MYO-S 2010- Ulusal Meslek Yksekokullar renci Sempozyumu 21-22 EKM 2010-DZCE

DA-DA BUCK, BOOST VE BUCK-BOOST KONVERTER DENEY SET TASARIMI VE UYGULAMASI

Muhammed ZTRK Engin YURDAKUL Samet ESZ

Teknik Eitim Fakltesi - Gazi niversitesi Ankara

muhammedozturk85@hotmail.com engin.yurdakul@hotmail.com sametessiz@gmail.com

ZET
Bu almada eitim amal olarak DA-DA buck, boost ve buck-boost konvertr tasarlanarak bir deney seti hazrlanmtr. Bu alma ile lisans dzeyinde g elektronii dersini alan rencilerin uygulamal olarak her bir konvertr zerinde ayr ayr almalarnn salanmas amalanmtr. Yaplan deney seti ile Gazi niversitesi Teknik Eitim Fakltesi Elektrik retmenlii 4. snf rencilerinin g elektronii dersi kazanm gsterilmi ve olduka baarl olduu grlmtr. Anahtar kelimeler: Konvertr, DA-DA dntrme, deney seti, g elektronii

1. GR Gnmzde sanayinin hzla gelimesi ile birlikte kontrol edilebilir elektrik gcne olan gereksinim hzla artmtr. DA/DA Motor Hz Kontrol niteleri, UPS, Ak arj niteleri, Anahtarlama Modlu DA/DA G Kaynaklar, Statik Gerilim Reglatrleri gibi cihazlar, nemli endstriyel g elektronii uygulamalardr [1]. Bu uygulamalarda DA-DA konvertrler kullanlmaktadr. Ayrca konvertrler, elektrikli otomobillerde, deniz yk asansrlerinde, atal kaldrcl kamyonlarda, maden oca ekicilerinde motor ekim kontrol iin olduka sk kullanlr. Yumuak hz kontrol, yksek verim ve dinamik tepki gibi avantajlar DA/DA konvertrlerin tercih nedenleridir. Ayrca enerjiyi malzemenin iine geri gndermek iin de motorlarn aktif frenlenmesinde de kullanlmaktadr. Bu zellik sk durmal aktarm sistemlerinde enerjinin korunmasn salar [2]. ok deiik tiplerde DA-DA konvertr bulunmaktadr. Hepsinin birbirlerine gre avantaj ve dezavantajlar vardr. Baz konvertrler gerilimi azaltmada, bazlar artrmada, bazlar ise hem azaltma hem de artrmada kullanlmaktadr. ou endstriyel uygulamalarda sabit gerilimli DA kaynan, deiken gerilimli DA kaynaa evrilmesi gerekmektedir. DA/DA konvertrler olarak da bilinen bir DA kyc direkt olarak DAy DAya dntrr. Bir konvertr, srekli deitirilebilir sarm oranl bir AA transformatrn edeer DA devresi gibi de dnlebilir. Transformatrn AA gerilimi arttrp azaltabildii gibi DA/DA konvertr de bir DA kaynan gerilim deerini arttrp, azaltabilir [3]. Bu konvertrlerle ilgili eitli konfigrasyonlar yaplmtr. Bunlardan en yaygn olarak kullanlanlar ise, gerilim azaltc (buck converter), gerilim artrc (boost converter) ve gerilimi azaltp artran (buck-boost converter) tipleridir [4, 5]. DA-DA konvertrler gerilim seviyesini bir deerden baka bir deere getiren ve anahtarlama mant ile alan elektronik devrelerdir. Bu cihazn temel alma prensibi bir pasif filtrenin k geriliminin kontrol edilmesi esasna dayanr [6]. DA-DA eviricilerde, k doru gerilimi yle denetlenmelidir ki, giri gerilimi ve k yk deise bile, k geriliminin ortalamas
1

ztrk, M., Yurdakul, E., Esiz, S.

istenen deerde olmaldr. Anahtarlamal DA-DA dntrclerde doru akm bir dzeyden baka bir dzeye ulatrmak iin bir ya da daha fazla anahtar kullanlr. Verilen bir giri gerilim deeri iin bir DA-DA eviricide k gerilimi, anahtarlarn iletimde ve kesimde olduu srelerin denetlenmesiyle ayarlanr [7]. Anahtarlarn iletim kesim sreleri Darbe Genilik Modlasyonu PWM ile ayarlanmaktadr. Literatr taramasnda yaplan almalarn, bu konvertrle ilgili pratiksel eksikliklerin giderilmesi zerine ya da konvertrlerin uygulama bnyesinde ihtiyaca ynelik kullanld grlmtr. yapnn bir arada olduu eitim seti eklinde bir almaya rastlanmamtr. Bu almada literatrde bulunan DA-DA konvertrler incelenerek konvertrler hakknda yeterli bilgi toplanm devre simlasyonlar ve hesaplamalar yaplarak 200w deerinde buck, boost ve buck-boost konvertrleri bir deney seti haline getirilmi olup rencilere g elektronii dersinde grdkleri bu tip konvertrlerin deneyini yaplabilmesi imkn sunulmutur. 2. KONVERTR Konvertrler DA gerilim seviyesini bir deerden baka bir deere getiren ve anahtarlama mant ile alan elektronik elemanlardr. DA gerilim deeri baz yerlerde drlmesi baz yerlerde ykseltilmesi baz yerlerde de hem ykselip hem drlmesi gerekmektedir bunun iin tip konvertr bulunmaktadr. Bunlar DA-DA Buck, Boost ve Buck-Boost konvertrlerdir. Blm 2.1, 2.2 ve 2.3de bu konvertrler ayrntl olarak anlatlacaktr. 2.1 DA-DA Buck konvertr DA-DA buck konvertr DA mevcut kaynak gerilimini drlerek kontrol edilmesinde kullanlr giriinden gelen gerilim deerini ilemciden ald PWM dalgalaryla devreye kesip uygulayarak gerilim deerinin etkin deerini kltr ve bu ekilde drlerek gerilim kontrol yaplm olur. En yaygn olarak kullanld yerler; a) Regle edilmi DA g kaynaklar b) DA motor hz kontrol devreleri ekil.1deki devrede Id akmnn anahtar ile iletimi salanarak bobin zerinden geen IL akm hem yk zerinden akar hem de kondansatr arj eder anahtar kesime gittii anda bobin zerinde depo edilen enerji diyot zerinden devresini tamamlar ve boalncaya kadar yk zerinden akm aktmaya devam eder. Bu arada kondansatrde yk zerinden akmn aktmaya devam eder. Anahtar kesintili iletim modunda altrldnda kondansatr tam dolmayacandan etkin deeri daha kk bir gerilimle depolanr bu ekilde azaltan dntrc devresi tamamlanm olur.

ztrk, M., Yurdakul, E., Esiz, S.

ekil.1-Buck konvertr devre emas

2.2 DA-DA Boost konvertr Boost konvertrlerde k gerilimi giri geriliminden byktr. Anahtar kapatldnda diyot ters kutupland iin iletime gemez. Bylece k kat giriinden izole edilmi olur. Anahtar aldnda, k kat bobin zerinden beslenir. Kararl durum analizinden, sabit bir k gerilimi elde etmek iin k filtre kondansatrnn kapasitesi olduka byk olmaldr. (Vo(t) Vo) Bu tip konvertrler, regleli DA g kaynaklarnda ve DA motorlarnn dinamik frenlenmesinde yaygn bir biimde kullanlmaktadr. ekil.2deki devrede V0 gerilimi srekli Vd gerilimine tabi tutulmaktadr. Dolaysyla V0 gerilim deeri Vd gerilim deerinin altna hi inmeyecektir devredeki, anahtar kesintili iletim moduna getiinde akmn byk bir ksm bobin zerinden geecek ve bobin kesime gittiindeyse bobin zerinde srama gerilimi oluacak bu gerilim kondansatre arj edilerek k gerilim deeri ykseltilecektir.

ekil.2 Boost konvertr devre emas

2.3 DA-DA Buck-Boost konvertr Drc-ykseltici konvertrler, DA g kaynaklarnn reglasyonunda, giri voltajnn ortak terminaline gre kn negatif kutuplu olmas istenildiinde ve k voltajnn, giri voltajndan daha az veya daha fazla olabilecei yerlerde yaygn bir biimde kullanlr. Bu tip bir konvertr, drc ve ykseltici tip iki konvertrn ard arda balanmasyla elde
3

ztrk, M., Yurdakul, E., Esiz, S.

edilebilir. Kararl halde k-giri voltaj dnm oran; ard arda balanan konvertrlerin dnm oranlarnn arpmdr. ekil.3teki devrede anahtar kesintili iletim modunda almaktadr. Anahtarn iletim sresi ksa tutulduunda bobinin zerine ald enerji dk olduundan devre alaltc olarak alacaktr anahtarn iletim sresi uzun tutulduunda bobin daha ok yklenecek ve kondansatr zerindeki gerilim Vd gerilimine eitlenecek bu anahtarlamadan dolay bobin zerindeki srama gerilimleriyle de kondansatr Vd geriliminden daha yksek deerlere ulaacaktr.

ekil.3 Buck-Boost konvertr devre emas

3. TASARIM VE UYGULAMA Oluturulan Buck, Boost, Buck-Boost konvertr deney seti bir AA/DA kaynaktan beslenmektedir konvertrlerin anahtarlama elamanlar bir mikrodenetleyici ile kontrol edilmektedir. Deney setine ilikin blok diyagram ekil.4te sunulmutur.

ekil.4-Devre blok diyagram

ztrk, M., Yurdakul, E., Esiz, S.

3.1.

Program Algoritmas

Oluturulan Buck, Boost, Buck-Boost konvertr deney setinin anahtarlama elemanlar bir mikroilemciyle kontrol edilmektedir. Bu mikroilemci ADC kanalndan ald gerilim sinyaline gre PWM dalgas retmektedir. Programa ilikin algoritma ekil 5te sunulmutur. Balangtan itibaren program almas iin gerekli olan deikenler tanmlanr, PWM alma frekans ve darbe genilik ayarlar yaplr, ADC giri sinyali evrim oran ayarlanr. Program ADC kanaln okumaya baladndan itibaren sonsuz dngye girer, ADCden ald bilgiyi PWMe gnderir PWM gelen bu sinyalle darbe genilik orann kontrol eder, daha sonra dng sorgulamas yapar art doruysa ADCden bilgi al ksmna geri dner art doru deilse program sonlanr.

ekil.5 Program algoritmas

ztrk, M., Yurdakul, E., Esiz, S.

3.2.

Anahtarlama Devresi

Gerilimin etkin deerinin kontrol edilmesi iin PWM anahtarlama frekans uygulanmaktadr. Bu anahtarlama frekans ile ilgi programn almas 3.1de ayrntl olarak anlatlmtr. ekil.6da grlen devrede ekil.5te verilen kontrol algoritmas uygulanmaktadr. PIC16F877A mikroilemcisinin RA0 portuna bal bulunan potansiyometre ile mikroilemciye analog sinyal gnderilmektedir, bu analog sinyal ilemci iersinde dijitale evrilerek PWM sinyalinin Ton sresi kontrol edilmektedir. Mikroilemcinin CCP1 k portundan PWM k sinyali alnmaktadr. Mikroilemcinin k portlarnn hasar grmemesi ve mosfetin karal alma gerilimi olan 15Vta anahtarlama kontrol yaplabilmesi iin transistrlerle uygun bir src devre tasarlanmtr.

45%

ekil.6- Anahtarlama Devresi

3.3.

Deney Seti

ekil.7de gsterilen deney setinde devre elemanlarnn balant ular dip bornvidalar vastasyla deney seti kutusundan dar karlm balant ekli deitirilebilir bir ekle getirilmitir. ekil.6da rnek olarak bir boost konvertrn balant ekli gsterilmitir mavi ile belirtilen ksmlar deney setindeki devre elemanlarnn bal bulunduu dipborn vidalar krmz ile belirtilen ksmlar boost konvertrn balant tipini belirten jakl kablolardr. PWM sinyal reteci deney seti ierisinde mosfetin geyt ucuna dorudan balanmtr. Deney setinde Buck, Boost, Buck-Boost olmak zere 3 tip konvertr tipi baaryla uygulanmtr.

ztrk, M., Yurdakul, E., Esiz, S.

ekil.7-Deney seti

4. SONU Bu almada Boost, Buck-Boost konvertr deney setinin simlasyonlar yaplmtr ve devreye ait bir tasarm gereletirilmitir. Simlasyon ile deney sonular karlatrlmtr ve beklenen sonular elde edilmitir. Bu alma sonucunda lisans dzeyinde g elektronii dersini alan rencilerin uygulamal olarak her bir konvertr zerinde ayr ayr almalar ve derslerinde grdkleri teorik bilgilerini pratikle pekitirerek konuyu daha iyi kavramalar salanmtr. 5. TEEKKR Bu bildiri ELK-410 Mesleki Tasarm Dersi kapsamnda hazrlanmtr. Yazarlar salad katklardan dolay ders retim yesi Do. Dr. Ramazan BAYINDIR a teekkr eder. 6. KAYNAKLAR [1] Vehbi B., Seta B., Metin G.,Paralel Aktif Filtre Uygulamalarnda Adaptif Bulank Mantk Kontrol Yntemlerinin Uygulanmas, TDERG_S_/D, mhendislik Cilt:4, Say:2, 105-115, Nisan 2005 [2] Ferenczi .,Linear Power Supplies-DC-DC Converters ,Elseiver,1987 [3] Mazda F.F.,Electronics Engineers Reference Book, 6 th Edition,Butterworths [4] Pablo C., Gabriel G., Adolfo H., Fuzzy Gain Scheduling Control Of Switch-mode DC/DC Converters. IEEE ISIE , - 0-7803 -5 662-4/99, 1999 [5] Jose A.R. Gerardo E.P.; Stability Of Current-mode Control For DC-DC Power Converters Systems&Control Letters p-p113-119, 2002. [6] ekkeli M., Yldz C., zalk H., R., Bulank Mantk ve PI Denetimli DA-DA Konvertr Modellenmesi ve Dinamik Performans Karlatrmas, K.Mara St mam niversitesi, Mhendislik- Mimarlk Fakltesi, Elektrik-Elektronik Blm, K.Mara [7] Mohan, N., Undeland, M., T., William P., R., Power Electronic: Converters, Applications, And Design, Ocak 2002
7