2012'de Hukuk

Analiz
S E TA | S i y a s e t , E k o n o m i v e To p l u m A r a t r m a l a r Va k f | w w w. s e t a v. o r g | A r a l k 2 0 1 2
seta .
2012DE HUKUK
YILMAZ ENSAROLU, YAVUZ GTRK, HSEYIN KIRMIZI, CEM DURAN UZUN
VE NSAN HAKLARI
S E TA A N A L Z
Analiz
S ay: 6 1 | Ara l k 2 0 1 2
seta .
2012DE HUKUK
VE NSAN HAKLARI
YILMAZ ENSAROLU, YAVUZ GTRK, HSEYIN KIRMIZI, CEM DURAN UZUN

NDEKLER YNETICI ZETI | 3 1. GIRI | 4 2. YASAMA FAALIYETLERI | 4 2.1 IKARILAN KANUNLAR | 4 2.2 YENI ANAYASA SRECI | 6 2.3 TBMM INSAN HAKLARINI INCELEME KOMISYONU | 8 3. YARGI | 9 3.1 YARGI REFORMU SRECI | 9 3.2 ANAYASA MAHKEMESINE BIREYSEL BAVURU YOLU | 11 3.3 ZEL YETKILI MAHKEMELER | 12 3.4 12 EYLL DAVASI | 13 3.5 TARTIMALI DAVALAR | 14 4. INSAN HAKLARI AISINDAN 2012 | 16 4.1 GVENLIK SEKTRNN SIVIL DENETIMI | 16 4.2 TBMM DARBE VE MUHTIRALARI ARATIRMA KOMISYONU | 17 4.3 ULUSLARARASI INSAN HAKLARI HUKUKUNA UYUM | 18 4.4 INSAN HAKLARI ALANINDA KURUMSALLAMA | 20 4.5 INSAN HAKLARI SORUNLARI | 21 5. SONU | 34
2 0 1 2 Ya y n h a k l a r m a h f u z d u r
2012DE HUKUK VE NSAN HAKLARI
ZET
2012 boyunca, hukuk devletini pekitirmeye, yargnn sorunlarn zmeye, insan haklarn koruyup gelitirmeye ve nihayet demokrasiyi pekitirmeye ynelik pek ok dzenleme yaplm ve yeni mekanizmalar oluturulmutur. Yeni dzenleme ve kurumlarn bir ksm, byk umutlar dourmusa da, zellikle kimi kamu kurumlarnn i ykn hafifletmeye ynelik olarak karlan baz yasalarn ya da oluturulan kurumlarn ise, daha ihtiyatla karlandn belirtmek gerekmektedir. rnein, yaplan yeni dzenlemelerle, yargnn nnde bekleyen dosya says kayda deer lde azalmaya balam, cezaevlerinin kapasitesinin ok stndeki younluk nispeten azalmtr ancak bunlar, yargdaki reform ihtiyacn ortadan kaldramamtr. Hukuk Uyumazlklarnda Arabuluculuk Kanunu, Kamu Denetilii Kurumu Kanunu, Trkiye Insan Haklar Kurumu Kanunu gibi yasalar, bir yandan birok uyumazln yargya intikal etmeden zmlenmesi ya da insan haklar asndan kamu idaresinin daha etkin denetimi yolunda umutlar arttrm ama bu kurumlarla ilgili yaplan atamalar ve alma tempolar etrafnda ciddi tartmalar yaanmtr. Blge adliye mahkemeleri ve adli kolluk tekilat, 2012de de kurulamam ama buna karlk, Anayasa Mahkemesine bireysel bavuru yolu, 23 Eyll 2012 gnnden itibaren kullanlmaya balanmtr. te yandan, yeni anayasa sreci, balangta aklanan takvim gerei yl sonunda tamamlanmam olsa da, genel olarak bu sre, lke iin yeni ve ok nemli bir tecrbe olarak deerlendirilmi ve toplumun yeni anayasa beklentisi aynen srmtr. Uludere/Roboski ve Afyondaki cephanelikte yaanan patlama olay bata olmak zere, gvenlik grevlilerinin cezaszlk politikasyla himaye edildii iddialar srmtr. Krt meselesi bata olmak zere, ifade zgrl, din zgrl, rgtlenme zgrl, cezaevleri, kadn haklar, ocuk haklar, ikence ve kt muamele, engelli haklar, aznlklar, mlteciler, vb. pek ok alanda nemli ilerlemeler olsa da, hala zlmeyi bekleyen ciddi sorunlar bulunmaktadr. 2013te, ayrmclk, nefret sylemi ve nefret sularyla ilgili hem bu kavramlar uluslararas standartlara uygun tanmlayan ereve yasalarn karlmas hem de bu tr sularn caydrc yaptrmlara balanmas gerekmektedir.
S E TA A N A L Z
2012DE HUKUK
1. GR
SETA Analiz bal altndaki yaynlar, genellikle belli bir konu/tema etrafnda deerlendirmelerde bulunmaktadrlar. Ancak yllk analizlerin ya da analitik raporlarn, bir hafza oluturma, muhasebe yapma ve gelecee projeksiyon tutma asndan zel nem tadklar ya da bu hedefe ynelik elverili birer vesile olduklar da ak. Bu balamda, SETA, 2010 ylndan bu yana, her yln sonunda, alma alan ve konularyla ilgili olarak Trkiyenin bir yln masaya yatrp deerlendirmektedir. yllk deneyimler, bu almalarn olduka yararl olduunu, aratrmaclar, medya mensuplar ve zellikle karar alclar tarafndan sk sk bavurulan bir kaynak ilevi grdn gstermektedir. Bu yl, bir deiiklik yaplarak, bu almalarn verimliliini ve ilevselliini artrmak amacyla her bir blmn ayr birer analiz haline getirilmesine ve sadece o konuyla ilgilenenlerin istifadesine sunulmasna karar verilmitir. Elinizdeki alma, bu dncenin rn olarak yayna hazrlanmtr. 2012 yl boyunca, hukuk ve insan haklar alannda pek ok gelime yaanmtr. Ancak, bu almada, 2012 yl boyunca hukuk ve insan haklar alannda yaanan gelimeler zet bir biimde ve ok genel hatlaryla ele alnmtr. Yln gelimeleri deerlendirilirken, yasama faaliyetleri, idari uygulamalar ve yarg kararlar zerinde odaklanlm ve insan haklarnn gelitirilmesi, demokrasi ve hukuk devletinin kkletirilmesi asndan nem tayan dzenlemeler ve uygulamalar seilmitir. Dolaysyla bu almada, nce 2012de gerekletirilen ve hukuk devleti ve insan haklar asndan nem tayan anayasal ve yasal dzenlemeler; daha sonra, yargyla ilgili ve son olarak da, insan haklar alanndaki gelimeler incelenmitir.
VE NSAN HAKLARI
2.
2.1
4
YASAMA FAALYETLER
karlan Kanunlar
Trkiye Byk Millet Meclisi (TBMM), 2012 ylnda, 10 Aralk 2012 tarihi itibariyle toplam 98 yasa karmtr. Yln hukuk devleti, insan haklar ve demokratikleme asndan en nemli yasama faaliyetleri olarak unlarn ne kt sylenebilir:
a) 19.01.2012 tarihinde kabul edilen Cumhurbakan Seimi Kanunu ile Cumhurbakan seimine, Cumhurbakan adaylarnda aranacak niteliklere ve seim usullerine ilikin esaslar belirlenmitir. b) 31.01.2012 tarihinde kabul edilen ek Kanununda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun ile karlksz ek yazanlar iin ngrlm olan bir yla kadar hapis cezas kaldrlmtr. Bu dzenlemeyle, 1500 civarnda mahkum tahliye edildii gibi, yarg zerinde nemli bir yk oluturan altyzbin civarnda dosya dmtr. c) 17.02.2012 tarihinde kabul edilen Devlet Istihbarat Hizmetleri ve Milli Istihbarat Tekilat Kanununda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun ile MIT mensuplarnn veya belirli bir grevi ifa etmek zere kamu grevlileri arasndan Babakan tarafndan grevlendirilenlerin soruturulmas Babakann iznine balanmtr. d) 08.03.2012 tarihinde kabul edilen Ailenin Korunmas ve Kadna Kar iddetin nlenmesine Dair Kanun ile kadnlarn, ocuklarn, aile bireylerinin ve tek tarafl srarl takip maduru olan kiilerin korunmas ve bu kiilere ynelik iddetin nlenmesi amacyla alnacak tedbirlere ilikin usul ve esaslar dzenlenmitir. e) 30.03.2012 tarihinde kabul edilen Ilkretim ve Eitim Kanunu Ile Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun ile zorunlu eitim 8 yldan 12 yla karlm, eitim sistemi 4 yl ilkretim, 4 yl ortaretim ve 4 yl lise eklinde yeniden organize edilmitir. Ayrca bu Kanun ile Imam-Hatip Liselerinin orta ksmlar tekrar alm ve ortaokul ve liselerde Kuran- Kerim ve Hz. Peygamberin hayat, seimlik dersler arasna konulmutur. f ) 04.04.2012 tarihinde kabul edilen 6289 sayl Kamu Grevlileri Sendikalar Kanununda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun ile Kamu Grevlileri Sendikalar Kanununun ad, Kamu Grevlileri Sendikalar ve Toplu Szleme Kanunu eklinde deitirilmi ve memurlara da toplu szleme yapma hakk tannmtr. g) 05.04.2012 tarihinde kabul edilen 6291 sayl Ceza ve Gvenlik Tedbirlerinin Infaz Hakknda Kanun Ile Denetimli Serbestlik ve Yardm Merkezleri Ile Koruma Kurullar Kanununda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun ile denetimli serbestlik uygulamasnn kapsam geniletilmi ve daha fazla saydaki mahkumun, cezasnn bir ksmn cezaevinde geirdikten sonra geri kalann denetimli serbestlik kapsamnda darda tamamlamasna imkan salanmtr. h) 27.04.2012 tarihinde kabul edilen 6301 sayl Ceza ve Gvenlik Tedbirlerinin Infaz Hakknda Kanunda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun ile tutuklu ya da hkmllerin, vefat eden belli derecede yaknlarnn cenazelerine katlmalarna imkan tannm, belli derecede yaknlar ar hasta olanlarn da, hasta yaknlarn ziyaret etmelerinin yolu almtr. i) 31.05.2012 tarihinde kabul edilen 6321 sayl Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun ile grev ve lokavt yaplamayacak ikollarna havaclk hizmetleri de eklenmitir. Ancak getirilen bu snrlama, yaanan youn tartmalar sonucunda 18.10.2012de kabul edilen Sendikalar ve Toplu Szleme Yasasyla kaldrlmtr. j) 07.06.2012 tarihinde kabul edilen 6325 Sayl Hukuk Uyumazlklarnda Arabuluculuk Kanunu ile taraflarn zerinde serbeste tasarruf edebilecekleri i veya ilemlerden doan zel hukuk uyumazlklarnn zmlenmesinde, istee bal olarak arabuluculuk yntemine bavurulabilmesinin n almtr. Bu Kanun ile yargnn zerindeki i yknn azaltlmas ve uyumazlklarn daha hzl zmlenmesi amalanmaktadr.
S E TA A N A L Z
k) 14.06.2012 tarihinde kabul edilen Kamu Denetilii Kurumu Kanunu ile 2010 Anayasa deiiklii ile getirilen Kamu Denetilii Kurumuna ilikin esaslar belirlenmitir. (Ayrntl bilgi iin bkz. Insan Haklar Alannda Kurumsallama Blm) l) 20.06.2012 tarihinde kabul edilen I Sal ve Gvenlii Kanunu ile iyerlerinde i sal ve gvenliinin salanmas ve mevcut salk ve gvenlik artlarnn iyiletirilmesi iin iveren ve alanlarn grev, yetki, sorumluluk, hak ve ykmllkleri dzenlenmitir. m) 21.06.2012 tarihinde kabul edilen 6332 Sayl Trkiye Insan Haklar Kurumu Kanunu ile Trkiye Insan Haklar Kurumu kurulmutur. (Ayrntl bilgi iin bkz. Insan Haklar Alannda Kurumsallama Blm) n) 02.07.2012 tarihinde yarg hizmetlerinin hzlandrlmasn amalayan ve eitli kanunlarda deiiklik yapan bir Kanun kabul edilmitir. Kamuoyunda 3. Yarg Paketi olarak anlan bu Kanun ile icra-iflas ilerinden ceza yarglamasna kadar geni bir alanda bir ok dzenleme ve yenilik yaplmtr. (Ayrntl bilgi iin bkz. Yarg Reformu Sreci Blm) o) 18.10.2012 tarihinde uzun zamandr tartlan ve ertelenen Sendikalar ve Toplu I Szlemesi Kanunu kabul edilmitir. Kanunla, ii ve iveren sendikalar ile konfederasyonlarn kuruluu, ynetimi, ileyii, denetlenmesi, alma ve rgtlenmesine ilikin usul ve esaslar ile iilerin ve iverenlerin alma artlarn belirlemek zere toplu i szlemesi yapmalarna, uyumazlklar bar yollarla zmlemelerine, grev ve lokavta bavurmalarna ilikin usul ve esaslar dzenlenmitir.
2.2
Yeni Anayasa Sreci
12 Haziran 2011 seimleri ncesinde btn siyasi partiler tarafndan gndeme getirilen yeni bir anayasa yaplmas hususunda TBMMnin son yasama dneminde somut adm atld. AK Partinin arsn kabul eden Meclisteki dier partilerin de katlmyla ve drt partinin de er ye ile eit sayda temsil edildii Anayasa Uzlama Komisyonu 19 Ekim 2011de TBMM Bakan Cemil iekin bakanlnda greve balad. Komisyon, alma usul ynnden btn siyasi partilerin mutabakat ile karar almakta, uzlalamayan konular Komisyonun uygun grecei zamanda yeniden deerlendirilmektedir. Komisyonun en az siyasi partinin birer yesinin katlm ile toplanmas, Komisyonda bulunan siyasi partilerden birinin ekilmesi ya da ekilmi saylmas ile grevinin sona erecek olmas, ne kan dier alma usulleri arasnda yer almaktadr.1
6
1. Komisyonun alma usul ve esaslarna iliki ayrntl bilgi iin Bkz: Anayasa Uzlama Komisyonunun alma Usulleri, https://yenianayasa.tbmm.gov.tr/calismaesaslari.aspx, Son Eriim: 22.11.2012.
Kronoloji 12 Haziran 2011
YEN ANAYASA SREC Seim ncesi btn siyasi partiler tarafndan gndeme getirilen yeni bir anayasa yaplmas hususu, siyaset evrelerinde daha youn bir biimde tartlmaya baland. TBMM Bakan Cemil iek, yeni anayasa almalar kapsamnda eitli niversitelerde grev yapan 24 anayasa profesr ile bir araya geldi. AK Parti, CHP ve MHPye yeni anayasa almalar iin davet mektubu gnderdi. Anayasa Uzlama Komisyonu greve balad. Komisyonun yazm sreci ncesi kii ve kurumlardan anayasa nerileri topland. Yeni anayasa yazm sreci balad. Ilk olarak, temel hak ve hrriyetlerin temel ilkelerinden balamak zere taslak madde metni oluturmak amacyla bir alt komisyon kuruldu. almalar hzlandrmak iin Anayasa Yazm Komisyonun says ikiye karld. Ilk alt aylk dnemde Temel Hak ve zgrlkler blm ele alnrken, sadece 10 maddede uzlama salanabildi. Komisyon Mali, ekonomik ve sosyal hkmler ve Yasama ana balklarn da grmeye balad.
19 Eyll 2011 26 Eyll 2011 19 Ekim 2011 30 Nisan 2012 18 Mays 2012
11 Eyll 2012 26 Ekim 2012 6 Kasm 2012
Komisyon yazm srecine gemeden nce tm topluma arda bulunarak herkesin anayasa yapm srecine katkda bulunmasn istedi. 30 Nisan 2012 tarihine kadar vatandalar Komisyona grlerini bildirdiler. Bu srete web sitesi zerinden 66015 kii, e-posta yoluyla 1872 kii ve posta yoluyla da 1050 kii nerilerini sundu. Ayrca, kurulan 3 alt komisyon 160 kurulu ile yz yze grme gerekletirdi. Bu srete ii, iveren ve memur konfederasyonlar gibi at kurulularn ziyaret eden Komisyon, TOBB tarafndan 12 ilde dzenlenen Trkiye Konuuyor toplantlarna da destek verdi. Komisyon, bunlarn yan sra, Trkiyedeki tm niversitelere, barolara, Mecliste yer almayan siyasi partilere, belediye birliklerine, meslek kurulularna, yksek yarg organlarna, sendikalara, STKlara ve 1700 yerel ve ulusal medya organna posta yoluyla grlerini bildirmeleri arsnda bulundu. 104 niversite, 5 enstit, 58 vakf, 102 dernek, 32 platform, 19 dier STK, 21 kamu kurumu, 21 siyasi parti, 34 meslek rgt, 30 sendika olmak zere toplam 426 kurumsal gr Komisyona sunuldu.2 Komisyonun mmkn olduunca geni katlm salamak amacyla yaklak alt ay boyunca kii ve kurumlardan szl, yazl ve elektronik ortamda katk toplamas, Cumhuriyet tarihi boyunca yaplm anayasalara ilikin olarak yneltilen halkn anayasalarn yapm srecinde hibir katksnn olmad yolundaki eletirileri byk lde sonlandraca sylenebilir. Ayn ekilde, Komisyonun gr alma srecinde aznlk temsilcilerini de Meclise davet etmesi olduka olumlu tepkilere yol amtr. Nitekim Istanbul Fener Rum Patrii Bartholomeos, 20 ubat gn Mecliste Alt Komisyona nerilerini sunduktan sonra yapt aklamada, Cumhuriyet tarihinde aznlklara ilk defa bu tr bir resmi davet gnderildiini belirtmitir. Mays ayndan itibaren ise yeni anayasa yapm srecinin ikinci aamas olan yazm sreci balad. Yazm dneminde ilk olarak Temel Hak ve zgrlkler blm ele alnd. Komisyonun alma yntemi olarak tam mutabakat artn aramas nedeniyle ilk alt
2. TBMM 24. Dnem 1. ve 2. Yasama Yl Faaliyet Raporu (12 Haziran 2011 4 Temmuz 2012), s. 14-15.
u ana kadar hibir partinin masadan kalkmamas ve Trkiyenin siyasi gndeminde yer alan sert tartmalar ierisinde yeni anayasa yazm zerinden polemik yrtmemeleri olumlu bir gelime olarak not edilmelidir.
S E TA A N A L Z
aylk dnemde, sadece 10 maddede uzlama saland; 38 maddenin yazm ise uyumazlk nedeniyle almalarn sonunda yeniden ele alnmak zere ertelendi. Uzlama Komisyonunun oybirlii kuraln benimsemesinin, yeni anayasa almalarn zaman zaman yavalatmas sz konusu olsa da, u ana kadar hibir partinin masadan kalkmamas ve Trkiyenin siyasi gndeminde yer alan sert tartmalar ierisinde yeni anayasa yazm zerinden polemik yrtmemeleri olumlu bir gelime olarak not edilmelidir. Bununla birlikte, 2012 yl sonuna kadar anayasann yazm srecinin tamamlanmas hedefi gerekletirilememitir. 2013 ylnda almalarn younlamas beklenirken, Komisyonun nihai bir taslak hazrlamas srecinde, Mecliste bulunan siyasi partilere ve liderlerine byk sorumluluk dmektedir. nk btn toplum, yeni bir anayasa beklentisi iindedir. Nitekim getiimiz aylarda yaplan bir saha aratrmas3 halkn ok byk bir blmnn toplumun tm kesimlerinin katld ve uzlat bir anayasa istediini, toplumun nemli bir kesiminin de, srmekte olan anayasa hazrlk almalarndan memnun olmadn gstermektedir. Yeni anayasann herkesin benimsedii bir toplumsal szleme olabilmesi iin herkesin yeni anayasa ile ilgili grlerini, beklentilerini yeniden gzden geirmesi, uzlama kltrn gelitirecek yaklamlar sergilemesi ve uzlalabilecek formller gelitirmesi gerekmektedir.4 Prof. Dr. Ergun zbudunun belirttii zere, anayasa yapm srecine ilikin milletleraras literatrde sk sk vurgulanan bir husus, en gereki uzlama senaryosunun, taraflardan hibirinin btn isteklerinin kabul konusunda srarc olmad, her birinin ikinci derecede en iyi (second best) ya da yaanabilir zmlere raz olduu bir ortamdr.5
2013 ylnda Mecliste bulunan siyasi partilere ve liderlerine byk sorumluluk dmektedir. nk btn toplum, yeni bir anayasa beklentisi iindedir.
2.3
TBMM nsan Haklarn nceleme Komisyonu
2012 ylnda kanun teklif ve tasarlarn esas veya tali komisyon olarak inceleyebilme yetkisi alan TBMM Insan Haklarn Inceleme Komisyonu, yaplan bu deiikliin ardndan 7 teklif ve tasar hakknda incelemelerini tamamlayp raporlarn sundu. Komisyona havale edilen 20 tasar ve teklif ise beklemektedir. Komisyon, Haziran 2011-Ekim 2012 dnemini kapsayan 1. ve 2. Yasama yllarnda yaklak 4000 bavuru almtr. 2012 ylnda cezaevleri hakknda kurulan alt komisyon tarafndan Trkiyenin farkl blgelerindeki sivil ve askeri cezaevlerinde yaplan incelemeler sonucu raporlar yaynland. Kadna ve Aile Bireylerine Ynelik iddetin Incelenmesi amacyla 2011de kurulan bir alt komisyon, 24 Mays 2012 gn incelemesini tamamlayp raporunu yaynlarken, yine 2011de Terr ve iddet Olaylar Kapsamnda Yaam Hakk Ihlallerinin Incelenmesi amacyla oluturulan bir dier alt komisyon, eitli blgelerde yapt incelemelerin yan sra, Mecliste 37 oturum gerekletirdi; gazeteci, yazar, akademisyen, insan haklar savunucusu ve yaknlarn kaybeden toplam 49 kiiyi dinledi. Bu alt komisyon halen raporunu hazrlama aamasndadr.6 Trkiyede bulunan mlteciler, snmaclar ve yasad gmenlerin sorunlarnn incelenmesi amacyla kurulan alt komisyon ise, Hatayda ikamet ettirilen Suriyeli snmaclar hakknda iki kez inceleme yapt ve rapor yaynlad. Alt komisyon ayrca lke apndaki uydu kentlerde serbest
3. Aratrmada grlen kiilerin yzde 78,5i toplumun tm kesimlerinin katld ve uzlat bir anayasa beklentisi iinde iken, Srmekte olan anayasa hazrlk almalar sizin dediiniz artlara uygun mu ilerliyor? sorusuna grlen kiilerin yzde 49,9u hayr cevab vermitir. Ayrntl bilgi iin Bkz: Anayasaya Dair Tanm ve Beklentiler, TESEV, Eyll 2012, s.29-30.
4. 5. 6.
Ylmaz Ensarolu, Anayasa Yazm Srecinin Sonuna m Geldik?, Sabah - Perspektif, 17.11.2012. Ergun zbudun, Yeni anayasa midi tkeniyor mu?, Star - Ak Gr, 17.11.2012. TBMM Insan Haklarn Inceleme Komisyonu 24. Dnem 1. ve 2. Yasama Yllar Faaliyet Raporu, s.20-22.
ikamete tabi tutulan snmaclar ile Trkiyeyi hedef veya transit lke olarak kullanrken yakalanan yasad gmenlerin durumunu yerinde incelemek amacyla 2012 ylnda eitli geziler gerekletirdi. Bunlarn dnda Komisyon, 2000-2006 yllarnda Almanyada Neo-Nazilerce ilenen cinayetler hakknda da bir inceleme raporu yaynlad. 28 Aralk 2011 akam rnakn Uludere ilesine bal Ortasu (Roboski) ky yaknlarnda Iraktan kaak mazot getiren 34 vatandamzn Trk Hava Kuvvetlerine ait sava uaklar tarafndan yaplan bombardman sonucu yaamn yitirmesinin ardndan, bu olay aratrmak zere 9 Ocak 2012de bir alt komisyon kuruldu. Uluderedeki olay mahallinde incelemelerde bulunan, olayda hayatn kaybedenlerin yaknlar ile sivil ve askeri yetkililerle grmeler yapan ve olaya ilikin insansz hava arac grntlerini inceleyen alt komisyon, taslak raporunu Kasm ay sonunda tamamlad. Kurulan alt komisyonlarn yan sra, 2012de askerde kt muamele iddialar, Grcistanda Trklerin haksz yere tutukland iddialar, ii haklar, salkl bir evrede yaama hakk ve Batdaki Islam kartl, yabanc dmanl ve rklk konularnda Komisyon tarafndan izleme dosyalar ald.
TBMMNIN IKARDII BAZI KANUNLAR 19 Ocak 2012 17 ubat 2012 8 Mart 2012 30 Mart 2012 Cumhurbakan Seimi Kanunu Devlet Istihbarat Hizmetleri ve Milli Istihbarat Tekilat Kanununda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun Ailenin Korunmas ve Kadna Kar iddetin nlenmesine Dair Kanun Ilkretim ve Eitim Kanunu Ile Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun (Kamuoyunda 4+4+4 olarak bilinen ve zorunlu eitimi kademeli olarak 12 yla karan kanun) Ceza ve Gvenlik Tedbirlerinin Infaz Hakknda Kanun Ile Denetimli Serbestlik ve Yardm Merkezleri Ile Koruma Kurullar Kanununda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun Hukuk Uyumazlklarnda Arabuluculuk Kanunu Kamu Denetilii Kurumu Kanunu Trkiye Insan Haklar Kurumu Kanunu Yarg Hizmetlerinin Etkinletirilmesi Amacyla Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmas ve Basn Yayn Yoluyla Ilenen Sulara Ilikin Dava ve Cezalarn Ertelenmesi Hakknda Kanun (3. Yarg Paketi) Sendikalar ve Toplu I Szlemesi Kanunu
TBMM Insan Haklarn Inceleme Komisyonu 2012 ylnda kanun teklif ve tasarlarn esas veya tali komisyon olarak inceleyebilme yetkisi ald.
5 Nisan 2012
7 Haziran 2012 14 Haziran 2012 21 Haziran 2012 2 Temmuz 2012
18 Ekim 2012
3.
3.1
YARGI
Yarg Reformu Sreci
Adalet Bakanl tarafndan 2011 ylnda karlan 1. ve 2. Yarg Paketlerinin7 ardndan, 3. Yarg Paketi8 de 2 Temmuz 2012de TBMMde kabul edilerek yasalat. 107 maddeden oluan kanun ile ceza, icra-iflas, idari yarg ile basn ve ifade zgrl alanlarnda dzenlemeler yapld. zel Yetkili Ar Ceza Mahkemelerinin kaldrlmasnn yan sra,
7. 1. Yarg Paketinin tam ad Yarg Hizmetlerinin Hzlandrlmas Amacyla Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanundur (Resmi Gazete, Say 27905, 14.04.2011). 2. Yarg Paketinin tam ad ise Adalet Bakanlnn Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanun Hkmnde Kararnamenin Deitirilerek Kabul Hakknda Kanun Ile Baz Kanun ve Kanun Hkmnde Kararnamelerde Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun Hkmnde Kararnamedir (Resmi Gazete, Say 28037, 26.08.2011). 8. Kanunun tam ad Yarg Hizmetlerinin Etkinletirilmesi Amacyla Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmas ve Basn Yayn Yoluyla Ilenen Sulara Ilikin Dava ve Cezalarn Ertelenmesi Hakknda Kanundur. Bkz. Resmi Gazete, Say : 28344, 05.07.2012.
S E TA A N A L Z
zel Yetkili Ar Ceza Mahkemelerinin kaldrlmasnn yan sra, haberlemenin gizliliini ihlal sularndan dolay verilen cezalarn miktar drlm, aleni olmayan konumalarn izinsiz ya da gizli bir ekilde kaydedilmesine ilikin cezalar artrlmtr.
haberlemenin gizliliini ihlal sularndan dolay verilen cezalarn miktar drlm, aleni olmayan konumalarn izinsiz ya da gizli bir ekilde kaydedilmesine ilikin cezalar artrlmtr. Soruturma ve kovuturma aamasnda kiilerin zgrlklerine ve savunma haklarna getirilen snrlamalar kaldrlm ya da farkl gvenceler salanm, Terrle Mcadele Kanunu (TMK) erevesinde verilen cezalarn da CMK kapsamnda seenek yaptrmlara evrilebilecei hkme balanmtr. Benzer ekilde, hakimlerin tutuklama yerine adli kontrol uygulayabileceine ynelik dzenlemedeki sre snr kaldrlmtr. Ayrca rgte ye olmamakla birlikte, rgt adna su ileyenler ve rgt iindeki hiyerarik yapya dahil olmamakla birlikte, rgte bilerek ve isteyerek yardm eden kiilere verilecek cezalar yeniden dzenlenmitir. Son olarak, basn yayn sularnn cezalarnn infaz belli baz artlar altnda ertelenmitir. Kanun ile icra ileri ve uygulamalar ile ilgili olarak da nemli yenilikler yaplmtr. 4. Yarg Paketinin de 2012 Aralk ay ierisinde Meclise gelmesi beklenirken, Adalet Bakan Sadullah Ergin, 4. Yarg Paketinin Trkiyenin AIHMden ald ihlal kararlar dorultusunda hazrlandn ifade etmitir.9 22 maddelik 4. Yarg Paketi, Kasm aynda Bakanlar Kurulunda iki kez ele alnm; Paketin 20ye yakn maddesi, Bakanlar Kurulunda benimsenirken, ifade zgrlnn geniletilmesi ve AIHMin ihlal kararlarnn nlenmesi iin terr sularnn kapsamnn netletirilmesine ilikin konular ile evli kadnn kzlk soyadn tek bana kullanabilmesinin yaratabilecei karklklarn nasl nlenecei hususunda belirsizliklerin hl srd belirtilmitir.10 Uzun yarglamalardan kaynaklanan maduriyetlerin nlenmesine ilikin TBMMye sunulan Tasar ise, halen Meclisin gndeminde bulunmaktadr. Tazmin usulnn ngrld yeni dzenleme ile AIHMdeki dava yknn azaltlmas hedeflenmektedir. 2010 Anayasa deiiklii ve Anayasa Mahkemesinin Kuruluu ve Yarglama Usulleri Hakknda Kanun ile getirilen bireysel bavuru usul ise Eyll 2012 tarihinde yrrle girmitir. Adalet Bakanl, 2009da Bakanlar Kurulunda grlerek Avrupa Birlii organlarna sunulan Yarg Reformu Stratejisi ve Eylem Plannnda konulan hedeflerin % 70 orannda gerekletirilmesi zerine, Plan gncelleme almalarna balam ve Eyll 2012de yeni strateji taslan aklamtr. 11 ama ve 103 hedefin bulunduu taslakta, yargsal uygulamalardan ve mevzuattan kaynaklanan insan haklar ihlallerinin nlenmesi ve insan haklar standartlarnn glendirilmesi amalar arasnda yer almaktadr. Bu arada, yarg organlarnn daha hzl, etkin ve ilevsel alabilmesi iin yaplan almalar sonularn vermeye balad. Yargtayda incelenmeyi bekleyen dosya says Ekim 2012 itibariyle 1.150.000den 880.000in altna inerek 2011 yl rakamlarna gre i yk te bir orannda azaltld. Yargtayda karara balanan dosya says 2011 ylnda 786.468 iken, 2012 ylnn Ekim ay itibariyle 723.057 dosya karara baland. Dantayda karara balanan dosya says ise, 2008den beri kademeli olarak artmaktadr.11 Ayrca Temmuz 2012de kabul edilen 6352 sayl Kanun ile Dantayn ilk derece mahkemesi sfatyla grd davalarn bir ksmnn ilk derece idare mahkemelerine devredilmesi, Dantayn temyiz mercii sfatyla bakt davalarn azaltlmas ve Dantay Savclna ilikin deiiklikler yaplmas suretiyle Dantayn i yknn hafifletilmesi amalanmaktadr.
10
9. 10.
4. Yarg Paketi hazr, Anadolu Ajans, 20.11.2012. 301. Madde, 4. Yarg Paketinden kt, Hrriyet, 27.11.2012.
11. Adalet Bakan Sadullah Erginin TBMM Plan ve Bte Komisyonunda Yapt Konuma, http://www.sgb. adalet.gov.tr/duyurular/2012/2013YiliButce%20SunusKonusmasi.pdf, Son Eriim: 06.12.2012.
Halen 15 yerde kurulu bulunan blge adliye mahkemeleri ise 2012 ylnda da maalesef faaliyete geirilmedi. Buna karlk, lke genelindeki adli tekilatlarn yapsna ilikin dzenlemelere 2012de de devam edildi. HSYK Genel Kurulu, Haziran 2012de Trkiye genelinde 102 adli tekilatn baka bir adli tekilatla birletirilmesine karar verdi. Ocak 2012de ikinci ve nc blgede toplam 3 mahkeme, birinci blgede ise toplam 22 mahkeme faaliyete geirilirken, 20 mahkemenin faaliyeti donduruldu. 2012 ylnn ilk 6 aynda toplam 2.632 hkim ve savc meslek ii eitime alnd.12 Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu alma Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik 4 Temmuz 2012de yrrle girdi. Adliyelerde ve mahkeme salonlarnda bulunan dzenlemelere ilikin tartmalar 2012 ylnda da srd. Adliyelerde savclarn, hkimlerden ayr blmlerde alma odalarnn bulunmamas, savclarn mahkeme salonlarna giri ve klarda hkimlerin kullandklar kapy kullanabilmesi ve mahkeme salonlarnda avukatlarla ayn seviyede oturmamas Avrupa Komisyonu tarafndan eletirilirken,13 AIHM, 2012 ylnda verdii bir kararda Cumhuriyet Savclarnn duruma salonunda fiziki olarak yksekte bulunmasnn ayrcalkl olduunu belirtti ancak bu durumu silahlarn eitlii ilkesine aykr bulmad.14 te yandan, 2005 ylnda kabul edilen Adli Kolluk Ynetmelii15 erevesinde kurulmas ngrlen savclklara bal adli kolluk birimleri halen kurulmamtr. Adli kolluk olmamas ceza/adalet sisteminin en nemli sorunlarndandr. Polisin, hem istihbarat yapp, hem gvenlik operasyonlarn kararlatrp yrtmesi hem de adl kolluk/yarg grevini icra etmesi, genellikle phelilerin aleyhine olan kant ve karinelere dayanarak hazrladklar fezlekelerin neredeyse aynen iddianameye dnmesi sonucunu dourmaktadr.16 Bu durum, uzun sredir adil yarglanma hakknn nndeki nemli sorunlardan birisi olarak dile getirilmektedir. Bu nedenle, artk daha fazla geciktirilmeksizin adli kolluk kurulmaldr.
2012 ylnda yarg alannda gerekletirilen nemli reformlardan birisi de, Anayasa Mahkemesine bireysel bavurularn 23 Eyll 2012 tarihinden itibaren balam olmasdr.
3.2
Anayasa Mahkemesine Bireysel Bavuru Yolu
2012 ylnda yarg alannda gerekletirilen nemli reformlardan birisi de, Anayasa Mahkemesine bireysel bavurularn 23 Eyll 2012 tarihinden itibaren balam olmasdr. Bireysel Bavuru Yolu, ilk defa 12 Eyll 2010 tarihinde yaplan referandumla kabul edilmi olan deiiklik paketiyle, 1982 Anayasasnn 148. maddesine u ekilde eklenmiti: Herkes, Anayasada gvence altna alnm temel hak ve zgrlklerinden, Avrupa Insan Haklar Szlemesi (AIHS) kapsamndaki herhangi birinin kamu gc tarafndan ihlal edildii iddiasyla Anayasa Mahkemesine bavurabilir. Ancak uygulamaya geilebilmesi, uzun ve ciddi bir hazrlk srecini gerektirmitir. Bu balamda, yasal altyapnn oluturulmasna ilikin hazrlklarn yan sra, Anayasa Mahkemesinde raportr says artrlm ve ilk defa yeni kanunla oluturulan raportr yardmcl kadrolarna atamalar yaplmtr. Ayrca Anayasa Mahkemesi raportrlerinin bireysel bavuruya hazrlk kapsamnda insan haklar konularnda eitimi al12. 13. 14. 15. 16. HSYK 2012 Yl Ilk 6 Aylk Faaliyet Raporu, Temmuz 2012, s.33-37. Avrupa Komisyonu, Trkiye 2012 Yl Ilerleme Raporu, s.89. Savcnn oturduu yer adaleti bozmaz, Sabah, 04.06.2012. Adl Kolluk Ynetmelii, http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/23169.html, Son Eriim: 06.12.2012. Ylmaz Ensarolu: Yargy bir gvenlik arac olarak kurgulamaktan vazgemeliyiz, Mostar, Temmuz 2012.
11
S E TA A N A L Z
malar, yurt ii ve dnda eitli ekillerde yrtlmtr. Sonu olarak, bavurularn kabul edilmeye baland 23 Eyll 2012 tarihine kadar ciddi bir hazrlk yapldn sylemek mmkndr. Bireysel Bavuru Yolu, iptal davas ya da itiraz yolu gibi, Anayasa Mahkemesine dier bavuru yollarndan ayr olarak dorudan temel hak ve zgrlklerin sahibi olan bireylerin bavurabilecekleri ve esas amac anayasal dzeni korumak deil, bizzat temek hak ve zgrlkleri korumak olan bir mekanizmadr. Bu mekanizma ile devlet, bir bakma, temel hak ve zgrlkleri bireysel bavurularla da koruyarak, her trl hak ihlalinin takipisi olacan sylemektedir. te yandan, bu vesileyle, vatandalarda anayasal hak sahibi olma ve demokrasi bilinci daha fazla geliecek; bireyler, demokratik anayasal dzenin bir znesi olarak devletten hak talep etme imkanna ve hakkna sahip olacaklardr. Vatandalar anayasadaki temel hak ve zgrlklerin kat zerinde kalm ii bo hukuk kurallar olmadn bu mekanizma ile bizzat grecek ve bylece hukuk ve adalete olan gvenleri artacaktr. Verdikleri tm kararlarn bireysel bavuru konusu olabileceini ngren mahkemeler ise, temel haklar konusunda daha dikkatli ve hassas davranmak durumunda kalacaklardr. Bununla birlikte, bireysel bavuru yolunun Anayasada ve AIHSde yer alan haklarla snrlanm olmas, ciddi eletirilere yol amtr. nk bu snrlamayla, Anayasada ve AIHSde yer almayan ama Trkiyenin taraf olduu dier insan haklar szlemelerinde gvence altna alnan haklarn ihlali halinde bu yol kullanlamayacaktr. Kald ki, Anayasa Mahkemesine bireysel bavuru yolu, yasal olarak ok iyi dzenlenmi olsa dahi, bu konudaki baar, Anayasa Mahkemesinin temel hak ve zgrlkleri koruma amal istikrarl bir tutum izlemesi ve yetkilerini hukuka uygunluun snrlar ierisinde kullanmasyla ortaya kacaktr. Bu konudaki en nemli risk, bireysel bavuru yolunun amacn, Avrupa Insan Haklar Mahkemesine (AIHM) Trkiyeden yaplan bavurular azaltmak olarak grmektir. Bu yntemle ulalmak istenen hedef, Trkiyedeki insan haklar ihlallerini nlemek olarak grlmeli ve bunun sonucu olarak da AIHMne giden dava saysnn azalaca beklenmelidir.
Bireysel Bavuru Yolu, yasal olarak ok iyi dzenlenmi olsa dahi, bu konudaki baar, Anayasa Mahkemesinin temel hak ve zgrlkleri koruma amal istikrarl bir tutum izlemesi ve yetkilerini hukuka uygunluun snrlar ierisinde kullanmasyla ortaya kacaktr.
3.3
zel Yetkili Mahkemeler
02 Temmuz 2012 tarihinde, yarg hizmetlerinin hzlandrlmasn amalayan ve eitli kanunlarda deiiklik yapan 3. Yarg Paketi ile zel Yetkili Ar Ceza Mahkemeleri kaldrlmtr. Bununla TMKnn 10. maddesinde yaplan yeni dzenleme nedeniyle, zel yetkili mahkemelerin dayanan oluturan Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK)nun 250, 251 ve 252. maddeleri yrrlkten kaldrlmtr. CMKnn yrrlkten kaldrlan 250. maddesinin 1. fkrasna gre, grevlendirilen mahkemelerde alan davalara, kesin hkmle sonulandrlncaya kadar, bu mahkemelerce baklmaya devam edilecei hkme balanmtr. zel Yetkili Ar Ceza Mahkemelerinin grev alanna giren terr sularna ilikin davalara, Adalet Bakanlnn teklifi zerine, HSYK tarafndan yarg evresi birden ok ili kapsayacak ekilde belirlenecek illerde grevlendirilecek ar ceza mahkemelerinin bakaca belirtilmitir. Bylece, bu tr davalara bakmak zere blge ar ceza mahkemeleri kurulmutur. Son yllarda Ergenekon, Balyoz, KCK ve ike Davalar ile gndemden hi dmeyen ve ncesindeki Devlet Gvenlik Mahkemeleri gibi eitli kesimlerden devaml eletiriler alan zel Yetkili Mahkemeler yarg sistemimizden bu Kanun ile karlmtr. Bu mahkemelerdeki hakim ve savclara tannan ve savunma hakkn snrlayan baz zel ve istisnai yetkiler ile bu yetkilerin kullanlndaki zensizlikler temel eletiriler olarak grlmekteydi. Zamanla bu mahkemelerin muhalifleri sindirmek ve siyasetin alann
12
daraltmak amacn tayan uygulamalara bavurduklar eletirileri oalmt. Mahkemelerin kaldrlmasna ilikin tartmalarda, bu mahkemelerin kaldrlmas halinde kimi sanklarn serbest kalaca ynndeki eletiriler, bu mahkemelerin adaleti tesis etmek ya da adil yarglamay gerekletirmekten te baz zel amalara ynelik algland eletirilerini dourmutur.
3.4
12 Eyll Davas
12 Eyll 1980de dnemin Genelkurmay Bakan Kenan Evrenin liderliinde Trk Silahl Kuvvetleri (TSK) tarafndan emir-komuta zinciri dhilinde gerekletirilen askeri darbe nedeniyle, darbe ynetiminin en st karar organ olan Milli Gvenlik Konseyini oluturan 5 generalden hayatta kalanlardan Kenan Evren ve Tahsin ahinkaya hakknda, TCKnn Devlet Kuvvetleri Aleyhinde Crmlere ilikin 146. maddesi ile 80. maddesi uyarnca arlatrlm mebbet hapis cezas talebiyle hazrlanan iddianame, 10 Ocak 2012de Ankara 12. Ar Ceza Mahkemesi tarafndan kabul edildi. Davann ilk durumas 4 Nisan 2012de gereketi. Kasm 2012 itibariyle, davada 11 duruma yaplrken, 20 Kasm 2012de grlen son durumada salk gerekesiyle duruma salonuna gelmeyen sanklar, mahkeme salonuna kurulan ekrandan yanstlan ses ve grntleri araclyla davaya katldlar. Sanklar sorulara yant vermeyi reddderken, sanklardan Kenan Evren, savunmasnda kendilerinin kurucu iktidar olduunu, bu nedenle Mahkemenin kendilerini yarglayamayacan, ihtilale teebbs etmediklerini, ihtilal yaptklarn, ihtilal yapmay su sayan bir kanun olmadn ve piman olmadn ifade etti.17 te yandan, davann grld Ankara 12. Ar Ceza Mahkemesinin Genelkurmay Bakanl, MASAK ve MIT gibi resmi kurumlardan istedii belgelerin byk blm halen gnderilmedi. Dava dosyasnda, darbenin temel belgesi saylabilecek Bayrak Harekt Plannn orijinali bile bulunmazken, Mahkeme son durumadaki ara kararnda 12 Eyll 1980 ncesinde Genelkurmay Bakan ve Kuvvet Komutanlar arasnda yapld iddia edilen toplantlara ilikin tutanaklar bir kez daha istedi.18 Bu davann gerek bir yzleme davas olabilmesi iin, davann derinletirilmesi, soruturmann geniletilmesi ve durumalarn hzlandrlmas zorunludur. 12 Eyll darbesinin hazrlanmas iin yaplan kitlesel katliam ve provokasyonlar dava kapsamnda soruturulmal, bunun yan sra, darbe srasnda ve sonras gerekleen sistematik ikence ve kt muamele sular da aratrlmal, Evren ve ahinkayann yan sra, dnemin brokratlar ile ikence, yargsz infaz gibi sulara karan kamu grevlileri de sank sandalyesine oturtulmaldr. Ancak davann u anki seyri, bu konulardaki beklentileri karlamamaktadr. Davann geniletilmesi bir yana, yarglanan iki sank mahkeme salonuna dahi getirtilememi, mdahil avukatlarn sanklarn sistematik ikence ve kt muamele sular ynnden de savunmalarnn yaplmasna ynelik talepleri Mahkeme tarafndan reddedilmitir. Darbeci sanklarn sadece devlete kar iledikleri sulardan yarglanyor olmalar ve bu yarglamalarn da, kendilerine zel ayrcalklar tannarak srdrlmesi, kamu vicdann tatmin etmek bir yana, derinden yaralamtr. Bu durum, hem madurlar tarafndan eletirilmi hem de kamuoyunda geni tartmalara yol amtr. 12 Eyllle gerekten yzleilebilmesi iin, ikence bata olmak zere, bu dnemde ilenen insanlk sularyla ar insan haklar ihlallerinin
17. 12 Eyllcler yarglamaya kar kt, http://www.cnnturk.com/2012/turkiye/11/21/12.eylulculer. yargilamaya.karsi.cikti/685497.0/index.html, Son Eriim: 30.11.2012. 18. Gnlsz bir darbe davas, Radikal, 30.11.2012.
12 Eyll Davasnn gerek bir yzleme davas olabilmesi iin, davann derinletirilmesi, soruturmann geniletilmesi ve durumalarn hzlandrlmas zorunludur.
13
S E TA A N A L Z
hzla soruturularak ikinci bir iddianamenin hazrlanmas ve darbecilerin bu sulardan da yarglanmalar gerekmektedir. Bu balamda, 12 Eyll dnemindeki ikence vakalarndan sorumlu olanlara ynelik ilk somut gelime, yln sonlarnda, Aralk 2012de yaanmtr. 1981 ylnda gzaltna alnan Sleyman Cihann bir apartmann beinci katndan atlayarak intihar ettii iddialarna karlk, ailesi, 13 Mays 2012 tarihinde Istanbul niversitesi Tp Fakltesinden Cihann intihar etmedii, ldrldkten sonra atldn ve ok sayda kemiinin krldn belirten bir rapor ald. Bunun zerine Istanbul Cumhuriyet Basavcl, dnemin Istanbul Emniyeti 2. ube Mdr Mehmet Aar ile Istanbul 1. Ordu ve Skynetim Komutan Nejdet ru, Istanbul Emniyeti 1. ube Mdr Tayyar Sever, Bakomiser Ibrahim ahin ve polis memuru Bayram Kartal hakknda grevi ihmal ve ikence yapmak suundan soruturma balatt. Sz konusu soruturmaya ilikin dava almas halinde, 12 Eyll ikencelerinin yarglanmas bakmndan bir ilk yaanacak.19
Ergenekon Davasnda Mahkeme Heyetinin esas hakkndaki mtalaasn hazrlamas iin savcya sre vermesinin ardndan yeni bir srece girildi.
3.5
Tartmal Davalar
3.5.1 Ergenekon Davas 2012 ylnda kamuoyunda en ok tartlan davalardan birisi, yine Ergenekon Davas20 oldu. Devletin ierisinde rgtlendii ve bnyesinde asker, polis, gazeteci, akademisyen yeleri olduu iddia edilen Ergenekon terr rgtne kar yaplan operasyonlar sonrasnda 2008 ylnda alan dava sonulanma aamasna geldi. 67si tutuklu 275 sann yargland davada drt yllk sre ierisinde 21 ayr iddianame birletirildi. 31i gizli tank olmak zere, 160a yakn tann dinlenildii davada, Aralk 2012 itibariyle yaklak 600 duruma yapld. Durumalar srasnda baz savunma avukatlar delillerin incelenmesinin eksik kaldn ve savunma hakknn ihlal edildiini iddia ederken, Mahkeme Heyetinin esas hakkndaki mtalaasn hazrlamas iin savcya sre vermesinin ardndan yeni bir srece girildi. Savcnn mtalaasn aklamasnn ardndan, sank ve avukatlara son savunmalarn yapmalar iin sz verilecek. Daha sonra sanklar son szlerini syleyecek, ardndan da mahkeme davaya ilikin kararn aklayacak. 3.5.2 Balyoz Davas Kamuoyunda Balyoz Davas olarak bilinen Balyoz Gvenlik Harekat Plan davas ise, 21 ay sren yarglamann ardndan, 21 Eyll 2012de sonuland. Trkiye Cumhuriyeti Hkmetini cebir ve iddet kullanarak ortadan kaldrmaya teebbs ettikleri iddiasyla aralarnda st dzey komutanlarn da bulunduu 250si tutuklu 365 sann yargland davada 34 sank beraat ederken, 330 sana eitli hapis cezalar verildi. Emekli Tugeneral Levent Erszn dosyas, ifade veremedii iin ayrld. Mahkeme, dnemin 1. Ordu Komutan Orgeneral etin Doan, Hava Kuvvetleri Komutan Orgeneral Halil Ibrahim Frtna ve Deniz Kuvvetleri Komutan Oramiral zden rnek iin 20 yl hapis cezas karar verdi. te yandan baz sank avukatlar, Savclarn 920 sayfalk mtalaay, dosyada bulunan deliller deerlendirilmeden ve baz tanklar dinlenmeden mahkemeye sunmasn protesto ederek durumalara katlmad. Karar verilirken ordudaki ast-st ilikisinin, emir-komuta zincirinin gzetilmedii ve dolaysyla alt rtbelilerin hak etmedikleri cezalara arptrldklar yollu iddialar, kararla ilgili olarak en ok tartmaya yol aan husus oldu.
19. 12 Eyll brokratlarna ikence soruturmas, Taraf, 09.12.12. 20. 12 Haziran 2007 tarihinde Istanbulun mraniye ilesinde bir gecekonduda 27 el bombas, TNT kalplar ve fnyelerin bulunmasyla balayp zamanla genileyen soruturma neticesinde hazrlanan iddianamelerin 25 Temmuz 2008de kabulyle balayan Ergenekon davas, Dantay saldrs, Cumhuriyet gazetesine bomba atlmas ve Vatansever Kuvvetler Birlii Davas bata olmak zere 7 dava ile birletirildi.
14
3.5.3
28 ubat Soruturmas
28 ubat postmodern darbesiyle ilgili yrtlen soruturma erevesinde, Bat alma Grubu (BG)nda yer alan ve aralarnda dnemin YK Bakan Kemal Grz, Genelkurmay 2. Bakan evik Bir, Genelkurmay Genel Sekreteri Erol zkasnak, Jandarma Genel Komutan Teoman Koman ve emekli Orgeneral Fevzi Trkerinin de bulunduu 90 sankl iddianamenin 2012 yl sonunda tamamlanmas bekleniyor.21 Iddianamede sanklar, Hkmeti ortadan kaldrmaya veya grevlerini yapmasn ksmen veya tamamen engellemek ve engellemeye teebbs etmek ile suland. Savclk, tamamlayaca iddianamenin yan sra, mahkemeye, 310 klasr belge de sunacak. Belgeler arasnda 28 ubat dneminde darbecilerle ibirlii yapan siviller, brokratlar, emekli askerler ve gazetecilerle ilgili evraklar bulunmayacak. Savclk, bu konudaki soruturma evraklarn ve delilleri tefrik etme karar ald. Soruturma savcs Mustafa Bilgili, iddianameyi mahkemeye sunmadan, dnemin Genelkurmay Bakan Ismail Hakk Karadayya BGnin kurulu amac, Sincanda tanklarn yrtlmesi ve Tansu illerin ifadelerinde yer alan hususlar da soracak.
3.5.4
Hrant Dink Cinayeti Davas
Agos Gazetesi Genel Yayn Ynetmeni Hrant Dinkin 19 Ocak 2007de ldrlmesine ilikin, ikisi tutuklu 20 sank hakknda Istanbul 14. Ar Ceza Mahkemesinde alan dava, 17 Ocak 2012de grlen 25. durumayla sonuland. Sanklarn esas hakkndaki son savunmalarn alan mahkeme heyeti, suikastn rgtl bir i olmadna kanaat getirerek, sank Yasin Hayale, tasarlayarak insan ldrmeye azmettirme suundan arlatrlm mebbet hapis cezas; yazar Orhan Pamuku tehdit etmek suundan 3 ay; ruhsatsz silah bulundurmak suundan da 1 yl hapis cezas verdi. Tutuklu dier sank Erhan Tuncel ise, toplam 10 yl 6 ay hapis cezas ald ancak tutuklu bulunduu sre nedeniyle tahliye edildi.22
28 ubat Soruturmasnda sanklar, Hkmeti ortadan kaldrmaya veya grevlerini yapmasn ksmen veya tamamen engellemek ve engellemeye teebbs etmek ile suland.
3.5.5
Faili Mehul Cinayetler ve JTEM Davalar
90l yllarda zellikle Gneydouda ilenen faili mehul cinayetler ve kayplara ilikin alan davalar, 2012 ylnda da devam etti. rnakn Cizre ilesinde 19931995 yllarnda, Cizre Jandarma Ile Komutan Cemal Temizzn grev yapt dnemde ilenen 20 faili mehul cinayetle ilgili olarak alan, yedi sankl Jandarma Istihbarat ve Terrle Mcadele (JITEM) Davasna 2012de devam edilirken, Temizz ile 3 itiraf ve 4 Uzman avu Astsubay hakknda taammden adam ldrmek suundan 10 kez arlatrlm mebbet hapis istemiyle Kasm 2012de yeni bir dava daha ald.23 Bu davalarn yan sra, Diyarbakr, Mardin, Batman ve rnakta 19891994 yllar arasnda ilenen faili mehul cinayetler, kundaklama ve bombalama eylemleriyle ilgili itiraflardan oluan 15 sankl JITEM Davasyla, Diyarbakrda 19921994 yllar arasnda sekiz kiinin ldrlmesiyle ilgili olarak aralarnda Yeil kod adl Mahmut Yldrm ve itiraf Abdlkadir Aygann da bulunduu be sann yargland JITEM Davasnn atl suun ayn olmas nedeniyle birletirilmesinin ardndan, toplam 16 sankl davada yarglamaya da 2012de Diyarbakr 6. Ar Ceza Mahkemesinde devam edildi.
21. 28 ubatta 90 sankl iddianame,Taraf, 03.12.2012. 22. Hrant Dink cinayeti san Ogn Samast, dier sanklardan ayr olarak Istanbul 2. ocuk Ar Ceza Mahkemesinde yarglanm, 25 Temmuz 2011de tasarlayarak adam ldrmek ve ruhsatsz silah bulundurmak sularndan toplam 22 yl 10 ay hapis cezasna arptrlmt. 23. JITEMin infaz mangasna 10 kez mebbet hapis talebi, Zaman, 28.1.2012.
15
S E TA A N A L Z
Temizz davas ile grlmekte olan dier davalar, Trkiyenin gemiiyle yzleebilmesi ve cezaszlkla mcadele hususunda byk nem arzetmekte.
Temizz davas ile grlmekte olan dier davalar, Trkiyenin gemiiyle yzleebilmesi ve cezaszlkla mcadele hususunda byk nem arzetmekle birlikte, zamanam hkmleri, soruturma kapsamnn darl, tank korumann uygulanmamas, bask neticesinde baz tanklarn ifadelerini geri ekmeleri, avukatlara ynelik tehditler ve yarglama srecinin uzunluu bu davalara ilikin eletirilen hususlar arasndadr.24 Devlet grevlilerince ilendiinden phelenilen yaam hakk ihlalleri ve dier ar insan haklar ihlalleri iin zamanamnn, soruturmann nnde bir engel tekil etmemesini salayacak yasal dzenlemelerin yaplmas, Ergenekon Davasnda uyguland zere tanklarn korunmas iin azami gayret sarf edilmesi, tanklarn ve avukatlarn gvenliklerinin devlet tarafndan kesin bir biimde salanmas, Trkiyenin yakn tarihinde yaanan bu ar insan haklar ihlalleriyle yzleebilmesi ve cezaszlk politikasna son verilebilmesi iin elzemdir.
3.5.6
Malatya Zirve Yaynevi Davas
Ayn ekilde, Malatyada 18 Nisan 2007de Hristiyanlkla ilgili kitaplar basan ve merkezi Istanbulda bulunan Zirve Yaynevi alanlarnn ldrlmesiyle ilgili dava da, 2012de sonulandrlamad. Ergenekon savclarna ulaan ihbar mektuplar ve gizli tank anlatmlar dorultusunda balatlan operasyon kapsamnda, Malatya Jandarma Alay eski Komutan Mehmet lger ve Inn niversitesi Ilahiyat Fakltesi retim yesi Ruhi Abatn da tutuklanmasyla beraber 13 kii halen tutuklu olarak yarglanmaktadrlar.
4.
4.1
NSAN HAKLARI AISINDAN 2012

Gvenlik Sektrnn Sivil Denetimi
Trkiyede halen gvenlik kurumlarn izleme ve denetleme konusunda ciddi eksiklikler bulunmaktadr. Gvenlik personelinin su iledii ya da ihmalkarlklarnn bulunduu birok olayda etkin ve effaf soruturmalarn yrtlmemesi, demokrasinin geliiminin nndeki en nemli engellerden birisidir. 2012 ylnda bu konuda en ok tartlan vakalardan ilki, Uludere katliamdr. 28 Aralk 2011 akam rnakn Uludere ilesine bal Ortasu (Roboski) ky yaknlarnda Iraktan kaak mazot getiren 34 vatandamzn sava uaklar tarafndan yaplan bombardman ile ldrlmesi sonrasnda Uludere Cumhuriyet Basavcl ile Diyarbakr zel Yetkili Cumhuriyet Basavclnca yrtlen soruturma dosyalar hakknda gizlilik karar verildi. rnak Valiliinin balatt idari soruturma kapsamnda Iileri Bakanlndan mfetti talebinde bulunuldu ve bu talep zerine Bakanln grevlendirdii 3 mfetti, rnak ve Uluderede incelemeler yapt. TBMM Insan Haklarn Inceleme Komisyonu da konuyla ilgili bir alt komisyon kurdu. Uludere Alt Komisyonu Kasm ay sonunda taslak raporunu st komisyona sunarken, Vur emri kimden sorusu raporda yantlanamad ve Yerel gvenlik birimleriyle operasyon zerinde bir bilgi paylam olmad grlmtr ifadesine yer verildi. Ilgili kurumlardan istenen bilgi ve belgelerin gelmemesi nedeniyle alt komisyon raporunun yazmnda kiileri zan altnda brakacak net ifadeler kullanlmasndan kanld belirtildi.25 Gvenlik gleri etrafnda ciddi tartmalara yol aan bir dier vaka da, Afyonkarahisarda meydana gelen patlama oldu. 6 Eyll gn Afyonkarahisarn Ataky ilesindeki 500. Istihkam Ana Depo Komutanlnda bulunan askeri cephanelikte el bombalar16
24. Adalet Vakti / Trkiyede Doksanlarda Gerekleen Faili Mehul Cinayetler ve Kayplar Iin Cezaszln Sona Erdirilmesi, Human Rights Watch, 2012, s. 2-3. 25. Vur emri kimin raporda da yok, Radikal, 01.12.12, Son Eriim: 06.12.2012.
nn tasnif ilemlerinin yapld srada meydana gelen patlamada 25 asker yaamn yitirdi, 23 asker yaraland.26 Patlama sonras Cumhuriyet Basavcl ve askeri savclk adli ynden, Genelkurmay ve Milli Savunma Bakanl da idari ynden soruturma aarken, alan soruturma erevesinde bir albay, bir binba ve bir stemen tutukland. 6 Aralk 2012 itibariyle soruturmalarn sonular hakknda halen kamuoyuna bir aklama yaplm deildir. Aralk 2010da kabul edilen 6085 sayl yeni Saytay yasasnda, 29 Haziran 2012 tarihinde, yaplan deiikliklerle27 daha da geri dzenlemeler yaplm; Saytayn varlk nedeni olan bamszl nemli lde yara alrken, gerek asker gerek sivil kurumlarn harcamalarnn denetimini neredeyse ortadan kaldrr bir nitelik kazanmtr. TBMMnin savunma alanndaki harcamalarn denetimi konusunda herhangi bir kstlama ile karlamamas, asker harcamalar konusunda gizlilik ve gvenlik gerekeleri ileri srlerek herhangi bir konunun Saytayn denetim kapsamn snrlayacak ekilde denetim dna kartlmamas gerekmektedir.28
4.2
TBMM Darbe ve Muhtralar Aratrma Komisyonu
11 Nisan 2012de TBMM Genel Kurulunda, Mecliste grubu bulunan siyasi partilerin ayr ayr verdikleri nergeler birlikte deerlendirilerek darbe ve muhtralarla ilgili Meclis aratrmas almasna ortaklaa karar verildi. Kamuoyunda ksaca TBMM Darbe ve Muhtralar Aratrma Komisyonu olarak adlandrlan29 ve toplam 17 milletvekilinden oluan Komisyon almalarn srdrrken ayrca 46 uzmandan katk ald. Komisyon, 27 Mays 1960 ve 12 Mart 1971 Askeri Mdahaleleri, 12 Eyll 1980 Askeri Mdahalesi ve 28 ubat 1997 ve 27 Nisan 2007 Askeri Mdahale Sreleri konularnda almak zere alt komisyon kurarak almalarn yrtt. 2 Maysta almalarna balayan ve 28 Kasmda raporunu tamamlayarak Meclis Bakanlna teslim eden Komisyon, toplam 157 kiinin bilgisine bavurdu. Komisyon, darbe ve muhtralara ilikin olarak dnemin siyasetilerinin yan sra, askerleri, brokratlar, medya patronlarn ve gazetecileri dinledi. Bununla birlikte, Komisyon tarafndan dinlenmek zere iki kez ar yaplan 12 Eyll darbesinin liderleri Kenan Evren ve Tahsin ahinkaya, anayasal konumlar nedeniyle Komisyonun bilgisine bavurabilecei kiiler kapsamnda olmadklarn savunarak ret cevab verdiler.30 Komisyon Bakan Nimet Ba, Milli Gvenlik Kurulu (MGK)nun 12 Mart ve 28 ubat kararlarn komisyonlarna gndermesiyle, ilk kez MGK kararlarnn aklanm olacan ancak gizlilik karar kalkmad iin kararlar medya ve kamuoyu ile paylamayacaklarn belirtti.31 Ba, Genelkurmay Bakanl ve MITten baz belgelerin Devlet srr kapsamnda olduu gerekesiyle verilmediini, eski Cumhurbakan Sleyman Demirelin Komisyonla grrken, bir sreci aratrrken baka maduriyetler yaratmamak lazm dediini ifade etti.32 Ba ayrca, 12 Eyll
Gvenlik personelinin su iledii ya da ihmalkarlklarnn bulunduu birok olayda etkin ve effaf soruturmalarn yrtlmemesi, demokrasinin geliiminin nndeki en nemli engellerden birisidir.
26.
Askeri cephanelikte patlama: 25 ehit, http://www.ntvmsnbc.com/id/25379685/, Son Eriim: 22.11.2012.
27. Baz Kanun ve Kanun Hkmnde Kararnamelerde Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun, Resmi Gazete, Say: 28351, 12.07.2012. 28. Zayf Kalan Meclis Iradesi: Yeni Saytay Yasasnda Asker Harcamalarn Denetimi Sorunu, TESEV, Temmuz 2012, s.32-33. 29. Komisyonun tam ad udur: lkemizde Demokrasiye Mdahale Eden Tm Darbe ve Muhtralar ile Demokrasiyi Ilevsiz Klan Dier Tm Giriim ve Srelerin Tm Boyutlar ile Aratrlarak Alnmas Gereken nlemlerin Belirlenmesi Amacyla Kurulan Meclis Aratrmas Komisyonu. 30. Darbeciler Anayasalarna Snd, http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/gazete_haberleri.haber_ detay?pkayit_no=1437015, Son Eriim: 15.11.2012 31. 32. 28 ubat halk renmeyecek, Milliyet, 04.09.2012. TSK ve MIT baz belgeleri vermedi, Milliyet, 15.11.2012.
17
S E TA A N A L Z
ve 28 ubata ilikin yarg srecine bakan savclara, kendilerinden istenen belgeleri gnderdiklerini belirtti. Bu tr bir Komisyona TBMMdeki tm siyasi partilerin katk sunmas, son derece olumlu bir gelimedir. Bunun yan sra, Komisyonun yrtt almalar, toplumda darbe ve muhtralarn salkl bir ekilde tartlmasn salamtr. Bununla birlikte, demokratik lkelerde devlet kurumlarnn Meclisin oluturduu bir komisyona bilgi verme konusunda isteksiz davranmas sz konusu olmazken, Trkiyede Meclisin iradesiyle oluturulmu bir Komisyonun daveti halen rahatlkla geri evrilebilmektedir. Ayrca Komisyonun almalar gstermektedir ki, Trkiyede hala devlet srr kavramnn snrlar belirsizdir. Istihbarat birimleri ve ordu da dahil olmak zere, hibir kurumun TBMMden veya onun kurduu komisyonlardan bilgi saklamas sz konusu olmamaldr. slup, ierik ve derinlik asndan dikkat eken Darbeleri Aratrma Komisyonunun raporu, birok bakmdan bir ilk olma zelliini tamaktadr. Trkiyenin gemiiyle yzlemesi anlamnda, tm siyasi partilerin ibirliiyle hazrlanan ve imdiden nemli bir hafza belgesi olarak nem atfedilen sz konusu raporun, Trkiyenin gemiiyle yzlemesi; gerek gemite yaanm insanlk sularyla gerekse demokrasiyi kesintiye uratan darbelerle gerekten hesaplalmas srecine kayda deer katk salamas beklenmektedir. Bu bakmdan, Raporun Meclis arivlerine hapsolmasna izin verilmemesi, gelitirdii nerilerin mutlaka dikkate alnarak gerekletirilmesi gerekmektedir.
Demokratik lkelerde devlet kurumlarnn Meclisin oluturduu bir komisyona bilgi verme konusunda isteksiz davranmas sz konusu olmazken, Trkiyede Meclisin iradesiyle oluturulmu bir Komisyonun daveti halen rahatlkla geri evrilebilmektedir.
4.3
Uluslararas nsan Haklar Hukukuna Uyum
2012 ylnn ilk dokuz aynda AIHM, toplam 160 bavuruda, Trkiyenin AIHSni ihlal ettiine karar verdi.33 AIHMnin 2011de verdii toplam tazminat kararlarnn (71.889.407 Euro) yaklak % 43n (30.887.568 Euro) Trkiyeden giden davalar oluturdu.34 Bunun yan sra, 31 Ekim 2012 itibariyle Trkiye hakknda 17.100 bavuru AIHMde beklemektedir. Trkiyeden yaplan bavurular, toplam bavurularn yzde 12,6sn oluturmaktadr.35 Trkiye AIHMe yaplan bavurularda Rusyadan sonra ikinci srada yer almaktadr. Bununla birlikte, AIHM Hakimi Prof. Dr. Il Karaka Rusya ile ilgili ikyetlerin yzde 10unun, Trkiye ile ilgili ikayetlerin ise yzde 60nn incelenebilecek nitelikte olduuna iaret ederek bu sralamann yanltc olduunu belirtti.36 2012de, AIHMe yaplan bavurularn nemli bir blmn oluturan yarg srelerinin uzunluu konusunda nemli bir adm atld. Hkmet tarafndan 17 Mays 2012de TBMMye sunulan Yarglama Srelerinin Uzunluu ile Mahkeme Kararlarnn Ge veya Ksmen Icra Edilmesi ya da Icra Edilmemesi Nedeniyle Tazminat denmesine Dair Kanun Tasars ile uzun yarglama sresinden kaynaklanan ve AIHMde bekleyen yaklak 3 bin dosya, Ankarada kurulacak I Hukuk Komisyonunda ele alnacak. Tazminat Komisyonu gibi alacak bu mekanizma ile AIHMdeki stok dosyalarn eritilip, madura nakdi deme yaplmas ve dosyann Trkiye iinde sonulandrlmas hedefleniyor. Bu erevede, AIHM, kurulacak komisyonun hazrlanmas iin, uzun yarglama ile ilgili Trkiyeden gelen yaklak bin ikyet bavurusunu bir yllna askya ald. Trkiye, AIHSnin mlkiyetin korunmas, eitim hakk ve serbest seimler konularn ieren ve 18 Mays 1954 tarihinde onaylanan 1 Nolu Protokole koyduu ekinceyi
33. Avrupa Komisyonu, Trkiye 2012 Yl Ilerleme Raporu, s.21.
18
34. Supervision of the execution of judgments and decisions of the European Court of Human Rights / Annual report, 2011, Council of Europe, April 2012. 35. ECHR - Pending Applications Allocated To A Judicial Formation, http://www.echr.coe.int/NR/rdonlyres/ D552E6AD-4FCF-4A77-BB70-CBA53567AD16/0/CHART_311092012.pdf, Son Eriim: 26.11.2012 36. Sedat Ergin, AIHMdeki Trk yarg: Durumumuz parlak deil, Hrriyet, 27.11.2012.
2012de de kaldrmad. 19 Ekim 1992de imzalanp 23 ubat 1994 tarihinde onaylanan Ek 4 Nolu Protokol ise, onay belgesi henz tevdi (depo) edilmedii iin, Trkiye halen Protokole taraf deildir. Trkiye tarafndan 14 Mart 1985 tarihinde imzalanan AIHSnin 7 Nolu Protokolnn onay ilemi de tamamlanmad. Trkiye, AIHSnin ayrmclk yasan dzenleyen 12 Nolu Protokoln 18 Nisan 2001 tarihinde imzalad ancak bugne kadar onaylamad. 11 Mays 2011 tarihinde Istanbulda imzalanan ve kamuoyunda Istanbul Szlemesi olarak da bilinen Kadnlara Ynelik iddet ve Aile Ii iddetin nlenmesi ve Bunlarla Mcadeleye Ilikin Avrupa Konseyi Szlemesi 8 Mart 2012de yrrle girdi. Trkiye ayn zamanda Szlemeyi parlamentosundan geiren ilk lke oldu.
ULUSLARARASI MEKANZMALARDA TRKYE BM Evrensel Periyodik Gzden Geirme Mekanizmas: 2012 ylnda Trkiyeye ilikin bir deerlendirme yaplmamtr. BM Irk Ayrmclnn Ortadan Kaldrlmas Komitesi: Komite, Trkiyeye ilikin deerlendirmesini son olarak 2009 ylnda yapt. Komite, Trkiyeye 24 balk altnda tavsiyelerini sunarak, bunlardan ne ilikin bir ara raporu Mart 2010 tarihine kadar sunmasn ve 2011 ylnda da 4 ve 5. Periyodik Raporunu birleik halde vermesini istedi. Ancak bu raporlar henz Komiteye sunulmad. BM ocuk Haklar Komitesi: Trkiyenin 2007 ylnda BM ocuk Haklar Komitesine sunmas gereken periyodik lke raporu, ikinci ve nc raporlar birletirilerek 2009 ylnda sunulmutur. BM ocuk Haklar Komitesi, Trkiyenin birletirilmi ikinci ve nc periyodik raporunu 29 Mays-15 Haziran 2012 tarihlerinde yaplan oturumlarda ele ald.37 Komite, Trkiyeden bir sonraki birletirilmi 4 ve 5. periyodik raporunu 3 Mays 2017 itibariyle sunmasn ve mevcut sonu gzlemlerinin uygulanmas zerine bilgiyi dhil etmesini istedi. BM kenceyi nleme Komitesi: Komite son olarak 34 Kasm 2010 tarihlerinde Trkiyenin yaklak drt yl gecikmeyle sunulan 3. Periyodik Raporunu gzden geirdi. Trkiye 4. periyodik raporunu 19 Kasm 2014 tarihine kadar sunmakla ykml. BM Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Haklar Szlemesi Komitesi: BM Insan Haklar Komitesi, Trkiyenin ilk periyodik raporunu 17-18 Ekim 2012 tarihlerinde deerlendirdi. Trkiye, 2. periyodik raporunu ise 30 Haziran 2016 tarihine kadar sunmakla ykml. BM Kiisel ve Siyasal Haklar Uluslararas Szlemesi Komitesi: Trkiye 16 Aralk 2004 tarihinde sunmas gereken lke raporunu 17 Mart 2011 tarihinde sunmutu.38 Komite Trkiyenin raporunu 2013 ylnda gzden geirecek. Trkiye 2. periyodik raporunu 31 Ekim 2016 tarihine kadar sunmakla ykml. BM Kadna Kar Her Trl Ayrmcln nlenmesi Komitesi (CEDAW): Trkiye Temmuz 2012de ara raporunu sundu. Yeni periyodik raporunu 31 Temmuz 2014e kadar sunmas gerekiyor. BM Engelli Haklar Komitesi: Trkiye, BM Engellilerin Haklarna Ilikin Szlemeyi 3 Aralk 2008de TBMMde onaylad. Szlemeye taraf olunmasyla beraber ilk devlet raporu taraf olduktan iki yl sonra, rutin devlet raporlar ise drt ylda bir BMye gnderilmelidir. Trkiyenin ilk raporunu 28 Ekim 2011e kadar sunmas gerekiyordu. BM Gmen iler Komitesi: Trkiye, 26 Nisan 2001 tarihinde onaylad Tm Gmen Iilerin ve Aile Fertlerinin Haklarnn Korunmasna Dair Uluslararas Szlemenin 76. ve 77. maddelerine ilikin bir bildirim ekleyerek Szlemenin uygulanmasnn denetlenmesi amacyla oluturulacak Komitenin yetkisini ilerideki bir tarihte tanyacan belirtti. Bu yetki halen tannmamtr.
3738
31 Ekim 2012 itibariyle Trkiye hakknda 17.100 bavuru AIHMde beklemektedir. Trkiyeden yaplan bavurular, toplam bavurularn yzde 12,6sn oluturmaktadr.
37. Deerlendirme raporunun tam metni iin bkz: http://www2.ohchr.org/english/bodies/crc/docs/co/CRC_C_TUR_CO_2-3.pdf. 38. Raporun tam metni iin bkz: http://www.ccprcentre.org/doc/HRC/Turkey/CCPR.C.TUR.1_en.doc
19
S E TA A N A L Z
4.4
nsan Haklar Alannda Kurumsallama
Trkiyede, 2012 ylnda insan haklaryla ilgili kurumsallama alannda nemli admlar atld.
Trkiyede, 2012 ylnda insan haklaryla ilgili kurumsallama alannda nemli admlar atld. Kurumsallama admlarndan ilki, ombudsmanlk mekanizmasnn kurulmasn salayan Kamu Denetilii Kurumu Kanunudur. Kamu hizmetlerinin ileyiinde bamsz ve etkin bir ikyet mekanizmas oluturmak suretiyle, idarenin her trl eylem ve ilemleri ile tutum ve davranlarn; insan haklarna dayal adalet anlay iinde, hukuka ve hakkaniyete uygunluk ynlerinden incelemek, aratrmak ve nerilerde bulunmak amacyla oluturulan Kanun uyarnca TBMM tarafndan bir kamu badenetisi ve be kamu denetisi iin Kasm aynda seim yapld. TBMM Dileke ve Insan Haklarn Inceleme Komisyonundan oluan Karma Komisyonun belirledii aday iin 27 Kasm gn yaplan seimde Mehmet Nihat merolu en ok oyu olarak bu greve seildi.39 Bu balamda, 2012de bir dier nemli gelime de, Trkiye Insan Haklar Kurumunun kurulmas oldu. BMnin 1990da kabul edilen Paris Ilkeleri erevesinde ye lkelere insan haklarn desteklemeleri ve korumalar iin yetkileri anayasa ya da yasalarda aka belirtilen geni yetkilerle donatlan ulusal kurumlar oluturmas ars sonras, demokratik lkelerde zamanla ulusal insan haklar kurumlar oluturulmaya balarken, Trkiyede de yaklak son on yldr bu tr bir kurumun oluturulmas iin ulusal insan rgtleri ar yapmaktayd. Insan Haklar Kurumuna ilikin yasann hazrlk aamasnda ve Meclisten geirilmesi srasnda STKlar, grlerinin yeterince dikkate alnmad ynnde eletiriler yneltmilerdir. Haziran aynda kabul edilen Trkiye Insan Haklar Kurumu Kanunu erevesinde Eyll aynda Cumhurbakanl, Hkmet, YK ve Baro Bakanlar tarafndan 11 kiilik Kurul yeleri seilmitir.40 Ancak kanunen en az ayda bir kez toplanmas gereken Trkiye Insan Haklar Kurulu, aradan ay gemesine ramen, 15 Aralk itibariyle henz ilk toplantsn dahi gerekletirememitir. Toplanmas halinde Kurul, ilk aamada kendi iinden Bakan ve Ikinci Bakan seecek ve bir brokratn da Bakan Yardmcs olarak atamasn yapacaktr. Ardndan Kurum faaliyete geecek ve bu aamada Babakanlk Insan Haklar Bakanl da lavedilecektir. Oluturulan bu Kuruma ve Kurul yelerine Trkiyede ikence ve kt muameleyle mcadele etme, ikyetleri inceleme, insan haklarnn korunmasna ve gelitirilmesine katk yapacak bamsz bir mekanizma olduunu gstermek hususunda byk sorumluluk dmektedir. 1990 ylndan beri faaliyet gsteren TBMM Insan Haklarn Inceleme Komisyonu da 2012de yapsal bir deiiklik geirdi. Kurulu kanununda 1 Aralk 2011de yaplan deiiklikle, Komisyona kanun teklif ve tasarlarn esas veya tali komisyon olarak inceleyebilme yetkisi verildi. Bylece 2012 ylndan itibaren Komisyon, Meclise sevk edilen kanun tasarlar ve tekliflerini insan haklar asndan bir ihtisas komisyonu sfatyla ele almaya balad. Trkiyenin 2005 ylnda imzalad BM Ikenceye Kar Szleme Ek Protokolnn 12 Mart 2011 tarihinde Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle girmesinin ardndan, Trkiyenin bir yl ierisinde ikencenin nlenmesi iin Semeli Protokole uygun bir
39. 28 Kasm 2012de yaplan seimde ise Serpil akn, Mehmet Elkatm, Zekeriya Aslan, Muhittin Mhak ve Abdullah Cengiz Makas kamu denetisi olarak seildiler.
20
40. Cumhurbakan Abdullah Gl Prof. Dr. Serap Yazc ve Yard. Do. Dr. Levent Korkutu; Bakanlar Kurulu ise Do. Dr. Abdurrahman Eren, Av. Fatma Benli, Dr. Hikmet Tlen, mer Vardan, Selamet Ilday, Ylmaz Ensarolu ve Prof. Dr. Yusuf evki Hakyemezi Kurul yeliine atad. YK tarafndan Prof. Dr. Nihat Bulut grevlendirilirken, Baro Bakanlar tarafndan yaplan seimi ise Artvin Barosu Bakan Av. Izzet Varan kazand.
Ulusal nleme Mekanizmas kurma ykmll altna girmesine ramen, 27 Ekim 2012 tarihine kadar kurulmas gereken OPCAT Ulusal nleme Mekanizmasna ilikin bir gelime olmamtr ya da bilinmemektedir. Iileri Bakanl tarafndan yrtlen, Anayasann 10. maddesinde yer alan eitlik ilkesi ve ayrmclk yasann etkili bir ekilde uygulanabilmesi ve ayrmclk nedeniyle oluan maduriyetlerin nlenebilmesi amacyla hazrlanan Ayrmclkla Mcadele ve Eitlik Kurulu Kurulmasna Ilikin Kanun Tasars ile ilgili almalar 2012de de srmtr. Bamsz Kolluk ikayet Komisyonu (Kolluk Gzetimi Komisyonu) kurulmasna ilikin kanun tasars da Mecliste olup henz yasalamamtr.
4.5
4.5.1
nsan Haklar Sorunlar

fade zgrl
Yarg paketleri aracl ile ifade zgrl alannda yrtlen reform almas 2012 ylnda da srd. 3. Yarg Paketi ile beraber, yazl eserlere yaymlamadan nce el konulmas yasakland. Paketin yrrle girmesinin ardndan, Temmuz 2012de, Ankara Emniyet Mdrlnn talebi zerine, yayn yasa bulunan eserler zerinde kapsaml bir inceleme yapld. Ankara Cumhuriyet Savcs Krat Kayral, 31 Aralk 2011 tarihinden nce Ankara Mahkemeleri ve dier mahkemelerce verilen yayn yasaklarn tek tek inceledi ve yaklak iki bin eser zerindeki yayn yasann kaldrlmasna karar verdi. Skynetim mahkemeleri, DGMler, CMK 250, Ankara 11. ve 12. Ar Ceza Mahkemelerince verilen yayn yasaklar kararlar ise Haklarnda karar verilmek zere ilgili birimlere gnderildi.41 Bununla birlikte, ifade zgrl alannda sorunlar giderilebilmi deildir. AIHMe, Trkiyede ifade zgrlnn ihlal edilmesine ilikin olarak ok sayda bavuru yapld. Yargtay Bakan Ali Alkan, Adli Yl al trenlerinde yapt aklamada, ulusal mahkemelere ve AIHMe ifade zgrl alanndan giden dava dosyalarnn says dikkate alndnda, bir ifade zgrl sorununun ak olduunu belirtti.42 Gazeteciler ve basn alanlar hakknda alan davalar ve hapisteki gazeteciler konusu, 2012de de kamuoyunda geni bir biimde tartld. Gazetecileri Koruma Komitesi (CPJ) Ekim 2012de yaynlad zel raporda Trkiyedeki cezaevlerinde 76 gazetecinin bulunduunu, bunlardan en az 61inin dorudan gazetecilik faaliyetleri ile ilgili olarak hapiste tutulduunu iddia etti.43 Hkmet ise, tutuklu veya hkml gazetecilerin mesleki faaliyetlerinden tr deil, cezai eylemleri nedeniyle cezaevlerinde bulunduklarn ileri srd. Bata siyasetiler ve medya mensuplar olmak zere, kiilerin yaz yazmak, deme vermek, konuma yapmak vb. aktivitelerinden tr TMKnn 6 ve 7. maddeleri ile TCKnn 220 ve 314. maddelerinden yarglanmas, ifade zgrln ihlal eden uygulamalar olarak eletirilmektedir.44 Kald ki, zellikle medyada ifade zgrlnn nndeki tek engel yasalar da deildir. Siyasi yetkililer, kamu grevlileri ve medya patronlar ta41. 2 bin esere zgrlk, Hrriyet, 07.12.2012.
Ifade zgrl alannda sorunlar giderilebilmi deildir. AIHMe, Trkiyede ifade zgrlnn ihlal edilmesine ilikin olarak ok sayda bavuru yapld.
42. Yargtay Bakan Ali Alkan, 2012-2013 Adli Yl Al Konumas, http://www.yargitay.gov.tr/belgeler/site/ acilisKonusma/2012-2013.pdf, Son Eriim:25.11.2012. 43. Raporda dier 15 gazetecinin aleyhindeki delillerin yeterince ak olmamas nedeniyle alkonmalarnn dayanan aratrmaya devam edildii belirtiliyor. Bkz. Trkiyenin Basn zgrl Krizi, Gazetecileri Koruma Komitesi zel Raporu, http://cpj.org/tr/Turkey2012.Turkish.pdf, Son Eriim:08.12.2012. 44. Avrupa Komisyonu, Trkiye 2012 Yl Ilerleme Raporu, s.26.
21
S E TA A N A L Z
rafndan yaplan bask ve tehditlerin, kimi gazetecilerin iten karlmasna ve oto sansrn ciddi lde yaygnlamasna neden olduunu da kaydetmek gerekmektedir.
4.5.2
Din zgrl
Din zgrlyle ilgili sorunlar, gerek Mslman ounluk gerekse dier dinlere mensup kii ve cemaatler asndan, 2012de nemli oranda devam etmitir.
Trkiyede Cumhuriyetle birlikte uygulamaya konulan laiklik anlay ve uygulamas, lkede yaayan ve farkl dinlere inanan ya da herhangi bir dine inanmayan tm insanlarn din zgrln ciddi lde kstlamaktadr. Sz konusu laiklik anlay, otoriterdir, dini tanmlamaktadr ve tanmlad dini herkese dayatmaktadr. Bundan tr de, resmi din anlay dnda bir din algsna sahip olan Mslmanlar bask altna almakta, dier dini grup ve cemaatleri ise neredeyse tanmamaktadr. Nitekim Trkiyede Lozanda tannan Ermeniler, Rumlar ve Museviler dnda herhangi bir dini aznlk hukuken bulunmamaktadr. Bu iki eksen zerinde yryen laiklik politikalar yznden, lkede yaayan herkes, din zgrl asndan byk sorunlar yaamaktadr. Din zgrlyle ilgili sorunlar, gerek Mslman ounluk gerekse dier dinlere mensup kii ve cemaatler asndan, 2012de nemli oranda devam etmitir. Geleneksel dini cemaatlerin yaplanmalarna ve mekanlarna ynelik yasaklarda herhangi bir deiiklik olmam; Alevilerin ve ii/Caferilerin talepleri herhangi bir karlk bulmamtr. Yllarca keyfi biimde uygulanan ve ok geni kitleleri ilgilendiren barts yasa, niversitelerin byk bir blmnde uygulanmamakta ise de, bu sorunun kalc bir zme kavuturulduundan sz etmek mmkn deildir. Yneticilere bal olarak bartl renciler derslerine devam edebilmekte ya da engellenebilmektedirler. Nitekim zaman zaman kimi niversitelerde yasak uygulamalarn gndeme geldii bilinmektedir. Kamu kurumlarnda ise hakim uygulama hala bartsnn yasaklanmas eklindedir. Bunlara karlk, Cumhuriyet tarihinde ilk kez, Temmuz 2012de, bir Diyanet Ileri Bakan, Fener Rum Patrikhanesini ziyaret etmitir.45 Getiimiz yllarda cem evi ziyaretinde de bulunan Diyanet Ileri Bakan Mehmet Grmezin bu diyalog giriimleri genellikle olumlu deerlendirilmekle birlikte, 2012 yl itibariyle Diyanetin yapsnda ve alma esaslarnda yapsal bir deiiklik olmamtr. Diyanet Ileri Bakanlnn, 2012-2016 dnemi yurt iindeki ve yurt dndaki misyonerlik faaliyetlerini takip etme ve deerlendirmeyi stratejik amalar arasna almas, eletirilere neden olmutur.46 te yandan, gayrimslimlerin kendi dinlerini renme ve retmelerinin nndeki engeller ortadan kalkmamtr. oka tartlmasna ramen, Heybeliada Ruhban Okulu halen kapaldr. Lozanda tannan gayrimslim cemaatler dndakilerin rgtl olarak resmen tannmamas, yani tzel kiiliklerinin olmamas, mlkiyet haklar, yargya bavurma ve yabanc din adamlarnn oturma izni alabilmeleri gibi konularda sorun tekil etmektedir. Bununla birlikte, Rum Ortodoks Patrii Bartholomeos, Austos 2012de, yaklak 90 yl sonra, nc defa Trabzon ilindeki Smela Manastrnda ayin gerekletirmitir. Bunun yan sra, Van Gl Akdamar adasndaki Ermeni Surp Ha Kilisesinde yllk dini ayin yaplmas da devam etmektedir. 2012de din zgrl alanndan ok tartlan konulardan birisi de cem evlerinin stats olmutur. Yargtay 7. Hukuk Dairesinin bir Cemevi Yaptrma Dernei hakknda kapatma karar vermesi ve cami ve mescit dnda bir yerin ibadethane olarak kabul edilmesinin mmkn olmad belirtmesinin47 yan sra, CHP Milletvekili Hseyin Ay-
22
45. 46. 47.
Balatta Tarihi Buluma, http://www.ntvmsnbc.com/id/25364169, Son Eriim: 10.12.2012. Diyanet Ileri Bakanl Stratejik Plan 2012-2016, Ankara, 2012, s.90. Cami ve mescit dnda bir ibadethane olamaz, Star, 28.08.2012.
gnn Mecliste cem evi almasna ilikin talebinin TBMM Bakan Cemil iek tarafndan Alevilik Islam ii bir oluumdur. Islam dininin ibadet yeri camidir48 denilerek reddedilmesi baz Alevi gruplarn tepkilerine neden olmutur.49 Diyanet Ileri Bakan Mehmet Grmez ise konuyla ilgili olarak, Diyanetin kilise gibi dini kutsal bir otoritesi yoktur. Hibir kiiyi ve toplumu dinin dna itme hakk da yoktur. Haklar ve zgrlkler her insana doutan verilir ve toplum dzenini bozmamak kaydyla bireylerin ve topluluklarn bu haklar sonuna kadar kullanmalar esastr. Kanunlarn ve yasalarn bu haklar kstlamas sz konusu olmayaca gibi, bu haklarn verilmesi iin bir referandum da sz konusu olmamaldr dedi.50 te yandan, Milli Eitim Bakanl (MEB) tarafndan 2012- 2013 eitim yl iin hazrlanan ders kitaplarnda, Alevi inanc ile ilgili bilgilere yer verilmesi olumlu bir gelime olarak deerlendirilmitir. Buna karlk zorunlu din dersleri halen srmektedir. Bu konuda AIHMin Zengin/Trkiye davasnda verdii karar henz uygulanmamtr. Ayn ekilde, AIHMin 2010 ylnda verdii kimlik kartlarnda din hanesinin bulunmasnn AIHSyi ihlal ettiine dair kararn uygulanmamas da, din zgrl alannda tartlan konulardan biri olmaya devam etmektedir. Temmuz 2012de yaynlanan 2011 ABD Uluslararas Dini zgrlkler Raporunun Trkiyeye ilikin deerlendirmesinde, genel itibariyle dini zgrlklerin gvence altna alnd ancak baz anayasa hkmlerinin dini zgrlkleri kstlad belirtilmekle birlikte, dini inanlar ve ibadet ekilleri nedeniyle baz gruplarn toplumsal baskya maruz kaldklar, zellikle Mslman olmayanlara ynelik tehditlerin bask ortam yaratt ve bu gruplarn dini zgrlklerinin kstland ifade edilmitir.51
2012de rgtlenme zgrl alanndaki en nemli gelimelerden birisi, Kamu Grevlileri Sendikalar Kanununda yaplan deiikliktir.
4.5.3
rgtlenme ve Toplanma zgrl
2012de rgtlenme zgrl alanndaki en nemli gelimelerden birisi, Kamu Grevlileri Sendikalar Kanununda yaplan deiikliktir. 4 Nisan 2012de kabul edilen Kamu Grevlileri Sendikalar ve Toplu Szleme Kanunu ile memurlara da toplu szleme yapma hakk tannd. Yeni yasayla sendika ve konfederasyonlar tzklerinde gsterilen amalar gerekletirmek zere uluslararas kurulu kurabilirken, kamu ivereninin; sendika iyeri ile il ve ile temsilcisinin iyerini deitirmesindeki hakl bir neden art kaldrld. Uzun zamandr tartlan ve ertelenen Sendikalar ve Toplu I Szlemesi Kanunu ise, 18 Ekim 2012de kabul edildi. Kanunla, ii ve iveren sendikalar ile konfederasyonlarn kuruluu, ynetimi, ileyii, denetlenmesi, alma ve rgtlenmesine ilikin usul ve esaslar ile iilerin ve iverenlerin karlkl olarak ekonomik ve sosyal durumlarn ve alma artlarn belirlemek zere toplu i szlemesi yapmalarna, uyumazlklar bar yollarla zmlemelerine, grev ve lokavta bavurmalarna ilikin usul ve esaslar dzenlendi. Salk Bakanlna ilave yetki tanyan ve Salk Meslekleri Kurulunu kuran Kasm 2011 tarihli Kanun Hkmnde Kararname,52 Trk Tabipleri Birlii (TTB)nin yan sra, Dnya
48.
Islam dininin ibadet yeri camidir, Vatan, 09.07.2012.
49. Cemevleri Alevilerin Ibadet Merkezidir!, http://www.alevifederasyonu.org.tr/index.php?option=com_ content&view=article&id=486, Son Eriim: 10.12.2012. 50. Diyanet: zm daha fazla zgrlkte, http://www.ntvmsnbc.com/id/25370515, Son Eriim: 10.12.2012. 51. 2011 ABD Uluslararas Dini zgrlkler Raporu, http://www.state.gov/j/drl/rls/irf/religiousfreedom/ index.htm?dlid=192871, Son Eriim: 10.12.12. 52. Salk Bakanl ve Bal Kurulularnn Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanun Hkmnde Kararname, Resmi Gazete, Say : 28103 (Mkerrer), 02.11.2012.
23
S E TA A N A L Z
Tabipler Birlii (DTB) tarafndan da mesleki zerklii azaltt ynnde eletirildi.53 te yandan, sendikalara ve STKlara ynelik bask ve operasyonlar, 2012de srd. rnein, KESKe bal sendikalar ile baz insan haklar rgtlerinin temsilcilikleri, farkl tarihlerde polis tarafndan basld, gzaltna alnan ok sayda sendika ve STK temsilcisi tutukland. Ayrca sivil toplum kurulular ve insan haklar savunucular yaptklar basn aklamalarndan dolay hala ceza alabilmekte ya da soruturmaya uramaktadrlar. Anayasal bir hak olmasna ramen gsteri ve toplant dzenleme zgrl zaman zaman pratik olarak eitli engellerle karlamaktadr. Bu engellerin banda daha ok idari dzenlemeler gelmektedir. Gsteri yapmak iin nceden bildirim gereklilii kat bir idari zorlua sebep olmaktadr. Bir dier zorluk, mlki amirlerin gsteriler iin gstericiler tarafndan kabul edilmesi mmkn olmayan yer ve zamanlar art komasdr. Sendikal haklar, Krt meselesi ve renci haklar gibi konularla ilgili gsterilerde gvenlik gleri zaman zaman orantsz g kullanmaktadrlarr. Buna karlk, gstericilere kar iddet kullanan resmi grevliler hakknda etkili bir soruturma yaplmamakta ve gvenlik grevlileri, ounlukla korunarak cezasz kalmaktadrlar.
Cezaevlerindeki hkml orann giderek artp, tutuklu orannn azalmas olumlu bir gelime olarak not edilmelidir.
4.5.4
Cezaevleri
Adalet Bakanl istatistiklerine gre,54 2011 ylnda cezaevlerinde 92.617 hkml ve 35.987 tutuklu olmak zere, toplam 128.604 kii bulunmakta iken, Adalet Bakan Sadullah Ergin tarafndan 24 Ekim 2012de yaplan aklamada, cezaevlerinde 94.830u hkml, 32.042si de tutuklu olmak zere toplam 126.872 tutuklu ve hkml bulunduu belirtildi. 2012de Ceza Infaz Sisteminde yaanan en nemli gelime, Ceza ve Gvenlik Tedbirlerinin Infaz Hakknda Kanun ile Denetimli Serbestlik ve Yardm Merkezleri ile Koruma Kurullar Kanununda deiiklik yapan yasann Nisan 2012de TBMMde kabul edilmesi oldu.55 Yasa deiikliiyle beraber, ak cezaevinde cezasnn son 6 ayn kesintisiz olarak geiren, ocuk eitimevinde toplam cezasnn bete birini tamamlayan veya koullu salverilmesine 1 yl ve daha az sre kalan iyi halli hkmllere, cezalarnn koullu salverilme tarihine kadar olan ksmn denetimli serbestlik tedbiri kapsamnda cezaevi dnda geirebilme imkn tannd. Bylece, Kanunun yrrle girmesinden sonraki ilk ay iinde, yaklak 18 bin mahkm artl tahliye olurken,56 Adalet Bakan Ergin, denetimli serbestlikle cezasnn kalan ksmn toplum iinde eken hkmllerin yzde 98inin denetimli serbestlik artlarna uyum gsterdiini, yzde 2ye yakn bir blmnn ise yeniden su iledikleri veya kendileri iin ngrlen artlar ihlal ettikleri iin tekrar cezaevine dndn ifade etti.57 Cezaevlerindeki hkml orann giderek artp, tutuklu orannn azalmas olumlu bir gelime olarak not edilmelidir. Ancak Denetimli Serbestlik Kanunundaki deiiklie ramen cezaevlerindeki younluk devam etmektedir.
53. Turkish Government urged to Restore Powers to Medical Association, http://www.wma.net/en/40news/2 0archives/2012/2012_08/index.html, Son Eriim: 12.12.2012. 54. Detayl bilgi iin bkz. Adalet Bakanl Ceza ve Tevkifevleri Genel Mdrl Istatistii, http://www.cte. adalet.gov.tr, Son Eriim: 12.11.2012.
24
55.
Kanunun t am metni iin bkz: Resmi Gazete, Say: 28261, 11.04.2012.
56. 18 bin mahkum tahliye oldu, Sabah, http://www.sabah.com.tr/Gundem/2012/07/16/18-bin-mahkumtahliye-oldu, Son Eriim: 12.11.2012. 57. Denetimli serbestlikte 6 ay ak cezaevi art kalkacak, Anadolu Ajans, 12.11.2012.
Trkiye genelindeki toplam 377 ceza infaz kurumundan sadece 3 ocuk eitimevi, 4 ise, ocuk ve genlik kapal ceza infaz kurumu olarak iletilmektedir. Adana Pozant ocuk Cezaevinde gerekleen ikence, taciz ve tecavz iddialarnn tekrarlanmamas iin bu saynn arttrlmas ve ocuklarn cezaevlerinin tmnde yetikinlerden ayr tutulmas iin hassasiyet gsterilmesi gerekmektedir. 2012 yl ierisinde, toplam 13 yeni ceza infaz kurumu alm, 7 ek binann yapm tamamlanmtr. Halen 3 ceza infaz kurumunun inaat ise ihale aamasndadr.58 te yandan, Haziran aynda anlurfa E Tipi Cezaevinde kan yangn sonras 13 kiinin lm, cezaevlerinin denetlenmesi hususunu tekrar gndeme getirmitir. Halihazrda ceza infaz kurumlar, idari denetim kapsamnda hkim ve kontrolrlerin yan sra, il ve ile insan haklar kurullar, cezaevi izleme kurullar ve TBMM Insan Haklarn Inceleme Komisyonu tarafndan denetlenmektedir. Uluslararas denetim kapsamnda Avrupa Ikenceyi nleme Komitesi de haberli ve habersiz olarak cezaevlerini ziyaret edebilmekte ancak hazrlad raporu devletin izni ile yaynlayabilmektedir. Bu denetim mekanizmalarnn cezaevlerindeki koullarda deiiklie yol ap amad konusunda salkl veriler bulunmazken, Trkiyedeki bamsz insan haklar rgtlerinin cezaevlerini denetleyebilmesi imkn halen bulunmamaktadr. Ar hasta mahkmlar iin ceza erteleme sistemi ya da af uygulanabilmesiyle ilgili tkanklklar eskiden beri alamamaktadr. Bu konuda rapor vermekle yetkili tek merci olan Adli Tp Kurumunun zerindeki ykn hafifletilmesi iin Tp Fakltelerinin Adli Tp Anabilim Dallarna, bnyesinde Adli Tp Anabilim Dal olan Hastanelerin bazlarna yetki verilmesi, mevcut tkanklklarn almasn salayacak ve ar hasta tutuklu ve hkmllere zamannda gerekli mdahalelerin yaplmasn nemli lde kolaylatracaktr. 2012 yl sonlarnda cezaevlerinde yaanan bir dier nemli gelime ise, alk grevleri oldu. Trkiye genelindeki eitli cezaevlerinde bulunan PKK, PJAK ve KCK davalarndan tutuklu ve hkmller, 12 Eyll 2012de Abdullah calana uygulanan tecridin kaldrlmas, anadilde savunma hakk ve anadilde eitim talebiyle alk grevleri balattlar. Bir sre sonra alk grevi eylemine katlanlarn says 600 at. 17 Kasm 2012de Abdullah calann kardei Mehmet calan araclyla cezaevlerindeki alk grevi eylemlerine bir an nce son verilmesi arsnda bulunduunu bildirmesi sonras eylem 68. gnnde sonlandrld. Bata Adalet Bakan Sadullah Ergin olmak zere, tm ilgili aktrlerin, bu srete baarl bir kriz ynetimi sergilediklerini kaydetmek gerekmektedir. Ayn ekilde, AK Parti Kongresinde belirtilen taahhtler arasnda yer alan anadilde savunma ile ilgili yasal dzenlemenin hzlandrlmas iin alma balatlmas ve Abdullah calann avukatlar ve yaknlaryla grebilmesi iin yeni bir deniz arac tahsis edilmesi, bu eylemin herhangi bir can kayb olmadan sona erdirilmesi iin atlm olumlu admlar olarak not edilmelidir.
Denetim mekanizmalarnn cezaevlerindeki koullarda deiiklie yol ap amad konusunda salkl veriler bulunmazken, Trkiyedeki bamsz insan haklar rgtlerinin cezaevlerini denetleyebilmesi imkn halen bulunmamaktadr.
4.5.5
Kadn Haklar
2012 ylnda kadna ynelik iddetin nlenmesi iin nemli yasal dzenlemeler yapld. Bunlardan ilki, 20 Mart 2012de yrrle giren 6284 sayl Ailenin Korunmas ve Kadna Kar iddetin nlenmesine Dair Kanundur 59. Kanun kadnlar, ocuklar, aile
58. Adalet Bakan Sadullah Erginin TBMM Plan ve Bte Komisyonunda Yapt Konuma, http://www.sgb. adalet.gov.tr/duyurular/2012/2013YiliButce%20SunusKonusmasi.pdf, Son Eriim: 06.12.2012. 59. Kanunun tam metni iin bkz. Resmi Gazete, Say: 28239, 20.03.2012.
25
S E TA A N A L Z
bireylerini ve tek tarafl srarl takip madurlarn iddete kar koruyarak iddeti nlemeyi amalamaktadr. Bu nedenle Kanunda, kadnlar ve aile bireylerinin iddetten korunmas iin mlki amirler ve hakimler tarafndan uygulanmak zere koruyucu ve nleyici tedbirler uygulanmas ve alnan tedbir kararlarnn savclk ve kolluk birimleri tarafndan hzl bir biimde uygulanmas ngrlmektedir. 237 kadn rgt ve platformu bnyesinde barndan iddete Son Kadn Platformu ise, Kanunun yasalamasndan nce, tasardaki eksiklikleri bir mektupla milletvekillerine iletti. 2007-2010 dnemini kapsayan Kadna Ynelik Aile Ii iddetle Mcadele Ulusal Eylem Plan, uygulama sresinin dolmasnn ardndan STKlar ve niversitelerin de katk ve katlmlaryla gncellendi. 10 Temmuz 2012 tarihinde yrrle giren Plan, Ksa (20122013), Orta (20122014) ve Uzun vade (20122015 ve sonras) olmak zere uygulama dnemini kapsamaktadr. 2008-2013 Toplumsal Cinsiyet Eitlii Ulusal Eylem Plan Izleme ve Deerlendirme Toplantlar 2011 Yl Birleik Raporu da Mays 2012de akland. Ayrca, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl ile Jandarma Genel Komutanl 12 Nisan 2012de iddet madurlarnn desteklenmesi amacyla, kadna kar iddetin nlenmesi ve toplumsal cinsiyet eitlii konularnda Jandarma personeline eitim verilmesine ilikin bir protokol imzaladlar. Bu dnemde bir dier nemli gelime de, Istanbul Szlemesinin 8 Mart 2012de yrrle girmesi oldu. Trkiyenin hazrlna nclk ettii, 11 Mays 2011 tarihinde Istanbulda imzalanan ve kamuoyunda Istanbul Szlemesi olarak da bilinen Kadnlara Ynelik iddet ve Aile Ii iddetin nlenmesi ve Bunlarla Mcadeleye Ilikin Avrupa Konseyi Szlemesinin yrrle girmesi iin sekizi Avrupa Konseyi yesi olmak zere, on devletin daha onaylamas gerekmektedir. Istanbul Szlemesi, uluslararas hukukta kadna ynelik ve aile ii iddet konusunda yaptrm gc olan ilk szleme olma zelliini tamaktadr. 2012de snma evlerinin kapasitesi byrken, ilgili ynetmeliin deitirilmesi iin de alma balatld. 2012nin ilk 10 aynda alan 20 yeni snma evi ile kapasite ykseltildi. Trkiyede halen Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlna bal 69, belediyelere bal 31, STKlara bal 3 olmak zere toplam 103 konukevi/snmaevi bulunmaktadr.60 Belediyeler Kanununa gre nfusu 50 binin zerinde olan her belediyenin bir snma evi amas ngrlrken, Trkiyede 35 ilde hala snma evi bulunmamaktadr. te yandan, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl, yl ierisinde kadn snma evleriyle ilgili ynetmelii deitirmek iin de almalara balad. 20 Kasm 2012de Babakanla gnderilen yeni ynetmelikte, iddete urayan ya da urama tehlikesi bulunan kadnlar iin, eer 12 yandan byk ocuu varsa bamsz bir ev kiralanmas hkme baland. Kadnlarn igc piyasasna katlmn, yani kadn istihdamn arttrmak amacyla yrtlen almalar 2012de devam etti. Kadn Istihdamnn Desteklenmesi Operasyonu kapsamnda, IKUR ile Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Mdrl arasnda kadn istihdamnn artrlmas iin ynlendirme a kurulmasna ilikin protokol imzaland. Sermaye Piyasas Kurulu da 11 Nisan 2012de kard bir tebli ile zorunlu uygulamay gerektirmemekle birlikte, Ynetim kurulunda en az bir kadn ye bulunur ilkesini getirdi. Bununla birlikte, kadnlarn istihdam konusunda eitli sorunlar da devam etmektedir. Kadn Emei ve Istihdam Giriimi (KEIG) Platformu, 2010 ylnda yaymlanan Kadn Istihdamnn Arttrlmas ve Frsat Eitliinin Salanmas Genelgesine ilikin
60. http://www.kadininstatusu.gov.tr/tr/html/204/Kadin+Konukevleri#10, Son Eriim: 02.12.2012.
Trkiyenin hazrlna nclk ettii Istanbul Szlemesi, uluslararas hukukta kadna ynelik ve aile ii iddet konusunda yaptrm gc olan ilk szleme olma zelliini tamaktadr.
26
2012de hazrlanan raporunda61 Genelgenin maddelerinde ounlukla belirsiz ifadelerin kullanlmasnn ve yaptrm mekanizmasna yer verilmemesinin, etkisinin snrl kalmasna neden olduunu belirtti. TBMM Kadn Erkek Frsat Eitlii Komisyonu ise 2012de Toplumsal Cinsiyet Asndan Anayasa konulu bir rapor hazrlad. Komisyona ynelik olarak, yasal sre yoluyla toplumsal cinsiyet eitliinin ana politika alanlarna dahil edilmesi, toplumsal cinsiyet eitliine ilikin kanun ve genelgelerin uygulanmasnn izlenmesi ve kadn rgtleri ile ilikiler kurulmas konularna daha fazla dahil olmas ynnde eletiri ve beklentiler ska dile getirilmektedir.62 Temmuz aynda karlan ve tbbi zorunluluk bulunmas halinde doumun sezaryenle yaplmasn dzenleyen, Salk Bakanl ve Bal Kurulularn Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanun Hkmnde Kararnamelerde Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun nedeniyle hkmet ile kadn rgtleri arasnda polemik yaand. STKlar, Kanunun yeterli hazrlk yaplmadan ve yeterince tartlmadan kabul edildiini iddia ederken, benzer bir polemik hkmetin krtajla ilgili aklamalar sonrasnda da gndemi megul etti.
4.5.6
ocuk Haklar
2012de Trkiyede ocuk haklar zerine en nemli deerlendirme, BM ocuk Haklar Komitesi tarafndan yaplmtr.
BM ocuk Haklar Szlemesine konulan ekincelerin yan sra, AIHS 1 Numaral Ek Protokol Trkiye tarafndan onaylanrken, eitim hakkna ilikin 2. maddesine 430 sayl Tevhidi Tedrisat Kanunu gereke gsterilerek konulan ekince 2012 ylnda da kaldrlmamtr. 2012de Trkiyede ocuk haklar zerine en nemli deerlendirme, BM ocuk Haklar Komitesi tarafndan yaplmtr. Trkiyenin 2007 ylnda BM ocuk Haklar Komitesine be ylda bir sunmas gereken periyodik lke raporlarndan ikinci ve ncsn birletirerek 2009 ylnda sunmasnn ardndan BM ocuk Haklar Komitesi, 29 Mays - 15 Haziran 2012 tarihlerinde yaplan oturumlarda bu raporlar ele ald.63 Komite, TMKda 2010da yaplan ve Trkiyede ocuklarn davalarnn ocuk mahkemelerinde grlmesini ve 18 yandan kk ocuklarn cezalarnn hafifletilmesini salayan dzenlemeleri, 2005de karlan ocuk Koruma Kanununu, yine 2005de yaplan zrl ocuklarn eitimi, rehabilitasyonu, bakm ve sosyal gvenliine ilikin yasal deiiklikleri ve yeni TCK ile asgari cezai ehliyet yann 11den 12ye karlmasn memnuniyetle karlarken, ocuk Haklarna Dair Szlemeye Ek ocuk Sat, ocuk Fahielii ve ocuk Pornografisi ile Ilgili Ihtiyari Protokoln (2004), ocuk Haklarna Dair Szlemeye Ek ocuklarn Silahl atmalara Dahil Olmalar Konusundaki Ihtiyari Protokoln (2004) ve Avrupa Konseyi ocuklarn Cinsel Smr ve Istismara Kar Korunmas Szlemesinin (2007) de aralarnda bulunduu bir dizi szleme ve protokoln Trkiye tarafndan onaylanmasn takdir etti. Ayn ekilde, Ulusal ocuk Haklar Stratejisi (2012-2016) ve ocuk Iilii Eylem Plan (2004-2006) gibi ocuklarn haklarn ve iyi olma hallerini gelitiren politika ve programlarn benimsenmesi olumlu gelimeler olarak not edilmelidir. Buna karlk, ocuk Haklarna Dair Szlemeye ilikin ekincelerin hala kaldrlmamas, bamsz ve etkili bir izleme mekanizmasnn olmamas, Lozan Ant61. 62. Raporun tam metni iin bkz. http://www.keig.org/raporlar.aspx, Son Eriim: 02.12.2012. Avrupa Komisyonu, Trkiye 2012 Yl Ilerleme Raporu, s.31.
27
63. Deerlendirme raporunun tam metni iin bkz: http://www2.ohchr.org/english/bodies/crc/docs/co/ CRC_C_TUR_CO_2-3.pdf.
S E TA A N A L Z
lamasnda tannmam olan aznlklara mensup ocuklara kar ayrmclk, Dou ve Gneydou blgeleri bata olmak zere krsal alanda yaayan ocuklara yeterli salk hizmetleri verilememesi ve eitime eriimleri konusundaki eitsizlikler ile baz cezaevlerindeki kt koullar da eletirilen hususlar olarak ne kmaktadr. te yandan, MEBe bal okullarda rencilerin klk ve kyafetlerine dair ynetmelik, Kasm 2012de deiti.64 Ynetmelikte belirlenen snrlamalar dnda okul ncesi, ilkokul, ortaokul ve liselerde klk ve kyafet serbest hale geldi. Okullarda tek tip kyafet zorunluluun kalkmas zerine, tek tip kyafeti eitlikle zdeletiren ya da gelir dzeyleri eit olmad iin ocuklarn kyafetlerinin eit olmayaca ve yoksulluk manzaralarnn ortaya kaca yollu yaklamlar ok doru/hakl bulmak mmkn gzkmemektedir. Okullarda tek tip kyafet uygulamasnn, aileler arasndaki byk gelir fark dolaysyla yapld ve rencilere nlk ya da niforma giydirerek eitliin salanabilecei argman aslnda yoksulluu ortadan kaldrmann deil, sadece gizlemenin/stn rtmenin amalandn gstermektedir. Bunun yan sra, barts yasann, sadece Imam Hatip liseleri ve baz seimlik dersler dnda srdrlmesi de, ciddi eletirilere yol amtr. 2012 ylnda grlen baz davalar, ocuk istismarna kar alnan nlemler ve yaklam konusunda kamu kurumlarnn, yarg organlarnn ve medyann yeniden tartlmasna neden olmutur. Edirnede iitme engelli kz ocuu Z.K.nin (14), be kiinin istismarna uradktan sonra Savclk ve ocuk ube Mdrl tarafndan, yasalar gerektirdii halde, koruma altna alnmamas ve bu dnemde tecavze urayp hamile kalmas youn tartma ve eletiri konusu oldu. Ayn ekilde, Haziran 2012de Sakaryada lise rencisi .C.ye (14) aralarnda iki polis mdrnn de bulunduu 31i renci 34 kiinin cinsel istismarda bulunduu iddiasyla alan dava kamuoyunda youn olarak tartld. Uzmanlar konuya ilikin olarak asl sorulmas gereken sorularn, niye koruma karar alnmad ya da korumak iin yeterli kurumumuz var m, kurumlar buna elverili mi, koruma karar alnd zaman nerede kalyor bu ocuklar, ne tr bir tedavi gryorlar? olduunu, ayrca davalar srasnda ocuklarn basnda yaplan haberler nedeniyle zarar grdn vurguladlar.65
Okullarda tek tip kyafet uygulamasnn, aileler arasndaki byk gelir fark dolaysyla yapld ve rencilere nlk ya da niforma giydirerek eitliin salanabilecei argman aslnda yoksulluu ortadan kaldrmann deil, sadece gizlemenin/ stn rtmenin amalandn gstermektedir.
4.5.7
kence ve Kt Muamele
2012de gvenlik grevlilerinin gzalt merkezleri ve cezaevlerinin yan sra, tutuklama srasnda ve resmi gzalt merkezlerinin dnda ar g kullanm, insan haklar rgtleri tarafndan ska dile getirilen bir sorun olmutur. Avrupa Komisyonu, kolluk kuvvetleri tarafndan gerekletirilen kt muamele vakalarnn saysnda ve iddetinde azalma eiliminin devam ettiini belirtirken, insan haklar rgtleri ikence ve kt muamele uygulamalarnn younluunun artmakta olduunu, cezaszlk uygulamasnn ikenceyi tevik ettiini ifade etmektedirler.66 Adalet Bakanlna bal Adli Tp Kurumu bnyesindeki kurul raporlarnn yan sra, adli tabip raporlar ile niversite veya bamsz kurulularn raporlarnn baz mahkemeler
64. Mill Eitim Bakanlna Bal Okul rencilerinin Klk ve Kyafetlerine Dair Ynetmelik, Resm Gazete, Say: 28480, 27.11.2012.
28
65. ocukla Emniyet Mdr Ayn Dosyada Yarglanamaz ve, Kurumlar Koruma iin Yeterli mi?, http://www. bianet.org/, Son Eriim:08.12.2012. 66. IHD ve TIHVnin 10-17 Aralk Insan Haklar Haftas Basn Aklamas, http://www.ihd.org.tr/index. php?option=com_content&view=article&id=2606, Son Eriim:10.12.2012.
tarafndan kant olarak kabul edilmesi olumlu bir gelimedir. Bununla birlikte Trkiye, BM Ikenceyle Mcadele Szlemesi Ihtiyari Protokoln onaylad halde, Protokoln koullar ile uyumlu Ulusal nleme Mekanizmasn henz oluturmamtr. TSKda yaanan ikence ve kt muamele iddialar da 2012de kamuoyunda geni bir ekilde tartlmtr. Temmuz 2011de Kbrsta bir askerin disiplin cezaevinde kald esnada gardiyanlarn ikencesi sonucu hayatn kaybetmesi sonras, TBMM Insan Haklarn Inceleme Komisyonu blgede incelemelerde bulundu ve bir rapor hazrlad.67 Ordudaki ikence ve kt muamele iddialarna ilikin STKlarn almalar ise son yllarda artm durumdadr. STK raporlarnda, hakaret, dayak, ar fiziksel aktiviteye zorlama, tehdit, orantsz cezalar, uykusuz brakma, yeterli salk hizmeti alamama orduda karlalan ikence ve kt muamele trleri arasnda yer almaktadr.68 2012 ylnda, gzaltnda ikence yapmaktan hkm giyen ve AIHMde Trkiyenin mahkum edilmesine yol aan polis efi Sedat Selim Ayn, terfi ettirilerek Istanbula Terrle Mcadele ube Mdr olarak atanmas, insan haklar evrelerinin tepkisini ekmitir.69 Kamu grevlilerine kar alan ikence iddialarnn adli ynden olduu kadar idari ynden de hzl ve kapsaml bir ekilde soruturulmas gerekmektedir. Ikence ve kt muamele iddialarna ilikin olarak alan idari soruturmalarn eksik yaplmas ve uzun srmesi bir yana, alan davalarda verilen hapis cezalarnn ounlukla tecil edilmesi, bir cezaszlk politikas olarak grlmektedir. Bunun yan sra, vatandalar ikence ve kt muameleye ilikin ikyet bavurusu yapmak istediklerinde, karlk olarak haklarnda, polise mukavemet davas almakla tehdit edilmektedirler. Ikence ve kt muamele sulamasyla kamu grevlileri hakknda alan dava says ile gvenlik grevlilerinin ikyetleri zerine polise mukavemet sulamasyla vatandalar hakknda alan dava says arasndaki byk fark, cezaszlk ithamlarna hakllk kazandrmaktadr.70
4.5.8
Engelliler
Ikence ve kt muamele iddialarna ilikin olarak alan idari soruturmalarn eksik yaplmas ve uzun srmesi bir yana, alan davalarda verilen hapis cezalarnn ounlukla tecil edilmesi, bir cezaszlk politikas olarak grlmektedir.
Trkiye, 3 Aralk 2008de onaylad BM Engellilerin Haklarna Ilikin Szlemenin BMye bireysel ve kolektif bavuru hakknn tannmas hususunu ieren Ek Ihtiyari Protokoln 28 Eyll 2009 tarihinde imzalamasna ramen henz onaylamamtr. Dolaysyla engelli bireylerin urad hak ihlalleriyle ilgili olarak Trkiyeden BMye bireysel bavuru henz yaplamamaktadr. Bunun yan sra, Trkiye Szlemeye taraf olmasna ramen hl bir ulusal uygulama ve denetim mekanizmas kurmamtr. BM Insan Haklar Komitesi bata olmak zere pek ok kii ve kurulu, TBMMde Engelli Haklar Aratrma Komisyonu kurulmas iin arda bulunmaktadr. Buna karlk, engellilere ynelik birok hizmette olumlu gelimeler de grlmektedir. rnein evde bakm hizmetleri yaygnlam ve engelliler iin giriimcilii tevik almalar artmtr. Bununla birlikte, engelli kiilerin istihdamn arttrma ynnde eitli sorunlar ve eksiklikler de devam etmektedir. Trkiyedeki engelli istihdam politikas zorunlu tutma ve cezalandrma stratejisini izlemektedir. Ancak lkemizdeki iletmelerin sadece yzde 2sinin engelli istihdam etmek zorunda olduu gz nne alnrsa,
67. Raporun tam metni iin bkz. Kbrs Trk Bar Kuvvetleri Komutanl 2nci Snf Askeri Ceza ve Tutukevi Inceleme Raporu, http://www.tbmm.gov.tr/komisyon/insanhaklari/docs/2012/raporlar/20_04_2012_2.pdf. 68. Zorunlu Askerlik Srasnda Yaanan Hak Ihlalleri, askerhaklari.com, Ekim 2012. 69. Emma Sinclair-Webb, Torture and impunity, Human Rights Watch, 08.08.12; AIHMin ikenceden mahkm ettii Ayn hkmete gre sicili temiz!, t24.com.tr, 02.08.2012. 70. Dayak polislere sahte rapor sulamas, Milliyet, 05.12.2012.
29
S E TA A N A L Z
zorunluluk ve cezalardan oluan bir strateji yerine engelli istihdamn arttrmak iin zendirme ve kolaylatrma aralarnn kullanlmas gerekmektedir.71 Engelli kiiler gnlk hayatta, eitim, salk, sosyal hizmetler ve kamu hizmetlerine eriimde zorluklarla karlamaya devam etmektedirler. Engellilerin Haklarna Ilikin Szlemenin ilgili kurumlarca uygulanmasnn tevik edilmesi iin zrl ve Yal Hizmetleri Genel Mdrl 2012de 4 farkl hedef gruba ynelik olarak Insan Haklar ve zrllk balkl bilgilendirme seminerleri dzenlemitir. Bu arada, kamu kurumlarnn engellilere ynelik eriim hizmetleri sunmas iin zorunlu uyum sresi uzatlm ve ertelenmitir. te yandan, akl hastanelerinin izlenmesinden ve tefti edilmesinden sorumlu bamsz bir birim de henz kurulmamtr.72
2012de yrtlen yeni anayasa almalar srasnda gayrimslim aznlklarn temsilcileri Cumhuriyet tarihinde ilk defa TBMMye davet edilerek grleri alnmtr.
4.5.9
Aznlklar ve Kltrel Haklar
2012de yrtlen yeni anayasa almalar srasnda gayrimslim aznlklarn temsilcileri Cumhuriyet tarihinde ilk defa TBMMye davet edilerek grleri alnmtr. MEB, zel retim Kurumlar Ynetmeliinde yapt deiiklikle, Ermeni, Rum ve Musevi cemaatlerine ait okullarda Trk vatanda olmayan Ermeni, Rum ve Musevi kkenli ailelerin ocuklarnn okumasnn nn amtr. Bu sayede, misafir renci uygulamasyla, Trkiyede kaak olarak alan Ermenistanl gmen ailelerin ocuklarnn eitim sorunlarna bir zm getirilmitir.73 Bunlarn yan sra, gayrimslim cemaatler tarafndan yaymlanan gazetelerin resmi ilan yaymlamasna izin veren mevzuat deiiklii de 2012de gereklemitir.74 2012de Trkiyedeki aznlklara ynelik fiziki bir saldr meydana gelmezken, Nisan 2007de Malatyada Protestann ldrlmesiyle ilgili dava ve Piskopos Padovesenin 2010 ylnda Iskenderunda ldrlmesiyle ilgili dava devam etmektedir. Mardinin Midyat ilesinde bulunan 1615 yllk Mor Gabriel Manastrna ait arazinin 276 dnmlk blm 2012 ylnda Yargtay kararyla Hazineye devredilmitir. 2008 ylndaki kadastro almalar sonrasnda balayan hukuki sre sonunda, ilk derece mahkemesinin aksi yndeki kararna ramen, Yargtay Hukuk Genel Kurulu araziyi Hazine adna tescil etti. Manastr yetkilileri, arazinin kendilerine ait olduunu kantlayan vergi beyannameleri ile 1936 ylnda Vakflar Genel Mdrlne verdikleri beyannameyi davann ilk aamasnda dosyaya eklediklerini ancak bu belgelerin dava dosyasndan kaybolduunu, karar dzeltme dilekelerinde bunlar tekrar yolladklar halde Yargtayn taleplerini reddettiini belirttiler. Yargnn vermi olduu bu karar, gayrimslim aznlklara ait vakf ve cemaatlerin Trkiyede yaad mlkiyet sorunlarna kkl zmlerin getirildii ve bu konudaki birok maduriyetin giderildii bir ortamda, yaplan reformlar glgelemi ve yurt iinden ve dndan tepkiler almtr. Trkiye, Avrupa Konseyi Ulusal Aznlklarn Korunmas Iin ereve Szlemesini ve Avrupa Blgesel ve Aznlk Dilleri artn 2012de de imzalamamtr.75 Aznlk haklar ile ilgili olarak BM Medeni ve Siyasi Haklar Szlemesine ve eitim hakk ile ilgili olarak da BM Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Haklar Szlemesine konan ekinceler hl sr71. 72. 73. 74. N. Emrah Aydnonat, Engelli Istihdamn Arttrmann Yollar, TEPAV, Haziran 2012, s.2. Avrupa Komisyonu, Trkiye 2012 Yl Ilerleme Raporu, s.35. MEBden aznlk okullar iin beklenen dzenleme, Agos, 21.03.2012. Karar No:195, Resmi Gazete, Say: 28218, 28.02.2012.
30
75. Trkiye Andora, Fransa ve Monaco ile beraber bu Szlemeyi imzalamayan drt lkeden birisidir. Bkz. http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/minorities/default_en.asp, Son Eriim:09.12.2012.
mektedir. Bu ekincelerin kaldrlmas ve sz konusu belgelerin imzalanarak onaylanmas halinde, lkemizdeki aznlklarn hak ve zgrlkleri biraz daha gvence altna alnm olacaktr.
4.5.10 Krt Sorunu

Krt sorunu, 2012de de Trkiyenin insan haklar sorunlar arasndaki yerini korudu. Dahas, Krt sorunu balamnda 2012ye iddet ve atmalarn, terr eylemlerinin ve gvenlik operasyonlaryla gvenliki politikalarn damgasn vurduunu sylemek mmkndr. 2012 ylnda gvenlik gleri ile PKK militanlar arasndaki silahl atmalar iddetini arttrarak devam etti. 01 Ocak - 31 Ekim 2012 tarihleri arasnda 123 asker yaamn yitirirken, 300n zerinde de PKK militan ldrld.76 PKK tarafndan gerekletirilen saldrlar AB de dahil olmak zere, uluslararas kamuoyu tarafndan knanrken, zaman zaman gvenlik gleri mensuplarnn yan sra, siyasetilerin ve sivillerin karlmas ciddi tepkilere neden oldu. 28 Aralk 2011de rnakn Uludere ilesine bal Ortasu (Roboski) ky yaknlarnda Irak snrndan Trkiyeye kaak olarak geen kyllerden 34nn sava uaklar tarafndan bombalanarak ldrlmesi sonras alan soruturmalarn effafl ve etkililii konusunda dile getirilen kayglar ve yaplan eletiriler aralksz devam etmitir. Ayn ekilde, olayla ilgili olarak askeri veya sivil makamlar tarafndan zr dilenmemesi, tepkilere neden olmutur. TBMM Insan Haklarn Inceleme Komisyonunun konuyla ilgili hazrlad rapor da, henz aklanmamtr. Tm bu gelimeler, zellikle lenlerin yaknlar tarafndan, sulularn korunarak olayn rtbas edilmek istendii eklinde deerlendirilmitir. PKKnn ehir yaplanmas olarak bilinen Koma Ciwaken Kurdistan-Krdistan Topluluklar Birlii/Trkiye Meclisi (KCK/TM) adl yasad yaplanmaya kar lke genelinde yrtlen operasyonlar 2012 ylnda da srmtr. Aralarnda milletvekilleri, belediye bakanlar ve yerel ynetim temsilcilerinin de bulunduu binlerce kiinin uzun tutukluluk hali, lkenin gneydousunda gerilimin olaanst trmanmasna yol amaktadr. Insan haklar balamnda Krt sorunu etrafnda yaplan tartmalarn odan, anadilde eitim hakk oluturmutur. Ana dilde eitim, uluslararas szlemelerle gvence altna alnm olan nemli haklardan birisidir. Eitimde ana dilinin kullanlmas, siyasi bir mcadelenin enstrman olarak kullanlmak ve deerlendirilmek yerine, ocuun geliimiyle ilgili pedagojik ve insani bir sorun olarak ele alnmas gereken bir haktr. Dolaysyla ana dilinin semeli bir dersle retilmesi, bu hakkn karlanmas anlamnda kabul edilebilir bir uygulama deildir. Bununla birlikte, MEB, 2012-2013 eitim retim ylndan itibaren geerli olacak mfredatta Yaayan Diller ve Leheler dersine yer vermitir. Buna gre, ilkokullarda, en az 10 rencinin bavurmas halinde, Krte ve erkezce gibi dil ve leheler semeli ders olarak okutulabilecektir. Halk tarafndan ok yetersiz bulunmasna ramen, Krte dersi, Dou ve Gneydou illerinde en fazla seilen dersler arasnda yer almtr.77 Bunun yan sra, YK Zaza ve Krmani Krtesini de kapsayan Dou Dilleri ve Edebiyatlar Blmnn kurulmas iin Tunceli niversitesi tarafndan yaplan bavuruyu Aralk 2011de onaylamtr. Mardin Artuklu ve Mu Alparslan niversitelerinde Krte zerine lisans ve lisansst dersler devam etmektedir. Tm bu uygulamalar, ana
31
76. 77. 2002: 6 ehit, 2012: 123 ehit, http://www.ntvmsnbc.com/id/25404614, Son Eriim:09.12.2012. renciler en ok o dersi seti, Sabah, 24.09.2012.
Krt sorunu balamnda 2012ye iddet ve atmalarn, terr eylemlerinin ve gvenlik operasyonlaryla gvenliki politikalarn damgasn vurduunu sylemek mmkndr.
S E TA A N A L Z
dilde eitim hakknn tam kullanm yolunda atlm olumlu admlar olarak deerlendirmek ve bu dorultuda hazrlklar yrtmek gerekmektedir. Buna karlk, KCK davalar ile 2009 ylnda balayan ana dilde savunma krizinin zmne ynelik dzenlemeler de 2012de ele alnmtr. AK Parti Byk Kongresinde belirtilen taahhtler arasnda yer alan ve cezaevlerinde balayan alk grevleri ile hzlandrlan anadilde savunma ile ilgili yasal dzenleme,78 TBMM Adalet ve Insan Haklarn Inceleme Komisyonlarnda grldkten sonra Aralk 2012de Meclis gndemine alnmtr. Ne var ki, KCK davalar bata olmak zere, Krt sorunu etrafnda yllardan beri yaanan pek ok sorunun zmnde nemli roller oynayacak byle bir dzenlemenin Mecliste grlp yasalamas, 2013 ylna kalacak gibi gzkmektedir. Oysa bu konunun ncelikle ele alnmas gerekmektedir. Bir dier olumlu gelime olarak da, Terr ve Terrle Mcadeleden Doan Zararlarn Karlanmas Hakknda Kanunun uygulama sresinin Nisan 2012den itibaren bir yl daha uzatlmasn not etmek gerekmektedir. Bu erevede, Eyll ayna kadar Zarar Tespit Komisyonlarna 361.391 bavuru yaplmtr. Bu bavurulardan 305.758i deerlendirilerek, 166.158 bavuru ile ilgili tazminat denmi, 139.600 bavuru da reddedilmitir.79 Anayasa ve Siyasi Partiler Kanunu da dhil olmak zere, mevzuatta yer alan Trke dndaki dillerin kullanmna ilikin kstlamalar hl srmektedir. Bunun yan sra, yerel ynetimlerin Trke dndaki dilleri kullanmalarna izin verilmesi ve bu dorultuda Belediye Kanununda reform yaplmasna ilikin Avrupa Konseyi Yerel ve Blgesel Ynetimler Kongresinin 2007 yl 229 sayl Tavsiye Karar80 halen uygulanmamaktadr. Oysa Trkiyede Krtlerin talepleri, bireysel hak ve zgrlklerle snrl olmayp, belli bal siyasi talepleri de iermektedir. Bu kapsamda, ademi merkeziyetilii esas alan, merkezi ynetimin kimi yetkilerini devrederek yerel ynetimleri glendiren kkl bir demokratik ynetim reformu, Krt sorunu etrafndaki bir ok talebin karlanmasn da salayacaktr. Dolaysyla Krt sorununun zmne ynelik projeksiyonlara, yerel ynetimlerin glendirilmesi perspektifiyle yaklalmas artk bir zorunluluk halini almtr.
Anayasa ve Siyasi Partiler Kanunu da dhil olmak zere, mevzuatta yer alan Trke dndaki dillerin kullanmna ilikin kstlamalar hl srmektedir.
4.5.11 Mlteciler
2012de Trkiyede bulunan mlteciler ve snmaclarla ilgili olarak da olumlu admlar atld. Nitekim Avrupa Komisyonu da, geri gnderme merkezlerindeki muamele ve gzalt koullarnn nceki dneme gre iyiletiini, kolluk kuvvetleri ile merkezi ve yerel ynetimlerin, uygulamalarn gelitirdiklerini belirtmektedir.81 Trkiyenin g ve iltica alannda temel politikalarn yeniden ekillendirecek olan Yabanclar ve Uluslararas Koruma Kanunu Tasars 27 Haziran 2012 tarihinde TBMM Iileri Komisyonunda oybirlii ile kabul edildi ve TBMM Genel Kuruluna sevk edildi. Insan Ticaretiyle Mcadele ve Madurlarn Korunmas Hakknda Kanun Tasars Tasla zerine almalar ise halen devam etmektedir.
78. Ceza Muhakemesi Kanunu ile Ceza ve Gvenlik Tedbirlerinin Infaz Hakknda Kanunda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun Tasars, http://www2.tbmm.gov.tr/d24/1/1-0708.pdf, Son Eriim: 10.12.2012. 79. Avrupa Komisyonu, Trkiye 2012 Yl Ilerleme Raporu, s.42. 80. Tavsiye kararnda Trkeden baka dilleri konuan Trk vatandalarnn kltrel haklarnn ve zgrlklerinin kstland, kamu hizmetlerinin salanmasnda Trke dndaki dilleri kullanmalar nedeniyle yerel yneticilere kar alnan tedbirlerin tm diller iin tutarl bir ekilde uygulanmad vurgu yaplan noktalard. Kararn tam metni iin bkz. Recommandation 229 (2007) Dmocratie locale en Turquie, Conseil de lEurope, 20 Novembre 2007. 81. Avrupa Komisyonu, Trkiye 2012 Yl Ilerleme Raporu, s.42-43.
32
Trkiye, Mltecilerin Hukuki Statsne Ilikin 1951 Szlemesini 1961 ylnda, bu Szlemeye ek 1967 Protokoln de 1968 ylnda onaylamasna ramen, Szlemeye koyduu corafi ekinceyi halen kaldrmamtr. Buna gre, Trkiye yalnzca Avrupadan gelenleri mlteci prosedrne tabi tutarken, Avrupa dndaki lkelerden gelenler iin ise geici ikamet izni tanmaktadr. Yllardr eletirilen corafi ekincenin artk kaldrlmas gerekmektedir. BM verilerine gre, Haziran 2012 itibariyle Trkiyede mlteci ve snmac olarak 22.640 kii bulunmaktadr.82 Bu rakama Mart 2011den beri Suriyede yaanan i sava nedeniyle Trkiyeye snanlar dahil deildir. 21 Kasm 2012 itibariyle Suriyeden gelenler iin kurulan 13 adr kent, 1 geici kabul merkezi ve 1 adet konteynr kentte 123.747 Suriye vatanda bulunmaktadr.83 Trkiyenin Suriye vatandalarna salad insani yardm, bata BM olmak zere, uluslararas toplum tarafndan takdirle karlanmakla birlikte,84 Suriyeli mltecilerin geici koruma tabir edilen bir politika erevesinde lkeye kabul edilmesi ve sadece temel ihtiyalarnn karlanmas, Trkiyede snma arayan dier uyruklarn tabi olduu bireysel bavuru prosedrne tabi tutulmamas ve Suriyeli mltecilerin BMMYK araclyla nc lkeye yerletirilme seeneinden yararlanamamas, STKlar tarafndan eletirilmektedir.85 BM tarafndan 18 Aralk 1990 tarihinde kabul edilen ve Trkiye tarafndan 26 Nisan 2001 tarihinde onaylanan Tm Gmen Iilerin ve Aile Fertlerinin Haklarnn Korunmasna Dair Uluslararas Szlemenin 40. maddesine konulan ekince halen kaldrlmamtr.86 Trkiye, Szlemenin 76 ve 77. maddelerine ilikin bildiriminde ise Szlemenin uygulanmasnn denetlenmesi amacyla oluturulacak Komitenin yetkisini ilerideki bir tarihte tanyacan belirtmitir. Bu yetki halen tannmamtr. Bununla birlikte, sz konusu Szlemeyi bugne kadar Bosna-Hersek Cumhuriyeti ve Trkiye dnda Avrupadan hibir devletin imzalamadn da belirtmek gerekir. Afrika, Orta Dou, Asya lkelerinde yaayan mltecilerin Trkiyeden Yunanistana Ege Denizi zerinden kaak yollarla ulamaya almas, Sahil Gvenlik ekiplerinin son yllarda ald daha sk nlemlere ramen devam etmektedir. Bu yolculuklar srasnda batan baz teknelerde yaamn yitirenlerin birou resmi kaytlara bile girmezken, bilinen tekne facialarnn en by, 6 Eyll 2012de meydana gelmitir. Izmir aklarnda batan mlteci teknesinde 61 kii hayatn kaybetmitir.87
Trkiye yalnzca Avrupadan gelenleri mlteci prosedrne tabi tutarken, Avrupa dndaki lkelerden gelenler iin ise geici ikamet izni tanmaktadr. Yllardr eletirilen corafi ekincenin artk kaldrlmas gerekmektedir.
4.5.12 Nefret Sular

Yeni bir anayasa yapm srecinin devam ettii Trkiyede nemli sorunlardan birisi de uzun yllardr sren polarizasyon ve ayrmclk politikalarndan kaynaklanan nefret sylemi ve nefret sulardr. zellikle son yllarda arta geen farkl etnik ve dini gruplara ve dezavantajl kesimlere ynelik hogrszlk ve ayrmclklar, eitli nefret sularnn ilenmesine yol amtr. Bu sular imdiye kadar nefret sular kapsamnda
82. http://www.unhcr.org/cgi-bin/texis/vtx/page?page=49e48e0fa7f&submit=GO, Son Eriim: 08.12.2012.
83. Babakanlk Afet ve Acil Durum Ynetimi Basn Duyurusu, http://www.afad.gov.tr/TR/HaberDetay. aspx?ID=12&IcerikID=857, 84. Ban Ki-Moon: Suriye konusunda uluslararas camia ve BM birlikte almal, Zaman, 07.12.2012. 85. Mlteci Haklar Koordinasyonu Basn Aklamas, http://www.multeci.org.tr/?p=771, Son Eriim: 08.12.2012. 86. 87. Bkz: http://www2.ohchr.org/english/law/cmw.htm, Son Eriim: 08.12.2012. Izmirde mlteci teknesi batt 61 kii ld, Hrriyet, 07.09.2012.
33
S E TA A N A L Z
cezalandrlmad gibi, tam tersine, cezaszlk tartmalarna da neden olmaktadr. Ne yazk ki, 2012de de nefret sularyla ilgili herhangi bir dzenleme yaplmamtr. Fakat bu konu Mecliste gndeme gelmi ve eitli yasa tasla almalar yaplmtr. niversiteler ve STKlar hem bu konuda eitli raporlar hazrlam hem de nefret sularnn mevzuata girmesi iin birtakm almalar yrtmlerdir. zellikle Islam dininin kutsal deerlerine ve Mslmanlara hakaret ettii gerekesiyle dnya genelinde pek ok protestoya yol aan Mslmanlarn Masumiyeti adl film sonrasnda yaanan olaylar ve Islamofobia tartmalarndan sonra Trkiyedeki karar vericiler de bu konuyu konumaya balamlardr.
Ayrmclk, nefret sylemi ve nefret sularna ynelik olarak yaplacak dzenlemeler, hem ayrntl ereve tanmlar iermeli hem de sz konusu cezaszlk problemini ortadan kaldracak caydrc hkmler ihtiva etmelidir.
2013de bu konuda birtakm dzenlemeler yaplmas beklenmektedir. Ayrmclk, nefret sylemi ve nefret sularna ynelik olarak yaplacak dzenlemeler, hem ayrntl ereve tanmlar iermeli hem de sz konusu cezaszlk problemini ortadan kaldracak caydrc hkmler ihtiva etmelidir. eitli uzmanlarn ve STKlarn bu konuda yaptklar almalarla, kayda deer bir literatr zaten olumu durumdadr.88 nemli olan, karar vericilerin, bu sorunu gerekten gndemlerine alarak, kapsaml bir dzenlemeyi bir an nce gerekletirmeleridir. Bununla birlikte, nefret sylemine ve nefret sularna dair bir dzenleme olmamasna ramen, yargdan bu konuda olumlu kararlar da kabilmektedir. rnein, Statko Dergisi Genel Koordinatr Okan Ban Ocak-ubat 2012 tarihli sayda, Agos Gazetesi Genel Yayn Ynetmeni Hrant Dinkin katili Ogn Samast hakknda vg ieren ifadeler kullanmas zerine Irkla ve Milliyetilie Dur De Giriimi tarafndan yaplan su duyurusu sonras alan dava, Aralk 2012de sonuland. Mahkeme, suu ve suluyu vme, halk kin ve dmanla sevk etme, tahrik veya aalama, kiinin hatrasna hakaret ve su ilemeye tevik sularndan Baa 1 yl 3 aylk hapis cezas verdi.
5.
SONU
2012 boyunca, hukuk devletini pekitirmeye, yargnn sorunlarn zmeye, insan haklarn koruyup gelitirmeye ve nihayet demokrasiyi pekitirmeye ynelik pek ok dzenleme yaplm ve yeni mekanizmalar oluturulmutur. Yeni dzenleme ve kurumlarn bir ksm, byk umutlar dourmusa da, bazlarnn kimi kamu kurumlarnn i ykn hafifletmeye ynelik gerekletirildiini, baz yasa ve kurumlarn ise, ihtiyatla hatta umutsuzlukla karlandn belirtmek gerekmektedir. rnein, yaplan yeni dzenlemelerle, yargnn nnde bekleyen dosya says kayda deer lde azalmaya balam, cezaevlerinin kapasitesinin ok stndeki younluk nispeten azalmtr ancak yargdaki reform ihtiyac ortadan kalkmamtr. Hukuk Uyumazlklarnda Arabuluculuk Kanunu, Kamu Denetilii Kurumu Kanunu, Trkiye Insan Haklar Kurumu Kanunu gibi yasalar, bir yandan birok uyumazln yargya intikal etmeden zmlenmesi ya da insan haklar asndan kamu idaresinin daha etkin denetimi yolunda umutlar arttrm ama bir yandan da yaplan atamalar ve alma tempolar etrafnda ciddi tartmalar yaanmtr. Blge adliye mahkemeleri ve adli kolluk tekilat, 2012de de kurulamamtr. Buna karlk, Anayasa Mahkemesine bireysel bavuru yolunun 23 Eyll 2012 gnnden iti34
88. Bu konuda Insan Haklar Ortak Platformu (IHOP)nun almalarna www.ihop.org.tr adresinden; Insan Haklar Aratrmalar Dernei (IHAD)nin almalarna www.ihad.org.tr adresinden; Sosyal Deiim Derneinin almalarna http://www.sosyaldegisim.org adresinden ulalabilir.
baren kullanlmaya balanmas, 2012nin en nemli gelimelerinden birisi olarak not edilmelidir. Ancak bireysel bavuru yolunun Anayasa ve AIHSnde yer alan haklarla snrlanm olmas, hl giderilmesi gereken bir sorun olarak ortada durmaktadr. te yandan, yeni anayasa sreci, balangta aklanan takvim gerei yl sonunda tamamlanmam olsa da, genel olarak bu sre, lke iin yeni ve ok nemli bir tecrbe olarak deerlendirilmi ve toplumun yeni anayasa beklentisi aynen srmtr. zel yetkili mahkemeler kaldrlm ama hukuk devleti ilkesine ve adil yarglanma hakkna aykr biimde istisnai yetki kullanan yarg kurumlarndan vazgeilmemi; bunlarn yerine blge terr mahkemeleri ihdas edilmitir. 12 Eyll, 28 ubat gibi darbe ve mdahalelerle, Ergenekon, Balyoz vb. yasad oluumlarla ilgili yarglamalar 2012de devam etmi ama yarg, bu davalarla ilgili uzun tutukluluk sresi bata olmak zere eitli speklasyonlar ortadan kaldramamtr. Ayn ekilde, bu yasad oluumlarda yer alan gvenlik grevlilerinin kiilere kar iledii sularla ilgili etkin soruturma ve kovuturma yaplmas, 2012de de mmkn olmamtr. Uludere/Roboski ve Afyondaki cephanelikte yaanan patlama olay bata olmak zere, gvenlik grevlilerinin cezaszlk politikasyla himaye edildii iddialar srmtr. 2012nin alt izilmesi gereken olumlu gelimelerinden birisi de, TBMM Darbe ve Muhtralar Aratrma Komisyonu raporu olmutur. Bu raporun gereklerinin yerine getirilmesi bata olmak zere, 2013te Krt meselesi, ifade zgrl, din zgrl, rgtlenme zgrl, cezaevleri, kadn haklar, ocuk haklar, ikence ve kt muamele, engelli haklar, aznlklar, mlteciler, vb. pek ok alanda nemli ilerlemeler olsa da, hala zlmeyi bekleyen ciddi sorunlar bulunmaktadr. Ayrmclk, nefret sylemi ve nefret sularyla ilgili hem bu kavramlar uluslararas standartlara uygun tanmlayan ereve yasalarn karlmas hem de bu tr sularn caydrc yaptrmlara balanmas gerekmektedir.
Yeni dzenleme ve kurumlarn bir ksm, byk umutlar dourmusa da, bazlarnn kimi kamu kurumlarnn i ykn hafifletmeye ynelik gerekletirildiini, baz yasa ve kurumlarn ise, ihtiyatla hatta umutsuzlukla karlandn belirtmek gerekmektedir.
35
2012 boyunca, hukuk devletini pekitirmeye, yargnn sorunlarn zmeye, insan haklarn koruyup gelitirmeye ve nihayet demokrasiyi pekitirmeye ynelik pek ok dzenleme yaplm ve yeni mekanizmalar oluturulmutur. Yeni dzenleme ve kurumlarn bir ksm, byk umutlar dourmusa da, zellikle kimi kamu kurumlarnn i ykn hafifletmeye ynelik olarak karlan baz yasalarn ya da oluturulan kurumlarn ise, daha ihtiyatla karlandn belirtmek gerekmektedir. rnein, yaplan yeni dzenlemelerle, yargnn nnde bekleyen dosya says kayda deer lde azalmaya balam, cezaevlerinin kapasitesinin ok stndeki younluk nispeten azalmtr ancak bunlar, yargdaki reform ihtiyacn ortadan kaldramamtr. Hukuk Uyumazlklarnda Arabuluculuk Kanunu, Kamu Denetilii Kurumu Kanunu, Trkiye Insan Haklar Kurumu Kanunu gibi yasalar, bir yandan birok uyumazln yargya intikal etmeden zmlenmesi ya da insan haklar asndan kamu idaresinin daha etkin denetimi yolunda umutlar arttrm ama bu kurumlarla ilgili yaplan atamalar ve alma tempolar etrafnda ciddi tartmalar yaanmtr. Blge adliye mahkemeleri ve adli kolluk tekilat, 2012de de kurulamam ama buna karlk, Anayasa Mahkemesine bireysel bavuru yolu, 23 Eyll 2012 gnnden itibaren kullanlmaya balanmtr. te yandan, yeni anayasa sreci, balangta aklanan takvim gerei yl sonunda tamamlanmam olsa da, genel olarak bu sre, lke iin yeni ve ok nemli bir tecrbe olarak deerlendirilmi ve toplumun yeni anayasa beklentisi aynen srmtr. Uludere/Roboski ve Afyondaki cephanelikte yaanan patlama olay bata olmak zere, gvenlik grevlilerinin cezaszlk politikasyla himaye edildii iddialar srmtr. Krt meselesi bata olmak zere, ifade zgrl, din zgrl, rgtlenme zgrl, cezaevleri, kadn haklar, ocuk haklar, ikence ve kt muamele, engelli haklar, aznlklar, mlteciler, vb. pek ok alanda nemli ilerlemeler olsa da, hala zlmeyi bekleyen ciddi sorunlar bulunmaktadr. 2013te, ayrmclk, nefret sylemi ve nefret sularyla ilgili hem bu kavramlar uluslararas standartlara uygun tanmlayan ereve yasalarn karlmas hem de bu tr sularn caydrc yaptrmlara balanmas gerekmektedir.
YILMAZ ENSAROLU, Direktr, SETA Hukuk ve Insan Haklar YAVUZ GTRK, Aratrma Asistan, SETA Hukuk ve Insan Haklar HSEYIN KIRMIZI, Aratrma Asistan, SETA Hukuk ve Insan Haklar Cem Duran Uzun, retim yesi, ankaya niversitesi Hukuk Fakltesi
S E TA | S YA S E T, E K O N O M V E T O P L U M A R A T I R M A L A R I VA K F I Nenehatun Caddesi No: 66 GOP ankaya 06700 Ankara TRKIYE Te l : + 9 0 3 1 2 . 5 5 1 2 1 0 0 | Fa k s : + 9 0 3 1 2 . 5 5 1 2 1 9 0 www.setav.org | info@setav.org S E TA | Wa s h i n g t o n D. C . O f f i c e 1025 Connec ticut Avenue, N.W., Suite 1106 Washington, D.C., 20036 Te l : 2 0 2 - 2 2 3 - 9 8 8 5 | Fa k s : 2 0 2 - 2 2 3 - 6 0 9 9 www.setadc.org | info@setadc.org

2012&#39;de Hukuk

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

2012&#39;de Hukuk

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Analiz

YILMAZ ENSAROLU, YAVUZ GTRK, HSEYIN KIRMIZI, CEM DURAN UZUN

2012DE HUKUK VE NSAN HAKLARI

2012DE HUKUK VE NSAN HAKLARI

Yeni Anayasa Sreci

2012DE HUKUK VE NSAN HAKLARI

Kronoloji 12 Haziran 2011

11 Eyll 2012 26 Ekim 2012 6 Kasm 2012

TBMM nsan Haklarn nceleme Komisyonu

2012DE HUKUK VE NSAN HAKLARI

7 Haziran 2012 14 Haziran 2012 21 Haziran 2012 2 Temmuz 2012

2012DE HUKUK VE NSAN HAKLARI

Anayasa Mahkemesine Bireysel Bavuru Yolu

zel Yetkili Mahkemeler

2012DE HUKUK VE NSAN HAKLARI

2012DE HUKUK VE NSAN HAKLARI

Hrant Dink Cinayeti Davas

Faili Mehul Cinayetler ve JTEM Davalar

Malatya Zirve Yaynevi Davas

NSAN HAKLARI AISINDAN 2012

2012DE HUKUK VE NSAN HAKLARI

TBMM Darbe ve Muhtralar Aratrma Komisyonu

Askeri cephanelikte patlama: 25 ehit, http://www.ntvmsnbc.com/id/25379685/, Son Eriim: 22.11.2012.

Uluslararas nsan Haklar Hukukuna Uyum

2012DE HUKUK VE NSAN HAKLARI

nsan Haklar Alannda Kurumsallama

2012DE HUKUK VE NSAN HAKLARI

nsan Haklar Sorunlar

45. 46. 47.

2012DE HUKUK VE NSAN HAKLARI

rgtlenme ve Toplanma zgrl

Islam dininin ibadet yeri camidir, Vatan, 09.07.2012.

Kanunun t am metni iin bkz: Resmi Gazete, Say: 28261, 11.04.2012.

2012DE HUKUK VE NSAN HAKLARI

2012DE HUKUK VE NSAN HAKLARI

63. Deerlendirme raporunun tam metni iin bkz: http://www2.ohchr.org/english/bodies/crc/docs/co/ CRC_C_TUR_CO_2-3.pdf.

2012DE HUKUK VE NSAN HAKLARI

Aznlklar ve Kltrel Haklar

2012DE HUKUK VE NSAN HAKLARI

4.5.10 Krt Sorunu

2012DE HUKUK VE NSAN HAKLARI

4.5.12 Nefret Sular

2012DE HUKUK VE NSAN HAKLARI

You might also like

2012'de Hukuk

2012'de Hukuk