E DREJTA E UNIONIT EVROPIAN BASHKIMI EVROPIAN Ideja, Integrimi, Identiteti dhe e ardhmja Rndsia e studimit t lnds: Aspirata pr t qen

n pjes e familjes s madhe evropiane; Njohja dhe studimi i politikave integrative n BE; Njohja thelbsore e funksionimit t institucioneve t BE s; Analizimin e perspektives kosovare n relacion me BE n; sht deg e re multi disiplinore dhe dinamike e s drejts; Karakteri sui generis i vet UE s; Specificiteti i UE s; Fakti se kjo nuk sht e drejt e nj shteti; Struktura legjislative; Kompetencat specifike; etj THEMELIMI I KOMUNITETIT EKONOMIK EVROPIAN Origjina e ides evropiane Nj pjes e madhe e studiuesve zhvillimit dhe aspektet historike pr nj BE e nisin vetm pas lufts s dyt botrore; Ndrkaq, nj pjes e studiuesve t tjer kt shtje e vshtrojn shum m hert dhe at q nga koha e krijimit t shteteve kombe (shekulli XVIII); Realisht shekulli q nga shekulli XIX kan filluar idet pr nj Evrop t bashkuar ose pr popujt e bashkuar t Evrops; o Perandori Napoloni I. e proklamonte dshirn e tij q t gjith popujt e Evrops duhet t bhen nj popull nprmjet t nj bashkimi konfederal pr t siguruar paqen e ekuilibruar ; Nevoja pr zgjerimet nacionale t popujve dhe shteteve n drejtim t afirmimit t identitetit dhe traditave kombtare nuk i penguan idet dhe konceptet e reja pr nj Evrop t re; N mesin e t parve q i ka proklamuar idet ka qen Sen Simoni i cili e ka hartuar edhe nj tekst n kt funksion dhe t cilin ja ka destinuar diplomatve t mbledhur n Kongresin e Vjens(1814); Sen Simoni deshironte t krijonte nj Evrop t re e cila do t ishte e bazuar n nj fe t re, frym iluministe, t mbshtetur n progres dhe shkenc dhe parlamentarizm; Sipas Simonit forma e organizimit t Evrops do t quhej konfederat evropiane brthama e s cils do t ishte bashkimi i Francs me Anglin; Edhe pse projekti i Sen Simonit u prite me shum interes ai n realitet pati jo sukses, nuk arriti ti influencoj vendimet e Konferencs s Vjens; Me koh ideja evropiane filloi t zgjerohet dhe nga rrethi i ngusht i mendimeve filloj t rekrutohet si nj LVIZJE EVROPIANE; Lidhur me kto pretendime, ide, lvizje dhe iniciativa t tjera u dalluam edhe shum mendimtar si ishin Zhan Zhak Ruso ja, Viktor Hygo ja, etj t njohura si PACIFIZMI EVROPIAN;

N fundin e shekullit XIX idet evropiane u pruruan dhe u ndan n dy rryma; o Federaliste; dhe o Konfederaliste; INTEGRIMET EVROPIANE Nocioni i integrimeve rajonale Studimi i t drejts s Unionit Evropian sht i pa suksesshm pa e trajtuar shtjelluar m par proceset reale historike t integrimit do t ndikonte q shpjegimet t jen t limituara pa qarta; Integrimet jan sot realitet i zhvillimeve aktuale botrore; Integrimet gjithashtu jan edhe problem serioz i rendit t ri botror; Bota n prgjithsi po shkon n drejtim t proceseve integruese globale ose rajonale; Kjo po shkaktohet nga ndrvarsia e shteteve, rajoneve dhe regjioneve; Me integrim nnkuptohet procesi i lidhjes s dy ose m shum shteteve t nj rajoni t caktuar dhe at n pikpamje ose forme institucionale; Varsisht nga kto forma integrimet mund t jen: a) Kulturore; b) Tregtare / Biznesore; c) Ekonomike; d) Politike; e) Ushtarake; f) Etj; Format me t shpeshta jan ato t integrimeve ekonomike sepse konsiderohen se ato nuk e kufizojn sovranitetin e vendit; Sot n botn bashkkohore ka shum organizata t ktilla UE ja, EFTA, CEFTA n Evrop, NAFTA n Amerikn Veriore, LAFTA n Amerikn Latine, ASEAN dhe APEC n Azi dhe Pacifik; Integrimte kulturore jan t shpeshta dhe reflektohen n form t shkmbimit t programeve arsimore, kulturore, shkencore, informative; Integrimet politike kuptohen si form e adrimit t vendeve n organizat si p.sh. antarsimi n OSBE; Ndrkaq, integrimet ushtarake karakterizohen si marrveshje bilaterale ose multilaterale n lmin ushtarak t dy ose m shum shteteve: (rasti i NATOS); TRAJTIMI I SHTJEVE SIPAS KTIJ PROGRAMI MSIMOR DO T FOKUSOHET VETM N PROCESET E INTEGRIMEVE EKONOMIKE; Ekzistojn katr forma t realizimit t integrimit rajonal ekonomik q kan dallime formale dhe substanciale n mes vete. Ato jan; 1. sipas preferencave; 2. sipas tregtis s lir; 3. unionit doganor; unionit ekonomik; dhe 5. bashkimit politik; Zonat preferenciale; Jan format me t ulta t integrimeve rajonale tregtare;

4. -

Kto marrdhnie rregullohen kur brenda nj hapsire t dyja shtetet aplikojn n qarkullimin e tyre tregtar preferenca (prparsi) tregtare n mes vete. (P.sh,. aplikojn norma doganore me t ulta etj); P.sh, marrveshjet pr tregti t lir m mes t Kosovs dhe Shqipris; - Zonat e tregtis s lir: Jan form me shkall m t avancuar t lidhjes tregtare n mes t dy ose m shum vendeve t nj rajoni; Ato zakonisht i anulojn plotsisht doganat n tregtin e tyre t prbashkt ndrkaq akoma i mbajn n fuqi ato pr shtetet e treta; - Unioni doganor; sht shkall m e lart e integrimit dhe n kt struktur shtetet jo vetm q i heqin doganat ne mes vendeve t veta por nxjerrin, ingurojn dhe zbatojn norma tarifa doganore pr vendet e treta - Unioni ekonomik; sht struktur akoma m e avancuar e bashkpunimit e cila sndertohet me heqjen e pengesave n drejtim t qarkullimit t te gjith faktorve ekonomik, si t atyre tregtare po ashtu edhe prodhuese; Kjo form promovon dhe zbaton rregullativa t cilat krijojn mundsi t lvizjes s lir t mallrave, shrbimeve, kapitalit, fuqis puntore, etj, (Modeli i UE s) - Unioni politik Forma me e avancuar e integrimeve; Bashkim me nj shtet (rasti i UE s dshtimi i kushtetuts) HISTORIKU: 1. Modeli i shtetit federal; dhe 2. Modeli i shtetit konfederal ORGANIZATAT KRYESORE EVROPIANE Situata pas Lufts s dyt botrore dhe pasojat e saj; Logjika politike OBJEKTIVA t, e paqes, pajtimit dhe e rindrtimit evropian; Ndrtimi i Evrops sipas ksaj logjike garantohet vetm nprmjet procesit t integrimit; - Kto ide tani prputheshin me iden e Evrops s bashkuar; - N kt prudh rol t rndsishm kan pasur SHBA t, t cilat n at koh kundr ish Bashkimit Sovjetik, krijuan t ashtuquajturn perde t hekurt; - Mbshtetja fillestare amerikane sipas planit MARSHALL - Vetm deri n fund t viteve t pesdhjeta n Evrop ekzistonin disa organizata ekonomike si ishin OECD, KNER, CSCE, BEE, EVROATOM, EFTA, NATO, etj; VARSISHT NGA SHTRIRJA GJEOGRAFIKE, PROGRAMI DHE NATYRA E TYRE T GJITHA ORGANIZATAT EVROPIANE MUND T SISTEMOHEN N TRI KATEGORI KRYESORE: A. Evro Atlantike (Transatlantike) B. Pan Evropiane; dhe C. Supranacionale A. Organizatat Evro Atlantike (trans atlantike) - Kjo krijes struktur nuk sht n trsi e pastr evropiane por brenda saj ka edhe shtete t tjera si jan SHBA t, Kanadaja, -

Jo rrall kto jan quajtura edhe si evro amerikane; T ktilla jan; OECD = Organizata pr bashkpunim dhe Zhvillim n Evrop, e themeluar n Paris me 1948. N fillim pa SHBA t dhe Kanadan NATO = themeluar me 1949 si aleanc ushtarake dhe politike; Kshilli i Atlantikut Verior; Sekretari i prgjithshm i NATOS; Asambleja e Atlantikut verior; Themelimi dhe zhvillimi i saj ka kaluar n dy faza; Faza e par 1949 1995 e karakterizuar me luftn e ftoft; Faza 1995 e tutje; periudha e transformimit KSBE / OSBE = Organizat e karakterit politik e themeluar ne samitin e Helsinkit me 1975; Inauguroj filozofin e lirive dhe t drejtave t njeriut; Luajti rol t rndsishm n ndryshimet q ndodhn n Evropn Jug Lindore; Monitoron dhe promovon zgjedhje te lira dhe parime te demokracis; Selia e saj sht n Vjen dhe antare t saj jan edhe vende jasht territorit evropian; Organet kryesore t saj jan: Kshilli i prhershm; Kshilli i lart; Kryetari rotativ i radhs; Sekretari i prgjithshm; Komisionart e OSBE s n lmi t caktuar; B. Organizatat pan evropiane - Pjesmarrse jan vetm shtetet n territorin evropian; - Pjestare t ksaj organizata jan vetm shtetet me orientim strategjik pan evropian; - Deri me tani sht vetm nj organizat KSHILLI I EVROPS - N gjirin e saj marrin pjes 41 shtete antare dhe kan kt struktur: Kshilli i Ministrave; Asambleja Parlamentare; Kongresi i Pushteteve Lokale dhe Rajonale t Evrops; Gjykata Evropiane e t Drejtave t Njeriut C. Organizatat Supranacionale - N kt kategori sistemohen: a. CSCE Bashksia Evropiane pr thngjill dhe elik b. BEE Bashkimi ekonomik evropian; c. UE Unioni evropian -

DALLIMET: UE dhe organizatave t tjera evropiane ORGANIZATAT TJERA Struktur me etnitet supranacional Struktura organizative ku vlen edhe parimi i delegimit ndrqeveritare vlen vetm prjashtimisht Vendosja realizohet n baz t nj Vendoset me konsensus dhe sistemi t kombinuar me unanimitet te plot dhe do konsensus por edhe me shumic mospajtim i ndonj shteti votash; mund t bllokoj marrjen e vendimeve; Prfaqsuesit i prgjigjen organeve Prfaqsuesit i prgjigjen dhe institucioneve t organizats e organeve dhe institucioneve t shteteve q i kan drguar n organizats e jo shteteve nga organizat; vin; Ka sistemin e vet unik legjislativ Nuk kan sistemin e vet unik Mund t nxjerrin t gjitha legjislativ por mund t vendimet t cilat i nxjerrin nxjerrin deklarata, rezoluta, konventa; shtete; UNIONI EVROPIAN

Struktura institucionale

Mekanizmi i vendosjes Prgjegjsia Sistemi legjislativ

STRUKTURA E UNIONIT EVROPIAN

tri shtyllat e UE s N tr literaturn ekzistuese por edhe n praktik nuk ka nj prkufizim unik lidhur me prmbajtjen e ksaj organizate; Njri nga ato prmban prpjekjet shekullore t popujve evropian pr stabilitet, paqe, unitet, integrim dhe miqsi; Tjetri, karakterizohet me botkuptim kritik rreth UE s duke e trajtuar at si nj organizat t pa aft n do pikpamje ushtarake, politike, e cila nuk ka aftsi pr zgjedhjen e krizave dhe e konflikteve t caktuara; Mendimi tjetr dallon nga dy t part dhe kt struktur e konsideron si kategori m funksion t kufizuar vetm n tregun unik dimensionin ekonomik; Megjithat, pavarsisht nga kto botkuptime, vizione, mendime ose qndrime, EU ja sht struktur specifike e cila ka dika m tepr se sa mendimet e siprprmendura; sht i pastr i nj procesi t integrimit q ka filluar menjher pas Lufts s Dyt Botrore; Ky proces i integrimit ka ardhur si rezultat i nevojs pr zgjedhjen e konflikteve dhe problemeve evidente n territorin e Evrops;

Organizatat Evropiane (UE , BEE,) t gjitha si t ktilla tregojn natyrn dhe tendencn substanciale q e mbajn n vete;

UE ja sht e konstruktuar n tri shtylla t cilat kt organizat e bjn sui generis; Nprmjet t ktyre tri shtyllave fushave zhvillohet n trsi aktiviteti i UE s; Shtyllat e UE s jan: 1) Shtylla e par EKONOMIKE q i referohet tregut evropian dhe politikave t prbashkta bujqsore; 2) Shtylla e dyt POLITIKN E PRBASHKT T JASHTME DHE T SIGURIS; 3) Shtylla e tret shtjet e brendshme dhe t siguris; Secila nga kto shtylla e ka kornizn e vet specifike juridike;

A. SHTYLLA E PAR = Tregu unik i UE s sht treg i prbashkt i t gjitha shteteve q jan pjes e UE s; Tani llogarite t ket mbi 500 milion konsumator; sht tregu m i madh i industrializuar n glob; N kt treg jan t garantuara katr lirit e njohura pr: a) Lirin e qarkullimit t njerzve; b) Lirin e qarkullimit t mallrave; c) Lirin e qarkullimit t kapitalit; d) Lirin e qarkullimit t shrbimeve; dhe sht eliminuar t trsi sistemi i brendshme doganor; sht krijuar sistemi i si doganon n baz t KODIT t ri doganor pr tr territorin e UE s; Arsyet e krijimit t ktij tregu jan t prmbledhura n: Nxitjen e proceseve t integrimeve n UE; T beht nxits katalizator i vendeve t reja t puns; T beht stimul pr rritje dhe zhvillim ekonomik; T ndikoj n uljen e mimeve dhe t shpenzimeve; T trheq investime t huaja n UE; T jet konkurrues n tregjet globale; T afirmoj vlerat e produkteve evropiane; Marrja e ktyre masave ndikoj n: Heqjen e kontrollit kufitar ndrshtetror; Krijimin e ndrmarrjeve m konkurruese n treg; Zhvillimin e vizioneve t ndrmarrsish; Zvoglimin e shpenzimeve t transportit dhe infrastrukturave zvoglohen; 6

mimet zvoglohen; Tregu karakterizohet pr mobilitet; Si u zbatua implementua praktikisht sistemi i tregut unik ? Nprmjet paketave legjislative; Paketa prmbante rregulla ligjore DIREKTIVA; Kto Direktiva i njoftonin shteteve antare lidhur me zbatimin e masave unike t prcaktuara nga ana e UE s; Direktivat e caktuara i jep Komisioni Evropian q njkohsisht e ka rolin ky n formsimin juridik t tregut t prbashkt; Komisioni evropian sht organi i cili i prcakton rregullat e lojs n tregun evropian roli i referit; Nse vendet nuk i zbatojn vendimet ather komisioni ka t drejt q t merr masa shtes pr implementim t direktivave; Komisioni evropian ka t drejt q t inicioj edhe procedura gjyqsore n Gjykatn Evropiane t s Drejts; Gjykata Evropiane e s Drejts ka autoritetin q t nxjerr dhe ekzekutoj vendime n tr territorin e UE s;

Komisioni Evropian nprmjet direktivave pr interes t rregullimit t tregut unik prcakton edhe standardet e prbashkta evropiane; Tregu unik, si sistemi motorik i UE s, nuk mund t funksionoj pa standardet t qarta dhe konkrete; Zbatimi i standardeve garanton eliminimin e barrierave tregtare, kufitare dhe m tutje krijimin e rregullave t standardizuara si burime juridike; Tregu unik n UE sht i till q funksion jasht ndikimit t monopolizimit nacional dhe konkurrencs jo lojale territoriale; Luftohen dhe ndalohen marrveshjet pr ndarje t tregut; Lufton dhe ndalon mbajtjen e mimeve artificiale n treg; Promovon dhe garanton konkurrencn e lir t te gjitha pjesmarrsve n treg pavarsisht nga prkatsia shtetrore; Mbrojtja e ktij tregu dhe konsumatorve t saj realizohet nprmjet t instrumenteve juridike, administrative dhe gjyqsore; Komisioni Evropian n baz t ligjit garanton blersve dhe subjekteve qendrore n treg standarde mbi cilsin e prodhimeve, etiketave, shitjeve n distanc, etj; Ne veanti n tregun unik konsumatorve u garantohen t drejta, ne veanti n kto fusha: Mbrojtjen e shndetit sipas standardeve unike pr kushtet minimale shndetsore; Mbrojtjen e interesave ekonomik t konsumatorve n baz t legjislacionit t UE s;

Mbrojtjen e konsumatorve nga dispozitat denigruese dhe jo t ligjshme t kontratave t caktuara; Detyrimin e shitsve q ti ekspozojn mimet e mallrave pr shitje; T Drejtn e konsumatorve pr informata lidhur me mallin ose shrbimin e nevojshm; T drejtn e konsumatorit pr tu kompensuar; Shenja e UE s sht e detyrueshme pr t gjitha mallrat q qarkullojn n treg; Prdorimi i shenjave garanton q malli i caktuar sht n prputhje me standardet e caktuara t UE s; Unioni monetar evropian dhe monedha unike Evropiane EURO ja ; Kompletimi i tregut t UE s nuk do t ishte funksional dhe substancial pa nj sistem unik monetar; Sot UE ja ka nj sistem relativisht t mir t sistemit unik monetar; Natyrisht se edhe ky sistem e ka historin e vet dhe etapat e caktuara t zhvillimit; Projekti i sistemit monetar evropian i cilsuar si ambicioz ka kaluar n tri faza kryesore t zhvillimit;

1. Periudha 1979 1995 Krijimi i sistemit monetar evropian (EMS) 1979 Instituti monetar evropian (EMI) 1993 Vendimi m i rndsishm politik lidhur me kt shtje sht ai pr monedhen unike Traktati i Mastrihtit Protokolli i veant n cilsi t shtes ju lejon Britanis s madhe dhe Danimarks q t mund t qndrojn jasht monedhs unike evropiane; Me 1995 n Kshilli Evropian n Madrid vendosi q monedha evropiane t quhet EURO dhe pse n qarkullim ende gjindej ECU (eku);

2. Periudha 1995 1999 U arrit marrveshja pr korniz ligjore lidhur me prdorimin e EURO s dhe vazhduan procedurat pr inaugurimin e saj;

3. Periudha 1999 2002 Me 01. 01. 1999 fillon faza e tret e realizimit t unionit monetar evropian; N kt faz nxjerrt jasht prdorimit ECU ja; Kshilli i fikson kurset e kmbimit monetar Themelohet Banka Qendrore Evropiane (ECB);

Kjo faz rrumbullaksohet me 01.01.2002 kur n shumicn e vendeve antare u trhoqn nga prdorimi monedhat nacionale dhe u zvendsuan me EURO; Kushtet dhe procedurat lidhur me valutat kombtare ne relacion me EURO n i prcaktoji Pakti i stabilitetit dhe i rrits n Kshillin Evropian Amsderdam n vitin 1997 Sipas ktij modeli shtetet t cilat duhej t aderonin n kt sistem duhet q ti plotsonin kto kushte: Zvoglimin e deficitit qeveritar (m s shumti 3 % n vit t GDP) Fiksimin e inflacionit maksimal (i lejuar deri ne 1.5%); Mbajtjen e valuts kombtare brenda qarkullimit normal edhe pr dy vjet; Mosrritja e shkalls s interesit afatgjat (2%);

B. SHTYLLA E DYT = Politika e prbashkt e jashtme dhe ajo e siguris; Orientimet strategjike t bazuara n tri shtylla jan t promovuara dhe rregulluara me Traktatin e Mastrihtit; Nprmjet t ksaj shtylle sht rregulluar identiteti dhe fuqia ekonomike, politike, mbojtjes, politiks s jashtme, drejtsin, punve t brendshme dhe t siguris; Shtylla e dyt / politikat e prbashkta t jashtme e t siguris dhe mbi drejtsin dhe punt e brendshme realizohen nprmjet t: Aksioneve t prbashkta; Shumics s kualifikuar t votave; Asocimit t plot t Komisionit; N kt faz Traktati i Amsterdamit vazhdoi procesin pr forcimin e identitetit t jashtm dhe t mbrojtjes s UE - s; Prve sukseseve n lmin e tregut t lir dhe sistemit monetar unik aktiviteti u orientua n ngritjen e nj fuqie n baz t politiks s jashtme n baza efektive dhe reprezentative; Me koh u braktis metodologjia e vendosjes n baza unanime dhe u kalua n baza t shumics s kualifikuar; Kjo ndikoj q t eliminohen politikat destruktive brenda UE s; Roli i UE s n kt funksion u fuqizua n Bosnj dhe Hercegovin dhe n Kosov; Tani politikat dhe orientimet strategjike t UE s (t ksaj shtylle) jan t fokusuara n luftimin e terrorizmit, partneritet me Rusin dhe Ukrainn;

C. SHTYLLA E TRET (shtjet e drejtsis dhe t punve t brendshme) Shtylla e tret kryesisht ka kompetenca q t rregulloi n UE punt e brendshme dhe drejtsin;

Arritja e unifikimit t gjithmbarshm u vrtetua se nuk mund t funksionoi nse ajo nuk e ka nj mekanizm unik q do t rregullonte punt e brendshme dhe shtjet e drejtsis; Me direktiva u rregulluan aspekte e aktiviteteve policis s prbashkt dhe kompetencat e gjykatave; Prve ktij organizimi aktiviteti u shtri kryesisht n bashkpunimin n mes t gjykatave, prokurorive, policive, t azilit, procedurave hetimore pr krimet e lufts, krimit t organizuar, trafikimit t njerzve, larjes s parave, flet arrestit evropian, etj; N kt funksion jan marr shum masa t ngjashme n parimin pr nj hapsir t lir t siguris dhe t drejtsis. Nga t gjitha shtjet t cilat ishin n sfern e dabatit dhe angazhimit u prcaktuan katr politika t prbashkta: Pr azilin dhe migrimin, Pr hapsirn evropiane t drejtsis; Pr luftn gjith / evropiane kundr krimit; Pr zbatimin efikas t politikave;

U realizua ideja e krijimit t hapsirs gjyqsore evropiane (EJA) nga m rreth 30 sisteme juridike n nj sistem unik juridik; Kjo sfer u rregullua nprmjet t tri programeve specifike: GROTIUS; FALCONE: dhe EUROJUST

Kto tri programe krijuan kushte pr nj bashkpunim m t ngusht n mes t gjyqtarve, prokurorve dhe personelit penitensiar (t burgjeve); Mund t prfundojm se Fletarresit evropian ishte masa m radikale q e ndrmorri EU ja q rriti efikasitetin e ndjekjes penale pr vendet antare dhe shtetasit e tyre;

KUFIJT E BRENDSHM T UE s; QYTETARI I UE s

10

INSTITUCIONET KRYESORE T UNIONIT EVROPIAN Historiku o Procesi i formsimit t UE s nga Kongresi i Hags (1948) deri te projekti i Kushtetuts Evropiane (2003) ka evoluar n mnyr dinamika; o Fillimisht Lvizja Evropiane n Kongresin e Hags u propozua q organi prfaqsues institucional t jen; 1) KUVENDI EVROPIAN institucion prfaqsues evropian; 2) KSHILLIN NDRKOMBTAR - Ky kshill sipas ktij projekti do t prbhen nga 75 prfaqsues t kshillave kombtare; 3) KOMITETI EKZEKUTIV prej 50 antarve: N vitin 1949 Mishel Debre pr UE n, t inkorporuar edhe n Traktatin e Parisit u specifikuan n propozimin katr institucione themelore: 1) ARBITRI n cilsi t institucionit vendim marrs me t drejt veto suspenzive i zgjedhur me mandat 5 vjear; 2) SENATI - i prbr nga Ministrat e jashtm t shteteve Evropiane; 3) ASAMBLEA E KOMBEVE EVROPIANE q do t prbhej nga deputetet e zgjedhur n do 1 milion banor; dhe 4) GJYKATA E UNIONIT n cilsi t organit kryeson gjyqsor; Bashkimi i par ekonomik pr thngjill dhe elik (CSCE) TRAKTATI I PARISIT 1951 u karakterizua pr: - bashkim t par me organe supra / nacionale; - AUTORITETIN E LART t (CSCE) si organ m i lart i cili prbhej nga 9 antar t emruar nga qeverit e shteteve nnshkruese; - ASAMBLEN si organ prfaqsues i t deleguarve t parlamenteve kombtare t shteteve nnshkruese t traktatit; - KSHILLI si organ i prbr prfaqsuesit e qeverive kombtare; - GJYKATA E S DREJTS e CSEC s si organ kryesor i gjyqsor; Traktati i Roms (1957) inauguroi edhe organe t reja t BEE s Me Traktatin e Roms u ruajt Asambleja dhe Gjykatn e s Drejts; I inauguroj dy institucione t reja: 1) KSHILLIN E MINISTRAVE si organ t ri; dhe 2) KOMISIONIN Pasi q n Evrop praktikisht tani kishte tri organizata t ndryshme q n pjesn m t madhe funksiononin bashkrisht n vitin 1967 u vendos q ato t shkriheshin n nj organizat t vetme; AKTI UNIK EVROPIAN (1987) de jure inauguroj KSHILLIN EVROPIAN si institucionin e ri t BEE s Ju dha emri i ri organit prfaqsues prkatsisht PARLAMENTI EVROPIAN; U forcuan kompetencat e Kshillit Evropian; U vendos dhe u veprua konkretisht n funksion t stabilizimit dhe t forcimit t Institucioneve evropiane

11

a) b) c) d)

N perspektiv Kushtetutn e UE s sht e prcaktuar edhe mundsia e zgjedhjes s nj Presidenti t Kshillit Evropian me mandat 2.5 vjet; N prmbajtje kronologjike mund t konstatojm se t gjitha institucionet Evropiane n koh kan pasur qllimin e bashkimit t popujve t Evrops; VENDIMMARRJA N njzet vitet e para pas themelimit vendimmarrja funksiononte n baz t propozimeve t Komisionit, Kshillave t Parlamentit, Vendimeve t Kshillit t Ministrave dhe interpretimeve t Gjykat t s Drejts: N njzet vitet e fundit pas themelimit, ne veanti Parlamenti fitoi prgjegjsi dhe kompetenca t reja; U themelua edhe Gjykata Evropiane e Revizorve; Banka investuese evropiane; Komiteti pr harmonizimin e interesave dhe dallimeve rajonale; KONKLUZION: Struktura institucionale e UE s sht komplekse n pikpamje t vendim marrjes; Karakterizohet pr qeverisje shum shtresore; Qeverit e shteteve nuk e kan monopolin e qeverisjes por kompetencat jan t bartura n organizatat supra nacionale; Institucionet supranacionale kan pavarsi t plot n relacion me qeverit KOMISIONI EVROPIAN, PARLAMENTI EVROPIAN DHE GJYKATA EVROPIANE E S DREJTS e kan pavarsin e vet n relacion me qeverit. KSHILLI EVROPIAN dhe KSHILLI ruajn influencn e shteteve t cilat i prfaqsojn; EDHE VET SHTETET JAN PJES INTEGRALE E STRUKTURAVE T UE;

o Shtetet nuk jan aktor t vetm jan bashkpjesmarrs t vendimeve n unio o INSTITUCIONET E UNIONIT EVROPIAN I NDAJM N; A. NDRQEVERITARE a) Kshilli Evropian; b) Kshilli B. SUPRANACIONALE a) Komisioni Evropian; b) Parlamenti Evropian; dhe c) Gjykata Evropiane e Drejtsis TRAKTATI I MASTRIHTIT karakterizohet pr shkak se ka br tentativa serioze q UN n ta sistemoj n kuadr t nj KORNIZE INSTITUCIONALE UNIKE; Karakteristika themelore e ktij traktati sht: Avancimi i orientimit pr institucione efikase dhe demokratike;

12

SIPAS TRAKATIT T MASTRIHTIT INSTITUCIONET THEMELORE T UE s JAN: KSHILLI EVROPIAN; KSHILLI (I ministrave); KOMISIONI EVROPIAN; PARLAMENTI EVROPIAN; GJYKATA EVROPIANE E S DREJTS; dhe GJYKATA E AUDITORVE. Nisur nga parimi klasik i ndarjes s pushteteve brenda UE s nga pikpamja e 1. Legjislativit; 2. Ekzekutivit dhe 3. Gjyqsorit, - Qeverisja n UE karakterizohet nga trekndshi 1. Kshilli i Ministrave; 2. Parlamenti Evropian; dhe 3. Komisioni Evropian; 1. KSHILLI EVROPIAN sht institucion ndrqeveritar; Prbhet nga ana e shefave t shteteve antare + Kryetari i Komisionit Evropian; Historikisht sht paraqitur n vitet e 60 t; sht institucionalizuar n Samitin e Parisit me 1974; Pr her t par Traktati i Manstrihtit KE s i jep legjitimitet dhe i prcakton fushn e veprimit dhe at lidhur me: - fushn e marrdhnieve t jashtme; - antarsimin e ri n UE; - politikn e prbashkt t jashtme dhe t siguris; - strategjin e prbashkt; - iniciativat konstitucionale. I takojn kompetencat kye t vendim marrjes n udhheqjen e politikave strategjike n UE sht organi m i lart politik n UE; 2. KSHILLI (Kshilli i Ministrave) sht organ ndrqeveritar; Prfaqson dhe mbron interesat e shteteve antare n UE; Prbhet nga prfaqsuesit e do vendi antar n nivelin ministror; Pjesmarrja e qeverive n kshill sigurohet nprmjet ministrave t vendit; Edhe Kshilli sht institucion vendim marres i UE s Kshilli i ka kto organe a) Presidencn prfaqsuesi i do shteti ndrrohet n do gjasht muaj;

13

b) Komiteti i prfaqsuesve t prhershm (COREPER) q sht i prbr nga zyrtar t lart t shteteve antare dhe sht kompetent q t prgatis punn e Kshillit; o KOMITETI OPERON N DY NIVELE: Niveli i par: I. COREPER II i prfaqsuar nga niveli i ambasadorve t vendit antar; dhe II. COREPER I i prfaqsuar nga zvendsit e prfaqsuesve t prhershm Niveli i dyt: o SEKRETARIATI I PRGJITHSHM Organ shrbim administrativ i kshillit

KOMPETENCAT E KSHILLIT Koordinimi i politikave t prgjithshme t shteteve antare; Aprovimi i iniciativave legjislative t Komisionit Evropian;

3. KOMISIONI EVROPIAN sht njri ndr organet t natyrs supra nacionale s bashku me Gjykatn Evropiane t Drejtsis; sht forca politike e federalizmit integrative evropian; sht institucioni i vetm politik i UE = s i cili nuk i prgjigjet shtetit antar nga i cili vjen Komisioneri E quajn motori i integrimit evropian player menager i UE = s SIPAS TRAKTATIT T MASTRIHTIT Komisioni Evropian: Siguron zbatimin e Traktatave t UE s; Harton rekomandime rreth zbatimit t traktateve; Vendos vet apo n bashkpunim me Kshillin e PE s; Ka pushtet implementues; Ka rol qendror n procesin legjislativ, sepse ndrmerr iniciativat legjislative n UE; Ka prgjegjsi administrative; Ka pushtet ekzekutiv, - sidomos n marrdhnie me jasht; me tregti t jashtme q zhvillon UE ja me vendet tjera, pjesmarrjen n emr t UE n organizatat ndrkombtare shtetet jo antare, etj.

KOMISIONI EVROPIAN: Prbhet nga 20 KOMISIONER Komisionert nuk i prgjigjen as nuk marrin instruksione nga qeverit e veta; Nominimi i komisionarve bhet nga shtetet antare; Aprovimi i nominimeve realizohet nga Parlamenti Evropian;

14

STRUKTURA UDHHEQSE E KOMISIONIT EVROPIAN Kryetari i Komisionit Evropian; Shefi i kabinetit dhe Kolegjit t Komisionerve t cilt ndahen n kto nivele; NIVELI I PAR Komisionert pr fusha t caktuara; NIVELI I DYT Drejtort Gjeneral NIVELI I TRET Drejtort e Drejtorive brenda nj Drejtorie Gjenerale; NIVELI I KATRT Udhheqsit e divizioneve; 4. PARLAMENTI EVROPIAN Pr her t par sht inauguruar n vitin 1987 me Aktin Unik Evropian; Ka kompetenca ekskluzive n lmin e legjislacionit; Prafrsisht ka rreth 700 antar deputet nga vendet antare; Ka grupacione t caktuara politike (p.sh. Reformatort, Demokristiant, Liberal Demokratt, etj); - Pushteti i PE s bazohet n Pushtet legjislativ; Pushtet mbikqyrs; Pushtet buxhetor; Pushtet litigant 1. PUSHTETI LEGJISLATIV Ka kompetenca ekskluzivisht legjislative; Ka trupin konsultativ e m pak vendim marres; I aprovon ose refuzon propozimet e dokumentacionit q vijn n Kshilli Evropian dhe Kshilli; Vendos rreth marrveshjeve ndrkombtare, demokracin dhe t drejtat e njeriut; 2. PUSHTETI MBIKQYRS Nnkupton monitorimin e aktiviteteve t institucioneve t tjera t UE s; Ka t drejtn e hetimit komiteteve pr shqyrtimin e shtjeve; Pranon dhe shqyrton ankesat e qytetarve dhe subjekteve t tjera; Monitoron shkeljet eventuale t t drejtave t njeriut n shtetet e treta; Etj, 3. PUSHTETI BUXHETOR Nuk ka pushtet t plot mbi vendosjen e buxhetit t UE s; Ka pushtet n kontrollin buxhetor kontrollin parlamentar; Kontrolli buxhetor realizohet nprmjet GJYKATS S AUDITORVE;

4. PUSHTETI LIGITANT Nnkupton t drejtn e UE = s q t intervenoj, inicioj dhe paraqes raste t caktuara para Gjykats Evropiane t s Drejts (EJC)

15

5. -

GJYKATA EVROPIANE E DREJTSIS (EJC) sht institucion i veant i UE s; Vendimet e Gjykats jan t natyrs obligative pr vendet antare; Kjo gjykat ka kompetenca t vendos pr: o Rastet gjyqsore n mes t Institucioneve t UE s dhe shteteve antare t UE s; Individve nga vendet antare n UE dhe pundhnsve t tyre; o Kompatibilitetin e akteve juridike t UE s me traktatet themelore t UE s; Funksioni gjyqsor n cilsi t gjykats supreme; Funksionin e gjykats kushtetuese;

INSTITUCIONET TJERA T UNIONIT EVROPIAN 1. KOMITETI EKONOMIK SOCIAL - sht organ i cili e ndihmon dhe e kshillon Kshillin dhe Komisionin Evropian nga fushat e ekonomis dhe sociale; - Prbhet nga prfaqsuesit e prodhuesve, sindikalistve, bujqve, puntorve, profesionistve, etj,. 2. KOMITETI I RAJONEVE - Prfaqson trupat lokale dhe rajonale t UE s me qllim t shmangies s centralizimit t UE s; - Kontribuon pr faktorizimin e rajoneve n relacion me UE - n; 3. AGJENCIT E UE s - Jan trupa sekondar q e ndihmojn UE n - Nuk e kan bazn e formimit t tyre n traktate t UE s; 4. 5. GJYKATA E AUDITORVE Nuk konsiderohet si institucion gjyqsor; Konsiderohet institucion m shum kontrollues financiar; Ka autorizime q t bj kontrollimin e buxhetit dhe financave t UE s; BANKA QENDRORE EVROPIANE sht institucion i pavarur financiar dhe monetar i UE s; Prcakton politikat monetare pr UE n; sht n trsi institucion i pavarur nga shtetet antare;

6. BANKA QENDRORE E INVESTIMEVE - Udhheq politikn e investimeve n UE.

16

PARAQITJA SKEMATIKE E INSTITUCIONEVE EVROPIANE KSHILLI I EVROPS KSHILLI I MINISTRAVE

Prcaktimet orientimet kryesore do vend merr kryesin e tij me radh pr gjasht muaj Mbledh kryetart e shteteve dhe qeverive

Miraton projekt ligjet e Komisionit Evropian (te diskutuara ne Parlament) Cakton Buxhetin; Prcakton bashkpunimin n politikn e jashtme, drejtsi dhe pun t brendshme; Ndan pushtetin vendimmarrs n Parlamentin n fushn buxhetore dhe t tregut t prbashkt

PROPOZIMI I LIGJEVE
KOMISIONI VENDIMMARRJE
- Propozon ligje (rregullore direktiva); - Harton dhe zbaton politikat komunitare - Kujdeset pr zbatimin e ligjeve; PROCESIN LIGJOR - Kujdeset pr respektimin e traktateve; - Prfaqson UE n bisedime me vende t tjera; - Administron Buxhetin - Personalitetet emrohen nga shtetet antare pr 5 vjet

T PRBASHKTA PARLAMENTI
- Ngarkon me pushtet Komisioni dhe mund t detyroj at t jep dorheqje - Merr pjes n hartimin e ligjeve / direktivave t cilat shndrrohen n legjislacion kombtar - Voton Buxhetin

PR

KONTROLLON POLITIKN E KOMISIONIT

GJYKATA E LLOGARIVE ( E prcaktuar si ndrgjegje financ. Evropiane)

BQE (Banka Qendrore Evropiane)

- Bn politikn monetare n pavarsi t plot. Nj president n pes antar t Kshillit Ekzekutiv dhe Guvernator t bankave qendrore t vendeve t Euros

- Kontrollon qllimin e llogarive;

- Jep mendime - Antart emrohen nga UE ja pr 6 vjet

GJYKATA E DREJTSIS dhe Gjykata e Shkalls s par

- Kujdesen pr respektimin e legjislacionit komunitar - Rregullojn mosmarrveshjet midis shteteve antare, institucioneve komunitare, shoqatave dhe ndrmarrjeve, personave privat dhe juridiksioneve kombtare. - 15 gjykats dhe 9 avokat t prgjithshm pr gjykatn

BEI a (Banka Evropiane pr Investime) - Financon dhe mbshtet zhvillimin e

ekuilibruar t Unionit. Kryesohet nga Kshilli i Guvernatorve t prfaqsuar nga ministrat e ekonomis s vendeve antare dhe drejtorve t emruar nga shtetet antare

17

KOMITETI EKONOMIK DHE SHOQROR DHE KOMITETI I RAJONEVE - Luajn rol kshillues, kan mbi 240 antar t dal
nga mjedisi ekonomik dhe shoqror pr t parin dhe q e gzojn nj mandat zgjedhjeje pr t dytin. Kshillimi me t dy Komitetet sht i detyrueshm pr projekte q kan t bjn me to.

18