ALTINCI BLM

FAZ VE RVET

274
I. FAZ

DORU BLDMZ YANLILAR

Allah Tel yle buyurur;

.
Faiz yiyenler, eytann peine taklp akln eldii kimsenin davranndan farkl bir davran gstermezler. Bu onlarn, alm satm da tpk faizli ilem gibidir demeleri sebebiyledir. Allah alm-satm helal, faizli ilemi haram klmtr. Her kime Rabbinden bir t ular da faize son verirse, gemite olan kendinindir. Onun ii Allaha aittir. Kim de devam ederse, onlar o atein arkada olur, srekli orada kalrlar. (Bakara 2/275)

Faiz, bortan elde edilen gelire denir. Mallar ya alm satm ya da dn eklinde deitirilir. Deitirilen iki maln birbirinden az ok fark varsa alm satm olur. Para verip ekmek almak yledir. Onun peini de olur, vadelisi de. Aralarnda fark bulunmayan mallar ancak vadeli olarak deitirilebilir. Bir lek buday verip daha sonra ayn zellikleri tayan bir lek buday almak byledir. Buna dn denir. Alm satmdan gelir salanabilir. 75 liraya alnan ekmek, pein 100 liraya satlrsa 25 lira kr edilir. dncn peini olmaz. Hi kimse, karln hemen demek zere dn almaz. dnte ne verilmise geriye onun dengi alnr. Fazla bir ey art komak faiz olur. dn dndaki borlarda da durum ayndr. Allahn Elisi sallallahu aleyhi ve sellem Faiz yalnzca borta olur. 3 7 7

377

Drim, Byu 42.

FAZ ve RVET

275

demitir. Dolaysyla bortan gelir salamaya ynelik her ilem, faizli ilemdir. Bortan gelir elde etme ayr, mal alm satm ayrdr. Alm satm da tpk faizli ilem gibidir. diyenler, eytann akln eldii kimse gibi davranr. Alm satm ile faizi ayn saymak, gerekten tam bir yanltma olur.

100 altn, bir ay vadeli 101 altna karlk dn veren onu, borlunun mal iinde artsn diye verir. Bu, u yetin belirttii ilemdir:

nsanlarn mallar iinde artsn diye faize verdiiniz ey Allahn yannda artmaz. (Rum 30/39)
Faiz olmamas iin dn verilen ana mal yani 100 altn almak, kalan 1 altn almamak gerekir. Bu, u yetin hkmdr:

.
..Eer tevbe ederseniz ana mallarnz sizindir. Bylece ne hakszlk edersiniz ne de hakszla urarsnz. (Bakara, 2/279)

slam ncesi Araplara Cahiliye Araplar denir. Onlar bor verdikleri zaman ana mala dokunmadan, her ay belli bir gelir salamak artyla verirlerdi. Vadesi dolunca alacaklarn isterler, eer borlu deyemezse, yeni bir faiz tespit ederek vadeyi uzatrlard. 3 7 8 Bor, vadeli sattan domusa, deme zaman gelince borluya, Borcunu deyecek misin, yoksa artracak msn? diye sorarlard. derse der, yoksa borca bir miktar ilave ile vade uzatrlard. 3 7 9
378 379

Fahrd-Din er-Rzi, et-Tefsirl-kebr, c. VII, s. 91. bn Rd, Mukaddimt (el-Mdevvenetl-kbr ile birlikte), Matbaa-i Hayriyye, 1324/1906, c. III, s.18,; bnl-Arab, Eb Bekr Muhammed b. Abdillah, Ahkml-Kurn, Msr 1976, c.I, s.

276

DORU BLDMZ YANLILAR

Kurn, faizin her eidini yasaklam, borcunu zamannda deyemeyenlerle ilgili yle bir hkm getirmitir:

Borlu, darlk iinde ise, rahata kncaya kadar beklenir. Bata bulunmanz sizin iin daha hayrldr. Bunu bir bilseydiniz. (Bakara 2/280)
Bu yetlerin iniine sebep saylan olaylar unlardr: Sakf Kabilesinden Amr b. Umeyrin drt olu Mesud, Abduyaleyl, Habb ve Reba, Mekkede bulunan Ben Mahzndan Mure oullarna dn verirlerdi. Muhammed sallallahu aleyhi ve sellem Taifi fethedince (Hicretin 8 . senesi) bu kardeler mslman oldular. Daha sonra Mure oullarndan faiz alacaklarn istediler. Bu olay u yetin inmesine sebep oldu:

. .
Mminler! Allahtan korkun, faizden geriye ne kalmsa onu brakn. Eer inanan kiilerseniz.

Bunu yapmadnz m, bilin ki, Allah ve Elisi tarafndan bir savala yz yzesiniz. Tevbe ettiniz mi, ana mallarnz sizindir. Ne hakszlk edersiniz, ne de hakszla urarsnz. (Bakara 2/278-279)
Bunun zerine bu drt karde dediler ki: Biz tevbe edip Allahn emrine uyuyoruz. Bizim Allah ve Resl ile savaa gcmz yetmez. Faizden vazgeerek yalnz ana mallarn almaya raz oldular ve Mure oullarndan ana mallarn istediler. Onlar darda olduklarn belirterek; rnler yetiinceye
241. bnl-Arab burada veresiye al veriten doan alaca sz
konusu etmektedir. Yukarya bu yazlmtr.

FAZ ve RVET

277

kadar bize sre tanyn. dediler. Drt karde, sre tanmaya yanamadlar. Bu olay da u yetin ini sebebi oldu:

Borlu darlk iinde ise genilie kncaya kadar beklenir. Ama bata bulunmanz sizin iin daha hayrldr. Bunu bir bilseydiniz. (Bakara 2/280)380 A- FAZN EVRESNDE KORUMA EMBER
Allahn Elisi altn, gm, arpa, buday, hurma ve tuzun baz sat ekillerini de faizli ilem saymtr. Eb Sad el-Hdrnin (r.a.) bildirdiine gre o, yle demitir: Altna karlk altn, gme karlk gm, budaya karlk buday, arpaya karlk arpa, hurmaya karlk hurma ve tuza karlk tuz, misli misline ve pein olur. Kim artrr ya da fazlasn isterse faize girmi olur. Bu konuda alan da veren de birdir. 3 8 1 Bir maln kendi cinsiyle deiimi daha ok dnte olur. nsanlar dnce alm satm grnts vererek faiz yasan delebileceklerinden Allahn Elisinin alt mal ile ilgili szleri faizin etrafnda bir koruma emberi oluturmutur. nk o mallarn tamam, dn verilebilir mallardr. Hadislerin kapad faiz kaplarn ve oluturduu koruma emberlerini grmeye alalm.

1. Alt Mal Kendi Cinsiyle Pein Deime

Altn, gm, buday, arpa, tuz ve hurmay kendi cinsiyle deitirirken deiimin pein olmas art koulmutur. Buna gre 10 altn, vadeli 11 altna
380

Burada anlatlan olay iin bkz. Fahrud-Din er-Rz, c. VII, s.

381

106-110; Elmall Muhammed Hamdi Yazr, Hak Dini Kurn Dili, c. I. s. 972. Mslim, Mskt 82.

278

DORU BLDMZ YANLILAR

satmak, faizli ilemdir. Bu ok nemlidir; nk buna sat denseydi, faizli dnler sat eklinde verilmeye balanrd. Bu durumda 100 liray daha sonra verilecek 110 liraya karlk dn vermek faiz; ama onu vadeli 110 liraya karlk satmak ticari ilem saylrd.

2. Alt Mal Kendi Cinsiyle Eit Deime

Hadis, alt mal kendi cinsiyle pein deiirken miktarlarn eit olmasn art komutur. Buna gre 10 det Reat altn verip pein 11 det Reat altn almak faizli ilem olur. Allahn Elisi, Faiz sadece borta olur 3 8 2 dediine gre, bununla faizli bor arasnda ilgi kurunca yasan nemi ortaya kar. Faizcinin asl istei, verdii 10 altna karlk 11 altn alacakl duruma gelmektir. Bu ilemi meru yoldan yapabilirse onu borca evirmek zor olmaz. Mesel nce 11 altn dn verir, bunun iin gerekli teminatlar alr, sonra bir baka 10 altna karlk borludaki 11 altn satn alr. Bu iki ilem sonunda o, 10 altn vermi, 11 altn alacakl duruma gemi olur. stenmeyen bir durumun domamas iin bu ilem ya evrak zerinde yaplr, ya da faizcinin gvendii bir kii, borluya vekil olup ilemleri yrtrd. Bunun kurumlar da oluurdu. Ama bu mallarn kendi cinsleriyle deitirilmesi hlinde bedellerin eit miktarlarda olmas art bu kapy kapamtr. Nitekim eskiden, dn ilemlerinde alacaklya yasal bir menfaat salamak iin muamele-i eriyye ad verilen gstermelik bir sat yaplrd. Mesel dn alacak taraf bir maln, dn verecek kiinin nne koyar ve Bunu sana 10 altna sattm. der, o da onu satn ve teslim alr ve paray derdi. Sonra ona; Bu mal, bedelini bir yl sonra demem artyla bana 11 altna sat. der, o da satard. Bylece o, alm satm grnts altnda, 10 altna karlk bir yl vadeli 11 altn borlanm olurdu. Bunun birok usul vard.
382

Mslim, Mskt, 102; Nes, Byu, 50.

FAZ ve RVET

279

Osmanl dneminde kurulan bankalardan Emniyet Sandndaki bir cep saati; kredi alanlarn deyecekleri faizi yasallatrmak iin her gn defalarca satlr, sanda hibe edilirdi. 3 8 3 Eer yukardaki yasak olmasayd bu defa cep saati yerine bankada bir grevli bulundurulur, bu grevli kredi alacak kii adna daha nce belirtilen ilemleri tamamlar onu 11 altn borlandrr, sonra ona 10 altn verirdi.

3. dn Verilebilen Yakn Cinsleri Deime

Allahn Elisi yle demitir:
...Bu cinsler deiik olursa pein olmas artyla istediiniz gibi satabilirsiniz.384

lgili hadislerde, deiik cins olarak, ayn trden olan altn ile gm ve buday ile arpa saylm, farkl trlerden olan hurma ile tuza yer verilmemitir. Allahn Elisi yle demitir:
Gme karlk altn elden ele satldnda gmn fazla olmasnda bir zarar yoktur, fakat veresiyesi olmaz. Arpaya karlk buday elden ele satldnda arpann fazla olmasnda bir zarar yoktur, fakat veresiyesi olmaz.385

Altn ile gm ve buday ile arpa birbirlerinin yerine konabilirler. Bunlarn fiyatlar arasnda uzun sre nemli deiiklik gstermeyen oranlar bulunur. Bu mallarn deiiminde peinlik artnn olmas, faize alabilecek bir kapy daha kapamtr. Mesel 1 dinar 10 dirhem deerinde ise, 100 dinar 3 8 6 1000 dirhem deerinde olur. Bunlar veresiye deitirmek yasak olmazsa, faizci elindeki 1000 dirhemi bir yl sonra denecek 120 dinara karlk satar ve alm satm perdesi altnda % 20 faizli dn ilemi yapabilir. Ayn ey arpa ve buday iin de olabilir.

383 384 385 386

Bu bilgi, eski stanbul Mfts Selahattin Kayadan alnmtr. Mslim, Mskt, 81. Eb Davd, Buyu, 12. Dinar altn paraya, dirhem ise gm paraya verilen addr.

280

DORU BLDMZ YANLILAR

Bu hadis, Trk liras verip karlnda vadeli dviz almann yolunu da tkamtr. Mesel 1000 Amerikan dolarnn bugnk deeri kadar Trk liras verip bir yl sonra demek zere 1200 Amerikan dolar alnamaz. nk bunlar birbirlerinin yerine geebilen eylerdir. Yukardaki hadislerden bunun faiz olacan anlamak zor deildir.

4. Farkl Paralar Gnlk Fiyattan Deime

Abdullah b. mer dedi ki; Beqde deve satardm. Dinara karlk satar yerine dirhem alrdm, dirheme karlk satar yerine dinaralrdm. Allahn Elisine geldim, Hafsann evindeydi; Ey Allahn Elisi, msaadenle bir ey sormak istiyorum; ben Beqide deve satyorum; dinara karlk satp yerine dirhem alyorum. Dirheme karlk satp yerine dinar alyorum. Ona karlk onu alyor, buna karlk bunu veriyorum. dedim. Dedi ki:
Gnn fiyatyla almanda bir saknca yoktur; yeter ki, aranzda bir ey brakarak ayrlmayn.387

Buna gre altn ile gm o gnn fiyatyla deimek gerekir. Eer byle olmasayd faiz yasa yine delinebilirdi. Mesel 1 dinar, 10 dirhem deerinde iken faizci nce 11 dinar dn verir, gerekli teminatlar alr, sonra da elindeki 100 dirhemi, borludaki 11 dinara karlk satard. Bu iki ilem sonunda o, alm satm grnts altnda % 10 faizli dn vermi olurdu. Bunun yasal kurumlar da oluturulabilirdi. Ama bedelleri gnn fiyat ile deitirme art bu kapy kapamtr. Bylece hadisler, alm satm ad altnda faizli dnce alan tm kaplar kapam olmaktadr.

B- MEZHEPLERN USUL HATALARI

Mehur drt mezhep faizi, alm satmdan doan ve bortan doan faiz olarak ikiye ayrm ve sistemlerini alm satmdan doan faiz, yani altn, gm, buday,
387

Eb Davd, 14; Nes, Byu, 50.

FAZ ve RVET

281

arpa, hurma ve tuz sat ile ilgili hadisler zerine kurmulardr. Bor faizini ise faiz ve sarf (kambiyo) blmlerinde deil, karz ve sulh blmleri iinde ok ksa bir ekilde ilemilerdir. Allah alm-satm helal, faizli ilemi haram 3 8 8 kld halde fakihlerin, faizi neden alm satmn bir blm saydklarn anlamak zordur. Faizli ilemi alt maddenin baz alm satm ekillerine bal olarak sistemletirenler onun bu maddeler ile snrl olamayacan grdkleri iin, ilgili hadislerden faizli ileme sebep olabilecek zellikler (riba illetleri) kararak kyas yoluyla faizin kapsamn geniletmilerdir. Bu mezhepler, kendi sistemleri iinde de elikiye dmlerdir. Hanefiler iki eyi faiz illeti saymlardr. Bunlar kadr ve cinstir. Kadr, lek ve tarty ierir. Cinsin faiz illeti olduu, hadislerdeki Altna karlk altn, budaya karlk buday.... sznden karlmtr. Kadr ise hadislerde geen misli misline ifadesinden karlmtr. Kadrin hadislerden nasl karld yle aklanmaktadr:
Kadr, lee vurulan mallarda lek, tartlan mallarda vezindir.389 Hadiste geen budaya budayn anlam budaya karlk buday sat... dr. Bir buday tanesi de budaydr. Onu hi kimse satmaz, satsa da alan olmaz. nk bir ie yaramaz. O zaman bununla ister istemez ie yarayacak390 lde buday satnn kastedildii anlalr. Bunun satlabilecek mal olduu da lek ile bilinebilir. Bylece bu mallardaki lee (kileye) vurulma zellii hadisin gstermesiyle belli olmu olur.

Allahn Elisinin Altna karlk altn sz de yledir. Altn tozuna da altn denir ama onu hi kimse satmaz. Tartlabilen altn satlr. O zaman tartlma
388 389 390

Bakara 2/275. es-Serahs, el-Mebst, c. XII, s. 113. Serahsde mtekavvim olarak geen kelime ie yarayan mal diye tecme edilmitir. Mtekavvim mal demek, kullanlmas yasak olmayan ve elde edilmi bulunan mal demektir.

282

DORU BLDMZ YANLILAR

zellii hadisin delaletiyle sabit olmu olur. Allahn elisi sanki yle demitir: Tartlan altna karlk altn, lee vurulan budaya karlk buday... 3 9 1 Hadislerde u ifade de yer alr: Bu cinsler deiik olursa pein olmas artyla istediiniz gibi 392 satabilirsiniz. Bundan da cinsleri ayn olup l birimleri farkl olan veya lek yahut tart ile ilem grd halde cinsleri farkl olan iki maln birbiriyle deiiminin pein olmasnn art koulduunu anlamlardr. Buna gre hurda demir verip ubuk demir almak istenirse her iki demirin ayn arlkta olmas ve deiimin pein olmas gerekir, yoksa faizli ilem olur. Demire karlk bakr almak istenirse her iki bedeli pein demek yeterli olur. nk bunlarn ikisi de tartyla alnp, satlan mallardr. Cinsleri farkl olduu iin biri dierinden fazla olabilir ama bu takas veresiye olamaz, yoksa faizli ilem olur. Bu prensibe gre altn veya gmten basl bir paray (nkd) verip tartyla satlan bir mal veresiye almak faizli ilem saylmaldr. nk altn ve gm tartyla alnp satlr. Ama Hanefler bunu caiz grr ve sebeplerini yle aklarlar:

1. Altndan

ve gmten basl dinar ve dirhemlerle tartyla alnp satlan dier mallar arasnda grnte (sureten) bir fark vardr. nk dinar ve dirhemler sancat 3 9 3 denen arlk birimleriyle, dier mallar da men 3 9 4 ile tartlrlar. arasnda grnmeyen (manen) bir fark daha vardr. Dinar ve dirhemler tayinle taayyn

2. Bunlar
391 392 393 394

es-Serahs, el-Mebst, c. XII, s. 116. Mslim, Mskt, 81. Tatan yaplm, tart birimi. Men, 260 dirhemlik bir ldr. (. N. Bilmen, Kamus, c. IV, s. 126) Bir er dirhem 2.975 gr. geldiinden yaklak 774 grlk bir arlk eder.

FAZ ve RVET

283

etmezler. Ama dier mallar tayinle taayyn 395 ederler.

3. Aralarnda

deerlendirme ynnden (hkmen) de fark vardr. 1 dinara karlk 12 men demir alnsa, demiri satc, dinar da alc, dierinin grmedii yerde tartm olsa, teslim aldktan sonra altnlar tekrar tartlmadan satlabilir 3 9 6 ama demiri tartyla satabilmek iin mterinin onu yeniden tartmas gerekir.

Madem arada bu kadar fark vardr, yleyse tartlan dier mallarla nakitler, tartda her ynyle ortak olmam olurlar. 3 9 7 Hem altn ve gmn tart ile satldna dayanarak tarty (vezn) faiz illeti saymak hem de onlar dier mallarla deiirken bu illete riyet etmemek tam bir elikidir. Hanefilerin tarty faiz illeti saymayp yle demeleri gerekirdi: Altn ve gm her ne kadar tart ile alnp satlyor olsa da bunlar, tartyla satlan dier mallardan sureten, manen ve hkmen farkl olduu iin vezin faiz illeti olamaz. Vezn faiz illeti olamaynca ister istemez lek de faiz illeti olamayacak ve iki illetten biri saylan kadr, faiz illeti olmaktan kacaktr. Bu da Haneflerin alm satma dayal faiz sistemini tmyle kertecektir. Ayn tenkit Hanbeliler iin de geerlidir. Hanbeliler bir taraftan yle diyorlar: Eer altn ve gmte faiz illeti tart (vezn) olsayd tart ile ilem gren mallar bunlarla veresiye almak caiz olmazd. nk

395

396 397

Tayinle taayyn, belirlenen eyin kendisi demektir. Alc hangi maln pazarln yapmsa onu alr, onun yerine bakas verilemez. nk mallar tayinle taayyn eder. Ama alc satcya gsterdii parann yerine ayn deerde baka para verebilir. Mesela satcya 10 liralk bir kat para gsterdii halde onun yerine 10 tane bir liralk verebilir. Satc onu, bu on liray vermeye zorlayamaz. nk altn paralar basl olaca iin arlk ve ayar bellidir. Bkz. Hidaye, Fethl-kadr ve Bbertnin Hidaye erhleri, c V, s. 274 vd.

284

DORU BLDMZ YANLILAR

veresiyenin haram olmas iin ribann iki illetinden biri yeterlidir. 3 9 8 Hem bunu sylyorlar hem de Hanefler gibi vezni faiz illeti olarak kabul ediyorlar. Ne byk eliki! Mlikler, hadislerdeki arpa, buday, hurma ve tuza bakarak faizin, sadece temel gda maddesi olup saklanabilen veya gda maddelerini lezzetlendiren eylerde olacan sylemilerdir. Bunlar kendi cinsleriyle deitirildiinde miktarlarn eit ve mbadelenin pein olmas gerektiini, farkl cins gdalarla deitirildiinde miktarlarda eitlik aranmayacan, yalnzca mbadelenin pein olmas gerektiini sylemilerdir. Bu gr, her ne kadar alm satm ile faizli ilemi birbirinden ayran yete aykr ise de kendi iinde tutarldr. nk arpa, buday ve hurma temel gdalardandr ve saklanabilir zellikleri vardr. Tuz da yiyecekleri tatlandrmaya yarar. Biriktirilsin veya biriktirilmesin btn gda maddelerinin veresiye takas ile her eit eyann kendi cinsiyle veresiye, bire iki takas riben-nesie 3 9 9 saylmtr. te bunun, kendi sistemlerinde de bir dayana yoktur. afilere gre riba kelimesi mcmel yani kapaldr; onu Allahn Elisi aklamtr. 4 0 0 Aklama dedikleri, alt maln sat ile ilgili hadislerdir. afiler yle derler: Faiz, byk gnahlarn en bydr. Btn eriatlarda faizin haram klnd sylenir. Allah kendi kitabnda faiz yiyen dnda bir isyankra harp ilan etmemitir. Faizin haraml taabbddir, faizli ilem sebebi olarak gzken her ey sadece onun hikmeti olur, illeti deil. 4 0 1
398 399 400 401

bn Kudme, el-Mun c. IV, s. 138. bn Rd, Mukaddimt, c. III, s. 49-51. Fahrd-Din er-Rz, Tefsir, c. VII, s. 99. bn Hacer el-Heysem, Hav e-irvn ve bn Ksm elAbbd al Tuhfetil-muhtc bi erhil-minhc, stanbul tarihsiz.,

FAZ ve RVET

285

Taabbd demek, illeti (asl sebebi) anlalamayan ama kul olma gerei uyulan emir veya yasak demektir. 4 0 2 lleti anlalamayan bir ey zerine kyas yaplamaz. Ama bu sz sanki hi sylememiler gibi faizli ilemin iki illetinin olduunu, bunlarn tumiyet ve semeniyetten 4 0 3 ibaret bulunduunu belirtmi ve sistemlerini bu iki illet zerine kurmulardr. Bu mant anlamak gerekten zordur. Faizin haraml taabbd ise bu illetler nereden kyor? Eer bu illetler varsa neden taabbd deniyor? bn Abbsn rivyetine gre faizi yasaklayan yetler Kurn- Kerimin en son inen yetleridir. Peygamberimiz Veda Hutbesinde cahiliye faizinin kaldrldn ilan ettiine gre yetler bu srada inmi olmaldr. Hac, kamer yln 12 . ay olan Zilhiccede olur. Bu ayn 9 . gn Arafata klr. Veda Hacc hicretin 10 . senesinde olmutur. Veda Hutbesi, Peygamberimizin bu srada Arafatta yapt konumadr. O, Hicretin 11 . senesinin 3 . ay olan Rebiylevvelin 12 sinde, Pazartesi sabah vefat etmitir. 4 0 4 Faizin kalktn ilan etmesinden vefatna kadar 3 kameri ay ve 3 gn gemitir. Allahn Elisi Veda Hutbesinde yle demitir:
Cahiliye faizi kaldrlmtr. lk faizi kaldryorum, bizim faizimizi, (amcam) Abbs b. Abdulmuttalibin faizini. Onun tamam kaldrlmtr.405

Burada kaldrlan, herkesin bildii faizdir. Bu yzden kimse bu konuda soru sorma ihtiyac duymamtr. Peygamberimizin koyduu, alt mal ile ilgili yasan, konunun zn oluturmad, faiz yasann
402 403 404 405

c. IV, s. 272-278. Bkz. irvn, Tuhfetul-muhtc haiyesi, c. IV, s. 272, Riba bahsi. bn Hacer el-Heysem, c. IV, s. 273. Safiyyur-Rahmn el-Mubrekfr, er-Rahkul-mahtm, s. 431. Eb Dvd, Mensik, 57.

286

DORU BLDMZ YANLILAR

evresinde bir koruma duvar oluturduu, bu hadisten de anlalabilir.

II. RVET
Allah Tel yle buyurur:

.
nsanlarn mallarndan bir ksmn, gnaha girerek, bile bile yemek iin o mallarla yetkililere ulamayn. (Bakara 2/188)

Rvet ri kelimesinden alnmtr. Ri ip demektir. 4 0 6 Rvet, ipi kovaya balayp kuyunun suyuna ulamaya benzer. Rvet alan, kova gibidir. Rvet veren, onu kullanarak hakk olmayan bir mala ular. yet rveti iki arta balamtr:

1. Bakasnn
amac.

maln bile bile haksz yere yeme

2. Bu

amaca ulamak iin yetkililere mal verme eylemi.

Kii, kendi hakkn almak iin yetkili kiiye mal verirse baklr: Yetkili, bir ey beklemeden grevini yapmsa verilen mal hediye olur. Grevini, hakk olmayan bir mal alma artyla yapmsa o mal, alan iin rvettir ama veren iin deildir. nk veren, bir hakkn almak iin vermek zorunda kalmtr. Mesela ev yapmak iin gereken btn ilemleri tamamlad halde ilgili makamdan hakk olan ruhsat alamayan kii, rvet vermek zorunda kalrsa verene deil, alana haram olur. Ama bakasnn hakkn almak iin olursa ikisine de haram olur.

A- TARIM TOPLUMU
Allah Tel yle buyurur:
406

Kamus tercmesi mad.

FAZ ve RVET

287

.
Bir ara yle demitiniz: Musa! Biz tek eit yemee katlanamayz. Haydi, bizim iin Rabbine yalvar, bize yerde yetien eylerden karsn; sebzesinden, hyarndan, sarmsandan, mercimeinden ve soanndan... O da yle demiti: Yani stn olan daha aa olanla deitirmek mi istiyorsunuz? nin bir ehre, orada istediiniz her eyi bulursunuz. Balarna sefillik ve aresizlik kt. Tekrar Allahn azabna arpldlar. Evet, yle! nk Allahn yetlerini grmezlikten geliyorlar, peygamberlerini haksz yere ldryorlard. Evet, yle! nk isyana dalyorlar ve ar gidiyorlard. (Bakara 2/61)
...stn olan daha aa olanla deitirme... gdalarn karlatrlmas eklinde yorumlanmtr. Bize gre burada karlatrlan, tarm toplumu ile avc ve gebe toplumdur. nk yette yer alan istekler, Yahdileri tarm toplumu haline getirir. Halbuki kudret helvas ve bldrcn av onlar avc ve gebe toplumu yapmt. Byle toplumlar ok gezer ve ok ey renirler. Canl ve evrelerine kar duyarl olurlar. Gvenliklerini de en st dzeyde salarlar. Topraa bal olanlarn dnyalar topraklar ile snrl olur. Gelimeleri takip edemez, kolay smrlrler. Yerin bitirdii sebze, hyar, sarmsak, mercimek ve soan tercih edenlerin ... balarna sefillik ve aresizlik km.... olmasnn sebebi bu olmaldr. lde kalan Yahdiler ise Calutu yenerek byk bir baar elde etmilerdi.

288

DORU BLDMZ YANLILAR

Musa aleyhisselam onlara, .. nin bir ehre, orada istediiniz her eyi bulursunuz dedi. Yani istediiniz yiyecekleri elde etmek iin tarm yapmanz gerekmez. Hangi ehre inseniz onlar bulursunuz, demi oluyordu. Bylece onlar ticarete de tevik ediyordu.

B- CEZA HUKUKU PRENSPLER

Allah Tel yle buyurur:

.
Size kim saldrrsa, siz de ona, size yapt saldrya denk bir saldr yapn. Allahtan saknn. Bilin ki, Allah saknanlarla beraberdir. (Bakara 2/194)
Allahn Elisi sallallahu aleyhi ve sellem Veda hutbesinde yle seslendi: - Ey insanlar! Bugn hangi gn? - Haram (dokunulmaz) gn diye cevap verdiler. - Bu ehir hangi ehir? dedi; - Haram (dokunulmaz) ehir dediler. - Bu ay hangi ay? dedi; - Haram (dokunulmaz) ay dediler. - Dedi ki: te sizin kanlarnz, mallarnz ve zel hayatnz (rznz) da tpk bu gnnzn, bu ayda ve bu ehirde dokunulmazl gibi dokunulmazdr. Bu sz birka defa tekrarlad, sonra ban kaldrd ve Allahm! Tebli ettim mi? dedi.407 Can dokunulmazl, mal dokunulmazl ve zel hayatn dokunulmazl... Bunlara saldr olursa, saldrgana kar, yaptna denk bir saldr hakk doar. Saldr, verilen zararn giderilmesinden sonra gerekleir. Bylece saldrgan, yapt sua denk bir
407

Buhari, Hacc, 132.

FAZ ve RVET

289

cezaya arptrlm olur. te bu, ceza hukukunun temel prensibidir. u yet, bu prensibe vurgu yapmaktadr:

.
Eer ceza vermek isterseniz size ne yapldysa onun dengiyle ceza verin. Katlanacak olursanz kukusuz bu, katlananlar iin daha iyidir. (Nahl 16/126)

.
Bu byledir; kim kendine yaplan saldrya ayn ile karlk verir, sonra yine saldrya urarsa, elbette Allah ona, yardm eder. Allah affeder ve balar. (Hac 22/60)

Bir ktln cezas, ona denk bir ktlktr. Kim affeder ve aray dzeltirse onun dl Allaha aittir. Allah yanl davrananlar sevmez. (ur 42/40)
Her suun ahiret boyutu da vardr. Ahirette ceza grmemek iin tevbe gerekir. Allah Tel yle buyurur:

Kim bir ktlk iler veya kendini kt duruma sokar, sonra Allahtan balanma dilerse, grr ki Allahn balamas ok, ikram boldur. (Nisa 4/110)
Bu genel prensiplerden sonra can, mal ve zel hayatn dokunulmazl ile ilgili yetler ve hadisler vardr. Bunlara kar ilenen sulara verilen cezalar, yukardaki prensiplere uygundur.

290

DORU BLDMZ YANLILAR

1. Can Dokunulmazlna Saldr

Cana saldr, hata ile olmusa diyet ve keffaret; kastl ise ksas ve ebedi cehennem cezas gerekir.

a- Diyet ve Keffaret Cezas

Allah Tel yle buyurur:

.
Bir mminin bir mmini ldrmesi olacak ey deildir; hata ile olmu baka. Kim bir mmini hata ile ldrrse, mmin bir kleyi azad ve ldrlenin ailesine teslim edilecek bir diyet gerekir; aile balarsa baka. ldrlen mmin, size dman bir toplumdan ise bir mmin kleyi azad gerekir. Sizinle antlamal bir toplumdan ise ailesine teslim edilecek diyet ve bir mmin kleyi azad etmek gerekir. Kle bulamayan, Allaha tevbe iin pe pee iki ay oru tutar. Allah bilir ve doru karar verir. (Nisa, 4/92)

Can Allah verdiinden su, asl ona kar ilenmitir. Kle, l gibidir. Onu zgrlne kavuturmak ly diriltmek gibi olduundan bir mmin kleyi zgrle kavuturmak, verilen zararn tazminidir. Mmin kle bulamayan, iki ay aralksz oru tutar. nk Allah kimseye gcnn yetmedii yk yklemez. Bunlar keffarettir. Keffaret, gnahn rtsdr. Suu rter ve balanmasna sebep olur. Bylece sulu Ahirette sorumlu tutulmaz. Adam ldrme suuna denk ceza ise, lnn ailesine denecek kan bedeli, yani diyettir. Bylece aile, kaybettii bir ferdinden dolay bir mala kavumu ve dmanlk hisleri zayflam olur.

b- Ksas ve Ebedi Cehennem Cezas

FAZ ve RVET

291

Kasten adam ldrmenin cezas ebedi cehennem azabdr. Bir mminin hayatna kasten son veren, kendi ebedi mutluluk hakkn kaybeder. Bu hkm u yette geer:

.
Kim bir mmini kasten ldrrse artk onun cezas iinde srekli kalmak zere cehennemdir. Allah ona gazap etmitir, onu lanetlemitir ve onun iin pek byk bir azap hazrlamtr. (Nisa, 4/93).
Katile ayrca, iledii sua denk bir ceza olmak zere lm cezas verilir. Bu hkm u yette geer:

Ey iman edenler! Adam ldrmelerde size ksas408 farz klnd. Hre hr, kleye kle, kadna kadn. (Bakara 2/178)
Katilin ldrlmesinde son sz, ldrlenin ailesine aittir. Allah Tel yle buyurur:

.
Allahn dokunulmaz kld kimseyi ldrmeyin, hukuka uygunsa baka. Haksz yere kim ldrlrse onun velisine yetki verdik o da ldrme iinde taknlk etmesin. nk o, yardm grmtr. (sr 17/33)
ldrlenin ailesi katili balayabilir. Allah Tel yle buyurmutur:

408

Ksas, ilenen su ile verilen ceza arasnda denklii ifade eder.

292

DORU BLDMZ YANLILAR

Kim ldrlenin kardei tarafndan bir bedel karl balanrsa, mrufa uysun ve bedeli gzelce desin. Bu, Rabbiniz tarafndan bir hafifletme ve ikramdr. Her kim dmanl bundan sonra da srdrrse, ona ac bir azap vardr. (Bakara 2/178)
Alnacak diyeti Peygamberimiz yle aklamtr:
Kim bir mmini kasten ldrrse ldrlenin velilerine teslim edilir. sterlerse onu ldrrler, isterlerse diyetini alrlar. Diyet otuz hkka yani drt yana girmi dii deve, otuz cezea yani be yana girmi dii deve ve krk halifa yani hamile devedir. Bu, kasten ldrmenin diyetidir. Taraflar karlkl olarak bir ey zerinde de anlaabilirler. Bu, diyet-i muallazadr.409

Katil tevbe balanmayacak buyurur:

edebilir. nk su yoktur. Allah

tevbe ile Tel yle

. .
Ar giderek kendini tketen kullarma de ki; Allahn rahmetinden umudunuzu kesmeyin. Allah btn gnahlar balar. Onun balamas ok, ikram boldur. Siz Rabbinize ynelin; azap gelmeden nce ona teslim olun; sonra yardm grmezsiniz. (Zmer 39/53-54)

. .
409

Ahmed b. Hanbel, Msned, c. II, s. 217. Diyet-i muallaza, arlatrlm diyet demektir.

FAZ ve RVET

293

Rahmann kullar Allah ile beraber baka bir tanry yardma armazlar. Hakl bir sebep yoksa Allahn dokunulmaz kld can ldrmezler; zina etmezler. Kim bunlar yaparsa gnaha girer. Kymet gn onun azb katlanr ve orada itibarsz olarak temelli kalr. Ancak tvbe eden, inanan ve iyi i yapan baka. Allah onlarn ktlklerini iyilie evirir. Allah balar, ikram eder. (Furkan 25/68-70)

2. Mal Dokunulmazlna Saldr

Buna hrszlk suu rnek olabilir. Hrsz, belli nisaba ulam bir mal, sakland yerden gizlice alarsa eli kesilir. Dier hrszlarn cezas farkldr.

a- Mal Sakland Yerden almak

Sakland yerden alnan mal sahibine iade edilir. nk hrszlk mal kazanma yolu deildir. Allah Tel yle buyurur:

Mallarnz aranzda (Bakara 2/188)

hakszlkla

yemeyin.

Bir mal sakland yerden alan, su ilemi olur. Biri mal sahibine, ikincisi topluma, ncs Allaha kar ilenmitir. Bu suun cezas sulunun elini kesmektir. El kesme cezasnn caydrc zellii vardr. Eli kesilen hrsz, lene kadar, bu konuda evresine ders olur. Allah Tel yle buyurur:

Erkek olsun, kadn olsun hrszlarn ellerini kesin ki, ilediklerine karlk bir ceza, Allah tarafndan bir nekl olsun. Allah gldr, doru karar verir. (Mide 5/38)

294

DORU BLDMZ YANLILAR

Nekl ( ,)bakasn zayflatp gcn kran eye denir. 4 1 0 Bu da cezann caydrc zelliidir. Sulu, yakalanmadan teslim olur ve iyi hal gsterirse nekldan kurtulur, sadece ceza demekle ykml olur. Allah Tel yle buyurur:

Kim, yapt bu yanltan sonra tvbe eder, dzelirse, Allah onun tevbesini kabul eder. Allahn balamas ok, ikram boldur. (Mide 5/39)
Onun cezas, ald maln dengi bir mal vermesidir. Bu husus bundan sonraki blmde anlatlacaktr.

b- Sakl Olmayan Mal almak

Allahn Elisi sallallahu aleyhi ve selleme aataki meyve soruldu, dedi ki: htiyac olduu iin ondan yiyen ama eteine koyup gtrmeyene bir ey gerekmez. Kim bir ey alp gtrrse iki katyla der ve ayrca bir cezaya (ukubete) arptrlr. 4 1 1 Aataki meyveyi eteine koyup gtren su ilemi olur. Biri meyve sahibine, dieri topluma, ncs de Allaha kardr. Meyve sahibine, ald meyveyi ve bir o kadarn -der. Yani iki kilo meyve aldysa iki kilo ile beraber iki kilo daha verir. Bu ahs, mal gvenliini ortadan kaldrd iin topluma kar suludur. Bu suun cezas, yetkili makamn takdirine braklmtr.

c- Buluntu Mal Sahiplenme

Allahn Elisi sallallahu aleyhi ve sellem yle demitir:
Buluntu deve saklanrsa o deveyi, onun gibi bir deve ile birlikte vermek gerekir.412
410 411 412

Mfredt , mad.
Eb Davd, Lukata, 1. Eb Davd, Lukata, 1.

FAZ ve RVET

295

Burada su, o deveyi sahiplenme suudur. Kam deveyi yakalamak su olmadndan bu kiiye baka ceza verilmez. 4 1 3

3. zel Hayatn Dokunulmazlna Saldr

Allah Tel yle buyurur:

.
ffetli kadnlara zina suu atan, sonra drt ahit getiremeyenlere seksener denek vurun. Onlarn ahitliini hibir zaman kabul etmeyin. Onlar yoldan kmlardr (Nur 24/4)

Zina cezas 100 denektir. Bir kadnn zina ettiini iddia eden kii, bu iddiasn ispatlayamasa dahi kadn thmet altnda kalr ve eski konumunu kaybeder. Suu gerekten ilemi de olabilir. Bu durumda suu ispatlansa, itibar daha ok der. Dolaysyla namuslu bir kadna zina suu atan kiiye, zina cezasndan az bir ceza uygulanr ve seksen denek vurulur. Bu onun verdii zararn tazmini gibidir. nk drt ahit bulabilseydi, kendisi ile be olacakt. Bulamad iin 100 denek bee blnm ve ahitlerin payna den 80 denek vurulmutur. Zina cezasnn bete biri olan 20 denek toplam cezadan dlmtr. ftiracya verilen asl ceza, hibir zaman ahitlik yapamamasdr. ftirann izi, nasl lnceye kadar kadnn stnde kalrsa ahitliin kabul edilmemesinin izi de iftiracnn zerinde kalacaktr. Bundan sonra iyi hali gzlemlenen kadna kar tutumlar, daha sonra deieceinden, iyi hali gzlemlenen iftiracnn cezas da kaldrlabilir. Yani tevbe eder ve iyi hali sabit olursa o zaman ahitlii kabul edilebilir. Bunu u yetten anlyoruz:
413

mer b. el-Hattbn bu hadisi uygulad, Ahmed b. Hanbelin de bu grte olduu bildirilmitir. Dier fakihler bu grte deillerdir. Bkz. Hattb, Melimus-Snen, c.II. s. 339.

296

DORU BLDMZ YANLILAR

.
Bundan sonra, tvbe eden ve kendini dzeltenler baka. Allahn balamas ok, ikram boldur. (Nur 24/5)

4. Ceza Hukukunun Dier Sahalar

Burada zina suu ve dine saldr rnek olarak verilecektir.

a- Zina Suu
Zina yapan kii, namuslu biriyle evlenme hakkn kaybeder. Bu, verilen zararn tazmini gibidir. Allah Tel yle buyurur:

Zina eden erkek, ancak zina eden veya mrik olan bir kadnla evlenebilir. Zina eden kadnla da, ancak zina eden veya mrik olan bir erkek evlenebilir. Bunlar mminlere haram klnmtr. (Nur 24/3)
Zina suunun cezas ise 100 denektir. Konu ile ilgili geni bilgi aada gelecektir. Allah Tel yle buyurur:

.
Zina eden kadnla zina eden erkekten her birine yz denek vurun. Eer Allaha ve o son gne inanyorsanz, Allahn verdii cezay yerine getirirken onlara kar yumuamayn. nananlardan bir takm da onlara yaplan azab gzleriyle grsn. (Nur 24/2)

FAZ ve RVET

297

Zinakra neden 100 denek vurulduunu kavramak mmkn olmadndan Allah Tel bunun, kendi verdii ceza olduunu syleyerek tartma kapsn kapamtr. Zina eden kii tevbe eder ve slah olursa namuslu mmin kadnlarla evlenebilir. Bu yetlerin devamnda Allah Tel yle buyurur:

Bundan sonra tevbe edip slah olanlar baka. Allah balar, ikram boldur. (Nur 24/5)
Allah, bol ikramyla bylelerinin gnahn sevaba evirir. Allah Tel yle buyurur:

. . . .

Rahmnn kullar Allah ile beraber bir baka tanr armazlar, Allahn dokunulmaz kld can hakl bir sebep olmadan ldrmezler. Zin etmezler. Kim bunlar yaparsa cezasn bulur. Kymet gn onun azb katlanr ve alaltlm bir ekilde ebedi olarak azap iinde kalr. Ama tevbe eder, inanr ve iyi i yaparsa baka; Allah bu gibilerin ktlklerini iyilikle deitirir. Allah balar, ikram boldur. Kim tevbe eder, iyi i yaparsa o Allaha tevbesi onanm olarak dner. (Furkan 25/68-71)

b- Gayr-i Mslimlerle likiler

Allah Tel yle buyurur:

298

DORU BLDMZ YANLILAR

.
Allah, din hususunda sizinle savamayan ve sizi yurdunuzdan karmayan kimselere iyilik etmenizi ve deer vermenizi yasaklamaz. Allah deer bilenleri sever.414 Allah sadece, din husu-sunda sizinle savam, sizi yurdunuzdan karm ve karlmanza destek vermi kimselere yaknlk gstermenizi yasaklar.415 Onlara yaknlk gsterenler zalimlik etmi olurlar. (Mmtahane 60/8-9)
Ayetler, gayrimslimler belirlemitir: iin krmzizgi

1. Dinimizden dolay bizimle savamalar, 2. Bizi yurdumuzdan karmalar, 3. Yurdumuzdan karanlara destek vermeleri.

Bu izgileri ineyenlerle dostluk kuramayz. Bizimle savaanlara kar Allah Tel u emri vermitir:

. .
414

415

Sz edilen yasak, Mumtahine 1. yetteki sevgi gsterme yasadr. artlar ortadan kalknca yasak da kalktndan bu yeteki ifadesi, onlara sevgiden pay vermeniz anlamna olur. Tercmeyi deer vermeniz eklinde yapmamz bundandr. Mslmanlardan bakasn veli edinmeyi Maide 57. yet yasaklad iin buradaki (onlar veli edinmeniz = ) ifadesi bir nceki yette geen iyilik ve sevgi ile snrl olur. Bunun iin mel, onlara yaknlk gstermeniz eklinde yaplmtr.

FAZ ve RVET

299

.
Size sava aanlarla Allah yolunda savan. Haksz saldr yapmayn. Allah, haksz saldr yapanlar sevmez. Onlar yakaladnz yerde ldrn. Sizi kardklar yerden siz de onlar karn. Fitne, ldrmeden beterdir. Mescid-i Haram416 yannda onlarla savamayn; kendileri sava aarlarsa baka. Eer savarlarsa, onlar ldrn. O kfirlerin cezas ite byledir. Savaa son verirlerse Allah balar, ikram eder. Onlarla savan ki, fitne ortadan kalksn; din Allahn dini olsun. Savaa son verirlerse, zalimlerden bakasna dmanlk edilmez. (Bakara 2/190193)
Mslmanlar, Bedir, Uhd ve Hendekte kendilerine saldran Mekkelilerle savam ve baarl olmulard. Hicretin 6 . ylnda, bugnk Mekkenin yerleim alannda olan Hdeybiyede 10 yl srecek bir bar anlamas imzalamlar ama Mekkeliler anlamay bozmulard. Bunun zerine Peygamberimiz hicretin 8 . ylnda Mekkeyi fethetmi, anlamay bozan sava sulularna 15 ay dokunmamt. Hicretin 9 . ylnda Hac mevsiminde inen aadaki yetler, onlara verilmi ltimatomdu.

. . .
416

Mescid-i Haram, Mekkede Kabenin bulunduu yerin addr.

300

DORU BLDMZ YANLILAR

. .
Antlama yaptnz mriklere, Allah ve Elisi tarafndan yaplan son uyardr: Bu topraklarda drt ay daha dolan. Bilin ki, siz Allah yldramazsnz. Ama Allah, kendini grmezlikten geleni rezil eder. Bu byk hac gnnde Allahn ve Elisinin btn insanlara duyurusu udur: Allahn o mriklerle bir iliii yoktur; Elisinin de yle. Ey mrikler, tvbe ederseniz hayrnza olur. Srt evirirseniz bilin ki, siz Allah yldramazsnz. Grmezlik edenlere ackl bir azab mjdele. Bu uyar, sizinle antlama yapm ve daha sonra bir kusur ilememi, size kar kimseye destek vermemi olanlar kapsamaz. Onlara kar olan andnz sresinin sonuna kadar koruyun. Allah korunanlar sever. (Drt) yasak ay417 knca o mrikleri, bulduunuz yerde ldrn. Onlar yakalayn, onlar kuatn, onlar iin her gzetleme yerinde oturun. Ama tvbe ederler, namaz klarlar, zekat verirlerse serbest brakn. Allahn balamas ok, ikram boldur. (Tevbe 9/1-5)
Ulemann ounluuna gre bu yetlerin sonuncusu, yukarda geen Mmtahine 8 ve 9 . yetlerini neshetmitir. Bu sebeple mriklerle ilikide bu yeti esas almlardr. 4 1 8 Burada nesih mmkn
417

418

Yukardaki uyar, haram aylarnn sonuncusu Zilhicce aynda yaplmt. Buradaki haram aylar (el-ehurul-hurum) bilinen haram aylar deil, ikinci yette belirtilen drt aydr. Haram denmesi, bu sre iinde muhataplarn dokunulmaz sylmasndan dolaydr. Ebbekr el-Cessas, Ahkmul-kurn, c. III, s. 437.

FAZ ve RVET

301

deildir. yetler zerinde dnen herkes bunu kolayca anlar. Bu iddia, siyasi basklarla ortaya km olabilir. Sebep ne olursa olsun, kabul edilebilecek bir yan yoktur.

c- Dinden Dnme (rtidad)

Mezhepler, dinden dnen, Peygambere sven veya hakaret eden kiilerin ldrlmesi konusunda ittifak etmilerdir. 4 1 9 Peygambere hakaret konusu bundan sonraki balkta incelenecektir. Dinden dnp kfir olanlarla ilgili olarak yle buyrulmutur:

.
Ey imn edenler! Sizden kim dininden dnerse, Allah onlarn yerine bir toplum getirir; o onlar sever, onlar da onu severler. Mminlere kar alak gnll, kfirlere kar sert olurlar. Allah yolunda savaa atlr, knayann knamasndan korkmazlar. te bu, Allahn vergisidir, onu hak edene verir. Allahn imkanlar genitir, her eyi bilir.. (Mide 5/54)

Mukatil b. Sleymann (. 150 / 767 ) bildirdiine gre 12 kii Mslman iken kfir olmular, dnceli bir ekilde Medineden km, Mekke yolunu tutmular ve Mekke kfirlerine karmlard. Sonra ilerinden Haris b. Sveyd piman olup geri dnd ve kardei Clsa haber gnderdi: Ben tevbe ederek geri dndm, Peygamberden ren bakalm, tvbeye hakkm var m, yoksa ama gideyim dedi. Cls durumu Peygamberimize bildirdi ama cevap alamad. Sonra u yetler indi: 4 2 0
419

1409/1989, c. VI, s. 184, haddur-riddeh.

Vehbez-Zuhayl, el-Fkhul-islm ve edilletuh, 3. bas. Dmak

302

DORU BLDMZ YANLILAR

. . . .
nandktan sonra kfir olan bir toplumu, Allah hi yola getirir mi? stelik onlar o Elinin doru olduuna ahit olmular ve kendilerine ak belgeler de gelmitir. Allah zalimler topluluunu yola getirmez. Onlar var ya, onlarn cezas; Allahn, meleklerin ve btn insanlarn lanetidir. Srekli o lanet iinde kalrlar. Skntlar hafifletilmez; onlara gz de atrlmaz. Olup bitenden sonra tevbe edip durumunu dzeltmi olanlar baka. nk Allah ok balar ve ikram boldur. (Al-i mran 3/8689)
Demek ki, dinden dnp kfir olann cezas, Allahn, meleklerin ve btn insanlarn lanetidir. Tevbe eden olursa lanetten kurtulur. Hkm bu olduu halde mezheplerin, dinden dneni ldrme konusunda ittifak etmeleri artcdr. Hanefilerin bu konuda dayandklar yet udur:

.
l araplarndan geride braklanlara de ki: Siz ok gl bir topluma kar arlacak, onlarla savaacaksnz veya teslim olacaklardr. Eer emre boyun eerseniz Allah size gzel bir karlk
420

1424/2002, c. 1, s. 180-181.

Tefsru Mukatil b. Sleyman, Tahkik: Ahmed Ferd, Beyrut

FAZ ve RVET

303

verir. Bundan nce yz evirdiiniz gibi yine yz evirirseniz sizi ackl bir azaba uratacaktr. (Fetih 48/16)
Bu yetin onlarla savaacaksnz veya teslim olacaklardr. blmn, dinden dnenin ldrlmesinin delili saylmtr. 4 2 1 Bu yetten byle bir hkm karmak imkanszdr.

d- Dine Saldr
Din, ana imtihan sahasdr. nsan, herhangi bir dini kabul veya reddedebilir. Yanl din seerse sonucuna katlanr. Doruyu tespit iin tartmak gerekir. Bu tr tartmalar, ceza hukuku sahasna girmez. Bunun douraca skntlara katlanmak icap eder. Allah Tel yle buyurur:

Mallarnz ve canlarnz konusunda ypratc bir imtihandan geirileceksiniz; bir de sizden nce Kitap verilenlerden ve mriklerden zc ok sz iiteceksiniz; bunlardan ka olmaz. Eer sabreder, korunursanz, ite bu kararllk gerektiren ilerdendir. (Ali-i mran 3/186)
zc sz ve hakaret, krmz izgilerden olmad iin bylelerine kar; sabrl, tedbirli ve kararl olma dnda bir yol gsterilmemitir. Peygamberimiz, nce Mslman olan, sonra dinden dnen ve problem kayna olan ikiyzllerden ok ekmi ama onlar cezalandrmamtr. Munafikun Suresi bu adan nemlidir. Allah Tel yle buyurur:

.
421

el-Ksn, el-Bedius-sani, c. VII, s. 111.

304

DORU BLDMZ YANLILAR

. . . . .
O mnafklar sana geldiklerinde: Biz ahidiz ki, sen, gerekten Allahn elisisin dediler. Allah biliyor ki, sen elbette onun elisisin. Ama Allah ahit, o mnafklar kesinlikle yalancdrlar. Yeminlerini kalkan edip Allahn yolundan ekildiler. Ne kt davranyorlar!.. Bu, undandr: Onlar nce inandlar, sonra kfir oldular. Sonra kalplerinde yeni bir yap olutu, artk anlamazlar. Onlar grdn zaman kalplar seni imrendirir. Konuurlarsa konumalarn dinlersin. Sanki dayal ktkler gibidirler. Her grlty aleyhlerine sayarlar. te dman onlardr. Onlara kar dikkatli ol. Allah canlarn alsn, nasl da yalana srkleniyorlar! Onlara: Gelin; Allahn elisi sizin iin balanma dilesin dendii zaman, balarn evirirler. Bakarsn ki; kendilerini byk grerek geri ekiliyorlar. ster balanmalarn dile, ister dileme; sonu deimez. Allah onlar balayacak deildir. nk Allah kartrclar takmn yola getirmez.

FAZ ve RVET

305

Onlar u sz bile sylediler: Allahn elisinin yanndakilere bir ey vermeyin, dalp gitsinler. Oysa gklerin ve yerin hazineleri Allahndr, ama o mnafklar anlamazlar. yle dediler: Hele Medineye dnelim, gl olan, gsz olan, elbette srp karacaktr. Oysa g Allahtadr, Elisindedir ve inananlardadr, ama mnafklar bilmezler. (Mnafikun 63/18)
Zeyd b. Erkam bu yetlerle ilgili unlar anlatmtr: Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemle birlikte bir savaa gitmitik. Ordu skntlar iine girmiti. Abdullah b. Ubeyy arkadalarna yle dedi: Allahn Elisinin yanndakilere nafaka vermeyin ki dalsnlar. Hele Medineye dnelim, gl olan, gsz olan oradan karacaktr. Bunu hemen Peygambere haber verdim. Abdullah b. Ubeyyi artp sorgulad. O da byle bir ey sylemedim diye yemin etti. Zeyd yalan syledi dediler. Bu bana ok ar geldi. Sonra Allah Tel Munafikun suresini indirdi. 4 2 2 Elmall Muhammed Hamdi YAZIR zetle u bilgileri verir:
Abdullahn, kavmi iinde itibar vard; byk saylrd. seyd b. Hdayr geldi. Ey Allahn Elisi! dedi. Ona aldrma, nazik davran. Vallahi, Allah seni gnderdii srada kavmi ona ta giydirmek iin boncuk diziyordu. O seni, kralln elinden alm grr.

Abdullah b. Ubeyyin olu Abdullah temiz bir mmin idi. Babasnn yaptklarn renince Allahn Elisinin huzuruna geldi Ey Allahn elisi! ittim ki Abdullah b. Ubeyyi size ulaan sznden dolay ldrmek istiyormusunuz. Eer yapacaksanz bana emredin, ban getireyim. Vallahi, btn Hazrec bilir ki ilerinde babasna benden saygls yoktur. Korkarm ki, baka birine emredersiniz, o babam katleder, ben de babamn katilinin halk iinde gezmesine tahamml edemem, tutar onu vururum. Bir mmini bir kfire
422

Buhr, Tefsir Mnfikn Suresi. 4.

306

DORU BLDMZ YANLILAR

karlk ldrm olur bu sebeble atee girerim dedi. Allahn Elisi yle dedi:
Hayr. Biz ona nazik davranrz. Aramzda olduu mddete iyi davranrz.423

Abdullahn davran her ne kadar ok kt ise de krmz izgiden birini inemedii iin yukardaki yetler gereince Peygamberimiz ona iyi davranmtr. Bu gibileri en ok rahatsz eden, dorularn sylenmesidir. yetlerde olduu gibi yanl davranlarn sayp dktkten ve cezay hak ettikleri konusunda kamu oyu olumasn saladktan sonra iyi davranlmas, onlar yalnzla srkler ve yandalar dahi kendilerini terk etmeye balar. Nitekim peygamberimizin iyi davran, Abdullahn evresindekileri slama kazandrmtr.

423

50055008.

Muhammed Hamdi YAZIR, Hak Dini Kuran Dili, Cilt, VI, s.