grev tanmna iaret edilmitir. "Kitap ve hikmeti reten bir peygamber gndermekle Allah mminlere byk bir ltufta bulunmutur" (l-i mran,3/164) ayetiyle de sevgili Peygamberimiz gibi bir retmenin renenler asndan nemi vurgulanmtr. Peygamberimiz Hz. Muhammed, ilme, eitim ve retime ok nem vermitir. Onun retisinde bilgi nemli bir deerdir. Bilgi sahibi olunmadan herhangi bir ey hakknda fikir yrtmenin sakncal bir davran olduunu ifade eden ayetler
(Bakara, 2/78; Enam,6/11-148; Yunus,10/36; Hucurat,49/12; Zariyat, 51/10; Necm, 53/23),
158

bu konunun hassasiyetini ortaya koymaktadr. Onun zamannda insanlarn bilmeye ve renmeye ilgi ve meraklar artmtr. Hz. Peygamber, kiiyi ya reten ya da renen konumunda olmaya tevik etmi, bunlarn dnda kalmann zenilecek bir durum olmadn belirtmitir. Hz. Peygamberin Hicretin ardndan Medinede gerekletirdii en nemli icraat eitim-retim ilerinin de yrtld bir yer olan Mescidi ina etmek olmutur. Buras btn gn eitim veren bir kuruma dnmtr. Hz. Peygamber retimi yrtrken birtakm ilkelere dayanm ve eitli retme yntemleri kullanmtr ki bunlar bir sonraki konuda aklanmtr. Dnelim Hz. Peygamberin Medinede neden ilk i olarak eitim-retim iin bir mescit ina etmitir?
nite 6

2. Okuma-Yazmaya Verdii nem

Peygamber Efendimiz, eitim ve retim etkinlikleri ierisinde "okuma-yazma" etkinliklerini, ihmal edilmemesi gereken ok nemli bir husus olarak grmtr. Okuma yazma bilenlerin olduka snrl olduu byle bir ortamda, retilenlerin yazlarak koruma altna alnmas elbette nemliydi. slm ncesi Arabistannda yaz ok az kullanlmaktayd. O devrin byk yerleim yerlerinden olan Mekkede bile on be yirmi kiiden baka okuma yazma bilenin olmad rivayetleri vardr. Du-

159

rumun bu kadar kt olmad yolunda da rivayetler vardr. Hatta o srada okuma yazma bilen kadnlardan sz edilmekte, rnek olarak da Hz. merin yakn akrabalarndan olan ifann Hz. merin kz Hafsaya okuma yazma rettii sylenmektedir (bn Hanbel, VI, 372). Bilindii gibi, Peygamberimizin elerinden olan Hafsa, sonralar dier kadnlarn eitimiyle de ilgilenmitir. Hz. Hafsa gnmze kadar gelen pek ok hadisi nakletmitir. Aratralm - renelim Hz. Peygamber dneminde baka hangi kadnlar eitim-retim faaliyetiyle uramlardr? Aratrnz. Hz. Peygamber Mekkede, sahabi Erkamn evini bir eitim-retim merkezi olarak kullanmtr. Orada ayetler okunmu, yazlm, slmla ilgili bilgiler retilnite 6

mi/renilmi ve bu bilgiler hayata geirilmitir. Hz. Peygamber bu konuda her tr tevik ve abay gstermitir. Hicretten nce Medineli Mslmanlarn eitim-retim ilerini gerek onlarla bulutuklarnda, gerekse Medineye retici birini gndermek suretiyle stlenen Hz. Peygamberin, Hicretten sonra gerekletirdii ilk etkinlik ise, Mescidin bitiiinde "Suffe" denilen meknda sahabilerin renim faaliyetlerine imkn tanmak olmutur. "Suffe" Hamidullahn ifadesiyle ilk slm "niversite"si olmutur.
(Hamidullah, 1993, 768).

Sevgili

Peygamberimiz burada kendisi de bizzat ders vermitir. Suffeden yetienler, hem dini tebli etmek hem de retmek maksadyla Arap Yarmadasna dalmlardr.

160

Biliyor musunuz? Peygamberimiz, retmenlikte mriklerden de yararlanm, onlarn da zellikle yaz derslerini vermelerinde bir saknca grmemi aksine tevik etmitir. Bedir Savanda esir denlere, 10 ocua okumayazma retme karlnda zgrlklerini tanyacak kadar bilgiye, renmeye deer vermitir (bn Sad, 14-17). Buradan bir sonu daha karlabilir ki o da Peygamberimizin bu hizmeti mriklerden dahi olsa alm olmas, bu ie verdii ehemmiyetin gstergesidir. Hatta kaynaklar, mrik retmenlerin ocuklara sert muamele ettiini ve bu durumu renen ocuklardan birisinin babasnn "Bedirin cn alyorlar" dediini belirtmektedir (bn Hanbel, I, 247). Tm bunlardan, yaznn, Hz. Peygamberin ok nem verdii bir unsur olduunu anlamaktayz. Kuran- Kerimin ayetleri yazlm, Medinede ilk nfus saym yaz ile belgelenmi, Medine Vesikas da dhil olmak zere btn antlamalar yazya geirilmitir. Devlet gelirlerinin yazlmasnn yan sra, sava zamannda ordudaki asker mevcudu da yazyla tespit edilmitir. Peygamberimiz, cahiliye detleri zerine hayat kuran ve yaayan bir topluma hitap etmitir. Byle bir toplumun fertlerini eitmi ve onlardan yepyeni bir toplum oluturmutur. Bylesine zor bir ii gerekletirirken insanlar, ilme, eitime, retime yneltmesinin merkezinde bizzat Kuran- Kerimin retisi yer almtr. Zira Kuran- Kerim bilenlerle bilmeyenleri ayrmtr. Kuran- Kerimde bu konuyla ilgili baz ayetler yledir: ... De ki: "Bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?" ... (Zmer, 39/ 9). "... Rabbim ilmimi artr" de (T h, 20/114). "... O halde siz bilmiyorsanz aranzda bilenlere sorun ..."
(Nahl,16/ 43).
nite 6

161

Tarih boyunca gnderilen peygamberler de ayn eyi yapmlardr. Peygamberler, insanl doru yola gtrecek, Allahn honutluunu kazanabilen iyi insan olmalarn salayacak esaslar insanlara ileten ve rnek yaantlaryla da rehber olan kiilerdir. Hz. Peygamber limleri de "peygamberlerin vrisleri" olarak nitelemitir: limler, gkteki yldzlar gibidir. Yldzlar nasl karanlkta yol gsterirse, onlar da yeryznde rehberdirler" (Buhari, 3/30; Tirmizi, 3/19) buyurarak, onlarn yol gstermede peygamberleri rnek aldklarn vurgulamtr.

3. Kadnlarn Eitilmesine Verdii nem

Hz. Peygamber, "lim renmek, her Mslmana -erkek ve kadn- farzdr" (bn Mce, Mukaddime, 17)

buyurarak, kadn-erkek ayrm yapmakszn bilgilenmenin, -

renmenin insan olmann bir gerei olduunu vurgulamtr.

nite 6

Aile, eitimin gerekletii ilk temel yapdr. Aile eitiminin ne kadar nemli olduu, zellikle ocuun toplumsallamaya balad okul ortamlarnda ortaya kar. Szleri ve davranlaryla ocuk, ailede nasl bir eitim aldn gsterir. Ailenin geimiyle genelde babalar megul olduu iin, eitim ii daha ziyade anneye kalmaktadr. Anneler ne kadar eitimli olursa, yeni yetiecek kuaklar -kz ya da erkek- o kadar eitimli olur. Ancak burada anne ve babalarn mtereken dikkat etmeleri gereken hususlar vardr. Anne babalar, kendilerini yavrularn hem dnya hayatlarnda hem de ebedi hayatlarnda mutlu klacak bir eitimi onlara verebilecek ekilde yetitirmelidirler. Yavrularna saygn bir kiilik, yksek bir ahsiyet kazandracak bilgilerle onlar eitmelidirler. Biliyor musunuz? Peygamberimiz kadnlarn eitimi konusunda da bizzat rnek olmutur. O gnn artlarna gre zaman zaman onlarla bizzat muhatap olarak onlar eitmi, bazen eleri vastasyla renmelerini salam, duruma gre de erkeklerin kendisinden rendiklerini evlerinde hanmlarna retmelerini tlemitir.
162

Baz kaynaklarda, Mescid-i Nebevide kadnlarn da kendilerine ait bir blmn olduu ifade edilmitir. Burada hem ibadet ediyorlar, hem de Hz. Peygamberden, Hz. Aie ve mm Seleme bata olmak zere hanmlarndan eitim alyorlard. Buharinin belirttiine gre, Peygamberimiz haftann bir gnn yalnzca kadnlara ayrm bu suretle onlara yeni eyler retmi ve sorularn cevaplamtr (Buhari, lim, 87). O dnemde de hanmlar renmeye olduka istekli idiler. Onlarn bu isteklilii Hz. Peygamberin tevii birleince ortaya iyi neticeler kyordu. Sadece hanmlar hanmlar eitmiyor, Peygamberin bu konuya verdii ehemmiyeti fark eden sahabe de kzlarnn eitiminde etkin rol alyordu. Hz. Peygamber kadnlara deer verilmeyen bir ortamda grevini yrtrken bylesine nemli almlar salamt. O hlde bu konuda da onu rnek alarak cahiliye detlerinin en ufak izlerinin bile kalmamas iin topyekn almamz gerekir. Sra Sizde: Tarihsel sre ierisinde kadnlarn eitimi konusunda farkl anlaylarn ne tr etkileri olduunu dnyorsunuz? Kadnlarn eitim dzeyinin ykseltilmesi iin sizce daha neler yaplabilir?
nite 6

4. Eitim ve retim lkeleri

Bir "retici" olarak gnderildiini ifade eden Hz. Peygamberin kiiliinde, bir retmenin, bir rehberin takip etmesi gereken yol, dnce, ahlk, davran, karsn163

dakine nasl muamele edilecei, konuma slubu gibi konularda rneklik vardr. Onun her ynden insanla rnek olduunu Kuran- Kerim yle ifade etmektedir: "Ey inananlar! And olsun ki, sizin iin, Allaha ve ahiret gnne kavumay umanlar ve Allah ok anan kimseler iin Resulullah en gzel rnektir" (Ahzab, 33/21). Dnelim Eitim-retim faaliyetinde Hz. Peygamberin hangi vasflar ne kmaktadr? Hz. Peygamber dini retirken, kendisi bizzat bu retileri yaarak insanlara rnek oluyor, ayn zamanda retici olarak grevlendirdii kiilerden de rettiklerini biznite 6

zat yaamalar gerektiine dair bir hassasiyet bekliyordu. Zira, "Ey iman edenler! Yapmayacanz eyleri niin sylyorsunuz?" (Saf, 61/2-3) hitab bunu gerektiriyordu. Yine bu anlamda, Kuran- Kerimde Peygamberimize hitabeden ve ona inanan herkesi de balayan davran biimleri vardr ki bunlar, onun eitim-retim konusundaki tavrn da belirlemitir. O ayetlerden birka yledir: "Rabbinin yoluna hikmetle ve gzel tle ar. Onlarla en gzel biimde mcadele et. Dorusu Rabbin, kendi yolundan sapanlar daha iyi bilir" (Nahl,16/125). "Allahn rahmetinden dolay sen onlara yumuak davrandn. Eer kaba ve kat yrekli olsaydn, phesiz etrafndan dalr, giderlerdi. Onlar affet, onlarn balanmalarn dile" (l-i mran,
3/159).

"yilik ve fenalk bir deildir. Ey inanan kii! Sen fenal en gzel ekilde sav; o zaman, seninle arasnda dmanlk olan kiinin yakn bir dost gibi olduunu grrsn" (Fusslet, 41/34).
164

rneklerini yukarda verdiimiz pek ok t, Peygamberimizin eitim ve retim ilkelerinin temelini oluturmaktadr. Bu ilkeleri ise u ekilde sralamak mmkndr: Peygamberimiz hayatn her alannda olduu gibi eitim-retim konusunda da, kolaylatrmtr, gletirmemitir. Gletirilen eylerin, insan nefsinde bkknlk yaratabileceini, dolaysyla insanlarda byle bir bkknln olumamas iin kolayl tercih etmelerini tlemitir. Mjdelemi, nefret ettirmemitir. Sevgi ile retmi, sevgiyi retmitir. "Nefsim elinde bulunan Allaha yemin ederim ki, siz iman etmedike cennete giremezsiniz; birbirinizi sevmedike de olgun mmin olamazsnz" (Mslim, man 71-72) buyurarak sevgiyi imann gstergesi olarak sunmutur. retimde fkeyi ve iddeti kesin bir dille eletirmi, retim esnasnda fkelenenleri "fkelendiiniz zaman susun" (bn Hanbel, I, 239) telkiniyle uyarm ve bu sayede insanlar incitmekten ve renme hususunda geri ekilmelerine sebep olmaktan kanmak gerektiini vurgulamtr. Bir sahabinin bu anlamda syledii u sz de dikkat ekicidir: "Ben Resulullahtan daha gzel eitim veren bir retmen grmedim. Beni ne azarlad, ne dvd ve ne de bana hakaret etti"
(bn Hanbel, V, 447-448).
nite 6

Kiisel farkllklar gz nnde bulundurmu, insanlara en uygun slubu ve en uygun muhtevay seerek retmitir. Ayn konuyu farkl insanlara, farkl vurgularla ve farkl yntemlerle retmi, herkesin gc ve kapasitesi nispetince faydalanacan, dolaysyla ona gre dzenleme yapmann gerekliliini ortaya koymutur. Bazen uzunca anlatm, bazen de sadece uygulayarak gstermitir. Soru sormay tevik etmi, soru soranlar, bu soruya cevap verenleri ve cevaplar yayanlar vmtr. Dikkat ekici sorularla renenlerde ilgi ve merak uyanmasn salam ve bundan sonra, retmek istedii konuyu retmitir. Bir konuda renme gereklemeden dier bir konuya gememeyi tercih etmitir.
165

 Konular retirken kolaydan zora, basitten karmaa doru bir yol izlemitir. Gereksiz olmamak artyla tekrarlar yapmtr. Genel olarak eitim sistemlerinin dikkat ettii bu ilkeleri hayatnda uygulayan Peygamberimizin bize bu konuda da model olduunu grmekteyiz. Aratralm - renelim Hz. Peygamberin eitim-retim ilkelerine baka neler ekleyebiliriz?

nite 6

166

nitenin zeti
Sevgili peygamberimiz, ilme, eitim ve retime ok nem vermitir. Onun retisinde bilgi nemli bir deerdir. O, eitim ve retim etkinlikleri ierisinde "okuma-yazma" etkinliklerini, kendi dneminin durumu ve zel ihtiyalar da gz nnde bulundurulduunda, ihmal edilmemesi gereken ok nemli bir husus olarak grmtr. Peygamber Efendimiz, "lim renmek, her Mslmana -erkek ve kadn- farzdr" buyurarak, kadn-erkek ayrm yapmakszn bilgilenmenin, renmenin insan olmann bir gerei olduunu vurgulam ve bu konuda hedef gstermitir. Hz. Peygamber kadnlarn eitimi konusunda da bizzat rnek olmutur. Kendi zamannn artlarna gre zaman zaman dorudan onlarla muhatap olarak onlar eitmi, bazen eleri vastasyla onlarn renmelerini salam, duruma gre de erkeklerin kendisinden rendiklerini evlerinde hanmlarna retmelerini tlemitir. Bir "retici" olarak gnderildiini ifade eden Hz. Peygamberin kiiliinde, bir retmenin, rehberin takip etmesi gereken yol, dnce, ahlk, davran, konuma slubu gibi konularda rneklik vardr.
nite 6

167

niteyi Gzden Geirelim

1) Hz. Peygamberin, kendisini "retici" olarak nitelendirmesi, Kuran- Kerimdeki hangi ayet ile temellendirilebilir? 2) Eitim-retim ilerinin yrtld ilk mekn neresidir? 3) Hz. Peygamberin okuma-yazmaya verdii deeri ifade eden bir olay anlatnz. 4) Hz. Peygamber, kadnlarn eitimini nasl yrtmtr? 5) Hz. Peygamber, eitim retim ilerini yrtrken hangi ilkelere dikkat etmitir?

Deerlendirme Sorular
1. Aadakilerden hangisi Hz. Peygamberin okuma-yazmaya verdii nemin
nite 6

gstergesi deildir? A) Medine Vesikas B) Nfus saym C) Kuran- Kerimin yazdrlmas D) eitli yerlere eliler gnderilmesi

2. Aadakilerden hangisi Hz. Peygamberin eitim ve retimde uyduu ilkelerden deildir? A) Kiisel farkllklara dikkat etmesi B) Gerektiinde tekrarlara yer vermesi C) Zor olandan retmeye balamas D) Sorulara nem vermesi

168

3. "lim renmek, her Mslmana -erkek ve kadn- farzdr." "lim definelerdir ve o definelerin anahtar da soru sormaktr. Allahn rahmeti zerinize olsun; soru sorun. nk soru sormada drt kiiye ecir vardr: Sorana, retene, dinleyene ve bunlar sevene." "Kimse bir ilmi yaymaktan daha stn bir sadaka veremez." "Allahm, fayda vermeyen ilimden sana snrm." "Allahm, beni ilimle zengin et; aklla ve yumuaklkla beze; ktlkten ekinmekle ycelt; kt ilerde bulunmamakla gzelletir.

Yukardaki hadislerden hangi sonu kartlamaz?

nite 6

A) lim kadn-erkek herkes iin deerlidir. B) ok soru sormak iyi bir ey deildir. C) lmin fayda vermesi iin dua etmek gerekir. D) lim insan gerek zenginlie ulatrr.

169

Cevaplar
nite I 1) A, 2) B, 3) C, 4) D, 5) C, 6) D nite II 1) A, 2) C, 3) B, 4) A, 5) D, 6) C, 7) D, 8) D, 9) A, 10) C nite III 1) C, 2) A, 3) D, 4) D, 5) C, 6) D, 7) D nite IV 1) B, 2) D, 3) C, 4) C, 5) D, 6) D
Cevaplar

nite V 1) C, 2) A, 3) D, 4) B nite VI 1) D, 2) C, 3) B

170

Kaynaka
Algl, Hseyin, lemlere Rahmet Hz. Muhammed, Ankara 1994. Algl, Hseyin, slm Tarihi, I, stanbul, 1986. Azam, Abdurrahman, Rasul-i Ekremin rnek Ahlk, ev. Hayreddin Karaman, stanbul 1971. Belazuri, Ensabl- Eraf, Kahire, 1959. Bilgin, Beyza, slm ve ocuk, TDV Yaynlar, Ankara 1997. Bozkurt, Nahide, Siyer (Hz. Muhammedin Hayat), mam Hatip Liseleri Ders Kitab, MEB Devlet Kitaplar, Ankara 2003. Buhari, Sahih, ar Yaynlar, stanbul, 1992. aatay, Neet, slm ncesi Arap Tarihi ve Cahiliye a, Ankara 1982. Derveze, zzet, Kurana Gre Hz. Muhammedin Hayat, I-III, ev. Mehmet Yolcu, stanbul 1998. Dikici, Recep, ki Cihan Gnei Hz. Muhammed Aleyhisselam, stanbul 1984. Diyanet lmi Dergi-Peygamberimiz Hz. Muhammed (sav)-zel Say-, Ankara 2000. Doutan Gnmze Byk slm Tarihi, I, Redaktr, Hakk Dursun Yldz, stanbul 1986. Ebu Gudde, Abdlfettah, Bir Eitimci Olarak Hz. Muhammed ve retim Metotlar, ev. Enbiya Yldrm, stanbul 1998. Geliim ve renme Psikolojisi, Edit. Binnur Yeilyaprak, Pegema Yaynevi, Ankara 2003. Gl, Nezahat, Zaman Ynetimi, Eitim Ynetimi Dergisi, Yl:7, Say:25, K 2001. Gnaltay, emsettin, slm ncesi Araplar ve Dinleri, Sadeletirenler: M. Mahfuz Sylemez-Mustafa Hizmetli, Ankara 1997.
171

Kaynaka

Halil, madddin, Muhammed Aleyhisselam, Konya 2003. Hamidullah, Muhammed, slm Peygamberi, I-II, stanbul 1980. Hasan, H. brahim, Siyas-Din-Kltrel-Sosyal slm Tarihi, I, ev. smail Yiit ve Arkadalar, stanbul 1985. Heykel, Muhammed Hseyin, Hz. Muhammedin Hayat, I-II, ev. Vahdettin nce, stanbul 2000. Hizmetli, Sabri, slm Tarihi, Ankara 1999. Hz. Peygamberin Hayatndan Davran Modelleri, Yayna Hazrlayan, Recep Kl, Ankara 1998. bn Abdirabbih, el-Ikdl-Ferid, c. IV, Beyrut, 1985. bn Hanbel, Msned, I-IV, ar Yaynlar, stanbul 1982. bn Hiam, es-Siretn-Nebeviyye, Kahire, 1999, c.II.
Kaynaka

bn Mce, Snen, ar Yaynlar, stanbul 1992. bn Sad, et-Tabakatl-Kbra, c.I, Beyrut, 1985. bn-i Hiam, Hz. Muhammedin Hayat (es-Siretn-nebeviyye), ev. zzet HasanNeet aatay, Ankara 1971. bnl Arabi el-Maliki, Sahiht-Tirmizi erhi, Kahire 1931. bnl-Esir, el-Kamil fit-Tarih, Beyrut 1989, c.II. Kuran- Kerim ve Aklamal Meali, Trkiye Diyanet Vakf (Heyet), Ankara 2000. Mslim, Sahih, ar Yaynlar, stanbul 1992. zaydn, Abdlkerim, Arap Trkiye Diyanet Vakf slm Ansiklopedisi, III, 321324. zaydn, Beyza - Mualla Seluk, Din retimi, Gn Yaynclk, Ankara 1999. zbek, Abdullah, Bir Eitimci Olarak Hz. Muhammed, Konya 1995. Saram, brahim, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesaj, DB. Yaynlar, Ankara 2001.

172

Saram, brahim, lk Dnem slm Tarihi, Ak retim Yayn 574, Eskiehir 1999. Seme Hadisler, DB. Yaynlar, Ankara 2000. arkavi, Abdurrahman, zgrlk Peygamberi Hz. Muhammed, ev. Muharrem Tan, stanbul 1993. Taberi, Tarihl mem Vel-Mluk, I-IV, stanbul 1992. Watt, W. Montgomery, Hz. Muhammed Mekkede, ev. M. Rami Ayas-Azmi Yksel, Ankara 1986. Yakubi, Tarihu Yakubi, c. II, Beyrut tarihsiz. Yiit, smail - Rait Kk, mam Hatip Liseleri in Siyer,1-2, stanbul 1997.

Kaynaka

173

Okuyucu Notlar

174

Okuyucu Notlar

175

Okuyucu Notlar

176