Pazar 23 Kasm 1997 Milliyet

Bizim iinde bulunduumuz helikopter lm tehlikesi geirdi. (Gazeteci-yazar Yavuz Gkmen, Siyaset Meydannda Gneydou izlenimlerini anlatrken)

Gnn sz
Geenlerde gazetede bir aklama duydum.
(Mega Zoom Programnda muhabir Seher arklann bir popuya sorusundan)

Pazar 22 ubat 1998 Milliyet

srail, olas bir sava ihtimaline kar (Serap Ezg, Kanal D Haberde syledi.)

Kk Begm, her akam ldrlen babasnn iten bekliyor. kp eve gelmesini bekliyor

Yaanm gerek ak ykleri

Ne gzel ite!
Salarm yzde doksan herkes beeniyor. Demet Akaln

Kadn bayan
Talk Showcu kadn bayan var m?
(zlem Conker Nurseli dize soruyor.)

Her adan
Bu konser, hem lkemiz hem de Trkiye asndan ok nemlidir. Atilla zdemirolu

Kaybolan gol
Evet sevgili izleyenler, Beikta 1-0lk malubiyetten 2-0lk galibiyete ulat. (Beikta-Malmo ma spikeri)

Komple
Az sonra dl treni verilecek. Murathan

Maallah
Benim dedem 50 senedir evli, bir asr devirdiler yani.
(Biz Evleniyoruzdan Aybars)

Gayet net grnyor

Gryorsunuz, da keileri yaklak yllardr burada. (Star TVde Yaz Gnei adl programn muhabiri)

Darbukay eittik
arknn byk bir blmnde darbuka ve ben sylyorum. (zcan Deniz yeni albmnden sz ederken)

Yapmamak gerek
Ben insanlar tanmadan infazsz yarg yapmak istemiyorum. Ferhat Gzel

Sonu
Neticesinde bu neticeli bir ma. Her trl netice olabilir. Kvan Oktay

Numunelik
Bana yle rnek olarak bir rnek verebilir misin? Erman Torolu

Hepimiz oradaydk
Bayanlar glle atma finali, hatrlayacaksnz ilk kez M.. 776 ylnda Atinada yaplmt. Zafer Akyol

Kuyruk ieride
Futbolcunun sol n aya ceza sahasnn dnda. Ali Aydn

Hi ho deil
Beikta son zamanlarda oynad en iyi oyunlardan birini oynad. Faik etiner

Gzel sorular
Haber: Mahkmlar tnel kazarak katlar? Reha Muhtar sorar: Mahkmlar kamak iin mi tnel kazdlar? *** Reha Muhtar sorar: Doutan kr olduunuzu anladm da beyefendi, kkken de gzleriniz grmyor muydu? Onu soruyorum.

Aman inciler dklmesin!

ANLATIM BOZUKLUKLARI
ANLATIM BOZUKLUU NEDR? Szl ve yazl anlatmda baarl olabilmemiz iin dili doru kullanmamz gerekir. Bu da dilimizin kurallarn ve anlatm ilkelerini iyi bilmemize baldr. Dilin kurallara ve anlatm ilkelerine aykr kullanlmasndan kaynaklanan bozukluklara anlatm bozukluu denir. Anlatm bozukluklarnn eitli nedenleri vardr. imdi bunlar zerinde ayrntlca duralm: 2. E Anlaml Szcklerin Ayn Cmlede Kullanlmas E anlaml szckleri ayn cmlede kullanmak yanltr. Bunlardan birinin kullanlmas yeterlidir. Aadaki cmleler bu ilkeye uyulmad iin anlatmca bozuktur. Koyu yazl szcklerden biri atlrsa, cmlelerdeki anlatm bozukluu ortadan kalkar: Her zaman byle fkeli, sinirli midir? Bu bo, anlamsz inad brak artk. A. GEREKSZ SZCK KULLANIMI yi bir cmle yeterince szckten oluur. Baka bir deyile, gereksiz szck iermez. Buna duruluk denir. Duruluu salamak iin anlatma katks olmayan szckleri kullanmamak gerekir. Yoksa anlatm bozuk olur. Aadaki cmleler, koyu yazlan szcklerin gereksiz kullanm nedeniyle duru deildir: Yaan yamur sele neden oldu. e gitmek zere evden dar kt. Buraya p dkmek kesinlikle yasaktr. Hemen derhal snfa gir. Endieli, kaygl bir bekleyi balad. Cmlelerin duruluunu bozan etkenleri u balklar altnda ele alabiliriz: Kurtulu Savan ne g ve zor koullarda kazandmz unutmayalm. Bu yl da yine ya az oldu.

3. Etmek, Olmak Yardmc Fiillerinin Gereksiz Kullanlmas Dilimizde etmek, olmak yardmc fiillerini ska kullanrz. Bilindii gibi, bu fiiller ad soylu szcklerle birlikte kullanlarak birleik fiil oluturur. Ancak bunlardan bir blmn tek bana karlayan fiiller vardr. Bunlar varken yardmc fiille oluan birleik fiilleri kullanmaya gerek yoktur: Hastann ksa srede iyi olacan umut ediyorum. (Yanl kullanm) Hastann ksa srede iyileeceini umuyorum. (Doru kullanm) *** Kadncaz yine hasta olmu. (Yanl kullanm) Kadncaz yine hastalanm. (Doru kullanm) *** Ondan kuku ettiim iin ok utanyorum. (Yanl kullanm) Ondan kukulandm iin ok utanyorum. (Doru kullanm) Etmek, olmak fiilleri dndaki baz fiillerin kullanmnda da gereksizlikler grlebilir. Bunlara da dikkat etmek gerekir:

1. Cmlede Anlama Katks Olmayan Szckler Kullanlmas Cmleden karldnda anlamda herhangi bir daralmaya neden olmayan szck ya da szckler gereksiz kullanlm demektir. Aadaki cmlelerde koyu yazlm szcklerin kullanm gereksizdir: e gidi saatlerinde durak yeri ok kalabalk oluyor. Aramzdaki mevcut sorunlar zelim. Birok banka tat arac kredisi veriyor. Onunla saat sreyle grt. Bu karlkl tartmaya son verin artk.

e girmek isteinde bulunanlarn bir form doldurmas gerekiyormu. (Yanl kullanm) e girmek isteyenlerin bir form doldurmas gerekiyormu. (Doru kullanm) *** Snav iin bavuru yaptn m? (Yanl kullanm) Snav iin bavurdun mu? (Doru kullanm) UYARI Cmlenin duruluu yannda bir de yalnl sz konusudur. Bu iki kavram ou kez birbirine kartrlmaktadr. Yalnlk, cmlenin ss ve zentiden arndrlmas demektir. rnein, gzel konuup yazacam diye, doallktan uzaklaarak dnce ve duygular gereksiz ve abartl benzetmelerle anlatmaya almak yanl bir tutumdur. nemli olan, anlatmak istediklerimizin kolayca anlalr olmasdr. Aadaki cmlelerden hangilerinin yaln olup olmadn inceleyelim: Kzcazn gzlerinden akan yalar, bir rmak gibi szlerek yanaklarndan akyordu. (Yaln deil) Kzcaz alyordu. (Yaln) *** Kemal Sunal da Tanrnn yce rahmetine kavutu. (Yaln deil) Kemal Sunal da ld. (Yaln)

RNEK SORU 2 Aadaki cmlelerin hangisinde gereksiz szck kullanmndan kaynaklanan bir anlatm bozukluu vardr? A) Annem imdi dar kt. B) ocuk pencereden ieri bakt. C) Akamki film olduka gzeldi. D) Gizli srrm kimseye syleme.

ZM Son seenekteki gizli szcnn kullanm gereksizdir. nk sr zaten gizlilik zellii tar. Yant D

B. AIKLII BOZAN KULLANIMLAR Anlatlanlarn kolayca anlalr olmasna aklk denir. Bir cmleden farkl anlamlar karlyor-sa, o cmle ak deildir. Cmlenin akln bozan etkenleri yle sralayabiliriz: 1. Szcklerin Uygun Yerde Kullanlmamas Szcklerin uygun yerde kullanlmamasyla ilgili anlatm bozukluklar, genellikle sfatlarla zarflarn yanl kullanmndan kaynaklanmaktadr. Aadaki rnekleri inceleyelim: Birok ii sigortasz i yerlerinde altrlyor. Bu cmle ak deildir. Bu durum, sigortasz szcnn i yerlerinde tamlamasnn sfat olarak kullanlmasndan kaynaklanmaktadr. Bu szcn altrlyor fiilinin zarf olarak kullanlmas gerekirdi: Birok ii i yerlerinde sigortasz altrlyor. *** Yeni evden kmtm ki telefon ald. Bu cmlede de yeni szc evden szcnn sfat olarak deil; kmtm fiilinin zarf olarak kullanlmalyd: Evden yeni kmtm ki telefon ald.

RNEK SORU 1 Aadaki cmlelerin hangisinde alt izili szcn kullanlmas gereksizdir? A) Hl bana bakp duruyor. B) Atatrk ok seviyorum. C) Bu i sana pahalya patlar. D) Sabahlar genellikle erken kalkarm.

ZM lk seenekteki bakp durmak eylemin srdn bildirdiine gre, hl szcnn kullanm gereksizdir. Yant A
4

2. Karlatrmalarn Yanl Kullanlmas Anlatmda zaman zaman birtakm karlatrmalara bavururuz. Bunlarn yanl yaplmas cmlenin anlalr olmasn engellediinden anlatm bozukluklarna neden olur:

Aabeyim futbolu benden ok sever. Bu cmlede anlatlmak istenenin ne olduu ak deildir. Aabey, futbolu kardeini sevdiinden ok mu seviyor; yoksa aabeyin futbol sevgisi, kardeinin futbol sevgisinden mi fazla? kinci anlam anlatlmak isteniyorsa cmlenin u biimlerde olmas gerekir: Aabeyim, futbolu benim sevdiimden ok sever. Aabeyimin futbol sevgisi benimkinden oktur. *** Babama gre annem tutumlu. Bu cmleden de iki anlam karlabilir: Babamn dncesine gre annem tutumlu. Annem, babamdan tutumlu. Bu durumda, anlatlmak istenen neyse, cmle ona gre kurulmaldr. 3. Zamirlerin Eksik ya da Yanl Kullanlmas Tamlayan zamir olan ad tamlamalarnda tamlayann kullanlmamas bazen anlatm bozukluuna yol aar. Byle durumlarda mutlaka tamlayan durumundaki zamiri kullanmak gerekir: Bana yaptklarn unutabilir miyim? Bu cmle ak deildir. nk yaptklarn szcnn tamlayan kullanlmam, bu da bir anlam kapallna neden olmutur. Bu tamlayan senin ya da onun szc olabilir. Her ikisi de olabileceine gre, bu cmleden iki anlam kar. Bunu nlemek iin, yaptklarn szcnn bana anlatlmak istenene uygun bir kii zamiri getirilmelidir: Senin bana yaptklarn unutabilir miyim? Onun bana yaptklarn unutabilir miyim? *** Snf bakan, Oyay snfta olduu hlde yoklama listesinde yok gstermi; onu uyarmalym. Bu cmledeki onu zamirinin snf bakannn m, yoksa Oyann m yerine kullanld belli deildir. te burada olduu gibi, bir zamiri iki adn yerini tutacak biimde kullanmak akla engel olur. Sz konusu cmle anlatlmak istenene gre u biimlerde kurulabilir: Snf bakann uyarmalym; Oyay snfta olduu hlde yoklama listesinde yok gstermi. Oyay uyarmalym, snf bakan onu snfta olduu hlde yoklama listesinde yok gstermi.
5

4. Noktalama aretlerinin Eksik ya da Yanl Kullanm Noktalama iaretlerinin zellikle de virgln eksik ya da yanl kullanm anlamda birtakm belirsizliklere neden olabilir. Bunlara dikkat etmek gerekir. Aadaki cmleleri inceleyelim: Oku baban gibi cahil kalma. Bu cmlede virgl kullanlmamasndan kaynaklanan bir anlam kapall, dolaysyla anlatm bozukluu vardr. nk cmleden iki anlam karlabilmektedir: ocuun okumas, babas gibi okumayp cahil kalmamas ve ocuun da babas gibi okumas, cahil kalmamas. Bu durumda, anlatlmak istenene gre, cmle u iki biimde noktalanabilir: Oku, baban gibi cahil kalma. Oku baban gibi, cahil kalma. *** Aadaki cmlelerde de virgln farkl yerlerde kullanlmasnn anlam zerindeki etkilerini gryoruz: Yaral, hemireye yalvarrcasna bakt. Yaral hemireye, yalvarrcasna bakt.

RNEK SORU 1 Aadaki cmlelerin hangisi aklk ilkesine uygundur? A) Bana gre Orhan inat. B) nl Trk yazar Jack Londonun romanlarn ok beendiini syledi. C) Gnete ok kald iin hastalanm. D) Kaybolan annemin bileziini bahede buldum.

ZM A, B, D seeneklerindeki cmleler ak deildir. Ada, Bence Orhan inat. ve Orhan benden inat. anlamlar kyor. Bde, yazar szcnden sonra virgl konulmad iin bir anlam belirsizlii oluuyor, sanki Jack London Trk yazarym gibi bir anlam kyor. Bu, ayn zamanda bir bilgi yanlna da neden oluyor. Dde, kaybolan szcnn yanl yerde kullanlmas anlam belirsizletiriyor. Bu szcn annemin szcnden sonraya alnmas gerekir. Bu durumda aklk ilkesine uyan nc seenekteki cmledir. Yant C

RNEK SORU 2 Aadaki cmlelerin hangisi ak deildir? A) Yamur yine sele neden oldu. B) Sylediklerinden hibir ey anlamadm. C) Sulu, polis tarafndan gz altna alnd. D) Murat benden uzun boyludur. ZM kinci seenekte kii zamiri eksikliinden kaynaklanan bir anlam kapall vardr. Bunu ortadan kaldrmak iin sylediklerinden szcnden nce senin ya da onun szc getirilmelidir. Yant B

Aadaki cmleleri inceleyelim: Onunla aramzda aa yukar tam ya var. Bu cmlede, yaklaklk bildiren aa yukar ikilemesiyle kesinlik bildiren tam szcnn birlikte kullanlmas yanltr. Cmle u biimlerde kurulmaldr: Onunla aramzda tam ya var. Onunla aramzda aa yukar ya var. *** Bu ma kesinlikle berabere bitebilir. Bu cmlede, ya kesinlikle szc karlmaldr ya da bitebilir yerine biter denilmelidir: Bu ma berabere bitebilir. Bu ma kesinlikle berabere biter. *** yle fkeliydi ki gzleri parlyordu.

C. AKLA UYGUN OLMAYAN KULLANIM Bir cmle biimsel ynden olduu kadar mantksal adan da doru olmaldr. Bir baka deyile, bir cmle biimsel adan doru, mantksal adan yanlsa, o cmlenin anlatm bozuk demektir. Cmlenin akla uygun olmay eitli nedenlerden kaynaklanabilir. Bunlar u balklar altnda sralayabiliriz: 1. Bilgi Yanllar Yanl bilgi aktarm cmlede anlatm bozukluuna neden olur: stanbul 29 Mays 1553te fethedildi. Bu cmle yanltr. Dorusu u biimdedir: stanbul 29 Mays 1453te fethedildi. Bilgi yanlna dmemenin yolu, kiinin bilmedii konulara girmemesidir.

Bu cmlede, fkeli olmak ile sevin ve istek ifade eden gzleri parlamak deyimi birbiriyle anlamca elimektedir. Cmlenin doru biimi unlardan biri olabilir: yle fkeliydi ki gzlerinde imekler akyordu. yle fkeliydi ki gzlerini kan brmt. yle fkeliydi ki gzleri dnmt. *** Ne konutuklarn grmedim. Bu cmlede de konuma ile grme birbiriyle elimektedir. nk konuma grlmez, duyulur. yleyse cmlenin dorusu u biimdedir: Ne konutuklarn duymadm. RNEK SORU 1 Aadaki cmlelerin hangisinde elien szcklerin birlikte kullanlmasndan kaynaklanan bir anlatm bozukluu vardr? A) Filmle ilgili olumlu tepkiler var. B) Bebein elleri pamuk kadar yumuakt. C) Onu arada bir grdm oluyor. D) O da benim kadar zlm olsa gerek. ZM lk seenekte kullanlan olumlu tepkiler elikili bir deyitir. nk tepki, olumlu bir eylem deil; bir olaya kar gsterilen olumsuz davrantr. Sz konusu cmlede, olumlu tepki yerine olumlu eletiri kullanlmaldr. Yant A
6

2. Benzetme Yanllar Benzetmede benzeyenle kendisine benzetilen arasnda yanl ilgi kurmak cmlenin akla uygunluuna aykrdr: Ezgi, kei gibi kurnazdr. Kei, dilimizde kurnazln deil; inatln simgesi olarak kullanlr. Bu durumda cmlenin yle olmas gerekir: Ezgi, kei gibi inatdr.

3. elien Szcklerin Birlikte Kullanlmas Ayn cmlede elien szckleri birlikte kullanmamak gerekir.

RNEK SORU 2 Aadaki cmlelerin hangisinde deyim, aklamasyla ters dmektedir? A) Az pektir, ondan laf kmaz. B) Gzn boyuyor, alcy bir gzel aldatyorlar. C) Buz stne yaz yazard, ite byle yetenekliydi. D) nce eleyip sk dokuyor, her eyi enine boyuna dnp hesaplyor.

Onlar le zeri gelirler. *** Bulutlar gkyzn kapsad. Bu cmlede de kapsamak szc yerine kaplamak kullanlmaldr. nk kapsamak, iine almak anlamndadr. Kaplamak ise her yann rtmek anlamna gelmektedir. yleyse cmlenin doru biimi udur: Bulutlar gkyzn kaplad. *** Aada birbiriyle ska kartrlan szcklere rnekler verilmitir. Bunlarn anlamlarn szlkten reniniz. ekmek-dikmek, kapsamak-kaplamak, sresre, ounluk-okluk, karn-karlk, balbaml, renim-retim, sonunda-sonucunda, fiyat-cret-bedel, azmsamak-kmsemek, eyereer, tepki-yank, zorunlu-zorunda, ayrcalkayrlk, ayrnt-ayrm, saptama-saplant, yaknyaklak, grup-gurup, yayn-yaym, glenmekglemek, olanak-olaslk

ZM Seeneklerde srasyla az pek, gz boyamak, buz stne yaz yazmak, ince eleyip sk dokumak deyimleri kullanlmtr. Bunlardan buz stne yaz yazmak aklamasna ters dmektedir. nk sz konusu deyimin anlam, sresi, etkisi ok az olacak bir i yapmak; bir kimseye etki yapmayan szler sylemektir. Bunun yetenekli olmakla bir ilgisi yoktur. Yant C

RNEK SORU Aadaki cmlelerin hangisinde szcn yanl kullanmndan kaynaklanan bir anlatm bozukluu vardr? A) O kadar almasna karn Trke yazlsndan iyi not alamad. B) Tarlann kysna fidan ekmiler. C) ounluk salanamad iin toplant ertelendi. D) Ar yamur sele neden oldu.

. SZCKLERN BRBRYLE KARI TIRILMASI VE ANLAMINA DKKAT EDLMEDEN KULLANILMASI ou kez, anlamlar farkl baz szckler kke ya da sese birbirine benzedii iin yanl kullanlmaktadr. Bazen de cmlede kullanlan szckler, anlam iyi bilinmedii iin yanl seilmektedir. Dolaysyla bu durumlar anlatm bozukluklarna neden olmaktadr. Aadaki cmlelerde koyu yazl szcklerin kullanmn inceleyelim: O iy yumurtadan holanr. Bu cmlede iy szc deil, i kullanlmaldr. nk iy, havada buu durumundayken akamn ve gecenin serinliiyle yerde ya da bitkilerde toplanan kk su damlalardr. i ise pimemi ya da az pimi anlamndadr. yleyse cmlenin doru biimi udur: O i yumurtadan holanr. *** Onlar yle zeri gelirler. Bu cmlede yle szc yerine le szc kullanlmaldr. nk yle, onun gibi, onabenzer anlamndadr. le ise gn ortas anlamnda bir zaman dilimidir. Bu durumda cmlenin doru biimi yledir:
7

ZM kinci seenekteki ekmek szc yanl kullanlmtr. nk ekmek szc taneli bitkiler iin kullanlr. Fidan iin kullanlmas gereken, dikmek szcdr. Yant B

D. TAMLAMA YANLI LARI Ad ve sfat tamlamalarnn yanl kullanlmasndan kaynaklanan anlatm bozukluklar vardr. Bunlar inceleyelim: 1. Ad Tamlamasyla lgili Yanllar Ad tamlamasyla ilgili yanllar u balklar altnda ele alabiliriz:

a. Tamlayan-Tamlanan Eklerinin Eksik Kullanlmas Kiiler dnceleri birbirinden farkl olabilir. Bu cmlede dnceler szcnn tamlayan olan kiilere -in tamlayan eki getirilmemesi, anlatm bozukluuna neden olmutur. Cmlenin doru biimi yledir: Kiilerin dnceleri birbirinden farkl olabilir. *** etinin ceket kirlenmi. Bu cmlede ise etin szc -in tamlayan eki aldna gre, ceket szcnn de -i tamlanan eki almas gerekirdi. Bu ekin eksik kullanm nedeniyle sz konusu cmlede anlatm bozukluu vardr. Cmlenin dorusu u biimdedir: etinin ceketi kirlenmi. *** Burada bir noktay daha aklayalm: Bilindii gibi ad tamlamasnda tamlanan eki olarak kullanlan -i, tamlayan szck dt zaman iyelik eki olarak adlandrlmaktadr: Dedemin evi ok gzelmi. (Tamlanan eki) Evi ok gzelmi. (yelik eki) Kimi zaman tamlanan olmamasna karn baz szcklere -i iyelik ekinin getirildii grlmektedir. Bu da bir anlatm bozukluu nedenidir. Aadaki cmleleri inceleyelim: Gzel konumasn bilmiyorsun. (Bozuk anlatm) Gzel konumay bilmiyorsun. (Doru anlatm)

c. Tamlayan ile Tamlanann Birbirine Uygun Kullanlmamas Kimi zaman bir tamlanann birden fazla tamlayan olabilir. Bu tr kullanmlarda tamlayan ile tamlanan arasnda uyum salanamamas, anlatm bozukluuna neden olur. Aadaki rnee bakalm: Benim ile onun dncesi rtmyor. Bu cmlede dncesi tamlanannn iki tamlayan var. Bunlar, benim ve onun szckleridir. Onun dncesi tamlamasnn kullanm dorudur; ancak benim dncesi biiminde bir kullanm yanltr. Dorusu benim dncem biimindedir. Bu durumda cmlenin doru biimi yledir: Benim dncem ile onun dncesi rtmyor.

. Belirtisiz Ad Tamlamalarnda Aklayc Szlerin Yanl Yerde Kullanlmas zmir eski valisi nereliydi? Belirtisiz ad tamlamalarnda aklayc szler tamlayanla tamlanan arasna girmez. Bu szler tamlayann bana getirilir. Bu durumda, zmir valisi tamlamasnn zmir eski valisi biiminde deil; eski zmir valisi olarak kullanlmas gerekir. yleyse cmlenin doru biimi udur: Eski zmir valisi nereliydi? Aadaki rneklere bu adan gz gezdirelim: eitici ocuk filmi (Doru) ocuk eitici filmi (Yanl) yeni bulak makinesi (Doru)

b. Tamlayann Eksik Kullanlmas Virgllerle sralanm ya da balalarla balanm cmlelerde gerektii hlde tamlayann kullanlmamas akl nler; dolaysyla anlatm bozukluuna yol aar. Aadaki rnei inceleyelim: Snfmza yeni bir kz renci geldi, mevcudu oald. Bu cmlede mevcudu szcnn bana bir tamlayan getirilmemesi, anlatm kapallna neden olmutur. Mevcudu oalann kzlar m, yoksa snf m olduu belli deil. Anlatlmak istenene gre, cmle u biimlerde olmaldr: Snfmza yeni bir kz renci geldi, kzlarn mevcudu oald. Snfmza yeni bir kz renci geldi, snf mevcudu oald.
8

bulak yeni makinesi (Yanl) yksek makine mhendisi (Doru) makine yksek mhendisi (Yanl) 2. Sfat Tamlamasyla lgili Yanllar Toplant gnlerdir devam ediyor. Aradan birok yllar geti. Yukardaki cmlelerde koyu yazl sfat tamlamalar yanl kullanlmtr. nk zel durumlar dnda say sfatlar ile baz belgisiz sfatlarn tamlananlar tekil olarak kullanlr. Bu durumda yukardaki cmlelerin doru biimleri yledir: Toplant gndr devam ediyor. Aradan birok yl geti.

Bu arada bir noktay daha akla kavuturalm. Tamlayan ile tamlanan arasndaki uyumazlklar, ad ve sfat tamlamalarnn birlikte kullanm srasnda daha ok grlr. Bu tr kullanmlarda dikkatli olmak gerekir. nk byle durumlarda iki tamlanan iin bir tamlayan kullanlmasndan kaynaklanan anlatm bozukluklar ortaya kmaktadr. Aadaki rnei inceleyelim: Krsal ve kent yaam birbirinden ok farkldr. Bu cmlede yaam tamlanannn krsal ve kent olmak zere iki tamlayan var. Ancak bu tamlayanlardan biri (krsal) sfat, dieri (kent) addr. Bu durumda ortak tamlanan durumundaki yaam ad, tamlayan olan krsal sfatyla uygun dmemektedir. nk tamlamann krsal yaam deil, krsal yaam biiminde kullanlmas gerekir. Dolaysyla her tamlayan iin ayr bir tamlanan kullanmak gerekir. Sz konusu cmlenin doru biimi yledir: Krsal yaam ve kent yaam birbirinden ok farkldr. RNEK SORU Aadaki cmlelerin hangisinde anlatm bozukluu vardr? A) Pazardan biraz meyve al. B) Her gnleri byle geiyor onun. C) O iki ya byk benden. D) Aacn uzun dallarn kestiler. ZM kinci seenekteki her gnleri tamlamasnn her gn biiminde kullanlmas gerekir. nk her sfatnn tamlanan tekil biimde kullanlr. Cmlenin dorusu, Her gn byle geiyor onun. biimindedir. Yant B E. CMLENN KURULU UYLA LGL YANLI LAR Anlatm bozukluklarnn bir blm; birleik olan, virgl ve noktal virgllerle sralanan ya da balalarla birbirine balanan cmlelerde grlr. Bunlar u balklar altnda ele alabiliriz: 1. Yklem Yanllar a. Yklem Eksiklii Kimi zaman birden fazla yklem ieren cmleler kullanrz. Bu tr cmlelerde yklem eksikliinden kaynaklanan anlatm bozukluklar ortaya kmaktadr.
9

Aadaki rnekleri inceleyelim: Basketbolu az, futbolu ise hi sevmem. Bu cmlede anlatlmak istenen, basketbolun az sevildii, futbolun ise hi sevilmediidir. Ancak az szcnden sonra virgl getirilerek sevmem yklemi basketbol ve futbol iin ortak kullanlmtr. O zaman da basketbolu az sevmem gibi garip bir anlam ortaya kmaktadr. Cmlenin doru olmas iin az szcnden sonra severim yklemi getirilmelidir: Basketbolu az severim, futbolu ise hi sevmem. *** Markal ve ezik olmayan tpleri kullanmalyz. Bu cmlede olmayan yardmc fiili, markal ve ezik szckleri iin ortak kullanlmtr. Bu durumda markal olmayan biiminde bir kullanm sz konusu olmaktadr ki, bu da anlatlmak istenenle rtmemektedir. Bunun zm markal szcnden sonra olan fiilimsisini getirmektir: Markal olan ve ezik olmayan tpleri kullanmalyz. Cmlenin yle olmas daha uygundur: Ezik olmayan, markal tpleri kullanmalyz. *** Onun gelmesi ile gidii bir oldu. Bu cmlede gelmesi ve gidii fiilimsileri yapca farkl kullanlmtr. Bunlardan birinin yaps yelenmelidir: Onun gelmesi ile gitmesi bir oldu. Onun gelii ile gidii bir oldu. Aada da yklem eksikliinden kaynaklanan anlatm bozukluklar vardr. nceleyiniz. nce biraz yemek, sonra ay itik. Ya herkese ya da kimseye sylemeyin. b. Ek Fiil Eksiklii Yklemi ek fiille kurulmu birden ok yargl cmlelerde, yarglarn birinde ek fiilin kullanlmamas anlatm bozukluuna neden olur: Uzun boylu, ama zayf deildi. ki yargdan oluan bu cmlede ilk yarg olumlu, ikinci yarg olumsuz olarak dnlmtr. Ancak uzun boylu tamlamasnn -di ek fiiliyle tamamlanmamas, yargnn olumluluunu ortadan kaldrm; Uzun boylu deildi. gibi olumsuz bir anlam yklenmesine neden olmutur. Cmle u biimde kurulursa bu yanllk ortadan kalkar: Uzun boyluydu, ama zayf deildi. *** Babam bu konuda beni uyarm, ama onu dinlememitim.

Bu cmlede de birleik zamanl iki fiil (uyarmdinlememitim) var. Ancak zneleri farkl olan bu fiillerden ilki (uyarm), sonuna -di ek fiili getirilmedii iin yanl kullanlmtr. nk bu durumda, dinlememitim fiilinin sonuna getirilen ek fiil, dier fiil iin de geerli olmakta, Babam bu konuda beni uyarmtm. biiminde yanl bir kullanm ortaya kmaktadr. Cmlenin dorusu u biimdedir: Babam bu konuda beni uyarmt; ama onu dinlememitim. c. at Uyumazl Ortak zneli cmlelerde birden fazla yklem kullanlmas durumunda bunlarn at ynnden uyumuna dikkat etmek gerekir. Bu uyumun salanamad durumlarda anlatm bozukluu ortaya kar. Aadaki rnee bakalm: Ouz, o sabah erkenden kalkp yola kld. Bu cmlede ayn zne iin etken olan kalkmak fiili ile edilgen olan yola klmak fiilinin kullanlmas anlatm bozukluuna yol amtr. Bu anlatm bozukluunun giderilmesi iin iki yol vardr: zne belirtilmek isteniyorsa cmle yle kurulmaldr: Ouz, o sabah erkenden kalkp yola kt. zne belirtilmek istenmiyorsa cmle u biimde olmaldr: O sabah erkenden kalklp yola kld. Aadaki bozuk anlatml cmleleri bu erevede inceleyiniz. Eyalar bir odaya toplanp evi boyad. Paragraf sorular ksa srede zemeyecek kadar zordu. RNEK SORU Aadaki cmlelerin hangisinde yklem eksikliinden kaynaklanan bir anlatm bozukluu vardr? A) Kardeim gmlek, ben kazak aldm. B) Ksa boyluydu; ama iman deildi. C) Az ve z konuan insanlara baylrm. D) Derslerine dzenli alr, iyi notlar alrd. ZM Anlatm bozukluu ilk cmlededir. Aldm yklemi ben szc iin geerlidir; ancak nc tekil kii olan kardeim szc iin uygun deildir. nk, aldm yklemi birinci tekil kiiyi ifade etmektedir. Bu durumda, cmlenin dorusu, Kardeim gmlek ald, ben kazak aldm. biimindedir. Yant A
10

2. zne Yanllar zne yanllar, cmlede zne bulunmamas ya da zne olamayacak bir szcn zne gibi kullanlmasndan kaynaklanmaktadr: retmenlerimize ne kadar sayg gstersek azdr, nk hep bizim iyiliimizi dnrler. Bu cmlede virglden sonraki ksmn znesi yoktur. Dolaysyla bir anlatm bozukluu sz konusudur. Ancak, ikinci ksmn znesi ayn szck olamaz. nk dnenlerin retmenler olduu belli. Bu durumda en iyi zm, ikinci ksmn bana onlar zamirini getirerek cmleyi, retmenlerimize ne kadar sayg duysak azdr; nk, onlar hep bizim iyiliimizi dnrler. biiminde kullanmaktr. *** Herkes sorumluluunu biliyor, grevini aksatmyor. Bu cmlede de cmlenin virglden sonraki ksmnda bir baka zne kullanlmay anlatm bozukluuna neden olmutur. nk herkes znesi biliyor ve aksatmyor yklemlerinin ortak znesi olarak kullanlm. Bu zne; biliyor yklemi iin uygunken aksatmyor iin uygun deildir. Cmlenin ikinci ksmna uyan zne; kimse, hi kimse, hibiri szcklerinden biridir. yleyse cmle, Herkes sorumluluunu biliyor, kimse grevini aksatmyor. biiminde olmaldr. UYARI zne ve yklemle ilgili anlatm bozukluklarnn bir blm de zne-yklem uyumsuzluundan kaynaklanmaktadr. Bu konuda yanlla dmemek iin zne-yklem uyumuyla ilgili kurallar iyi bilmek gerekir. Aadaki bozuk anlatml cmlelere bir gz atalm: Birou iin nemini kavramyorlar. Bu cmlede zne ile yklem arasnda tekillik-oulluk uyumu yoktur. nk zel durumlar dnda, zne tekilse, yklem de tekil; zne oulsa, yklem de oul olur. Yukardaki cmlede bir okluk ifade eden birou belgisiz zamirinden sonra yklemin tekil kullanlmas gerektii gzden kamtr. Bu durumda cmlenin doru biimi yledir: Birou iin nemini kavramyor. *** Arkadam ve ben sinemaya gittim. Bu cmlede ise zne ile yklem arasnda kii uygunluu yoktur. nk zne kanc kiiyi gsteriyorsa yklemin de ona uymas gerekir. Arkadam ve ben birinci oul kii olan biz demektir. Bu durumda yklemin gittim deil, gittik biiminde kullanlmas gerekir. yleyse cmlenin doru biimi yledir: Arkadam ve ben sinemaya gittik.

RNEK SORU Aadaki cmlelerin hangisinde anlatm bozukluu yoktur? A) Son gnlerde bacaklarm ok aryorlar. B) En sevdii oyunca krld, ok zld. C) Bu sorunlar saymakla bitmez. D) O ve sen iyi anlayorsunuz. ZM Son seenekteki cmlede anlatm bozukluu yoktur. Ada, Organ adlar oul zne de olursa yklem tekil olur. kuralna uyulmamtr. Bde, cmlenin virglden sonraki ksmna ayr bir zne getirilmelidir. nk en sevdii oyunca znesi, zld ykleminin znesi olamaz. Cmle, En sevdii oyunca krld, ocuk ok zld. biiminde kurulmaldr. Cde ise cmlenin znesi yoktur. Nesne olan bu sorunlar tamlamas zne gibi dnlmtr. Bu tamlamann zne olarak kullanlmas iin -i durumundan kurtarlp bu sorunlar biiminde kullanlmas gerekir. yleyse cmlenin dorusu, Bu sorunlar saymakla bitmez. biimindedir. Yant D 3. Tmle Yanllar a. Nesne (Dz Tmle) Eksiklii Nesnenin eksik ya da yklemlerin tmne uygun kullanlmamas anlatm bozar: Atatrke hayrand, ok severdi. Bu cmlede birbirine virglle balanm iki yklem var. Bu yklemler iin ortak geler kullanlm. Buna gre cmleleri ikiye ayrarak yazalm: Atatrke ok hayrand. (Doru) Atatrke ok severdi. (Yanl) Bu yanllk, severdi yklemine nesne getirilmemesinden kaynaklanmaktadr. Cmlenin doru biimi yledir: Atatrke hayrand, onu ok severdi. *** Param arpt ve dvd. Bu cmlede de, Param arpt. olur; ama Param dvd. olmaz. Dvd yklemine ayr bir nesne getirilmesi gerekir. Cmlenin dorusu u biimdedir: Param arpt ve beni dvd. b. Dolayl Tmle Eksiklii Orhunu tanr, gvenir. Bu cmlede, Orhunu tanr. deyii doru; ama Orhunu gvenir. deyii yanltr. Cmle yle kurulmaldr: Orhunu tanr, ona gvenir. ***
11

Kimsesiz ocuklar koruyalm, yardm edelim. Bu cmlede de dolayl tmle kullanlmamas anlatm bozukluuna neden olmutur. Kimsesiz ocuklar koruyalm. olur; ama, Kimsesiz ocuklar yardm edelim. olmaz. Cmle u biimde kurulursa anlatm bozukluu ortadan kalkar: Kimsesiz ocuklar koruyalm, onlara yardm edelim. c. Zarf Tmleci Eksiklii Btn glklere gs gerdi, baa kt. Yukardaki cmlede yarglardan biri doru, dieri yanltr: Btn glklere gs gerdi. (Doru) Btn glklere baa kt. (Yanl) Bu yanl, cmlenin ikinci ksmna zarf tmleci getirilmemesinden kaynaklanmaktadr. Cmle yle kurulursa doru olur: Btn glklere gs gerdi, onlarla baa kt. RNEK SORU 1 nl sanat, arklaryla dinleyicileri coturdu; neeli dakikalar yaatt. cmlesindeki anlatm bozukluu aadaki yollardan hangisiyle giderilebilir? A) Coturdudan sonra ve balac getirilerek B) Dinleyicileri yerine izleyicileri getirilerek C) Neeliden nce onlara getirilerek D) Dakikalar yerine anlar getirilerek ZM Cmledeki anlatm bozukluu da tmle (dolayl tmle) eksikliinden kaynaklanmaktadr. Neeli szcnden nce onlara szc getirilmesiyle bu anlatm bozukluu ortadan kalkar. Yant C RNEK SORU 2 Aadaki cmlelerin hangisinde nesne eksikliinden kaynaklanan bir anlatm bozukluu vardr? A) Durumu zgeye anlattm ve uyardm. B) Teklifimi yeniden deerlendirmenizi dilerim. C) Onun kadar yreklisine rastlamadm. D) Bu ie yatrm yapmaktan korkuyor gibiydi. ZM lk cmlede uyardm fiilinden nce onu nesnesinin getirilmemesi anlatm bozukluuna neden olmutur. Cmle, Durumu zgeye anlattm ve onu uyardm. biiminde olmaldr. Yant A

UYGULAMALAR
1. Aadaki cmleleri gereksiz szcklerden arndrarak noktal yerlere yaznz. a. Byle kt bir felaket yaamamtm. . b. Ara sra bazen tiyatroya gidiyorum. . c. Geziye arkadan da yannda getirdi. . . Bu otomobiller darya ihra ediliyormu. . d. Szleri bana ok etki etti. . 2. Aadaki cmleleri ak duruma getirip yeniden yaznz. a. Anlattklarna inanmam m bekliyorsun? . b. Gen yabancya bankann yerini tarif etti. 4. Aadaki cmleleri anlamsal elikilerden kurtararak yeniden yaznz. a. Uykusuz ara kullanmak tehlikelidir. . b. Kardeimle aramzda yaklak tam ya var. . c. Snav kazandn renince etekleri tututu. . . Bu olayn tek canl tan bendim. . d. Kamuoyundan olumlu tepkiler geldi. . 5. Aadaki cmlelerde tamlama yanllarndan kaynaklanan anlatm bozukluklar vardr. Bunlar dzelterek cmleleri yeniden yaznz. a. Fen ve asker lise snavlarna hazrlanyorum. . b. Orada ok arkadalar edindim. .

. c. Kar yann durmas zerine ulama kapanan ky yollar ald. . . Kendini gelitirmi irketin bana gemeyi baarmt. . d. Birok sanata merakl gencin tiyatroyu semesinin nedenini dndm. .

3. Aadaki cmlelerde alt izili szckler yanl kullanlmtr. Bunlarn yerine dorularn yaznz. a. nsanlar arasnda byk ayrcalklar var. b. Tam ona zge bir davran bu. c. Eitim uzun bir sredir. . Elindeki olaslklar iyi deerlendirmelisin. d. i fiyatlarna zam yapld. c. Yasa d her trl etkinliklere karym. . . Benim ile onun dnya gr ok farkl. . d. Bunca yllarm bouna geirmiim. . 6. Aadaki cmlelerde ge eksikliinden kaynaklanan anlatm bozukluklar vardr. Bunlar dzelterek cmleleri yeniden yaznz. a. Dedesini hem seviyor hem ekiniyordu. . b. evresine bakt, ama gremedi. . c. Burcuyu ne grdm ne de konutum. . . Sorumlu mdr ard ve teekkr etti. . d. Baheye am fidan ve im ekti. .

12

7. Aadaki cmlelerin hangilerinde anlatm bozukluu olduunu bandaki kutucua arp (X) koyarak belirtiniz. Sonra da bunlar doru biimleriyle altlarna yaznz. 1. Yaadm bir anm size anlataym. Deprem sayesinde birok aile perian oldu. alkan, ama zeki deildi. Sence bu cmlede anlatm bozukluu var m? Ev boyanp eyalar tadk. 2. Ben bir, o iki kilo alm. Terliyken souk su iersen hastalanrsn. Onunla iki saat sreyle pazarlk ettim. Yasa, Resm Gazetede yaymlanarak yrrle girdi. Son zamlar yaam koullarnn arlamasn salad. Sorunlar her geen gn gittike byyor. yle becerikliydi ki, kl krk yarard. 3.

RNEK TEST

Aadaki cmlelerin hangisinde alt izili szck gereksiz kullanlmtr? A) Annem bana bu yzden dolay ok kzd. B) Kimse onunla boy lemez. C) Seni imdi daha iyi anlyorum. D) Bu i canm skmaya balad.

Aadaki cmlelerin hangisinde aklk yoktur? A) Bakalarnn dncelerine hi deer vermezdi. B) Arada bir alt i yerinden ayrlrd. C) Onu bu konuda uyarmalsn. D) Onu grmeyeli tam be yl oldu. Aadaki cmlelerin hangisinde deyimin anlamna uygun kullanlmamasndan kaynaklanan bir anlatm bozukluu vardr? A) Kendi hlinde biriydi, kimsenin etlisine stlsne karmazd. B) Parasna hi kyamazd, eli skyd. C) Kaza haberini alnca ok zld, tepesinden kaynar sular dkld sanki. D) ok aceleciydi, azna geleni sylerdi.

Merdivenlerden aa hzla indi. O bana masal anlatr, ben de dinlerdim. Bu olay onun kulana kpe olsun. Say ve belgisiz sfatlar iyi bilmiyorum. Dedemin kulaklar eskisi kadar iyi duymuyorlar. Orhan sever, vgyle sz ederdi. Kimse ondan yardm istemedi. Cumhuriyet 29 Ekim 1923 ylnda ilan edildi. Evlerinde iki tane bilgisayar varm. Syledii szler beni ok etkiledi. Bu iten ok kiiler kar salad. Ondan aylardr bir haber almadm. Karlkl mektuplamamz be yl srd. Onunla ilk kez Ankarada tantm. 5. 4.

Aadaki cmlelerin hangisinde tamlama yanlndan kaynaklanan bir anlatm bozukluu vardr? A) Deprem nedeniyle yzlerce insanlar evsiz kald. B) Sizden biraz anlay bekliyorum. C) Bilimsel ve kltrel gelimeleri yakndan izlemeliyiz. D) Yaz yamuru ksa srer. Aadaki cmlelerin hangisinde yklem eksikliinden kaynaklanan bir anlatm bozukluu vardr? A) Annesini hi zmez, o ne derse yapard. B) Aradan uzun yllar geti, ocuklar byyp evlendiler. C) O bana, ben de ona gvenirim. D) zmiri ok beendi ve oraya yerleti.

13

6.

Zeki renciler paray bir okuyuta hemen kavrayverdiler. Bu cmledeki anlatm bozukluu aadaki nedenlerin hangisinden kaynaklanmaktadr? A) Gereksiz szck kullanlmasndan B) Tmle eksikliinden C) Szcn yanl yerde kullanlmasndan D) Anlam kapallndan 2.

GEM YILLARIN SINAV SORULARI

1.

Bugn Trkiyenin turizm alannda gelimi turist blgeleri vardr. cmlesinde hangi szck gereksiz ve yanl kullanlmtr? A) turizm C) turist B) alannda D) Trkiyenin

7.

nsanlar arasnda dil, din, rk, cinsiyet yaplmamaldr. Bu cmlede bo braklan yere aadaki szcklerden hangisi getirilirse anlatm bozukluu olumaz? A) ayrl C) ayrcal B) aykrl D) ayrm 3.

Bugn arkadamn oluyla yolda karlatm ve ona, Ben senin ocukluunu iyi hatrlyorum. dedim. cmlesinde geen aadaki szcklerden hangisi karlrsa, anlamda bir deime olmaz? A) Bugn C) iyi B) Ben D) yolda

8.

Aadaki cmlelerin hangisinde anlatm bozukluu vardr? A) Mdr yardmcs, onun dn de okula gelmediini syledi. B) Havalar her geen gn gittike souyor. C) Uak biraz nce havaland. D) Alanyada gzel mi gzel gnler geirdim. 4.

Kardeim, toplantdan hemen ayrlmak istediini kulama yavaa fsldad. cmlesinde aadaki szcklerden hangisi gereksizdir? A) kardeim C) kulama B) hemen D) yavaa

Aadaki cmlelerin hangisinde anlatm bozukluu vardr? A) Akama kadar fazla oturdu. B) Havuzda ok fazla kald. C) Yemein suyu fazla geldi. D) Kasadaki para fazla kt.

9.

Aadaki cmlelerin hangisinde anlatm bozukluu yoktur? A) Aslsz ve doru olmayan haberlerle kamuoyunu yanl ynlendiriyorlar. B) Takmmz son final man kazanp ampiyonlua ulat. C) Kumar tutkusu bir ailenin daha dalmasna neden oldu. D) Sylenenlere fazla ilgi ve nem vermedi. 5.

Aadaki cmlelerin hangisinde anlatm bozukluu yoktur? A) Olu gelince sevinten etekleri tututu. B) Ben yle tlere pabu brakr mym? C) Onu grnce korkudan kan bama srad. D) Byklerinin szne hi kulak asmazd.

10. 1. Her dediimi yapar, incitmezdi. 2. ocuun boyu baya byd. 3. Olduka kaygl, endieli grnyordu. 4. Peyniri az, eti de hi yemezdi. 5. ocua oyuncaklar ald, gezdirdi. Yukarda numaralanm cmlelerin hangilerinde ayn nedenden kaynaklanan anlatm bozukluu vardr? A) 1 ile 3 C) 3 ile 5 B) 2 ile 4 D) 1 ile 5
14

6.

Aadaki cmlelerin hangisinde alt izili szce gerek yoktur? A) Dacy bulduumuzda souktan donmak zereydi. B) Ona nerede rastlasam bana glmserdi. C) aka bile ocuu sinirlendirmeye yetiyordu. D) Hasta kadn sedyede kendini kaybetti.

7.

Korkun bir grlt sesi duyuldu. cmlesindeki anlatm bozukluunun benzeri aadakilerin hangisinde vardr? A) Biriken borlar, lkenin ekonomik ynden da bamlln salad. B) Sanatn tarihsel gemiine gz atmak, ilgin sonularla karlamaya e deerdir. C) Olas ihtimal hesaplaryla bir yere varlmaz. D) Kuzu etini salkl ve yal olmayan kimseler yemelidir.

12. Bizim ocuklarn mahallede dn yaptklar matan sizin haberiniz yok. Bu cmleden aadaki szcklerin hangisi karlrsa cmlenin anlam deimez? A) Bizim C) mahallede B) dn D) sizin

13. Oyuncularmz, giydikleri rengrenk kyafetleriyle de btn seyircileri etkiledi. cmlesinde aadaki szcklerden hangisi gereksizdir? A) giydikleri C) de B) rengrenk D) btn

8.

Buzlu yollarda aralarn kaza yapma ans artar. cmlesindeki anlatm bozukluunun nedeni aadakilerden hangisidir? A) Gereksiz szck kullanlmas B) zne-yklem uyumsuzluu C) znenin iyelik eki almas D) Yanl szck kullanlmas

14. Aadaki cmlelerin hangisinde anlatm bozukluu vardr? A) alkan insanlar her yerde sevilirler. B) Onlarn ne dediklerini hatrlamyorum. C) nsanlar dnyada mutlu olmak isterler. D) Bizden baka herkes orada toplanmlard.

9.

Aadaki cmlelerin hangisinde anlatm bozukluu yoktur? A) Dnceleri beni etkilediler. B) Birok yerlerde bu yetimez. C) Eti ok, sebzeyi sevmiyor. D) almalar ile gz doldurdu.

15. Aadakilerin hangisinden alt izili szck karlrsa cmlenin anlamnda deime olmaz? A) Ahmet ablasyla birlikte bize geldi. B) Alp, yazl snavdan yine iyi not ald. C) Ailece gzel bir evde oturuyorlar. D) Doduu kenti, Ankaray, ok zlemiti.

10. Aadaki cmlelerin hangisinde anlatm bozukluu yoktur? A) Bu ie, iinde bulunduumuz devre dneminde balayacaz. B) Yukarda belirtilen koul ve artlara uymak zorundayz. C) ankrl hemehrilerimize teekkr ve kranlarm sunarm. D) Dilimiz, szck tretilmesine son derece elverilidir.

16. Aadakilerin hangisinden alt izili szck karlrsa cmlenin anlamnda daralma olmaz? A) Aklna geleni birden syleyiverdi. B) Gen kzn gzleri artk onu grmyordu. C) Sohbet ilerledike herkesin neesi artyordu. D) Dalarn arasndan geni bir dzle kmlard. 17. Aadaki cmlelerin hangisinde anlatm bozukluu vardr? A) Yorgun ve sinirli araba kullanmak tehlikelidir. B) Ky halk, konuklar karlamak iin meydanda topland. C) lkemin her alanda alkan insana ihtiyac vardr. D) Kemal Tahir, Trk romannn ustalarndandr.
15

11. Aadaki cmlelerin hangisinde yanl szck kullanmndan oluan anlatm bozukluu vardr? A) Beyaz renk zgrln simgesi olmutur. B) kizler arasnda az da olsa bir ayrnt vardr. C) Karncalar, yuvalarna durmadan yiyecek tayorlard. D) Gemiciler gnein batn gverteden izliyorlard.

DL Dilini bileceksin. Dil, insann en byk gcdr. En doru bir tanmla, insan demek dil demektir. itilen, grlen, duyulan, sezilen, alglanan her ey onun varlyla anlatlr. Bu en byk gle zdeleeceksin. Ona ilgini younlatracaksn. Gelimesi, zenginlemesi, anlatlmaz sanlan anlatabilme dzeyine eritirilmesi konusunda gece gndz alacaksn. Unutma: Dilini bilen, yaam da bilir; renir. Yaratc gc artar. Bu sonuca da ancak ykcleri, denemecileri, gnlk yazanlar ve tekileri okuyarak varabilirsin. ok, pek ok okuyacaksn. Kitaplar elinden drmeyeceksin. Muzaffer BUYRUKU Varlk, Say 905 NASIL KONU MALI? ster kt stnde olsun, ister azla, benim sevdiim konuma; dpedz, iten gelen, tatl, byl, sk ve ksa kesen bir konumadr. G olsun, zarar yok; ama skc olmasn, ssten, zentiden kansn. Dinleyen her yedii lokmay tadarak yesin. Konuma, Cesar (Sezar)n konumas gibi askerce olsun; ama bilgie, avukata, vaizce olmasn. Gsteri iin herkesten baka trl giyinmek, acayip klklara girmek nasl psrklksa; konumada bilinmedik szckler, duyulmadk cmleler aramak da bir medreseli gayretidir. Ah keke Parisin sebze arsnda kullanlan szcklerle konuabilsem!.. Michel de MONTAGNE Denemeler YAZMAK Bugnk gazetelerin birinde okudum: Drt yl nce 30 Kasm gecesi saat 22.45te mutlu bir yuvann telefonu ac ac alyor. Okumadm sonrasn. Belli ki yaz yazmasn bilmiyor bunu yazan. Anlataca olay grmyor. Sorun kendisine: Telefonun ac ac almas ne demektir? Telefonun sesi; iyi haber verdiinde baka, kt haber verdiinde baka mdr? Bunun adna da gzel yazma diyorlar, okullarda ocuklara byle yazmay retiyorlar. Anlamyorlar byle yazmann, byle basmakalp szler kullanmann bir trl yalanclk olduunu. Byle yazmaya altrmakla rencilerin gerekten grmelerine, gerekten duymalarna engel oluyorlar. retmenler yle demeli ocuklara: Ancak grdnz, duyduunuzu yazn; bunun iin bir deer yargs gsteren katkdan kann. Annem dedi ki: deyin, Sevgili annem dedi ki: demeyin. Yalnzca ocuklara deil, btn yazarlara vermeli bu d. Nurullah ATA Gnce
16

USTALARDAN SAMALAR Balzac, yalnz Fransann deil; btn dnyann gelmi gemi en byk yazarlarndan biri deil mi? Bakn ne kavermi ustann kaleminden: Saat on bir. diye tekrarlad dilsiz adam. Koca Balzac, bir baka romannda benzer bir yanla bu kez de yle dyor: Yal kr kadn, Hi bu kadar iyi grmemitim. dedi. *** Nanann yazar Emile Zola, bakn bir eserinde ne yapm? Evet, gidiyorum. dedi Pierre ve arkasn dnerek apkasyla gzlerini kurulad. *** nl oyun yazar Eugene Scribe, bir oyununda aktre sahnede yle baryordu: Seni canl canl ldreceim!... *** Byk air Alfred de Musset, dz yaz yazmaya heves edince, bakn ortaya ne km? Guillaume, o gne kadar kalbinin nefes almaktan baka bir ie de yaradn hi dnmemiti. *** te Ponson de Terrail diyor ki: Onu grnce ihtiyar zenci bembeyaz kesiliverdi. Ponsonda inciden baka ne ararsn? ld gnden beri onu hi grmedim. Ponsondan bir inci daha: htiyar adam parkta gezinirken, ellerini arkasnda kavuturmu gazete okuyordu. *** Lucie Delarue adnda bir hatun kii unu yazm: Gen l, zaman zaman yksek bir atele sarslp doruluyordu. *** Leopold Stapleaux diye birisi demi ki: Yetmi yandayd; ama ferah ferah yz krk gsteriyordu. (Bir gazeteden)

NLLERDEN GAFLAR

MAHKEME TUTANAKLARINDAN YANSIMALAR nanmayacanz biliyoruz. Ama vallahi de billahi de aadaki sorular mahkemelerde avukatlar tarafndan sorulmu gerek sorulardan derlenmi. Fazla sze gerek yok, buyrun: En gen olan olunuz, hani u 20 yanda olan, ka yandayd? *** Resminiz ekilirken orada mydnz? *** Yalnz mydnz, yoksa kendi banza mydnz? *** Savata ldrlen kardeiniz miydi, yoksa siz miydiniz? ***

Popular, Sunucular, Mankenler Her sene bir sene daha geiyor. Tarkan Yllardr olmamt, uzun zamandan beri ilk defa tek partili koalisyon oluyor. Nil Karaibrahimgil Sfr puan kazanrsanz toplam puannza sfr puan ekleriz. Ebru all Hayvanlarn bile tek ei vardr. Bir aslann muhtemelen bir tek kaplan ei vardr. Koca aslan avlanr, kars kaplan da ocuklaryla megul olur. Tuba Altntop Bizi nasl seviyorlar. Suratlarna, yzlerine baktmz zaman sevgi kvlcmlar stmze sryor. brahim Tatlses

Spordan Esintiler
Bu akam oynanacak Galatasaray-Fenerbahe derbisinin sonucu henzbelli deil. Zeynep Kasmlolu Hi santrforla oynadk. Kzm Kanat Ma bitmeden ma bitmez. Ali Sami Alk Daha dikkatsiz olmalyz, dikkatsizlik eksiimiz var. Fatih Tekke Radyoyu aar, seyrederim. Hncal Ulu

Oradan ayrlana kadar orada m kaldnz? *** Ka kere intihar etmeyi baardnz? *** ocuunuz var deil mi? Evet. Ka erkek? Erkek yok. Hi kznz var m? *** Merdivenler alt bodruma iniyor, dediniz, deil mi? Evet. Peki, bu merdivenler yukar da kyor muydu? ***

17

 Bay geen yaz kusursuz bir balayna ktnz, deil mi? Evet, Avrupaya. Einiz de sizinle geldi mi? *** DYORLAR K Ulusal duyguyla dil arasndaki ba ok gldr. Dilin ulusal ve zengin olmas, ulusal duygunun gelimesinde balca etmendir. Trk dili, dillerin en zenginlerindendir. Yeter ki bu dil bilinle ilensin. lkesini, yksek bamszln korumasn bilen Trk ulusu, dilini de yabanc diller boyunduruundan kurtarmaldr. Mustafa Kemal ATATRK *** Aman yere drmeyin dili. Mutluluundan, kutluluundan etmeyin onu, aman etmeyin!.. Dil, ok ulu bir nitelik. Bir sz, her ey demek insanda. Onu yere almamak, krp dkmemek, irkinletirmemek gerek. nsann kiilii diliyle; ulusunun bykl, gc diliyle; bilgisi, dncesi diliyle Alaltmayn onu, bozmayn, bayalatrmayn. Selhattin BATU Trk Dili Dergisi, Say 162 pheliyi tarif edebilir misiniz? Orta boyluydu, sakal vard. Erkek miydi, yoksa kadn myd? *** Btn cevaplarnz szl olmak zorunda, anlatk m? imdi, hangi okula gidiyorsunuz? Szl. *** Otopsiye balamadan nce Bay in nabzna baktnz m doktor? Hayr. Kalbini dinlediniz mi? Hayr. Nefes alp almadn kontrol ettiniz mi? Hayr. O hlde siz otopsiye balarken Bay hl yayor olabilir mi? Hayr. Nasl bu kadar emin olabiliyorsunuz doktor? nk adamn beyni masamn stnde, bir kavanozun iindeydi. Yine de hasta hl yayor olamaz myd? Evet, hatta u anda bir mahkeme salonunda avukatlk yapyor olabilir. (Gazetelerden)
18

*** Trke; analarn dili, ana dil, diller gzeli Yerine gre kltan keskin, elikten sert, kayadan sarp, boradan hzl, brmckten ince, kelebekten uucu, iekten renkli, kokudan tatl, altndan parlak, sudan duru Trke Ruen Eref GNAYDIN Hatralar *** Birey olarak da toplum olarak da gelimemiz, sorunlarmz kendi abamzla zmemize baldr. an yeni bir dnce akmn ya da yabancdan gelen yeni bir nesneyi adlandrrken kendi dilimizden bir karlk bulacamz yerde, yabancnn hazr szn kullanrsak dilimiz nasl geliir? Dilimizi ilemek, kendimizi ilemektir. Turan OFLAZOLU Trk Dili Dergisi, Say 50 *** Noktalama iaretlerinin bir yazdaki grevi, yol kavaklarndaki trafik polislerinin grevlerine benzer. Trafik polisi olmazsa, tatlar ve yolcular birbirine girer, kazalar olur. Yazda noktalama iaretleri bulunmazsa, bulunanlar da yerli yerinde kullanlmazsa cmlelerin anlam birbirine karr. Yaz iinde noktalama iaretleri; konuurken el, yz, vcut hareketleriyle szckleri uzatarak, ksaltarak sylememizle yaptmz anlam karlar. Seyit Kemal KARAALOLU Yazma ve Konuma Sanat

DLN GC Konfyse sormular: Bir memleketi ynetmeye kalksaydnz, yapacanz ilk i ne olurdu? Byk filozof yle yantlam: Hi kukusuz, dili gzden geirmekle ie balardm. Dil kusurlu olursa szckler dnceyi anlatamaz. Dnce iyi anlatlamazsa yaplmas gereken eyler doru yaplamaz. devler gerei gibi yaplmazsa tre ve kltr bozulur. Tre ve kltr bozulursa adalet yanl yola sapar. Adalet yoldan karsa aknlk iine den halk; ne yapacan, iin nereye varacan bilmez. te bunun iindir ki, hibir ey dil kadar nemli deildir. Kompozisyon Sanatndan

(Aadaki yaz, duyarl bir vatandamz tarafndan kaleme alnm ve gnderdii gazetede yaymlanmtr. Dilde kirlenmenin gzel bir yergisi olan bu yazy okuyup bir z eletiri yapalm. Bu kirlenmenin nne gemek iin biz de stmze den grevi tartalm, dilimizi bu yozlama batandan kurtaralm.)

VATANDA TRK OSMAN Osman Bey, saat 7.00de Casio marka saatinin alarmyla gzlerini at. Puffy yorgann kaldrd. Hugo Boss pijamalarn karp Adidas terliklerini giydi. WCye uradktan sonra banyoya geti. Clear ampuan ve Protex sabunuyla duunu ald. Colgate ile dilerini fralad. Rowenta ile salarn kuruttu. Bills gmleini ve Pierre Cardin takmn giydi. Lipton ayn iti. Sony televizyonda medya zetlerini ve flash haberleri izledi. Citizen kol saatine bakt. Aile fertlerine, av! deyip Hyundai otomobiline bindi. Blaupunkt radyosunu aarak rock mzii buldu. Azna bir Polo eker att. ehrin gbeindeki Mega Centerdeki ofisine varnca Casper bilgisayarn altrd. Microsoft Excele girdi. Ofisboydan nescafesini istedi. Saat 10.00a doru aln yattrmak iin grissini yedi. len Wimpys Fast Food kafeteryaya gitti. Ayakst Coca Cola ve hamburgeri mideye indirdi. Camel sigarasn yakp Star gazetesini kartrd. Akamzeri i k Image Bara urayp CBsini yudumlad, sonra kedeki Shopping Centere urad. Einin sipari ettii Persil Supra deterjan, Ace amar suyu, Palmolive ampuan, Gala tuvalet kd, Sprite gazoz ve Johnson kolonyay alarak kasaya yanat. Bonus kartyla faturay dedi. Hafta sonu ei Mnevverle Galeriaya giden Osman Bey, showroomlar dolap Kinetix ayakkab, Lee Cooper blue jean satn ald. Akam evde, bir gazetenin verdii TV Guidea gz atan Osman Bey, kanallar arasnda zapping yaparak First Class, Top Secret, Paparazzi gibi programlar izledi. Ayn anda Outdoor dergisini kartrd. Saat 22.00ye doru Showda Trk dili zerine panel balad. Uykusu gelen Osman Bey, televizyonu kapatp yatak odasna geerken kendini mutlu hissetti. Ne mutlu Trkm diyene! diye gerindi. Ali ZDEMR (Boludan bir okuyucu)
19

LAF SALATASI YAPMAK N Gerekli malzeme: 750 gr prltl szck (Anlam herkese bilinmeyen ve yabanc kkenli olanlar tercih edilmelidir.), Bir ba sz dizimi (Uzun, kark, dolak olanlar ya da yine yabanc kkenliler tercih edilmelidir.). i iin: ncir ekirdeinden az kk anlam. Hazrlan: Anlamn tamam bir havanda dvlr. Sz dizimi parmak kalnlnda paralara blnp szcklerle kartrlr. Anlam bu karma iyice yedirilir. Kalan ayr bir kapta dinlenmeye braklr. stne bol kibir gezdirilir. Ask surat sosuyla sca scana servis yaplr. Bu salata, getirildii sofrann daima ba yemei olur ve onu hazrlayp getireni daha servis tamamlanmadan iki beden bytr. Yiyen kiide ba dnmesiyle balayan bir krkla yol aarsa da bu etki genellikle uzun srmez. Kant ve kzarklk hllerinde doktora haber verilmelidir Feyza HEPLNGRLER Dedim: Ah!

BAIMSIZLIK VE TRKE Topluluk nnde nasl gzel konuulacann yntemlerini anlatan kitaplar vardr. Bu kitaplarn hepsinde ortaklaa salk verilen yntemlerden her biri; konumaya, konuya ilikin bir gltle balamak ve konumann arsna gltler serpitirerek dinleyenlerin ilgisini ekmektir. Ben de imdi konumama bir gltle balayacam. Ama bu glt, dinleyicilerime sevimli grnmek ve konuya ilgilerini ekmek iin anlatacak deilim. yleyse niin? Anlatacam konu uzun, konuma srem ise ksadr. Anlatacam glt araclyla bu ksa srede ancak bir kitaba sabilecek derecede uzun bir konuyu anlatabileceimi sanyorum. stanbul, Ankara, zmir ve baka byk kentlerimizi grmemi, oralarda yaamam olan krsal blgemizden bir yurttamz, ii olarak Avrupa lkelerinden birine gidip orada yllarca altktan sonra, arkadann srd arabayla ilk kez gurbetten dnyor. Src arkada, Sonunda stanbula vardk ok kr, deyince br aryor: Arkada, buras Trkiye olamaz. Biz, Trkiye sanarak yanl bir memlekete gelmi olacaz, diyor. Src stanbula geldiklerinde direnince, Trkiyedir, deildir, diye aralarnda bir tartmadr balyor. Krsal blgeden olan kii, Trkiyeye, hem de stanbula geldik, diye direniyorsun; yleyse oku u levhay, diye bir levha gsteriyor. Src okuyor: Salon La Bella. u tabelay oku. Game House. Oku oku, unlar oku! Shopping Center, Souvenir Shop. unlar da oku hele! Fast Food, Mc Donalds, Pissa Room, Fresh Deer, Hot Dog u yandakileri de oku! Sport Leader, Pepsi Cola, Coca Cola, 7 Up, Restaurant Every Gren, Clup Four Seasons, Coffee House, Bankamatik, Foreingn Exchange Office, Cine Pop, Second Hand, Carpark, Pube Gold Star Eee! Ne diyorsun arkada? Bura hl Trkiye mi? Ben de atm kaldm arkada. Bura Trkiye olsa, burada Trkler yaar. O zaman da Trke konuulur. Bu srada iki kzla iki olan birbirlerinden ayrlrlarken yle diyorlar:

aaav!... Haydi bay bay!... Yanlarndan sakall, takkeli, eli tespihli biri geiyor. Src, Bu adam Trke benziyor, ona soralm bir, diyor. Soruyor: Affedersiniz, bura nere? Trkiyenin stanbulu mu? Sakall yantlyor: Herald yani. Sakallnn Amerikan azyla, herald dedii szck, Trkedeki her hldenin Amerikanca okunuudur. Arabalaryla Harbiyeden Taksime doru giderlerken, sada Dam de Sion Fransz Kz Lisesinin stnde byk harflerle yazlm bir yaz gryorlar: Ne mutlu Trkm diyene. Yazy okuyan src, Oh, ok kr!... diye derin bir soluk alp sonra ekliyor: Ben demedim mi sana bura Trkiye diye?... Bu srada krsal blgeden olan ii de ordu evi olan kardaki gkdelenin kaps stndeki byk yazy okuyor: Ne mutlu Trkm diyene! O da bir, Oh! ekiyor: kr, memleketimizdeymiiz!.. Aziz NESN (stanbul Kitap Fuarndaki bir konumasndan)

SAMALARDAN SON SEMELER yle sen byksn, ben byksm gibilerinden taklyor. Blent Yavuz En ok oy alan kiiden, en az oy alan bir kii elenecek. Mehmet Ali Erbil Hakan ocukluundan beri tanrm, 20 yandan beri. Ahmet akar Gelen giden kiiler gelip gittikleri iin gelen giden vatandalar rahatsz ediyorlar. ATVden bir muhabir Daha geenlerde Londrada byle bir ya grld, su basknlar oldu, Times Nehri tat, balklar bouldu. Kadir Topba

20

RLERLE TRKE Seslenir seni bana ovam, dam, Nere gitsem bulur beni, arnm. Bir a ki akar telere, Bir ak ki yce atalar, bil ki oullar, Trkem benim ses bayram! Fazl Hsn DALARCA

YANIT ANAHTARLARI RNEK TEST 1. A 6. A 2. B 7. D 3. D 8. B 4. A 9. C 5. C 10. D

GEM YILLARIN SINAV SORULARI 1. C 6. A 2. B 7. C 12. D 17. A 3. D 8. D 13. A 4. A 9. D 14. D 5. D 10. D 15. A

AKIDIIM DL Gece gndz akdm dil, Sevinlerimin, zntlerimin Trks Trkem. Seni seslendiremediim gn, gn deil, ieksiz, kusuz kalm gibidir bahem. Dncede dam, duyguda denizim, Byk zaman iinde silinmez izim. Benim sevgi pnarm, Tkenmez hazinem, Trkem, Trkem, Trkem Cokun ERTEPINAR

11. B 16. A

TRKEM Trkem, dilim benim, Tm duyarlm, tm dncem, Krda kekik kokum, bahede lalem, Annece, askerce sesim benim, Hem ince hem gr. Trkem, dilim benim. Tm canllm, scaklm, Sznde, syleyiinde yurdumu duyduum, Dm, gereim, sesim, zm, Seninle geliir, seninle byrm. Namk GKAY

21

NOTLAR ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
22

... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
23