AL CENGZ OYUNU * Derleyen: Selmi Mnir YURDATAP Bir varm, bir yokmu evvel zamanda, gngrm, bir kadnn

gayet yakkl, boylu poslu, bir delikanl evld varm. Onu kadncaz saraya hkmdar maiyetine vermi. Gnn birinde hkmdar, maiyetinin arasnda dolarken hepsine sordu: inizde Ali Cengiz oyununu bilen var m? Hepsi sustular, cevap vermediler. Yalnz ilerinden o delikanl karlk verdi: Emirimiz, eer msaade verirseniz, ben gidip Ali Cengizi bulaym ondan ders alaym, geleyim. Hkmdar, delikanlnn bu cesaret ve atlganln takdir ederek, o saat ona msaade verdi. Delikanl, oradan kalkt, doru Ali Cengiz in evine yolland. Yolda giderken bir seyyaha rast geldi. Seyyah ona sordu: Nereye gidiyorsun evldm? Delikanl u cevab verdi: Ali Cengizden oyununu renmeye gidiyorum. Seyyah delikanlnn koluna girerek dedi ki: Gel evldm! Ben sana onu reteyim. Biraz sonra seyyahla delikanl dalara dtler. Gide gide seyyahn oturduu esrarengiz bir maaraya geldiler. eri girip oturdular. Bir aralk seyyah dar kt. Yalnz kalan delikanl, gayet geni olan maarada dolamaya balad. Orada bir oda buldu. Kapdan baknca ayn on drd gibi gzel bir kzn gz iki eme alayarak nak ilediini grd. Selm vererek odaya girdi. Kza sordu: n misin, cin misin? Kz cevap verdi: Ne inim, ne de cinim, sizin gibi bir insanm. Delikanlnn hayretini mucip oldu, kza sordu: Peki, siz buraya nasl geldiniz? Efendim, beni vaktiyle annem mektebe yollamt. Yolda bu seyyaha rast geldim. Beni alp buraya getirdi. Okutmaya balad. Fakat ben onun, okurken sylediklerini ve btn marifetlerini rendiim iin beni bu odada hapsetti. Kz bunu dedikten sonra delikanlya korkun bir kuyu gsterdi. Bunun ii hep insan lleri ile dolu idi. Olan bunu grnce akl bandan gitti. Baylmak derecesine geldi. Sonra, olan teskin ederek nasihat etmeye balad: Yiidim, bu seyyah seni doru olarak okutacak; fakat sen sakn yle okuma, hep tersine oku, bu szlerimi hatrndan karma. Bu adam Ali Cengizdir. Olan, bu nasihati dinledikten sona kza teekkr ederek, eski yerine gelip oturdu. Biraz sonra seyyah geldi. Delikanlya dedi ki: Haydi, gel olum! Seni okutmaya balayaym. Delikanl Peki efendim, hazrm diyerek seyyahn nne oturdu, seyyah, kitab aarak delikanly okutmaya balad. Fakat olan kzn dedii gibi yapmaya, yani seyyah, tekne dedii zaman direk, direk dediinde o tekne deyip, her eyi ters sylyordu. Seyyah, delikanlya (Ali Cengiz) kitabn okuttu. Delikanl (Ali Cengiz) oyununu en ince noktasna kadar rendi. Fakat delikanl her bellediini yalan yanl okumaya balad, yle ki, seyyah ona kzarak:
*

Trk Folklor Aratrmalar Dergisi, 1953, say: 46

Sen ne aklsz adamsn! Hi okuduun eyin ezberleyemiyorsun! diyerek, ona mkemmel bir dayak atktan sonra da bana alp gtrd, orda brakt. Oradan seyyah savuunca, delikanl hemen ban alp yrye yrye annesinin evine geldi. Onu oktan beri grmeyen kadn yle sevindi ki, hemen ocuuna sarlarak alamaya balad. Ertesi gn delikanl annesine: Valideciim! Yarn ben at olacam. Hemen beni saraya gtr sat, fakat sakn yolda giderken dizginimi kimseye verme, dedi. Ertesi gn kadn bakt ki, hakikaten olu gzel bir at olmu, hemen onu ald gibi doru saraya gtrp iyi bir fiyatla satt. Gece olunca, kadnn kaps alnd. Anca karsna olu kmasn m, hayretler iinde kald, onu eve ald. Beraber yemek yedikten sonra, delikanl annesine dedi ki: Anneciim! Yarn ben bir ko olacam. Beni saraya gtr, hkmdara satver. Sabah olunca, delikanl seyyahtan rendii hneri sayesinde kendisini birka dakika iinde ko yapt. Annesi de onu saraya gtrd, yolda giderken seyyaha rastlad. Kou grnce tand, kendi kendine; Vay kfir encii ocuk vay, dedi, demek Ali Cengiz oyununu rendi. Sonra kendisini ate yaparak kadnn yolunu kesti, Fakat kurnaz ve hnerli delikanl, derhal ku olup utu. Bunu gren seyyah bir gvercin olarak onu arkasndan kovalamaya balad. Bu esnada bu manzaraya alk alk hayretle bakan kadn buna ap kald. Ku olan delikanl, gvercini grnce hemen saraya giderek, elma olup hkmdarn kucana dt Seyyah hemen eski haline dnp hkmdarn karsna karak, kucandaki elmay gsterip dedi ki: Bu elma benimdir. Hkmdar aknlkla cevap verdi: Nasl olur Fakat istersen senin olsun. Seyyah tam elmay almaya hazrlanrken elma dar tanesi olup yere sald. Bunu gren seyyah hemen tavuk olup, dary yemek iin gagasn uzatt. O srada, dar sansar olup, sratle tavuun stne srayarak tavuu bodu, kann emdi. Sonra silkinip eskisi gibi delikanl oldu. Bunu gren hkmdar, hayretler iinde kalarak: Vay sen misin evldm?, dedi. Delikanl: Evet Emirim! dedi. te buna Ali Cengiz oyunu derler. O seyyah benim ustam idi. Beni kskand, ldrmeye kalkt. Ben ondan stn karak grdnz gibi onu helk ettim. Hkmdar bundan fevkalde memnun olarak onu azat etti. Eline yz bin ake verdi. Delikanl da bunlar alnca hemen maarada brakt kz kurtard. Byk bir konak satn alarak mkellef bir dn yapt. Yiyip ierek muratlarna nail oldular. Onlar ermi muradna biz kalm kerevetine