nsann Gszl Bir filozofu, ince elik tellerden rlm salam bir kafes iine koysalar ve kafesi Parisin

Notre-Dame katedralinin kulelerinden birinin tepesine assalar filozof akl yoluyla oradan dmesi tehlikesi olmadn aka bilecek, ama yine de (dam aktarma ilerinde almamsa) bu kadar ykseklerden aa bakar bakmaz korkuyla rpermekten kendini alamayacaktr. an kulelerinin yksek yerlerinde, korkuluklar kafesli oldu mu bu kafesler tatan da olsa, korka korka dolarz. Byle yerlerde dolamann dncesine bile dayanamayan insanlar vardr. ki kule arasna, stnde rahata gezilebilecek kalnlkta bir direk uzatsalar, hibir felsefi olgunluk, ne kadar sarslmaz olursa olsun bize orada yerde yrr gibi yrmek cesaretini veremez. Ben bunu bizim tarafn dalarnda ok denedim. Ykseklerden yle pek fazla korkanlardan da olmadn halde, o sonsuz derinlikler karsnda bacaklarm titremeye balard. Hem yle yerlerde ki uurumun kenarnda boyumdan fazla yer vard, bile bile kenara gitmedike dme olasl da yoktu Hekimlerin anlattna gre baz sesler ve alglar kimi insanlar ldrma hallerine sokarm. Ben kendim masalarnn altnda bir kpein kemik kemirmesini duyunca deliye dnen kimseler grdm. Demirin eelenirken kard keskin sese pek az kimse dayanabilir. Boaznda veya burnunda tkanklk olan birinin konumasn dinlerken fkeye, nefrete kaplan insanlar oktur. Graechusn bir flts varm. Efendisi Roma meydanlarnda nutuk verirken bu flt arkadan fltyle onun sesini ykseltir, alaltr dzenlemi. Burada fltn grd i dinleyicilerin heyecann artran, dncelerini deitiren baz ses tonlarn ve hareketlerini bulmaktan baka ne ie yarayabilirdi? Dorusu, bir frn titreyi ve ini klaryla halden hale giren, ekilen tarafa giden u bizim mbarek insanolunun salamlna byklne hi diyecek yok. (Kitap 2, blm 12) Arama Sevgisi Demokritos sofrasna gelen incirleri yerken bir bal kokusu alm ve hemen bir aratrmadr balam kafasnda, o gne dek incirlerinden almad bu koku nerden gelebilir diye. Merakn gidermek iin kalkm sofradan, incirlerin topland yeri grmeye gitmek istemi. Sofradan niin kalktn duyan hizmeti kadn glm: Bouna zaman kaybetmeyin, demi; incirleri bal anana koymutum toplarken. Demokritosun can sklm bu aratrma frsatn kard, bir merak konusu elinden alnd iin. Hadi be sen de, demi hizmeti kadna, keyfimi kardn; ama ben yine de bal kokusu incirde kendiliinden varm gibi nedenini aratracam. Byle demi ve yanl, kendi varsayd bir etkiye doru nedenler bulmaktan geri kalmam. nl ve byk bir filozofun bu hikayesi, sonunda bir kazan umudu olmakszn, bizi seve seve bir eylerin ardna dren aratrma tutkumuzu apak anlatyor. Plutarkhosun anlatt buna benzer bir rnekte de adamn biri arama zevkini yitirmemek iin kukuland gerein kendisine sylenmesini istemez: Kana kana su ime zevkini yitirmemek iin hekimin kendisini stmadan kurtarmasn istemeyen hasta gibi. Tpk bunun gibi, ruhun her trl besleniinde zevk ok kez tek banadr, houmuza giden her ey besleyici ya da sala yararl deildir. Dncemizin bilimden ald da, ne karn doyurduu, ne de salk getirdii halde hazdr yine de. Filozoflar Ve Tanrlar Thalese gre tanr her eyi sudan yaratm bir gt. Anaximandrosa gre tanrlar deiik mevsimlerde doup lyorlard ve saylar sonsuz dnyalard bunlar. Anaximenese greyse hava tanryd, yaratlm, usuz bucaksz ve hep hareket durumundayd. Anaxagoras, ilk kez,

her eyin dzen ve davrann sonsuz bir ruhun gc ve akl ynetimini ileri srd. Alkmeon tanrl gnee, aya, yldzlara ve ruha veriyordu. Pythagorasn tanrs btn nesnelerin yaratlna dalan bir ruh oluyor, bizim ruhlarmz da ondan kopuyordu. Parmenides tanry, g evreleyen ve dnyay n kzgnlyla ayakta tutan bir ember haline getiriyordu. Empedoklese gre tanrlar drt unsurdu ve her eyi bunlar yapyordu. Protagoras tanrlarn varl, yokluu ve nitelikleri stne bir diyecei olmadn sylyordu. Demokritosa gre tanr olan kimi zaman imgeler ve evrintileridir, kimi zaman bu imgeleri karan doa ve sonunda bilgimiz ve zekamzdr. Platon, inancn deiik ynlere datr: Timaiosda dnyay yaratann ad olmayacan syler; Yasalarda tanr varlnn aratrlmasn ister; ayn kitaplarn baka yerlerinde dnyay, g, yldzlan, topra ve ruhlarmz tanrlatrr, ayrca her devletin eski dzeninde benimsenmi olan tanrlar da benimser Xenophanes Sokratesi ayn kark retiler iinde gsterir: Kimi zaman tanrnn biimi aratrlmamaldr, kimi zaman tanr gnetir, kimi zaman ruhtur hem bir tektir hem de bir srdr. Platonun yeeni Speusippos tanry, her eyi yneten, bir eit hayvans g olarak dnr. Aristotelese gre tanr kah evren, kah ruhtur; kimi zaman evrene baka bir ba bulur, kimi zaman da tanry gn atelilii olarak grr. Zenokrateste sekiz olur tanr: Bei gezegenlerin belisi, altncs duran yldzlarn tm, yedinci ve sekizinci de ayla gnetir. Herakleitos deiik grler arasnda gider gelir, sonra tanry duygudan yoksun eder biimden biime geitirir ve sonunda yerle gk olduunu syler. Theophrastes ayn kararszlk iinde trl fantazyalardan geer, dnyann ynetimini kah zekaya, kah yldzlara balar. Stratoya sorarsanz tanr retme, oaltma ve azaltma gc olan doadr biimi ve duygusu yoktur. Zenonun tanrs iyiyi buyurup kty yasaklayan doal yasadr; yaratklara o can verir; Zeus, Hera, Vesta gibi geleneksel tanrlaraysa yer vermez Zenon. Diogenes Apolloniatesin tanrs havadr. Xenophanesin tanrs yuvarlaktr, grr, iitir, ama soluk almaz; insan yaratlyla hibir ortak yan yoktur. Ariston tanrnn biimce hibir eye benzetilemeyeceini, duyarl olmadn syler, canl m, nedir, ne deildir bilinmez. Kleanthese gre tanr bazen akl, bazen evren, bazen doann ruhu, bazen de her eyi kuatp saran yksek bir scaklktr. Zenonun ada Perseusa greyse insanla nemli bir hizmette bulunmu ya da yararl eyler bulmu olanlara tanr ad verilmitir. Khrysippos yukarda sylenenlerin hepsini karmakark bir araya getiriyor ve yaratt bin bir eit tanr arasna lmszle ulam insanlar da katyordu. Diagoras ve Theodons tanr adna ne varsa hepsini yadsyorlard. Epikurosda tanrlar kl ve saydamdrlar; ilerinden hava geebilir iki kale arasndaym gibi iki dnya arasnda otururlar; kaza bela semtlerine uramaz; yzleri insan yz, uzuvlar insan uzuvlardr, ama hibir ite kullanlmaz bu uzuvlar. Ego deum genus esse semper dexi, et dicam caelitum; Sed eos non curare opinor, quid agat humanum genus. (Emnius) Tanrlar vardr dedim ve diyeceim her zaman Ama insan ileriyle uratklarna inanmam. Bunca filozof beyninin curcunasn grdkten sonra gelin de gvenin felsefenize; buldum diye vnn rekteki baklay!.. Tanrlamaya en elverili olan en az bildiimiz eylerdir; yleyken eskilerin biz insanlar tanrlatrm olmalar akln almayaca bir eydir. Ben olsam ylana, kpee, kze tapnanlar daha hakl bulurdum; nk bu yaratklarn niteliini, i varln daha az biliyoruz; hayal gcmz onlar iin daha keyfimizce iletebilir, olaanst gler grebiliriz

onlarda. Ama tanrlar, kusurlarn bilmemiz gereken kendi yaratlmza benzetmek, onlar arzu, fke, calma, evlenme, akrabalk, ak ve kskanlklarmzla, bizim organlarmz, cokunluklarmz, keyiflerimiz, lmlerimiz, mezarlarmzla dnmek iin insan kafasnn olmayacak bir sarholuk geirmi olmas gerekir (Kitap 2, blm 12)