INTERNACIONALNI UNIVERZITET TRAVNIK SAOBRAAJNI FAKULTETE SAOBRAAJNO GRAEVINSKO INENJERSTVO

Tema: GEODETSKI RADOVI U POJEDINIM GRANAMA GRAEVINARSTVA (Vrste instrumenata u Geodeziji)

SEMINARSKI RAD

Predmet: Geodezija Mentor: Doc. dr. sc Stevi Dragan Student: Nermina Muminovi Br. Indexsa: S 16 I / 11

Travnik, Sijean 2013.

Sadraj:

Strana

1. UVOD ................................................................................................................................................4 2. PREDMET GEODEZIJE ..............................................................................................................6 3. PODJELA GEODEZIJE ................................................................................................................6 4. GEODETSKI RADOVI U POJEDINIM GRANAMA
GRAEVINARSTVA .....................................................................................................................6

5. GEODETSKI

RADOVI KOD PROJEKTOVANJA I GRAENJA PUTEVA, ELJEZNICA I AERODROMA .....................................................................................................7

6. RADOVI U CILJU ODREIVANJA VELIINE POMIJERANJA GRAEVINE ILI

TLA....................................................................................................................................................9 6.1. Metode za odreivanje pomijeranja i deformacija ..........................................................9 6.2. Koordinacija metoda mjerenja ........................................................................................11 6.3. Nain odreivanja poloaja toaka zajednikog skupa ............................................12 6.4. Klasine geodetske metode .............................................................................................13 6.5. Metode presijecanja .........................................................................................................13 6.6. Metoda poligonskog vlaka ..............................................................................................14 6.7. Odreivanje komponente H ....................................................................................14 6.8. Metoda aliniranja ..............................................................................................................15

7. VRSTE GEODETSKIH INSTRUMENATA ..........................................................................16

7.1. Vrste libela .........................................................................................................................16 7.1.1. Cijevna libela .........................................................................................................16 7.1.2. Dozna ili kruna libela ..........................................................................................17 7.1.3. Posebne konstrukcije libela ..................................................................................17 7.2. Vrste teodolita ....................................................................................................................17 7.2.1. Karakteristike osi teodolita ..................................................................................18 7.2.2. Prisilno centriranje ...............................................................................................18 7.2.3. Centriranje teodolita .............................................................................................19 7.3. Viziranje .............................................................................................................................19 7.4. Ureaji za oitavanje krugova .........................................................................................19 7.5. Ureaj za automatsku stabilizaciju indeksa ...................................................................21 7.6. Fotografska i fotoelektrina registracija .........................................................................22 7.7. Posebne konstrukcije i dodaci teodolitu ..........................................................................23 7.7.1. Laserski teodolit .....................................................................................................23
2

7.8. Giroteodolit ........................................................................................................................23 7.9. Teodolit s autokolimacijskim okularom ..........................................................................24 7.10. Busola ...............................................................................................................................25 7.10.1. Optiki visak ..........................................................................................................25 7.10.2. Laserski optiki visak ............................................................................................26 7.11. Instrumenti za alinjiranje s durbinom ..........................................................................26 7.12. Instrumenti za mjerenje visinskih razlika ....................................................................26 7.12.1. Nivelir .....................................................................................................................26 7.12.2. Optiki kompenzator .............................................................................................27 7.12.3. Mjerne letve nivelira .............................................................................................29 7.13. Instrumenti s rotirajuom laserskom zrakom ..............................................................30 7.14. Tehnika rjeenja ............................................................................................................30 7.15. Tehimetri ..........................................................................................................................31 7.15.1. Elektroniki tehimetri ...........................................................................................31 7.15.2. Kombinirani elektroniki tahimetri ......................................................................31 7.15.3. Integrirani tahimetri .............................................................................................33

8. ZAKLJUAK ..................................................................................................................................34 9. POPIS LITERATURE ...................................................................................................................35 10.POPIS SLIKA ..................................................................................................................................36

1. UVOD
Geodezija je nastala dosta davno, kad i glavne i linearne mjere, tako da se moe smatrati jednom od najstarijih nauka. Njen nastanak vezuje se za potrebu premjeravanja zemljita radi utvrivanja granice i povrine posjeda. Kasnije se njen domen proirio i na odreivanje oblika i dimenzija nae planete. Sa razvitkom nauke i tehnike geodezija je postajala sve neophodnija, tako da se danas ne moe zamisliti nijedan tehniki rad bez njene primjene. Geodezija je svoje ime dobila od Grke rijei geo-zemlja i debris-mjeriti, dijeliti. U svom prvobitnom razvitku geodezija je imala to znaenje, ali danas, kada znamo to sve obuhvata, ovaj naziv vie nije adekvatan. Geodezija je znanost koja se bavi izmjeravanjem i kartiranjem zemljine povrine i promatranjem njenog gravitacijskog polja i geodinamikih pojava kao: pomicanjem polova, plimom i osekom, te gibanjem zemljine kore u trodimenzionalnom prostoru kroz vrijeme. Osobe koje se profesionano bave geodezijom zovu se geodeti. Slobodnim rijeima moemo rei da je geodezija znanost koja se bavi izmjerom zemljine povrine te prikazivanjem te povrine izradom planova i karata. Ona je jedna od tehnikih znanosti, a ini je pet grana: - kartografija - fotogrametrija i daljinska istraivanja - pomorska, satelitska i fizikalna geodezija - primijenjena geodezija - geomatika Iako su te grane geodezije relativno dobro raspoznatljive, svaka od njih ima i neto zajedniko s ostalima. Geodetska izmjera ili krae samo izmjera je prikupljanje, obrada i prikazivanje podataka geodetskim metodama. Geodetske metode su takve metode prikupljanja, obrade i prikazivanja podataka koje su svojstvene geodeziji, odnosno njezinim granama: kartografiji, fotogrametriji, pomorskoj, satelitskoj i fizikalnoj geodeziji, primijenjenoj geodeziji te geometriji. Najei su oblici prikupljanja podataka u geodetskoj izmjeri neposredno prikupljanje - mjerenjem geodetskim instrumentima ili posredno prikupljanje - mjerenjem snimaka. U geodetske metode prikupljanja podataka mogu se ubrojiti: ortogonalna metoda, polarna metoda ili tahimetrija, terestrika i aerofotogrametrija, daljinska istraivanja, nivelman, trigonometrijsko odreivanje visina, globalni sustavi za odreivanje poloaja (GPS) i dr. Pri obradi prikupljenih podataka danas se sluimo raunalima, a pri matematikoj obradi mjerenih podataka obino se primjenjuju postavke i metode matematike statistike, teorije pogreaka i rauna izjednaenja. Prikupljeni podaci dalje se obrauju i postaju dijelovi raznih prostornih informacijskih sustava. Rezultati izmjere najee se prikazuju na kartama. U prolosti je geodetska izmjera uglavnom sluila za odreivanje meusobnog poloaja toaka na Zemljinoj povrini te za prikupljanje podataka o reljefu i izgraenim objektima. Razvojem tehnikih sredstava za prikupljanje, obradu i strucni nazivnje podataka stvoreni su uvjeti za izmjeru ne samo zemljita, nego i drugih objekata geodetskim metodama. Geodezija potjee iz grkog jezika, to je znanost koja se bavi izmjerom i prikazivanjem zemljita i Zemlje za praktino-teh.i znanstvene svrhe ( izrada zemljopisnih karata i raznih vrsta planova, izgradnja puteva, raznih vrsta graevinskih objekata, odreivanje obllika i veliine Zemlje te njezina gravitacijskog polja i
4

dr.). Praktino tehniki dio geodezije naziva se praktina, primjenjena, nia geodezija ili topografija i bavi se metodama odreivanja poloajne ( horizontalne ) i visinske izmjere zemljita za svrhe graevinarstva, navigacije, geofizike, zemljopisa i stvari od dravnog interesa. Znanstveni dio geodezije naziva se via geodezija i zasniva se na zakonima fizike, astronomije, matematike i rauna izjednaenja. Odreivanje poloaja geodetskih toaka na neravnoj povrini zemlje izvodi se uz pomo mree trokuta mjerenjem svih kutova (triangulacija), svih stranica u trokutu (trilateracija) ili mjerenjem barem jedne stranice trokuta (mjerenje baze). Ako se odreuje poloaj toaka na zemlji, onda je to mogue odrediti astronomskom metodom ili raunanjem zemljopisnih koordinata metodama sferne trigonometrije, a ako je svrha odreivanje toaka na terenu (izrada karata i planova), onda se problemi rjeavaju ravninskom trigonometrijom i analitikom geometrijom. Visinski se odnosi odreuju ili mjerenjem (niveliranje) ili raunski (iztriangulacijske mree). Rije geodezija se ve pojavljuje kod Aristotela. Mjerenje meridijanskih stupnjeva s svrhom odreivanja oblika i veliine zemlje bila je stara metoda geodezije kroz stoljea, a tek u XIX. stoljea radovima C.F.Gaussa, F.W. Bessela, F.R. Helmetra geodezija postaje prava znanost. Meunarodna suradnja u geodeziji zasnovana je na nekoliko meunarodnih udruga.

2. PREDMET GEODEZIJE
U poetku geodezija se bavila samo premjerom, deobom i raunanjem povrina parcela, dok je danas ovo samo jedan mali dio njenog obinog djelokruga rada. Njena djelatnost se u najkraim crtama sastoji od sljedeeg: Premjer svih oblika i dimenzija povrina, zapremina prirodno ili vjetaki stvorenih tijela; Pronalaenje, izuavanje i usavravanje metoda premjeranja zemljine povrine u cilju izrade topografskih podloga; Konstruisanje novih i usavravanje postojeih instrumenata (koji su danas u upotrebi) i potrebnih pribora za mjerenje i izradu topografskih podloga; Odreivanje parametara u cilju utvrivanja tonog oblika i dimenzija nae planete; Prenoenje, obiljeavanje i praenje svih tehnikih vjetakim putem stvorenih objekata i to kako u toku gradnje, tako i po zavretku izgradnje.

Za rjeavanje svih zadataka geodezije koristi razvitak i dostignua skoro svih ostalih tehnikih i prirodnih nauka. Nauke koje ine osnovu geodezije su: matematika, mehanika, fizika, astronomija, geografija, geologija i u novije vrijeme, elektronika, elektronska optika, ekonomika, fotografija, pravo i meteorologija.

3. PODJELA GEODEZIJE
Kako se sav rad iz oblasti geodezije, po svojoj tonou, ne moe smatrati kao jedna kategorija, to se s obzirom na veliinu promjera i vrste mjerenja koju treba obaviti, pristupilo kategorizaciji ope geodezije na tzv. viu i niu geodeziju. Smatra se da u domen vie geodezije spadaju svi radovi kod kojih treba uzeti u obzir krivinu Zemljene povrine. U ovu kategoriju mogu se svrstati: odreivanje oblika i dimenzija cijele Zemlje, odreivanje osnove ( trigonometrijska mrea viih redova, nivelman visoke tonosti i precizni nivelman ) koja e dalje posluiti za izvrenje premjera u cilju izrade topografskih obloga, kao i gradnja velikih graevinskih i osjetljivih objekata, gdje se trai visoka preciznost u radu. Svi osnovni radovi oko stvaranja osnove za premjer, kao i premjer ma kakvih i kolikih povrina i objekata kod kojih nije potrebno voditi rauna i uzimati u obzir popravke zbog zakrivljenosti Zemlje, mogu se svrstati u domen nie geodezije. Ipak, strogo uzevi, teko je razgraniiti operacije koje strogo pripadaju jednoj i drugoj vrsti geodezije. Inenjer treba sam da sagleda problem i odredi tonost, kao i vrstu pribora i osnovu sa koje treba izvriti mjerenjem ili izradu potrebnih podloga.

4. GEODETSKI RADOVI U POJEDINIM GRANAMA GRAEVINARSTVA

Iz predhodnog gradiva vidjeli smo predmet, zadatak i nain izvoenja geodetskih radova u oblasti primjenjivanja geodezije. Takoe, moglo se zakljuiti da se veina tih radova odnosi na graevinsku tehniku. Kada se graevinski strunjak u tim radovima obavezno pojavljuje, ako ne kao izvoa, onda kao projektant, investitor ili nadzorni organ, neophodno je da on tono zna koje se vrste geodetskih radova, u kojoj fazi i kom obimu mora izvesti da bi se to bolje i ekonominije uradio i realizovao odgovarajui graevinski projekat.

Poto graevinarstvo prestavlja jednu iroku oblast tehnike, koja je sama po sebi podjeljena na vie uih grana, to se za svaku tu granu pojavljuje i odgovarajua vrsta neophodnih geodetskih radova u fazi njenog djelovanja. Tako bi se mogli svi geodetski radovi neophodni u graevinarstvu podijeliti na: 1. 2. 3. 4. 5. 6. Geodetske radove kod projektovanja i graenja dalekovoda i iara, Geodetske radove kod projektovanja i graenja puteva, eljeznica, aerodroma Geodetske radove kod projektovanja i graenja tunela Geodetske radove kod projektovanja i graenja mostova Geodetske radove u hidrotehnici: Kod projektovanja i graenja brana hidroelektrana, Kod regulacije rijeka, Kod melioracije zemljita, Kod vodovoda i kanalizacija i Geodetske radive kod projektovanja i graenja zgrada.

Polazei od predpostavke da je italac ovog poglavlja ve upoznat sa instrumentarijem, metodama mjerenja i raunanja u cilju izrade raznih vrsta topografskih podloga, njihove tonosti, kao i nainom prenoenja obiljeavanja toaka, linija i povrina na teren, to e se u daljem izlaganju govoriti samo o neophodnim geodetskim radovima u pojedinim granama graevinarstva bez ulaenja u detalje i metode rada. Pored prethodno navedenih potrebnih geodetskih radova koji se moraju predvidjeti da se urade za svaki projekat kod svih vrsta gradnje graevinskih objekata, za svaki graevinski projekt nekog objekta mora se uraditi i tzv. elaborat eksproprijacije zemljita zahvaenog graevinskim objektom. Ovaj elaborat radi geodetski strunjak na osnovu podataka prikupljenih na terenu i ugraenog glavnog graevinskog projekta. Ne moe se pristupiti prenoenju na teren graevinskog projekta obiljeavanja graevinskih profila, dok se predhodno ne sprovede eksproprijacija zemljita na osnovu uraenog elaborata. Pored ovog, moraju se po zavretku gradnje svakog graevinskog objekta prikupiti snimiti stanje izvedenog objekta graevine, sa svim eventualnim izmjenama u procesu gradnje glavnog projekta, te na osnovu svih tih podataka uraditi tzv: Arhivski projekat dotinog objekta, koji e se uvati u arhivi i ako zatreba posluiti eventualnoj revitalizaciji graevine u sluaju kakvih potresa i ruenja, oteenja objekata.

5. GEODETSKI RADOVI KOD PROJEKTOVANJA I GRAENJA PUTEVA, ELJEZNICA I AERODROMA

Proces geodetskih radova, koji treba da se obavi od trenutka zamisli (odobrenja) pa do momenta eksploatacije nekog saobraajnog objekta tipa puta, eljeznice i sl. , mogao bi se podijeliti na sljedee etape: 1) Priprema, prikupljanje i dopuna topografskih podloga sitnijih razmjera kao i druga vrsta potrebnih mjerenja za fazu istranih radova, 2) Prikupljanje svih potrebnih podataka i topografskih podloga, 3) Geodetski radovi za prenoenju trase na teren, snimanju podunih i poprenih profila, izrada situacije u krupnoj razmjeri obino 1:1000 kao i posebnoj situaciji na mjestima ukrtanja trase sa raznim vodenim tokovima, jarugama ili drugim oblicima vjetakih stvorenih objekata. Pored
7

ovog u ovu grupu radova dolazi i prikupljanje na terenu drugih neophodnih podataka vezanih za izradu glavnog projekta. 4) Geodetski radovi na obiljeavanju graevinskih profila u procesu grubih zemljinih radova i davanju preciznih podataka o pravcu i niveleti u fazi izrade gornjeg stroja prometnog objekta ili montae konstrukcije. U geodetske radove vezane za fazu istranih radova spadaju sljedei: Prikupljanje topografskih podloga karata sa vertikalnom predstavom terena, sitnom razmjerom kao to su 1:25 000 do 1:100 000, i dopunskim ucrtavanjem na njima svih mjesta koja mogu biti nesavladive prepreke ili koja se, s obzirom na svoj karakter, namjenu ili porijeklo ne mogu niti presjei ni izmjestiti. Prikupljanje s dopunom topografskih podloga karata krupnijih razmjera na kojima se nanose fiksne toke krajevi pojedinih dionica i biraju se generalno najpovoljniji pravci pruanja trase izmeu ustanovljenih fiksnih toaka, vodei rauna o svim tehnikim uslovima koje treba ta prometnica da zadovoljava.

Kada se zavri istrani radovi i napravljen elaborat i projektni zadatak sa potrebnom odgovarajuom dokumentacijom, tada pri izradi glavnog projekta mogu da nastupe dvije vrste tehnikih (metoda) predradnji izrade glavnog projekta. Zavisno od toga koja e se od pomenutih metoda primjenjivati zavisi vrsta i obim upotrebljenih geodetskih radova. Izbor metoda je funkcija od vie parametara kao to su: oblik terena, hitnost izrade glavnog projekta, veliina materijalnih sredstava predvienih za izradu projekta, kvalitet raspoloivog kadra kao i niz drugih parametara. Po prvoj metodi, da bi se dolo do svih potrebnih elemenata za izradu glavnog projekta direktno se polae trasa sa svim njenim elementima (pravcima i krivinama u prostoru postavljenim) na terenu. Ova se metoda esto u literaturi naziva direktno trasiranje. Upotreba ove metode eliminie izradu idejnog projekta. Jasna je, samo po sebi, koji su geodetski radovi kod primjene ove metode. Druga metoda istiskuje prikupljanje ili izradu topografskih podloga pojasa odreene irine (najee je to oko 300 do 400 m) razmere 1:5000 ili jo i krupnije, na kojoj se povlai trasa prometnice i radi idejni projekat koji pored ove situacije mora sadrati jo i izraen poduni profil, poprene profile na karakteristinim mjestima, raspored masa, elaborat eksproprijacije, povrine slivova pojedinih dijelova potrebnih za sraunavanje otvora vjetakih objekata. esto se u literaturi navodi: da se, radi snimanje pojasa odreene irine kojim e proi budua trasa prometnog objekta, postavlja tzv. operativni poligon i to to blie liniji nultog nagiba osovini budue trase. Za sve toke operativnog poligona treba sraunati koordinate i nadmorske visine. Najobimnija grupa geodetskih radova kod projektovanja i graenja prometnih objekata odnosi se na geodetske radove koji se moraju obaviti da bi se dobili svi potrebni elementi za izradu glavnog projekta. Kao podloga za ovu grupu radova slui ureeni idejni projekat koji daje samo orijentacionu predstavu o potrebnim radovima i pravcu pruanja trase budueg objekta. Prilikom prenoenja trase (odreene u idejnom projektu) nekom od poznatih metoda na teren, bira se definitivno njeno mjesto, pri emu se vodi rauna o svim parametrima koje diktiraju terenski uslovi i tehniki propisi, za svako teren-toku u kojoj trasa mijenja svoj pravac u horizontalnom pogledu. Po zavrenom definitivnom usvajanju i stabilizovanju poloaja svakog trena pristupa se detaljnom obiljeavanju osnovne budue prometnice. Razmak izmeu dviju susjednih detaljnih osovinskih toaka to zavisi od oblika reljefa, ali ne bi trebalo da bude vei od 25-30m. Naravno da se prilikom detaljnog obiljeavanja osnovne prometnice poznatog pod nazivom
8

stacioniranje istodobno vri i obiljeavanje krivinskih toaka, tj.: krivih linija kojima je osovina aproksimirana izmeu dva susjedna pravca. Prilikom stacioniranja osovine trase obavezno treba voditi skicu u kojoj se unose svi numeriki podaci koji analitiki definiu poloaj trase kao i svi drugi vani podaci. Uporedo sa stacioniranjem osovine trase moe da se izvodi i snimanje poprenih profila na svakoj osovinskoj toki, ili pak, po zavrenom stacioniranju. Snimanje poprenih profila moe da se izvodi ili pomou nivelira, prizne i pantljike (u ravniastom terenu) ili pak pomou ravnjae i podravnjae (u brdovitom ili jako zaraslom ili uzidanom terenu). irina pojasa snimanja poprenih profila zavisi na prvom mjestu od nagiba terena i zahtjeva projektovanja (najee ona iznosi oko 25 m lijevo i desno od osovine trase). Osim ovih radova za dobijanje vertikalne predstave, kako pri snimanju poprenih i podunih profila i izradi situacije pojasa du cijele trase, tako i radi izvoenja gradnje objekata, postavlja se u neposrednoj blizini osovine trase na meusobnom rastojanju od 0, 5 do 1km niz stalnih dobro stabilizovanih visinskih toaka koje meusobno povezane definiu u visinskom pogledu nivelmanski vlak. Nadmorske visine ovih toaka odreuju se sa tonou 1 mm po istom principu po kojem se odreuju i nadmorske visine repera u geodeziji. Obavezno i stalne toke i tjemena trase osiguravaju se radi lakeg nalaenja pri kasnijem koritenju. Osim ovih naprijed navedenih radova u ovoj fazi rada na terenu je potrebno detaljno snimiti i sva mjesta gdje se predvia izrada raznih vrsta objekata u cilju savlaivanja izvjesnih prirodnih ili vjetakih prepreka kao to su razne vrste mostova, vijadukta i njima slinih objekata. Pri tom snimanju projektant takvih objekata je duan da na terenu odradi granicu snimanja tih posebnih lokacija, razmjeru, potrebne usluge presijeka i druge detalje. Takoe je dunost ekipe koja izvodi snimanje pojasa du trase da snimi i na topografskoj podlozi odgovarajuim topografskim znakom vidno obiljei, sve vrste majdana, tresetita, rueva i sline za projektovanje vane detalje. Namjena i tehnika izvoenja geodetskih radova u fazi 4 detaljno je data naprijed u poglavlju. Prenoenje i obiljeavanje projekta na teren. Ovdje se samo navodi da geodetske radove koji se odnose na davanje definitivne nivelete, pravca i irine gornjeg stroja treba izvoditi osobito paljivo i odgovarajuim priborom; poto se u toj fazi graevinskih radova u pitanju skupi materijali i osjetljivi radovi koji mogu kasnije dovesti u fazu eksplatacije, do naknadnih nepredvienih dopusnih radova. Naime, ako nije tono dat popreni ili poduni pad, odvodnje sa gornjeg stroja nee pravilno funkcionisati, ako nije tono obiljeen popreni pad ili proirenje, brzine vozila predviene projektom nee biti mogue realizovati i sl.

6. RADOVI U CILJU ODREIVANJA VELIINE POMIJERANJA GRAEVINE ILI TLA 6.1. Metode za odreivanje pomijeranja i deformacija
U praksi se esto javlja potreba za odreivanjem veliine pomjeranja klizanja tla ili deformacije raznih vrsta graevina. Sutina odreivanja tih veliina promjena stanja Zemljine povrine ili nekog objekta zasnovao se na odreivanju razlika poloaja izabranih reprezentativnih toaka, izmeu nekog prvobitnog nultog mjerenja i narednih tekuih mjerenja. Za odreivanje tih pomjeranja mogu se primjeniti dva naina. Prvi nain odreivanja je pomou isto geodetskih metoda mjerenja potrebnih elemenata i specijalnim nainom obrade dobijenih rezultata mjerenja. Kod ovih radova, u principu, se mogu primjeniti sve geodetske metode mjerenja pod uslovom da, s obzirom na koriteni instrumentarij obezbjeuje potrebnu tonost u rezultatima mjerenja, jer su najea pomjeranja ije veliine treba odrediti reda veliine 10 3 m.
9

Drugi nain odreivanja veliine pomijeranja je pomou tzv. fizikih metoda mjerenja. Mjerenje se izvodi raznim priborima koji neposredno daju veliinu pomjeranja ili deformacija. Kao pribor, koriste se uglavnom sljedei ureaji: klatno sa koordinatometrom, klinometar, veoma osjetljive libele, elektronske libele, tenzometri i slini ureaji. Za mjerenje deformacija napona i temperature kod masivnih betonskih konstrukcija, upotrebljavaju se i specijalno badareni elektrini ureaji u samoj masi betonske konstrukcije. Pomijeranje i deformacije ije veliine treba odreivati, uglavnom su vezana za izuavanje raznih tektonskih poremeaja, klizita, deformacija velikih betonskih i elinih konstrukcija slinih fizikih oblika. Osobine i veliine oekivanih deformacija mogu biti veoma razliite, tako da se ne mogu sve svesti na jednu zajedniku zakonitost ponaanja. Svaka od njih zahtjeva poseban tretman. Tako npr. Deformacije mogu biti lokalne, regionalne ili globalne. Pri tome, moe se zahtijevati njihovo prostorno odreivanje ili pak, samo njihove komponente u odreenim pravcima. S druge strane, promjene koje treba pratiti i odreivati njihov intenzitet mogu biti brze, spore, periodine ili aperiodine. Svi ovi parametri uslovljavaju i odgovarajui tretman i metodu mjerenja. Svaki od posmatranih objekata za koji se eli odreivati kroz odreeni vremenski period, deformacija ili nastalo pomjeranje; aproksimira se odreenim brojem reprezentativnih toaka. Izbor i mjesto ovih toaka, kao i nain materijalizovanja, odreuje za to najkompetentnije struno lice za iji se raun to i obavlja. Pri tome da bi se mogle odreivati uslovno reeno

Slika 1. Jasan prikaz pomjeranja kod klizita ili pak pomjeranje kod ispiranja luke brane ili bolje prikaz kod zemljine brane

apsolutne veliine nastalih deformacija ili pomijeranja: potrebno je da se postavi na terenu u blizini posmatranog objekta drugi skup stalnih stambenih toaka i to po mogunosti ako ne sve, a ono odreeni broj tih toaka van zone uticaja moguih deformacija ova vrsta toaka naziva se osnovnim baznim tokama i njihov poloaj i nain materijalizacije i signalizacije bira i rjeava geodetski strunjak koji e obavljati sav taj posao. Kod daljeg rada i raunanja obje ove vrste toaka posmatraju se kao jedna cjelina, jedan zajedniki skup toaka i pritom se vri odreivanje deformacije ili pomjeranje toaka na objektu u odnosu na ove osnovne toke geodetskim metodama mjerenja i odgovarajuim nainom obrade tako izmjerenih veliina. Potrebna geodetska mjerenja vre se u odreenom vremenskim intervalima. Prva
10

serija se naziva nultom koja se odreuje nulti poetni poloaj u prostoru za svaku toku u pomenutom skupu toaka. Ponovljenom serijom mjerenja dobija se nova vrijednost za poloaj toaka na objektu. Iz razlike poloaja (koordinata) toaka u odnosu na nulti poloaj, dobie se veliine nastalih deformacija, odnosno nastalog pomjeranja. Pri ovom se smatraju osnovne geodetske toke kao stabilne ili se pak njihova stabilnost kontrolie specijalnim postupkom mjerenja i obrade podataka mjerenje u svakoj seriji mjerenja. Trenutke mjerenja ili vremenski razmak izmeu svake serije mjerenja odreuje odgovarajui strunjak za iji se raun i obavljaju ta mjerenja. Analizirajui naine kako se pomjeranja i deformacije odreuju kod geodetskih i fizikih metoda da se zakljuiti da pomjeranja dobivena geodetskim metodama imaju apsolutni karakter poto se odreuju u odnosu na stabilne toke koje se nalaze izvan uticaja pomjeranja. Ovo se pak ne moe rei za fizike metode kod kojih se pomjeranje ili deformacija dobija kao relativna veliina poto se i ureaj sa kojim se obavlja mjerenje nalazi na objektu znai u zoni podlonoj promjenama. Znai, jedino se geodetskim metodama mjerenja i odgovarajuim nainom obrade podataka dobijaju apsolutne veliine vektora pomjeranja ili deformacija i to prema zahtjevu: ili u ravni OXY ili u prostoru (OXYH). to se tie mogunosti postignute tonosti kod tako izvrenih geodetskih mjerenja; ako se izabere pri tome mjerenjima odgovarajui pribor i metoda samog mjerenja mogue je postii tonost reda veliine (2 3 ) 10 4 m u ravni XOY i (1 2) 10 4 m po visini H . Za fizike metode odreivanja nagiba ili deformacija smatra se da daju veu preciznost, meutim u praksi se pokazalo da je to irealno. Naime na osnovu dosadanjih ispitivanja i iskustva naih poznatih naunika i strunjaka dolo se do zakljuka da samo i jedino geodetskim metodama se dobijaju najsigurniji i najpouzdaniji podaci o veliini vektora pomaka ili deformacije geometrije objekta. Jedini uslov za primjenu geodetskih metoda je da se toke na graevini objektu osmatranja postave na takvim mjestima ili tako materijalizuju kako bi se moglo njima prii ili da se mogu opaati sa toaka osnovne geodetske mree. Meutim, taj se problem u praksi uvijek da rijeiti. Kod geodetskih metoda odreivanja vektora pomaka ili deformacije geometrije objekta, treba na osnovu opih karakteristika: oekivanih deformacija dobijenih od projektanta, ili kod pomjeranja tla dobijenih od geomehaniara da se za svako ispitivanje, serije mjerenja posebno razradi plan opaanja, metode mjerenja, potreban instrumentarij, nain odabira podataka, prezentiranje dobivenih rezultat, kao i niz drugih potrebnih podataka i to sve u formi tzv: projekta oskulacije sve ovo treba uraditi kako se ne bi desilo da se ispusti ili zanemari neki od bitnih faktora u fazi ispitivanja i mjerenja koji bi imao odluujui uticaj na dobijanje rezultata odnosno veliinu i pravac vektora pomaka deformacije ispitivanog objekta. Izrada projekta geodetske mree toaka sa koje e se izvoditi ispitivanje i odreivanje veliine vektora pomaka ili deformacije geometrije objekta, treba da slijedi tek poslije detaljnog prouavanja dokumentacije istranih geotehnikih radova, projekta graevine i konstrukcije sa projektantom objekta i geomehaniarom.

6.2.

Koordinacija metoda mjerenja

Ukoliko se izvodi ispitivanje i odreivanje veliine deformacije nekog objekta geodetskim i fizikim metodama, moraju se mjerenjem obavljati sinhronizovano i u isto vrijeme sa potpunom koordinacijom izmeu svih mjerenja na jednoj graevini. Ukoliko se mjerenje tako ne izvodi, ne mogu se kod analize dobijenih rezultata mjerenja zajedniki povezivati i interpretirati to je veoma vano za strunjaka koji to
11

treba da obavi. Pod koordinacijom radova treba razumjeti povezivanje geodetskih mjerenja sa svim ostalim mjerenjima (fizikim metodama) u istim vremenskim trenucima, prema istim tokama i istim dijelovima konstrukcije. Zbog ovog svega potrebno je da se u fazi izrade programa geodetskih mjerenja tono zna koje e se sve druge vrste mjerenja izvoditi. Tako npr. potpuna koordinacija mjerenja mora se sprovesti kod svih probnih ispitivanja mostovskih konstrukcija, raznih nosaa, hala, brana i drugih konstrukcija kod kojih se simulira vjetakim putem potrebno optereenje ili sila. Drugi je pak sluaj kada se radi o ispitivanju raznih vrsta klizita ili objekata u pokretu kada se uglavnom koriste samo geodetske metode, kada nema potrebe za sinhronizacijom geodetskih radova. U ovakvim sluajevima geodetska mjerenja se sama sinhronizuju sa zahtijevanim vremenskim trenucima predvienim od strane naruioca tih radova. Slian je ovome i sluaj kada se samo geodetskim metodama vri ispitivanje slaganja temelja nekih graevina, tla i drugih analogno ovim problemima.

6.3.

Nain odreivanja poloaja toaka zajednikog skupa

Odreivanje koordinata toaka (poloaja) osnovne geodetske mree kao i toaka na deformabilnoj sredini kojima se aproksimira ispitivani objekat: moe se vriti u dravnom koordinatnom sistemu ili pak u lokalnom koordinatnom sistemu. Koji e se sistem uzeti zavisi od vie inioca, kao to su postojanje dovoljnog broja potrebne tonosti toaka dravnog sistema u blizini ispitivanog objekta, njihova pravilna rasporeenost van zone uticaja ispitivanog objekta, mogunost pravilnog povezivanja toaka postavljenih na ispitivanom objektu sa ovim u cilju stvaranja jedne homogene cjeline, mogunost izvravanja to tonijeg mjerenja svih potrebnih uglovnih i linearnih veliina, nain odreivanja koordinata toaka drugog podskupa (na ispitivanom objektu) kao i niz drugih parametara vazanih za terenske i druge uslove. Kako se u veini sluajeva ne mogu zadovoljiti svi traeni zahtjevi, to se i najee postavlja tzv. samostalna mrea iji se poloaj odreuje u lokalnom koordinatnom sistemu ili se samo preko jedne toke i poetnog direkcionog ugla cijele mree koja se orijentie u dravnom koordinatnom sistemu. Pored ovih rijeenja postoje i neka druga o kojima se ovdje nee govoriti, jer uope nije bitno u kakvom koordinatnom sistemu e se odreivati koordinate cijelog skupa toaka. Mnogo vanije je da se poloaj svih toaka u skupu uvijek odreuje sa zahtjevima tonosti. Zahtijevana tonost zavisi na prvom mjestu od reda veliine oekivanih pomjeranja ili deformacije geometrije ispitivanog objekta-graevine. Pri tome treba znati i postaviti kao poetni zahtjev da se kod svakog odreivanja poloaja toaka kako u osnovnom skupu tako i u oba podskupa moraju odreivati toke sa tonou reda veliine koja je u odnosu na oekivanu.

Slika 2. Prikaz nain odreivanja poloaja toaka zajednikog skupa

12

Veliine pomjeranja ili deformacije geometrije objekta zanemarljivo mala. Ako se oekuju npr. pomjeranja ili deformacije reda veliine 10 2 m, tada treba odrediti poloaj toke u cijelom skupu sa tonou reda veliine na vee od 10 3 m. Odreivanja poloaja toaka na deformabilnoj sredini moe se vriti nekom ve poznatom metodom koja se koristi kod klasinih radova. Kod dosadanjih radova, a u posljednje vrijeme primjenom suvremene tehnike mjerenja duine, za odreivanje veliine pomjeranja i deformacije u ravni OXY koriste se metode triangulacije, trilateracije i poligonskog vlaka. Dok pak za odreivanje komponente u pravcu visine H koriste se ili geometrijski ili trigonometrijski nivelman. Koja metoda e se primjeniti zavisi od vie parametara kao to su terenski uslovi, raspored mree geodetskih toaka, vrsta ispitivanja objekata, vrste pribora kojim raspolaemo za izvrenje potrebnih mjerenja, broj toaka, njihov raspored i meusobni razmak na ispitivanom objektu, mogunost prilaska i postavljanja na njima pribora za izvrenje mjerenja, kao i jo niz drugih parametara. Od strunjaka koji rade projekat oskulacija je da, s obzirom na sve uslove, izabere optimalnu metodu i njoj odgovarajui pribor. Iz dosadanjeg izlaganja da se zakljuiti da se ne odreuje neposredno vektor pomjeranja ili deformacije u prostoru ve njegove komponente u horizontalnoj i vertikalnoj ravni, a kao njihova rezultanta dobija se veliina prostornog vektora. Meutim, esto u zavisnosti od problematike zahtijeva se samo jedna od komponente. Ove komponente mogu se odreivati ili pomou klasinih geodetskih metoda i odgovarajueg pribora ili pomou suvremenih geodetskih metoda i njima odgovarajueg pribora.

6.4.

Klasine geodetske metode

U ovu grupu geodetskih metoda za odreivanje veliine deformacije ili pomjeranja spadaju nama ve od ranije poznate metode kojima se odreuju koordinate toke u odreenom prostornom koordinatnom sistemu, a preko koordinata, odnosno njihovih razlika u ovom sluaju, dolazi se do komponenti pomjeranja toke u tom istom sistemu. Na ovaj nain sraunate komponente pomjeranja Y, X, H se odnose na pravac pomjeranja toke u pravcu osovina tog koordinatnog sistema.

6.5.

Metode presijecanja

Sutina i analitiko rijeenje odreivanja poloaja neke toke (koordinate Y, X) ve su nam iz prvog dijela ovog udbenika poznate.

Slika 3. Metode presijecanja

Meutim, ovdje emo samo navesti u kojim sluajevima se ova metoda primjenjuje za odreivanje komponenti X i Y vektora deformacije ili pomjeranja. Naime, moe se rei da se u praksi kod velikog broja ispitivanja koristi ova metoda samostalno kada je potrebno samo odrediti pomjeranje u
13

horizontalnoj ravni X i Y; ili u kombinaciji sa nivelmanom kada se zahtjeva da se odredi i trea komponenta X. Ovo je sluaj kada ispitivani objekat svojim poloajem oblikom i rasporedom radnom tokom na objektu uslovljavatakav oblik geodetske mree toaka prvog podskupa, sa kojih je najoptimalnije odreivati poloaj toaka na objektu metodom presijecanja. Zatim, kada se toka na ispitivanom objektu nalaze visoko i nepristupano pa se njihov poloaj jedino moe odreivati metodom presijecanja. U ovakvim sluajevima sve ove toke moraju biti obiljeene stalnim i fiksnim signalima na koje e se vriti opaanje. Ovi signali se ugrauju prilikom graenja objekta. Primjer ovakvih objekata su visoke betonske brane, razne vrste tornjeva, dimnjaci, visoke zgrade, velika klizita, gleeri i drugi slini objekti.

6.6.

Metoda poligonskog vlaka

O teoretskoj osnovi odreivanja poloaja toaka na principu poligonkog vlaka ve smo se upoznali. Ovdje e mo samo odrediti pitanje primjene ove metode kao naina odreivanja veliine pomjeranja ili deformacije geometrije ispitivanog objekta. Kao to znamo, kod ove metode toke se povezuju uglavnom i linearnim veliinama, na osnovu kojih se odreuje poloaj toke u vlaku. Kako vlakovi nisu uslovljeni jednim odreenim oblikom, ve samo da su toke u vlaku pristupane za mjerenje, njihova primjena mogua je za odreivanje pomjeranja deformacije i kada se toke za ispitivanje nalaze u unutranjosti objekta graevine, kada metoda presijecanja ne moe da se primjeni. Kod primjene ove metode za odreivanje pomjeranja ispitivanog objekta, potrebno je takoe postii odgovarajuu potrebnu tonost kod mjerenja linearnih i uglavnih veliina, to s obzirom na mogunosti suvremenih instrumenata nije problem postii. Najee se ova metoda primjenjuje kada se toke na ispitivanom objektu (toke drugog podskupa) nalaze u unutranjosti graevine, kod objekata koji se grade ispod povrine terena, tunela, kod odreivanja stabilnosti veih kompleksa zemljita klizita, kod dugakih nasutih brana, kao i u svim onim sluajevima gdje se zbog odreenih uslova ne moe primjeniti metoda presijecanja, a ova moe. Kod primjene ove metode treba teiti koliko je god to mogue da se pribliimo zahtjevima uslovima koji se trae kod klasinog poligonskog vlaka. Vlakove treba osloniti na trigonometrijske ili neke druge date toke ukoliko se te date toke se nalaze u blizini ispitivanog objekta, a po svojoj tonosti zadovoljavaju. Ako ovo nije sluaj, tada treba razviti lokalnu poligonsku mreu koju moemo samo orijentisati u dravnom koordinatnom sistemu.

6.7.

Odreivanje komponente H

Za odreivanje komponente H pomijeranja objekta po visini koristi se jedino neka od metoda nivelmana. U zavisnosti od potrebne tonosti koja se treba obezbijediti kod odreivanja ove komponente, terenskih uslova, gdje se ispitivani objekat nalazi, vrste i oblika ispitivanog objekta veliine oekivane promjene, kao i niza drugih sekundarnih uslova, bira se ona vrsta nivelmana koja e optimalno zadovoljiti sve traene zahtjeve. Meutim, najvie se koristi, a i najtonije je, metoda geometrijskog nivelmana. Sutina geometrijskoj nivelmana i potreban pribor za njegovo izvoenje nam je poznat, tako da e mo ovdje dati samo njegovu primjenu kod odreivanja veliine komponente deformacije - H ako se ispitivani objekat slee.

14

Slika 4. Postupak odreivanja komponente H

Kod odreivanja ove komponente H treba izabrati stabilnu stalnu toku, na koji se vezujemo van zone moguih deformacija, odnosno van zone uticaja sile koja izaziva promjenu poetnog stanja ispitivanog objekta, ili nekog njegovog sastavnog dijela.

6.8.

Metoda aliniranja

U praksi se esto pojavljuju zahtjevi za odreivanje veliine pomjeranja, odnosno samo one komponente prostornog pomjeranja ili deformacije geometrije koja se prua du jednog odreenog pravca. Najee je taj traeni pravac u istom vremenu i pravac dejstva sile koja izaziva to pomjeranje ili deformaciju. Takav sluaj pomjeranja toaka u jednom pravcu pojavljuje se kod odreivanja pomjeranja toaka postavljenih na kruni brana, i to u pravcu djelovanja pritiska vode iz akumulacionog jezera, ili kod ispitivanja sleganja raznih nosaa pri promjeni optereenja kao i niz drugih slinih promjena. Za odreivanje ove vrste pomjeranja, slaganja ili ugiba, koriste se veoma efikasno metoda aliniranja.

Slika 5. Metode aliniranja

Sastoji se u tome da se izabere lokalni koordinatni sistem, tako da mu se jedna od koordinatnih osovina poklapa sa pravcem dejstva sile koja dovodi do promjene, odnosno sa pravcem pomjeranja ili deformacije. Kod ove metode rada, s obzirom na nain odreivanja veliine promjene, mogu se pojaviti dva sluaja: Geometrijsko aliniranje i Trigonometrijsko aliniranje.

Kod geometrijskog aliniranja na isto geometrijski nain, dolazi se do odreivanja veliine promjene prvobitnog stanja posmatranog objekta. Ovaj nain da se efikasno primjeniti koda se moe u blizini objekata koji se ispituje ili prati promjene njegovog slanja, materijalizovati vizura pomou geodetskog obinog ili laserskog instrumenta, ali tako da bude priblino upravna na pravac oekivanih promjena.
15

7. VRSTE GEODETSKIH INSTRUMENATA

Jedan graevinski inenjer mora biti dobro upoznat s Geodezijom i mora mu biti jasno da Geodezija raspolae velikim brojem geodetskih instrumenata. Da bi sada razbila svu ovu suhu teoriju ja u izloiti nekoliko vanih instrumenata s kojima e mo se susretati u budunosti.

7.1.

Vrste libela 7.1.1. Cijevna libela

Slika 6. Cijevna libela

Slika 7. Libela s kontinuiranom podjelom

Slika 8. Libela s koincidencijom mjehura: a) libela ne vrhuni, b) libela vrhuni

16

7.1.2. Dozna ili kruna libela

Slika 9. Dozna libela

Slika 11. Dozna libela za vertikalnu mjernu letvu

7.1.3. Posebne konstrukcije libela

Slika 12. Elektronika libela

7.2.

Vrste teodolita

Slika 13. Teodolit starije konstrukcije

17

Slika 15. Srednji dio teodolita s limbom

7.2.1. Karakteristike osi teodolita

Slika 16. Sustav cilindrine osi 1 alhidada, 2 kuglini leaj, 3 horizontalni limb

7.2.2. Prisilno centriranje

Slika 17. Odvajanje teodolita za prisilno centriranje

18

7.2.3. Centriranje teodolita

Slika 18. Precizno centriranje teodolita na betonskom stupu (tenost nekoliko stotinski milimetara)

Slika 19. Podlona ploa s doznom libelom za centriranje

7.3.

Viziranje

Slika 20. Vidno polje astronomskog (a) i terestrikog (b) durbina teodolita nakon viziranja

7.4.

Ureaji za oitavanje krugova

Slika 21. Optika hema teodolita T 16. 1 zrcalce za rasvjetu krugova, 2 zatitno staklo, 3 pravokutna prizma, 4 kondenzor, 5 horizontalni krug, 6 pravokutna prizma, 7 objekat horizontalnog kruga, 8 pravokutna prizma, 9 staklena ploicasa zaslonom, 10 pravokutna prizma, 11 okular

19

Slika 22. Optika shema sekundarnog teodolita T2

Slika 23.Vidno polje optikog sustava za oitavanje limba. Oitavanje: V 8445.7 i Az 17250,4

Slika 24. Vidno polje jednostavnog optikog mikrometra

Slika 25. Vidno polje optikog mikrometra

20

Slika 26. Shema funkcije optikog mikrometra sa planoaralelnim ploicama

7.5.

Ureaj za automatsku stabilizaciju indeksa

Slika 28. Shema funkcije kompenzatora s tekuinom T1-A a) glavna s teodolita je vertikalna, b) glavna os teodolita je nagnuta prema vertikali

21

Slika 29. Kompenzator teodolita K1-A (lijevo) i shema funkcije (desno) 1 kuglini leaj njuhala, 2 tijelo njuhala, 3 ispravno mjesto oitanja vertikalnog kruga, 4 objektiv, 5 kruna podjela vertikalnog kruga, 6 indeks za oitavanje vertikalnog kruga, 7 durbin, 8 priguni valjak

Slika 30. Teodolit s prikljunom elektrinom rasvjetom

7.6.

Fotografska i fotoelektrina registracija

Slika 31. Umetanje filma za teodolit s kodiranom podjelom FLT3

22

7.7.

Posebne konstrukcije i dodaci teodolitu 7.7.1. Laserski teodolit

Slika 32. Teodolit DK M -2A s laserom

Slika 33. Prijenos laserske svjetlosti u durbin i projekcija nitnog kria pomou laserskog snopa, 1 izvor laserskog zraka, 2 kondenzor, 3 svjetlosna cijev, 4 nitni kri lasera, 5 optika diobena kocka, 6 filtar, 7 ispravlja, 8 dovod elektrine energije

7.8.

Giroteodolit

Slika 34. Shema torzijskog giroteodolita 1 nepomina osnova, 2 torzijski giroskop, 3 teodolit, 4 autokolimacijski durbin

23

Slika 35. Teodolit T2 s giroskopskim dodatkom GAK 1 i izvorom energije

7.9.

Teodolit s autokolimacijskim okularom

Slika 36. Razliiti dodaci durbinu teodolita, a) okularna prizma, b) zenitna okular, c) optiki mikrometar, d) pentagonalna prizma, e) optiki daljinomjerni klin

24

Slika 37. Teodolit T2 s autokolimacijskim okularom

7.10. Busola

Slika 38. Kruna busola s durbinom TB

7.10.1.

Optiki visak

Slika 39. Optiki visak ZNL (Wild)

25

7.10.2.

Laserski optiki visak

Slika 40. Laserski optiki visak LL12

7.11. Instrumenti za alinjiranje s durbinom

Slika 41. Laser za primjenu u graevinskim radovima LS-5

7.12. Instrumenti za mjerenje visinskih razlika 7.12.1. Nivelir

Slika 42. Nivelir N10

Slika 43. Nivelir GK1

26

7.12.2.

Optiki kompenzator

Slika 44. Presjek nivelira Ni2 s kompenzatorom; 1 objektiv durbina, 2 sustav prizama s kompenzatorom, 3 okular

Slika 45. Nivelir s automatsikm horizontiranjem

Slika 47. Nivelir GK 1-A

27

Slika 49. Optika shema preciznog nivelira visoke tonosti Ni002; 1 zatitno staklo (klin), 2 objektiv, 3 kompenzator, 4 nitni kri, 5dugme, 6 prizma, 7 indeks mikrometra, 8 lee, 9 zrcala na njihalu, 10 mikrometrika skala, 11 zrcalce, 12 dozna libela, 13 okular, 14 kolimator

Slika 50. Nivelir s automatskim horizontiranjem 5190

28

7.12.3.

Mjerne letve nivelira

Slika 51. Jednostavno (lijevo) i precizno (desno) nivelmanska letva s polucentimetarskom podjelom

Slika 52. Precizna nivelmanska letva s centimetarskom podjelom

Slika 53. Oitanje jednostavne letve: 1143 mm

Slika 54. Letva s centimetarskom Slika 55. Letva s polucentimetarskom podjelom (Kern), podjelom (Wild) oitanje: 148,652 cm oitavanje:; 253,430 = 1,267 15m

29

7.13. Instrumenti s rotirajuom laserskom zrakom

Slika 56. Geoplane 300 AGA

Slika 57. Mjerni sustav precizne hidrostatske vage s indikatorom

7.14. Tehnika rjeenja

Slika 58. Elektrooptiki daljinomjer DM-2000

Slika 59. Reflektor

30

7.15. Tehimetri 7.15.1. Elektroniki tehimetri

Slika 60. Optiki dio elektronikog daljinomjera DI-10 na durbini teodolita T2

7.15.2.

Kombinirani elektroniki tahimetri

31

Slika 62. EI DI-3 na alhidadi teodolita Th 42

Slika 63. Distomat DI-3 s teodolitom T1-A; 1 baterija NiCd 12V/7Ah, dovodni kanal, 3 preklopka: metar-stopa i stupanjgrad, 4 preklopka za prijenos vertikalnog kuta u raunalo, odnosno za ponitenje upisa, 5 polugice za upis vertikalnog kuta, 6 preklopka: kosa duina, horizontalna duina, visinska razlika, 7 ekran, 8 stezaljke za vizirnu glavu, 9 protuutege, 10 ruka za prenoenje mjerne jedinice, 11 glavanometar za registraciju intenziteta signala i napona baterije, 12 glavni prekida, 13 preklopka za mjerenje udaljenosti, odnosno testiranje napona baterije, 14 preklopka za izbor mjerila, 15 konica mjerne jedinice

Slika 64. Reflektor na cilju sa 9 prizama

32

7.15.3.

Integrirani tahimetri

Slika 65. Elektroniki tahimetar SM 4

Slika 66. Elektroniki tahimetar s registracijom podataka Geodimetar 710

33

8. ZAKLJUAK
Geodezija je nastala dosta davno, kad i glavne i linearne mjere, tako da se moe smatrati jednom od najstarijih nauka. Njen nastanak vezuje se za potrebu premjeravanja zemljita radi utvrivanja granice i povrine posjeda. Kasnije se njen domen proirio i na odreivanje oblika i dimenzija nae planete. To nam najbolje pokazuje koliki znaaj geodezija ima u graevinarstvu. Danas se graevina ne moe zamisliti bez geodezije. Nekada su poslove u graevinarstvu, od strane geodezije se obavljali tradicionalnim instrumentima, dok je danas geodezija uznapredovala kao nauka i svoj vrhunac dosegnula uvoenjem novih tehnologija. Promet, transport i graevina su djelatnosti koje se prethodno projektuju, a sam projekat ine razliite vrste nauka. Jedna od nauka koja se pojavljuje i u prometu i u transportu, a i u graevinarstvu je geodezija. Kako promet tako i graevinarstvo moemo gledati kao lanac sastavljen iz karika i kada bi se jedna od tih karika izdvojila ili eliminisala taj lanac ne bi imao daljnu uputrebu. To jest ne bi dobro funkcionisao, a znamo da sistem koji ne funkcionie nije sistem.

34

9. POPIS LITERATURE
IZVORI:

[1] Geodezija VIII izmjenjeno izdanje; Slobodan Konti; Graevinski fakultet u Beogradu; Beograd, 2004. [2] Opa i nacionalna enciklopedija; Antun Vuji; Zagreb, 2005. [3] Tehnika enciklopedija; Grafiki zavod Hrvatska; Jugoslavenskog leksikografskog zavoda; Zagreb, 20.II.1979. Izdanje i naklada

[4] Geodezija; Konti Slobodan; Zavod za udbenike i nastavna sredstva; Beograd, 1988. [5] Mjerni instrumenti i sustavi u geodeziji i geoinormatici; Beni, D; Solori, N.; kolska knjiga; Zagreb, 2008. [6] Inenjrska geodezija; savez geodetskih inenjera i geometara Jugoslavije; Naunotehniko Savjetovanje zbornik radova ( Prvo izdanje ); Mostar, 1974. [7] Via geodezija; A. Muminagi; Graevinski fakultet Sarajevo; Sarajevo, 1981.
W E B S T R A N I C E:

[1] http://hr.wikipedia.org [2] http://www.lemax.hr

35

10.POPIS SLIKA
[1] Slika 1. Jasan prikaz pomjeranja kod klizita ili pak pomjeranje kod ispiranja luke brane ili bolje prikaz kod zemljine brane ............................................................................................................... strana 11 [2] Slika 2. Prikaz nain odreivanja poloaja toaka zajednikog skupa .............................. strana 13 [3] Slika 3. Metode presijecanja ...................................................................................................... strana 14 [4] Slika 4. Postupak odreivanja komponente H ................................................................ strana 15 [5]Slika 5. Metode aliniranja .......................................................................................................... strana 16 [6] Slika 6. Cijevna libela ................................................................................................................ strana 16 [7] Slika 7. Libela s kontinuiranom podjelom ................................................................................. strana 16 [8] Slika 8. Libela s koincidencijom mjehura: a) libela ne vrhuni, b) libela vrhuni ....................... strana 17 [9] Slika 9. Dozna libela .................................................................................................................. strana 17 [11] Slika 11. Dozna libela za vertikalnu mjernu letvu .................................................................. strana 17 [12]Slika 12. Elektronika libela .................................................................................................... strana 17 [13] Slika 13. Teodolit starije konstrukcije .................................................................................... strana 18 [14]Slika 14. Suvremeni sekundarni teodolit T2 na stativu l okular optikog viska, 2 tronoac, 3 zrncalo za rasvjetu horizontalnog kruga, 4 oslonac, 5 konica alhidade, 6 vijak za fini pomak durbina, 7 vizir, 8 konica durbina, 9 zrncalce za rasvjetu vertikalnog kruga, 10 objekat durbina, 11 osigura drka, 12 drak, 13 stezni vijak drka, 14 regulator rasvjete nitnog kria, 15 dugme optikog mikrometra, 16 prsten za izotrenja, 17 prsten okular durbina, 18 okular mikroskop, 19 okular durbina, 20 preklopka za oitanje horizontalnog ili vertikalnog kruga, 21 alhidadna libela, 22 vijak za fini pomak alhidade, 23 poklopac dugmeta za zakretanje horizontalnog limba, 24 dozna libela, 25 dugme za privrenje tronoca, 26 podnoni vijak, 27 podnona ploa, 28 stezna ploa ...................................................................... strana 18 [15] Slika 15. Srednji dio teodolita s limbom ................................................................................. strana 18 [16] Slika 16. Sustav cilindrine osi 1 alhidada, 2 kuglini leaj, 3 horizontalni limb ................... strana 18 [17] Slika 17. Odvajanje teodolita za prisilno centriranje ............................................................... strana 19 [18] Slika 18. Precizno centriranje teodolita na betonskom stupu (tenost nekoliko stotinski milimetara) .......................................................................................................................................................... strana 19 [19] Slika 19. Podlona ploa s doznom libelom za centriranje .................................................... strana 19 [20] Slika 20. Vidno polje astronomskog (a) i terestrikog (b) durbina teodolita nakon viziranja ..................................................................................................................... strana 19

36

[21] Slika 21. Optika hema teodolita T 16. 1 zrcalce za rasvjetu krugova, 2 zatitno staklo, 3 pravokutna prizma, 4 kondenzor, 5 horizontalni krug, 6 pravokutna prizma, 7 objekat horizontalnog kruga, 8 pravokutna prizma, 9 staklena ploicasa zaslonom, 10 pravokutna prizma, 11 okular ........................................................................................................................................................... strana 20 [22] Slika 22. Optika shema sekundarnog teodolita T2 .................................................................. strana 20 [23] Slika 23. Vidno polje optikog sustava za oitavanje limba. Oitavanje: V 8445.7 i Az 17250,4 .................................................................................... strana 20 [24] Slika 24. Vidno polje jednostavnog optikog mikrometra ....................................................... strana 20 [25] Slika 25. Vidno polje optikog mikrometra .............................................................................. strana 21 [26] Slika 26. Shema funkcije optikog mikrometra sa planoaralelnim ploicama ......................... strana 21 [27] Slika 27. Libela vertikalnog kruga teodolita starije konstrukcije I indeks za ouvanje, V vijek za fini pomak libele ..................................................................................................................................... strana 21 [28] Slika 28. Shema funkcije kompenzatora s tekuinom T1-A a) glavna s teodolita je vertikalna, b) glavna os teodolita je nagnuta prema vertikali ................................................................................ strana 22 [29] Slika 29. Kompenzator teodolita K1-A (lijevo) i shema funkcije (desno) 1 kuglini leaj njuhala, 2 tijelo njuhala, 3 ispravno mjesto oitanja vertikalnog kruga, 4 objektiv, 5 kruna podjela vertikalnog kruga, 6 indeks za oitavanje vertikalnog kruga, 7 durbin, 8 priguni valjak .............................................. strana 22 [30] Slika 30. Teodolit s prikljunom elektrinom rasvjetom ........................................................... strana 22 [31] Slika 31. Umetanje filma za teodolit s kodiranom podjelom FLT3 ........................................... strana 23 [32] Slika 32. Teodolit DK M -2A s laserom .................................................................................... strana 23 [33] Slika 33. Prijenos laserske svjetlosti u durbin i projekcija nitnog kria pomou laserskog snopa, 1 izvor laserskog zraka, kondenzor, 3 svjetlosna cijev, 4 nitni kri lasera, 5 optika diobena kocka, 6 filtar, 7 ispravlja, 8 dovod elektrine energije .............................................................................................. strana 23 [34] Slika 34. Shema torzijskog giroteodolita 1 nepomina osnova, 2 torzijski giroskop, 3 teodolit, 4 autokolimacijski durbin ..................................................................................................................... strana 24 [35] Slika 35. Teodolit T2 s giroskopskim dodatkom GAK 1 i izvorom energije ........................... strana 24 [36] Slika 36. Razliiti dodaci durbinu teodolita, a) okularna prizma, b) zenitna okular, c) optiki mikrometar, d) pentagonalna prizma, e) optiki daljinomjerni klin ................................................. strana 25 [37] Slika 37. Teodolit T2 s autokolimacijskim okularom .............................................................. strana 25 [38] Slika 38. Kruna busola s durbinom TB ................................................................................... strana 25 [39] Slika 39. Optiki visak ZNL (Wild) ........................................................................................ strana 26 [40] Slika 40. Laserski optiki visak LL12 ...................................................................................... strana 26
37

[41] Slika 41. Laser za primjenu u graevinskim radovima LS-5 .................................................. strana 26 [42] Slika 42. Nivelir N10 ............................................................................................................... strana 26 [43] Slika 43. Nivelir GK1 ............................................................................................................. strana 27 [44] Slika 44. Presjek nivelira Ni2 s kompenzatorom; horizontiranjem 1 objektiv durbina, 2 sustav prizama s kompenzatorom, 3 okular .............................................................................................. strana 27 [45] Slika 45. Nivelir s automatsikm .............................................................................................. strana 27 [46] Slika 46. Kompenzator NA-2 talasne vrpce kompenzatora, 2 zraka svjetlosti, 3 krovna prizma, 4 okvir za privrenje, 5 tijelo njihala s prizmom, 6 opruga, 7 dugme za kontrolu funkcije kompenzatora, 8 ep prigune komore, 9 priguna komora ....................................................................................... strana 27 [47] Slika 47. Nivelir GK 1-A ......................................................................................................... strana 28 [48]Slika 48. Hhematski presjek nivelira GK 1-A; 1 objekat ( konvergentni dio ), 2 okular, 3 objekat, 4 magnetni leaj, 5 krovna prizma, 6 priguna komora, 7 pravokutne prizme, 8 korelacije vijaka nultog poloaja ........................................................................................................................................... strana 28 [49] Slika 49. Optika shema preciznog nivelira visoke tonosti Ni002; 1 zatitno staklo (klin), 2 objektiv, 3 kompenzator, 4 nitni kri, 5dugme, 6 prizma, 7 indeks mikrometra, 8 lee, 9 zrcala na njihalu, 10 mikrometrika skala, 11 zrcalce, 12 dozna libela, 13 okular, 14 kolimator .................................... strana 29 [50] Slika 50. Nivelir s automatskim horizontiranjem 5190 ........................................................... strana 29 [51] Slika 51. Jednotavno (lijevo) i precizno (desno) nivelmanska letva s polucentimetarskom podjelom ......................................................................................................... strana 29 [52] Slika 52. Precizna nivelmanska letva s centimetarskom podjelom .......................................... strana 29 [53]Slika 53. Oitanje jednostavne letve: 1143 mm ........................................................................ strana 29 [54] Slika 54. Letva s centimetarskom podjelom (Wild) oitanje: 148,652 cm ............................ strana 29 [55] Slika 55. Letva s polucentimetarskom podjelom (Kern), oitavanje:; 253,430 = 1,267 15m .................................................................................................. strana 30 [56] Slika 56. Geoplane 300 AGA ................................................................................................... strana 30 [57] Slika 57. Mjerni sustav precizne hidrostatske vage s indikatorom ........................................ strana 30 [58] Slika 58. Elektrooptiki daljinomjer DM-2000 ...................................................................... strana 30 [59] Slika 59. Reflektor ................................................................................................................... strana 31 [60] Slika 60. Optiki dio elektronikog daljinomjera DI-10 na durbini teodolita T2 .................... strana 31

38

[61] Slika 61. Elektrini tahometar DM (elektrini daljomjer dio kao dodatak durbini teodolita DK M2 A); 1 ekran za duinu, 3 polugica za stezanje, 3 dugme za start, 4 gobranometar, 5 prikljuak na baziranje 12V, 6 vizir, 7 vijci za justiranje, 8 prikljuni most dodatka, 9 preklopka, 10 vizir ....................... strana 32 [62] Slika 62. EI DI-3 na alhidadi teodolita Th 42 ......................................................................... strana 32 [63] Slika 63. Distomat DI-3 s teodolitom T1-A; 1 baterija NiCd 12V/7Ah, dovodni kanal, 3 preklopka: metar-stopa i stupanj-grad, 4 preklopka za prijenos vertikalnog kuta u raunalo, odnosno za ponitenje upisa, 5 polugice za upis vertikalnog kuta, 6 preklopka: kosa duina, horizontalna duina, visinska razlika, 7 ekran, 8 stezaljke za vizirnu glavu, 9 protuutege, 10 ruka za prenoenje mjerne jedinice, 11 glavanometar za registraciju intenziteta signala i napona baterije, 12 glavni prekida, 13 preklopka za mjerenje udaljenosti, odnosno testiranje napona baterije, 14 preklopka za izbor mjerila, 15 konica mjerne jedinice ............................................................................................................................................... strana 32 [64] Slika 64. Reflektor na cilju sa 9 prizama .................................................................................... strana 33 [65] Slika 65. Elektroniki tahimetar SM 4 ....................................................................................... strana 33 [66] Slika 66. Elektroniki tahimetar s registrac podataka Geodimetar 710 .................................... strana 34

39