Inleiding Organisatietheorie

College 8: Speltheorie
Introductie: wat is speltheorie/een spel? Uitkomsten spel Dominante strategie Nash evenwicht Voorbeelden Stof: Hoofdstuk 5

Vergelijking vorige week

Vorige week: beslissingen met kansen Optimaliseren: alle mogelijkheden doorrekenen Deze week: beslissingen met tegenstander Rekening houden met andermans keuzes Speltheorie

Voorbeeld 1

Voorbeeld gewoon spel: schaken

http://www.schamper.ugent.be

Voorbeeld 2
Steen-papier-schaar

Voorbeeld 3
Voorbeeld economisch spel: Lufthansa concurreert op de lijn Frankfurt-Berlijn

www.wiskundemeisjes.nl

Wat is verschil met schaken? - Beslissingen tegelijkertijd (schaken: na elkaar) - Elk n beslissing (schaken: vele beslissingen)
5

http://www.schamper.ugent.be

Speltheorie
Bestudeert de interactie tussen verschillende beslissers (spelers). De moderne taal van de economische wetenschap. Ingredinten: Spelers

Niet-coperatieve spelen

Strategien (keuzes die de spelers kunnen maken) Coperatieve spelen (niet in deze cursus) Verdelingsvraagstukken/onderhandelingen. Aannames: Niet-coperatieve spelen Strategische interactie/competitie. Simultaan vs sequentieel.
7

Uitbetalingen

Uitbetalingen hangen niet alleen af van eigen strategiekeuze, maar ook van die van de andere speler(s). Spelers kunnen geen bindende afspraken maken. Rationeel gedrag.
8

Simultaan vs sequentieel
Spelen kunnen zowel simultaan als sequentieel zijn:

Voorbeeld simultaan spel

Twee spelers (automobilisten) Keuze: linkerkant weg of rechterkant weg rijden Als beide dezelfde kant kiezen geen probleem Als beide verschillende kant kiezen ongeluk 1 -10

Simultaan: beide spelers beslissen zonder de beslissing van de ander te kennen. Let op: dit hoeft niet precies tegelijkertijd te zijn!

Sequentieel: tenminste n speler beslist met kennis van de beslissing van de andere speler (spelers beslissen om de beurt).
9 10

Uitbetalingsmatrix
speler 2 speler 1

Oplossing simultaan spel

Gevraagd: voorspelling van de strategiekeuze van iedere speler.

strategieen speler 2
Links Rechts

Iedere speler handelt rationeel: maximaliseert zijn eigen

strategieen

speler 1

Links

1,1

-10 , -10

uitbetaling. Maar: die hangt van andermans keuze af.

Rechts

-10 , -10

1,1

Ga ervan uit dat alle tegenspelers ook rationeel zijn. Maar: hun keuze hangt weer van jou af.

uitbetaling speler 1

uitbetaling speler 2
11

Cyclische redenering (kip en ei). Wat is rationeel?

12

Dominante strategie
speler 2 Keuze A speler 1 Keuze 1 10 , 1 8,2 speler 1 Keuze 2 1 , 12 2 , 15 Keuze B

Dominante strategie
Speler 1 heeft als dominante strategie: keuze 1 Heeft speler 2 een dominante strategie?
speler 2 Keuze A Keuze B

Keuze 1

10 , 1

8,2

Soms bestaat er voor een speler een dominante strategie: keuze die voor hem/haar altijd het beste is, ongeacht wat de andere speler(s) besluit(en) te doen. Heeft speler 1 een dominante strategie? 13

Keuze 2

1 , 12

2 , 15

14

Dominante strategie
Speler 1 heeft als dominante strategie: keuze 1 Speler 2 heeft als dominante strategie: keuze B
speler 2 Keuze A speler 1 Keuze 1 10 , 1 8,2 Keuze B speler 1

Dominante strategie
Speler 1 heeft als dominante strategie: keuze 1 Speler 2 heeft als dominante strategie: keuze B Uitkomst spel: speler 1 kiest 1, speler 2 kiest B
speler 2 Keuze A Keuze B

Keuze 1

10 , 1

8,2

Keuze 2

1 , 12

2 , 15

Keuze 2

1 , 12

2 , 15

15

16

Dominante strategie
Niet elk spel heeft een dominante strategie! Voorbeeld links/rechts rijden:
speler 2 Links speler 1 Rechts

Nash-evenwicht
Een (Nash-)evenwicht is een combinatie van strategieen (voor elke speler n), waarvoor geldt dan geen enkele speler een hogere uitbetaling kan krijgen door nzijdig zijn eigen strategie te veranderen.

Let op: dominantie zegt iets over de strategie van n speler, terwijl
Links 1,1 -10 , -10

het begrip Nash-evenwicht slaat op een strategieencombinatie.

Rechts

-10 , -10

1,1
17

Als iedere speler een dominante strategie heeft, dan is de combinatie daarvan automatisch een evenwicht.
18

Dominante strategie
Speler 1 heeft als dominante strategie: keuze 1 Speler 2 heeft als dominante strategie: keuze B Uitkomst spel: speler 1 kiest 1, speler 2 kiest B
speler 2 Keuze A speler 1 Keuze B

Nash
John Nash Wiskundige

2
Keuze 1 10 , 1

PhD Thesis (1950) Non-cooperative Games

8,2

Bewijs dat ieder spel een evenwicht heeft 1994 Nobelprijs Economie (samen met Harsanyi en Selten)

Keuze 2

1 , 12

2 , 15

Nash-evenwicht: pijltje 1 niet interessant voor speler 1, pijltje 2 niet voor speler 2.

19

20

A Beautiful Mind
speler 2

Links/rechts rijden
Links speler 1 Rechts

Leven Nash verfilmd Biografie: Sylvia Nasar Film: Russell Crowe als Nash Strijd tegen schizofrenie

Links

1,1

-10 , -10

Rechts

-10 , -10

1,1

Twee Nash-evenwichten: (L,L) en (R,R) Cordinatiespel

21 22

Voorbeeld sequentieel spel

(10 , 1)

Oplossing sequentieel spel

(10 , 1) uitbetaling

2
(8 , 5)

5 (8 , 5)

speler 1 uitbetaling

Nash-evenwicht backward induction

1
(1 , 12) speler aan zet

8 (1 , 12)

speler 2

2
(15 , 2)

12 (15 , 2)

keuzes

23

24

Toetredingsspel
Monopolist: National Telecom Potentile toetreder: Mobicom Eerst beslist Mobicom of het tot de markt toetreedt Daarna beslist National Telecom of het hoge prijzen blijft hanteren of met de prijs omlaag gaat Is het rationeel voor Mobicom om toe te treden?

Oplossing toetredingsspel
(4 , 6)

Nash-evenwicht

6 (-1 , 2)

4 (0 , 16)

geen geloofwaardige dreiging

16 (0 , 7)

25

1: Mobicom, 2: National Telecom

26

Commitment
februari 98

Lufthansa en toetreders
Deutsche BA start vluchten tussen Frankfurt en Mnchen; Lufthansa verlaagt zijn prijzen op deze route Deutsche BA trekt zich terug; Lufthansa gaat terug naar oude prijzen Go-fly kondigt verbinding tussen London en Mnchen aan, met laagste retourprijs 58 Lufthansa start nieuwe service op deze verbinding voor 55 Go-fly start service voor 38 Lufthansa biedt als promotie alle stoelen aan voor 40 Go-fly verhoogt prijs tot 58; Lufthansa naar 55 Go-fly verlaagt prijs naar 28; Lufthansa naar 29 maart 2000 Go-fly stopt verbinding; Lufthansa verhoogt laagste tarief naar 129
28

(4 , 6)

2 (-1 , 2)

maart 98

geloofwaardige dreiging Nash-evenwicht

29 oktober 98 5 november 98

0 (0 , 16)

7 november 98 winter 98

16 (0 , 7)

Stel National kan zich vastleggen op lage prijzen

27

Germania - Lufthansa
Mon 19 Mar 2007

september 01 9 november 01 12 november 01 1 januari 02 18 februari 02

Germania kondigt prijs 198 retour Frankfurt-Berlijn aan (2 x 99) Lufthansa verlaagt laagste tarief naar 200 (was 488) Germania begint service met retourprijs 110 Germania verhoogt prijs naar 198; Lufthansa naar 210,42. Afzet Germania daalt 39%, tot 10% marktaandeel (47% load factor) het Bundeskartellamt veroordeelt Lufthansa voor mededingingsvervalsend gedrag

Jude White is terrified for daughter Rebecca and baby Ethan. Picture: Gareth Easton

Lives at risk as young drivers play 'sick game of chicken'

ADAM MORRIS ( amorris@edinburghnews.com)

september 11

laagste prijs Lufthansa 130; AirBerlin 147

YOUNG drivers are playing a deadly game of "chicken" by racing their cars straight at each other in a residential street. The drivers speed towards each other in their souped-up vehicles before pulling out of a collision at the last second. The speeding cars end up racing across the pavement in narrow Hawthornvale in Granton. Residents fear someone will be killed unless the "boy racer" drivers are stopped.
29 30

Chicken - simultaan
speler 2 Doorrijden speler 1 Doorrijden -100 , -100 1 , -1 Uitwijken

Chicken - sequentieel
(-100 , -100)

-1 (1 , -1)

Nash-evenwicht

1
Uitwijken -1 , 1 0,0

1 (-1 , 1)

2
Dominante strategie(en)? Evenwicht(en)? Nee (U,D) en (D,U)
31

1 (0 , 0)

32

Chicken - sequentieel
(-100 , -100)

Prisoners dilemma
Twee gevangenen beschuldigd van een inbraak worden gescheiden van elkaar verhoord.

-1 (-1 , 1)

Nash-evenwicht

Op inbraak staat 6 jaar. Allebei wordt strafvermindering van 1 jaar beloofd als ze

1 (1 , -1)

bekennen. Als er n bekent en de ander niet, wordt degene die bekent kroongetuige en komt eraf met een straf van slechts n jaar.
(0 , 0)

Als ze geen van beiden bekennen worden ze tot drie jaar veroordeeld voor een minder zwaar delict.
33 34

Prisoners dilemma
speler 2 Ontkennen speler 1 Ontkennen -3 , -3 -6 , -1 Bekennen

Toepassing prisoners dilemma

Reclame energiebedrijven: Consumenten ergeren zich groen en geel aan de reclames van energiebedrijvenbedrijven. Zo reageerde de Consumentenbond recentelijk nog furieus op een printadvertentie van Nuon. De miljoenen die leveranciers aan spotjes en advertenties uitgeven, zien klanten liever terug in lagere nota's of een betere service. De reclame levert nauwelijks extra omzet op. Van Halderen (Nuon): "We richten ons vooral op het behoud van bestaande klanten. Nu stapt minder dan n procent over.'' Voor Eneco gelden vergelijkbare cijfers. Energiebedrijven willen wel stoppen, maar durven niet want stel dat de concurrent
35 36

Bekennen

-1 , -6

-5 , -5

Dominante strategie(en)? Evenwicht(en)?

Ja, bekennen (beide spelers) (B,B)

Herhaald prisoners dilemma

Meerdere ronden van hetzelfde prisoners dilemma Voorbeelden van strategieen: Beken/ontken altijd Beken en ontken om en om Je kunt je keuze in ronde n laten afhangen van wat er in ronde 1, , n-1 is gebeurd Vergelding: ontken zolang je tegenstander dit ook doet; zodra je observeert dat hij in ronde n-1 bekent, beken dan telkens vanaf ronde n.
37

Tit-for-Tat
Een subtielere strategie is tit-for-tat: Ontken in de eerste ronde In iedere vervolgronde kies wat de tegenspeler koos in de direct voorafgaande ronde. Kenmerken: Aardig Bestraffend Vergevingsgezind
38

Herhaalde spelen en discounting

Eindig herhaalde spelen: De laatste ronde is triviaal Terugredeneren: herhaling voegt weinig toe aan het spel Oneindig herhaalde spelen: Onzekerheid over hoe vaak het gespeeld wordt Verdiscontering toekomste uitbetalingen Is tit-for-tat een verstandige strategie? Echo-effect
39