BEREKENINGEN DEEL EEN

BASISREKENEN Werken met machten van 10 01 Schrijf volledig uit: a) 6,234 x 102 b) 1,75 x 103 Schrijf als macht van tien: a) 56104 b) 0,000231 Bereken zonder rekenapparaat: a) 102 x 106 b) 105 : 103 c) 104 x 106 2 d) 10 : 105 Bereken: a) 4,5 .103 x 4,7 .102 b) 8,2 .104 : 2,5 .102 c) 6 .1023 x 4,6 .1018 Schrijf als macht van 10: a) 1364 b) 73,4 c) 0,085 d) 0,00000125 Bereken: a) 3,5 .104 x 5,6 .103 b) 8,4 .102 : 3,8 .104 c) 5 .1020 x 4,4 .1016

VRAGEN

500
510 511

02

03

04

05

06

Rekenen met eenheden Stoffen en voorwerpen hebben eigenschappen en toestanden. Bijvoorbeeld een vlakgom heeft bepaalde dikte, een massa, een kleur, een temperatuur en een snelheid (als je ermee gooit!). Eigenschappen en toestanden die je kunt meten noemen we grootheden. De stukjes grootheid waarmee je telt zijn de eenheden. 07 Gebruik je BINAS tabellenboek. a) Zoek de zeven basisgrootheden op. b) Wat zijn de grondeenheden van lengte, massa en temperatuur? c) Wat zijn de officile (SI) eenheden van volume, dichtheid en energie? d) In welke tabel kun je de voorvoegsels kilo, hecto, micro, enzovoorts, vinden? Reken om: a) 2 .106 b) 14400 c) 250 d) 4,8 .104 e) 0,0015 m mm m kg g = = = = = ..... ..... ..... ..... ..... km m m mg g

512

08

BEREKENINGEN DEEL EEN

09 Reken om: a) 2 .104 mL b) 44660 L c) 0,75 m3 d) 12,4 dm3 e) 286 dm3

VRAGEN

500

= = = = =

..... ..... ..... ..... .....

L dm3 mL cm3 m3

10

Reken om en schrijf de uitkomst in machten van 10 a) 2,66 kg = ..... g b) 5,7 mm = . . . . . m c) 750 g = . . . . . g d) 1,45 g = . . . . . mg e) 0,25 m3 = . . . . . dm3 513

Rekenen met massa, volume en dichtheid De dichtheid van een stof is de massa per volume-eenheid van die stof, dus het aantal kg per m3 In de BINAS tabellen 8 t/m 11 staan de dichtheden van vaste stoffen en vloeistoffen vermeld als het aantal 103 kg per m3 dat is gelijk aan het aantal kg per dm3 dat is ook gelijk aan het aantal g per cm3 11 Zoek in BINAS de dichtheden op en geef deze op in kg/dm3 en in g/cm3 van: a) platina b) paraffine c) alcohol(ethanol)

In de scheikunde moet je meestal van een gegeven of gemeten volume van een stof met behulp van de dichtheid uit een tabel de massa berekenen. 12 Zoek in BINAS de dichtheden op en bereken de massa van: a) 0,75m3 gips b) 300 dm3 olijfolie c) 8,5 cm3 koolstofstaal (een alliage)

Een enkele keer moet je van een gegeven of gemeten massa stof met behulp van de dichtheid uit een tabel het volume berekenen. 13 Zoek in BINAS de dichtheden op en bereken het volume van: a) 637 kg witte fosfor b) 570 g siliconenolie

Als massa en volume van een stof zijn gegeven, dan kun je daarmee de dichtheid berekenen. 14 a) Van 3600 kg hout is het volume 4,80 m3 Bereken de dichtheid van deze houtsoort in kg/m3 b) Van 250 dm3 van een metaal is de massa 2,24 .103 kg Bereken van dit metaal de dichtheid in kg/dm3 en in kg/m3 c) Van een bepaalde vloeistof neemt 94,5 g een ruimte in van 75,0 mL. Bereken de dichtheid van deze vloeistof in kg/dm3

BEREKENINGEN DEEL EEN

15 a) Bereken van 648 kg marmer het volume in dm3 b) Bereken van 500 cm3 de massa in g In BINAS tabel 12 staan de dichtheden van gassen vermeld als het aantal kg per m3 dat is gelijk aan het aantal g per dm3 Zoek de dichtheid op van ammoniak in kg m3 Ga na hoeveel g/dm3 dat is.

VRAGEN

500

16 17 18 19

a) Bereken van 600 liter koolstofmonooxide de massa in g b) Bereken van 267 g helium het volume in dm3 Van 600 liter methaan is, bij een bepaalde temperatuur en druk, de massa 0,450 kg. Bereken de dichtheid van methaan bij deze omstandigheden in kg/m3 Bereken de massa in g van a) 150 mL terpentijn b) 120 dm3 methaan c) 50 mm3 diamant Bereken het volume van a) 1440 g zink b) 0,567 kg glycerol c) 777 g ozon Bij vloeistoffen kan er bij mengen contractie (een volumeverkleining) optreden. Dat komt omdat de ruimtes tussen de moleculen nu beter worden opgevuld. We maken een mengsel van 125 mL chloroform en 175 mL aceton. Er is hierbij geen contractie. a) Bereken de massa van beide vloeistoffen en de massa van het mengsel. b) Bereken de dichtheid van het mengsel in twee decimalen. We maken een mengsel van 250 mL glycerol en 150 mL alcohol. Het eindvolume is iets minder dan je zou verwachten: 385 mL Bereken de dichtheid van het mengsel in twee decimalen. 514

20

21

22

Rekenen met percentages 23 a) Bereken het volumepercentage chloroform in het mengsel van vraag 21 b) Bereken het volumepercentage alcohol in het mengsel van vraag 22 c) Bereken het massapercentage glycerol in het mengsel van vraag 22 We hebben een fles wijn met een vloeistofvolume van 75 cL. Het alcoholgehalte van de wijn is 13,5 volume -% Bereken het aantal mL alcohol in de hele fles. Je krijgt een stuk bruinsteen van 1,48 kg met een massapercentage MnO2 van 87,5%. Bereken de massa van het aanwezige mangaan(IV)oxide in kg.

24

25

BEREKENINGEN DEEL EEN

Het aantal significante cijfers van de uitkomst

VRAGEN

500
515

Uitkomsten van rekenopgaven mag je niet te ver afronden. Maar je mag de uitkomsten ook niet met teveel cijfers of teveel decimalen opgeven. Vaak heb je te maken met telwaarden en meetwaarden. De telwaarden zijn exact. Alleen de meetwaarden hebben invloed op de nauwkeurigheid. 26 Bij optellen en aftrekken van meetwaarden let je op het aantal nullen en decimalen. Bereken en geef de uitkomst in de juiste nauwkeurigheid: a) 1200 g + 40 g b) 16,00 g + 4,0 g c) 0,0068 g 0,003 g Bij vermenigvuldigen en delen moet je letten op het aantal cijfers van de meetwaarden. Bereken de oppervlakte en geef de uitkomst in de juiste nauwkeurigheid: a) 12,0 cm x 1,2 cm b) 0,075 dm x 0,7 dm 2 3 c) 4,4 .10 dm x 8,75 .10 dm Van een stapeltje van vijf studieboeken meet je van elk boek de dikte. Je meet: 3,7 cm, 2,78 cm, 0,087 dm, 30 mm en 6,29 cm a) Tel op en geef de uitkomst in cm, zonder af te ronden. b) Geef nu de goed afgeronde uitkomst. c) Bereken de gemiddelde dikte van de boeken en rond netjes af. 29 Stel een klasgenoot van jou is 0,00190 km lang. Geef de uitkomsten op in het goede aantal significante cijfers. a) Reken de lengte van deze leerling om naar meter. b) Reken de lengte van deze leerling om naar millimeter. Een blad uit een van je leerboeken is 24,1 cm lang en 18,8 cm breed. De dikte van 60 bladen (120 bladzijden) wordt met een schuifmaat gemeten: 4,85 mm a) Bereken de oppervlakte van een blad, in cm. b) Bereken de gemiddelde dikte van een blad, in mm. c) Bereken het volume van deze 60 bladen, in cm3 De significante cijfers van een getal zijn de zinvolle cijfers daarvan. 520 521

27

28

30

REKENEN MET ATOMEN Werken met atoommassa's Gebruik BINAS tabel 104 en zet achter elke uitkomst de atoommassa-eenheid. 31 Bereken de molecuulmassa's, door optellen van de atoommassa's, van a) Cl2 b) CF4 c) H2SO4 d) C6H12O6

BEREKENINGEN DEEL EEN

32 Wat is de massa van a) H+ b) CO32 c) CH3COO 33

VRAGEN

500

Bereken de 'molecuul'-massa (we zouden het de 'formule-massa' kunnen noemen) van a) K2SO4 b) Fe2(CO3)3

Percentages Als je van een verbinding de formule weet, dan kun je het massapercentage van elk element daarin berekenen. Gebruik BINAS tabel 104 en waar mogelijk tabel 41 34 Bereken het massapercentage a) van broom in CBr4 b) van natrium in Na3PO4 35 Bereken het massapercentage a) van O in AlPO4 b) van C in C12H22O11 REKENEN MET DE MOL De chemische hoeveelheid Je kunt de hoeveelheid stof weergeven met de massa (in kg), of met het volume (in m3). Bij scheikundige reacties gaat het altijd om het aantal deeltjes (atomen, moleculen, ionen). Daarom werken we met de grootheid 'chemische hoeveelheid'. 36 a) Wat verstaan we onder de 'chemische hoeveelheid' van een stof? b) Wat is de eenheid daarvan?

522

530 531

Je hoeft niet te weten hoeveel deeltjes er in een mol zitten, het is gewoon een groot getal. 37 Gebruik BINAS tabel 104 a) Geef de massa van 1 atoom Fe b) Geef de massa van 1 mol Fe in u in g in u in g

38

Gebruik BINAS tabel 104 a) Geef de massa van 1 molecuul O2 b) Geef de massa van 1 mol O2

39

Gebruik BINAS tabel 104 a) Geef de massa van 1 molecuul CO2 in u b) Geef de massa van 1 mol CO2 in g

BEREKENINGEN DEEL EEN

Omrekenen met de molaire massa 40

VRAGEN

500
532

De molaire massa (molmassa) van een stof is gewoon de massa van 1 mol van die stof. Gebruik BINAS tabel 104 en waar mogelijk tabel 41 De gegeven aantallen mol zijn telwaarden. Bereken de massa van a) 5 mol H-atomen b) 7 mol O2 - moleculen c) 9 mol NH3 - moleculen

Vanaf hier moet je de aantallen mol (kmol, mmol) opvatten als meetwaarden en de uitkomsten in de juiste nauwkeurigheid opgeven. 41 Gebruik BINAS tabel 104 en waar mogelijk tabel 41 Bereken de massa van a) 1,20 mol Br -ionen b) 25,0 mol NO3 -ionen c) 1,50 mol H2SO4 d) 0,75 mol MgCl2 42 Gebruik BINAS tabel 104 en bereken in a) 0,22 b) 200 c) 750 43 g kg mg stikstof koper het aantal mol N2 het aantal kmol Cu

methaan het aantal mmol CH4

Gebruik BINAS tabel 41 en bereken de massa van a) 0,245 mol b) 95,0 FeO mmol CS2

44

Gebruik BINAS tabel 41 en bereken in a) 4,4 kg kopersulfide b) 80 g calciumchloride het aantal mol CuS het aantal mol CaCl2

45

Gebruik BINAS tabel 41 en bereken de massa van a) 0,445 mol (NH4)2CO3 b) 1250 mmol FeSO4

46

Gebruik BINAS tabel 41 en bereken in a) 88,45 kg zilverfosfaat b) 650 het aantal mol Ag3PO4 g bariumnitraat het aantal mol Ba(NO3)2

BEREKENINGEN DEEL EEN

47 Gebruik BINAS tabel 41 en bereken in a) 128 g Al(OH)3 b) 70 g Al2(SO4)3 het aantal mol OH -ionen het aantal mol Al3+ -ionen

VRAGEN

500

c) 950 g (NH4)2SO4 het aantal mol H-atomen

BEREKENINGEN DEEL EEN

01 02 03 a) 623,4 b) 0,00175 a) 5,6104 .104 b) 2,31 .104 a) b) c) d) 108 108 102 107

UITWERKINGEN

500

04

a) 2,115 .106 = 2,1 .106 b) 3,28 .106 = 3,3 .106 c) 2,76 .106 = 3 .106 a) b) c) d) 1,364 7,34 8,5 1,25 .103 .101 .102 .106 .108 = 2,0 .108 .106 = 2,2 .106 .105 = 2 .105

Het afronden leer je onder code 515 vanaf vraag 26.

05

06

a) 1,96 b) 2,21 c) 2,2

07

a) Zie BINAS tabel 3 A b) lengte massa temperatuur m kg K c) Zie BINAS tabel 4 volumedichtheid energie m3 kg m3 J d) In BINAS tabel 2 a) b) c) d) e) a) b) c) d) e) a) b) c) d) e) 2 .106 14400 250 4,8 .104 0,0015 2 .104 44660 0,75 12,4 286 2,66 5,7 750 1,45 0,25 m mm m kg g = 2 .103 = 14,4 = 2,5 .104 = 4,8 .102 = 1,5 .103 .101 .102 .105 .104 .101 .103 .103 .104 .103 .102 km m m mg g = 1,4400 = 2,50 .101 m .104 m

08

09

mL L m3 dm3 dm3 kg mm g g m3

=2 = 4,466 = 7,5 = 1,24 = 2,86 = 2,66 = 5,7 = 7,5 = 1,45 = 2,5

L dm3 = 4,4660 .102 dm3 mL cm3 m3 g m g = 7,50 .104 g mg dm3 paraffine 0,85 0,85 0,85 alcohol 0,80 .103 0,80 0,80 kg m3 kg dm3 (kg/dm3) g cm3 (g/cm3)

10

11

De dichtheden van staan in de tabel als: dat is ook: dat is ook:

platina 21,5 21,5 21,5

BEREKENINGEN DEEL EEN

Leer uit je hoofd de berekening:

UITWERKINGEN
massa : volume = dichtheid

500

Als je de massa moet berekenen doe je volume maal dichtheid. Als je het volume moet berekenen doe je massa gedeeld door de dichtheid. 12 Bij vaste stoffen en vloeistoffen neem je uit de BINAS tabellen het getal dat daar staat: bij m3 hoort 103 kg, bij dm3 hoort kg, bij cm3 hoort g. a) gips 0,75 m3 b) olijfolie 300 dm3 c) koolstofstaal 8,5 cm3 a) witte fosfor 637 kg b) siliconenolie 570 g a) hout 3600 kg b) metaal 2,24 .103 kg c) vloeistof 0,0945 kg a) marmer b) glycerol 648 kg 500 cm3 x 2,32 .103 x 0,92 x 7,8 kg/m3 = 1740 kg = 1,7 .103 kg 3 kg/dm = 276 kg = 2,8 .102 kg 3 g/cm = 66,3 g = 66 g = 7,5 .102 cm3

13 14

: 1,82 kg/dm3 = 350 dm3 : 0,76 g/cm3 = 750 cm3 : 4,80 : 250 : 0,0750 m3

= 750 kg/m3 dm3 = 8,96 kg/dm3 = 8,96 .103 kg/m3 dm3 = 1,26 kg/dm3

15 16 17 18 19

: 2,7 kg/dm3 = 2,4 .102 dm3 x 1,26 g/cm3 = 630 g 0,77 kg m3 0,77 g dm3 (g/dm3)

De dichtheid van ammoniak in de tabel is dat is

Bij gassen neem je uit de BINAS tabellen het getal dat daar staat: bij m3 hoort kg, bij dm3 hoort g, bij cm3 hoort mg. a) koolstofmonooxide 600 dm3 b) helium 267 g methaan a) terpentijn b) methaan c) diamant a) zink b) glycerol c) ozon 0,450 kg x 1,25 : 0,178 : 0,600 g/dm3 g/dm3 m3 = 750 g = 1500 dm3 = 0,750 kg/m3

150 cm3 x 0,84 120 dm3 x 0,72 0,050 cm3 x 3,52 1440 g 0,567 kg 777 g : 7,2 : 1,26 : 2,22

g/cm3 = 126 g g/dm3 = 86,4 g g/cm3 = 0,176 g = 0,18 g g/cm3 = 200 cm3 kg/dm3 = 0,45 dm3 g/dm3 = 350 dm3 = 186,25 g = 138,25 g 324,5 g : 300 cm3 = 1,08 g/cm3 = 315 = 120 435 g g g : 385 cm3 = 1,13 g/cm3

20

21

a) chloroform 125 aceton 175 b) mengsel 300 dichtheid mengsel

cm3 x 1,49 g/cm3 cm3 x 0,79 g/cm3 cm3

22

glycerol 250 cm3 x 1,26 g/cm3 alcohol 150 cm3 x 0,80 g/cm3 mengsel 400 cm3 dichtheid mengsel

BEREKENINGEN DEEL EEN

23 a) chloroform 125 cm3 x 100 = 41,7 % (vol%) 300 cm3

UITWERKINGEN

500

b) alcohol

150 cm3 x 100 = 37,5 % (vol%) 400 cm3 315 g x 100 = 72,4 % (massa%) 435 g

c) glycerol 24

13,5 % x 750 mL = 101 mL alcohol 100 % 87,5 % x 1,48 kg = 1,30 kg MnO2 100 % a) 1200 g + 40 g = 1240 g b) 16,00 g + 4,0 g = 20,0 g c) 0,0068 g 0,003 g = 0,004 g a) 12,0 cm b) 0,075 dm 2 c) 4,4 .10 dm x 1,2 cm x 0,7 dm 3 x 8,75 .10 dm = 14 cm2 = 0,05 dm2 = 3,9 .104 dm2

25

26

27

28

a) 3,7 cm + 2,78 cm + 0,87 cm + 3,0 cm + 6,29 cm = 16,64 cm b) 16,6 cm c) 16,6 : 5 = 3,3 cm a) 0,00190 km = 1,90 m b) = 1,90 .103 mm a) 24,1 cm x 18,8 cm b) 4,85 mm : 60 c) 453,08 cm2 x 0,485 cm a) Cl2 b) CF4 c) H2SO4 d) C6H12O6 35,45 x 2 = 453,08 = 0,0808 = 219,7 cm2 = 453 cm2 mm cm3 = 220 cm3

29 30

31

= 70,90 u

12,01 + 19,00 x 4 = 12,01 + 76,00 = 88,01 u 1,008 x 2 + 32,06 + 16,00 x 4 = 2,016 + 32,06 + 64,00 = 98,08 u 12,01 x 6 + 1,008 x 12 + 16,00 x 6 = 72,06 + 12,10 + 96,00 = 180,16 u

Producten zijn hier in 4 cijfers nauwkeurig, optellingen zijn in 2 decimalen nauwkeurig. 32 a) H+ b) CO32 c) CH3COO 33 a) K2SO4 b) Fe2(CO3)3

1,008 u 12,01 + 16,00 x 3 = 60,01 u 2,01 x 2 + 1,008 x 3 + 16,00 x 2 = 59,04 u 39,10 x 2 + 32,06 + 16,00 x 4 = 174,26 u 55,85 x 2 + 12,01 x 3 + 16,00 x 9 = 318,73 u

10

BEREKENINGEN DEEL EEN

34 a) Br in CBr4

UITWERKINGEN

500

79,90 x 4 319,6 x 100 = x 100 = 96,38 % 12,01 + 79,90 x 4 331,6 22,99 x 3 x 100 = 42,08 % 163,9

b) Na in Na3PO4 35 a) O in AlPO4

16,00 x 4 64,00 x 100 = = 52,48 % 26,98 + 30,97 + 16,00 x 4 121,95 12,01 x 12 x 100 = 42,10 % 342,3

b) C in C12H22O11 36

a) De chemische hoeveelheid is de hoeveelheid stof, uitgedrukt als het aantal deeltjes (moleculen, atomen, ionen). b) De eenheid van de chemische hoeveelheid is de mol. a) 1 atoom Fe 55,85 u b) 1 mol Fe 55,85 g a) 1 molecuul O2 b) 1 mol O2 a) 1 molecuul CO2 b) 1 mol CO2 16,00 x 2 = 32,00 u 32,00 g 12,01 + 32,00 = 44,01 u 44,01 g

37 38 39 40

a) 5 mol H-atomen 1,008 x 5 = 5,040 g b) 7 mol O2 moleculen 16,00 x 2 x 7 = 224,0 g c) 9 mol NH3 moleculen 17,03 x 9 = 153,3 g a) b) c) d) 1,20 25,0 1,50 0,75 mol mol mol mol Br -ionen NO3 -ionen H2SO4 MgCl2 1,20 x 79,90 = 95,9 g 25,0 x 62,01 = 1515 g = 1,52 .103 g 1,50 x 98,08 = 147 g 0,75 x 95,22 = 71 g

41

42

a) 0,22g

stikstof : 28,02 = 7,9 .103 mol N2 kmol Cu mmol CH4 x 71,85 = 17,6 g x 76,14 = 7233 mg = 7,23 g kmol = 46 mol CuS mol CaCl2

b) 200 kg koper : 63,55 = 3,15 c) 750 mg methaan : 16,042 = 46,8 43 44 a) 0,245 mol b) 95,0 mmol FeO CS2 0,245 95

a) 4,4 kg kopersulfide : 95,60 = 0,0460 b) 80 g calciumchloride : 111,0 = 0,72

11

BEREKENINGEN DEEL EEN

45 a) 0,445 mol (NH4)2CO3 x 96,09 = 42,8 g b) 1250 mmol = 1,250 mol FeSO4 x 151,9 = 189,9 g 46 a) 88,45 kg zilverfosfaat : 418,6 = 0,2113 b) 650 g bariumnitraat : 261,3 = 2,49 47

UITWERKINGEN

500

kmol = 211,3 mol Ag3PO4 mol Ba(NO3)2

a) 128 g Al(OH)3 : 78,00 = 1,641 mol Al(OH)3 b) 70 g Al2(SO4)3 : 342,1 = 0,205 mol Al2(SO4)3

= 4,92 mol OH -ionen = 0,41 mol Al3+ -ionen

c) 950 g (NH4)2SO4 : 132,1 = 7,19 mol (NH4)2SO4 = 57,5 mol H-atomen

12