GR

Bir toplumun iecek kltr, yaam ekliyle yakndan ilgilidir. Yaam eklinin deimesi, iecek kltrnn de zamanla deimesine neden olur. Doal haliyle bu da iecek kltr dorudan ilikilidir. St ve st rnleri, doal meyve suyu ve zellikle 1970li yllardan sonra Trkiyede revata olan katkl meyve suyu ve gazl iecekler toplumda ilgi grmekte ve bol mikarda tketilmektedir. Yer yer bu tketimlerde snrn ald ve saln asitler asndan olumsuz etkilendii durumlarla karlalr(1). Biz bu almamzda ieceklerin zelikle meyve sular ve gazl ieceklerin pH deerlerini ve mide z suyunun asit miktarlaryla karlatrp salk zerinde etkili olan bu ieceklerin tketiminde snrn korunmas konularn irdeleyeceiz. ASDK KALKAN: MDE

Mide sindirim sisteminin nemli bir aya olan kimyasal sindirimde grevler stlenen etkili ve kendi sal iin yeterli olan bir asit deposudur. Bol miktarda yiyecein geici olarak depoland bir organdr. Rahatlkla 1,5 lt svy iinde tutabildii gibi, maksimum 4 lt sv tutma kapasitesi vardr. Salkl bir insanda pH deeri 2 civarndadr.(2) Midenin 3 ana blm olup mikroplara geit vermedii gibi fiziksel ve kimyasal olarak besinleri de paralar. zellikle bu sindirimde en nemli yap mide asitidir(HCI). Kendini de bu aside kar korumak iin mukus ad verilen bir koruma kalkanna sahiptir. Doal haliyle fazla miktarda alnan asit kkenli yiyecek ve ieceklerin mide de lser ve mide kanamasna neden olaca herkesten tarafndan su gtrmez bir gerektir. Bu yzden yiyecek ve ieceklerimize dikkat ederek midemize verebilicei zararlar dnmeliyiz(2) AST BAZ

En basit tanmyla sudaki zeltilerine H iyonu veren maddelere asit , sudaki zeltilerine OH - iyonu veren maddelere "baz" denir. Asitler suda zndkleri zaman elektrii ileten zeltiler elde ederiz. Asitler inko, magnezyum gibi elementler ile reaksiyona girerek reaksiyon sonunda hidrojen gaz kmasna neden olurlar. Asitlerin tad ekidir ve mavi turnusol kadn krmzya evirirler. Bazlarda suda zndkleri zaman elektrii ileten zeltiler olutururlar. Bazlarn tadlar acdr ve ellendikleri zaman kayganlk hissi verir. Bazlar krmz turnusol kadn maviye evirirler(3). Asit ve bazlar canl organizmalarda nemli ilevleri olan maddelerdir. Asitlerin ve bazlarn ou olduka tehlikeli ve tahrip edici maddelerdir; bunlar proteini zerek dokuyu tahrip ederler. rnein, deriik slfrik asit kuvvetli bir asittir, suyu tutma zelliine sahiptir. Eer slfrik asit canl bir dokunun zerine dklrse ok ksa sre iinde o doku tahrip olur. 2

Deriik bazlar da hcre duvarlarnn (zar) yapmnda rol alan yalar ile reaksiyona girerek bu zarlar asitlerden daha ok tahrip ederler. Bazlar asitler ile reaksiyona girerek birbirlerinin zelliklerini ntralize ederler. rnein, mide hastalklar ile ilgili ilalar bir baz olan bikarbonat (HCO3- ) ierirler. Bu baz midede bulunan hidroklorik asiti ntralize ederek kiiye rahatlama hissi verir (3). ECEKLER Gazl ecekler

ekerli sularn karbondioksit gaz ile doyurulmas esasna dayanan gazl iecekler, sodyum dnda baka besin esi iermemektedir. Sv ve sodyum gereksinimini karlamas nedeniyle akut ishallerde kullanm uygundur. te yandan asit younluu yksek olduu iin mide salgsn artrc etki gsterir, lsere meyilli kimselerde olumsuz etkiler yaratrlar. pH dereceleri 2.4 ile 4.0 arasnda deien gazl ieceklerin di rklerine de yol at artk herkes tarafndan bilinmektedir. Gazl iecek ime alkanl st ve st rnlerinin tketimini azaltmakta, kalsiyum ihtiyacnn karlanmasn engellemektedir.imdiye kadar gazl ieceklerin salk iin yararl olduuna dair bir aratrma yaymlanmad. Hi kukusuz gazl iecekler sigara gibi insan saln dorudan ve tehlikeli bir ekilde etkilememekte ama bu durum onlarn masum olduu anlamna da gelmemektedir. Bir ie gazl iecekte yaklak 20 - 25 gram eker bulunmakta ve 80 - 100 kilokalorilik enerji salamaktadr. Harward niversitesinde yaplan bir aratrmaya gre, ekerli ve gazl ieceklerin fazla iilmesinin eker hastalna yakalanma riskini %85 artrdn saptanmtr. Gnlk yaamda elbette gazl iecekler tercih edilebilir. Ancak tketim skl ve miktarna dikkat etmek gerekmektedir. Enerji almn azaltmak adna aspartam ve sakarin gibi yapay tatlandrc ieren light alternatiflerinin tercih edilmesi nispeten daha salkldr. Ancak sonuta light olanlar da asit, kafein vs iermekte, ar tketim durumlarnda sellite neden olmaktadr(4).

Meyve Sular

Yaklak %70i sv olan insan vcudunun gnde ortalama 2.5 litre sv kaybettii dnlrse; meyve sular vcuda kaybettii svy geri kazandrd gibi, C vitamini, karotenoid ve fenolik bileik ierikleri ile baz kanser trleri ve kronik hastalklara kar koruyucu etkiler de gstermektedir. Hcrelerin yaamsal faaliyetleri ve bu sayede vcut fonksiyonlarnn yerine getirilmesi, vcudun su dengesinin korunmas ile mmkndr. Vcudun su dengesi; solunum yoluyla, idrarla, terle ve dk ile kaybedilen svnn yeniden su ve sulu besinler ile salanmaktadr. zellikle sebze ve meyve sular susuzluu giderdii gibi, sal da olumlu ynde etkilemektedir(5). rnein, 1-6 yandaki ocuklar iin nerilen gnlk meyve suyu tketimi 120-180 gram, 7-18 yandaki ocuklar iin ise 240-360 gramdr. zellikle ocuklara kolal ieceklerden ziyade meyve suyu ime alkanl kazandrmakta yarar vardr (6).

YNTEM Potansiyometrik Titrasyon

Asit-Baz titrasyonlarn potansiyometrik yolla yapmak iin genelde pH elekrodu kullanlr. En ok kullanlan pH elektrodu cam elektrotudur. Titrasyonu yaplmak istenen asit yada baz zeltisine pH metrenin elektrodu yerletirilir. Reaktiften belli hacimler (rnein: 0,5 ml gibi) ilave edilerek her ilaveden sonra pH deerleri okunur. lave asit-baz miktarna kar okunan pH deerleri arasnda grafik izilir. Meyve sularnn ou renkli olduu iin titrasyonlarnda indikatr kulanlmas zordur. Bazende imkanszdr. Doru neticeye ulamak iin potansiyometrik yntemi kullanma tercih edildi. Limon suyu, portakal suyu, vine suyu, nar suyunda bulunan toplam asit miktarlar iin, yaplan potansiyometrik titrasyon erileri ekil 1-4 gsterilmitir.

limon suyu
16,00 14,00 12,00 10,00 pH 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 4,5 5,0 5,5 6,0 ml pH

ekil 1: Limon suyunun 1M NaOH potansiyometrik titrasyon grafii

vine suyu
14 12 10 pH 8 6 4 2 0 0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 ml 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 pH

ekil 2: Vine suyunun 0,5M NaOH potansiyometrik titrasyon grafii

NAR SUYU
14 12 10 pH 8 6 4 2 0 0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 ML 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 pH

ekil 3 : Nar suyunun0,5M NaOH potansiyometrik titrasyon grafii

Portakal
14 12 10 pH 8 6 4 2 0 0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 ml 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 pH

ekil 4 : Portakal suyunun 0,5M NaOH potansiyometrik titrasyon grafii

SONU VE TARTIMA Grafiklerden okunan toplam NaOH miktarndan her bir madde iin asit miktarlarnn hesaplanmas. Limon suyundaki toplam asit miktarnn hesaplanmas ekil 1 den titre edilen limon suyu iin harcanan 1M NaOH miktarnn 4,3 ml olduu bulundu. Buna gre harcanan baz miktarna ekivalen miktarda asit ntralletirecei iin asit miktar hesaplanabilir.

1000 ml NaOH da 4,3 ml NaOH

1 mol OH- varsa X mol OH- vardr

X = 4,3.10-3 mol OH- vardr. Bu da 4 g limon suyunda bulunan asit miktarna edeerdir. nsan midesinin pH deeri yaklak 2 dir. pHbo mide= 2 [H]bo mide= 10-2 mol/lt dir

Midenin ortalama hacmi 2,5 lt dir.

1 litrelik midede 2,5 lt midenin tamam X = 2,5.10-2 mol/mide olur.

10-2 mol mide asidi varsa X mol mide asidi vardr

Yukardaki hesaba gre midenin toplam asidi 2,5.10-2 mol olduu grlyor.

Midenin asitliini verebilecek limon suyu miktarnn hesaplanmas :

4 g limonda

4,3.10-3 mol mide asidi varsa 8

X g limonda X = 23 g limon vardr.

2,5.10-2 mol mide asidi vardr

Yani mide hi asit retmese ve 23 g limon suyu mide giderse baka hibir tepkimede olmad varsayld anda midenin pH nin 2 dolaynda sylenebilir. Vine suyundaki toplam asit miktarnn hesaplanmas: ekil 2 den titre edilen vine suyu iin harcanan 0,5M NaOH miktarnn 2,4 ml olduu bulundu. Buna gre harcanan baz miktarna ekivalen miktarda asit ntralletirecei iin asit miktar hesaplanabilir.

1000 ml NaOH da 2,4 ml NaOH

0,5 mol OH- varsa X mol OH- vardr

X = 1,2.10-3 mol OH- vardr. Bu da 10g(ml) vine suyunda bulunan miktarna eittir. Benzer hesap yolu ile nar ve portakal suyunun miktarlarnn hesaplanmas yaplabilir. Limon suyu, portakal suyu, vine suyu, nar suyunda bulunan toplam asit miktarlar iin, yaplan potansiyometrik titrasyon erilerinden hesaplanan deerler aadaki izelgede toplanmtr
MADDE pH DEERLER TTRASYON N ALINAN MKTAR HARCANAN NaOH MKTARI(ml) HESAPLANAN MKTAR(mol) BRM MKTARDAK TOPLAM AST

LMON VNE SUYU NAR SUYU PORTAKAL SUYU

3,0 3,8 3,8 3,7

4,0 g 10,0 ml 10,0 ml 10,0 ml

4,3 (1 ,0 M) 2,4(0,5 M) 2,3(0,5 M) 2,2(0,5 M)

4,3.10-3 1,2.10-3 1,15.10-3 1,1.10-3

0,043 mol/limon 0,120 mol/lt 0,115 mol/lt 0,110 mol/lt

Kaynaklarna bal olarak gnlk kullanlan sv ieceklerin pH deiik olmakla beraber baz ieceklerin pH aadaki izelgede toplanmtr. Madde limon Ph 3,0 vine 3,8 nar 3,8 portakal kola 3,7 3,9 Fanta 3,8 ay 5,7 kahve 5,5 St(taze) St (eki) 7,1 6,6

Bu izelgeden grlecei gibi pH deerleri 3,7-3,9 arasnda deien ieceklerin asit miktarlar 2,5-3 limona edeer bir asit miktar verdikleri rahatlkla sylenebilir. 9

Yaplan almada, 1 limonda ortalama 40 g limon asidinin olduu grld. Yukaridaki izelgede bir limonun iindeki toplam asit miktarnn 0,043 mol olduu hesapland. Bundan hareketle 2,5-3 limonun verebilecei asit miktar ile 1 lt vine suyu, 1 lt nar suyu, 1 lt portakal suyunun verecei asit miktar ayndr. Yani bir insan ayn anda 2,5-3 limonun suyunu imesiyle ad geen meyve sularndan imekle alaca asit miktarlar ayndr.

TEEKKR Byle bir altay dzenleyen Sayn hocamz Prof. Dr. Mehmet AYa, almamz boyunca yardmlarn bizden esirgemeyen hocalarmz Prof. Dr. Musa AHN, Prof. Dr. Mustafa SOYLAKa, projemizin gelitirilmesinde fikirlerini bizlerden esirgemeyen Esra BOZKURT ve fedakar YBO retmenlerine teekkr ederiz.

10

KAYNAKALAR: 1)www.zekiturk.com 2)www.sindirim.org 3)www.aof.anadolu.edu.tr 4)www.doktorsitesi.com 5)www.stargazete.com 6)www.salikhatt.com

11