Pojam elektronike

Elektronika je oblast elektrotehnike koja se bavi proizvodnjom, prenosom i obradom elektrinih signala

Elektronika
Osnovni pojmovi

Signal je nosilac informacije

Analogne informacije Digitalne informacije ulazni signal elektronsko kolo izlazni signal

Elektronika
Analogna elektronika Digitalna elektronika

Analogni signali

Analogni elektronski signali

Jednosmjerne struje obezbjeuju rad elektronskih kola Signali su promjenljivi, pa i struje moraju biti promjenljive Struje u elektronici su promjenljive jednosmjerne struje

I +i
Veliki signal Obezbjeuje rad elektronskog kola Kulisa Mali signal Nosi informaciju Glumac

Jedna elektrina veliina opisuje jedan signal Male vrijednosti napona i struja Velika osjetljivost na um Ne obaziremo se na koeficijent korisnog dejstva

Digitalni signali
U5 16 7h
3V 1V 3V 1V

Komponente elektronskih kola

U4 8 U3 4 U2 2 U1 1

Linearne elektronske komponente

Rad ovih komponenti se opisuje linearnim diferencijalnim jednainama Otpornici, kalemovi, kondenzatori

Nelinearne elektronske komponente

Strujno naponska zavisnost je nelinearna Diode, tranzistori, ...

8h

9h

3V 1V

Jedna elektrina veliina opisuje jednu cifru (0 ili 1) Jedan signal se opisuje sa vie cifara Smanjena osjetljivost (praktino neosjetljiv) na um

Nelinearne elektronske komponente

Elektronske cijevi Poluprovodnike komponente

Nelinearne elektronske komponente

Elektronske cijevi
Struja elektrona koja protie kroz vakuum Struja elektrona potie iz usijane negativno naelektrisane ice katode

Nelinearne elektronske komponente

Elektronske cijevi
Prednosti
Mali um Otpornost na radioaktivno zraenje

Nelinearne elektronske komponente

Poluprovodnike komponente
Poluprovodnici su izolatori u kojima pod dejstvom spoljanjih uticaja nastaju pokretna naelektrisanja
Elementi etvrte grupe periodnog sistema (silicijum i germanijum) Jedinjenja elemenata III i V grupe, ili II i VI grupe

Nedostaci
Velike dimenzije Velika potronja energije Osjetljivost na udar Skupa proizvodnja

Hemijskom obradom stvaramo u njima naelektrisanja u onoj mjeri u kojoj to elimo !!! (to kod metala ne moemo)
Negativna naelektrisanja elektroni (n poluprovodnici) Pozitivna nelektrisanja upljine (p poluprovodnici)

Primjena
Vojna elektronika Hi-fi audio ureaji ekstremnog kvaliteta reprodukcije

Prema elji, ostavljamo neobraen da bude izolator Cijelo kolo od jednog materijala !!!

... i to najjeftinijeg, jer je zemljina kora (pijesak) sastavljena od silicijuma

Nelinearne elektronske komponente

Poluprovodnike komponente
Prednosti
Minimalna cijena Male dimenzije Mala potronja energije Robusne

Elektronika
Elektronska kola

Nedostaci
um neto vei nego kod elektronskih cijevi Osjetljivije na NEKE spoljanje promjene (temperatura, radioaktivno zraenje)

Primjena
Svuda

Elektronska kola
Diskretna elektronska kola
Sastavljena od prethodno proizvedenih komponenti Velike dimenzije Popravljiva i podesiva

Elektronska kola
Pasivna elektronska kola
Koriste energiju signala za svoj rad Podela pasivnih kola
pasivna linearna kola (sadre samo linearne komponente: otpornike, kondenzatore i kalemove) pasivna nelinearna kola (sadre bar jednu nelinearnu komponentu)

Integrisana elektronska kola

Sve komponente kola se proizvode istovremeno Minijature dimenzije Velika gustina komponenti Tei se smanjenju proizvedene toplote

Aktivna elektronska kola

Potrebna je dopunska energija za njihov rad (sadre komponente kojima je potrebno napajanje, a to su tranzistori i operacioni pojaavai) Sva aktivna kola su nelinearna

Hibridna elektronska kola

Napajanje elektronskih kola

Konstantno jednosmjerno napajanje, smatramo idealnim naponskim generatorima, jer su najmanje impedanse elektronskih komponenti reda kilooma Ima i vanu ulogu obezbjeivanja referentnih potencijala
potencijal polova napajanja je konstantan, ne mijenja se tokom rada za jedan od njih, obino onaj koji ima manji potencijal (minus) se uzima da ima vrijednost nula, i taj kraj se naziva masa (ponekad i zemlja), na slian nain kao to se nivo mora uzima za nulti nivo visine Svi ostali potencijali u kolu se raunaju u odnosu na taj potencijal SVI NAPONI U KOLU SU MANJI OD NAPONA IZMEU POLOVA NAPAJANJA (kao to je i svaka visina izmeu dve take na rijeci manja od visine izmeu izvora i ua rijeke) SVI POTENCIJALI U KOLU MORAJU BITI MANJI OD POTENCIJALA POZITIVNOG KRAJA NAPAJANJA (kao to izvor mora imati najveu visinu od svih taaka na jednoj rijeci)

Izvori elektronskih signala

Signal generatori, prijemnici (antene) i pretvarai (senzori) I oni su izvori elektrine struje ali:
realni, a ne idealni (imaju velike unutranje impedanse) promjenljivog a ne kostantnog potencijala (stvaraju mali signal)

Predstavljanje elektronskih kola

Veliki broj elemenata Ekonomisanje u prikazivanju
ne prikazuju se konturekoje sadre napajanje, ve samo njihovi elementi ne prikazuju se jedinice ve samo vrijednosti veliina kojima se opisuju elementi baterija

Prorauni elektronskih kola

Principijelno jednostavniji Retko se trae tane vrijednosti napona i struja u kolu, ve su od interesa njihove meusobne zavisnosti, odnosno kako promjena jedne od struja ili napona utie na neku drugu struju ili napon. Rijetko, skoro nikada se ne koristi metoda Kirhofovih zakona Obino se koriste Omov zakon i ekvivalentne transformacije

I xy =
masa

Vx V y Rxy

ixy =

vx v y Rxy

Mnogo se koristi i razlaganje kola na blokove kojima je poznata funkcija (metoda Lego kockica)

Prorauni elektronskih kola

I=

12V 0V = 12mA 1k

Elektronika
Pasivne linearne komponente i pasivna linearna elektronska kola

Pasivne linearne elektronske komponente

Otpornici, kalemovi i kondenzatori Otpornici
imaju velike vrijednosti, da bi se smanjilo generisanje toplote (Q=U2/R) otpornici velikih vrijednosti imaju male dimenzije, to je pogodno za minijaturizaciju

Pasivna linearna elektronska kola

Vrste
Razdjelnici
naponski razdjelnici strujni razdjelnici

Filtri
niskofrekventni visokofrekventni propusnici opsega prigunici opsega

Kondenzatori
u principu kapacitivnost od reda pikofarada do nanofarada, male dimenzije

Kalemovi
ne mogu da se proizvedu od poluprovodnika imaju velike dimenzije ako su od bakarne ice sa jezgrom

Razdjelnici
Naponski razdjelnik
u
Naponski razdjelnik

Razdjelnici
Naponski razdjelnik
u a
u u a
mnogo se koristi da se dobiju svi potrebni naponi polazei od napona napajanja

i=

u 0 u = R + xR (1 + x) R
9V 6V

u
u a

u u u = Ri = R = a (1 + x) R (1 + x) a = 1 + x x = a 1

3V

Razdjelnici
Strujni razdjelnik
i
Strujni razdelnik

Filtri
i a
Elektronska kola ija je namjena da mijenjaju frekventni sadraj signala Najea primena uklanjanje nepoeljno nastalih napona (umova) Elektronski filtar se razliito ponaa prema signalima razliitih frekvencija Elektronski filtri imaju impedansu koja zavisi od frekvencije (ne mogu da se naprave samo od otpornika)

i a

i a

u = iRekv = i

xR 2 xR =i R + xR 1 + x

i u i = = a xR (1 + x) a = 1 + x x = a 1

Strujni signali nisu pogodni za obradu, ali su pogodni za prenos provodnicima

Filtri
Frekventni sadraj signala

Filtri
Frekventni sadraj signala
Izraeno brzinom promjene
nepromjenljiva komponenta sporopromjenljiva komponenta brzopromjenljiva komponenta

Izraemo frekvencijom
jednosmjerna (f=0) niskofrekventna komponenta visokofrekventna komponenta

nepromjenljiva

sporopromjenljiva

brzopromjenljiva

Filtri
Prema namjeni
niskofrekventni (NF ili LF)
proputaju niskofrekventne, a ne proputaju visokofrekventne komponente signala

Filtri
Prema namjeni

Filtar

g( f ) u

visokofrekventni (VF ili HF)

proputaju visokofrekventne, a ne proputaju niskofrekventne komponente signala

propusnici opsega (band pass)

proputaju frekvencije u nekom opsegu, a nie frekvencije i vie frekvencije ne proputaju

prigunici opsega (band stop)

priguuju frekvencije u nekom opsegu, a nie frekvencije i vie frekvencije proputaju idealni NF filtar idealni VF filtar

Filtri
Prema elementima koje koristi
RC filtri RL filtri LC filtri

RC filtar
Najjednostavniji i najei jer su mu dimenzije male

Najjednostavniji filtri su razdjelnici naizmjeninog napona

u NF uul uVF uul

uVF uul u NF

uVF u NF

NF RC filter

Vizl Vul V 0 Vul jC i = ul = = Vul Z R + ZC R + 1 1 + jRC jC 1 1 Vizl = Z C i = i= Vul jC 1 + jRC 1 1 1 1 g( f ) = = = = 1 + jRC 1 + j 1 + j 1 + j f 0 f0 g( f ) =

Za frekvence f<<f0 (niske frekvencije): g(f) 1

RC filtar RL filtar LC filtar

Za frekvence f>> f0 (visoke frekvencije): g(f) 0 f0 se naziva granina frekvencija filtra

0 =

1 RC

RC filtar
Prenosna karakteristika filtra g(f)

RC filtar
Primena
2

g( f ) =

1 1+ j f f0

g( f ) =

1 f 1+ f0

g ( f ) < 1 g slabljenje filtra

priguenje visokofrekventnih smetnji pri mjerenjima uklanjanje talasanja kod ispravljaa

f<f0/10 f>10f0

g>0.99 g<0.1

Skoro idealno radi za frekvencije 10 puta vee ili manje od granine Treba izabrati graninu frekvenciju desetak puta manju od one koje hoemo da priguimo

RC filtar
VF filtar
sve je upravo obrnuto od NF filtra

RC filtar
Prenosna karakteristika filtra g(f)

VF RC filter

V g ( f ) = izl Vul V 0 Vul jC i = ul Vul = = Z R + ZC R + 1 1 + jRC jC jCR Vizl = Z Ri = Ri = Vul 1 + jRC 1 1 jRC j = = = g( f ) = 1 + jRC 1 + j 1 j 0 1 j f 0 f
1 0 = = RC 1

g( f ) =

1 1 j f0 f

g( f ) =

1 f 1+ 0 f
2

g ( f ) < 1 g slabljenje filtra

f<f0/10 f>10f0

g<0.1 g>0.99

Skoro idealno radi za frekvencije 10 puta vee ili manje od granine Treba izabrati graninu frekvenciju desetak puta veu od one koje hoemo da priguimo

Za frekvencije f<<f0 (niske frekvence): g(f) 0 Za frekvencije f>> f0 (visoke frekvence): g(f) 1 f0 se naziva granina frekvencija filtra

RC filtar
Primena VF filtra
uklanjanje uticaja nestabilnosti napajanja pri mjerenjima, u audio-sistemima (brujanje zvunika) i drugim primjenama

Elektronika
Nelinearna pasivna elektronska kola

Dioda
Nelinearna pasivna elektronska kola se zasnivaju na elektrinom elementu koji se naziva dioda

Dioda
iD
Realna poluprovodnika dioda Mnogo prosto se pravi, samo se spoje jedan komad n-poluprovodnika i jedan komad p-poluprovodnika Komad p-poluprovodnika je tada anoda, a komad n-poluprovodnika je katoda Komadi mogu biti PROIZVOLJNO MALI, minijaturizacija mogua do mikronskih razmera

+
anoda

uD
katoda

Idealna dioda Ako je potencijal anode vii od potencijala katode, dioda provodi elektrinu struju bez otpora Ako je potencijal anode nii od potencijala katode, dioda provodi ne provodi struju

nesimetrian element nelinearan element pasivan element

direktna polarizacija

inverzna polarizacija

10

Dioda
Strujno naponska zavisnost realne poluprovodnike diode

Dioda
Odreivanje jaine struje koja protie kroz diodu Anoda je na viem potencijalu, dioda provodi Napon na diodi je VT, dakle oko 0,5 V

realna dioda

idealizovana dioda

VCC VT Ri = 0 i =

VCC VT = 0,85 mA R

VT oko 0,5 V BV varira, obino nekoliko desetina volti ako se preu VT ili BV dioda obino pregorijeva

struja diode se ne moe odrediti na osnovu napona na diodi struju odreuju drugi elementi kola

Katoda je na viem potencijalu, a napona napajanja nije dovoljan za proboj, znai dioda ne provodi Jaina struje je jednaka nuli

VCC U D Ri = 0 i = 0 U D = VCC

Dioda
Specijalne diode
Zener dioda LED (light emitting diode) dioda ili fotodioda Tunel dioda otkijeva dioda... Zener dioda
Dioda koja normalno radi u proboju Probojni napon izuzetno temperaturno stabilan i iznosi 6,3 V

Diodna kola
To su ustvari, pasivna nelinearna kola Vrste
uspostavljai nivoa ispravljai

LED dioda
Dioda koja emituje svetlost kada je direktno polarisana

11

Uspostavljai nivoa
Kola koja stvaraju i odravaju potrebne naponske nivoe Napon diode priblino ne zavisi od jaine struje koja protie kroz nju

Ispravljai
Elektronska kola koja naizmjeninu struju pretvaraju u jednosmjernu Nezaobilazni deo svakog elektronskog ureaja Polutalasni ispravlja
Kada je generator u pozitivnoj poluperiodi, potencijal anode je vii od potencijala katode, i dioda provodi Kada je generator u negativnoj poluperiodi, potencijal katode je nii od potencijala katode, i dioda ne provodi

e > VT e VT Ri = 0 i =
bez obzira kako se mijenjaju napon napajanja i otpornost potroaa, napon potroaa iznosi 2VT bez obzira kako se mijenjaju napon napajanja i otpornost potroaa, napon potroaa iznosi 6,3 V

e < VT

e VT R

i=0 uP = 0

u P = RP i u P = e VT

Ispravljai
Polutalasni ispravljai

Ispravljai
Grecov spoj (punotalasni ispravlja)
Kada je generator u pozitivnoj poluperiodi, struja tee putem A-C-D-B Kada je generator u negativnoj poluperiodi, struja tee putem B-C-D-A Kroz potroa struja uvek tee u smjeru C-D

e > 2VT

e 2VT e VT Ri VT = 0 i = R u P = RPi u P = e 2VT

e < 2VT e + VT + R pot i + VT = 0 i = u P = RPi u P = (e + 2VT )

(e + 2VT ) R pot

Napon jeste jednosmjeran, ali pulsira U najveem broju sluajeva - neupotrebljiv

12

Ispravljai
Grecov spoj

Ispravljai
Principijelna ema ispravljaa za elektronske ureaje

U = 10 V U 0 14 V

U max 12 V = RC = 30 ms 1 0 = = 33,33 s 1
f0 =

0 = 33,33 s 1 5,3 Hz 2

Pulsirajui napon na izlazu Potrebno peglanje napona, dakle potreban je filter

Tranzistor
Srce elektronike Osnova svih vanih primjena i sastavni dio svakog elektronskog kola

Elektronika
Tranzistori

U 90% sluajeva se primjena zasniva na njemu U preostalih 10% sluajeva, znaajno poboljava kvalitet rjeenja

13

Ideja tranzistora
Elektronski element sa tri kraja
3

Konstrukcija tranzistora
Poluprovodniki ureaji
bipolarni (imaju i pozitivna i negativna naelektrisanja)
2 NPN PNP

tranzistor

Tri napona (U12, U13, U23) Tri struje (i1, i2, i3), tranzistor je u kolu vor, a ne element grane Ventil u mehanici
3

unipolarni (imaju veinom ili pozitivna ili negativna naelektrisanja), FET ili MOSFET
P N

Kraj 3 upravlja tokom izmeu 1 i 2 Pad pritiska izmeu 1 i 2 nije kljuni faktor koji odreuje protok meu njima Male promjene na 3 mogu da uzrokuju drastine promjene izmeu 1 i 2 pojaavaki efekat

Bipolarni tranzistori
Konstrukcija
tri sloja poluprovodnika dva PN kontakta Jedan sloj sa vie naelektrisanja jednog znaka emitor Drugi sloj sa naelektrisanjima suprotnog znaka baza Trei sloj sa manje naelektrisanja prvog znaka - kolektor

Bipolarni tranzistori
N P N P N P

Princip rada
vor dva spoja pripadaju dvjema konturama

Baza Emiter N P N Kolektor iE

E(n) iB

B(p)

C(n) iC

iE = iC + iB

iC = iB

UBE

UCB

Ulazni spoj direktno polarisan, stvara veliku struju Izlazni spoj inverzno polarisan, skoro ne stvara struju Struja baze je mnogo manja od struja kolektora i emitera, pa struja tee praktino od emitera ka kolektoru (tome slue emitor i kolektor) diskretni integrisani Struja izmeu baze i kolektora uopte ne zavisi od napona UBC, ve od komandnog napona UBE

14

Bipolarni tranzistori
Princip rada
E(n) iE iB B(p) C(n) iC

Bipolarni tranzistori
Reimi rada

Ako se napon UBE smanji, i ulazni i izlazni spoj su inverzno polarisani, pa struja prestaje da tee izmeu emitora i kolektora, bez obzira na to to postoji naponska razlika meu njima Naponom na bazi se upravlja jainom struje izmeu emitora i kolektora (tome slui baza)

Kod PNP tranzistora princip je potpuno isti, samo su naponi obrnuti

Bipolarni tranzistori
Oznake

Bipolarni tranzistori
Polarizacija
napajanje tranzistora tako da radi u odreenom reimu priprema pozornice, postavljanje kulisa zadavanje velikog signala

NPN tranzistor

PNP tranzistor
polarizacija sa dvije baterije polarizacija jednom baterijom

EC > E B > VT

15

Bipolarni tranzistori
Aproksimacije pri proraunu rada tranzistora
Struja baze je veoma mala, nekoliko mikroampera, pa se pri proraunu esto uzima da je priblino jednaka nuli Napon izmeu baze i emitora tranzistora koji provodi je u stvari napon na direktno polarisanom PN spoju (diodi) koji provodi, i uzima se da iznosi oko 0,7 V Ako napon na bazi poraste tako da postane za VT (oko 0,5V) vei od napona kolektora onda tranzistor prelazi u reim zasienja (velike bazne struje). Tada je napon izmeu kolektora i emitora oko 0,2V (0,7V-0,5V)

Unipolarni tranzistori
Malo drugaija fizika, ali potpuno ista elektrotehnika
manji napon VT (oko 0,2 V) upravljaka struja potpuno jednaka nuli izrazito pogodni za integrisana kola sors(source)=izvor, uloga emitora gejt(gate)=kapija, uloga baze drejn(drain)=bunar, uloga kolektora

FET

MOSFET

n (kao NPN)

p (kao PNP)

n (kao NPN)

p (kao PNP)

Unipolarni tranzistori
Polarizacija (kao primjer)

Elektronika
Tranzistorska kola

VB VE > VT VC VB > VT

VG VS > VT VD VG > VT

16

Tranzistorska kola
Praktino sva kola i analogne i digitalne elektronike Tri osnovne konfiguracije
sa zajednikim emitorom
naponski pojaava (analogna elektronika) prekida (digitalna elektronika)

Tranzistorske konfiguracije
ulaz izlaz

izlaz ulaz

sa zajednikom bazom
naponski stabilizator (analogna elektronika)

sa zajednikim kolektorom
pojaava snage (analogna elektronika) razdvojni stepen (analogna i digitalna elektronika)

ZE konfiguracija

ZC konfiguracija

ulaz

izlaz

ZB konfiguracija

Pojaava napona
ureaj kod koga je izlazni napon proporcionalan ulaznom naponu viz = A Vul ZE konfiguracija u aktivnom reimu rada potencijal baze: VB = VT struja baze: iB =

Pojaava napona

E + e VT RB

struja emitor-kolektor: iC = iB = napon na otporniku RC:

( E VT ) + e RB

Vulaz

Vizlaz

u R = RiC =

RC (( E VT ) + e) = U + u RB R R u= Ce U = C ( E VT ) RB RB

ukupan ulazni i izlazni napon

mali signal ulaznog i izlaznog napona

uizlaz = u RC

R R = C e A = C RB RB

R R Vizlaz = EC RiC = VCC C ( E VT ) C e RB RB

mali signal se pojaava nekoliko desetina puta !!! mali signal mijenja znak (fazno se pomjera za )

17

Pojaava napona
Za izdvajanje malog signala koriste se visokofrekventni filtri sa to niom graninom frekvencijom (da se ne bi priguili neki sporopromjenljivi signali) Za vea pojaanja vie istih stepena Ne pojaava nepromjenljivi napon, ali to nije od znaaja u elektronici.

Prekida
Osnova digitalne elektronike i svih sistema upravljanja Bulova (prekidaka) algebra, raun pomou 0 ili 1 ZE konfiguracija koja radi u reimu zakoenja ili reimu zasienja
Ako je ulazni napon nizak, nijedan spoj u tranzistoru nije direktno polarisan, kroz tranzistor ne tee struja, i izlazni napon je blizak naponu napajanja, odnosno, izlazni napon je visok Ako je ulazni napon visok, oba spoja su direktno polarisana, kroz tranzistor protie struja, a izlazni napon je nizak i iznosi oko 0,2 V

Prekida
Jednostavni primjer automatskog upravljanja

Logika kola
Kola koja vre logika izraunavanja (rezultat DA ili NE) DA-nizak napon, NE-visok napon

y = x = x
elektrino upravljanje punjenja posude tenou

z = (x y )

w= x y

Bulova teorija pokazuje da se bilo koja logika operacija moe predstaviti putem negacije i disjunkcije (ili pomou negacije i konjukcije)

18

Naponski stabilizator
Elektrini ureaj kome izlazni napon ne reaguje na promjene ulaznog napona, izlazne struje, temperature i drugih poremeaja Dio svakog napajanja ZB konfiguracija Baza se nalazi na nekom stabilnom potencijalu, rad tranzistora je stabilan

Pojaava snage
Elektrini ureaj koji ne mijenja oblik ve snagu signala Zavrni stepen kola za obradu signala ZC konfiguracija

Vizlaz = Vulaz Rbib VT Vulaz VT

veliki signal: U izlaz U ulaz VT mali signal:

vizlaz vulaz

snaga ulaznog signala:

Pulaz = Vulaz iulaz = Vulaz ib

snaga izlaznog signala:

Pizlaz = Vizlaz iizlaz = Vizlaz ic

Vizlaz = VZ VT 5,6V
Pizlaz Vizlaz iizlaz = 1 = Pulaz Vulaz iulaz

Razdvojni stepen
Kolo koje spreava nepoeljan uticaj izlaza na ulaz Lijepak elektronike, elektronski raf, elektronska zakovica, kolo koje ne uestvuje u funkciji kola ali omoguava modularno projektovanje ZC konfiguracija

Razdvojni stepen
Primjer: imamo akumulator od 12V, a treba da sijalicu koja ima unutranji otpor od 1 kilooma poveemo na napon napajanja koji iznosi izmeu 7V (ako je vie pregoree) i 4,5 V (ako je manje nee sijati) Reenje razdjelnik napona

Vizlaz Vulaz

Vsij =

Vul 1k Re 12V = 1,2V !!! 10k + Re 10k

Katastrofa !!!

19

Razdvojni stepen
Potrebno je dodati razdvojni stepen koji e sprijeiti da naredni stepen (korisnik) utie na rad prethodnog stepena
Poenta je u tome da iz prethodnog u naredni stepen tee struja baze koja je zanemarljiva, i ne utie na rad razdjelnika napona

Elektronika
Operacioni pojaavai

U prethodnom sluaju je iz prethodnog u naredni stepen tekla velika struja koja je remetila rad razdjelnika napona

Vsij = VB VT 5,3 V

Pojam operacionih pojaavaa

Elektronski ureaj koji ulazni napon mnoi nekim velikim brojem

Povratna sprega
Povratna sprega je uticaj izlaza na ulaz
pozitivna povratna sprega
povezivanje izlaza sa neinvertujuim krajem - podjarivanje pojaavaa nestabilan izlaz za konstrukciju oscilatora

vulaz

vizlaz

vizlaz = A vulaz

Pojaanje A iznosi uvek preko 100 000, a u praksi ga smatramo beskonanim kod idealnog pojaavaa
invertujui ulaz

negativna povratna sprega

povezivanje izlaza sa invertujuim krajem - smirivanje pojaavaa stabilan izlaz za konstrukciju operacinih kola

vulaz vizlaz
neinvertujui ulaz

vulaz = 0 iulaz = 0

Poto nijedan napon u kolu ne moe biti vei od napona napajanja, ulazni napon operacionog pojaavaa u realnom kolu je uvek reda mikrovolta i smatramo da je jednak nuli Poto je ulazni napon operacionog pojaavaa priblino jednak nuli, i ulazna struja operacionog pojaavaa je priblino jednaka nuli

20

Virtuelna masa
Znaajan pojam vezan za primenu operacionih pojaavaa
Primena negativne povratne sprege stabilizovala je napone u kolu Neinvertujui (+) ulaza operacionog pojaavaa vezan je za masu, pa je potencijal tog ulaza jednak nuli Napon izmeu ulaznih krajeva operacionog pojaavaa je jednak nuli Potencijal invertujueg (-) ulaza operacionog pojaavaa je jednak nuli Taka X [ invertujui (-) ulaz ] se u ovakvoj konfiguraciji ima potencijal jednak nuli iako nema direktnu veu sa masom i naziva se virtuelna (prividna) masa

Elektronika
Operaciona kola

virtuelna masa

Pojam operacionih kola

Kola koja vre matematike operacije
mnoa (y = ax) sabira (y = ax1+ bx2) diferencijator (y = dx/dt) t integrator

Princip operacionih kola

iizlaz iulaz x Operaciono kolo y virtuelna masa

VO = 0

iOP = 0
iulaz = iizlaz

y = xdt
0

Obezbeuju realizaciju sistema automatskog upravljanja

y = Px + I xdt + D
0 t

iulaz =

U ulaz Z ulaz

iizlaz =

U izlaz Z izlaz

dx dt

U ulaz = Vulaz VO

U izlaz = VO Vizlaz

P, I, D konstante (realni brojevi)

Vulaz V = iulaz = iizlaz = izlaz Z ulaz Z izlaz

Vizlaz =

Z izlaz Vulaz Z ulaz

21

Mnoa
x Mnoa iizlaz iulaz ax

Invertor
x Invertor -x

iulaz = iizlaz = y=

x0 x = R R y 0 y = aR aR aR x = ax R

y = x

y = ax

Diferencijator
x
Diferencijator

Integrator
a dx/dt x Integrator

a x dt
0

iizlaz iulaz

iulaz = C iizlaz =

duulaz d ( x 0) dx =C =C dt dt dt
iulaz

iulaz =
iizlaz

y 0 y = R R
dx dt

uizlaz

x0 x = R R t t 1 1 q = izlaz = iizlaz dt = iulaz dt C C0 C0

1 x 1 dt = x dt CR RC 0 0
1 x dt RC 0
t
t t

y = RC

uizlaz =

y = uizlaz =

y = RC

dx dt

y=

1 x dt RC 0

22

Sabira
iizlaz

Sinteza operacionih kola

Proces projektovanja kola koje vri zadatu funkciju
f ( x) = 5 x + x
iulaz

Blok dijagram
x
(5)

5x
(+ )

5x + x

iulaz = i1 + i2 =

x1 0 x2 0 x1 + x2 + = R R R y 0 y iizlaz = = R R R y = ( x1 + x2 ) = ( x1 + x2 ) R

1d 1 dt

y = ( x1 + x2 )

Sinteza operacionih kola

Elektronska ema

R" C" = 1 s
kondenzator malih dimenzija C "= 10 nF to vie jednakih elementa to jeftinije kolo

R" = 100 M

R" = R = R ' = 100 M

23