Professional Documents
Culture Documents
Torture Control Mechanism
Torture Control Mechanism
k|sfzs
P8\ef]s;
] L kmf]/d, g]kfn
kljqKof/f dfu{!^, afn'jf6f/
sf7df8f},F kf]= a= @!&(*
kmf]g (&&!$$#)(%!, $$!&#(&
ofS; (&&!$$#&$$)
O{d]n M info@advocacyforum.org.np
j]e M www.advocacyforum.org
n]cfp6se/ l8hfOg
lszf]/ k|wfg
sf7df8f},F g]kfndf d'lb|t
ljifo;"rL
k|fSsyg
k|sfzsLo
!= kl/ro
@ = /fli6o ;+oGq;DjGwL lg0f{osf] k|lqmof
@=! kl/ro
@=@ kf/blz{tf / ;xeflutf
@=# ;"rgf
@=$ PkL6Lsf ;'emfj
#= p2]Zo tyf sfof{b]z
#=! lgoldt e|d0f k|0ffnL
#=!=! /f]syfd e|d0f
#=!=@ lgoldt e|d0f
#=!=# e|d0f k|0ffnL
#=!=$ PkL6Lsf ;'emfj
#=@ sxfF e|d0f ug]{ <
#=@=! kl/ro
#=@=@ If]qflwsf/ tyf lgoGq0f
#=@=# y'gfsf cgflws[t :yfg
#=@=$ PkL6Lsf ;'emfj
!
&
*
*
!)
!!
!#
!$
!$
!^
!&
!*
!*
!(
@)
@@
@&
#=#
$=
%=
^=
sfof{b]z
#=#=! e|d0fdf cfwfl/t /rgfTds ;+jfb
#=#=@ cGt/f{li6o dfkb08tkm{sf] k|ult
#=#=# cltl/Qm sfof{bz
]
#=#=$ PkL6Lsf ;'emfj
#=$ e|d0fsf] ;doqmd
#=$=! kl/ro
#=$=@ e|d0fsf k|sf/
#=$=# ljleGg y'gf :ynsf] e|d0fsf] ;doqmd
#=$=$ PkL6Lsf ;'emfj
:jfoQtf
$=! kl/ro
$=@ :jfoQtfsf cfwf/
$=# :jtGq ;b:o / sd{rf/L
$=$ lgo'lQm k|lqmof
$=% ljz]ifflwsf/ / pGd'lQm
$=^ cfly{s :jfoQtf
$=& PkL6Lsf ;'emfj
;b:otf
%=! ljz]if1tf
%=@ n}ls ;Gt'ng tyf hftLo / cNk;+Vossf] k|ltlglwTj
%=# PkL6Lsf ;'emfj
e|d0f;DaGwL k|Tofe"lt / clwsf/sf] ;Ddfg
^=! y'gfsf ;a} If]qsf] kx'r
F
^=!=! y'gfsf h'g;'s} :yfgsf] kx'r
F
^=!=@ e|d0fsf nflu :yfgsf] rog
^=!=# cfsl:ds e|d0f
^=@ ;"rgfdf kx'r
F
^=# JolQmk|ltsf] kx'r
F
^=$ aGbL, sd{rf/L tyf cGosf] ;'/Iff
^=% PkL6Lsf ;'emfj
@*
@*
#)
#)
##
#$
#$
#%
#(
$@
$%
$^
$&
$*
%)
%@
%^
%(
^!
^@
^#
^%
^&
^*
^*
^(
^(
&#
&%
&&
&(
*!
*@
*^
*&
*(
(#
(&
(*
((
((
!)#
!)%
!)&
!)*
!)(
!!!
!!@
!!#
!!#
!!^
!!(
!@!
cg';r
" L ! M P]lR5s cfn]v
cg';r
" L @ M k]l/; l;4fGt
!@%
!$&
k|fSsyg
P;f]l;P;g km/ b lk|eG] ;g ckm 6r{/ -PkL6L_ oftgf lj/f]wL cGt/f{li6o u}/;/sf/L
;+:yf xf] . oftgfsf] /f]syfdsf nflu of] ;+:yf ;+;f/e/ sfo{/t 5 . ljz]iftM
o;n] y'gfdf lbOg] oftgf /f]syfdsf nflu :jtGq JolQmf/f y'gf :yn lgoldt
lg/LIf0f e|d0f ug{] k|lqmof;Fu ;DalGwt lgoGq0fsf ;+oGqxsf] :yfkgf / ljsf;
tyf k|j4{gsf] sfd ul//x]sf] 5 . of] p2]Zo k"/f ug{sf nflu PkL6Ln] ;+oQ
' m
/fi6;3
+ Lo oftgf tyf cGo q"m/, cdfgjLo jf ckdfghgs Jojxf/ tyf ;hfo
lj?4sf] dxf;lGwsf] P]lR5s cfn]v cfTd;ft / sfof{Gjog ug{] ljifodf s]Gb|Lo
e"ldsf lgjf{x ul//x]sf] 5 .
of] ;xof]uL lgb]l{ zsfsf] d'Vo p2]Zo P]lR5s cfn]vdf ePsf] oftgf /f]syfdsf
nflu /fli6o ;+oGqsf] k|efjsf/L :yfkgf / sfof{Gjogsf nflu cfjZos kg]{
ljifoxdfly ;'emfj lbg'sf] ;fy} P]lR5s cfn]vdf ePsf] pQm Joj:yfsf] ljifodf
l6Kk0fL;lxt PkL6Lsf] wf/0ff k|l] ift ug'{ xf] . of] ;'emfj oftgf /f]syfdsf nflu
/fli6o ;+oGq s:tf] agfpg] eGg] ;DaGwdf ljz]ifu/L ;/sf/L cyjf gful/s
;dfhsf ;/f]sf/jfnfxsf] e"ldsf;Fu ;DalGwt 5 . t;y{ of] lgb]l{ zsf P]lR5s
cfn]vsf] af/]df s]xL k"j{ hfgsf/L e};s]sf] cg'dfgdf cfwfl/t 5 / o;sf] p2]Zo
oL b:tfj]hxsf] k|f/lDes hfgsf/L lbg' xf]Og .1
1
P]lR5s k|nv
] ;DaGwL yk hfgsf/Lsf nflu x]gx{' f];\ P;f]l;P;g km/ b lk|eG] ;g ckm 6r{/ / OG6/ cd]l/sg
OlG:6Ro"6 ckm Xo"dg /fO6\;, oftgf tyf cGo q"m/, cdfgjLo jf ckdfghgs Jojxf/ tyf ;hfo
lj?4sf] dxf;lGwsf] P]lR5s k|nv
] , P Dofg'on km/ lk|eG] ;g -h]ge
] fsf]:6fl/sf, @))%_, www.apt.ch
of] eGbf klxn] /fli6o ;+oGq;DaGwL PkL6Ln] tof/ kf/]sf] k|f/lDes k'l:tsf
-8]af| n / ;fjl/gf cf]e/;gn] gf]eD] a/ @))# df n]vs
] f] n]v @))$ sf] cf]kLSof6M
P Dofg'cn km/ lk|eG] ;gdf ;dfj]z 5_ ;+oQ
' m /fi6;3+ sf] dxf;efn] @))@ df
P]lR5s cfn]v kfl/t u/] nuQ} tof/ kfl/Psf] lyof] . To;kl5sf jif{xdf w]/} s'/f
ePsf 5g\ . of] k'l:tsf tof/ ub}{ ubf{ P]lR5s cfn]v nfu" ePsf] 5 / ;'?df x:tfIf/
ug]{ b]zx oftgf /f]syfdsf nflu /fli6o ;+oGq :yfkgf ug{ nflu/x]sf 5g\ . yk
x:tfIf/sf nflu jftfj/0f agfpg] sfd lg/Gt/ eO/x]sf] 5 . ;+oQ
' m /fi6;3+ Lo
dfgjclwsf/ pRRffo'Qmsf] sfof{no, kIf /fi6 / u}/;/sf/L ;+:yf o; k|nv
] cGtu{t
cGt/f{li6o pk;ldltsf] r'gfj, a}7s / e|d0fsf] tof/Ldf h'6]sf 5g\ .
o; kl/k|I] fdf ljz]ifu/L P]lR5s cfn]v cGtu{tsf] /fli6o ;+oGqsf] cy{ / o;sf]
Jofjxfl/s sfof{Gjogsf] ;DaGwdf k|fljlws ;xof]u dfu u/]/ PkL6Ldf y'k|}
cg'/f]wx k|fKt ePsf 5g\ . t;y{ /fli6o ;+oGq agfpg] qmddf ;/f]sf/jfnfxn]
;fdgf ug'k{ g]{ r'gf}tLxsf] ;dfwfgsf pkfox ;lxtsf] of] gofF / lj:t[t
lgb]l{ zsf tof/ kfl/Psf] xf] . oL zLif{s cGt/f{li6o pk;ldltn] cfufdL jif{df
bIftf ljsf; ug{ vf]hs
] f ljifo klg x'g\ .
/fli6o ;+oGqsf] sfof{Gjogdf cGo /fi6xn] s] u/]sf 5g\ eGg] s'/f hfGg /fli6o
;/f]sf/jfnfx a9L pT;'s /xG5g\ . To;}n] of] lgb]{lzsfdf lgoldt kdf
cWofjlws ul/Psf ljleGg b]zsf /fli6o ;+oGqsf] l:ylt;DaGwL k|ltj]bgx
;dfj]z ul/Psf 5g\ -x]gx{' f];,\ www.apt.ch/nmp_ . /fli6o ;+oGq :yfkgf ug]{
;DaGwdf ljleGg b]zn] k|of]u u/]sf tl/sfx, klxn] g} ePsf /fli6o lgsfo jf
;+oGqnfO{ ;dfj]z ug]{ ;DaGwdf t'ngfTds cWoog cToGt dxjk"0f{ x'G5 . t/
oxfF pNn]lvt s'/fxnfO{ PkL6Ln] :jLsf/ u/]sf] jf /fli6o ;+oGqsf nflu rflxg]
;a} zt{x k"/f u/]sf] cy{df lng' x'bF g} .
of] lgb]l{ zsf oftgf /f]syfdsf nflu /fli6o ;+oGq lgdf{0f ug]{ s'/fdf s]lGb|t 5
eGg] a'g' h?/L 5 . To;}n] oxfF o; ;+oGqsf] sfof{bz
] sfof{Gjogsf nflu kfngf
ug'{ kg]{ sfo{ljlwsf af/]df ck|ToIf kdf dfq 5nkmn ul/Psf] 5 . sfo{ljlwsf
;DaGwdf lj:t[t hfgsf/L PkL6Lsf] 5'} k|sfzg -df]lg6l/ Kn];;
] ckm b l86]G;gM
c k|flS6sn ufO8, @))$_ df kfpg ;lsG5 . of] / c ;|ft] xsf nflu
www.apt.ch x]g'{xf];\ .
cGTodf PkL6Lsf d]/f ;xsdL{sf ;fy} d:of}bf k'g/fjnf]sg / l6Kk0fL ug]{ 8]af| n,
dfNsf]Nd OefG;, PG6]g/ xfn 8] pNkm / Ogf Ol:6g]/6] nufot ;a}nfO{ wGojfb lbg
rfxG5' .
df6 kf]nf8{
PkL6L sfg'gL ;Nnfxsf/
h]ge
] f, cS6f]a/ @))^
k|sfzsLo
g]kfnn] oftgf lj?4sf] dxf;lGwnufot bh{geGbf a9L dfgjclwsf/ ;lGwdf
x:tfIf/ u/L oftgf lj?4 k|lta4tf hfgfO;s]sf] 5 . g]kfnsf] ;+ljwfg @)$& x'bF }
cGtl/d ;+ljwfg @)^# df ;d]t oftgf lj?4sf] gful/ssf] xsnfO{ ;+/If0f /
;Ddfg ug]{ k|lta4tf hgfOPsf] 5 . t/ oL k|lta4tfnfO{ Jojxf/df sfof{Gjog
ug]{ ;DaGwdf xfdL lgs} k5fl8 g} 5f}F . g]kfnsf lx/f;txdf oftgfsf] k|of]u
Jofks / ;'lgof]lht kdf 5 eGg] lgisif{ /fli6o tyf cGt/f{li6o ;+3;+:yfxsf]
5 . @))% df ;+oQ
' m /fi6;3
+ Lo oftgf;DaGwL ljz]if k|ltj]bsn] g]kfn e|d0f
u/]kl5 oxL lgisif{ lgsfn]sf lyP . jf:tjdf g]kfndf oftgf dfgjclwsf/sf]
Pp6f k|dv
' ;d:ofsf] kdf /x]sf] 5 . o;sf] /f]syfdsf nflu g]kfndf k|efjsf/L
/fli6o ;+oGqsf] cfjZostf 5 eGg] ;'emfj oftfgf lj?4sf] ;ldltn] klg lbO;s]sf]
5 . To;}n] g]kfndf oftgf /f]syfdsf nflu k|efjsf/L /fli6o ;+oGq lgdf{0f ug]{
k|lqmofdf oftgf lj?4sf] dxf;lGwsf] P]lR5s cfn]vsf] cg'df]bg klxnf] dxTjk"0f{
] eGg] xfd|f] ljZjf; 5 .
v'6l\ snf] x'g5
@))! b]lv P8\ef]s;
] L kmf]/dn] oftgfaf6 d'lQm kfpg] / lgikIf ;'gj' fO{;DaGwL
aGbLxsf] ;+jw} flgs clwsf/sf] Jojxfl/s sfof{Gjogsf] nflu b]zsf ljleGg
k|x/L lx/f;txsf] lgoldt e|d0f ub}{ cfPsf] 5 . o:tf] e|d0fn] oftgfdf pNn]Vo
sdL cfPsf] xfdLn] k|ToIf cg'ej g} u/]sf 5f}F .
!
kl/ro
kl/ro
kl/ro
k| : tfjgf
o; cfn]vsf kIf /fi6x, -===_
oftgf tyf cGo q"m/, cdfgjLo jf ckdfghgs Jojxf/ jf ;hfo lj?4sf]
dxf;lGwn] lglb{i6 u/]sf p2]Zox xfl;n ug]{ tyf :jtGqtfaf6 jl~rt
ul/Psf JolQmxnfO{ oftgf tyf cGo q"m/, cdfgjLo jf ckdfghgs
Jojxf/af6 ;'/lIft /fVg ce}m cGo pkfox cfjZos 5g\ eGg] s'/fdf
ljZj:t x'bF ,}
dxf;lGwsf] wf/f @ tyf !^ n] k|To]s kIf /fi6nfO{ cfgf] If]qflwsf/df /x]sf]
e"efudf oftgf tyf cGo q"m/, cdfgjLo jf ckdfghgs Jojxf/ tyf
;hfosf] /f]syfd ug{ k|efjsf/L pkfox cjnDag ug{ afWo t'NofPsf] 5
eGg] :d/0f ub},{
tL wf/fx sfof{Gjog ug]{ k|dv
' lhDd]jf/L kIf /fi6xdf g} /x]sf] ;fy}
:jtGqtfaf6 jl~rt ePsf JolQmxsf] ;'/Iff ;'b9[ kfg]{ Pjd\ ltgLxsf]
dfgjclwsf/sf] k"0f{ cfb/ ug'{ ;a}sf] ;femf bfloTj ePsf] tyf cGt/f{li6o
sfof{Gjog lgsfosf sfo{x /fli6o pkfoxsf kl/k"/s x'G5g\, ;fy} ltgnfO{
;zQm agfpF5g\ eGg] lglZrt ub},{
y'gj' fs}bL /flvPsf :yfgxsf] lgoldt e|d0f ug]{ lg/f]wfTds k|sl[ tsf]
u}/Goflos ;+oGqdfk{mt\ klg :jtGqtfaf6 jl~rt ul/Psf JolQmnfO{ oftgf
tyf cGo q"m/, cdfgjLo jf ckdfghgs Jojxf/ jf ;hfolj?4 ;'/Iff ;'b9[
agfpg ;lsG5 eGg]df ljZj:t x'bF ,}
lgDgfg';f/ ;xdt ePsf 5g\M -===_
!
kl/ro
oftgf tyf cGo q"m/, cdfgjLo jf ckdfghgs Jojxf/ tyf ;hfo lj?4sf]
;+oQ
' m /fi6;3
+ Lo dxf;lGwsf] P]lR5s cfn]v -cf]kLSof6_2 n] oftgf tyf cGo
cdfgjLo Jojxf/ /f]Sg] p2]Zon] :jtGq ljz]if1xsf] lgsfof/f aGbL u[xsf]
lgoldt e|d0f tyf cjnf]sg k|0ffnLsf] :yfkgf u/]sf] 5 . P]lR5s cfn]vsf]
/rgfTds b'O{ :tDeLo k4ltn] /fHokIfnfO{ k"/s /fli6o /f]syfdsf] ;+oGq lgdf{0f
ug]{ bfloTj k|bfg ub{5 .
k|yfut -s:6d/L_ cGt/f{li6o sfg'gdf /fHon] oftgfsf] /f]syfd ug'k{ g]{ k|fjwfg
5 .3 oftgf lj?4sf] dxf;lGwn] :ki6 kdf kIf/fi6n] oftgf tyf cGo q"m/,
cdfgjLo jf ckdfghgs Jojxf/nfO{ /f]Sg k|efjsf/L pkfo cjnDag ug'k{ g]{
bfloTj tf]ss
] f] 5 .4 o;sf cltl/Qm, oftgf;DaGwL dxf;lGwn] oftgfnfO{ ck/fw
kl/eflift u/L sf/jfxL ug]{ tyf oftgfsf] dfWodaf6 ;"rgf k|fKt ug{ lgif]w ug]{
h:tf oftgf /f]syfd tyf bl08t ug{sf nflu /fHo kIfn] nfu" ug}{ kg]{ pkfo klg
:ki6 kf/]sf] 5 .
o; dxf;lGw cGtu{t u7g ul/Psf] oftgf lj?4sf] ;ldltn] /fHo kIfsf] k|ultnfO{
cfjlws kdf ;dLIff ub{5 . of] ;ldlt ljz]ift ;/sf/ tyf u}/;/sf/L ;+:yff/f
;ldltsf] sfof{no h]ge
] fdf lnlvt kdf k]z ul/g] cf}krfl/s k|ltj]bgdf lge{/
/xG5 . To;kl5 ;ldltn] h]ge
] fdf /fHosf clwsf/L;Fu cfDg];fDg] 5nkmn tyf
u}/;/sf/L ;+:yf;Fu 5'} 5nkmn ub{5 . s'g} s'g} /fHo kIfn] ;ldltnfO{ JolQmut
ph'/LnfO{ ;d]t ljrf/ ug{;Sg] clwsf/ lbPsf 5g\ . o:tf ph'/Lsf] hjfkm
;ldltn] h]ge
] faf6 lnlvt kdf ;Dk|i] f0f ub{5 .
2
;+oQ' m /fi6;3+ Lo oftgf tyf cGo q"m/, cdfgjLo jf ckdfghgs Jojxf/ tyf ;hfo lj?4sf] dxf;lGwsf]
P]lR5s cfn]v ;+oQ
' m /fi6;3
+ sf] dxf;efaf6 !* l8;]Da/ @))@ df cg'df]lbt . UN Doc A/RES
57/199 nfu" ePsf] ldlt @@ h'g @))^ .
International Criminal Tribunal for the Former Yugoslavia, Prosecutor v. Furundzija,(10
December 1998), Case No. IT-95-17/I-T, Paragraph 148.
oftgf tyf cGo q"m/, cdfgjLo jf ckdfghgs Jojxf/ tyf ;hfo lj?4sf] dxf;lGw, ;+oQ' m /fi6;3+ sf]
dxf;efaf6 !) l8;]Da/ !(*$ df k|:tfj gDa/ #($& sf] kdf cg'df]lbt, sfof{Gjogsf] nflu ;'? ePsf]
@^ h'g !(*& . x]gx{' f];\ ljz]iftM wf/f @-!_ / !^ . To:t}u/L x]gx'{ f];\ P]lR5s cfn]vsf] k|:tfjgfsf] t];f| ] cg'R5]b .
kl/ro
;DalGwt d'ns
' sf] :jLs[lt lnO{ pQm d'ns
' sf] clwg:y e"efudf ;ldltf/f e|d0f
ul/Psf] lj/n} kfOG5 . dxf;lGw nfu" ePsf] @) jif{ otf ;ldltn] dxf;lGwsf] wf/f
@) adf]lhd !$! kIf /fi6dWo] hDdf % /fi6sf] dfq} hfFra'em e|d0f u/]sf] 5 .5
oftgf lj?4sf] dxf;lGwf/f l;kmfl/; ul/Psf y'k}| pkfo tyf oftgf lj?4sf]
;ldltsf sfdsf afah'b\ oftgf tyf cGo cdfgjLo Jojxf/sf] c;/ oBlk
sfod 5 . t;y{, /fi6xn] k|yfut -s:6d/L_ cGt/f{li6o sfg'g tyf dxf;lGwdf
hgfPsf] k|lta4tfcg'k cfgf] bfloTj k"/f ug{ ;xof]uL x'g] Jojxfl/s ljlw
pknAw u/fpg] p2]Zon] P]lR5s cfn]v tof/ ul/Psf] xf] . o; kl/k|I] fdf, P]lR5s
cfn]vn] lj1 tyf ;+:yfut / /fli6o :t/sf clwsf/LaLr Jofjxfl/s cfwf/ /
/rgfTds ;+jfbsf nflu /fli6o tyf cGt/f{li6o :jtGq lj1xf/f y'gf:ynsf]
lgoldt e|d0f k|0ffnLsf] Joj:yf u/]sf] 5 .
oftgf;DaGwL ;+o'Qm /fi6;+3sf ljz]if k|ltj]bsn] P]lR5s cfn]vsf] cf}lrTo
lgDgfg';f/ JoVof u/]sf 5g\M
k|efjsf/L cg'udg tyf hjfkmb]xLtfsf] cefjdf lk8sx 9'Ss x'g] / To:tf
PsfGt y'gf :yndf oftgf / cdfgjLo Jojxf/ lg/Gt/ x'G5g\ eGg] cg'ejsf
cfwf/df o; cfn]vsf] cf}lrTo ;fljt x'G5 . oftgf ljZjJofkL kdf ;Dk"0f{
sfg'gL Joj:yf tyf g}lts cfrf/;+lxtf cGtu{t k"0f{ kdf lgif]w ul/Psf] eP
tfklg of] ToxfF ljBdfg x'G5 hxfF oftgfsf] cfb]z lbg] ;xsdL{ tyf pRr
clwsf/Ln] o:tf cEof;nfO{ :jLsf/ ub{5g\ jf slDtdf klg n'sfpFb5g\ /
hxfF oftgf u[xx Afflx/L ;+;f/af6 cnUofOsf x'G5g\ . oftgf kLl8txsf]
of t xTof ul/G5 jf olt;Dd wDSofOPsf] x'G5 ls pgLx cfgf] cg'ej
JoQm ug{ ;d]t lxDdt ub}g{ g\ . kLl8tn] oftgfaf/] l;sfot ul/xfn] klg
pgLxnfO{ z+sf:kb ck/fwL, sfg'glj/f]wL jf cft+ssf/Lsf] gfddf PsfGtdf
!
kl/ro
7
8
;+oQ
' m /fi6;w+ Lo oftgf ljz]if k|ltj]bssf] k|ltj]bg, UN DOC. A/61/259 -!$ cui6 @))^_, cg'R5]b
^& .
x]gx{' f];\ wf/f @ tyf P]lR5s cfn]vsf] efu @ / # .
oftgf tyf cGo q"m/, cdfgjLo jf ckdfghgs Jojxf/ tyf ;hfo;DaGwL o'/f]lkog sldl6sf] yk
hfgsf/Lsf nflu x]g{'xf];\ http://www.cpt.coe.int / /]8qm;sf] cGt/f{li6o ;ldltsf] nflu x]g{"xf];\
http://www.icrc.org
kl/ro
/fli6o /f]syfd ;+oGqf/f w]/} 7fpFxdf lg/Gt/ ul/g] e|d0f;Fu ;+of]hg ub{5 .
/fli6o /f]syfd ;+oGqnfO{ gofF sfg'g k|:tfj ug{ tyf ljBdfg sfg'g jf d:of}bfdf
cfgf] ljrf/ k|:t't ug]{ clwsf/ 5 .
of] lgb]l{ zsfsf kl5Nnf cWofoxn]] /fli6o /f]syfd ;+oGqsf] :yfkgf jf dgf]gog
ug]{ qmddf /fli6o :t/df pTkGg x'g;Sg] ljleGg ;jfnaf/] sfg'gL tyf Jojxfl/s
;'emfj k|bfg ug]5
{ g\ . o; lgb]l{ zsfn] lgDg ;jfnxsf] cjnf]sg ub{5M
@=!
@=@
@=#
@=$
kl/ro
kf/blz{tf / ;xeflutf
;"rgf
PkL6Lsf ;'emfj
*
*
!)
!!
@
/fli6o ;+oGq;DaGwL lg0f{osf] k|lqmof
/fli6o ;+oGq;DaGwL
lg0f{osf] k|lqmof
wf/f #
k|To]s kIf /fi6n] oftgf tyf cGo q"m/, cdfgjLo jf ckdfghgs Jojxf/
jf ;hfosf] /f]syfdsf nflu /fli6o :t/df Ps jf w]/} e|d0fsf/L lgsfox
-o;kl5 /fli6o /f]syfd ;+oGq_ sf] :yfkgf, lgo'lQm jf Joj:yf ug]5
{ g\ .
wf/f !&
k|To]s kIf /fi6n] of] cfn]v sfof{Gjogdf cfPkl5 jf cg'df]bg jf ;lDdng
u/]kl5 /fli6o :t/df oftgfsf] /f]syfd ug{ l9nf]df klg Ps jif{ leq Ps jf
w]/} :jtGq /fli6o /f]syfd ;+oGqxsf] Joj:yf, lgo'lQm jf :yfkgf ug]5
{ g\ .9
ljs]lGb|t OsfOxn] o; cfn]vsf k|fjwfgx;Fu tfbDotf /xg] lsl;dn]
:yfkgf u/]sf ;+oGqxnfO{ ;d]t o; b:tfj]hsf] k|of]hgsf] nflu /fli6o
/f]syfd ;+oGqx dflgg] 5 .
@=! kl/ro
/fli6o /f]syfd ;+oGqsf] lgwf{/0f ug{sf nflu x/]s b]zsf] k|lqmof km/s x'g;Sg]
eP tfklg To:tf] ;+oGqdf s]xL tTjx eg] ;w}F ;dflji6 ul/g' kb{5 . klxnf],
k|lqmof kf/bzL{ x'gk' 5{ / To;df gful/s ;dfh -ljz]ift u};;x_ tyf cGo
;DalGwt /fli6o ;/f]sf/jfnfxnfO{ ;dfj]z ul/g' kb{5 . bf];f| ,] k|lqmofdf ;+nUg
;a} ;xefuLnfO{ ljBdfg /fli6o e|d0fsf/L lgsfox, / b]zsf y'gf :ynaf/]
cfwf/e"t nufotsf ;DalGwt ;"rgf pknAw u/fOg' kb{5 . tnsf v08xdf oL
;femf tTjaf/] ;lj:tf/ aofg ul/g]5 .
wf/f @$ sf cg';f/, s'g} klg /fHoxn] cfgf] /fli6o /f]syfd ;+oGq jf cGt/f{li6o pk;ldlt ;DaGwdf
cfk"mn] k"/f ug'{ kg]{ bfloTjxnfO{ cg'df]bg ug]{ 3f]if0ffdfk{mt\ # jif{sf nflu / oftgf lj?4sf] ;ldltsf
xsdf yk @ jif{ x'g ;Sg]u/L :yug ug{ ;Sg]5g\ . /fli6o / cGt/f{li6o /f]syfd ;+oGq;DaGwL bfloTjxnfO{
/fHoxn] :yug ug]{ ;Sg] 5}gg\ .
;/sf/sf] /fhgLlts g]tT[ jsf k|ltlglw tyf k|fljlws ljz]if1tf ePsf :yfoL
k|zf;gsf ;DalGwt ;b:ox -nfu" x'g] ;a} txxdfM :yfgLo, k|fGtLo /jf
/fli6o_,
/fli6o u};; tyf gful/s ;dfhsf cGo ;d"x,
/fli6o dfgjclwsf/ k|lti7fg -pbfx/0fsf nflu dfgjclwsf/ cfof]u jf
cf]Da'8;
\ Dofg_,
y'gf :ynsf] e|d0fdf ;+nUg x'bF } cfPsf ;+:yf -lg/LIfssf] sfof{no, ;hfo
tf]Sg] GofofwLz, ;d'bfodf cfwfl/t tNnf] txsf e|d0f sfo{qmd nufot_,
;/sf/ tyf k|ltkIfL b'j} bnsf] k|ltlglwTj ug]{ ljwflosf ;b:o,
sltko ;Gbe{df If]qLo tyf cGt/f{li6o cGt/;/sf/L / u}/;/sf/L ;+:yf,
10
lg/LIf0f e|d0fsf nflu v'nf /xg] :ynaf/] tn t];f| ] cWofo, v08 #=@ df rrf{ ul/Psf] 5 .
@=# ;"rgf
/fli6o /f]syfd ;+oGqsf] lgwf{/0f k|lqmof b]zdf klxn]bl] v g} y'gf :ynxsf] e|d0f
ub}{ cfPsf lgsfoxsf] tYok"0f{ ljj/0f ;"rL af6 z'? x'gk' 5{ . of] ljj/0f ;"rL
df slDtdf klg k|To]s lgsfosf lgDg kIfxsf] ;+lIfKt hfgsf/L ;dfj]z x'gk' b{5M11
sfof{lwsf/sf] If]q -To; lgsfonfO{ s'g s'g :ynsf] e|d0f ug]{ clwsf/ 5_
;+/rgf -;b:o / sd{rf/L ;+Vof, sfdsfhL :jtGqtf, sfof{no :yn_
clwsf/ tyf pGd'lQm -k"j{ ;"rgfljgf lg/LIf0f e|d0f ug],{ uf]Ko cGtjf{tf{ lng]
/ ;"rgfsf] clwsf/, cflb_
ah]6 tyf sfo{ljlw -e|d0f ;+Vof, e|d0f cjlw / ;doqmd, l/kf]l6{sf] k|sf/,
l;kmfl/;sf] :jLs[lt / sfof{Gjogsf] dfqf, sfof{Gjog ePgePsf] yfxf
kfpg] tl/sf, cflb_ .
10
11
@=$
PkL6Lsf ;'emfj
12
t];f| ] cWofo, v08 #=@ df lg/LIf0f e|d0fsf nflu v'nf /xg] :ynxaf/] 5nkmn ul/Psf] 5 .
11
12
#
p2]Zo tyf sfof{bz
]
!$
!*
@*
#$
13
wf/f !
tfhf ;"rgf k|of]u u/]/ y'gf k|0ffnLsf] :jtGq tyf lj1tfk"0f{ ljZn]if0faf6
oftgf;DaGwL /fi6;3
+ Lo ljz]if k|ltj]bssf] JofVof o; k|sf/ 5M
#
p2]Zo tyf sfof{bz
]
oftgf;DaGwL /fi6;3
+ Lo k|ltj]bsf/f @))^ df dxf;ef;dIf k|:t't k|ltj]bg,
-!$ cui6 @))^_ cg'R5]b &@ .
UN.Doc.A/61/259
15
;'Nemfpg] cyjf ck/fwLnfO{ ;hfo lbgsf nflu pQm 36gfsf] 5fglag u/L
To;nfO{ clen]va4 ug]{ ul/G5 .14 aGbLvfgfsf cj:yfxdf ;'wf/ Nofpg jf
oftgfaf6 afFrs
] fxsf] k'gM:yfkg ug{sf nflu k|ToIf kn] ;]jf;'ljwfx pknAw
u/fpg ul/g] dfgjLo e|d0fx csf]{ pbfx/0f x'g\ .
csf]l{ t/, /f]syfd e|d0fx cu|lqmofzLn -k|fP] lS6e_ e|d0f x'g,\ / oL y'gf k|0ffnLsf
;a} kIfxsf] ljZn]if0f ug]{ cu|ufdL / lg/Gt/ k|lqmofsf c x'g\ . /f]syfd
e|d0fx ug]{ :jtGq lj1xsf] ax'ljBfut 6f]nLn] k|ToIf kn] ko{jI] f0f u/L
y'gfdf /x]sf JolQm / sd{rf/Lx;Fu uf]Ko kn] s'/f u5{g\ . ltgn] ef}lts
;'ljwf, lgod / sfo{ljlwx tyf ;'/Iff;DaGwL s'g} klg kIf pko'Qm 5 5}g eGg]
s'/fsf] lg/LIf0f u5{g\ h;af6 eljiodf oftgf lbg] jf b'Jo{jxf/ ug]{ ;Defjgf k}bf
ug{;Sg] tTjxsf] klxrfg ug{ ;lsof];\ . To;kl5 of] ;"rgfnfO{ /fli6o, If]qLo
tyf cGt/f{li6o dfkb08 tyf pQd cEof;sf b[li6af6 d"Nofg ul/G5 / Tof]
d"Nofgsf] cfwf/df ;DalGwt clwsf/Ln] -;+:yfut, If]qLo /jf /fli6o txdf_
sfof{Gjog ug'k{ g]{ ljlzi6 / Jofjxfl/s ;'emfjx cl3 ;fl/G5 . oL ;'emfjaf6
clwsf/Lx;Fu /rgfTds ;+jfb ug]{ cfwf/ tof/ x'G5 . cg'udg 5nkmn /
e|d0fxaf6 sfof{Gjog kIf x]g{] / ;'emfjxnfO{ yk kl/dfh{g jf lj:tf/ ug]{
cj;/ k|fKt x'G5 . /f]syfd e|d0f / ;+jfbsf] k|lqmofaf6 ;du| y'gf :yn, y'lgPsf
JolQm tyf /fHosf] y'gf :yn;DaGwL ;du| k|0ffnLdf ;'wf/ ug]{ k|of; ul/G5 .
16
k|ltlqmofTds lg/LIf0f e|d0fn] klg y'gf :ynxsf] kf/blz{tf / hjfkmb]xLkg j[l4 u/L oftgf /f]syfddf
ck|ToIf kn] ;xof]u k'ofpg ;S5 . t/ /f]syfdnfO{ k|fylds p2]Zo agfP/ ul/g] e|d0f sfo{qmdeGbf
of] km/s x'G5 .
e|d0f s]jn Ps k6sd} g6'lg] ePsfn] e|d0fnfO{ k|efjsf/L agfP/ oftgf lj?4
/fi6;3
+ Lo dxf;lGwsf] P]lR5s cfn]vsf zt{x k"/f ug{sf lglDt sltslt
;dodf e|d0f ug]{ eGg] k|Zg pl7xfN5 . tn v08 #=$ cGtu{t Go"gtd
;doqmd;DaGwL of] k|Zgsf] hjfkm lbOPsf] 5 .
#
p2]Zo tyf sfof{bz
]
k|To]s /fli6o ;+oGq / cGt/f{li6o pk;ldltaLrsf] ;DaGwaf/] gjf}F cWofodf 5nkmn ul/Psf] 5 . b;f}F
cWofosf] v08 !)=#=@ df Pp6} /fHo cGtu{tsf ax'n ;+oGqxaLr ;lt / ;dGjo sfod ug]{ /0fgLltxsf]
vf]htnf; ul/Psf] 5 .
17
18
wf/f $ sf] y'gf :yn sf] kl/efiffsf] Jofks dxTj /x]sf] x'bF f /fli6o ;+oGqsf]
sfof{bz
] sf] JofVof ug]{ sfg'gdf wf/f $-!_ df ;d]l6Psf] s'g} klg y'gf :yn
;dfj]z x'gk' 5{ / /fli6o /f]syfd ;+oGqnfO{ tL :ynxsf] e|d0f ug]{ clwsf/
x'gk' 5{ .
#
p2]Zo tyf sfof{bz
]
#=@=! kl/ro
wf/f $-!_ sf] y'gf :yn sf] kl/efiff Jofks cy{df ul/Psf] 5 h;sf] p2]Zo
:jtGqtfaf6 jl~rt JolQmxnfO{ oyf;Dej Jofks ;+/If0f k|bfg ug'{ xf] . o;
kl/efiffsf k|dv
' tTjx s] x'g\ eg] JolQmx cfgf] OR5fcg';f/ pQm :ynaf6
cGoq hfg kfpFbg} g\ / pQm y'gf s'g} g s'g} ;fj{hlgs clVtof/;Fu ufFl;Psf] x'G5 .
k|x/L rf}sLx,
k"j{ k'kI{ f s]Gb|xtxsLsftsf] nflu /flvg] sf/fuf/x,
s}b tf]lsPsf JolQmxnfO{ /flvg] sf/fuf/x,
gfafns y'gf s]Gb|x,
;Ldf If]qsf k|x/L :ynx tyf l;dfgf, cGt/f{li6o c:yfoL cf>o If]qx
tyf ljdfg:ynsf kf/jxg If]qx,
cfk|jf;g tyf z/0f vf]Hg]xsf y'gf s]Gb|x,16
16
slxn]sfxLF s] bfaL ug]{ ul/G5 eg] y'gf s]Gb|df /flvPsf ljb]zLxn] :j]R5fn] s'g} csf]{ b]zdf hfg rfx]df
pgLx ToxfF hfg :jtGq x'G5g\ . tyflk o:tf] l:yltdf y'gfdf /flvPsf JolQmx wf/f $ sf] cy{ cGtu{t
:jtGqtfaf6 jl~rt x'G5g\ eGg] s'/fdf s'g} k|Zg} p7\bg} . UK House of Lords, A and others v.
Secretary of State for the Home Department (16 December 2004), 2004 UKHL, 56.
19
dgf]lrlsT;f;DaGwL ;+:yfx,
;'/Iff jf u'Ktr/ ;]jf s]Gb|x -olb ltgnfO{ y'gfdf /fVg] clwsf/ ePdf_,
;}lgs If]qflwsf/ cGtu{tsf y'gf :ynx,
k|zf;lgs y'gf :ynx,
s}bLxnfO{ :yfgfGt/0f ug]{ oftfoftsf ;fwgx -k|x/L Eofg cflb_ .
17
k|mfG;]nL ;+:s/0fdf cln km/s zAb k|of]u u/]/ ;d]l6g] :ynxsf] Jofks z[v
\ nfdfly cem a9L hf]8
lbOPsf] 5 .
bfloTjsf] bfo/fsf] aofg ug{ klg k|of]u ul/Psf] 5 .18 oL ;lGwxcGtu{t :yflkt
dfgjclwsf/ tyf oftgf lj?4sf] ;ldltn] lbPsf cledtn] P]lR5s cfn]vsf]
k|of]hgsf nflu If]qflwsf/ tyf lgoGq0f s] xf] eGg] k|i6 kfb{5g\ .
18
19
20
21
oftgf lj?4 /fi6;3+ Lo dxf;lGw, wf/f @ / !^ . !^ l8;]Da/ !(^^ sf] dxf;efsf] @@))P -@!_ k|:tfjaf6
cg'df]lbt eO{ @# dfr{ !(&^ b]lv nfu" ePsf] gful/s tyf /fhgLlts clwsf/;DaGwL cGt/f{li6o
cg'aGwsf] wf/f @-!_ .
h]= au{;{ / Pr= 8fg]lnp;sf] oftgf lj?4 /fi6;3
+ Lo dxf;lGwM oftgf tyf cGo q"m/, cdfgjLo Jojxf/
jf ;hfo lj?4sf] dxf;lGw;DaGwL xft] k'l:tsf -8f]/8R] 6M dfl6{g; lghxf]km klAn;;{, !(**_, k[= !@#
!@$ x]gx{' f];\ .
oftgf lj?4sf] ;ldlt ;+oQ
' m /fHo cd]l/sf;DaGwL lgisif{ tyf ;'emfjx -!* d] @))^_, /fi6;3
+ Lo
b:tfj]h CAT/C/USA/CO/2, cg'R5]b !% / ;+oQ
' m clw/fHo;DaGwL lgisif{ tyf ;'emfjx -!)
l8;]Da/ @))$_, /fi6;3+ Lo b:tfj]h CAT/C/CR/33/3, cg'R5]b $-v_ . dfgjclwsf/ ;ldltsf] cg'aGwsf
/fHo kIfxdfly cf/f]lkt ul/Psf cfd sfg'gL bfloTjsf] k|sl[ taf/] ;fdfGo l6Kk0fL #! -@^ d] @))$_,
/fi6;3
+ Lo b:tfj]h CCPR/C/21/Rev.1/Add.13 . x]Ssf /fVg'kg]{ dxTjk"0f{ s'/f s] xf] eg] oftgf lj?4
/fi6;+3Lo dxf;lGwsf] P]lR5s cfn]vsf] wf/f #@ f/f o;sf k|fjwfgxn] h]g]ef dxf;lGwx tyf
cfn]vxdf cGtlg{lxt y'gfdf /x]sf JolQmx;Dd kx'r
F lbOg'kg]{ bfloTjdfly c;/ gug]{ ljlzi6 Joj:yf
ul/Psf] 5 . cGt/f{li6o pk;ldlt jf /fli6o ;+oGqn] kx'r
F k|fKt ug]{ ;DefjgfnfO{ cGt/f{li6o /]8qm;
;ldltnfO{ e|d0f ug{ glbg] axfgfsf kdf k|of]u ug{ ;lsFbg} .
k|yfut cGt/f{li6o sfg'g tyf Jofks kn] cg'df]bg ul/Psf] ;lGwn] o; k|sf/sf :ynxnfO{ cfof]hs
/fHof/f cg'Nn+3gLo dfg]/ o:tf :ynxdf lgof]s k|dv
' sf] ;Ddltljgf s'g} klg /fi6sf k|ltlglwxn]
;fdfGotM /fHosf] e"efu g} To;sf] If]qflwsf/ tyf lgoGq0fcGtu{t kg]{ s'/f :jtM :ki6
5 . /fHodf btf{ ul/Psf] kfgLhxfh jf ljdfg / ;fob ;DalGwt /fHo kIfsf] dxfb]zcGtu{tsf]
kf6f]df cjl:yt ;+/rgfnfO{ oftgf lj?4 k|dv
' dxf;lGwsf] k|of]hgsf lglDt ;dfGotM
19
/fHosf] If]qflwsf/cGtu{t dflgg ;S5 . dfgjclwsf/ tyf oftgf lj?4sf] ;ldltn]
ljsl;t u/]sf] ljlwzf:q cg';f/ If]qflwsf/ tyf lgoGq0f cGtu{t /fHo kIfsf]
;fdfGo e"efu aflx/sf tL ;a} If]qx ;d]l6G5g\ h'g If]qx jf:tjdf /fHo kIfsf]
k|efjsf/L lgoGq0fcGtu{t kb{5g\, rfx] To; k|sf/sf] lgoGq0f h'g;'s} ;}lgs jf gful/s
clVtof/f/f sfod ul/Psf] lsg gxf];\ .20 pbfx/0fsf] nflu /fHo kIfsf ljb]zdf /x]sf
;}lgs cvf8fx kb{5g\ . csf]l{ t/, /fHo kIfsf] e"efudf /x]sf ljb]zL /fhb"tfjf;x
oftgf lj?4 /fi6;3+ Lo dxf;lGwsf] P]lR5s cfn]vsf] wf/f $ sf] If]qflwsf/ tyf
lgoGq0f ;DaGwL cjwf/0fff/f ;DejtM ;d]l6Psf 5}gg\ .21
21
22
22
lePgfdf @# d] !(^( df x:tfIf/ u/L @& hgj/L !(*) df k|yfhGo cGt/f{li6o sfg'gsf kdf nfu"
ul/Psf] ;lGwxsf] sfg'g;DaGwL lePgf dxf;lGwsf] k|fSsyg tyf wf/f @^ x]gx{' f];\ .
oftgf lj?4sf] dxf;lGwnfO{ kfl/t ug]{ /fi6xn] oftgf k|foM cglws[t tyf cw{
uf]Ko sfo{ xf] h;af6 ;DalGwt ;/sf/ cfk"mnfO{ cf}krfl/s kn] cnu /fVg r]i6f
u5{ eGg] s'/f l:jsf/ u5{g . To;sf/0f hfgfhfg lghL jf u}//fHo txsf
stf{xnfO{ s'g} cglws[t y'gf :yndf oftgf lbg nufP/ ;/sf/ oftgfsf]
lhDd]jf/Laf6 klG5g gkfcf];\ eGg] p2]Zon] oftgf lj?4sf] dxf;lGwdf pS;fx6,
;Ddlt / dGh'/L zAbx ylkPsf x'g\ .24
To;sf/0f oftgf lj?4 /fi6;3
+ Lo dxf;lGwsf] P]lR5s cfn]vn] s] s'/f Olt u5{
eg] y'gf :yn sf] kl/efiff cflwsfl/s y'gf :ynsf] j}w y'gf;DaGwL cflwsfl/s
cfb]z cGtu{tsf sfo{xdf dfq ;Lldt geO{ o;n] c k|sf/sf clgoldt
23
24
/fi6;3
+ Lo P]lR5s ;lGwkqsf] d:of}bf ug]{ /fi6;3
+ Lo sfo{;d"xsf] k|ltj]bg, @@ hgj/L !((!, /fi6;3
+ Lo
b:tfj]h E/CN.4/1991/66 x]gx{' f];M\ o;sf] If]qflwsf/leqsf] s'g} klg :yn hxfF ;fj{hlgs clwsf/Lf/f
jf lghsf] pS;fx6 jf ;Ddlt jf dGh'/Lf/f y'gfdf /flvPsf jf /flvg ;Sg] :jtGqtfaf6 jl~rt
JolQmx x'g ;S5g\ .
h]= au{/ / Pr= 8fg]lnp;, oftgf lj?4 /fi6;3
+ Lo dxf;lGwM oftgf / cGo q"m/, cdfjgLo Jojxf/ jf
;hfo lj?4sf] dxf;lGwaf/] xft] k'l:tsf -8f]/8]R6M dfl6{g'; lghxf]km klAn;;{, !(**_, k[= $%$% /
!@) . ;L= Ogu]N;sf] oftgf lj?4sf] /fi6;3+ Lo ;ldltM Ps d"Nofg x]uM Sn'j/ n OG6/g];gn, @))!_,
k[= @!) / @@@@@% klg x]gx{' f];\ .
23
26
24
#
p2]Zo tyf sfof{bz
]
28
29
sltko /fi6xn] p7fPsf rf;f]xaf6 of] s'/f ck|ToIf kn] k'li6 x'g cfPsf] xf] . pbfx/0fsf] nflu
-!@ gf]eD] a/ @))@ df_ E/2002SR.38, cg'R5]b *& df oftgf lj?4 /fi6;3
+ Lo dxf;lGwsf] P]lR5s
cfn]v vf]htnf; / kqmfp;DaGwL :jb]zL ;+j}wflgs aGb]hx;Fu afof] eGg] bfaL;DaGwL k|ltj]bgdf
hgfOP cg';f/ Osf];f]sdf ;+oQ
' m /fHo cd]l/sfsf k|ltlglwn] u/]sf] l6Kk0fL .
oftgf lj?4 /fi6;3
+ Lo dxf;lGwsf] P]lR5s cfn]vsf] d:of}bf ug]{ /fi6;3
+ Lo sfo{;d"xsf k|ltj]bgxM
/fi6;3
+ Lo b:tfj]h, E/CN.4/1993/28 cg'R5]b $)M /fi6;3
+ Lo b:tfj]h, E/CN.4/200/58, cg'R5]b
#) / /fi6;3
+ Lo b:tfj]h, E/CN.4/2001/67, cg'R5]b $# / $% .
dfly rrf{ ul/Pe}mF pS;fx6, ;Ddlt / dGh'/L sf k|;x 5nkmnsf nflu tof/ kfl/Psf],
d:of}bfdf !((! sf] k|f/Deb]lv g} /x]sf lyP . @))! sf] ;];gdf Nofl6g cd]l/sL b]zxsf] ;d"x
(GRULAC) n] gofF d:of}bf k|:tfljt uof] h;n] pQm efiffnfO{ hf]ufP/ klxnf] k6s /fli6o /f]syfd
25
k|jt{sdWo] b'jd
} f oL b'O{ wf/f ;xcl:tTjdf /x"g\ eGg] clek|fo sbflk lyPg .
JolQmnfO{ ;fj{hlgs jf lghL y'gf :yndf /flvg] s'/fsf] ;]t u/]/ wf/f $-@_
n] /fli6o ;+oGqnfO{ sDtLdf klg 7]SsfcGtu{t /x]sf lghL lgudxf/f jf
;/sf/sf] tk{maf6 ;~rflnt ;+:yfxdf kx'r
F x'gk} 5{ eGg] s'/fnfO{ ;'lglZrt
u/]sf] 5 . wf/f $-@_ n] JolQmnfO{ :j]R5fn] pQm :yn 5f8\g cg'dlt g'xg] s'/f
u/]/ :jtGqtfsf] j~rgf;DaGwL wf/0ffsf] ;f/sf] /]vfg klg u/]sf] 5 .
wf/f $-@_ sf] clGtd c+zn] pS;fx6, ;Ddlt jf dGh'/L sf] pNn]v gul/sg
s'g} klg Goflos, k|zf;lgs jf cGo clVtof/ tk{m ;]t u/]sf] 5 . s] o;sf]
cy{ wf/f $-!_ /x] tfklg JolQmnfO{ cf}krfl/s cfb]zljgf y'gf ul/Psf :ynx
oftgf lj?4 /fi6;3
+ Lo dxf;lGwsf] P]lR5s cfn]vf/f ;d]l6Fbg} g\ eGg] xf] < o;sf]
pQ/ xf]Og eGg] x'gk' 5{ . wf/f $ nfO{ o;/L cYof{ObF f wf/f $-!_ sf] p;sf]
pS;fx6 jf ;Ddlt jf dGh'/Laf6 eGg] zAbx cy{xLg / nfu" gx'g] x'g uO{ o;sf]
glthf lg:;f/ x'g k'U5 . P]lR5s cfn]vdf ePsf] Joj:yfn] ;fj{hlgs clwsf/Lsf]
cf}krfl/s cfb]z geP klg gLhsf] ;xdtLdf :jtGqtfaf6 jl~rt ul/Psf JolQm
;d]tnfO{ ;d]65
\ eGg] d:of}bf ;ldltsf] alnof] wf/0ff /x]sf] kfOG5 .30 of] wf/f
30
26
#
p2]Zo tyf sfof{bz
]
$ sf] ;du| cy{sf] ;f/ klg xf] h;n] To;sf] cy{, k|of]hg sfof{Gjogsf] bfo/fnfO{
/fd|/L ;dGjo u/]sf] 5 . oftgf lj?4sf] dxf;lGwdf o;} k|sf/sf wf/0ffx
cGtlg{lxt 5g\ . wf/f $-@_ sf efiff;DaGwL ;+:s/0fxdf /x]sf dtleGgtfx
pk/ ;f]rljrf/ u/L ltgnfO{ ;+of]lht kdf /fli6o sfg'gdf ;dfj]z ug{ l;kmfl/;
ul/Psf] 5 .
27
wf/f $
#=# sfof{bz
]
-!_ === cfjZostf x]/L e|d0fx oftgf tyf cGo q"m/, cdfgjLo jf ckdfghgs
Jojxf/ jf ;hfo lj?4 oL JolQmxsf] ;+/If0f ug]{ sfo{nfO{ ;'b9[ t'Nofpg]
p2]Zon] ul/g' k5{ .
wf/f !(
/fli6o /f]syfd ;+oGqxnfO{ Go"gtd klg b]xfosf clwsf/ k|bfg ul/g]5M
s_ wf/f $ n] kl/eflift u/] cg';f/ :jtGqtfaf6 jl~rt ul/Psf JolQmx
/flvg] :yfgxdf pgLxnfO{ oftgf tyf cGo q"m/, cdfgjLo jf ckdfghgs
Jojxf/ jf ;hfo lj?4sf] ;'/IffnfO{ cfjZostfcg';f/ ;'b9[ t'Nofpg] p2]Zon]
tL :yfgxsf] lgoldt k/LIf0fcWoog e|d0f ug],{
v_ ;+oQ
' m /fi6;3
+ sf ;fGble{s dfGotfxnfO{ ;d]t Wofg lbFb} :jtGqtfaf6
jl~rt ul/Psf JolQmx k|lt ul/g] Jojxf/ Pjd\ logLxsf] cj:Yffdf ;'wf/
Nofpg] / oftgf tyf cGo q"m/, cdfgjLo jf ckdfghgs Jojxf/ jf
;hfosf] /f]syfd ug]{ p2]Zon] ;DalGwt lgsfo ;dIf ;'emfjx k|:t't ug],{
u_ cl:tTjdf /x]sf tyf k|:tfljt ljwfgsf] af/]df k|:tfj tyf cjnf]sg
k|:t't ug]{ .
31
oftgf lj?4 /fi6;3+ Lo dxf;lGwsf] P]lR5s cfn]vsf] wf/f @@ . oftgf;DaGwL /fi6;3+ Lo ljz]if k|ltj]bsf/f
@))^ df dxf;efdf k|:t't k|ljb]g, /fi6;3+ Lo k|ltj]bg A/61/259 -!$ cui6 @))^, cg'R5]b &@_ x]gx{' f];\ .
of] lgb]l{ zsfsf] ;ftf}F cWofodf l;kmfl/;, ;+jfb / sfof{Gjogsf] k|lqmofaf/] ;lj:tf/ 5nkmn ul/Psf] 5 .
wf/f @)-3_, uf]Ko cGtjf{tf{ ug]{ clwsf/sf] Jofj:yf, tn bkmf ^=# df rrf{ ul/Psf] .
wf/f @) af/] tn v08 ^=@ df 5nkmn ul/Psf] 5 .
29
kof{Kt ;do k|fKt x'g ;sf];\ . wf/f !(-u_ cg'k /fli6o ;+oGqf/f gofF sfg'g
lgdf{0f ug{ jf ljBdfg sfg'g ;+zf]wg ug{sf lglDt k|:tfj cl3 ;fg]{ dfWod klg
x'gk' 5{ .
oL ;a} ;"rgfsf] k|of]hg y'gf :ynsf cj:yfdf ;'wf/ ug]{ / a9L cfd kn] oftgf
jf cGo b'Jo{jxf/ /f]syfdaf/] /fli6o ;+oGq / /fHosf] aLrdf lg/Gt/ kn] ;+jfb
ug'{ xf] . pQm 5nkmnnfO{ /fli6o ;+oGqf/f lg/Gt/ kn] ;'emfjx ug]{ sfo{df
kl/0ft ug]{ / ;f]sf] k|lqmof :jk clwsf/Lxaf6 sbd rflng] s'/fnfO{ ;'lglZrt
ug'k{ 5{ . wf/f !(-v_ n] dfGotf lbPcg';f/ /fli6o ;+oGqn] cjl:ylt jf l;kmfl/;
ug]{ ljifoj:t'sf] cwf/df jf Tof] Ps jf cg]s :ynl;t ;DalGwt :yfgLo d'2f xf]
ls k|0ffnLJofkL jf /fi6JofkL d'2f xf] ;f]sf] cfwf/df /fHoleqsf leGgleGg
clwsf/Lxl;t 3l/3l/ ;+jfb ug]5
{ .
+ Lo dxf;lGwsf] P]lR5s
pbfx/0fsf] nflu, s'g} ;+:yfnfO{ oftgf lj?4 /fi6;3
cfn]vcGtu{t ul/g] e|d0fxsf] cltl/Qm JolQmsf ph'/Lx cf}krfl/s kn]
bfo/ ug]{ / ltgaf/] k'kI{ f ug]{ -cfgf] e|d0fsf] qmddf cfOnfUg] ph'/Lx nufot_
sfof{bz
] lbFbf oftgf lj?4 /fi6;3
+ Lo dxf;lGwsf] P]lR5s cfn]vsf p2]Zox
Jojxf/df k"/f ug]{ sfo{df Hofb} 7"nf Jojwfgx cfOnfUg ;S5g\ . /fli6o
;+oGqn] ph'/L bfo/ ug{] jf k}m;nf ug]{ d'2fsf k|ltjfbL ;/sf/L clwsf/Lx
ePdf To;af6 /fli6o ;+oGq / tL ;/sf/L clwsf/LxaLrsf] cfk;L ;xof]udf
cfwfl/t ;DaGwnfO{ sfod /fVg ufx|f] x'g;S5, h;dfly oftgf lj?4 /fi6;3
+ Lo
dxf;lGwsf] P]lR5s cfn]vsf] /rgfTds ;+jfb lge{/ u5{ . aGbL, ;/sf/L sd{rf/L
jf cGo JolQmnfO{ cfgf] lrgf/L v'Ng] jf cfk"mn] lbPsf] ;"rgf kl5 s'g} a]nf
pbff] x'g] 8/ ePdf -h:tf] ls cleof]hg jf ;'gj' fOsf] qmddf_ /fli6o ;+oGq;Fu
s'/fsfgL ug{] ltgsf] OR5f :jtM sd x'g;S5 . JolQmut ph'/Lx s]nfpg] /
ltgsf] km:of}6{ ug]{ lhDd]jf/L axg ubf{ sfo{ef/sf] rfk a9\5 h;n] ubf{ /fli6o
;+oGqsf] /f]syfd e|d0f tyf ko{jI] f0f sfo{df ;xL tl/sfn] hf]8tf]8sf ;fy nfUg]
Ifdtfdf x|f; cfpg ;S5 .
csf]l{ t/, /f]syfd e|d0fsf] qmddf k|fKt x'g] JolQmut ph'/Lxsf] glthf :jk
d'2fsf] cf}krfl/s k|lqmof z'? ug]{ Ifdtfn] clwsf/Lxdf /fli6o ;+oGqsf
l;kmfl/;xnfO{ uDeL/ kn] lng'kg]{ x'Fbf o;af6 yk Jofjxfl/s xf};nf
k|fKt x'g;S5 . o;n] e|d0f 6f]nLsf ;b:ox;Fu s'/f ubf{ cfgf] nflu s]xL g
s]xL ;sf/fTds glthf lg:sg ;Sg] /x]5 eGg] s'/faf6 aGbLxsf] cfTdljZjf;
a9\g ;S5 .
#
p2]Zo tyf sfof{bz
]
31
32
35
5}6f}F cWofodf xfdL s] b]Vg]5f}F eg] o; k|sf/sf dfldnfxdf /fli6o ;+oGqn] 5fglag ug]{ clwsf/Lx;Fu
s] slt ;"rgf afF8r'8F ug]{ xf] ;f] s'/f cGtjf{tf{ lnOg] JolQmxsf] ;Ddltsf] txdf e/ kg]{ 5 .
36
33
37
tn rf}yf] cWofo v08 $=^ df /fli6o ;+oGqxsf] cfly{s :jtGqtfsf] ;+/If0f ub}{ ltgnfO{ cy{ 5'fOg]
pko'Qm k|lqmofxaf/] 5nkmn ul/Psf] 5 .
39
o; v08df pknAw u/fOPsf] dfu{bz{g PkL6Lsf af/a/f agf{y / O:y/ :sfpk]mnau{/sf] lj1tfdf
cfwfl/t 5 .
o;;DaGwL yk hfgsf/Lsf nflu x]gx{' f];,\ !* cu:t @))^ df k|:t't http://inspectorates, homeoffice.
gov.uk/ hmiprisons/ s] s'/fsf] x]Ssf /xf];\ eg] o; sfof{nosf] sfof{bz
] oftgf lj?4 /fi6;3
+ Lo
dxf;lGwsf] P]lR5s ;lGwkqdf kl/efiff ul/Pe}mF ;a} y'gf :ynxdf nfu" x'bF g} . ;+oQ
' m clw/fHosf cGo
:ynx /fli6o ;+oGqsf kdf dgf]gog ul/g] ljleGg ;+:yfxn] ;d]6g\ ] 5g\ .
35
40
aGbLx
aGbLx
aGbLx
aGbLx
#
p2]Zo tyf sfof{bz
]
;3g e|d0fdf w]/} aGbLx;Fu cGtjf{tf{ ul/g' k5{ . o;y{ o; k|sf/sf] e|d0f
y'gfdf /x]sf JolQmxsf] ;+Vof x]/L sDtLdf klg Psb]lv tLg lbg;Dd rNg;S5 .
pbfx/0fsf] nflu, sf/fuf/xsf] ;3g e|d0fsf] ts{;t cfFsng ug{sf lglDt
lgDglnlvt dfu{bz{gxsf] kfngf ul/g' h?/L 5M
k|x/L rf}sLxsf] ;3g e|d0fctu{t ;fdfGotM vf; If]qsf cg]s k|x/L rf}sLxnfO{
;d]6g\ ] ul/G5 . To;sf/0f o; sfo{sf] nflu Go"gtd cg]s lbgsf] ;do cfjZos
x'g cfpF5 .
;3g e|d0fxsf] nflu ;DalGwt y'gf :ynsf] kl/j]z a'g cfjZos kg]{ Ifdtf
/ 1fg ePsf lj1xsf] ax'ljBfut 6f]nL h?/L x'G5 [x]gx{' f];\ oftgf lj?4
/fi6;3
+ Lo dxf;lGwsf] P]lR5s cfn]vsf] wf/f !*-@_]41 PkL6Lsf] l;kmfl/;cg';f/
;3g e|d0f 6f]nLdf sDtLdf klg tLghgf lj1x x'gk' 5{ .
41
37
s'gs'g s'/fsf] lg/LIf0f ug]{ eGg] lgwf] ug{ ;3fp k'ofpg] x'gfn] /fli6o ;+oGqsf
nflu aflx/L ;"rgfsf] >f]tsf kdf oL ljz]if dxTjk"0f{ x'g ;S5g\ .
oftgf tyf cGo b'Jo{jxf/ /f]syfd ug]{ b[li6af6 k|x/L rf}sLx ljz]if dxTjk"0f{
:yn x'g\ . sfg'g sfof{Gjog ug]{ clwsf/LxnfO{ k|x/L rf}sLxsf aGbLx;DaGwL
;"rgf k|fKt ug]{ sfo{n] ;fob ;a}eGbf a9L 6fpsf] b'vfpF5 . ToxfF aGbLx cfpg]
qmd cS;/ Hofb} pRr x'G5 . ToxfF /flvg] aGbLx cToGt} c:yfoL k|sl[ tsf x'g]
x'bF f ToxfFsf cj:yfxdf ;'wf/ ug{sf nflu lbuf] jf ;l7t bafa kg]{ ;Defjgf
sd}dfq x'G5 . w]/h
} ;f] b]zdf k|x/L rf}sLxsf] s'n ;+Vof Hofb} w]/} x'g] x'bF f /fli6o
;+oGqnfO{ ;a} k|x/L rf}sLdf jif{df Ps k6s e|d0f ug{ ufx|f] x'g;S5 . To;sf/0f
PkL6Lsf] l;kmfl/;cg';f/ /fli6o ;+oGqnn] ;d:ofsf] klxrfg ePsf] k|To]s
k|x/L rf}sLLdf sDtLdf klg jif{sf] Ps k6s ;3g e|d0f / aLraLrdf tby{
e|d0fx ug'k{ 5{ . ;fy} jif{sf] aLraLrdf ckem{6 tl/sfn] 5flgPsf cGo k|x/L
39
rf}sLxdf ;3g tyf tby{ ed0fx klg ul//xg' k5{ .
k"j{ k'kI{ f y'gf :ynx tyf xsLsftsf nflu aGbLnfO{ lkmtf{ k7fOg] :ynxdf
l56f]l56f] ul/g] e|d0fx pQm :ynxdf x'g;Sg] oftgfnfO{ /f]syfd ug]{ b[li6af6
t dxTjk"0f{ x'G5g\ g}, txsLsftsf nflu lkmtf{ k7fOg] aGbLx a;]/ cfPsf k|x/L
rf}sLx x'gfn] ToxfFsf] cj:yf / Jojxf/af/] hfgsf/L k|fKt ug{sf lglDt klg clt
dxTjk"0f{ :yn x'g ;S5g\ . /fli6o ;+oGqnfO{ b]zsf ;of}F jf xhf/f}F k|x/L rf}sLdWo]
s'gs'g rf}sLsf] e|d0f ug]{ eGg] lgwf] ug{ Tof] ;"rgf clt h?/L x'G5 . o;y{
JolQmxnfO{ txsLsftsf nflu lkmtf{ k7fOg] :ynx / k"j{ k'kI{ f y'gf s]Gb|xdf
sDtLdf klg jif{sf] Ps k6s e|d0f ug}k{ 5{ . aLraLrdf tby{ e|d0fx ug]{
;Defjgf t o;} 5Fb5
} .
ljz]if hf]lvddf /x]sf aGbLxsf] 3'Or
F f] ePsf :ynxdf klg jif{sf] sDtLdf Ps
k6s ;3g e|d0f ug'k{ 5{ -aLraLrdf tby{ e|d0fx ug]{ ;Defjgf t o;} 5Fb5
} _.
;fwf/0ftof o:tf :ynxdf a;fOF ;/]sfx, dlxnf, gfafns, dgf]/f]uL, /fli6o,
hghftLo, wfld{s jf eflifs cNk;+Vosx, cflbjf;Lx jf ckfxsf] ;fFRrL
g} 3'Or
F f] x'g] ljz]if k|sf/sf s]Gb| jf :ynx kb{5g\ . o; k|sf/sf dflg;xn]
;fdgf ug'k{ g]{ hf]lvd k|ToIf e]befj x'g;S5, cyjf oL ;d"xxsf ;b:onfO{
cfgf cfwf/e"t cfjZostf k"/f ug{ h] h:tf ljz]if pkfoxsf] vfFrf] k5{ tL
s'/fx pknAw gePsf] x'g;S5 .42
cfbz{sf s'/f ug]{ xf] eg] cGo k|sf/sf y'gf :ynx -pbfx/0fsf] nflu
sf/fuf/;d]t_ sf] sDtLdf klg jif{sf] Ps k6s e|d0f ug'k{ 5{ . t/ k|:yfg ljGb'sf
kdf b]zdf ePsf oL cGo y'gf :ynxsf] cf};t sDtLdf k|To]s tLg jif{df Ps
k6s ;3g e|d0f ug'k{ 5{ . aLraLrdf tby{ e|d0fx ug]{ ;Defjgf t o;} 5Fb5
} .
oL cGo k|sf/sf y'gf :ynxsf] e|d0fsf] jf:tljs ;doqmdsf] lgwf{/0f ug]{
qmddf /fli6o ;+oGqn] vf;vf; y'gf :yndf c;/ kfg]{ ljleGg tTjxaf/] ljrf/
40
42
No.
#
p2]Zo tyf sfof{bz
]
ug'{ h?/L 5 . oL :ynxdf ul/g] e|d0fsf] ;doqmd lgwf{/0f ug{sf] lglDt /fli6o
;+oGqn] ljleGg >f]taf6 ;ng u/]sf] ;"rgfsf] ljZn]if0f ug'k{ 5{ -h:tf] ls
cl3Nnf e|d0fx, klxn] pQm :yndf ePsf aGbLx;Fu lnOPsf cGtjf{tf{x,
cg';Gwfg, ;dfrf/ l/kf]6x{ cflb_ .
cGo y'gf :ynxsf] xsdf e|d0fsf] ;doqmddf l9nfO ug{ ;lsg] s]xL ts{;t
kxn'x x'g ;S5g\, h:tf] lsM
cGo :yfgLo e|d0f lgsfoxf/f ul/g] lg/Gt/ ko{jI] f0f -/fli6o ;+oGq :jo+n]
xf]Og_ h'g cy{k0" f{ ;fljt ePsf] 5, / h;df /fli6o ;+oGqnfO{ vf; y'gf
:ynxaf/] ;"rgf pknAw u/fpg] Ifdtf / bfloTj 5, cyjf
/fli6o ;+oGqsf] cl3Nnf] ;3g e|d0faf6 s'g} y'gf :yndf uDeL/ ;d:of jf
oftgf jf b'Jo{jxf/sf] hf]lvd gePsf], y'gf :ynsf] cj:yf /fd|f] ePsf] /
To;n] ;/sf/L clwsf/Lxaf6 pbfx/0fLo ;xof]u kfO/x]sf] hfgsf/L ePdf .
o; k|sf/sf ;Lldt kl/l:yltxdf, vf; u/]/ ;d:ofx ePsf] hfgsf/L ePsf
k|x/L rf}sLx, txsLsftsf] nflu lkmtf{ k7fOg] :yn jf k"j{ k'kI{ f y'gf s]Gb|x,
43
oftgf;DaGwL /fi6;3+ Lo ljz]if k|ltj]bsf/f @))^ df dxf;efnfO{ lbPsf] k|ltj]bg, /fi6;3+ Lo b:tfj]h,
A /61/259 -!$ cui6 @))^_, cg'R5]b &! .
41
42
e|d0f 6f]nLn] Psb]lv rf/ lbg;Dd ug]{ e|d0f_ 5f]6f tby{ e|d0fx;Fu
-cln ;fgf 6f]nLxn] aLrdf ug{;Sg] e|d0f_ tfnd]n u/fOG5,
/fli6o ;+oGqsf] e|d0fsf] s'n ;dosf] sl/a Ps ltxfO{ ;do tby{
e|d0fxsf nflu 5'fOG5,
tn pNn]v ul/Psf] dxnleqsf] k|To]s :yndf cf};t sDtLdf klg jif{sf]
Ps k6s ;3g e|d0f ul/G5, / aLraLrdf tby{ e|d0fx eO/xg]
;Defjgf /xG5M
#
p2]Zo tyf sfof{bz
]
43
12
$=!
$=@
$=#
$=$
$=%
$=^
$=&
kl/ro
:jfoQtfsf cfwf/
:jtGq ;b:o / sd{rf/L
lgo'lQm k|lqmof
ljz]ifflwsf/ / pGd'lQm
cfly{s :jfoQtf
PkL6Lsf ;'emfj
$
:jfoQtf
:jfoQtf
$^
$&
$*
%)
%@
%^
%(
45
wf/f !*
!= kIf /fi6xn] /fli6o /f]syfd ;+oGqxsf] sfo{ut :jtGqtf tyf logsf
kbflwsf/Lxsf] :jtGqtfsf] k|Tofe"lt k|bfg ug]5
{ g\ . -===_
$= /fHoxn] /fli6o ;+oGqxsf] :yfkgf ug]{ qmddf dfgjclwsf/sf] k|j4{g
/ ;+/If0f ug]{ /fli6o ;+:yfxsf] x}l;ot;DaGwL dfGotfaf/] plrt kn]
ljrf/ k'ofpg' kg]5
{ -k]l/; l;4fGtx_ .
:jfoQtf
$=! kl/ro
/fli6o ;+oGqx ;fFRrL g} :jtGq gePsf] v08df ltgn] ug]{ e|d0f oftgf jf cGo
b'Jo{jxf/nfO{ k|efjsf/L 9n] /f]syfd ug{ ;Sb}gg\ . P]lR5s cfn]vsf] wf/f
!*-!_ /fli6o ;+oGqxsf] sfdsfhL :jtGqtfnfO{ ;'lglZrt ug{ /fHon] sbdx
rfNg'kg]{ zt{;DaGwL d'Vo k|fjwfg xf] .
wf/f !*-$_ n] ;+oQ' m /fi6;3+ sf dfgjclwsf/sf] k|j4{g / ;+/If0f ug]{ /fli6o ;+:yfxsf]
x}l;ot;DaGwL dfGotfx nfO{ Olt u5{ -oL dfGotfxnfO{ k]l/; l;4fGt klg elgG5_,
h'g dfGotfdf o; k|sf/sf ;+:yfxsf] :jtGqtfsf] /Iff ug]{ sbdx yk lj:tf/k"js
{
44
;dfj]z ul/Psf 5g\ . t/ k]l/; l;4fGtx klxn] Jofks sfof{bz
] k|fKt dfgjclwsf/
;+:yfxsf] -cyf{t\ dfgjclwsf/ cfof]uxsf]_ k|of]hgsf lglDt tof/ kfl/Psf] lyof] .
To;sf/0f pQm dfGotfsf sltko kIfx oftgf lj?4 /fi6;3+ Lo dxf;lGwsf] P]lR5s
cfn]vsf] clek|fo;Fu d]n vfFbg} g\ . /fi6;3+ Lo dxf;lGwsf] P]lR5s cfn]vsf] kf7df c
o;sf sltko dfGotfxsf] ;f a9L lj:t[t k|fjwfgx /flvPsf 5g\ .
o;kl5sf] v08df o;sf] sfdsfhL :jtGqtfsf ljleGg kIfxsf] hfFra"em ul/g] 5 .45
44
45
46
dfgjclwsf/sf] ;+/If0f tyf k|j4{g ug]{ /fli6o ;+:yfxsf] x}l;ot tyf sfo{;DaGwL dfGotfx, @)
l8;]Da/ !((# sf] /fi6;3
+ Lo dxf;efsf] k|:tfj A/Res/48/134(Annex) -k]l/; l;4fGtx_ .
dfgjclwsf/ k|sfzgsf nflu dfgjclwsf/ gLlt tyf pRrfo'Qmsf] sfof{no;DaGwL cGt/f{li6o kl/ifb\sf]
/fli6o dfgjclwsf/ ;+:yfxsf] k|efjsfl/tfsf] d"Nofg -h]ge] f, @))%_ tyf dfgjclwsf/ k]zfut k|lzIf0f
z[v
\ nfxsf] /fi6;3+ Lo s]Gb| gDa/ $, /fli6o dfgjclwsf/ ;+:yfxM dfgjclwsf/sf] k|j4{g tyf ;+/If0fsf
nflu /fli6o ;+:yfxsf] :yfkgf tyf ;'b9[ Ls/0f;DaGwL xft] k'l:tsf -h]g] e
] f,!((%_ klg x]gx{' f];\ .
:jfoQtf
46
/fli6o dfgjclwsf/ ;+:yfxsf] d"Nofg, k[= !@!$ / /fli6o dfgjclwsf/ ;+:yfxsf] xft] k'l:tsf,
P]hg, k[= !)!! x]gx{' f];\ .
47
/fli6o dfgjclwsf/ ;+:yfxsf] d"Nofg, k[= !# x]gx{' f];\ .
48
/fli6o dfgjclwsf/ ;+:yfxsf] d"Nofg, P]hg, k[= !@!$ tyf /fli6o dfgjclwsf/ ;+:yfxsf] xft]
k'l:tsf, P]hg, k[= !)!! x]gx{' f];\ .
47
:jfoQtf
48
51
52
$
:jfoQtf
53
54
55
P]hg, k[= !# .
/fli6o dfgjclwsf/ ;+:yfxsf] xft] k'l:tsf, P]hg, k[= !!, cg'R5]b &! x]gx{' f];\ .
oftgf lj?4 /fi6;3
+ Lo dxf;lGwsf] P]lR5s cfn]vsf] wf/f @@ .
49
k]l/; l;4fGt
:jfoQtf
lgo'lQmsf] ljlw,
lgo'lQmsf] dfkb08,
lgo'lQmsf] cjlw,
pGd'lQm / clwsf/x,
vf/]hL / k'g/fj]bg;DaGwL sfo{ljlw .
s;nfO{ lgo'lQm ug]{ eGg] lg0f{o ;/sf/sf] sfo{sf/L cf/f k|ToIf kn] ul/g'
x'bF g} oBlk Pp6f cnu lgsfof/f ;f/e"t lg0f{o ul/;s]kl5 /fi6 k|dv
' n] cf}krfl/s
kn] lgo'lQm ug]{ s'/fnfO{ o;n] lgif]w ub}g{ .56 lgo'lQm;DaGwL k|lqmof u}/;/sf/L,
;fdflhs tyf k]zfut ;7g, ljZjljBfno / cGo lj1x h:tf Jofks gful/s
;dfhsf ljljw ;d"xsf] k/fdz{ jf k|ToIf ;+nUgtf;DaGwL sfof{bz
] sf] Joj:yf
x'gk' 5{ . Pp6f ;Defjgf oL ;d'bfosf k|ltlglwx ;fd]n x'g] u/L Pp6f ljz]if
lgo'lQm 6f]nL u7g ug'{ xf] . ;+;bLo ;ldltsf] g]t[Tjdf k/fdz{sf/L k|lqmof
50
56
$
:jfoQtf
ckgfpg' csf]{ ;Defjgf xf] -oBlk of] k|lqmof ;+;b / sfo{sf/L ;/sf/sf] aLrdf
k|efjsf/L ;+:yfut tyf /fhgLlts k[ys\tf ePsf] v08df dfq ;Gtf]ifhgs
x'g5
] _ .57 sltko kl/l:yltdf :jtGq Goflos lgo'lQm;DaGwL cfof]usf] g]tT[ jdf
k/fdz{sf/L k|lqmof ckgfpg' klg Pp6f ljsNk x'g;S5 .
;a}sf] sfof{jlw ;dfKt x'g] ldlt Ps} k6s gkg]{ Joj:yf ldnfpFbf ;b:oxsf]
lg/Gt/tf ;'lglZrt x'G5 . o:tf] Joj:yfaf6 ;a} ;b:osf] sfof{jlw Ps} k6s
;dfKt x'g uO{ ;a} ;b:o gofF x'g] cj:yfaf6 hf]lug ;S5g\ . cGt/f{li6o pk;ldltdf
;b:oxsf] sfof{jlw ;dfKt x'g] ldlt km/s km/s kfl/g'sf] sf/0f oxL g} xf] .
lglZrt sfo{sfnsf] aLrdf s'g} klg JolQmdf cfgf] sfo{sfn ;'/lIft 5 eGg]
efjgf bl/nf] x'G5 . csf]{ zAbdf eGg] xf] eg] /fli6o ;+oGqsf ;b:oxn] /fli6o
;+oGqsf] ;b:osf] 7"nf] ax'dtsf] dtbfgsf cfwf/df -;fob tLg rf}yfO{_ cyjf
;+;bsf] To:tf] dtbfgsf cfwf/df -hxfF /fli6o ;+oGqsf Psfw ;b:odfq x'G5g\_
cyjf h3Go b'/frf/ u/]sf] k'li6 x'g uPdf dfq kbRo"t x'g' kg]5
{ .
57
58
P]hg .
P]hg, k[= !@ .
51
wf/f #%
:jfoQtf
wf/f @!
@= /fli6o ;+oGqnfO{ uf]Ko ;"rgf ;ng ug]{ clwsf/ k|bfg ul/g] 5 . -===_
oftgf lj?4 /fi6;3+ Lo dxf;lGwsf] P]lR5s cfn]vsf] wf/f #% n] /fli6o ;+oGqxnfO{
cfgf sfd sf/jfxLx :jtGq kn] ug{sf] lglDt cfjZos kg]{ clwsf/ /
pGd'lQm k|bfg ug'k{ g]{ Joj:yf u/]sf] 5 . o; ;DaGwdf cGt/f{li6o pk;ldlt59 sf]
+ Lo dxf;lGw60 sf] v08 @@
xsdf nfu" x'g] clwsf/ tyf pGd'lQm;DaGwL /fi6;3
/ @# n] k|To]s /fli6o ;+oGqsf ;b:osf] o; k|sf/sf clwsf/ tyf pGd'lQmsf]
xsdf gd"gfsf] kdf sfo{ ug'k{ 5{ . o;df lgDglnlvt a'bF fx kb{5g\M
/fli6o ;+oGqsf ;b:oxsf] sfo{sfn tyf /fli6o ;+oGqsf sfo{ljlw ;DaGwdfM
59
60
52
dxf;efn] !# k]ma|c
' /L !($^ df kfl/t u/L !) k]ma|c
' /L !($( b]lv nfu" ePsf] ;+oQ
' m /fi6;3
+ sf] ;'ljwf
/ pGd'lQm;DaGwL dxf;lGw .
oftgf lj?4 /fi6;3
+ Lo dxf;lGwsf] P]lR5s cfn]vsf] bf];f| ] jfSo o; k|s/ 5M, ;+oQ
' m /fi6;3
+ sf] !#
k]ma|c
' /L !($^ sf] clwsf/ tyf 5"6x;DaGwL dxf;lGwsf] v08 @@ df lglb{i6 ul/Pcg';f/ /f]syfd;DaGwL
pk;ldltsf ;b:oxnfO{ clwsf/ / 5"6x lbg'kg]{ 5 . pQm clwsf/ / 5"6x pQm dxf;lGwsf] v08 @#
sf] clwgdf /xg]5g\ .
:jfoQtf
oL clwsf/ / pGd'lQm /fli6o ;+oGqsf] k|To]s ;b:osf] xsdf clgjfo{ kn] nfu"
x'gk' g]{ 5 . t/ oL clwsf/ / pGd'lQmsf] clek|fo /fli6o ;+oGqsf ;b:osf] lghL
kmfObf geO{ pQm ;+:yfsf] :jtGqtfsf] ;+/If0f ePsf] x'gfn] ljz]if kl/l:yltdf
:ki6 ax'dtsf] cledt -b'O{ ltxfO{ jf tLg rf}yfO{_ f/f JolQm ljz]ifn] kfPsf] 5"6
/2 ug{ ;lsg] 5 .
clwsf/;DaGwL ;fj{hlgs k|lt/Ifs;DaGwL r]s sfg'g -#$(!(((_ #*!@))% adf]lhd ;+zf]wg eO{
! hgj/L @))^ df nfu" eof], &-!_ . http://www.ochrance.cz u0ftlGqs O:tf]lgofsf] ;+ljwfgsf] wf/f
!$%M u0ftGqsf /fi6kltsf] k|:tfj / To;dfly l/lusf]u' cyf{t\ ;+;bsf ;b:oxsf] ax'dtsf] cfwf/df
dfq sfg'gL rfG;n/ -/fli6o ;+oGqsf] kdf dgf]gog ul/g] JolQm_ lj?4 kmf}hbf/L cleof]u nufOg] 5 .
kf]Nof08sf] ;+l+ jwfgsf] wf/f @!! n] gful/s clwsf/ cfo'QmnfO{ kf]Nof08sf] /fli6o ;+oGqsf] k|dv
' aGg]
JolQmnfO{_ ;+;bsf] k"j{ ;Ddltljgf g t kmf}hbf/L cleof]u nufOg] 5 g t :jtGqtfaf6 jl~rt g} ul/g]
5 eGg] Joj:yf u/]sf] 5 . o;n] cfo'QmnfO{ s'g} bf]ifafkt kqmfp u/L pko'Qm sfg'gL sf/jfxL rnfpg
y'gfdf /fVg' h?/L ePsf] cj:yfdf afx]s g t kqmfp ul/g] 5 g t y'gfdf /flvg]} 5 egL yk Joj:yf
u/]sf] 5 . ;fy} o:tf] dfldnf cfOk/]df ;+;bsf dfz{nnfO{ tTsfn hfgsf/L u/fpg'kg]{ 5 / dfz{nn]
tTsfn l/xfOsf] cfb]z lbg ;Sg]5g\ .
53
:jfoQtf
54
cGt/f{li6o /]8qm; ;ldltsf] ;xdltsf lglDt k|:tfljt dfkb08sf] wf/f !)-!!_ . ufaf]/ /f]gf, cGt/f{li6o
/]8qm; ;ldltsf] ;fIfL aSg' gkg]{ clwsf/M sfo{df uf]Kotf -@)@)_, /]8qm;sf] cGt/f{li6o ;dLIff c
*$%, k[= @)&@!( . Go"lhNof08sf] clVtof/ b'?kof]u P]g !(&% klg x]gx{' f];\ .
;Defjgf ePsf] ;"rgfsf] Psdfq >f]t ToxL xf] eGg] s'/f k|dfl0ft u/]df GofofwLznfO{
To:tf] clwsf/ x'g;S5 .63
:jfoQtf
clwsf/sf ;Gbe{df Wofg lbg'kg]{ csf]{ d'2f ;"rgf pknAw u/fpg] JolQmsf]
e"ldsf xf] . jlsnu|fxs clwsf/sf ;DaGwdf cS;/ s] elgG5 eg] of] clwsf/
jlsnsf] xf]Og, u|xssf] xf], To;sf/0f u|fxsn] v'nf lbnn] ;"rgf vf]Ng] ;xdlt
hgfPdf jlsn To; s'/fsf] ljkIfdf eP klg u|fxsn] Tof] clwsf/ kl/Tofu ug{
;S5 . t/ /fli6o ;+oGqsf] sfo{ tyf :jtGqtfaf6 jl~rt JolQmxsf] :jefjtM
lgD5/f] cj:yfaf/] ljrf/ ubf{ s] s'/f :ki6 x'g cfpF5 eg] of] jlsnu|fxs
clwsf/nfO{ oftgf lj?4 /fi6;3
+ Lo dxf;lGwsf] P]lR5s cfn]vsf] ;Gbe{l;t
5f;ld; u/]/ x]g{ ldNb}g . wf/f @!-@_ cg';f/ /fli6o ;+oGqn] ;DalGwt JolQmsf]
dGh'/Lljgf lghL ;"rgf vf]Ng gkfpg] Joj:yf x'bF fx'bF } klg o;sf] cy{ s'g} JolQmn]
cfk"maf/]sf] ;"rgf s'g} t];f| ] kIf;Fu vf]Ng /fli6o ;+oGqsf] d'v tfSg'k5{ eGg]
63
55
:jfoQtf
xf]Og . o:tf] dfldnfdf ;"rgf vf]Ngsf] nflu /fli6o ;+oGq tyf JolQm b'j} dGh'/
x'gk' 5{ .
clwsf/;DaGwL ;fj{hlgs k|lt/Ifsaf/] r]s sfg'gsf] wf/f & n] /fli6o sfof{Gjogsf]
Pp6f pbfx/0f k|:t't u/]sf] 5M
-$_ kmf}hbf/L sfo{ljlwxk|lt lhDd]jf/ lgsfox nufot /fHocGtu{tsf
k|zf;lgs lgsfoxnfO{ k|lt/Ifssf kmfonx x]g]{ jf sfg'gL cfwf/df
k|lt/Ifssf] :jLs[ltaf6 dfq o:tf kmfon lng] clwsf/ lbOPsf] 5 . k|lt/Ifsn]
] .
:jLs[lt glbPdf r]Da/sf 8]k6' Lxsf cWoIfsf] :jLs[lt cfjZos x'g5
cGtdf, /fli6o ;+oGqsf] kdf dgf]gog ul/Psf] lgsfon] Ps} ;dodf s'g} vf;
kLl8tsf] kIfdf jf vf; pNn+3gsf/Lsf] lj?4 cleof]hg jf k'kI{ f ug]{ ePdf
To;af6 pTkGg x'g] ;d:ofxn] uf]Kotf / clwsf/;DaGwL d'2fdf yk x|f;
cfpF5 .64 o; k|sf/sf ;'gj' fOxnfO{ jfbL / cf/f]lkt pNn+3gsf/Lsf nflu
lgikIf agfpg ;fdfGotM cfjZos kg]{ uf]Ko s'/fx vf]lnFbf /fli6o ;+oGqsf
e|d0f / cGtjf{tf{xsf] nflu rflxg] ;xof]uuf]Kotfdf 7"nf] x|f; cfpF5 .
tn 5}6f}F cWofosf] v08 ^=@ df wf/f @! / uf]Ko ;"rgfsf] ;+/If0f tyf lghL
tYofnfO{ csf]{ sf]0faf6 s]nfOg] 5 .
64
k]l/; l;4fGt
$
:jfoQtf
65
66
57
:jfoQtf
$
:jfoQtf
ljzfn ef}uf]lns If]q ePsf y'gf :ynx 6f9f6f9f;Dd 5l/P/ /x]sf b]zxn]
/fli6o ;+oGqsf] s]Gb|Lo sfof{nosf] k"/ssf kdf 7fpF7fpFdf zfvf sfof{nox
jf cg]s /fli6o ;+oGqx :yfkgf u/]/, /jf leGgleGg If]qdf pk6f]nL /fVg
k'Ug] u/L /fli6o ;+oGqsf ;b:ox w]/} / ljljw vfnsf x'g] s'/fnfO{ ;'lglZrt u/]/
/fli6o ;+oGqsf] ah]6df e|d0f vr{ 36fpg ;S5g\ .67 tyflk b]zel/sf ;a} /fli6o
;+oGqsf k|ltlglwxsf] cfjlws a}7ssf nflu ah]6 t cfjZos kg]{ g} 5 oBlk
b"/;~rf/ jf cGo ;fwgxsf] ;xf/fn] oL vr{x 36fpg ;lsG5 .
67
tn b;f}F cWofodf /fli6o ;+oGqsf] ;7gfTds ;+/rgfsf ljsNkxaf/] ;lj:tf/ rrf{ ul/Psf] 5 .
59
:jfoQtf
60
x'g]5 .
lgo'lQm;DaGwL sfo{ljlwdf gful/s ;dfh;
] /xg'
;dfh;FFu k/fdz{ lng] sfof{bz
kg]{5 .
s fg'gn] kf
kfFF r jif{sf] lglZrt sfof{jlw tf]Sg'kb{ 5 . sfof{jlwsf] aLrdf
s'g} klg ;b:onfO{ x6fpg' kg]{ eP /fli6o ;+oGqsf ;b:oxsf] Jofks
ax'dt jf ;+;bsf] Jofks ax'dtn] dfq x6fpg ;Sg] Joj:yf ug'k{ g]{ 5 .
lg/Gt/tfnfO{ ;'lglZrt ug{sf lglDt leGgleGg sfof{jlw x'g] k|0ffnL
sfod ug'{ kb{5 .
/fli6o ;+oGqnfO{ sfg'gf/f lu/tf/ ul/g] jf y'gfdf /flvg] jf dfn;fdfg,
b:tfj]h, ;"rgf cflb hkmt ul/g] jf ltgdfly lgu/fgL /flvg] sfo{af6
pGd'lQm kfpg] clwsf/sf] ;fy} /fli6o ;+oGqsf bfloTjx k"/f ug]{
qmddf ul/Psf sfdnfO{ lnP/ sfg' g L sf/jfxL gul/g] u/L :yfoL
pGd'lQm kfpg] clwsf/sf] Joj:yf ug'{ kb{ 5 .
sfg'gf/f /fli6o ;+oGqsf] dftxtdf /x]sf] ;"rgf -;/sf/, Gofokflnsf,
gful/s jf ;7g_ s;}nfO{ klg lbg' gkg]{ s7f]/ Joj:yf ug'{ kb{5 .
sfof{Gjog;DaGwL sfg'gdf /fli6o ;+oGqsf] jflif{s ah]6 ljlgof]hg
k|lqmofnufot o;sf] cfly{s Joj:yfsf] >f]t / k|s[ltsf] ls6fg ul/g'
k5{ . ;+;bn] sfof{Gjog ug]{ lgsfosf] k|ToIf cg'/f]wsf cfwf/df /fli6o
;+oGqsf] jflif{s ah]6 :jLs[t ug'k{ 5{ . To;kl5 /fli6o ;+oGqn] sfo{sf/L
;/sf/sf clwsf/Lxsf] k"j{ :jLs[ltljgf g} ah]6sf] /sd vr{ ug{ ;Sg]
Joj:yf ul/g' k5{ .
%=! lj1tf
%=@ n}ls ;Gt'ng tyf hflto /
cNk;+Vossf] k|ltlglwTj
%=# PkL6Lsf ;'emfj
%
;b:otf
;b:otf
^@
^#
^%
61
wf/f !*
;b:otf
%=! lj1tf
-===_
@= /fHo kIfn] /fli6o ;+oGqsf lj1xdf cfjZos Ifdtf jf k]zfut 1fg
x'gk' g]{ s'/fnfO{ ;'lglZrt ug{sf lglDt cfjZos sbd rfNg'kg]{ 5 . -===_
/fli6o ;+oGq k|efjsf/L x'gsf lglDt o;sf ;b:ox ;/sf/, Gofokflnsf tyf
y'gf :ynsf] lhDd]jf/L axg ug]{ clwsf/Lxaf6 :jtGq x'g' dfq kof{Kt x'bF g} .
wf/f !* df /fli6o ;+oGqsf] k|To]s ;b:o;Fu ;fGble{s lj1tf x'gk' g]{ / ;du|
/fli6o ;+oGqdf k]zfut 1fgsf ljleGg If]qxsf] ljljwtf tyf ;Gt'ng x'gk' g]{
s'/f ls6fg ul/Psf] 5 . oftgf;DaGwL /fi6;3
+ Lo ljz]if k|ltj]bssf] egfOcg';f/
of] /fli6o ;+oGqdf leGgleGg k]zfsf ;b:oxsf] ;d x'g] s'/fnfO{ /fHo
kIfxn] ;'lglZrt ug'{ clt dxTjk"0f{ s'/f xf] .68 To;sf/0f /fHoxn]
sfof{Gjog;DaGwL sfg'gdf lj1xsf] pko'Qm z[v
\ nfsf] klxrfg ug]{ tyf ;Gt'ngsf]
k|ZgnfO{ dfGotf lbg]af/] ljrf/ ug'k{ 5{ .
/fli6o ;+oGqdf lgDglnlvt Ifdtfx tyf k[i7e"ldxsf] ;lDd>0f x'gk' 5{M
jlsnx -ljz]if u/]/ /fli6o jf cGt/f{li6o dfgjclwsf/, kmf}hbf/L sfg'g, z/0ffyL{
62
68
%
;b:otf
;b:otf
k|efjsf/L l;kmfl/;x ug{sf] nflu rflxg] ;"rgf ;ng ug]{ 1fg / Ifdtf x'gk' g]{
s'/fnfO{ ;'lglZrt ug'{ klg cToGt} dxTjk"0f{ 5 .
;dfhleqsf ljleGg ;d"xsf ;f+:s[lts, wfld{s tyf ef}lts cfjZostfxk|ltsf]
;+jb] gzLntf / tL ;d"x;DaGwL tfhf 1fgn] /fli6o ;+oGqsf ;b:oxnfO{ pQm
;d"xsf aGbLxsf cfjZostf k"/f ug{ cfk"m ;kmn jf c;kmn eO/x]sf] s'/f
a'g ;dy{ t'NofpF5 . o;y{ /fli6o ;+oGqdf x'g] n}ls ;Gt'ng / hghflt,
cNk;+Vos ;d"x tyf ckfxsf] k|ltlglwTjn] o;sf] sfof{bz
] a9L k|efjsf/L
9n] k"/f ug{ ;3fp k'ofpF5 . /fli6o ;+oGqsf ;b:oxn] cGtjf{tf{ lnOg]
dflg;x;Fu ;f]em} s'/f ug{ ;s]sf] v08df ;fwf/0ftof ltgn] /fd|f] ;"rgf k|fKt
ug{;Sg] x'gfn] o; ;+oGqsf ;b:oxdf eflifs Ifdtfsf] ljljwtf x'g' klg
dxTjk"0f{ s'/f xf] -/fli6o ;+oGqsf ;b:oxdf x'g] eflifs ljljwtfn] bf]ef;]xdfly
e/ kbf{ Joxf]g{' kg]{ vr{ / c;'ljwfnfO{ 36fpg klg ;3fp k'ofpF5_ .
aGbL / s}bLxnfO{ cToGt} cGt/ ljifoxdf km/s lnsf JolQmxl;t s'/f
ubf{ x'g] ;xh jf c;xh cg'el" tsf] tx km/s km/s x'g;S5 . pbfx/0fsf] nflu,
dlxnf aGbL;Fu dlxnfn] cGtjf{tf{ lnFbf p;n] of}ghGo lx+;f jf b'Jo{jxf/af/] lgs}
g} v'n/] s'/f ug{;Sg] ;Defjgf x'G5 . To;}u/L vf; hghflt jf cNk;+Vos
;d"xsf ;b:oxnfO{ cfg} ;d"xsf] dflg;;Fu y'gf :yndf cfk"mk|lt ul/g] Jojxf/af/]
s'/f ug{ a9L ;xh x'G5 . t/ cfk"meGbf csf]{ ;d"xsf] dflg;;Fu s'/f ubf{ To:tf]
s'/f ug'd
{ f p;sf] dg;fo s] xf]nf eg]/ :jefjtM cfzf pTkGg x'G5 .
oL sf/0fxn] ubf{ wf/f !* df k|s6 ul/Psf] p2]ZonfO{ 3/]n' sfof{Gjogsf/L
sfg'gdf / /fli6o ;+oGqsf ;b:ox lgo'Qm ug]{ k|lqmofdf ;dflxt ug'k{ 5{ .
64
%
;b:otf
65
12
^=!
^=@
^=#
^=$
^=%
^*
&#
&%
&&
&(
^
e|d0f;DaGwL k|Tofe"lt / clwsf/
e|d0f;DaGwL k|Tofe"lt
/ clwsf/
67
wf/f @)
^
e|d0f;DaGwL k|Tofe"lt / clwsf/
/fli6o ;+oGqn] y'gf :ynsf] ;Dk"0f{ efudf lxF8/] y'gfu[x, ef}lts ;'/Iffsf] k|aGw,
y'gfu[xsf] agf]6 tyf :jtGqtf jl~rt JolQmxsf] b}lgs hLjgdf dxTjk"0f{
e"ldsf v]Ng] cGo ;+/rgfut tTjxsf] cjnf]sg ug]5
{ . kx'r
F sf] k"0f{ ;'lglZrttfn]
clwsf/LxnfO{ vf; aGbLxnfO{ y'gfsf] ;flas ynf]af6 cGoq n'sfP/ /fli6o
;+oGqsf cfFvf 5Ng glbg] s'/fdf klg ;3fp k'ofpF5 .
x'gk' g]{ s'/f t o;} :ki6 5 . hxfF;Dd cln nfdf ;3g e|d0fsf] s'/f 5, clwsf/LxnfO{
k"j{ ;"rgf lbFbf To:tf e|d0fx a9L kmnbfoL x'g ;S5g\ . t/ /fli6o ;+oGqn] 5f]6f
cfsl:ds e|d0fx u/]/ dfq y'gf :ynsf] b}lgs oyfy{sf] jf:tljs / ljZj;gLo
cj:yf yfxf kfpg ;S5 . oftgf tyf b'Jo{jxf/ /f]syfd ug{] ;r]tgsf/L pkfosf
kdf klg /fli6o ;+oGqn] cfsl:ds e|d0fx ug'{ cfjZos x'g cfpF5 .
+ Lo ljz]if
ljleGg b]zsf] bf}8fxfsf] qmddf y'gf :ynxsf] e|d0f klg ug]{ /fi6;3
k|ltj]bsn] o; s'/fnfO{ o;/L k|:t't u/]sf 5g\M
cfsl:ds e|d0fsf] p2]Zo ljz]if k|ltj]bsn] y'gf :ynleqsf ljleGg efusf]
cj:yfsf] ;s];Dd jf:tljs t:jL/ k|fKt ug]{ p2]ZonfO{ ;'lglZrt t'Nofpg'
xf] . s'g :ynsf] e|d0f ug{ / s;nfO{ e]6g\ rfxg] eGg] s'/fsf] klxn] g} 3f]if0ff
ubf{ ljBdfg kl/l:yltnfO{ 9fs5f]k jf x]/k]m/ ug]{ jf y'gfdf /x]sf JolQmxnfO{
st} ;fg],{ wDsfpg] jf k|ltj]bs;Fu e]6g\ glbg] hf]lvd /xG5 . of] ljz]if
k|ltj]bsn] ;fdgf ug'k{ g]{ b'ef{Uok"0f{ oyfy{ xf] . jf:tjdf s'g} :yndf k|jz
] ug{
cfwf 306fdfq l9nf] x'bF f klg o; k|sf/sf 36gfx 36]sf] kfOPsf] 5 .69
wf/f @) n] oftgf lj?4 /fi6;3
+ Lo dxf;lGwsf] P]lR5s cfn]vdf cGtlg{lxt /fli6o
/f]syfd ;+oGqf/f cfsl:ds e|d0f ug{ kfOg] clwsf/;DaGwL lgisif{nfO{ hf]8
lbPsf] 5 . /fli6o /f]syfd ;oGqsf] e|d0f ug]{ clVtof/;DaGwL wf/f @) cGt/f{li6o
;ldltsf] e|d0f ug]{ clVtof/;Fu lgs} g} ldNbf]hN' bf] 5 . o;df dxTjk"0f{ leGgtf
Pp6} dfq 5 . wf/f !$-@_ df /fHof/f pk;ldltsf] vf; y'gf :ynsf] e|d0fk|lt
/fHon] cfklQ hgfpg kfpg] ckjfbhGo tyf ;Lldt cfwf/xsf] rrf{ ul/Psf]
5 -h:tf] ls /fli6o k|lt/Iff, ;fj{hlgs ;'/Iff, k|fs[lts k|sf]k jf e|d0f ul/g]
:yndf ljBdfg uDeL/ c:tJo:ttf;DaGwL cfwf/x_ . t/ wf/f !$ cg';f/
o:tf kl/l:yltdf hgfOg] cfklQ klg c:yfoLdfq x'g;S5 . o;af6 lg:sg]
70
69
oftgf;DaGwL /fi6;3+ Lo ljz]if k|ltj]bsf/f @))^ df dfgjclwsf/ cfof]u;dIf k|:t't k|ltj]bg, /fi6;3+ Lo
b:tfj]h E/CN.4/2006/6 -@# l8;]Da/ @))%_, cg'R5]b @$ .
ts{;t lgisif{ s] xf] eg] s'g} klg ;/sf/nfO{ s:t} kl/l:yltdf klg /fli6o
;+oGqf/f ul/g] s'g} klg e|d0fk|lt c:yfoL kn] cfkQL hgfpg] clwsf/ 5}g .
/fli6o ;+oGqnfO{ /ft jf lbg s'g} klg a]nf kx'r
F sf] clwsf/ 5 .
71
oftgf;DaGwL /fi6;3+ Lo ljz]if k|ltj]bsf/f @))^ df dfgjclwsf/ cfof]u;dIf k|:t't k|ltj]bg, /fi6;3+ Lo
b:tfj]h A/6/259 -!$ cu:6 @))^_, cg'R5]b ^* / &% klg x]g'{xf];\ .
;+oQ
' m clw/fHosf] ;+;bsf] ;+oQ
' m dfgjclwsf/ ;ldltf/f @))%@))^ sf] ;];gdf k|:t't @) cf}F
k|ltj]bg, @@ d] @))^, k[= !&@) .
;DalGwt ;/sf/ tyf lj1 ;d"xsf] lgisif{ s] 5 eg] k|efjsf/L /fli6o ;+oGqnfO{
cfsl:ds e|d0f ug]{ clwsf/ x'gk} 5{M
71
hf]8 lbP .72 o; a'bF fnfO{ lnP/ k"0f{ ;ldltn] cfgf lgisif{ / l;kmfl/;xdf
cleof]hgsf/L ;fj{hlgs k|lt/Iff clwsf/Lsf] sfof{non] lgoldt / cfsl:ds
kn] k|x/L rf}sLxsf] e|d0f gu/]sf] ljifodf lrGtf k|s6 ub}{ cNaflgofn]
cleof]hgsf/L ;fj{hlgs k|lt/Iff clwsf/L tyf cGo :jtGq lgsfoxnfO{
lgoldt / cfsl:ds kn] k|x/L rf}sLxsf] e|d0f ug{ lbg'k5{ eGg] ;'emfj
lbof] .73
oftgf;DaGwL /fi6;3
+ Lo ljz]if k|ltj]bsn] l8;]Da/ @))% sf] cfgf] k|ltj]bgdf
y'gf :ynsf cfgf e|d0fxdf nfu" x'g] dfkb08x / P]lR5s cfn]vsf
dfkb08xsf aLrdf ;dfgtf ePsf] s'/f cf}NF ofpFb} eg]sf 5g\, y'gf :ynxsf]
hfFra"em ug]{ :jtGqtfdf k"j{ :f"rgf lbP/ jf k"j{ ;"rgfljgf :jtGqtf jl~rt
JolQmx /flvPsf s'g} klg 7fpFdf s'g} /f]s6f]sljgf hfg kfOg] s'/f :jtMl;4
5 .74 pgn] hf]8 lbFb} eg]sf5g\, sltko cj:yfdf p;n] clwsf/LxnfO{
cfk"mn] e|d0f ug{ rfx]sf 7fpFxaf/] hgfp lbg ;Sg] eP tfklg ;a} :ynsf]
kx'r
F eGg] kbfjnLdf cGtlg{lxt cfzo s] xf] eg] p;n] k"j{ ;"rgf lbP/ jf
glbP/} klg e|d0f ug{;S5 .75
@))^ df r]s u0ftGqn] /f]syfd e|d0f ug]{ clwsf/LnfO{ ljgf ;"rgf y'gf
jf lx/f;t :ynxsf ;a} If]qxdf k|jz
] ug{ kfpg] clwsf/ lbg] Joj:yf ub}{
cleof]hgsf/L ;fj{hlgs k|lt/Iff clwsf/L;DaGwL sfg'g ;+zf]wg u/]kl5
oftgf lj?4 /fi6;3
+ Lo dxf;lGwsf] P]lR5s cfn]vnfO{ cg'df]bg uof] .76
72
73
74
75
72
76
^
e|d0f;DaGwL k|Tofe"lt / clwsf/
/fli6o ;+oGqnfO{ wf/f @)-s_ cGtu{t k|fKt x'g] aGbLxsf] ;+Vof / cjl:ylt tyf
y'gf :ynx;DaGwL ;"rgf pQm ;+oGqf/f e|d0f sfo{qmd agfpgsf] nflu clt
cfjZos 5 . wf/f @)-v_ n] ;d]6g\ ] ;"rgfsf] z[v
\ nf Hofb} Jofks 5 h;df
JolQmsf] :jf:Yo;DaGwL clen]v, ef]hgsf] cj:yf, ;/;kmfOsf] Joj:yf,
sfo{tflnsfx -;]n, Jofofd, leqaflx/sf] sfddf latfPsf] ;do;d]tsf
clen]vx_, cfTdxTof x'g glbg] Joj:yf, cg'zf;g;DaGwL clen]v cflb kb{5g\ .
77
u0ftGq sf]l/ofsf] /fli6o dfgjclwsf/ P]g, wf/f @$-#_ . x]Ssf /xf];\ ls o; wf/fsf cGo efux oftgf
lj?4 /fi6;3
+ Lo dxf;lGwsf] P]lR5s cfn]vsf] efjgf;Fu afe]msf 5g\ h;df aGbLx;Fu cGtjf{tf{ lng]
a]nf pQm :ynsf sd{rf/Lx pkl:yt x'g ;Sg]5g\ elgPsf] 5 .
73
wf/f @!
-===_
@= /fli6o /f]syfd ;+oGqaf6 ;lnt uf]Ko ;"rgfnfO{ ljz]ifflwsf/ k|fKt
x'g5
] . ;DalGwt JolQmsf] k|i6 ;xdlt a]u/ s;}sf] klg JolQmut ljj/0f
;fj{hlgs ul/g] 5}g .
/fli6o ;+oGq cfgf sfdsfhx ug{ ;dy{ x'gsf nflu To;n] vf;vf; aGbLxaf/]
ljlzi6 tyf Hofb} ;+jb] gzLn ;"rgfdf ;d]t kx'r
F kfpg' kg]{ s'/f :jtM:ki6 5 .
;fob o;sf] ;a}eGbf :ki6 pbfx/0f :jf:Yo;DaGwL ;"rgf x'g;S5 . ;Defjgf s]
klg 5 eg] /fli6o ;+oGqn] y'gf :yndf cGo JolQmxaf/] cyf{t\ sd{rf/Lx jf
u};;sf ;b:oxaf/] k|fKt ug]{ ;"rgf klg k]zfut k|sl[ tsf] geP/ JolQmut
k|sl[ tsf] x'g;5 . sof}F b]zdf ;dfGotof o; k|sf/sf] ;a} ;"rgf uf]Kotfsf]
;+/If0f ug]{ sfg'gcGtu{t uf]Ko /fVg] Joj:yf 5 jf To:tf] Joj:yf x'gk' 5{ .
oftgf lj?4 /fi6;3
+ Lo dxf;lGwsf] P]lR5s cfn]vn] of] ;"rgfdf /fli6o ;+oGqn]
kx'r
F kfpg' kg]{ Joj:yf u/]sf] x'gfn] lghL ;"rgf ;+/If0fsf] lgldt /fHoxn] s'g}
klg ljBdfg sfg'gsf] ;dLIff ug'{ / cfjZos ePdf /fli6o ;+oGqnfO{ pQm ;"rgf
k|fKt ug{ / k|of]u ug{ lbgsf] lglDt sfg'g klg agfpg' k5{ . sltko cj:yfdf
;fj{hlgs lgsfoxdf ljBdfg ckjfbxn] /fli6o ;+oGqn] ug]{ sfdnfO{
;d]l6;s]sf x'g ;S5g\ . cGo cj:yfdf rflxF /fli6o ;+oGqnfO{ o; k|sf/sf lghL
;"rgfsf] ;ng, k|of]u / ;+/If0f ug{ ;dy{jfg t'Nofpg gofF ljz]if sfg'g agfOg'
k5{ .
74
^
e|d0f;DaGwL k|Tofe"lt / clwsf/
t/ JolQmljz]ifn] k|s6 kd} ;Ddlt lbPsf] cj:yfdf /fli6o ;+oGqn] ;"rgf vf]Ng
kfpg] sfg'g agfpg' klg Psbd} h?/L 5 . /fli6o ;+oGq / ;DalGwt JolQm b'jy} /L
;"rgf vf]Ng ;xdt ePsf] cj:yfdf ;/sf/nfO{ lghL uf]Kotfsf] clwsf/ h:tf]
cfn\sfl/s kbfjnL k|of]u u/]/ ;"rgfnfO{ 5]Sg] 5"6 x'g' x'bF g} . /fli6o ;+oGqf/f
cGtjf{tf{ lnOPsf] JolQmn] p;nfO{ cleof]hgstf{sxfF jf dfgjclwsf/;DaGwL
Gofofnodf cfgf] ph'/L k]z ug{ cg'/f]w u/]sf] cj:yfdf klg ;/sf/nfO{ To;df
c\sz
' nufpg] 5"6 x'g' x'bF g} .78 /fli6o ;+oGqdf lghL ;"rgfaf6 k|fKt x'g cfpg]
;du| ;"rgf tyf lghL ;"rgfnfO{ ;fFRrL g} c1ft /flvg] u/L cGo s'g} klg
k|f;ls ;"rgf k|sflzt ug{;Sg] c6n Ifdtf x'gk' 5{ .
75
;'g/] y'gf :ynxsf] l:yltsf] a9L kl/k"0f{ t:jL/ k|fKt u/f];\ eGg] s'/fnfO{
;'lglZrt ug{sf lglDt o; k|fjwfgsf] Hofb} 7"nf] dxTj 5 .
:jtGqtfaf6 jl~rt JolQmxnfO{ abnf lnOPnf ls eGg] plt ;fx|f] 8/ gdfgLsg
lbn vf]n/] cfgf s'/f eGg 5"6 lbgsf lglDt cGtjf{tf{x uf]Ko kn] ul/g' clt
h?/L 5 . oftgf;DaGwL /fi6;3
+ Lo ljz]if k|ltj]bssf] egfO s] 5 eg] sf/fuf/sf]
s'g} klg clwsf/Ln] gb]Vg] jf g;'Gg] u/L aGbLxsf] cGtjf{tf{ lng] clwsf/
/f]syfd e|d0fxsf] Pp6f dxTjk"0f{ kIf xf] .79 pgL eG5g\, cGoyf ;TotYo
;"rgf k|fKt ug{sf] lglDt lg/LIf0f 6f]nLdfly x'gk' g]{ aGbLxsf] clt h?/L ljZjf;sf]
;[hgf x'g} ;Sb}g .80
o;y{ sfof{Gjogsf/L sfg'gn] /fli6o ;+oGqsf clwsf/Lx, aGbLx jf cGo s'g}
JolQmn] ug]{ lrof] jf lgu/fgLljgf aGbL tyf c JolQmxsf] cGtjf{tf{ lng kfpg]
clwsf/nfO{ dfGotf lbg'k5{ . o; k|sf/sf] lrof] jf lgu/fgL sl8s8fp kn] lgw]if
ul/g' k5{ . e|d0f 6f]nLn] ;'/Iffsf] sf/0fn] kx/]bf/xn] ;'Gg] t/ pgLxn] gb]Vg] u/L
cGtjf{tf{ lng ljz]if cg'/f]w u/]sf] cj:yf o;sf] Psdfq ckjfb x'gk' 5{ .81
e|d0f 6f]nLnfO{ cGtjf{tf{sf] lglDt clwsf/Lxn] 5gf]6 u/]sf 7fpFx :jLsf/ ug{
nufpg' x'bF g} . o;nfO{ cfk"mn] pko'Qm nfUg] s'g} klg kof{Kt ;'/lIft 7fpF 5gf]6
ug]{ :jtGqtf x'gk' 5{ .82 s'g} y'gf :ynsf sd{rf/Lxn] /fli6o lgoGq0f ;+oGqsf
79
80
81
82
76
oftgf;DaGwL /fi6;3+ Lo ljz]if k|ltj]bssf] k|ltj]bg, /fi6;3+ Lo b:tfj]h A/61/259 -!$ cu:6 @))^_,
cg'R5]b &# .
oftgf;DaGwL /fi6;3+ Lo ljz]if k|ltj]bssf] k|ltj]bg, /fi6;3+ Lo b:tfj]h A/61/259 -!$ cu:6 @))^_,
cg'R5]b &# .
PkL6Lsf] y'gf :ynxsf] cg'udgM Ps Jofjxfl/s lgb]l{ zsf -h]ge
] f, @))$_, k[= *) x]gx{' f];\ .
PkL6Lsf] y'gf :ynxsf] cg'udgM Ps Jofjxfl/s lgb]{lzsf, P]hg, k[= *) x]g'{xf];\ . 7fpFsf] 5gf]6n]
:jtGqtfaf6 jl~rt JolQmsf] dgf]efjgfdfly k|efj kfb{5 . aGbLsf b[li6df e|d0f stf{x h'g 7fpFdf
-pbfx/0fsf] nflu k|zf;lgs sfof{nox_ y'gf :nysf sd{rf/L h:tf b]lvG5g\ To:tf 7fpFdf cGtjf{tf{
lng' x'Fb}g . e|d0fstf{xn] s;}n] n's]/ s'/f ;'Gg gkfpg] 7fpFsf] 5gf]6 ug{ ;Sg'k5{ . To:tf ;Defljt
7fpFxdf aGbL a;f]af; ug]{ cfjf;, cfuGt'sx a:g] sf]7fx, cfFugx / k':tsfnox kb{5g\ .
^
e|d0f;DaGwL k|Tofe"lt / clwsf/
;b:oxsf] lghL ;'/Iffsf] s'/f p7fP/ cGtjf{tf{ glngf];\ eg]sf] v08df To:tf]
;Nnfxaf/] xf]l;of/L;fy ljrf/ ug'k{ 5{ . tyflk, /fli6o ;+oGqsf ;b:oxnfO{
cfgf] lghL ;'/Iffdfly cfOnfUg ;Sg] s'g} klg hf]lvd :jLsfo{ nfu]df pgLxnfO{
cGtjf{tf{ lng] clwsf/ x'g5
] .83
k|To]s y'g' j' f, y'gf s]Gb|df sfo{/t kbflwsf/L, gful/s ;dfhsf ;b:o, tyf cGo
hf] sf]xLn] /fli6o ;+oGq;Fu df}lvs jf lnlvt kdf s'/fsfgL u/L ;xh Pjd\
v'nf cg'el" t ug{ ;Sg' kb{5 .
k|ydt, -dfly v08 $=% / ^=@ df rrf{ eP e}mF _ k|To]s JolQmn] cfk"mn] atfPsf]
s'/f /fli6o ;+oGqafx]s c s;}nfO{ klg yfxf x'bF g} eGg] ;'lglZrttfsf] nflu
83
PkL6Lsf] y'gf :ynxsf] cg'udgM Ps Jofjxfl/s lgb]l{ zsf, P]hg, k[= *! x]gx{' f];\ . o; k|sf/sf] lgodsf]
cg';/0f ug's
{ f] sf/0f s] xf] eg] e|d0fstf{xsf] lghL ;'/Iff;DaGwL lrGtfxnfO{ pgLxnfO{ aGbLsxfF
k'Ug glbg] afxfgfsf] kdf ;lhn} k|of]u ug{ ;lsG5 .
84
oftgf;DaGwL /fi6;3+ Lo ljz]if k|ltj]bssf] k|ltj]bg, /fi6;3+ Lo b:tfj]h A/61/259 -!$ cu:6 @))^_,
cg'R5]b &# / &% .
77
x/;Dej pkfo cjnDag ul/G5 eGg]df ljZj:t x'gk' b{5 . o;sf] cy{ lgh
JolQmsf] k|:6 ;xdlt g/x];Dd ;+oGqn] ;"rgfsf] ;|ft] sf] kdf To:tf JolQmsf]
gfd pNn]v x'bF g} ;fy} To;/L cfPsf] ;"rgf ;fj{hlgs ug'{ x'bF g} eGg] klg xf] .
bf];f| ] d'Vo s'/f eg]sf] /fli6o ;+oGqnfO{ ;xof]u ug]{ JolQm ;xof]u u/]s} cfwf/df
lnOg] k|lt;f]w lj?4 ;'/lIft 5 eg]/ hfgsf/ /xg' kb{5 . o;/L, ;f] ;+oGq;Fu
s'/fsfgL u/]s} sf/0fn] jf ;+oGqnfO{ lbPsf] ;"rgfs} cfwf/dff pgLx gsf/fTds
kl/0ffd x'g] s'g} klg sfo{af6 kLl8t agfOg' x'bF g} . wf/f @! n] Joj:yf u/]sf]
;'/Iff k|fjwfgnfO{ oftgf lj?4sf] dxf;lGwsf] P]lR5s cfn]vsf] sfof{GjognfO{
;'lglZrt t'Nofpg ;f] cfn]v sfof{Gjog ug]{ sfg'gdf ;dfj]z ul/g' k5{ .
/fli6o ;+oGqn] ;Dks{ ug]{ JolQmx dWo] y'gj' fx g} x/ lsl;dsf] k|lt;f]wsf]
hf]lvddf x'G5g\ . oBlk To:tf] ;+oGqnfO{ ;xof]u ug]{ jf ;'rgf k|bfg ug]{
kbflwsf/Ldf klg cg'zf;gsf] sf/jfxLdf kg]{ jf cGo k]zfut gsf/fTds c;/sf]
l;sf/ x'gk' g]{ 8/ /xG5 . cfgf ;xsdL{x jf cfkm"eGbf dflyNnf] bhf{df /x]sf
kbflwsf/L klg d'l5g] ePdf o:tf] 8/ ;[hgf x'g hfG5 . /fli6o ;+oGqnfO{ ;xof]u
u/]sf] kl/0ffd :jk y'gj' fxnfO{ ;]jf k'ofpg] jf nuftf/ kdf lx/f;t
cg'u' dg ug]{ u}/;/sf/L ;+:yf Pjd\ gful/s ;dfhsf ;b:oxsf] kx'r
F jf
x}l;otnfO{ c:jLsf/ ul/g ;Sg] x'bF f pgLxsf] sfdsf] klg ;'/Iff ul/g' kb{5 .
/fHosf lgsfo jf s;}n] lbPsf] e"m7f] ;"rgfnfO{ klg ;'/Iffsf] bfo/fleq kfl/g'
k5{, cGoyf wf/f @! adf]lhd k|bfg ug{ vf]lhPsf] ;'/Iff cgfjZos eg]/ x6fpg]
;Defjgf /xG5 . oBlk s] tYo k|:6 5 eg] wf/f @! sf] cf;o eg] /fHosf
lgsfoxsf] /fli6o ;+oGqnfO{ lbUe|ldt agfpg ;fy} ;f] ;+oGqsf] sfd sf/jfxLdf
x:tIf]k ug]{ u/]sf] sfdsf] bfloTjaf6 /fHonfO{ hf]ufpg' xf]Og . pbfx/0fsf] nflu
sf/fuf/sf Joj:yfksn] sf/fuf/df s'g} y'gj' fsf] d"To' jf p;k|ltsf] b'Jo{jxf/
af/]sf] ;"rgf hfgLhfgL n'sfPsf] cj:yfdf wf/f @! n] lgh Joj:yfksnfO{ ;'/Iff
k|bfg u/]sf] ;Defjgf /x]sf] eP klg P]lR5s cfn]vaf6 lg;[t x'g] cGt/f{li6o
7 8 bfloTjsf] To; lsl;dsf] uDeL/ pNn+3gsf] nflu /fHo g} hjfkmb]xL x'g' kb{5 .
^
e|d0f;DaGwL k|Tofe"lt / clwsf/
jf:tjdf ;+oQ
' m /fi6;3
+ Lo oftgf lj?4sf] dxf;lGwn] oftgf jf cGo b'Jo{jxf/nfO{
9fs5f]k ug]{ ;Ddsf] ;fj{hlgs kbflwsf/Lsf] sfdnfO{ s;'/ s/f/ u/]sf] cj:yfdf
of] P]lR5s cfn]vsf] wf/f @! n] o:tf :jtGq kmf}hbf/L bfloTjsf ljifonfO{
g;d]6g\ ] eGg] x'bF g} .
79
80
*@
*^
*&
&
&
/fli6o ;+oGqsf ;'emfj / sfof{Gjog
81
&
wf/f !(
wf/f @@
;DalGwt kIf /fi6sf ;Ifd lgsfoxn] /fli6o /f]syfd ;+oGqaf6 k|fKt
;'emfjxsf] cWoog ug]5
{ g\ / ltgsf] sfof{Gjogsf nflu cjnDag ug{
;lsg] ;Defljt pkfox af/]df ;+oGq;Fu k/fdz{ ug]5
{ g\ .
/fli6o ;+oGqxsf] sfof{b]z lx/f;t e|d0f dfq geO{ o; If]qdf cfjZos
;'wf/sf] nflu pko{Q
' m lgsfox ;dIf l;kmfl/; k|:t't ug'{ klg xf] . Jojxfl/s
Pjd\ ljz]if1 ;Nnfx tyf cjnf]sgaf6 tof/ kfl/Psf To:tf l;kmfl/;xnfO{
/fi6n] ;+oQ
' m /fi6;3
+ Lo oftgf lj?4sf] dxf;lGw tyf cGo cGt/f{li6o ;lGw jf
k|yfut sfg'gdfkm{t\ pTkGg x'g] bfloTjnfO{ /fd|f;
] uF k"/f ug]{ df}sfsf] kdf lng
;S5 . Jojxf/tM tL l;kmfl/;x pk/ /rgfTds ;+jfbdf k|jz
] ug{ tyf ltgsf]
l;kmfl/;nfO{ sfof{Gjog ug{ /fHosf lgsfoxnfO{ bl/nf] pT;fx ldNg ;Sb5 .
82
of] pT;fxnfO{ Jojxf/df nfu" ug{ wf/f @@ n] :yfgLo tyf /fli6o :t/sf ljleGg
y'gf s]Gb| jf /fHosf lgsfoxn] l;kmfl/; sfof{Gjogsf] ;DaGwdf /fli6o ;+oGq;Fu
;lqmotf;fy 5nkmn ug'{ kg]{ cGt/f{li6o bfloTj ;[hgf ub{5 . ;/sf/n] o;
bfloTjsf] ;b\ljZjf; ;lxt ug]{ kl/kfngfdf g} of] P]lR5s cfn]vsf] p2]Zo
xfl;n x'G5 . of] dte]bdf geO{ ;xsfo{df cfwfl/t 5 . o;} sf/0fn] :yfgLo
&
/fli6o ;+oGqsf ;'emfj / sfof{Gjog
83
&
e|d0fsf] qmddf /fli6o ;+oGqn] JolQmut d'2f x]g{' kg]{ jf JolQmut ph'/L klg ;'Gg'
kg]{ x'G5 -e|d0f ul/Psf] :yfgdf jf cGo :yfgdf ePsf Jojxf/sf af/]df_ h;df
cg';Gwfg, hfx]/L, cleof]hg jf ;+oGqsf] ;fdfGo /f]syfd sfof{bz
] eGbf aflx/sf
sfd x'g;S5g\ . o:tf] cj:yfdf cleof]hgstf{sf] sfof{no jf JolQmut ph'/L
pk/ cfjZos sf/jfxL ug{;Sg] If]qflwsf/ ePsf] s'g} /fli6o dfgjclwsf/ ;+:yf
;fGble{s;DalGwt lgsfo x'g ;S5 / To:tf] JolQmut ph'/Ldf To; lgsfon]
cg';Gwfg u/f];\ eGg] l;kmfl/; ug{ ;lsG5 . oL cj:yfxdf klg lghL ;"rgf
;fj{hlgs ug{ ul/Psf] lgif]w k|oQ
' m g} x'G5, ph'/Lstf{sf] ;xdlt kfPkl5 dfq
lghsf] ph'/L Pjd\ ;DalGwt ;"rgf c? s;}nfO{ lbg ;lsG5 .
/fli6o ;+oGqnfO{ dha't agfpg Joj:yf ul/Psf] sfg'gn] ;f] ;+oGqnfO{ ;Ifd
kbflwsf/Laf6 k|ltlqmof k|fKt ug]{ tyf ;+jfb yfngL ug]{ ;dofjlw to ug{ kfpg]
clVtof/L lbg' kb{5 . pbfx/0fsf] nflu dfgjclwsf/ /Ifs;DaGwL r]s u0ftGqsf]
sfg'gn] s'g} dfgjclwsf/ /Ifsn] lx/f;t e|d0f u/L ;DalGwt kbflwsf/Lx
;dIf cfgf ;'emfjx /flv;s]sf] cj:yfdf tL kbflwsf/Lxsf] k|ltlqmof
cfO;Sg' kg]{ ;do;Ldf tf]Sg ;S5 .85 o;/L to ul/Psf] ;doleq s'g} k|ltlqmof
k|fKt geP jf cjnDag ul/Psf pkfox kof{Kt geP clwsf/ /Ifsn] lhDd]jf/
kbflwsf/Lsf] o; af/]df ;DalGwt dflyNnf] bhf{sf clwsf/L, ;/sf/ jf gfd;d]t
pNn]v u/L ;fj{hlgs ug{ ;Sg] Joj:yf klg ;f] sfg'n] u/]sf] 5 .86 oxfF s] pNn]v
ug'{ pko'Qm x'G5 eg] /fli6o ;+oGqn] lbg] ;'emfj jf k|ltj]bg o;sf] clGtd nIo
xf]Og g t o;n] ;ng u/]sf ;"rgfsf] k|of]u o;n] dfq} ug{ ;S5 eGg] xf] .87
klxnf], e|d0fsf] cGt/fndf /fli6o ;+oGqn] cGo ljlwaf6 ;'emfjxsf] sfof{Gjog
;DaGwdf cg'udg ug'{ kb{5 . -o:tf ljlwxdf clwsf/Lx;Fu kqfrf/ jf y'gf
85
86
84
87
t]>f], s'g} Ps y'gf :ynsf] e|d0faf6 ;lnt hfgsf/LnfO{ k|0ffnLut tyf ljifout
k|ltj]bg jf ;'emfjx ljsl;t ug{ k|of]u ug{ ;lsG5 . o; k|lqmofn] /fli6o
;oGqnfO{ P]lR5s cfn]vsf] wf/f !(-u_ df Jofj:yf eP adf]lhd ljBdfg jf gofF
sfg'g ;DaGwdf k'g/fjnf]sg ug{ jf ;'wf/sf] nflu k|:tfj k|l] ift ug{ d2t ug{
;S5 .
bf]>f], y'gf :yndf e|d0f ug]{ lznlznfdf /fli6o ;+oGqn] pQm y'gf :yn Nofpg'
klxn] aGbLxn] ef]Ug' k/]sf Jofjxf/ tyf k"j{ y'gf :ynsf] cj:yfsf] af/]df
hfgsf/L k|fKt ug{ ;Sb5g\ . pbfx/0fsf nflu k|x/L rf}sLsf] cj:yf / ToxfF
y'lgPsf aGbLx k|lt ul/g] Jojxf/ GofoLs lx/f;t -hxfF JolQm Ps} :yfgdf cln
nfdf] ;do;Dd /xG5 / p cfk"mnfO{ k|x/L lx/f;tdf eGbf sd hf]lvddf /x]sf]
dx;'; ub{5_ sf] e|d0fsf avt hfgsf/Ldf cfpF5g\ . eljiodf s'g y'gf :ynsf]
e|d0f ug]{ / e|d0fsf avt s:tf ;jfnxdf s]lGb|t /xg] eGg] lglZrt ug{ /fli6o
;oGqn] o:tf hfgsf/Lsf] k|of]u ug'k{ 5{ .
&
rf}yf], sd} dfqfdf x'g] cGt/f{li6o pk;ldltsf] e|d0f k"j{ ;ldltnfO{ e|d0f ug{
nfluPsf] b]zsf] y'gf :yn af/]df /fd|f] hfgsf/L x'g cfjZos 5 . o:tf]
hfgsf/L dWo] s]xL ;/sf/n] klg pknAw u/fpg ;S5 . tyfkL, cGt/f{li6o
pk;ldltnfO{ p;n] e|d0f ug]{ vf; :yfg af/]df pb]Zod"ns 9n] of]hgf agfpg
;DalGwt b]zsf] /fli6o ;+oGqn] lgoldt kdf ;"rgf pknAw u/fP/ ;xof]u
k'ofpg' kb{5 .
85
&
wf/f @#
&=@ k|ltj]bg
88
86
89
90
y'gf :ynsf] e|d0fdf cfwfl/t k|ltj]bg tof/L ;DaGwL pTs[i6 cEof; af/]df lj:t[t hfgsf/Lsf nflu
dlg6l/ k|f];]; ckm l86]G;gM c k|flS6sn ufO8 -h]ge
] f, @))$_ k[= *%*(_ .
wf/f !(- u_ klg x]gx{' f];\ .
dfly $=%, ^=@, tyf ^=$ klg x'gx{ f];\ .
&=#
PkL6Lsf ;'emfj
Vff; :yfgLo tyf /fli6o kbflwsf/Ln] k|fKt l;kmfl/;x pk/ ljrf/ ug]{
&
/fli6o ;+oGqsf ;'emfj / sfof{Gjog
87
12
*
/fli6o ;+oGq / gful/s ;dfh
/fli6o ;+oGq /
gful/s ;dfh
89
s]xL u}/;/sf/L ;+:yfx /fli6o ;+oGqs} sfo{sf] cjnf]sg, ljZn]if0f tyf k[i7kf]if0fsf
dxTjk"0f{ >f]t x'G5g\ . /fli6o ;+oGqnfO{ ;/sf/ tyf Gofofnoaf6 k"0f{ :jtGqtf
k|bfg ug'{ kg]{ cfjZostfsf] cy{ oL ;+:yfx /fli6o ;+oGqsf] hjfkmb]lxtfsf nflu
cg'ko'Qm >f]t x'g\ . s]xL b]zxdf Joj:yflksf / sfo{kflnsf Jofjxfl/s /
/fhgLlts kdf cfwf/e"t kn] Ps csf{af6 leGg x'b'F g} g\ . t;y{, /fli6o
;+oGqsf] hjfkmb]lxtf ;'lglZrt ug{ gful/s ;dfh tyf u}/;/sf/L ;+:yfxsf]
e"ldsf dxTjk"0f{ x'G5 . gful/s ;dfhn] ;+oGqn] u/]sf sfd tyf o;sf] k|efjsf]
cg'udg / ;fj{hlgs jf JolQmut kdf ljZn]if0f u/]/ ;f] e"ldsf lgjf{x ug{
;S5g\ .
91
92
pbfx/0fsf] nflu @))$ df ch]l{ G6gfsf] cfjlws k'g/fjnf]sg ubf{ oftgf lj?4sf] ;ldltn] lx/f;tdf
u}/;/sf/L ;+:yfsf] kx'Fr ;DaGwdf ;"rgf dfu u/]sf] lyof] hasL ch]{lG6gfn] of] cfn]v cg'df]bg u/L
/fli6o ;+oGq :yfkgf ug]{ k|lqmof ;d]t z'? ul/;s]sf] lyof] . UN DOC. CAT/C/SR.622 -@@ gf]eD] a/
@))$_, cg'R5]b $( .
(
cGt/f{li6o :t/df /fli6o ;+oGq
cGt/f{li6o :t/df
/fli6o ;+oGq
93
wf/f @)
wf/f !!
94
o; pk;ldltn]M
-===_
v_ /fli6o /f]syfd ;+oGqxsf] ;DaGwdfM
c_ oL ;+oGqxsf] :yfkgfy{ kIf /fi6xnfO{ ;Nnfx k|bfg ug]{ Pjd\ ;xof]u
ug]5
{ ,
c_ Ifdtf clej[l4 Pjd\ ;'b9[ Ls/0f ug{ /fli6o /f]syfd ;+oGqxnfO{ k|ToIf
Pjd\ cfjZos k/]df uf]Ko tj/n] ;d]t ;Dks{ ug]{ tyf tflnd Pjd\ cGo
k|fljlws ;xof]u k|bfg ug]5
{ ,
cf_ :jtGqtfaf6 jl~rt JolQmxnfO{ oftgf tyf cGo q"m/, cdfgjLo jf
ckdfghgs Jojxf/ jf ;hfoaf6 ;'/Iff lbg] p2]Zon] tL ;+oGqxnfO{ ;'b9[
kfg]{ cfjZostf tyf >f]t ;fwgsf] d"Nofgdf ;Nnfx tyf ;xof]u k|bfg ug]5
{ ,
O_ :jtGqtfaf6 jl~rt JolQmxnfO{ oftgf tyf cGo q"m/, cdfgjLo jf
ckdfghgs Jojxf/ jf ;hfoaf6 hf]ufpg /fli6o /f]syfd ;+oGqxsf] Ifdtf
/ sfof{lwsf/nfO{ ;zQm agfpg kIf /fi6x ;dIf l;kmfl/; k|:t't ug]5
{ ,
wf/f !@
(
cGt/f{li6o :t/df /fli6o ;+oGq
96
!)=! kl/ro
!)=@ gofF ls ljBdfg lgsfo
!)=# ax'kIfLo ;+oGq
(*
((
!!#
!)
!)
;f7lgs :j?ksf]
rog
97
wf/f !&
!)
!)=! kl/ro
P]lR5s cfn]vn] /fli6o ;+oGqxsf nflu ljlzi6 ;7gfTds :jksf] l;kmfl/;
ub}g{ . k|To]s /fi6n] :jtGqtfsf] k|Tofe"lt u/L, ljljw lj1;lxtsf] k|ltlglwTj x'g]
/ cfjZos clwsf/x lbg] zt{df cfgf] /fhgLlts / ef}uf]lns ;Gbe{ cg'sn
" sf]
;+/rgfsf] 5gf]6 ug{ ;S5 .
gofF lgsfosf] 9fFrf tyf ljBdfg lgsfosf] dgf]gogl;t tyf l;} d'ns
' sf nflu
k|of]u ul/g] Pp6} PsLs[t ;+oGq jf ljleGg If]qxsf nflu k|of]u ul/g] cg]s
;+oGqx jf ;+:yfsf k|sf/xsf cfcfg} ljz]if kmfObf jf a]kmfObfx x'G5g\ .
t/ oLdWo] s'g} klg tl/sf cfk}mF df cGo tl/sfxeGbf >]i7 eg] x'Fbg} . gofF
;+oGqx cyf{t\ ljBdfg ;+oGqx 5gf]6 ubf{ / Pp6} /fHosf nflu Psn jf
ax'n /fli6o ;+oGqsf] 5gf]6 ubf{ p7\g] k|Zgxaf/] kl5Nnf v08xdf 5nkmn
ul/Psf] 5 .
;a} ;Gbe{df x]Ssf /fVg'kg]{ dxTjk"0f{ s'/f s] xf] eg] /fli6o ;+oGqsf] ;+/rgf
h:tf];s
' } lsg gxf];\ To; ;+/rgfsf JolQm ;b:ox :jo+ /f]syfd e|d0fx
ug]{ sfo{df JolQmut kn] :jtGq / k|efjsf/L gePsf] v08df Tof] k|efjsf/L
x'g ;Sb}g .
98
!)
;f7lgs :j?ksf] rog
!)=@=! k'g/fjnf]sg
l;4fGttM lgdf{0f ul/Psf] /fli6o ;+oGq ;dfg k|sl[ tsf] ePdf Tof] oftgf lj?4
/fi6;3
+ Lo dxf;lGwsf] P]lR5s cfn]vsf] cg'df]bgkl5 lgdf{0f ul/Psf] gofF lgsfo
xf];\ jf s'g} ljBdfg ;+oGqf/f oftgf lj?4 /fi6;3
+ Lo dxf;lGwsf] P]lR5s
cfn]vsf lhDd]jf/Lx k"/f ug]{ Joj:yf ul/of];\ To;af6 s]xL km/s kb}g{ . t/
Jojxf/tM b]z ljz]ifdf of] jf Tof] tl/sfsf cfg} kmfObf / a]kmfObfx x'G5g\ .
cfn]vsf zt{x;Fu ldNbf]hN' bf] xf];\ eGg] p2]Zon] To;n] k|fKt ug]{ sfof{bz
] ,
:jtGqtf, k|i6 kl/eflift / e|d0f ug]{ / k/fdz{ lbg] clwsf/sf] k|Tofe"lt x'g'
kb{5 .
s] gofF ;+oGqsf] :yfkgf ubf{ To;af6 ljBdfg ;+oGqsf sfdsf] gSsn
x'G5 < csf]l{ t/, ljBdfg lgsfoxn] oftgf lj?4 /fi6;3
+ Lo dxf;lGwsf]
P]lR5s cfn]vdf hgfOPcg';f/ y'gf :ynx g;d]l6g] ePdf oftgf lj?4
/fi6;3
+ Lo dxf;lGwsf] P]lR5s cfn]vn] ;d]6g\ ] ;a} :ynxdf kx'r
F x'g]
vfnsf] gofF lgsfosf] lgdf{0f u/L Tof] cefj k"/f ug{ ;lhnf] xf]nf <
s] s'g} ljBdfg lgsfodf gofF ;+/rgfn] eGbf a9L ljZj;gLotf k|fKt ug]{ vfnsf]
;+:yfut k/Dk/f / k|lti7f 5 < cyjf ls jf:tljstf To;sf] ljk/Lt 5 <
ljBdfg lgsfodf sfd ug]{ k|rlnt cEof;x s] s:tf 5g\ < y'gfdf /x]sf]
JolQm, ;fj{hlgs clwsf/L / cfd hgtfn] To;sf] e"ldsfnfO{ -k|efjsf/L jf
ck|efjsf/L_ s:tf] kdf x]g{] u/]sf] 5 < s] To;n] o;cl3 oftgf lj?4
/fi6;3
+ Lo dxf;lGwsf] P]lR5s cfn]vcGtu{t /fli6o ;+oGqn] ug]{ sfo{;Fu
afg] vfnsf] s'g} km/s sfof{bz
] jf sfo{ljlwsf] cEof; u/]sf] 5 <
ljBdfg lgsfosf] 9fFrf tof/ kfbf{ gful/s ;dfh -vf; u/]/ oftgf, b'Jo{jxf/
/ y'gfsf cj:yfxsf] If]qdf sfo{/t u}/;/sf/L ;+:yfx_ nfO{ pQm k|lqmofdf
99
v'nf kn] ;dfj]z ul/Psf] lyof] <
/ cfjZos ljljwtf klxn]b] l] v g} sfod 5 < 5}g eg] s] To; lgsfodf lj1tf
jf ljljwtf yKg ;lsG5 ls To;sf] nflu gofF lgsfos} lgdf{0f ug'k{ 5{ <
!)
92
100
v08 !)=#=! df s] s'/fsf] rrf{ ul/Psf] 5 eg] /fHon] ax'n k|sl[ tsf] /fli6o ;+oGqnfO{ cg'df]bg u/]sf]
v08df k|To]s /fli6o ;+oGqn] oftgf lj?4 /fi6;3+ Lo dxf;lGwsf] P]lR5s cfn]vsf zt{x clgjfo{ kn]
k"/f ug'k{ 5{ . vf; u/]/ s'g} y'gf :ynsf] lg/LIf0f e|d0f cGo s'g} lgsfon] geO{ pQm /fli6o ;+oGqn] dfq
ug]{ xf] eg] Pp6f tTjn] :jtGqtf;DaGwL zt{x k"/f u5{, csf]n
{ ] lj1tf;DaGwL zt{x k"/f u5{, csf]n
{ ]
;"rgfsf] xs;DaGwL zt{ k"/f u5{ cflbdfq eGg' kof{Kt x'g5
] g} .
h]nleqsf] ;]ndf PSn} /flvPsf] s'/f yfxf kfpFl5g\ . Tof] s}bL;Fu tTsfn}
PSn} s'/f ug{ kfpFmeGbf clwsf/Lx pgsf] cg'/f]wnfO{ c:jLsf/ u5{g\ .
o:tf cj:yfsf xsdf /fHon] pQm :jo+;j] s jf:tjdf oftgf lj?4 /fi6;3
+ Lo
dxf;lGwsf] P]lR5s cfn]v sf] lg/LIf0f e|d0f gu/L To;avt csf]{ s'g} k'/fgf]
sfof{bz
] k"/f ub}{ lyof], To;sf/0f pm oftgf lj?4 /fi6;3
+ Lo dxf;lGwsf] P]lR5s
cfn]vsf lnlvt zt{x kfngf ug'k{ g]{ cj:yfdf lyPg eg]/ plDsg kfpFbg} .93
/fHo;Fu ltgnfO{ nfu" ug]{ jf gug]{ thlahL clwsf/ ePsf] v08df wf/f !* b]lv
@@ ;Dd oftgf lj?4 /fi6;3
+ Lo dxf;lGwsf] P]lR5s cfn]vf/f /fli6o ;+oGqsf
lgldQ th'd
{ f ul/Psf] x}l;ot / clwsf/xsf] k|Tofe"lt x'g ;Sb}g .
!)
oftgf lj?4 /fi6;3+ Lo dxf;lGwsf] P]lR5s cfn]vf/f th'd{ f ul/Pcg';f/ ;a} y'gf
:ynxsf] /f]syfd e|d0f ug]{ :jtGq vfnsf ljlzi6 ;+oGqx yf]/} b]zdf dfq
ljBdfg x'G5g\ . t/ sltko b]zdf ljBdfg /fli6o lgsfoxnfO{ eg] s]xL jf ;a} y'gf
:ynxdf ljleGg k|sf/sf lg/LIf0f e|d0f ug]{ sfof{bz
] klxn]bl] v g} k|fKt ePsf] x'G5 .
sltko ljBdfg lg/LIf0f e|d0f;DaGwL lgsfoxdf oftgf lj?4 /fi6;3+ Lo dxf;lGwsf]
P]lR5s cfn]v cGtu{t aGg] /fli6o ;+oGqsf cTofjZos tTjxsf] cefj x'G5 .
o;sf] cy{ ltgn] cj:yfxdf ;'wf/ Nofpg /fli6o ;+oGqsf] k"/ssf kdf cfg}
9n] dxTjk"0f{ of]ubfg ug{ ;Sb}gg\ eGg] xf]Og . t/ ltgnfO{ /fli6o ;+oGqsf kdf
dgf]gog ug'{ eg] plrt x'bF g} . pbfx/0fsf nfluM
y'gf :ynxk|lt lhDd]jf/ dGqfno jf ljefusf cfGtl/s k|zf;lgs lg/LIf0f
OsfO{x,94
93
94
101
!)
95
96
102
97
y'gf :ynsf] lhDd]jf/L axg ug]{ dGqfno jf ljefuf/f :jljj]sn] x6fpg] bfloTjn] oftgf lj?4 /fi6;3+ Lo
dxf;lGwsf] P]lR5s cfn]vf wf/f !, !&, !*-!_, !*-$_ sf] :jtGqtf;DaGwL zt{x k"/f ug{ ;Sb}g . o;sf
nflu dfly rf}yf] cWofo x]gx{' f];\ . ;'lG6\u/n] cf}NF ofPcg';f/ o;k|sf/sf ;+oGqxsf sfof{bz
] xdf
-cg'zf;g jf cfly{s lgoGq0fh:tf_ cGo k|of]hgx 5f;ld; x'g;Sg] x'gfn] logn] ljz'4 dfgjclwsf/jfbL
b[li6af6 cfgf] ko{jI] f0fsf/L e"ldsf v]Ng g;Sg] ;Defjgf /xG5 . ;'lG6\u/, P]hg, k[= &**! x]gx{' f];\ .
clwsf+z dfldnfxdf o;k|sf/sf ;ldltxsf ;b:ox ;QfzLg bnsf jf k|ltkIfL bnsf ;b:ox
x'g5
] g\ . To;sf/0f o;k|sf/sf] ;ldltn] oftgf lj?4 /fi6;3+ Lo dxf;lGwsf] P]lR5s cfn]vsf :jtGqtf;DaGwL
zt{x s;/L k"/f unf{ Tof] eGg ufx|f] 5 . o:tf ;ldltxdf lg/Gt/tf klg Pp6f ;d:of x'g;S5 lsgeg]
r'gfjsf] ;dodf ;a} ;b:ox Ps;fy kl/jt{g x'g ;S5g\ . /fli6o ;+oGqsf] sfo{df k]zfut lj1tfsf]
kmfF6df cfjZos kg]{ ;Gt'ng lg/Gt/ kn] sfod ug{df o:tf ;ldltxn] e]mNg'kg]{ Jojwfgaf/] ;'lG6\u/,
k[= *%*^ klg x]gx{' f];\ . pgn] o:tf ;ldltxdf /fhgLlts/0f x'g;S5 / lg/LIf0f e|d0fsf] lgoldttfdf
klg afwf kg{;S5 eGg] s
' /' f cf}NF ofPsf 5g\ . t/ s'g} JolQm ;f+;b sfo{sf/L ;/sf/af6 ;fFRrL g} :jtGq
5 eg] pgn] a9L Jofks bfo/fdf lgdf{0f ul/Psf] /fli6o /f]syfd ;+oGqsf] ;b:osf kdf sfd ug{
;Dej x'g5
] .
cleof]hssf] sfof{nodf :jefjtM oftgf lj?4 /fi6;3
+ Lo dxf;lGwsf] P]lR5s cfn]v cGtu{tsf] /fli6o
;+oGqsf] nflu cfjZos kg]{ :jtGqtf / ljz]if tl/sfsf] cefj x'g;S5 .
!)
;f7lgs :j?ksf] rog
98
99
103
!)
cDa'8;
\ Dofg / ;fj{hlgs k|lt/Ifssf sfo{nox;Fu Jojl:yt /f]syfd e|d0f;DaGwL
cufl8 b]lvg} k|fKt cg'ejsf] :t/ km/s km/s x'g ;S5 . o:tf sfo{nox
JolQmut u'gf;fxsf ;DaGwdf sfo{ ug{ jf s'g} jif{df ePsf] vf; /fi6JofkL
;jfndf s]lGb|t x'g / To;kl5 cfpg] jif{xdf gofF ljifodf sfo{ ug{df a9L
cEo:t x'G5g\ . /fli6o dfgjclwsf/ cfof]un] h:t} clen]v tof/ ug{ jf JolQmut
ph'/Laf/] 5fgljg ug{sf nflu s}bdf /x]sf ph'/stf{nfO{ e]6g\ ] sfo{df cl3b]lvsf]
cg'ej rfn' Jojl:yt /f]syfd e|d0f ;~rfngsf] kof{Kt tof/Ldf vf;} kfGtl/t
x'Fb}g .
!)
;f7lgs :j?ksf] rog
!)=@=# cDAo'8;
\ Dofg / ;/sf/L k|lt/Ifssf] sfof{no 101
/fli6o dfgjclwsf/ cfof]u e}Fm, cDa'8\;Dofg / ;fj{hlgs k|lt/Ifssf
sfof{noxnfO{ klg :jflwgtfsf] k|Tofe'lt k|fKt ePsf] x'G5 . vf;u/L Tof]
cj:yfdf hxfF o:tf sfo{noxsf sfof{bz
] x /fHosf] ;+ljwfg jf nfdf] ;+jw} flgs
k/Dk/fdf cfwfl/t x'G5g\ .
105
!)
106
k"0f{ /fli6o ;+oGqsf] kdf v8f ug]{ /fi6xn] ;fdfGotM yk ;+;fwg k|bfg ug{
cfjZos x'G5 .
sfo{nosf] k|sl[ tn] o;df cGttM Ps dfq kbflwsf/L -k|foM sfg'gL clwjQmf_ /xg]
hgfpF5 hf] lg0f{ostf{ /xG5 . Ps dfq ;b:o /xg] xf] eg] ;b:osf nflu cfjZos
;Dk"0f{ Joj;flos of]Uotf k|fKt ug{ :jfefjtM sl7g x'G5 . cjZo klg cDa'8;
\ Dofg
jf ;fj{hlgs k|lt/Ifs dftxtdf 7"nf] ;+Vofdf ljleGg k|sf/sf sd{rf/L /xg
;Sg] ePtf klg vf; If]qsf cfjZos lj1x -h:tf] d]l8sn ljz]if1_ sf] cefj
km]l/ klg /xG5 . h'g;'s} cj:yfdf klg ;fy} ljz]if1 sd{rf/L jf cfjlws kdf
lgo'Qm aflx/L ljz]if1df lge{/ /xg'eGbf /fli6o ;+oGqsf ;b:o cfk}m;Fu ;DalGwt
of]Uotf /xg' ;w}F jfG5gLo x'G5 . o;f] ePdf ;'emfjxsf] u'0f:t/ tyf c;/ ;'wf/
tkm{ pGd'v /xG5 .
cDa'8;
\ Dofgsf sfo{nfO{ k|bfg ul/g] sfo{ljlw tyf pgLxn] ;'emfj lbg ;Sg]
clwsf/sf] If]q /fi6 lkR5] km/s km/s x'G5g\ . cufl8 rrf{ ul/P em},F P]lR5s
cfn]vdf /fli6o ;+oGqn] j}wflgstf jf lgikIftf dfq} geO{ y'gf :ynsf] ;'wf/ /
JolQmxsf] ;+/If0f ug]{ p2]Zon] Jofjxfl/s jf gLltut cy{df cfgf sfo{x ug'{
kg]{ Joj:yf u/]sf] 5 . vf;u/L sfof{ljlwut tyf sfg'gL k|lt/Iff;DaGwL sfg'gL
k|sl[ tsf] ;jfn p7] klg o:tf ;jfnx d'Nofg ul/g' kg]{ a[xt\ kIfx / xfl;n
ul/g' kg]{ a[xt\ p2]Zoxsf ;fgf] c+zdfq x'g\ . a?, /fli6o ;+oGqsf] sfo{
;DaGwdf p7\g] ljifox eg]sf gLltut k|Zgx Jff k|fljlws :jksf cGo
k|Zgx x'g\ . k/Dk/fut kdf s'g} vf; k|zf;sLo sfo{ ;Dkfbg ubf{ plrt
sfof{ljlw kfngf jf :jR5tfsf] dfkb08 k"/f uof] u/]g eGg] lglZrt ug]{ h:tf
sfg'gL k|sl[ tsf lhDd]jf/L lgefO{ cfPsf ;+:yfxsf nflu P]lR5s cfn]vsf
gLltut tyf k| f ljlws z} n LnfO{ cjnDag ug{ ufx| f ] x' g ;S5 . o:Tff
z}nLDff ;/sf/ tyf ljwfoLsfsf gLltut ;jfnxdf l6Kk0fL ug]{ tyf ;DejtM
ljwfoLsfnfO{ sfg'gx lgdf{0f ug{, ;+zf]wg ug{ jf sfg'g vf/]h ug]{ k|:tfj ug]{
sfo{x kb{5g\ .
!)
;f7lgs :j?ksf] rog
y'gf :yndf sfo{/t sd{rf/L tyf y'gj' fx klg klxn]bl] v sfg'gL k|sl[ tsf sfo{
;Dkfbg ul//x]sf ;+:yfxn] P]lR5s cfn]v cGtu{tsf gofF e'ldsf / gf}nf] 9sf
sfo{df cndndf kg{ ;S5g\ . km]l/, b]z} lkR5] cDa'8;
\ Dofgxn] sfo{ ;Dkfbg ug]{
z}nL, Oltxf; tyf sfg'gL k[i7e'ldxdf leGgtf x'g] x'gfn] JoQm ul/Psf s'/fx
nfu" x'g jf gx'g ;S5g\ .
107
!)
s'/fxnfO{ :jLsf/ ug{ ufx|f] klg x'g ;S5 . P]lR5s cfn]vf/f cjnDag ul/Psf]
k/:k/ ;xof]uL ;+jfbsf] b[li6sf]0f klg sltko u}/;/sf/L ;+:yfsf] nflu cK7f/f]
nfUg ;S5 . csf]{ tkm{ lg/Gt/ kdf ;]jf k|bfg ub}{ cfPsf ;]jf k|bfos
;+:yfxn] -;DejtM tL ;+:yfx leq} cfgf] sfof{no vf]nL_ of] cj:yfnfO{
c;lhnf] dfGg ;S5g\ lsgeg] pgLxnfO{ cfk"mn] lgjf{x u/]sf] e"ldsfdf t'?Gt
] .
kl/jt{g ug{ jf ax'cfoflds e"ldsf lgefpg sl7g x'g5
h'g;'s} cj:yf klg dfly cg'R5]b @ df pNn]v ul/P h:t}, /fli6o dfgjclwsf/jfbL
u}/;/sf/L ;+:yfxnfO{ /fli6o /f]syfd ;+oGqsf] af/]df lg0f{o ug]{ k|lqmofdf ;b}j
;+nUg u/fpg' kb{5 . cg'R5]b * df elgP h:t} /fli6o ;+oGq ;lqmo ePkl5
u}/;/sf/L ;+:yfxsf] tkm{af6 ;+oGqs} xf/fxf/Ldf ug'k{ g]{ cGo e"ldsf klg /xg]
5g\ . ;fy}, /fli6o ;+oGqsf] lgdf{0f u}/;/sf/L ;+:yfxn] e|d0f;d]t u/L hf/L
/fv]sf] y'gf :yn cg'udgsf] sfo{afx]s ug]{ cfwf/ x'g ;Sb}g .
108
k|0ffnLn] oy]i6 ;fj{hlgs ;'/Iffsf] k|Tofe"t u/] gu/]sf] tyf k|efjsf/L ;hfo lbP
glbPsf] ;d]t n]vfhf]vf ug'k{ g]{ x'G5 . /fli6o ;+oGqsf To:tf sfof{bz
] x P]lR5s
cfn]vn] lglb{i6 u/]sf] bfo/f;Fu d]n vfFbg} g\ .103
P]lR5s cfn]vsf] z'?cft y'gf :ynx Afflx/L cjnf]sgsf] nflu v'nf ug'{ tyf
ljleGg If]qsf lj1xf/f ljljw ljifodf ljZn]if0f ug{ kfpg] ljrf/af6 ePsf]
lyof]M 36gf 3l6;s]kl5 ul/g] cbfntL sf/jfxL Pjd\ sfg'gL 1fg dfq geP/
lrlsT;sLo, j}1flgs, tyf ;fdflhs lj1tf ;lxtsf] /f]syfd cjwf/0ff . ;+:yfsf]
kdf Gofokflnsfsf] k|sl[ t :jefj}n] sfg'gL b[li6sf]0f tkm{ pGd'v u/fpg] x'G5 /
;fwf/0ftof /f]syfd nflu gLlt tyf cEof; ug'e
{ Gbf 36gf 3l6;s]kl5 lg0f{o
lbg'df s]lGb|t x'G5 . To;}n] GofoLs sfof{nonfO{ /fli6o ;+oGqsf] kdf dgf]gog
ubf{ P]lR5s cfn]vsf] p2]Zo xfl;n ug{ lgs} cK7f/f] kl/:ylt cfpG5 .
!)
;+oQ
' m clw/fHosf] ;+;bsf] dfgjclwsf/ ;ldltsf] @))%@))^ ;qsf] la;f}F k|ltj]bgdf klg o;k|sf/sf
rf;f]x JoQm ul/Psf 5g\ . @@ d] @))^, k[= !&@) . dfly v08 # sf] #=#=# df klg o;af/]] rrf{
ul/Psf] 5 .
109
!)
;+oGqsf] lj:tfl/t gLlt x'G5 h;dWo] l;kmfl/;x klg kg]{ u5{g,\ h'g /fli6o
sfg'geGbf cufl8 klg x'g ;S5g\ -h:t}, aGbLxsf] cj:yfdf ;'wf/ Nofpgsf]
nflu sfg'gdf d"n ;'wf/ tyf gofF sfg'g cyjf gLltsf] lgdf{0f cflb . of]
dxTjk"0f{ gLlt cyf{t\ jsfnt k|foM u/]/ ;+:yfsf] kdf Gofokflnsfsf] gLlt;Fu
d]n vfFbg} .
cGTodf P]lR5s cfn]v cGtu{t /x]sf /fli6o ;+oGqsf] d'Vo kIf uf]klgotf,
:jtGqtf / cfk}mn] k}m;nf cyf{t\ lg0f{o glbg' xf] h;sf] p2]Zo aGbLu[xxdf
clwsf/Lx / aGbLxaLr v'nf jftfj/0fnfO{ k|fT] ;fxg ug'{ xf] hxfF pgLxn]
;TotYo lgle{s eP/ JoQm ug{ ;s'g\ . of] cjwf/0ff P]lR5s cfn]vsf] k|:tfjfgfsf]
!(-3_ / wf/f @! df kl/jlt{t ePsf] 5 -o;sf aGbLx;Fu JolQmut cGtjf{tf{ lng]
clwsf/ x'G5 cflb_ . hxfF GofofwLzn] d'2fsf] ;'gj' fO{ u5{g\ -zfob l56f] y'gfd'Qm ug]{
cg'zf;gsf] sf/jfxL tyf cGo sfof{Gjogsf] ljifo x]g{] lhDd]jf/L lnPsf 5g\_ To:tf
GofofwLzn] cGtjf{tf{ lnFbf aGbLn] cfgf ;a} s'/f jf aGbLu[xsf] cj:yfaf/] v'n/]
gatfpg ;S5g\ . o:tf sfo{xn] ubf{ s}bLn] cfgf Jolerf/ / u/]sf b'isfo{xsf]
af/]df atfpg rfxFbg} g\ . aGbLu[xsf sd{rf/Lx klg GofoLs clwsf/LnfO{ k|bfg
ul/Psf] ;"rgfsf cfwf/df sfo{ ;Dkfbg gx'g] s'/fdf ljZjf; u5{g\ .
tL ;a} pko'Q
{ m sf/0fxn] GofoLs sfof{nox hf] Gofo k|bfg ug]{ sfo{ / ;hfo
7Ls tl/sfn] sfof{Gjog u/fpgdf pQ/bfoL x'G5g\ / cbfntsf] tkm{af6
aGbLu[xxsf] lg/LIf0f u5{g\ / ljleGg GofoLs sfo{x ;Dkfbg ug]{ x'bF f ltgLx
;fwf/0ftof /fli6o ;+oGqsf] OsfO{sf] kdf sfd ug{ Tolt pko'Qm x'bF g} g\ .
110
!)
;f7lgs :j?ksf] rog
;d'bfodf cfwfl/t e|d0f of]hgfnfO{ /fli6o /f]syfd ;+oGqsf kdf k|:tfj ubf{
P]lR5s cfn]v cg'ksf ;a} :yfg / JolQm;Ddsf] kxFr
' , s'g y'gf :ynsf] e|d0f ug]{
eGg] rog ug{ kfpg] :jtGqtf / ;Dk"0f{ hfgsf/L;Dd kx'r
F kfpg] clwsf/ nufotsf
x/]s e|d0f stf{nfO{ k|fKt x'g] clwsf/ / ;'/Iffx ;'lglZrt ul/g' kb{5 . ;d'bfodf
cfwfl/t e|d0f of]hgfx ;fdfGotM ;du| k|0ffnL ljZn]if0f tyf ;'emfjx Kf|bfg ug]{
u/L lgwf{l/t ul/Fbg} . o;y{ sfg'gcg';f/ cf}krfl/s ljwflosL k|:tfj jf l6Kk0fL
k|:t't ug]{ clwsf/ o:tf of]hgfxnfO{ gx'g ;S5 . tTsfnsf nflu JolQm ;b:oxnfO{
111
P]lR5s cfn]v cg'ksf ;'ljwf tyf pGd'lQm k|fKt gx'g ;S5 .
!)
ljBdfg ;d'bfo e|d0f of]hgf / P]lR5s cfn]v d'tfljs /fli6o ;+oGqn] k"/f ug'{
kg]{ zt{x aLrsf] leGgtfxnfO{ ljwflosL cfwf/, k|zf;sLo Joj:yf, sfo{zn
} L
tyf ;+;fwg txdf kl/jt{g u/L ;Daf]wg ug{ ;lsG5 . o:tf kl/jt{gx ubf{,
vf;u/L ;d'bfodf cfwfl/t :jtGq e|d0f of]hgfdf ;xefuL x'gsf nflu ;DalGwt
Jofj;foLs of]UotfnfO{ k"j{ zt{sf kdf lnFbf o;n] ;fdfGotM o:tf of]hgfdf
;xefuL x'g ;Sg] JolQmxsf] ;+VofnfO{ :jf} 36fOlbG5 . h;sf/0f a[xt\ kdf
y'gf :ynnfO{ ;d]6g\ ' kg]{ tyf af/Daf/ e|d0f ul/g' kg]{ of]hgfsf k|yd nIox g}
cfwf/e"t kdf k|efljt x'G5g\ .
;d'bfodf cfwfl/t :jtGq e|d0f of]hgfx ;fdfGotM /fli6o ;+oGqsf c+z jf k"0f{
;+oGqsf] kdf dgf]lgt x'g pko'Qm geP tfklg logLx /fli6o ;+oGq;Fu cfk;L
k[i7kf]if0f o'Qm ;DaGw /fvL sfo{ ug]{ k"/s t/ 5'} ;+oGqx x'g\ . ;d'bfo e|d0f
stf{x afXo hfgsf/Lsf pTs[i6 >f]t tyf afXo lgu/fgLsf ;~hfn x'g ;S5g\
h;n] /fli6o ;+oGqnfO{ cfgf Jofj;flos 1fg, lj1tf / sfg'gL clwsf/xnfO{
p2]Zod"ns tyf r':t 9n] nlIft ug{ ;3fpF5g\ . o:tf of]hgfxsf] :yfkgf /
;~rfngnfO{ x/]s /fi6df ;zQm kdf k|fT] ;flxt ul/g' k5{ t/ P]lR5s cfn]v
/fli6o /f]syfd ;+oGqs} kdf eg] xf]Og .
!)
;f7lgs :j?ksf] rog
104
113
!)
/fHosf] ;+jw} flgs ;+/rgf / cGo /fhgLlts tyf ef}uf]lns If]qsf cfwf/df
PsLs[t ;+3Lo c cyjf ax';V+ os csf] k|lqmof cg'k Pp6f ;+3Lo /fHosf]
/fli6o ;+oGq x'g ;S5 .107 /fli6o ;+oGqsf kdf PsLs[t ;+3Lo cdf lgDg
s'/fx ;dfj]z x'G5g\M
/fli6o /f]syfd ;+oGqnfO{ s]Gb|Lo ;/sf/n] dfq sfg'g agfO{ lgo'Qm ub{5 .
;+ljwfg k|bQ clwsf/sf] k|of]u u/L sfo{ ug{ If]qLo / s]Gb|Lo ;/sf/f/f
k|zf;sLo kn] afF8kmfF6 ul/Psf] ;+oGq ;[hgf ub}{ /fli6o /f]syfd ;+oGqnfO{
sfg'g agfO{ lgo'Qm ub{5g\ .
;+3Lo /fHodf ax';V+ os cxnfO{ /fli6o /f]syfd ;+oGqsf] ?kdf :yfkgf ubf{
cfjZos ;+:yfut ;+/rgfx lgDg x'g ;Sb5g\M
If]q / ljifoj:t'sf] If]qflwsf/ tf]Sgsf] nflu s]Gb|Lo / If]qLo ;/sf/n] sfg'g
114
;+3Lo / cGo ljs]lGb|t /fHoxsf] P]lR5s cfn]v cg'df]bg / sfof{Gjog;DaGwL lj:t[t hfgsf/Lsf nflu
PkL6Lsf] sfo{kq OlDNkd]G6];g ckm b cA;ng k|f6] f]sn 6' b sGe];g Pu]G:6 6r{/ P08 cb/ q'mon,
Ogx'dg c/ l8u|]l8 l66\d]G6 c/ klg:d]G6 -cf]kLSof6_ Og km]8/n P08 cb/ l8;]G6nfOh\8 :6]6 -h'g
@))%_, x]g'{xf];\ http://www.apt.ch/npm
108
pbfx/0fsf] nflu x/]s k|fGtLo ;/sf/n] of] 5'} ;+oGqsf] :yfkgf ug{ / o;sf] clwsf/to ug{ ;S5g\, x/]s
;+oGqn] Ps jf PseGbf a9L ;b:o /fli6o ;+oGqdf dgf]gog ug{ ;Qm5g\, / Pst[t kdf olb /fli6o
;+oGqn] ;a} If]qdf sfo{ ug{ ;Sb5 .
!)
;f7lgs :j?ksf] rog
109
115
!)
jf cg'dlt lbPdf /fHon] wf/f @)-3_ sf] bfloTjnfO{ k|efj glbPsf] x'G5 / To;n]
/fli6o ;+oGqnfO{ e|d0f ug]{ 7fpFsf] 5gf]6sf] :jtGqtf lbFbg} .
w]/} h:tf] cj:yfdf h'g b]zn] P]lR5s cfn]vsf] sfof{Gjog u/L ax';V+ os /fli6o
;+oGqxnfO{ dgf]gog u5{ To:tf] cj:yfdf s]xL :jksf] ;+of]hgsf] cfjZostf
x'g5
] . ;f] ;+of]hg csf] cfjZostf / k|sl[ tsf] af/]df of] lgb]l{ zsfsf] csf]{
efudf rrf{ ul/Psf] 5 .
116
110
!)
;f7lgs :j?ksf] rog
cfjZo x'G5 . pbf/0fsf] nflu sfg'g ;DaGwdf cjnf]sg / k|:tfj k|:t't ug'{
/fli6o ;+oGqsf] e"ldsf dWo] Ps xf] -wf/f !(u_ . ljwflosL ;efsf] If]qflwsf/
leq /lx sfo{/t ;+oGqxdf k|0ffnLut tyf If]qut ljZn]if0fnfO{ k|/] Lt ug]{ s'g}
g s'g} ;fwg x'g' kb{5 . /fli6o ;+oGqx / cGt/f{li6o pk;ldlt ;fy;fy} ldn]/
ljZjJofkL k|0ffnL lgdf{0f x'G5 . o;y{ /fli6o ;+oGqx cGt/f{li6o pk;ldltsf
nflu ;"rgfsf dxTjk"0f{ >f]t x'g] 5g\ / oL pk;ldtLxsf /fli6o ;+oGqsf]
;Gbe{df lglZrt ljZjJofkL sfo{x x'g5
] g\ . of] e"ldsfsf] nflu h]ge
] f l:yt
pk;ldlt / x/]s /fi6sf] /fli6o ;+oGqxsf] aLr ;+of]hg / ;"rgfsf] cfjZostf
/xG5 .111 ;fy} P]lR5s cfn]vsf] sfof{Gjogsf] nflu cGt{/fli6o pk;ldlt;Fu
;du| ;"rgf k7fpg /fHo ;Ifd x'g' k5{ .112
oL ;a} sf/0fxn] ubf{ ljBdfg ;+/rgfxsf] clt lkmtnf] sfo{df ljZjf; ug]{
xf] eg] P]lR5s cfn]vsf] zt{x;Fu tfnd]n x'g sl7g x'G5 . o;y{ /fli6o :t/df
s'g} g s'g} :jksf] ;+of]hg cfjZos kb{5 .
!)=#=@=@ 5gf]6
oL sl7gfO{xnfO{ ;Daf]wg ug]{ y'k}| ;DefJo pkfox 5g\ . Pp6f ljsNk ljs]lGb|t
sfd ug{ ;Sg] Pst[t Pp6} /fli6o ;+oGq x'g ;Sb5 . k|zf;lgs lx;fan] PsLs[t
/fli6o ;+oGq agfP klg b]zel/ e|d0f ubf{ nfUg] vr{ sd ug]{ lx;fan] ljleGg
If]qdf sfof{no / ;b:ox /fVg klg ;lsG5 .113 o;n] Psbd} s]Gb|Ls[t Psn
gd"gfsf] /fli6o ;+oGq / sfd} ug{ cK7f/f] lx;fan] 5'f5'} agfOPsf ;+oGqxaLrsf]
111
P]lR5s cfn]vsf] wf/f !!-v_, !@-u_ tyf @)-r_ x]gx{' f];\ . ;fy} dfly cWofo ( ;d]t x]gx{' f];\ .
P]lR5s cfn]vsf] wf/f !@-v_ x]gx{' f];\ .
113
;+oQ
' m /fi6;3
+ leq o; cjwf/0ffnfO{ dfGotf lbO{Psf] 5 -lk|G;LkN; l/n]l6 6' b :6f6; P08 km\;lg
ckm g];gn OG:6LRo";G;\ km/ k|f6] S] ;g P08 k|fd] f];g ckm Xo"dg /fO{6;
\ -b k]l/; lk|lG;kN;\_, dxf;efsf]
@) l8;]Da/ !((# sf] k|:tfj A/RES/48/134 -cg'R5]b_ n] x/]s /fli6o dfgjclwsf/ ;+:yfn] cfgf
;b:o dWo]af6 cfjZostfcg';f/ sfo{bn agfpg ;Sg], cfgf] sfo{ ;Dkfbg ug{ If]qLo / :yfgLo zfvf
vf]Ng kfpg] clwsf/ 5 eGg] pNn]v u/]sf] 5 . cfn]vsf] wf/f !* n] /fli6o /f]syfd ;+oGq agfpFbf k]l/;
l;4fGtnfO{ cjnDag ug'{ kb{5 eGg] lglb{i6 ub{5 .
112
117
!)
114
118
115
http:\\www.menschenrechtsbeirat.at
x]g'{xf];\ .
!)
;f7lgs :j?ksf] rog
hxfF o:tf /fli6o ;+oGq lglZrt 7fpF jf k|sl[ tsf lgsfoxsf] nflu dgf]gog
ul/Psf x'G5g\ . s]Gb|Lo ;+oGqsf] :yfkgfn] /fli6o ;+oGqsf] cgflws[t :yfgdf
y'gfdf /flvPsf JolQm;Dd kx'r
F x'gk' g]{ zt{nfO{ kfngf jf ;Daf]wg ug]{ pkfo
x'g;S5 .
117
119
12
!!
!!
lgisif{
lgisif{
121
lgisif{
!!
of] lgb]l{ zsf n]lv/xFbf, oftgf lj?4sf] dxf;lGwsf] P]lR5s cfn]v xfn;fn} dfq
sfof{Gjogdf cfPsf] 5 . t/ cGt/f{li6o /f]syfd pk;ldltn] ce}m cfgf] sfd
z'? ul/;s]sf] 5}g . o;sf kIf /fi6xn] ;j{ky| d s]xL dlxgf leq} /fli6o
/f]syfd ;+oGq :yfkgf ul/;Sg' kg]{ x'G5, t/ tL ;+oGqsf] k|:6 :f+/rgf, ltgnfO{
lbOg] clVtof/L tyf agfj6sf] sf/0fn] s]xL b]zxn] dfq o; af/]df cfgf]
clGtd lg0f{o lng ;s]sf 5g\ . sltko d'ns
' df P]lR5s cfn]vnfO{ cg'df]bg ug]{
jf gug]{ tyf slxn] ug]{ eGg] ljifosf] Ps jf /fli6o ;+oGqsf] af/]df 5nkmn
rln/x]5 . o;/L ljZje/L g} /fli6o txdf lx/f;t e|d0f aflx/L lgsfonfO{ v'nf
ug]{ tyf o;sf] :jtGq lj1 e|d0fsf/L ;+oGqjf6 ljZn]if0f x'g lbg] ljifodf Ps
ce"tk"0f{ t/ b]lvPsf] 5 .
k|To]s d'ns
' df :yfkgf x'g] /fli6o /f]syfd ;+oGq ;f] d'ns
' sf] vf; cfGtl/s
kl/l:yltsf] ;Gbe{df cfwfl/t x'g5
] . csf]t{ km{ o;sf] k|lqmof Pjd\ pknlAw
dfkgsf] eg] vfF6L kdf cGt/f{li6o g} x'G5 h'g o; P]lR5s cfn]vsf] k|fjwfg,
tyf /]8qm;sf] cGt/f{li6o ;ldlt, oftgf /f]syfdsf] nflu o'/f]k]nL ;ldlt,
oftgf;DaGwL ;+oQ
' m /fi6;3
+ Lo ljz]if k|ltj]bs tyf o:t} cGo lgsfoxsf]
Jojxfl/s cg'ejdf cfwfl/t x'G5 . o;/L x]bf{ P]lR5s cfn]vsf k|fjwfg tyf cGo
uf}0f >f]tx tn pNn]v ul/Psf ljifosf cltl/Qm /fli6o ;+oGqsf d'Vo kIfnfO{
dfu{ lgb]z
{ ug]{ pj{/ ;|ft] x'gM\
k|lqmof
p2]Zo tyf sfof{bz
]
:jtGqtf
;b:otfsf] bfo/f
e|d0f;DaGwL k|Tofe"lt tyf clwsf/x
;'emfj tyf ltgsf] sfof{Gjog
/fli6o ;+oGq / cGo /fli6o tyf cGt/f{li6o lgsfoaLrsf] ;DaGw /
;f7flgs;+:yfut :jk
122 ;'emfj tyf ltgsf] sfof{Gjog
!!
lgisif{
123
12
cg';r" L
c!
P]lR5s cfn]v
125
P]lR5s cfn]v
c!
dxf;efsf] %& cf}F a}7sf/f k|:tfj g+ %&!(( af6 !* l8;]Da/ @))@ df u|x0f
ul/Psf] @@ h'g @))^ b]lv nfu" ePsf] k|:tfjgf o; cfn]vsf kIf /fi6x, oftgf
tyf cGo q"m/, cdfgjLo jf ckdfghgs Jojxf/ jf ;hfo lgif]lwt 5g\ tyf
o:tf Jojxf/n] dfgjclwsf/sf] uDeL/ pNn+3g u5{g\ eGg] k'gM lgZro ub},{
oftgf tyf cGo q"m/, cdfgjLo jf ckdfghgs Jojxf/ jf ;hfo lj?4sf]
dxf;lGw -o;kl5 dxf;lGw elgPsf]_ n] lglb{i6 u/]sf p2]Zox xfl;n ug]{ tyf
:jtGqtfaf6 jl~rt ul/Psf JolQmxnfO{ oftgf tyf cGo q"m/, cdfgjLo Pjd\
ckdfghgs Jojxf/af6 ;'/lIft /fVg ce}m cGo pkfox cfjZos 5g\ eGg]
s'/fdf ljZj:t x'bF ,}
dxf;lGwsf] wf/f @ tyf !^ n] k|To]s kIf/fi6nfO{ cfgf] If]qflwsf/df /x]sf] e"
efudf oftgf tyf cGo q"m/, cdfgjLo jf ckdfghgs Jojxf/ jf ;hfosf]
/f]syfd ug{ k|efjsf/L pkfox cjnDag ug{ afWo t'NofPsf] 5 eGg] :d/0f ub},{
tL wf/fx sfof{Gjog ug]{ k|dv
' lhDd]jf/L kIf/fi6xdf g} /x]sf] ;fy} :jtGqtfaf6
jl~rt ePsf JolQmxsf] ;'/Iff ;'b9[ kfg]{ Pjd\ ltgLxsf] dfgjclwsf/sf] k"0f{
cfb/ ug'{ ;a}sf] ;femf bfloTj ePsf] tyf cGt/f{li6o sfof{Gjog lgsfosf
sfo{x /fli6o pkfoxsf kl/k"/s x'G5g\, ;fy} ltgnfO{ ;zQm agfpF5g\ eGg]
lglZrt ub},{
oftgf tyf cGo q"m/, cdfgjLo jf ckdfghgs Jojxf/ jf ;hfosf] k|efjsf/L
/f]syfdsf] nflu lzIff nufot ljwflosL, k|zf;lgs, Goflos tyf cGo pkfoxsf]
;du| h?/tnfO{ :d/0f ub},{
126
dfgjclwsf/ ljZj ;Dd]ngn] oftgf pGd"ng ug{ ;a}eGbf klxn] o;sf] /f]syfddf
Wofg s]lGb|t ug'{ k5{ egL b[9tfk"js
{ 3f]if0ff u/]sf] tyf lx/f;tsf/fuf/xdf
lgoldt e|d0f ug{ oftgf /f]syfd k|0ffnL :yfkgfsf] p2]Zo af]ss
] f] dxf;lGwsf]
c!
P]lR5s cfn]v
P]lR5s cfn]vnfO{ cg'df]bg ug{ cfXjfg u/]sf] ;DeFmb}, y'gj' fs}bL /flvPsf
:yfgxsf] lgoldt e|d0f ug]{ lg/f]wfTds k|sl[ tsf] u}/Goflos ;+oGqdfk{mt\ klg
:jtGqtfaf6 jl~rt ul/Psf JolQmnfO{ oftgf tyf cGo q"m/, cdfgjLo jf
ckdfghgs Jojxf/ jf ;hfo lj?4sf ;'/Iff ;'b9[ agfpg ;lsG5 eGg]df
ljZj:t x'bF ,}
efu !
;fdfGo l;4fGtx
wf/f !
o; cfn]vsf] p2]Zo :jtGqtfaf6 jl~rt ul/Psf dflg;x /flvPsf :yfgxdf
oftgf tyf cGo q"m/, cdfgjLo jf ckdfghgs Jojxf/ jf ;hfosf] /f]syfd ug{
:jtGq cGt/f{li6o tyf /fli6o lgsfoxsf] lhDd]jf/Ldf x'g] lgoldt e|d0fsf]
k|0ffnL :yfkgf ug'{ /x]sf] 5 .
wf/f @
!= oftgf lj?4sf] ;ldltsf] dftxtdf x'g] u/L Ps oftgf tyf cGo q"m/,
cdfgjLo jf ckdfghgs Jojxf/ jf ;hfo /f]syfd pk;ldlt -o;kl5
/f]syfd pk;ldlt elgPsf]_ sf] :yfkgf ul/g]5 / To; pk;ldltn] o;}
cfn]vdf tf]lsP adf]lhdsf sfo{x ug]5
{ .
@= /f]syfd pk;ldltn] ;+o'Qm /fi6;+3Lo a8fkqsf] kl/j[Qleq /x]/ cfgf
sfo{x ug's
{ f ;fy} ToxfF pNn]lvt p2]Zo Pjd\ l;4fGtx nufot :jtGqtfaf6
jl~rt ul/Psf JolQmxnfO{ ul/g] Jojxf/sf ;+oQ
' m /fi6;3
+ Lo dfGotfxaf6
pk;ldlt lgb]l{ zt x'g5
] .
#= uf]Kotf, lgikIftf, 5gf]6 /lxttf, ljZj Jofkstf tyf j:t'k/stfsf
l;4fGtxaf6 klg /f]syfd pk;ldlt lgb]l{ zt x'g5
] .
127
P]lR5s cfn]v
c!
wf/f #
k|To]s kIf/fi6n] oftgf tyf cGo q"m/, cdfgjLo jf ckdfghgs Jojxf/ jf
;hfosf] /f]syfdsf] nflu /fli6o :t/df Ps jf w]/} e|d0fsf/L lgsfox -o;kl5
/fli6o /f]syfd ;+oGq elgPsf]_ sf] :yfkgf, lgo'lQm jf Joj:yf ug]5
{ g\ .
wf/f $
!= k|To]s kIf/fi6n] o; cfn]v adf]lhd wf/f @ tyf # df pNn]lvt ;+oGqnfO{
cfgf] If]qflwsf/ jf lgoGq0fdf /x]/ ;fj{hlgs clVtof/L ePsf lgsfo jf
JolQmsf] cfb]z jf pS;fx6 jf ;xdlt jf df}hb' Ldf :jtGqtfaf6 jl~rt
ul/Psf jf To;f] ul/g ;lsg] JolQmx /flvg] s'g} klg :yfg -o;kl5
lx/f;tsf/fuf/ elgPsf]_ sf] e|d0f ug{ cg'dlt lbg]5g\ . o:tf e|d0fx tL
JolQmnfO{ oftgf tyf cGo q"m/, cdfgjLo jf ckdfghgs Jojxf/ jf ;hfo
lj?4 ul/g] ;'/Iff, cfjZos k/]df, ;'b9[ kfg]{ p2]Zon] ul/g]5 .
@= o; cfn]vsf] k|of]hgsf] nflu :jtGqtfaf6 ljd'v eGgfn] s'g} klg Goflos jf
k|zf;lgs jf cGo lgsfosf] cfb]zaf6 s;}n] cfgf] OR5f adf]lhd cfk"m
y'lgPsf] jf aGbL agfOPsf] jf lghL jf ;fj{hlgs k|sl[ tsf] :yfgdf lx/f;tdf
/flvPsf] :yfg 5f]8g\ cg'dlt gkfPsf] cj:yfnfO{ a'lemG5 .
128
efu @
/f]syfd pk;ldlt
wf/f ^
!= k|To]s kIf/fi6n] o; wf/fsf] pkwf/f -@_ adf]lhd wf/f % df pNn]v eP
d'tflassf] of]Uotf xfl;n u/]sf / cfjZostf;Fu d]n vfg] b'O{ hgf;Ddsf]
gfd k|:tfljt ug{ ;Sg]5g\ / To;f] ubf{ Tof] /fi6n] k|:tfljt JolQmsf]
of]Uotfsf] lj:t[t ljj/0f pknAw u/fpg' kg]5
{ .
@= -s_ k|:tfj ul/Psf JolQmx o; cfn]vsf] s'g} Ps kIf/fi6sf gful/s
x'gk' g]5
{ .
v_ gfd k|:tfj ul/Psf JolQmx dWo] s'g} Pshgf kIf/fi6sf] gful/s
x'gk' g]5
{ .
c!
P]lR5s cfn]v
wf/f %
!= of] /f]syfd pk;ldlt b; ;b:oLo x'g5
] . o; cfn]vnfO{ cg'df]bg ug]{ jf
o;df ;lDdng ug]{ /fi6xsf] ;+Vof krf; k'uk] l5 eg] o; pk;ldltsf
;b:osf] ;+Vof kRrL; x'g5
] .
@= of] /f]syfd pk;ldltsf ;b:ox pRr g}lts rl/q ePsf, Gofo k|zf;g
ljz]ifu/L ck/fw sfg'g, sf/fuf/ jf k|x/L k|zf;g jf :jtGqtfaf6 ljd'v
kfl/Psf JolQmx k|ltsf] Jojxf/;Fu ;Da4 ljljw If]q;Fu sfd u/L pRr
Joj;flos bIftf cfh{g u/]sf JolQmx dWo]af6 r'lgg]5g\ .
#= o; /f]syfd pk;ldltsf] agfj6df kIf/fi6xsf] ef}uf]lns lx;fan] ;dGoflos
ljt/0f tyf ljljw ;Eotf Pjd\ sfg'gL k|0ffnLsf] k|ltlglwTj pk/ plrt Wofg
k'ofOg]5 .
$= o; agfj6df ;dfgtf Pjd\ clje]bsf l;4fGtxdf cfwfl/t eO{ ;Gt'lnt
n}ls k|ltlglwTjnfO{ ;d]t Wofg lbOg]5 .
%= o; pk;ldltdf Pp6} kIf/fi6sf b'O{ ;b:ox -Ps eGbf a9L_ /xg] 5}gg\ .
^= pk;ldltsf ;b:oxn] JolQmut Ifdtfsf cfwf/df sfd ug]5
{ g\, sfddf
:jtGq Pjd\ lgikIf /xg]5g\ tyf pk;ldltdf bIftfk"js
{ sfd ug{ pknAwx'g5
] g\ .
129
P]lR5s cfn]v
c!
130
wf/f &
!= ;f] /f]syfd pk;ldltsf ;b:ox lgDg adf]lhsf] k|lqmofaf6 lgjf{lrt x'g5
] g\M
-s_ k|:tfljt JolQm o; cfn]vsf] wf/f % df pNn]v eP cg';f/sf cfjZostf,
;Ldfleq k/]gk/]sf] ljifonfO{ k|dv
' tfsf ;fy ljrf/ ul/g]5 .
-v_ k|f/lDes lgjf{rg of] cfn]v sfof{Gjogdf cfPsf] ^ dlxgfleq ;DkGg
eO;Sg]5 .
-u_ kIf/fi6xn] uf]Ko dtbfgdfk{mt\ /f]syfd pk;ldltsf ;b:oxsf] rog
ug]5
{ g\ .
-3_ ;f] /f]syfd pk;ldltsf ;b:oxsf] lgjf{rg ;+oQ' m /fi6;3+ sf dxf;lrjn]
cw{jflif{s kdf cfXjfg ul/g] kIf/fi6xsf] a}7saf6 ul/g]5 . To:tf]
a}7s a:g b'O{ ltxfO{ kIf /fi6xsf] pkl:yltnfO{ u0fk"/s ;+Vof dflgg]5
/ a}7sdf pkl:yt eO{ dtbfg u/]sf /fi6x dWo]af6 ;jf{lws Pjd\
cTolws dt k|fKt ug]{ JolQm pk;ldltsf] ;b:odf lgjf{lrt x'g5
] g\ .
@= lgjf{rg k|lqmofsf] bf}/fg Pp6} kIf/fi6sf b'O{ gful/s pk;ldltsf] ;b:o aGg
of]Uo ePsf] cj:yfdf eg] tL b'O{ JolQmx dWo] a9L dt kfpg] JolQm
{ . tL b'O{ JolQmn] k|fKt u/]sf] dt a/fa/
pk;ldltsf] ;b:o eO{ sfd ug]5
ePsf] cj:yfdf eg] lgDgfg';f/sf] k|lqmof k|oQ
' m x'g5
] M
-s_ pQm kIf/fi6sf] tk{maf6 Pshgf dfqsf] dgf]gog k/]sf] /x]5 eg], To;/L
dgf]gogdf k/]sf] JolQm /f]syfd pk;ldltsf] ;b:o eO{ sfd ug]5
{ .
wf/f *
/f]syfd pk;ldltsf] s'g} ;b:osf] d[To' ePdf jf lghn] kbaf6 /fhLgfdf lbPdf,
jf cGo s'g} sf/0fn] pk;ldltsf] ;b:osf] kdf sfo{ ug{ c;dy{ ePdf pQm
;b:onfO{ dgf]gog ug]{ kIf/fi6n] o; cfn]vsf] wf/f % df pNn]lvt k|fjwfg Pjd\
pk;ldltdf ljljw If]q / ljwfdf bIftf cfh{g u/]sf JolQmxsf] plrt ;Gt'ng
;d]tnfO{ ljrf/ u/L csf]{ of]Uo JolQmsf] dgf]gog ug]{5 . To;/L dgf]gog
ul/Psf] JolQm kIf/fi6xsf] csf]{ a}7s;Ddsf nflu pk;ldltsf] ;b:o eO{ sfd
ug]5
{ / lghsf] ;b:otf ;f] a}7sdf ax'dt kIf/fi6xaf6 cg'df]bgsf nflu k|:t't
ul/g]5 . ;+oQ
' m /fi6;3
+ sf dxf;lrjn] k|:tfljt lgo'lQmsf] ;"rgf lbPsf] ^ xKtf
leq kIf/fi6x dWo] cfwf jf ;f] eGbf a9Ln] ;f] k|:tfjdf c;xdlt JoQm gu/]df
k|:tfj :jLs[t ePsf] dflgg]5 .
c!
P]lR5s cfn]v
-v_ olb tL b'j} pDd]bjf/ Pp6} kIf/fi6sf gful/s /x]5g\ eg] tL dWo]af6 Ps
;b:o lgjf{lrt ug{ 5'} uf]Ko dtbfgsf] k|lqmof nfu" x'g5
] .
-u_ olb tL b'j} pDd]bjf/ cfk"m gful/s ePsf] kIf/fi6af6 dgf]gogdf k/]sf
/x]5g\ eg] klg tL dWo]af6 Ps ;b:o lgjf{lrt ug]{ 5'} uf]Ko dtbfgsf]
k|lqmof nfu" x'g5
] .
wf/f (
/f]syfd pk;ldltsf ;b:ox rf/ jif]{ cjlwsf nflu lgjf{lrt x'g5
] g\ . k'gM
dgf]gogdf k/]df pgLx k'gM lgjf{lrt x'g of]Uo dflgg]5g\ . klxnf] lgjf{rgaf6
5flgPsf ;b:oxdWo] cfwf ;b:osf] kbfjlw b'O{ jif{ kl5 ;dfKt x'g5
] . o;/L
kbfjlw ;dfKt x'g] ;b:osf] gfd klxnf] lgjf{rg ;DkGg eP nuQ} wf/f &-!_-3_
adf]lhdsf a}7ssf cWoIfn] uf]nf k|yff/f to ug]5
{ g\ .
wf/f !)
!= /f]syfd pk;ldltn] b'O{ jif]{ sfo{sfn x'g] u/L cfgf clws[txsf] rog
ug]5
{ . pgLx k'gM lgo'Qm x'g ;Sg]5g\ .
131
P]lR5s cfn]v
c!
132
efu #
/f]syfd pk;ldltsf] sfof{bz
]
c!
P]lR5s cfn]v
wf/f !!
o; pk;ldltn]M
-s_ wf/f $ df pNn]v eP cg';f/sf :yfgxsf] e|d0f u/L :jtGqtfaf6
jl~rt ul/Psf JolQmxnfO{ oftgf tyf cGo q"m/, cdfgjLo jf
ckdfghgs Jojxf/ jf ;hfoaf6 hf]ufpg ;DalGwt kIf/fi6nfO{ ;'emfj
lbg]5,
-v_ /fli6o /f]syfd ;+oGqxsf] ;DaGwdfM
-c_ oL ;+oGqxsf] :yfkgfy{ kIf/fi6xnfO{ ;Nnfx k|bfg ug]{ Pjd\
;xof]u ug]5
{ ,
-cf_Ifdtf clej[l4 Pjd\ ;'b9[ Ls/0f ug{ /fli6o /f]syfd ;+oGqxnfO{
k|ToIf Pjd\ cfjZos k/]df uf]Ko tj/n] ;d]t ;Dks{ ug]{ tyf tflnd
{ ,
Pjd\ cGo k|fljlws ;xof]u k|bfg ug]5
-O_ :jtGqtfaf6 jl~rt JolQmxnfO{ oftgf tyf cGo q"m/, cdfgjLo
jf ckdfghgs Jojxf/ jf ;hfoaf6 ;'/Iff lbg] p2]Zon] tL
;+oGqxnfO{ ;'b9[ kfg]{ cfjZostf tyf >f]t ;fwgsf] d"Nofgdf
;Nnfx tyf ;xof]u k|bfg ug]5
{ ,
-O{_ :jtGqtfaf6 jl~rt JolQmxnfO{ oftgf tyf cGo q"m/, cdfgjLo
jf ckdfghgs Jojxf/ jf ;hfoaf6 hf]ufpg /fli6o /f]syfd
;+oGqxsf] Ifdtf / sfof{lwsf/nfO{ ;zQm agfpg kIf/fi6x
;dIf l;kmfl/; k|:t't ug]5
{ ,
-u_ ;fdfGotM oftgfsf] /f]syfdsf] nflu ;Dk"0f{ JolQmnfO{ oftgf tyf cGo
q"m/, cdfgjLo jf ckdfghgs Jojxf/ jf ;hfoaf6 hf]ufpg sfo{/t
;+oQ
' m /fi6;3
+ ;Da4 lgsfo tyf ;+oGqxsf ;fy} cGo cGt/f{li6o,
If]qLo / /fli6o ;+3;+:yfxnfO{ ;xof]u ug]5
{ .
133
P]lR5s cfn]v
c!
wf/f !@
/f]syfd pk;ldltnfO{ wf/f !! d'tfljs lbOPsf] sfof{lwsf/ ;DkGg ug{ ;an
t'Nofpgsf nflu kIf/fi6xn] lgDgfg';f/ ug]5
{ g\M
-s_ /f]syfd pk;ldltnfO{ cfgf] e"efudf ;Tsf/ ug]{ / p;nfO{ o;cfn]vsf]
wf/f $ df pNn]v ul/P adf]lhdsf lx/f;tsf/fuf/;Dd sf] kx'r
F nfO{
k|Tofe"t ug],{
-v_ :jtGqtfaf6 jl~rt JolQmxnfO{ oftgf tyf cGo q"m/, cdfgjLo jf
ckdfghgs Jojxf/ jf ;hfo lj?4 lbOg] ;'/IffnfO{ ;'b9[ t'Nofpg
cfjZos Pjd\ cjnDag ug'{ kg]{ pkfosf] d"Nofg ug{ /f]syfd pk;ldltn]
dfUg ;Sg] ;"rgf pknAw u/fpg],
-u_ /f]syfd pk;ldlt / /fli6o /f]syfd ;+oGqx aLr ;DaGw :yflkt ug{
pT;flxt ug{ Pjd\ To;nfO{ ;xhLs/0f ug],{
-3_ /f]syfd pk;ldltn] lbPsf l;kmfl/;, ;Nnfxsf] cWoog u/L o;sf]
sfof{Gjogsf ;Defljt pkfosf af/]df pk;ldlt;Fu ;+jfb, k/fdz{
ug]{ .
wf/f !#
!= /f]syfd pk;ldltn] wf/f !! df :yflkt cfgf] sfof{bz
] ;DkGg ug{ ;'?df
uf]nfk|yff/f kIf/fi6xsf] e|d0fsf] sfo{qmd lgwf{/0f ug]5
{ .
@= k/fdz{kl5 pk;ldltn] kIf/fi6xnfO{ cfgf] e|d0f sfo{qmdaf/] ;"rLt ug]5
{
tfls pk;ldltsf] e|d0fsf] nflu cfjZos Jojxfl/s Joj:yfkg oyfzL3|
x'g;sf];\ .
#= To:tf] e|d0f pk;ldltsf sDtLdf klg b'O{ ;b:on] ug]5
{ g\ . cfjZos k/]sf]
] f] If]q
avt eg] pk;ldltsf e|d0fsf/L ;b:oxnfO{ o; cfn]vn] ;d]6s
Pjd\ ljifodf cg'ej tyf ulx/f] bSvn /fVg] ljz]if1xn] ;fy lbg]5g\ hf]
kIf/fi6x, ;+oQ
' m /fi6;3
+ Lo dfgjclwsf/ pRrfo'Qm tyf ;+oQ
' m /fi6;3
+ Lo
ck/fw /f]syfd s]Gb|af6 k|:tfljt u/] adf]lhd tof/ kfl/Psf] JolQmxsf]
;"rLaf6 5flgg] 5g\ . To:tf] ;"rL tof/ ubf{ ;DalGwt kIf/fi6xn] a9Ldf
134
kfFrhgf ljz]if1sf] gfd dfq l;kmfl/; ug{ ;Sg]5g\ . e|d0f ul/g] kIf
wf/f !$
!= o; cfn]vsf kIf/fi6x pk;ldltnfO{ k|fKt sfof{bz
] ;DkGg ug{ ;an
agpg] p2]Zon] lgDgfg';f/ k|Tofe"lt lbg]5g\M
-s_ wf/f $ n] kl/eflift u/] d'tfljs lx/f;tsf/fuf/df :jtGqtfaf6
jl~rt u/L /flvPsf JolQmsf] ;+Vof ;fy} To:tf 7fpFxsf] ;+Vof tyf
cjl:ylt;Fu ;DalGwt ;Dk"0f{ ;"rgf;Dd a]/f]s6f]s kx'r
F ,
-v_ tL JolQmx k|lt ul/g] Jojxf/ Pjd\ pgLxsf] aGbL cj:Yff;Fu ;/f]sf/
F ,
/x]sf] ;Dk"0f{ ;"rgf;Dd a]/f]s6f]s kx'r
-u_ b]xfosf] pkwf/f -@_ ;Fu ;DalGwt x'gu] /L aGbL /flvg] :yfgx tyf
;f];uF ;DalGwt ;+/rgf Pjd\ ;'ljwfx;Ddsf] a]/f]s6f]s kx'r
F ,
-3_ :jtGqtfaf6 jl~rt ul/Psf JolQmx tyf pk;ldltn] cfk"mn] vf]hs
] f]
;"rgf lbg ;S5 egL ljZjf; ul/Psf JolQm;Fu bf]efif]sf] cfjZostf k/]
afx]s cGo JolQmsf] u}/ df}hb' Ldf uf]Ko cGtjf{tf{ lng] cj;/,
-_ pk;ldltn] cfk"mn] e|d0f ug{ tyf cGtjf{tf{ lng rfx]sf] :yfg tyf JolQm
5gf]6sf] :jtGqtf .
@= /fli6o ;'/Iff, ;fj{hlgs ;'/Iff, k|fs[lts cfktljkb jf e|d0f ug]{ elgPsf]
:yfgdf JofKt uDeL/ cJoj:Yffsf] sf/0f c:yfoL kdf e|d0f :ylut ug'{ kg]{
tTsfnLg tyf afWosf/L cj:yfdf eg] s'g} ljz]if lx/f;tsf/fuf/sf] e|d0fdf
c;xdlt hgfpg ;lsg]5 . ;+s6sfnsf] 3f]if0ff u/L To:tf] cj:yf sfod
/x]sf] cj:yfnfO{ eg] ;DalGwt kIf/fi6n] k|:tfljt e|d0fdf c;xdltsf]
cfwf/ dfGg kfpg] 5}g .
c!
P]lR5s cfn]v
/fi6xn] e|d0f bndf s'g} ljz]if ljz]if1, JolQmsf] ;dfj]z pk/ lj/f]w
hgfpg ;Sg]5 / To;f] ePdf pk;ldltn] csf]{ ljz]if1nfO{ e|d0f bndf
;dfj]z ug]5
{ .
$= pk;ldltn] pko'Qm 7fg]sf] v08df p;n] cfgf] k|To]s lgoldt e|d0fkl5
5f]6f] ;dfofjlwsf] kmnf]ck e|d0fsf] k|:tfj ug{ ;Sg]5 .
135
P]lR5s cfn]v
c!
136
wf/f !%
s'g} klg lgsfo jf kbflwsf/Ln] s'g} JolQm ljz]if jf ;+3;+:yfn] pk;ldlt;+uF
;~rf/ ;Dks{ u/]sf] jf p;sf k|ltlglwnfO{ ;To jf c;To s'g} ;"rgf pknAw
u/fPsf] cfwf/df dfq sf/jfxL ug{ s'g} cfb]z lbg]5g} g\, To;sf] sfof{Gjog ug{]
5}gg\, To;f] ug{ cg'dlt lbg] 5}gg\ Pjd\ To;f] u/]df ;xg ug]{ 5}gg\ ;fy} tL JolQm
jf ;+3;+:yfk|lt s'g} k"jf{ux| /fVg] 5}gg\ .
wf/f !^
!= /f]syfd pk;ldltn] cfgf ;'emfj Pjd\ cjnf]sgx ;DalGwt kIf/fi6
;dIf uf]Ko kdf k|:t't ug]5
{ , / ;fGble{stf x]/L /fli6o /f]syfd pk;ldltnfO{
;d]t of] pknAw u/fOg]5 .
@= pk;ldltn] ;DalGwt kIf/fi6n] cg'/f]w u/] adf]lhd To; kIf/fi6sf] s'g}
l6Kk0fL eP ;f] ;lxt cfgf] sfdsf] k|ltj]bg ;fj{hlgs ug]5
{ . olb ;/f]sf/jfnf
kIf/fi6n] ;f] k|ltj]bgsf] cf+lzs k|sfzg u/]df pk;ldltn] ;f] b:tfj]hsf]
afFsL, cf+lzs jf k"0f{ kf7 ;fj{hlgs ug]5
{ . oBlk, ;DalGwt JolQmsf] k|:6
;xdlt j]u/ s'g} klg k|sf/sf JolQmut ljj/0f eg] ;fj{hlgs ul/g]5g} .
#= /f]syfd pk;ldltn] cfgf lqmofsnfksf] ;fj{hlgs jflif{s k|ltj]bg oftgf
lj?4sf] ;ldlt ;dIf k|:t't ug]5
{ .
$= olb s'g} kIf/fi6n] wf/f !@ tyf !$ cg';f/ /f]syfd pk;ldltnfO{ ;xof]u
ug{ c:jLsf/ u/]df jf pk;ldltn] k|:t't u/]sf ;'emfjxsf] cfwf/df df}hb' f
cj:yfdf ;'wf/sf nflu cfjZos kxn gu/]df pk;ldltsf] cg'/f]wdf cfgf
;b:oxsf] ax'dt lg0f{on] ;/f]sf/jfnf kIf/fi6nfO{ cfgf] b[li6sf]0f /fVg]
cj;/ lbO{ oftgf lj?4sf] ;ldltn] ;DalGwt ljifoj:t' pk/ ;fj{hlgs
dGtJo lbg jf pk;ldltsf] ;DalGwt k|ltj]bg ;fj{hlgs ug{ ;Sg]5 .
efu $
/fli6o /f]syfd ;+oGqx
c!
P]lR5s cfn]v
wf/f !&
k|To]s kIf/fi6n] of] cfn]v sfof{Gjogdf cfPkl5 jf cg'df]bg jf ;lDdng u/]kl5
/fli6o :t/df oftgfsf] /f]syfd ug{ l9nf]df klg Ps jif{ leq Ps jf w]/} :jtGq
/fli6o /f]syfd ;+oGqxsf] Joj:yf, lgo'lQm jf :yfkgf ug]5
{ g\ . ljs]lGb|t OsfOxn]
o; cfn]vsf k|fjwfgx;Fu tfbDotf /xg] lsl;dn] :yfkgf u/]sf ;+oGqxnfO{
;d]t o; b:tfj]hsf] k|of]hgsf] nflu /fli6o /f]syfd ;+oGqxdflgg] 5 .
wf/f !*
!= kIf/fi6xn] /fli6o /f]syfd ;+oGqxsf] sfo{ut :jtGqtf tyf logsf
kbflwsf/Lxsf] :jtGqtfsf] k|Tofe"lt k|bfg ug]5
{ g\ .
@= kIf/fi6xn] /fli6o /f]syfd ;+oGqxdf /xL sfd ug]{ ljz]if1xdfcfjZos
Ifdtf tyf Joj;flos 1fg ePsf] ;'lglZrt ug{ cfjZos pkfoxsf]
cjnDag ug]5
{ g\ . pgLxn] n}ls ;Gt'ng ;fy} d'ns
' df /x]sf hftLo Pjd\
cNk;+Vos ;d"xxsf] kof{Kt k|ltlglwTjsf] nflu k|of; ug]5
{ g\ .
#= kIf/fi6xn] /fli6o /f]syfd ;+oGqxsf] sfo{sf nflu cfjZos >f]t ;fwg
pknAw u/fpg] 5g\ .
$= /fli6o /f]syfd ;+oGqxsf] :yfkgf ubf{ kIf/fi6xn] dfgjclwsf/sf] k|j4{g
tyf ;'/Iff ug]{ x}l;ot /fVg] /fli6o dfgjclwsf/ ;+:yf ;Da4 l;4fGtx
pk/ klg plrt Wofg lbg]5g\ .
wf/f !(
/fli6o /f]syfd ;+oGqxnfO{ Go"gtd klg b]xfosf clwsf/ k|bfg ul/g]5M
-s_ wf/f $ n] kl/eflift u/] cg';f/ :jtGqtfaf6 jl~rt ul/Psf JolQmx
/flvg] :yfgxdf pgLxnfO{ oftgf tyf cGo q"m/, cdfgjLo jf
ckdfghgs Jojxf/ jf ;hfo lj?4sf] ;' / IffnfO{ cfjZostf
cg';f/ ;'b9[ t'Nofpg] p2]Zon] tL :yfgxsf] lgoldt k/LIf0fcWoog
e|d0f ug],{
137
P]lR5s cfn]v
c!
v_ ;+oQ
' m /fi6;3
+ sf ;fGble{s dfGotfxnfO{ ;d]t Wofg lbFb} :jtGqtfaf6
jl~rt ul/Psf JolQmx k|lt ul/g] Jojxf/ Pjd\ logLxsf] cj:Yffdf
;'wf/ Nofpg] / oftgf tyf cGo q"m/, cdfgjLo jf ckdfghgs Jojxf/
jf ;hfosf] /f]syfd ug]{ p2]Zon] ;DalGwt lgsfo ;dIf ;'emfjx
k|:t't ug],{
u_ cl:tTjdf /x]sf tyf k|:tfljt ljwfgsf] af/]df k|:tfj tyf cjnf]sg
k|:t't ug]{ .
wf/f @)
/fli6o /f]syfd ;+oGqxnfO{ tf]lsPsf] sfof{bz
] lgjf{x ug{ ;an agfpg] p2]Zon]
kIf/fi6xn] b]xfo adf]lhd ug]5
{ g\M
-s_ lx/f;tsf/fuf/df :jtGtqfaf6 jl~rt u/L /flvPsf JolQmxsf]
;+Vof;fy} To:tf 7fpFxsf] ;+Vof tyf cjl:ylt;Fu ;DalGwt ;Dk"0f{
;"rgf;Dd kx'r
F k|bfg ug],{
-v_ tL JolQmxk|lt ul/g] Jojxf/ Pjd\ pgLxsf] aGbL cj:yf;Fu ;DalGwt
;Dk"0f{ ;"rgfdf kx'r
F lbg],
-u_ aGbLy'gj' f /flvg] ;Dk"0f{ :yfgx tyf ;f];uF ;DalGwt ;+/rgf Pjd\
;'ljwf;Ddsf] kx'r
F k|bfg ug],{
-3_ :jtGqtfaf6 jl~rt ul/Psf JolQmx tyf /fli6o /f]syfd ;+oGqn]
cfk"mn] vf]hs
] f] ;"rgf lbg;S5 egL ljZjf; ul/Psf JolQmx;Fu bf]efif]sf]
cfjZostf k/]df afx]s cGo JolQmsf] u}/ df}hb' Ldf uf]Ko cGtjf{tf{ lng]
cj;/ k|bfg ug],{
-_ cfk"mn] e|d0f ug{ tyf cGtjf{tf{ lng rfx]sf] :yfg tyf JolQm 5gf]6sf]
:jtGqtf lbg],
-r_ /f]syfd pk;ldlt;Fu ;Dks{ /fVg], o;nfO{ ;"rgf k7fpg] / pk;ldlt;Fu
e]63f6 ug]{ clwsf/ k|bfg ug]{ .
138
c!
P]lR5s cfn]v
wf/f @!
!= s'g} klg lgsfo jf kbflwsf/Ln] s'g} JolQm ljz]if jf ;+3;+:yfn]] /fli6o
/f]syfd ;+oGq;Fu ;Dks{ u/]sf] jf p;sf k|ltlglwnfO{ ;To jf c;To s'g}
;"rgf pknAw u/fPsf] cfwf/df dfq sf/jfxL ug{ s'g} cfb]z lbg] 5}gg\,
To;f]ug{ cg'dlt lbg] 5}g| g\ tyf To;f] u/]df ;xg ug]{ 5}gg\ ;fy} oL JolQm
jf ;+:yfk|lt s'g} k'jf{ux| /fVg] 5}gg\ .
@= /fli6o /f]syfd ;+oGqaf6 ;lnt uf]Ko ;"rgfnfO{ ljz]ifflwsf/ k|fKt x'g5
] .
;DalGwt JolQmsf] k|:6 ;xdlt j]u/ s;}sf] klg JolQmut ljj/0f ;fj{hlgs
ul/g] 5}g .
wf/f @@
;DalGwt kIf/fi6sf ;Ifd lgsfoxn] /fli6o /f]syfd ;+oGqaf6 k|fKt ;'emfjxsf]
cWoog ug]5
{ g\ / ltgsf] sfof{Gjogsf nflu cjnDag ug{ ;lsg] ;Defljt
pkfox af/]df ;+oGq;Fu k/fdz{ ug]5
{ g\ .
wf/f @#
o; cfn]vsf kIf/fi6x /fli6o /f]syfd ;+oGqsf] jflif{s k|ltj]bg k|sflzt /
ljt/0f ug]{ lhDdf lnG5g\ .
139
efu %
3f]if0ff
P]lR5s cfn]v
c! wf/f @$
140
efu ^
cfly{s Joj:yf
c!
P]lR5s cfn]v
wf/f @%
!= of] cfn]v sfof{Gjog ug{ /f]syfd pk;ldltn] ug]{ Joosf] ef/ ;+oQ
' m /fi6;3+ n]
axg ug]5
{ .
@= o; cfn]v cGtu{tsf] /f]syfd pk;ldltnfO{ cfgf] sfd sf/jfxL
k|efjsf/Lkdf ;DkGg ug{ cfjZos dfgj;|ft] tyf ;'ljwfx ;+oQ' m /fi6;3+ sf
dxf;lrjn] pknAw u/fpg] 5g\ .
wf/f @^
!= ;+oQ
' m /fi6;3
+ Lo dxf;efsf ;fGble{s sfo{ljlw cg';f/ ;+oQ
' m /fi6;3
+ s}
cfly{s k|zf;g lgodfjnL tyf cGo lgsfoaf6 zfl;t x'g] u/L /f]syfd
pk;ldltsf l;kmfl/;x sfof{Gjog ug{ tyf /fli6o /f]syfd ;+oGqnfO{
z}lIfs sfo{qmd cfof]hgf ug{ ;xfotf k'ofpg] p2]Zon] Ps oftgf /f]syfd
sf]ifsf] :yfkgf x'g5
] .
@= ;f] /f]syfd sf]if ;/sf/, cGt/;/sf/L Pjd\ u}/;/sf/L ;+3;+:yfx / cGo
JolQmut tyf ;fj{hlgs lgsfoxn] k'ofpg] :j]lR5s of]ubfgaf6 ;~rflnt
x'g]5 .
141
efu &
clGtd k|fjwfgx
P]lR5s cfn]v
c! wf/f @&
!= dxf;lGw cg'df]bg u/]sf] s'g} klg /fi6nfO{ of] cfn]vdf x:tfIf/ ug{ v'Nnf
ul/Psf] 5 .
@= dxf;lGw cg'df]bg ul/;s]sf] jf o;df ;lDdng hgfO;s]sf] /fi6n] of]
cfn]v cg'df]bg ug{ ;Sg]5 . cg'df]bg u/]sf] sfuhftx ;+oQ
' m /fi6;3
+ sf
dxf;lrj ;dIf bflvnf ug'k{ g]5
{ .
#= dxf;lGw cg'df]bg ul/;s]sf jf o;df ;lDdng hgfO;s]sf /fi6xn] o;
cfn]vdf ;lDdng hgfpg ;Sg]5g\ .
$= ;lDdng hgfPsf] sfuhft ;+oQ
' m /fi6;3
+ sf dxf;lrj ;dIf bflvnf u/]kl5
;f] nfu" ePsf] dflgg]5 .
%= ;+oQ' m /fi6;3+ sf dxf;lrjn] cfk"m ;dIf bflvnf ePsf cg'df]bg jf ;lDdngsf
sfuhftsf] af/]df of] cfn]vdf x:tfIf/ ug]{ jf :jLs[lt hgfpg] ;a} /fi6nfO{
;"lrt ug]5
{ g\ .
wf/f @*
!= aL;j6f /fi6n] cg'df]bg jf ;lDdng u/]sf] sfuhft ;+o'Qm /fi6;+3sf
dxf;lrj ;dIf bflvnf u/]sf] tL;f}F lbgaf6 of] cfn]v sfof{Gjogdf cfpg]5 .
@= ;+oQ
' m /fi6;3+ sf dxf;lrj ;dIf of] cfn]v cg'df]bg jf ;lDdng ug]{ aL;f}F
/fi6n] ;f]sf] sfuhft k]z u/]kZrft\ of] cfn]vsf] cg'df]bg ;lDdng ug]{ /fi6sf]
] .
xsdf cg'df]bg jf ;lDdng u/]sf] tL;f}+F lbgaf6 of] cfn]v nfu" x'g5
wf/f @(
o; cfn]vsf k|jwfgx ;+3Lo /fHosf ;a} e"efudf a]/f]s6f]s Pjd\ Psgf;n]
nfu" x'g] 5g\ .
wf/f #)
142 of] cfn]v -cg'df]bg ug{_ s'g} zt{ /flvg] 5}g .
wf/f #@
!@ cui6 !($( sf h]ge
] f dxf;lGwx tyf ltgsf * h'g !(&& sf cltl/Qm
cfn]vxsf] kIf/fi6 ag]sf] cfwf/af6 ;[lht bfloTj axg ug{ o; cfn]vsf s'g}
klg k|fjwfgn] kIf/fi6xnfO{ c;/ k'ofpg] 5}gg\, g t cGt/f{li6o sfg'gn]
g;d]6s
] f] cj:yfdf ;d]t /]8qm;sf] cGt/f{li6o ;ldltnfO{ y'gj' faGbL /flvPsf]
:yfgxsf] e|d0f clVtof/L lbg afwf k'ofPsf] g} dflgg]5 .
wf/f ##
!= o; cfn]vsf] ;b:otf TofUg rfxg] s'gk} lg kIf/fi6n] s'g} klg avt ;+oQ
' m
/fi6;3
+ sf dxf;lrjnfO{ lnlvt hfgsf/L lbO{ cfgf] ;b:otf TofUg ;Sg]5g\ .
/fi6;+3Lo dxf;lrjn] o;sf] hfgsf/L dxf;lGw tyf o; cfn]vsf
kIf/fi6xnfO{ lbg]5g\ . dxf;lrjn] o;/L ;"rgf kfPsf] ldltn] Ps jif{kl5
;b:otf Tofu]sf] dflgg]5 .
@= ;b:otf kl/Tofu ug]{ /fi6n] ;b:otf nfu" x'g] ldlt cufj} cfk"m o; cfn]vsf]
kIf/fi6 ePaf6 pTkGg x'g] bfloTj adf]lhd ug'{ kg]{ sfd jf ljBdfg
cj:yfaf6 jf /f]syfd pk;ldltn] ;f] kIf/fi6dfly s'g} sf/jfxL ug]{ lg0f{o
x'g ;Sg] cj:yfaf6 pGd'lQm kfpg] 5}g, g t /f]syfd pk;ldltn] ljrf/
ul//x]sf] s'g} ljifodf ;b:otf kl/Tofun] of] nfu" x'gk' j" { s'g} k"jf{ux| L c;/
k'ofpg]5 .
#= ;b:otf kl/Tofu nfu" ePkl5 /f]syfd pk;ldltn] kl/Tofu ug]{ /fi6;uF
;DalGwt s'g} klg gofF ljifodf ljrf/ ug]{ 5}g .
c!
P]lR5s cfn]v
wf/f #!
o; cfn]vsf s'g} klg k|fjwfgn] kIf /fi6nfO{ s'g} klg If]qLo dxf;lGwaf6 lgM;[t
eO{ y'gj' faGbL /flvg] :yfgxsf] e|d0f ug]{ k|0ffnL :yfkgf ug{k' g]{ bfloTjnfO{
c;/ kfg]{ 5}g . /f]syfd pk;ldlt / If]qLo Joj:yf cg'?k :yfkgf ePsf To:tf
lgsfox cfgf sfddf x'g ;Sg] gSsn x6fpg tyf o; cfn]vsf p2]Zoxsf]
k|a4{g ug{ Ps cfk;df k/fdz{ Pj+ ;xof]u ug{ pT;flxt x'g5
] g\ .
143
P]lR5s cfn]v
c!
wf/f #$
!= s'g} klg kIf/fi6n] o; cfn]v pk/ ;+zf]wg k|:tfj ug{ ;Sg]5g\ / To:tf]
k|:tfj ;+oQ
' m /fi6;3
+ sf dxf;lrj ;dIf k]z ul/g]5 . dxf;lrjn] k|:tfljt
;+zf]wg ;lxt o:tf k|:tfjdf kIf/fi6xsf] ;Dd]ng rfxG5g\ jf rfxb}gg\
;f]sf] hfgsf/L pknAw u/fpg cg'/f]w ub}{ o; cfn]vsf kIf/fi6;uF kqfrf/
ug]5
{ g\ . o;/L kqfrf/ ul/Psf] rf/ dlxgfleq sDtLdf klg Ps ltxfO{
' m /fi6;3
+ sf]
kIf/fi6xn] ;Dd]ng ul/g' kg]{ hgfp lbPdf dxf;lrjn] ;+oQ
k|rlnt lgodsf] cwLgdf /xL ;Dd]ngsf] cfXjfg ug]5
{ g\ . ;Dd]ngdf pkl:ylt
eO{ dtbfg u/]sf kIf/fi6xdf b'O{ ltxfO{sf] ax'dtn] s'g} ;+zf]wg k|:tfj
cg'df]bg u/]df ;+oQ
' m /fi6;3
+ sf dxf;lrjn] cg'df]lbt k|:tfj :jLs[ltsf
nflu ;a} kIf/fi6 ;dIf k7fpg] 5g\ .
@= o; wf/fsf] pkwf/f -!_ adf]lhd cg'df]bg ul/Psf] ;+zf]wg o; cfn]vsf b'O{
ltxfO{ kIf/fi6xn] cfcfgf] ;+jw} flgs k|lqmof d'tfljs :jLs[t u/]kl5
sfof{Gjogdf cfpg]5 .
#= ;+zf]wg sfof{Gjogdf cfPkl5 ;f] ;+zf]wg :jLsf/ ug]{ kIf/fi6xn] ;+zf]lwt
cfn]vaf6 tyf cGo kIf/fi6x o;} cfn]vsf k|fjwfgx tyf cfk"mn] :jLsf/
u/]sf s'g} cl3Nnf ;+zf]wgaf6 afFlwg]5g\ .
wf/f #%
/f]syfd pk;ldlt tyf /fli6o /f]syfd ;+oGqsf ;b:oxnfO{ pgLxn] ug]{
sfdsf] :jtGq cEof; ug{ cfjZos ljz]ifflwsf/ tyf pGd'lQm k|bfg ul/g]5 .
/f]syfd pk;ldltsf ;b:oxnfO{ !# k]ma|'c/L !($^ sf] ;+o'Qm /fi6;+3Lo
ljz]ifflwsf/ tyf pGd'lQm dxf;lGwsf] wf/f @# df pNn]lvt k|fjwfg;Fu ;DalGwt
x'g] u/L ;f]xL dxf;lGwsf] wf/f @@ n] kl/eflift u/]sf ljz]ifflwsf/ tyf pGd'lQm
k|fKt x'g5
] g\ .
144
wf/f #&
!= c/aL, lrlgofF, c+uh
|] L, k|m] Gr, /l;og tyf :k]lg; efiffdf tof/ kfl/Psf
o;cfn]vsf k"0f{ kf7 ;dfg kn] dfGo x'g5
] g\ / oL ;+oQ
' m /fi6;3
+ sf
dxf;lrj ;dIf bflvn /xg]5g\ .
c!
P]lR5s cfn]v
wf/f #^
s'g} kIf/fi6sf] e|d0f ubf{ pk;ldltsf ;b:oxn] o; cfn]vsf k|fjwfg tyf
p2]Zox ;fy} cfk"mnfO{ k|fKt ljz]ifflwsf/ tyf pGd'lQm ;d]t k|lt k"jf{ux| L geO{M
-s_ e|d0f ul/Psf] /fi6sf] lgodsfg'gnfO{ cfb/ ug]5
{ g\
-v_ cfgf lgikIf Pj+ cGt/f{li6o k|sl[ tsf st{Jo;Fu d]n gvfg] s'g} klg sfd
jf lqmofsnfkaf6 6f9f /xg]5g\ .
145
12
-k]l/; l;4fGtx?_
cg';r" L
c@
k]l/; l;4fGt
/fli6o dfgjclwsf/DaGwL
/fli6o ;+:yfx?sf] x}l;ot
lgwf{/0f l;4fGtx?
147
lg0f{o$*!#$
*% cf}F k"0f{ a}7s
@) l8;]Da/
k]l/; l;4fGt
c@
148
;+oQ' m /fi6;3+ n] ;"rgf tyf cg'ejxsf] cfbfgk|bfg u/L s]Gb|Lo ;7g (clearing
house) sf] kdf sfd u/L /fli6o ;+:yfxsf] ljsf; ug{ ;xof]u ug]{ sfo{df
ljz]if e"ldsf (catalytic role) v]Ng;Sg] s'/fnfO{ :jLsf/ ub},{
k]l/; l;4fGt
c@
k]l/; l;4fGt
c@
150
!= dxf;efsf] ldlt !& l8;]Da/ !((! sf] lg0f{o $^ / !@$ cg';f/ dxf;lrjn]
tof/ ug'{ ePsf] cBfjlws k|ltj]bgaf6 ;Gt'i6 ePsf] 7x/ 5 .
@= dfgjclwsf/sf] k|a4{g tyf ;+/If0fsf] nflu /fli6o sfg'g cg';f/ k|efjsf/L
/fli6o ;+:yfxsf] ljsf; tyf tL ;+:yfxsf] :jtGqtf tyf ;b:otfdf
ax'njfbsf] ;'lglZrt ug'{ kg]{ cfjZostf dfly k'gM k|lta4tf hgfpFb5 .
#= dfgjclwsf/sf] k|a4{g tyf ;+/If0fsf] nflu o:tf ;+:yf :yfkgfsf] nflu /
ePsf] eP o;sf] ;jnLs/0f ug{ / oL kIfxnfO{ /fli6o ljsf; of]hgfdf
;dfj]z ug{ kIf /fi6xnfO{ k|fT] ;flxt ub{5 .
$= dfgjclwsf/sf] k|a4{g tyf ;+/If0fsf] nflu kIf/fi6xn] :yfkgf u/]sf
/fli6o ;+:yfxnfO{ leogf 3f]if0ff tyf sfo{of]hgf / cGo ;DalGwt b:tfj]hxdf
pNn]v eP e}mF dfgjclwsf/ xgg\nfO{ /f]Sg tyf o;sf] ;fdgf ug{ k|fT] ;fxg
ub{5 .
%= vf;u/L k/fdz{ ;]jf, k|fljlws ;]jfsf ;fy} dfgjclwsf/sf] nflu ljZj
hg;"rgf cleofgsf] vfsfleq /xL ;"rgf tyf lzIff If]qdf ;+ot' m /fi6;3
+
/ /fli6o ;+:yfxaLr ;xsfl/tf clej[l4 u/fpg ;lrjfnosf] dfgjclwsf/
s]Gb|nfO{ cfgf] k|of;xnfO{ lg/Gt/tf lbg cg'/f]w ub{5 .
^= ;fy}, ;DalGwt /fi6sf] cg'/f]wdf /fi6;3
+ sf] :j]lR5s sf]ifleq jf dfgjclwsf/
If]qsf] nflu k/fdz{ tyf k|fljlws ;xof]uleq pknAw ;|ft] x k|of]u ug{ :yflkt
sfo{ljlwsf] cfwf/df /fi6;3
+ Lo dfgjclwsf/ clen]vLs/0f tyf k|lZfIf0f
s]Gb|x :yfkgf ug{sf] nflu klg dfgjclwsf/ s]Gb|nfO{ cg'/f]w ul/G5 .
&= dfgjclwsf/ If]qdf k/fdz{ ;]jf tyf k|fljlws ;xof]u sfo{qmdsf] Pp6f
efusf] kdf kIf/fi6xn] dfgjclwsf/sf] k|a4{g tyf ;+/If0fsf] nflu
/fli6o ;+:yfxsf] :yfkgf tyf o;sf] ;jnLs/0fsf ;fy} clen]vLs/0f tyf
k|lzIf0fsf] nflu /fli6o s]Gb|x :yfkgfsf] nflu ul/Psf cg'/f]w dfly dxf;lrjn]
;s/fTds k|To'Q/ lbg' x'gsf] nflu cg'/f]w ul/G5 .
*= o:tf /fli6o ;+:yfxsf] :yfkgf tyf k|efjsf/L ;~rfngsf] nflu ;"rgf tyf
cg'ejsf] cfbfgk|bfg ug]{ sfo{nfO{ k|a4{g ug{ kIf /fi6xnfO{ plrt sbdx
rfNg k|fT] ;fxg ub{5 .
c@
k]l/; l;4fGt
(= ;+oQ
' m /fi6;3
+ sf] ;xof]udf tof/ ul/Psf] jf cfof]hgf ul/Psf] dfgjclwsf/
;DaGwL ;fdu|Lx tyf cGo lqmofsnfkxsf] ;Dk|i] f0f ug]{ lgsfoxsf]
kdf /fli6o ;+:yfxsf] e"ldsfnfO{ :jLsf/ ub{5 .
!)= vf;u/L /fli6o ;+:yfxsf] ;xof]usf] nflu tyf ;jnLs/0fsf] nflu k|fljlws
;xof]u k|a4{g ug]{ tl/sf, ;|ft] xsf] k'g/fjnf]sg ug]{ tyf o:tf ;+:yfx;Fu
;DalGwt x/]s ljifoxsf] k'g/fjnf]sg ug{ lg/Gt/tf lbg] p2]Zon] dfgjclwsf/
s]Gb|sf] ;xof]udf l8;]Da]/ !((# df 6'lg;df ;DkGg ePsf] kZrftlqmof
a}7s (follow up meeting) sf] :jfut ub{5 .
!!= o;} lg0f{odf cg';l' rt ul/Psf] /fli6o ;+:yfxsf] x}l;ot;Fu ;DalGwt
l;4fGtxsf] klg :jfut ub{5 .
!@= x/]s kIf /fi6nfO{ /fli6o :t/df cfgf] vf; cfjZostf cg';f/ clwstd
cg'sn
" x'g] vfsfsf] 5gf]6 ug]{ clwsf/nfO{ :jLsf/ ub}{ tyf oL l;4fGtxsf]
;Ddfg ub}{ /fli6o ;+:yfxsf] :yfkgf tyf ;jnLs/0fsf] nflu k|fT] ;fxg
ub{5 .
!#= dxf;lrjnfO{ o; lg0f{osf] sfof{Gjogaf6 dxf;efsf] %* cf}F ;qdf cfgf]
k|lta]bg k]z ug{sf] nflu cg'/f]w ub{5 .
151
k]l/; l;4fGt
c@
152
-c_ dfgjclwsf/ ;+/If0f tyf To;sf] lj:tf/sf] nflu s'g} klg ljwflosL,
k|zf;lgs tyf Goflos;+:yfx ;Fu ;DalGwt sfg'gL tyf k|zf;lgs
k|fjwfgx tyf ltgsf] k|rngsf] af/]df, ;fy} ljw]ossf] tyf k|:tfjsf]
d:of}bf k'g/fjnf]sg ug]{ l;kmfl/; ug]{ . of] sfo{sf] p2]Zo
dfgjclwsf/sf cfwf/e"t l;4fGt;Fu tfbfDotf sfod u/fpg' x'g5
] .
-cf_cfof]un] sfd ug]{ ;DaGwdf lnPsf] lg0f{o, dfgjclwsf/ pNn+3gsf]
af/]df,
-O_ dfgjclwsf/sf ;fdfGo jf vf; ljifox;F+u ;DalGwt /fli6o
cj:yfsf] af/]df k|ltj]bgsf] lgdf0f{,
-O{_ /fi6sf] s'g} klg efudf dfgjclwsf/ pNn+3g ePsf] 5 eg] ;f]af/]
;/sf/sf] Wofgfsif{0f u/fpg] . o:tf] cj:yfsf] cGTo ug{sf] nflu
;/sf/n] rfNg' kg]{ sfo{af/] k|:tfj ug]{ . cfjZos ePdf ;/sf/sf]
wf/0ff tyf k|ltlqmofsf] ;DaGwdf cfgf] /fo cleJoQm ug],{
-v_ /fli6o sfg'g, lgod tyf cEof;xnfO{ /fi6 kIf ePsf cGt/f{li6o
dfgjclwsf/sf b:tfj]hx;Fu+ ;fd~h:o sfod /fVg] tyf ltgLxsf]
k|efjsf/L sfo{Gjog ;'lglZrt ug]{ / cfjZos k|a4{gfTds sfo{x
;~rfng ug]{ .
-u_ dfgjclwsf/;DaGwL cGt/f{li6o b:tfj]hxsf] cg'df]bg jf ;lDdng
u/fpg k|fT] ;flxt ug]{ tyf ltgLxsf] sfof{Gjog ;'lglZrt ug]{ .
-3_ dxf;lGw;DaGwL bfloTjcg';f/ /fHon] ;+oQ
' m /fi6;3
+ Lo lgsfo tyf
;ldltx Pj+ If]qLo ;+:yfxdf k]z ug'{ kg]{] k|lta]bgxdf of]ubfg lbg]
Pj+ cfjZos ePdf To; ljifoj:t'df cfgf] /fo cleJoQm ug]{ . o;f]
ubf{ csf{sf] :jtGqtfsf] cltqmd0f gxf];\ eGg] s'/fdf ;ts{ x'gk' 5{ .
-_ /fi6;3
+ tyf /fi6;3
+ Lo k|0ffnL cGtu{tsf cGo s'g} klg ;7gx, If]qLo
;+:yfx / dfgjclwsf/sf] ;+a4{g tyf ;+/If0fsf] If]qdf ;Ifd cGo
b]zsf /fli6o ;+:yfx;Fu ;xsfo{ ug]{ .
-r_ dfgjclwsf/sf] lzIff / ltgLxdf ul/g]c g';Gwfg ;DaGwdf sfo{qmdx
lgdf0f{ ug{ ;xof]u ug]{ / ljBfno, ljZjljBfno / k]zfut txdf sfof{Gjog
ug{ ;xefuL x'g] .
k]l/; l;4fGt
c@
k]l/; l;4fGt
c@
154
sfo{ ;~rfngsf] vfsf leq /xL /fli6o ;+:yfn] b]xfo adflhdsf sfo{x ug]5
{ .
-s_ cfgf] ;Ifdtf cGtu{t kg]{ s'g} klg k|Zgx Rffx] Tof] ;/sf/n] k]z u/]sf]
xf];\ jf pRr clwsf/Lsf] l;kmfl/; ljgf g} o;} ;+:yff/f u|x0f ul/Psf]
xf];\ jf o;sf ;b:ox Jff s'g} lgj]bssf] k|:tfj pk/ :jtgqtf k"js
{
ljrf/ ug]{ .
-v_ cfgf] ;Ifdtf leq kg]{ cj:yfxsf] d"Nofg ug{ cfjZos s'g} klg
lnvt jf ;"rgf k|fKt ug]{ / ;'gj' fO{ ug]{ .
-u_ vf;u/L cfgf] /fo / ;'emfjx ;fj{hlgs ug{ k|ToIf kdf jf k|;
] sf
s'g} klg cdfk{mt\ cfd ljrf/nfO{ ;Daf]wg ug]{ .
-3_ lgoldt kdf a}7s ug]{ / cfjZos ePdf lgod adf]lhd af]nfOP
cg'k o;sf ;Dk'0f{ ;b:oxsf] pkl:yltdf a}7s a:g] .
-_ cfjZostfcg';f/ cfgf] ;b:ox dWo]af6 sfo{ ;d"x :yfkgf ug]{ /
o;sf sfo{ ;~rfngdf ;xof]u ug{ :yfgLo jf If]qLo zfvfx :yfkgf
ug]{ .
-r_ dfgjclwsf/sf] k|a4{g tyf ;+/If0fsf] nflu lhDd]jf/, If]qflwsf/ ePsf
jf gePsf, cGo ;+:yfx -Vff; ul/ GofofwLs/0f, dWo:ystf{ / o:t}
cGo ;+:yfx_ ;Fusf] k/fdz{nfO{ lg/Gt/tf lbg] .
-5_ /fli6o ;+:yfxsf] sfo{ lj:tf/df u}/;/sf/L ;+:yfxn] v]ns
] f] cfwf/e"t
e'ldsf x]/L dfgjclwsf/sf] k|a4{g tyf ;+/If0f, cfly{s tyf ;fdflhs
ljsf;, hftLe]b lj?4sf] ;+3if{, vf;u/L sdhf]/ ju{sf] ;+/If0fdf jf
ljz]if If]qdf -vf;u/L afnaflnsf, k|jf;L sfdbf/, z/0ffyL{x, zf/Ll/s
tyf dfgl;s kdf czQm ju{_ sl6a4 u}/;/sf/L ;+:yfx;Fu+ ;DaGw
ljsf; ug]{ .
c@
k]l/; l;4fGt
155
12
!= ;+:yfdf kf/blz{tf
JolQmx lghL :jtGqtfaf6 jl~rt x'g] u/]sf ;+:yfdf :jtGq lg/LIf0f e|d0f tyf
cGo ko{jI] f0f ;+oGqf/f aflx/sf] lg/LIf0f / hjfkmb]xLtfnfO{ a9fjf lbg' .