MINISTRIA E PUNS, SHTJEVE SOCIALE DHE SHANSEVE T BARABARTA

STRATEGJIA KOMBTARE
PR BARAZIN GJINORE DHE KUNDR
DHUNS N FAMILJE
2007-2010
Prgatitur n Tiran, Shqipri 2008
Shtypur n shtypshkronjn Pegi
Strategjia Kombtare pr Barazin Gjinore dhe Eliminimin e Dhuns n Familje dhe Plani i
Veprimit prbn nj dokument t rndsishm t miratuar me Vendim t Kshillit t Ministrave
Nr.913, dat 19.12.2007.
N hartimin dhe zbatimin e ksaj strategjie nga Ministria e Puns, shtjeve Sociale dhe Shan-
seve t Barabarta rol t rndsishm kan luajtur agjensit e Kombeve t Bashkuara si UNIFEM,
UNDP, UNFPA, UNICEF, si dhe Prezenca e OSBE-s n Shqipri.
Ribotimi i Strategjis kombtare pr Barazin Gjinore dhe Dhunn n Familje u realizua n
kuadrin e projektit Fuqizimi i mekanizmit kombtar pr promovimin e barazis gjinore.
Ky projekt sht mbshtetur nga Qeveria e Lihtenshtajnit
Projekti sht zbatuar nga Njsia e Barazis Gjinore dhe Shoqris Civile pran Organizats
pr Sigurim dhe Bashkpunim n Europ, Prezenca n Shqipri n bashkpunim me Ministrin e
Puns, shtjeve Sociale dhe Shanseve t Barabarta.
Organizata pr Sigurim
dhe Bashkpunim n Evrop
Prezenca n Shqipri MINISTRIA E PUNS, SHTJEVE SOCIALE
DHE SHANSEVE T BARABARTA
NJ STRATEGJI PR NJ SHOQRI
ME BARAZI GJINORE DHE PA DHUN.
N Korrik t vitit 2006, Ministria e Puns, shtjeve Sociale dhe Shanseve t Barabarta ndr-
mori iniciativn pr hartimin e Strategjis Kombtare t Barazis Gjinore dhe kundr Dhuns n
Familje dhe Planin e Veprimit, duke dshmuar angazhimin politik t Qeveris pr ti dhn lvizjes
pr barazin gjinore nj dokument politikash t harmonizuara me iniciativat e shoqris civile.
Barazia gjinore sht nj e drejt themelore qytetare, nj vler e prbashkt e vendeve t Bash-
kimit Europian, e pr kt arsye nj kusht i domosdoshm pr integrim dhe realizim t objektivave
pr punsimin dhe kohezionin social t MSA, t ciln Shqipria ka nnshkruar n qershor t vitit
2006.
N Shqipri grat dhe vajzat kan arritur nivele t larta t edukimit, progres n tregun e puns dhe
n jetn publike. Megjithat, pabarazia gjinore mbetet nj shqetsim pr shoqrin, duke vendosur
shum gra n dilemn midis rritjes s fmijeve apo zhvillimit t karriers, pr shkak t mungess
s prshtatjeve n orare, shrbime sociale, dhe pengesa t tjera q sjellin stereotipet tradicionale
gjinore dhe mendsia mashkullore e shoqris.
N shoqrin e sotme shqiptare vihet re gjithashtu nj rritje e fenomenit t dhuns n familje, e
cila ushtrohet m shum mbi grat dhe vajzat, fmijt dhe t moshuarit. Studimet tregojn se dhuna
shfaqet n t gjitha format: dhun emocionale, si forma m shpesh e hasur e dhuns n familje;
dhune ekonomike, e cila ndeshet me shume ne zonat urbane; dhune fzike, e cila ndeshet me shume
n zonat rurale; dhun seksuale, e cila rezulton m pak e raportuar. Grup moshat q prjetojn m
shum dhun jan 18 - 23 vje dhe 37- 45 vje, ndr t cilat m t rrezikuara jan grat dhe vajzat
me aItesi te kufzuara, grate dhe vajzat migrante, grate dhe vajzat rome si dhe grate dhe vajzat e
zonave rurale..
Hartimi i Strategjis Kombtare pr Barazin Gjinore dhe kundr Dhuns n Familje diktohet
nga nevoja pr zhvillimin dhe prmirsimin e statusit t gruave dhe vajzave n Shqipri, kaprci-
min e barrierave dhe diferencimeve gjinore, pr ecjen drejt rrugs s gjat e t vshtir t barazis
gjinore, pr harmonizimin me krkesat dhe standartet pr shtjet e barazis gjinore dhe integrimin
e tyre n politikat dhe programet publike: nga Konferenca e Pekinit 1995, Pekin +5, +10, proesi i
prafrimit t legjislacionit shqiptar me at te BE, Objektivat e Zhvillimit t Mijvjearit etj.
Synimi Strategjis sht t paraqes rrugt dhe mekanizmat institucional pr prfshirjen e
shtjeve gjinore n politikat publike, pr zbutjen e dallimeve gjinore dhe dekurajimin e paranda-
limin e dhuns n familje.
Strategjia sht konceptuar n dy pjes: Barazia Gjinore dhe Lufta kundr Dhuns n Familje, t
cilat jane te nderthurura ngushte me njera tjetren, por kane edhe specifkat e tyre. Drejtimet krye-
sore t Strategjis jan prcaktuar mbshtetur n kushtet aktuale t vendit, sidomos problemeve
m shqetsuese me t cilat prballet shoqria shqiptare. Ktij qllimi i shrben analiza e situats
aktuale n 12 prefekturat e vendit, analiza e studimeve t fundit t realizuara nga institucionet qe-
veritare, shoqria civile dhe ekspert t barazis gjinore dhe dhuns n familje, mbshtetur n stan-
dartet ndrkombtare si Plani i Veprimit i Pekinit, Konventa pr Eliminimin e t gjitha Formave t
Diskriminimit ndaj Gruas (CEDAW), objektivat e Mijvjearit etj.
Hartimi i Strategjis u realizua mbi bazn e nj proesi gjithprfshirs. Ky proes prfshiu
hartimin e projektit nga grupet e puns, t prbr nga prfaqsues t intitucioneve qendrore dhe
vendore, shoqris civile, ekspert t shtjeve gjinore, etj, dhe m pas diskutimi i projektit me
grupet e interesit. Ketij diskutimi i sherbyen aktivitetet, te cilat u fnalizuan ne paraqitjen e projektit
t Strategjis pr Parandalimin e Dhuns n Familje t shoqruar me Planin e Veprimit, n nntor
2006, dhe projektin e Strategjis t Barazis Gjinore n Konferencn Kombtare Barazia Gjinore,
Kohezioni social dhe Shanset e Barabarta, n shkurt 2007.
Strategjia Kombtare pr Barazi Gjinore dhe kundr Dhuns n Familje shoqrohet me nj Plan
Veprimi, t detajuar n objektiva, masa zbatuese, buxheti prkats, treguesit e matshm dhe afatet
kohore pr realizimin tyre. Gjithashtu jan prcaktuar edhe institucionet kryesore prgjegjse dhe
bashkpuntort pr do mas zbatuese.
Ky dokument i rndsishm, s bashku me ligjet e miratuara s fundi si Ligji Nr. 9669 dt.18.12.2006
Pr masat ndaj dhuns n marrdhniet familjare dhe Ligji Nr. 9198, dat 01.07.2004 Pr nj
shoqri gjinore t barabart, i cili sht n proes prmirsimi, prbjn nj baz t rndsishme
politikash e ligjore pr progresin drejt barazis gjinore dhe familjes pa dhun.
N hartimin e Strategjis kan luajtur nj rol t rndsishm edhe organizatat ndrkombtare
si Organizatat e sistemit t OKB-s (UNFPA, UNIFEM, UNICEF, UNDP) dhe OSBE, t cilat
perftoj nga rasti ti pershendes e u shpreh mirenjohjen per mbeshtetjen teknike dhe fnanciare qe
ofruan.
Nj falenderim i veant i drejtohet Kryeministrit t Shqipris, Z.Sali Berisha, i cili mbshteti fuq-
imisht kt iniciativ dhe kontribuoi me pjesmarrjen e tij n Konferencn Kombtare ku u prezan-
tua draIt Strategjia dhe Plani i Veprimit, duke rikonfrmuar edhe nje here prioritetin ne Programin
e Qeveris pr shtjet e barazis gjinore.
Gjithashtu falenderoj Znj. Marieta Zae, Zvendsministre e Puns, shtjeve Sociale dhe Shan-
seve t Barabarta, pr punn drejtuese, serioze, profesionale e t prkushtuar n hartimin e ktij
dokumenti t rndsishm, grupin koordinues t projektit pr hartimin e Strategjis, punonjsit e
sektorit t barazis gjinore n Drejtorin e Politikave t Shanseve t Barabarta, t gjith drejtuesit
dhe antart e grupeve t puns q morn pjes n hartimin e Strategjis dhe Planit t Veprimit, si
dhe t gjith bashkpuntort dhe kontribuesit n kt proes.
Strategjia u hartua. Ktej e tutje spda qndron n zbatimin e saj.
Koo Barka
Ministr i Puns, shtjeve
Sociale dhe Shanseve t Barabarta
GRUPI HARTUES I STRATEGJIS KOMBTARE T
BARAZIS GJINORE DHE KUNDR DHUNS N FAMILJE.
Strategjia Kombtare e Barazis Gjinore dhe kundr Dhuns n Familje u drejtua nga
Znj. Marieta Zae Zvendsministre e Puns, shtjeve Sociale dhe Shanseve t Barabarta.
Drejtoria e Politikave t Shanseve t Barabarta
Znj. Rajna Kovai Drejtore
Znj. Valbona Jaupllari Specialiste
Znj. Irena Benussi Specialiste
Znj. Brunilda Dervishaj Specialiste
Znj. Arta Sakja Koordinatore pr Barazin Gjinore
Znj. Lulieta Dauti Financiere
Znj. Aida Orgocka Eksperte
Znj. Mirela Mua - Eksperte
Grupet e puns - Barazia gjinore:
Balanca Gjinore n Vendimmarrje
Znj.Lajla Pernaska, Znj.Jeta Katro, Znj.Yllka Selimi, Z.Petro Koi, Znj.Albana Imami, Znj.Man-
galina Cane, Znj.Natasha Llanaj.
1 drejtat e gruas, legjislacioni dhe mekanizmi institucional
Znj.Kledia Mazniku, Znj.Brunilda Dervishaj, Znj.Rezana Balla, Znj.Ermira Deka, Znj.Vitore Tu-
sha, Znj.Alma Mehmeti, Z.Ervin Pupe.
Fuqizimi Ekonomik i Cruas
Znj.Arjana Misha, Znj.Merita Gjashta, Znj.Alketa Grepcka, Znj.RajmondaPrifti, Znj.Neriana Zai-
mi, Znj.Ahmedie Daci.
Kujdesi Social
Znj.Meri Pone, Znj.Merita Xhumari, Znj.Valbona Jaupllari, Znj.Irena Benussi, Znj.Lantona Sado,
Znj.Mira Trebicka, Znj.Dajana Berisha.
Arsimi dhe Eleminimi i Dallimeve Cjinore
Znj.Antonieta Luli, Znj.Xhuli Jaho, Znj.Englantina Gjermeni, Znj.Saemira Pino, Znj.Eljona Kul-
luri, Znj.Lavdie Ruci, Znj.Migena Rei.
Kujdesi Shndetsor
Z.Naim Lusha, Znj.Nedime Ceka, Znj.Majlinda Murati, Znj.Elizana Petrela, Znj.Arjana Malltezi,
Znj.Violeta Dhamo.
Cruaja dhe Media
Znj.Majlinda Bregu, Znj.Rajna Kovai, Znj.Alma Lahe, Znj.Antoneta Malja, Z.Demir Gjergji, Znj.
Elsa Xhai, Znj.Valdete Andoni.
Qndra e Aleancs Cjinore pr Zhvillim:
Znj. Eglantina Gjermeni Drejtuese e Qndrs s Aleancs Gjinore pr Zhvillim
Znj. Blerta Picari Koordinatore pr Dhunn n Familje
Grupi i Puns Parandalimi i Dhuns n Familje:
Znj.Arta Mandro, Znj.Aida Orgocka, Znj.Anxhela Gramo, Znj.Zhulieta Demi, Znj.Arta Sakja, Znj.
Mirela Mua, Znj.Emira Shkurti, Znj.Daklea Shtylla, Znj.Natasha Shehu.
Konsulent pr strategjin
Znj. Monika Kocaqi
Znj. Orgesta Muo
Bashkpuntor t tjer
Qndra pr Grat dhe Vajzat Kombinat, Shoqata Gruaja Kryefamiljare, Komiteti Shqiptar i
Helsinkit- Tiran; Qndra pr t Drejtat e Fmijve n Shqipri; Qndra e Nisms Ligjore; Nisma
pr t Drejtat e Grave; Shoqata N dobi t Gruas Shqiptare; Qndra e Trajnimit Multidisiplinar
pr Problemin e Keqtrajtimit t Fmijve, Strehza pr Grat dhe Vajzat e Dhunuara; Qndra e
Kshillimit pr Gra dhe Vajza Tiran, Elbasan, Kuks; Shoqata e Grave me Probleme Sociale
Durrs; Un Gruaja Pogradec; Forumi i Gruas Elbasan; Qndra pr Popullsin dhe Zhvil-
limin; Shoqata Gruaja Kryefamiljare; Shoqata Prthyerja; Medica.
SHKURTIME
ACER Qendra Shqiptare pr Krkime Ekonomike
BE Bashkimi Europian
CEDAW Konventa pr Eliminimin e t Gjith Formave t Diskriminimit ndaj Gruas
DRA Drejtoria Rajonale Arsimore
DSHB Drejtoria e Shanseve t Barabarta
DHKA Dhoma Kombtare e Avokatis
INSTAT Instituti i Statistikave
KC Kodi Civil i Republiks s Shqipris
KEDNJ Konventa Europiane pr t Drejtat e Njeriut
KF Kodi i Familjes
KLD Kshilli i Lart i Drejtsis
KP Kodi Penal i Republiks s Shqipris
KPC Kodi i Proedures Civile t Republiks s Shqipris
KPP Kodi i Proedures Penale t Republiks s Shqipris
MASH Ministria e Arsimit dhe Shkencs
MB Ministria e Brendshme
MD Ministria e Drejtsis
MF Ministria e Financave
MI Ministria e Integrimit
MJ Ministria e Jashtme
MPSSHB Ministria e Puns, shtjeve Sociale dhe Shanseve t Barabarta
MSA Marrveshja e Stabilizim-Asocimit
MSH Ministria e Shndetsis
OJF Organizata Jo Fitimprurse
PP Prokuroria e Prgjithshme
PV Pushteti Vendor
QKTA Qendra Kombtare e Trajnimit t Arsimit
QKAVP Qendra Kombtare e Arsimit, Vlersimit
QNLQ Qendra pr Nisma Ligjore Qytetare
QKCSAISH Qndra Kombtare Cilsis, Siguris dhe Akreditimit t Institucioneve
Shndetsore
RSH Republika e Shqipris
SST Smundje Seksualisht t Transmetueshme
SHM Shkolla e Magjistraturs
SHP Shkolla e Policis
PRMBAJTJA
HYRJE
KAPITULLI I PAR: SITUATA AKTUALE
1.1. Situata Demografke dhe Struktura Gjinore 15
1.1.1. Balanca Gjinore n vendimmarrje 15
1.1.2. Situata ekonomike, pabarazia n varfri si dhe pabarazia n forcat e puns 17
1.1.3. Situata aktuale n lidhje me dallimet gjinore n arsim 20
1.1.4. Situata aktuale n lidhje me mbrojtjen sociale 21
1.1.5. Situata aktuale n lidhje me kujdesin shndetsor dhe shrbimet shndetsore 22
1.1.6. Situata e aktuale n lidhje me prfaqsimin dhe prezantimin e gruas n media 24
1.1.7. Situata aktuale n lidhje me Dhunn n Familje 25
1.2. Kuadri Ligjor - Barazia Gjinore dhe Dhuna ne Familje 37
1.2.1 Barazia gjinore 37
1.2.2 Dhuna n familje 38
1.3. Mekanizmat Institucionale qe Sigurojne Barazine Gjinore ne Shqiperi dhe adresojne
Dhunen ne Familje 38
1.3.1. Mekanizmi qeveritar q siguron barazin gjinore 38
1.3.2. Mekanizma t tjer 39
1.3.3. Mekanizmi qeveritar q adreson dhunn n familje 40
KAPITULLI I DYTE: VIZIONI, PRIORITETET STRATEGJIKE DHE QLLIMET
STRATEGJIKE
2.1. Vizioni 43
2.2. Prioritetet strategjike 43
2.3. Qllimet strategjike 44
KAPITULLI I TRET: POLITIKAT
3.1. Prmirsimi i mtejshm i mekanizmave ligjor dhe institucional
q sigurojn barazin gjinore n Shqipri 45
3.2. Balanca gjinore n vendimmarrje 45
3.3. Fuqizimi ekonomik si nj ndr kushtet themelore pr arritjen e barazis gjinore 45
3.4. Arsimi dhe eliminimi i dallimeve gjinore 46
3.5. Mbrojtja Sociale 47
3.6. Kujdesi shndetsor 48
3.7. Eliminimi i sterotipeve gjinore n massmedia 49
3.8. Adresimi i Dhuns n Familje 49
KAPITULLI I KATRT: LLOGARIDHNIA
Llogaridhnia 53
PLANI I VEPRIMIT 54
ANEKSI 1 Prshkrimi i Legjislacionit 113
ANEKSI 2 Referenca lidhur me kuadrin ligjor pr mbrojtjen sociale 121
ANEKSI 3 Referenca lidhur me kuadrin ligjor pr dhunn n familje 123
HYRJE
shtjet e barazis gjinore jan n qendr t politikave sociale t vendeve t BE dhe nj nga
krkesat pr vendet q kan hyr n proesin e integrimit europian. Lnia jasht vmendjes apo
mos trajtimi me kujdes i tyre, do te sillte per pasoje rrezikun e mos perftimit maksimal te rreth
50% t popullsis, nga progresi i arritur nprmjet reformave shoqrore, politike dhe ekonomike.
Pabarazia gjinore, e cila evidentohet n t gjitha aspektet e jets shoqrore n Shqipri, nse nuk
do t vihet n qendr t politikave sociale, do t dmtoj prpjekjet e Shqipris pr t arritur nj
zhvillim t qndrueshm, pasi jo vetm nuk do t shfrytzohet potenciali i plot njerzor i vendit,
por arritjet nuk do ti gzojn t gjitha grupet shoqrore. Pr rrjedhoj, integrimi gjinor duhet t jet
pjes e t gjitha politikave sociale, ekonomike dhe politike n Shqipri, pr t pasur arritjen e nj
zhvillimi t qndrueshm nprmjet shfrytzimit t potencialit t plot njerzor t vendit, sikurse
dhe garantimit t gzimit t ktyre arritjeve nga t gjitha grupet shoqrore.
Kjo sht baza pr t kuptuar prse shtjet gjinore po bhen gjithnj e m t rndsishme
pr shoqrin shqiptare. N shekullin q sapo kemi hyr, pas viteve 2000, ka pasur zhvillime t
rndsishme institucionale dhe strukturore pr prparimin dhe emancipimin e mtejshm t grave
n shoqrin shqiptare, si dhe pr t siguruar pjesmarrjen aktive t tyre njlloj si burrat n jetn
politike, ekonomike dhe shoqrore t vendit. N kt drejtim vihen re gjithnj e m tepr prpjekje
t vazhdueshme pr t koordinuar iniciativat shtetrore me angazhimin gjithnj e m n rritje t
shoqris civile.
Prioritet iu sht dhn hartimit t strategjive t ndryshme sektoriale dhe ndrsektoriale, krye-
sisht me prmasa afatmesme. Por ndrsa proesi i hartimit t ktyre strategjive rezulton t prmbyl-
let pozitivisht, proesi i zbatimit t tyre rrezikohet si pasoj e ndrlikimit t nj sr faktorsh, ndr
t cilt mund t renditim: moszbatimin apo mungesn e korrektsis n zbatimin e ligjit, kapacitetet
e pamjaftueshme t administrats publike me tregues relativisht t lart t korrupsionit, mosplani-
fkimin ne kohe dhe me objektivitet, mungesen apo pamjaItueshmerine e burimeve fnanciare, etj.
Prandaj rndsi t veant ka marrja e masave pr zbutjen apo parandalimin e ndikimit t faktorve
t siprprmendur n suksesin e zbatimit t t gjitha strategjive t hartuara.
Iniciativa e MPSSHB pr hartimin e Strategjis Kombtare pr Barazin Gjinore dhe Kundr
Dhuns n Familje vjen paralelisht me proesin e hartimit dhe aprovimit t Strategjis Kombtare
pr Zhvillim dhe Integrim (SKZHI), nj dokument ky tashm n prmirsim dhe q synon ti
prgjigjet dinamiks s evolimit t ideve, si dhe q pranon prfshirjen e interesave dhe qndrimeve
t reja q prcaktojn ecurin e zhvillimeve sektoriale, trsore apo dhe n favor t grupeve t
ndryshme shoqrore.
Kjo strategji sht fryt i nj proesi ndrveprues dhe gjith prfshirs i cili angazhoi institu-
cione t qeverisjes qendrore, lokale, shoqris civile, shoqatave jo-qeveritare, grupe t ndryshme
interesi, prfaqsues t forcave politike n vend, prfaqsues t fushs akademike, si dhe partner
ndrkombtare. Dokumenti u hartua si rezultat i pjesmarrjes s t gjith aktorve dhe palve
t interesuara n shtje t barazis gjinore. Kjo pjesmarrje e gjer synoi t rris vlefshmrin
dhe t siguroj q plani i masave dhe ndrhyrjeve t jet n prputhje me nevojat dhe mundsit
reale t institucioneve t vendit. Gjithashtu, strategjia sht prgatitur pr t nxitur bashkpunimin
ndrmjet aktorve t ndryshm qeveritar (qendror e lokal), donatorve, shoqris civile dhe
komunitetit, pr t marr vendime t orientuara dhe drejtuara nga prparsit e shtjes s barazis
gjinore.
Strategjia sht konceptuar n analizen dhe trajtimin e dy shtjeve t rndsishme: Barazia
Gjinore dhe Parandalimi i Dhuns n Familje.
Strategjia synon :
a) t arrij barazin gjinore n Shqipri, nprmjet integrimit t perspektivs gjinore n t gjitha
aspektet e hartimit dhe zbatimit t politikave. Kjo do t thot pjesmarrje e barabart grave dhe
vajzave, burrave dhe djemve ne jeten sociale, ekonomike e politike te vendit, si dhe mundsi t
barabarta pr t gzuar t gjitha t drejtat e tyre dhe pr t vn n shrbim potencialet e tyre indi-
viduale n dobi t shoqris;
b) t prmirsoj mbrojtjen, reagimin e sistemit t drejtsis dhe mbshtetjen pr viktimat e
dhuns n familje, si dhe t vendos nj fokus m t qart n parandalim, duke adresuar shkaqet e
dhuns dhe abuzimit n familje.
Gjat proesit t hartimit t strategjis, grupet e puns jan mbshtetur n:
Analizn e situats socio-ekonomike n Shqipri, duke marr n konsiderat treguesit eko
nomik, arsimor, shndetsor dhe kulturor;
Analiza t veanta pr pjesmarrjen e grave dhe vajzave n sektor t ndryshm, si dhe n struk-
turat vendim marrse n nivel qendror e lokal;
Mekanizmat ligjore e institucionale, si dhe burimet fnanciare, materiale dhe njerezore per te
hartuar politika efektive q synojn arritjen e qllimeve dhe objektivave t vendosura;
Identifkimin e vizionit dhe sfdave kryesore per arritjen e barazise gjinore ne Shqiperi;
Prgatitjen e planit t veprimit pr t arritur synimet dhe objektivat e ksaj strategjie, si dhe
Vendosjen e treguesve baz pr matjen dhe vlersimin e ecuris, apo dhe rishikimin e veprimeve
n prputhje me situatat e reja q krijohen.
Evidentimin e fushave kryesore t ndrhyrjes pr parandalimin e dhuns n familje.
Kushtetuta e Shqipris sanksionon zyrtarisht barazin ndrmjet burrave dhe grave, por n prak-
tik shpesh grat nuk i gzojn njsoj t drejtat e tyre si burrat. Kjo pabarazi sht e prekshme n
shum fusha t jets, prandaj dhe grupet e puns gjat hartimit t ktij dokumenti konsideruan si
te aresyeshem Iokusimin ne keto Iusha specifke:
1. Mekanizmat ligjore dhe institucionale qe sigurojne barazine gjnore ne Shqiperi,
2. Balanca gjinore ne vendim marrje,
3. Fuqizimi ekonomik si nje nder kushtet themelore per arritjen e barazise gjinore,
4. Aresimi dhe zbutja/eliminimi i steriotipeve gjinore te transmetuara nepermjet tij,
5. Mbeshtetja sociale,
6. Kujdesi shendetesor,
7. Massmedia dhe zbutja/eliminimi i sterotipeve gjinore te transmetuara nepermjet saj, si dhe
8. Pese Iusha specifke per parandalimin e dhunes ne Iamilje:a) Arsimin si nje sektor paran-
dalues; b) Drejtsin si nje sektor parandalues, luItues dhe mbeshtetes ndaj viktimave; c)
Shndetsin si nje sektor parandalues, luItues dhe mbeshtetes ndaj viktimave; d) Shrbimet
Sociale si nje sektor parandalues, luItues dhe mbeshtetes ndaj viktimave; e) Ndrgjegjsimi
(ndersektorial) si nje mjet per parandalimin dhe luItimin e dhunes ne Iamilje.
Objektivat e ktij dokumenti (t cilat paraqiten shum t detajuara n faqen n vijim), kryesisht
synojn:
a) Theksimin e situats aktuale t grave dhe vajzave, si dhe mnys s trajtimit t barazis gjinore
dhe dhuns n familje n Shqipri;
b) Detajimin e hapave m t rndsishm q duhet t ndrmerren pr t adresuar prioritetet lidhur
arritjen e barazis gjinore dhe reduktimin e dhuns n familje;
c) Identifkimin e institucioneve pergjegjese dhe partnereve qe do te punojne bashkarisht per arritjen
e qllimeve t ksaj strategjie.
15
SITUATA AKTUALE
Barazia gjinore sht nj gur themeli n proesin e zhvillimit t vendit. Pr ta arritur at, duhen
shqyrtuar shkaqet e pabarazis q ndeshen n familje, n komunitet, n tregun e puns dhe n
prgjithsi n shoqrin shqiptare. Ndarja e puns sipas gjinive krijon ngarkesa (t matura sipas
kohs dhe energjive), shkall t njohjes (t prestigjit), si dhe pushtete t ndryshme pr grat dhe bu-
rrat. Pabarazia gjinore ndikon negativisht barazpeshimin ndrmjet mundsive, kushteve t jetess
dhe statusit shoqror t grave/ vajzave dhe burrave / djemve. Transformimi i thell social dhe eko-
nomik pas viteve 90-t, solli ndryshime t dukshme n strukturn e ekonomis, nivelin e jetess, si
dhe prishjen e ekuilibrit gjinor n shoqrin shqiptare. Megjithse gjat tranzicionit Shqipria ka
br hapa t rndsishm pozitiv drejt ndrtimit t nj shoqrie demokratike, lirit e t drejtat q
u ftuan nuk kane ndikuar ne menyre te barabarte tek grate dhe burrat.
1.1 Situata Demografike dhe Struktura Gjinore.
Popullsia e Shqiperise karakterizohet nga nje moshe e re, mesatarja e se ciles eshte 31.7 vje dhe
ndarja e popullsise sipas seksit eshte e ekuilibruar, Iemrat zene rreth 51 te popullsise
1
. Mosha e
re, proeset e urbanizimit, levizjet migratore, emigracioni dhe Iaktore te tjere ekonomike kane bere
qe gjate viteve te tranzicionit, treguesit demografke te jene dinamike. Keshtu, brenda nje kohe te
shkurter kane ndryshuar raportet midis popullsise rurale dhe urbane. Aktualisht popullsia urbane
eshte rritur ne 46 nga 36 qe ka qene ne fllim te viteve `90-te. Rritja e popullsise urbane ka ar-
dhur si pasoje e zhvendosjes se pakontrolluar te popullsise rurale drejt qyteteve te medha, por edhe
nga levizjet brenda te njejtit rreth. Sipas vleresimeve te bera nga INSTAT, jashte Shqiperise lloga-
ritet te kene emigruar rreth 600.000 shqiptare ose 18 e popullsise. Nje veshtrim i thelle tek grup-
moshat e popullsise tregon se tranzicioni ka ndikuar dhe vazhdon te ndikoje strukturen e popullsise
shqiptare. Gjithashtu nje ndryshim themelor ai ka sjelle edhe persa i perket struktures se Iamiljes.
Perpjekjet per nje jetese me te mire kane bere qe Iamilja shqiptare te mos ndryshoje vetem vendin
ku do te jetoje por edhe menyren se si jeton. Brenda ketij dhjete vjeari, ka ndryshuar ndjeshem
mosha mesatare e marteses nga 22,6 ne 23 per Iemra, dhe nga 27,2 ne 28.5 per meshkuj
2
. Po keshtu
kane ndryshuar dhe numri i divorceve nga 8,7 ne 9,6 per 100 martesa, si dhe numri mesatar i nje
Iamiljeje me tendence krijimin e Iamiljeve me dy breza (prinder e Iemije).
1.1.1. Balanca gjinore n vendimmarrje.
Pabarazite ne respektimin e te drejtave te grave dhe vajzave thellohen edhe nga niveli i dobet i
perIaqesimit te tyre ne proesin e vendimmarrjes, sikurse dhe nga Iakti qe shoqeria shqiptare, ende
nuk i ka kushtuar rendesine e duhur eliminimit te transmetimit steriotipeve gjinore ne edukimin
e djemve,dhe burrave mbi pozicionin qe ata duhet te kene si brenda Iamiljes ashtu edhe ne jeten
shoqerore. Pjesemarrja e ulet e grave dhe vajzave shqiptare ne vendimmarrje, me vetem 7 perqind
te vendeve ne parlament, me vetem 11 gra ne poste drejtuese
3
ne qeverine qendrore dhe me vetem
2 perqind te drejtuesve ne qeverisjen vendore, eshte nje pengese shume e madhe ne realizimin e
KREU 1
1
INSTAT 2006 'Femra dhe Meshkuj 2005
2
INSTAT 2006 'Femra dhe Meshkuj 2005
3
ShiIrat iu reIerohen pozicioneve: Ministre, Zv/ministre, Sekretare e Pergjithshme deri ne muajin Tetor 2006; Burimi: Drejtoria
e Politikave per Shanse te Barabarta.
16
reIormave dhe politikave te orientuara sipas nevojave te grave, Iemijeve dhe Iamiljes. Megjithese
prania e grave dhe vajzave ne administraten publike eshte disi me inkurajuese, burrat perseri domi-
nojne ne pozicionet drejtuese.
Edhe perIaqesimi i grave dhe vajzave ne postet drejtuese te partive politike eshte i ulet. Kjo
gjendje nuk vjen nga indiIerentizmi i tyre per t`u perIshire ne politike dhe as nuk deshmon paaI-
tesine e grave dhe vajzave ne kete drejtim. Ajo eshte e lidhur me veshtiresite me te cilat ndeshen
grate dhe vajzat per t`iu pershtatur realitetit te sotem te politikes shqiptare dhe pasqyron mungesen
e standarteve dhe mekanizmave efkase, per percaktimin e perparesive qe do te mundesonin rritjen
e pranise se grave dhe vajzave ne drejtimin e vendit, nje rol per te cilin dhe vete ato duhet te jene
edhe me kembengulese. Niveli i ulet i perIaqesimit te grave te tyre ne strukturat vendimmarrese
eshte tregues i Iaktit se aspiratat dhe nevojat e grave dhe vajzave nuk jane te perIaqesuara, si dhe
kane pak mundesi per te nxitur politika qe adresojne problemet e tyre, perIshire edhe varIerine e
pabarazine gjinore, apo per te permiresuar statusin dhe rolin e tyre ne zhvillimin ekonomik e social
te vendit.
Pabarazia e pjesmarrjes s grave dhe vajzave n veprimtarin politike. Partit politike shq-
iptare vazhdojne te mos kene politika specifke mbi barazine gjinore te cilat do te mund te iden-
tifkonin qarte nevojat dhe prioritetet e grave dhe vajzave ne pjesemarrjen politike. Kjo shpjegon
dhe faktin pse kto parti nuk kishin deklarime serioze n programet e tyre mbi barazin gjinore
n fushatn elektorale t vitit 2005, apo dhe n programet e sotme, ndonse shprehen se barazin
gjinore e konsiderojn shtje t rndsishme n programet e tyre. Megjith prpjekjet e vazh-
dueshme t organizatave politike t grave dhe vajzave pr t rritur pjesmarrjen e tyre n politik e
pr rrjedhoj vendimmarrje, duhet thn se prfaqsimi i tyre n parlament dhe qeveri mbetet ende
i ult. Grat dhe vajzat vihet re t jen pjesmarrse vrtet shum aktive gjat fushatave elektorale.
Ato jan promovuese shum t mira t programeve t forcave t tyre politike, kryejn mjaft mir
rolin e komisionerit dhe jan nj pik shum e fort mbshtetse gjat realizimit t fushatave, por
ky prfaqsim dhe ky rol mjaft aktiv nuk sht i vlersuar nga forcat politike, si e kandiduar n
zgjedhje parlamentare dhe veanrisht ato vendore. Ndonse ka nj kuot prsa i prket prfshirjes
s grave dhe vajzave n strukturat drejtuese partiake, kjo kuot nuk sht e vendosur edhe pr pr-
faqsimin e tyre si e zgjedhur. Megjith prpjekjet e lvizjes s gruas pr ta prfshir kt kuot n
Kodin Zgjedhor, mos vendosja e saj, ka qen nj ndr shkaqet e mos prfaqsimit t duhur t grave
n parlament dhe n lidershipin vendor. Ky prfaqsim dshmon edhe nje her konservatorizmin e
nj politike tashm t njohur si politik e dominuar nga meshkujt n Shqipri.
Pavarsisht ktij realiteti, zgjedhjet e vitit 2005 shnuan eksperienca t reja pozitive, pasi pr
her t par n historin parlamentare t Shqipris zgjidhet nj grua n postin e kryetares s par-
lamentit dhe pr her t par n kto zgjedhje, merr pjes n garn politike, nj forc politike e
kryesuar nga nj grua, si dhe kandidon si kandidate e pavarur nj grua.
Prfaqsimi i grave dhe vajzave n shoqrin civile. Shoqatat jo ftim-prurese (OJF), te njohura
si pjesa m aktive e shoqris civile, kan qen shum aktive n zhvillimet demokratike edhe pse
shpesh iu sht dashur t operojn n nj shoqri konservatore, n nj shoqri ku pr nj koh t
gjat mbizotroi anarkia dhe kaosi; n nj shoqri q jo rrall rrezikoi aktivitetin, madje dhe ekzis-
tencn e tyre. Edhe pse n munges t nj proesi konsultativ ndrmjet shtetit dhe OJF-ve, ato kan
dhene ndihmesen e tyre duke infuencuar madje dhe vendime politike.
17
Ne Shqiperi jane te rregjistruara 614 shoqata
4
nga te cilat 112 ose 18.24 perqind jane te drejtura
nga grate dhe vajzat, qe do te thote se ato iu pergjigjen menjehere ndryshimeve ne vend, madje dhe
duke marre pergjegjesine dhe rolin e saj ne keto zhvillime demokratike. Nje vend ne tranzicion si
Shqiperia ka shume se `te perftoje nga pjesemarrja e gruas ne kete sIere, per rrjedhoje dhe nga
kontributi i saj ne vazhdimesine e evolimit te ekonomise se tregut dhe shoqerise demokratike.
Kjo pjesemarrje thyen steriotipet e dominances mashkullore. Si pasoje e mundesise se kufzuar
per pjesemarrje ne organizmat vendimmarrese, grate dhe vajzat kane arritur mundesi drejtuese
nepermjet alternativave te tjera, ne menyre te veante ne sektorin jo-qeveritar. Ne kete sektor ato
gjeten me shume hapesire dhe liri per nje angazhim aktiv ne dobi te eshtjeve te grave/ vajzave dhe
Iemijeve ne veanti, por edhe te komunitetit ne teresi.
Keshtu, shoqatat e grave realizuan dhe vazhdojne te realizojne nje sere aktivitetesh lidhur me te
drejtat e grave/ vajzave dhe Iemijeve, perkujdesjen sociale e shendetesore, zhvillimin ekonomik
(kryesisht te biznesit te vogel), luIten kunder trafkimit te qenieve njerezore, etj. Qe prej vitit 2000,
ka nisur dhe eshte konsoliduar gjithnje e me shume nje levizje kombetare per Iuqizimin politik te
gruas, e cila arriti te kete impaktet e saj ne ndikimin e klimes politike dhe sociale ne vend, ne Iavor
te balances gjinore. Ne nje ecuri progresive edhe Iaktori shume i rendesishem i medias, flloi te kete
ne Iokus problemet e barazise gjinore, veanerisht te pjesemarrjes se gruas ne politike, ecuri kjo qe
kulmoi ne Iushaten zgjedhore te vitit 2005, me disa programe e debate ne mediat kryesore ne vend.
Nje element i rendesishem ne evolimin e OJF-ve te grave eshte dhe permiresimi i organizimit te
tyre. Pas vitit 1997 flloi nje bashkeveprim me i mire ndermjet ketyre OJF-ve, te cilat flluan te
organizohen ne rrjete e koalicione me programe e aktivitete te perbashketa.
Aksesi dhe kontrolli n vendimmarrjen brenda familjes. Megjithse mungojn studimet dhe
t dhnat mbi pjesmarrjen e gruas n vendimmarrjen brenda familjes, vzhgime t jets s prdit-
shme tregojn se pjesmarrja e grave dhe vajzave n kt vendimmarrje sht e lidhur me nivelin
arsimor t tyre, vendbanimin, moshn dhe aksesin ndaj prons e t ardhurave. Sa m i ult t jet
niveli arsimor i gruas, aq m e dobt sht edhe fuqia e saj vendimmarrse, pr shkak t mundsive
shum m t pakta pr punsim e sigurim t nj pavarsie ekonomike. Po kshtu, grat dhe vajzat
n zonat rurale, grat dhe vajzat e varfra, si dhe ato t papuna, kan pak t drejta n vendimmarrjen
pr shtje t rndsishme brenda familjes. Kur vendimmarrja lidhet me shpenzimin e parave, n
shumicen derrmuese te rasteve vendimi fnal merret nga burrat e Iamiljes, te cilet gjithashtu ruajne
t drejtn e vendimmarrjes edhe pr numrin e fmijve, arsimimin e tyre, migrimin ose emigrimin e
familjes apo t nj antari t saj, sikurse dhe martesn e fmijve, kur kjo bhet e kombinuar. Grat
m shum luajn rol informues apo kshillues lidhur me nevojn e blerjes s nj ushqimi t caktuar
apo kshillojn shitjen e nj produkti t vetprodhuar
5
.
1.1.2. Situata ekonomike, pabarazia n varfri si dhe pabarazia n forcat e puns.
Te drejtat ekonomike te grave perIaqesohen me nivelin e pjesemarrjes ne Iorcat e punes, mbajtjen
e vendit te punes dhe shperblimin. Punesimi tek grat dhe vajzat te shqiptare kufzohet nga nje sere
Iaktoresh si detyrimi dhe pergjegjesia per rritjen e Iemijeve, kryerjen e puneve te shtepise, niveli
arsimor, aksesi i kufzuar ne Iormin proIesional, pronesia dhe mundesia per te perftuar kredi, etj.
Grate dhe vajzat kane ngritur bizneset e tyre kryesisht ne aktivitete ekonomike te tilla si tregti,
shitje me shumice, dyqane, sherbime te ndryshme si dentist, noteri, avokati, parukeri, agro-biznes,
industri, prodhimin e bulmetit, tekstil, botime librash, rrobaqepesi dhe punime artizanale. Sipas
4
Te dhena nga MPSSHB.
5
Konkluzione te nxjerra nga biseda dhe takime te ndryshme te kryera me grate dhe vajzat.
18
statistikave te INSTAT, 17 perqind e drejtuesve te biznesit privat jane gra dhe vajza. Numri me
i madh i bizneseve te rregjistruara qe drejtohen nga grate dhe vajzat eshte perqendruar ne Tirane
(31), Durres (8.7) dhe Elbasan (6.2). 85 perqind e ketyre bizneseve te drejtuara prej tyre
ndodhen ne zonat urbane dhe 15 perqind ne zonat rurale.
Kredite bujqesore, me me shume lehtesira per grate do te ndihmonin per nje rritje te numrit te grave
Iermere. Nga dy studime te kryera nga ACER (Qendra Shqiptare per Studime Ekonomike) rezulton
se 78 perqind e kerkesave per huamarrje behet nga kryeIamiljare meshkuj ndersa 5-7 perqind e Ier-
mereve (gra) marrin hua nga te aIermit e tyre.
Grate po behen gjithnje e me te varIera se burrat. ReIorma e thelle ekonomike gjate tranzicionit,
e cila u shoqerua me mbyllje masive te ndermarrjeve shteterore jo eIektive, e gjeti te papergatitur
individin dhe shoqerine shqiptare. Pas viteve `90-te, papunesia pesoi rritje drastike. Megjithe per-
miresimet ne vitet e mevonshme, papunesia dhe varIeria kercenojne nje numer jo te vogel Iamiljesh
shqiptare. Ne menyre te veante papunesia dhe varIeria po ndikojne negativisht ne statusin social
te grave shqiptare. Te dhenat mbi varIerine ne Shqiperi, tregojne per nje Ieminizim te varIerise
dhe rritje te peshes se grave ne grupin e te varIerve. Ndersa nga viti 2002 ne vitin 2005 treguesi
absolut
6
i varIerise eshte ulur 27 perqind
7
, reduktimi i varIerise tek grup-popullatat Iemra nuk ka
qene i njejte. Gjeografkisht kemi rritme me te ulta te reduktimit te varIerise ne keto grup-popullata
ne zonat rurale, ku perve shume Iaktoreve qe prodhojne varIeri, inIerioriteti ekonomik e social i
gruas ndikon Iuqishem.
N nj vend si Shqipria, kultura diskriminuese me baz gjinore nuk sht thjesht nj shtje e
shkeljes t s drejtave t grave dhe vajzave, por pabarazia gjinore prfaqson nj penges serioze
n prshpejtimin e reduktimit t varfris. Tradicionalisht grat mbajn peshn kryesore t mirqe-
nies n familje megjithat ato kan m pak mundsi se burrat n kontrollin e burimeve dhe mjeteve
q nevojiten pr t prmbushur prgjegjsit e msiprme. Niveli i lart i papunsis, niveli arsi-
mor i ulet, kryerja e shume puneve te pakualifkuara, mungesa e mundesive kualifkuese, aksesi i
dobet dhe mungesa e lirise se perdorimit te metodave te planifkimit Iamiliar, te qenit objekt i dhu-
ns, keqtrajtimeve apo veprimeve arbitrare brenda familjes, si dhe prfaqsimi i dobt n strukturat
publike drejtuese e politike, ndikojn n thellimin dhe feminizimin e varfris n Shqipri si dhe
n przgjatjen e saj .
Pjesemarrja e gruas ne tregun e punes ra ndjeshem gjate viteve te tranzicionit. Kjo shiIer ne
vitin 2005 rezulton te jete 46.8 e Iorces aktive
8
. Grate dhe vajzat ne Shqiperi kane me pak akses
se djeme dhe burrat per te flluar nje pune, per pasoje niveli i papunesise tek ato eshte me i larte.
Megjithese aksesi i grave dhe vajzave ne arsimim eshte i barabarte me burrat, kjo nuk u siguron
grave te njejtat mundesi ne tregun e punes
9
. Situata e punesimit te gruas eshte me e Iavorshme ne
sektorin e administrates publike ku gruaja ze 56 perqind te te punesuarve, ndersa burrat 44 perq-
ind. Pabarazia eshte shume e dukshme ne sektorin privat, ku nje numer shume i vogel i grave dhe
vajzave, vetem 17 perqind, arrin ne nivelin e menaxhereve. Ngjashmerisht me kete edhe perqindja
e biznesit jo-bujqesor te drejtuar nga grate dhe vajzat eshte e vogel vetem 2 perqind ne sektorin e
transportit dhe 25 perqind ne sektorin e sherbimeve.
6
Niveli absolut i varIerise eshte 4,891 leke per person.
7
Krahasimi i te dhenave te VSMJ 2002 dhe 2005.
8
INSTAT 2006, 'Femra dhe Meshkuj 2005
9
INSTAT, Perspektivat gjinore ne Shqiperi, Tirane, 2004
19
Nese analizojme pjesemarrjen e Iemrave ne popullsine ekonomikisht jo-aktive,
10
verejme se ato
perbejne 53 perqind. Kjo do te thote qe per do 100 Iemra ekonomikisht aktive, rreth 53 prej tyre
jane jo-aktive, ndonese ky tregues per meshkujt eshte 2 here me i ulet ose vetem 31 perqind. Shkal-
la e ulet e pjesemarrjes ne Iorcen e punes shtrihet ne te gjitha grupmoshat. Pjesemarrja e gruas ne
tregun e punes perben nje nga treguesit kryesore te Iuqizimit ekonomik te saj, si dhe ridimensionon
rolin e saj ne drejtim te sigurimit te te ardhurave ne Iamilje. Megjithate te dhenat tregojne qe ka
pabarazi midis Iemrave dhe meshkujve ne pjesemarrjen e tyre ne tregun e punes dhe kryesisht kjo
verehet ne treguesit statistikore te burimeve te punes, si dhe ne punesim.
Duke iu reIeruar statistikave te dhena nga INSTAT per vitin 2005 nga bilanci i Iorces se punes,
niveli i punesimit eshte 60 perqind per meshkujt dhe 38.8 perqind per Iemrat, ndersa shkalla e papu-
nesise ne shkalle vendi eshte 14.1 perqind; shiIra e papunesise per meshkujt eshte 12.1 perqind dhe
per Iemrat eshte 17.2 perqind, shiIra keto qe tregojne se niveli i papunesise eshte ne perqindje me
te larte tek Iemrat se tek meshkujt. Te dhenat e te punesuarve ne sektorin shteteror tregojne se grate
dhe vajzat zene perqindjen me te larte te punesimit ne proIesione te tilla si specialiste apo nepunese
te thjeshta, pozicione keto me pak te paguara krahasuar me proIesione te tilla si ligjvenes, nepunes
dhe drejtues te larte, politikeberes, etj, ne te cilat shihen kryesisht djemte dhe burrat si te punesuar.
Duke bere nje krahasim te punesimit ne dy nivelet, ne ate qendror dhe vendor, te dhenat tregojne
se Iemrat zene nje perqindje me te madhe te punesimit ne nivel qendror. Keshtu ne institucionet e
qeverisjes qendrore, 43 perqind e te punesuarve jane Iemra, ndersa ne administraten vendore kjo
shiIer rezulton ne 30 perqind. Punesimi i Iemrave shihet kryesisht ne sektoret e shendetesise dhe
arsimit dhe me pak ne sektore te tjere si bar-restorante, ndermarrje prodhuese, tregeti etj.
ShiIrat e ulta te punesimit te grave nuk tregojne realitetin ne lidhje me angazhimin e tyre ne
pune, pasi ne keto shiIra nuk pasqyrohet roli riprodhues social qe ato luajne ne Iamilje, duke fl-
luar nga mirembajtja e shtepise, gatimi, kujdesi per Iemijet dhe Iamiljaret, etj aktivitete keto qe te
gjitha te domosdoshme per vazhdimesine e jetes dhe qe cilesohen si pune e papaguar. Po keshtu,
edhe pse mund te kene te njejtin nivel arsimi apo kualifkimi sikurse dhe burrat tek grate vihet
re nje veshtiresi per mbajtjen e vendit te punes, apo dhe diIerencim ne shperblim, per shkak te
posteve te punes qe ato kane. Grate dhe vajzat jane me te rrezikuara per largimin nga puna, apo
jane me pak te pelqyera per t`u punesuar e per t`ju ruajtur vendin e punes, veanerisht ne periudhen
e shtatzanise. Ne nivelin e ulet te shperblimit te grave ndikon gjithashtu edhe pjesemarrja e vogel
e tyre ne aktivitete private vetepunesimi, te cilat sigurojne te ardhura me te larta se sektori publik.
Aksesi i ulet ndaj prones (vetem 8 perqind e grave zoterojne ligjerisht prona
11
), si dhe mungesa e
politikave Iavorizuese qe nxisin sipermarrjen private te grave dhe vajzave, ka uar ne nje nivel te
ulet te numrit te atyre qe drejtojne bisnese te vogla, te mesme apo te medha. Ne vitin 2005 vetem
17 perqind e bizneseve jo bujqesore drejtoheshin nga gra. Sigurimi i mundesive te barabarta per
punesim te shperblyer ndikon pozitivisht ne nxjerrjen e Iamiljes nga varIeria dhe ne rritjen e statusit
social te grave dhe vajzave brenda Iamiljes. Nga nje analize e Iaktoreve qe ndikojne ne madhesine
e shperblimit, si grup-mosha, niveli i shkollimit dhe gjinia, kjo e Iundit rezulton se ndikon me
Iuqimisht. Grate jane ndjeshem me te deIavorizuara nga burrat, me nje mesatare te pages prej 35
perqind me te ulet per te njejtin nivel arsimor
12
. Gjithashtu nje analize me e detajuar sipas degeve
te ekonomise, tregon se paga mesatare mujore neto e burrave eshte
13
dukshem me e larte se ajo e
grave ne te gjitha deget e ekonomise dhe diIerenca eshte me e theksuar per te punesuarit me page
ne sektorin privat jo-bujqesor.
10
INSTAT 2006, 'Femra dhe Meshkuj 2005.
11
Amnesty international: 'Albania. Violence against woman in the Iamily. It is not her shame; 2005
12
Ne perllogaritjet nuk jane peshuar grup-moshat.
13
INSTAT- LSMS 2005
20
1.1.3. Situata aktuale n lidhje me dallimet gjinore n arsim.
Arsimi sht fusha n t ciln ka patur arritje t mira n drejtim t aksesit pr femrat dhe mesh-
kujt. N shkollat nntvjeare raportohet nj pjesmarrje e vajzave n 48 prqind. N shkollat e
mesme pjesmarrja e vajzave sht rreth 45 prqind krahasuar me djemt (55 prqind). N arsimin
universitar, rregjistrimi i femrave sht m lart sesa meshkujt dhe prbn rreth 58.2 prqind.
Po ndrsa prgjithsisht rregjistrimi i vajzave n shkolla sht n nivele t konsiderueshme,
dukurit me t cilat prballemi shpesh jan braktisja konkrete e shkolls dhe braktisja e fsheht e
shkolls. N lidhje me kt, mund t themi se vihet re nj braktisje nga femrat qoft n vler ab-
solute, ashtu edhe n prqindje (nga rreth 217950 vajza t arsimit 9 vjear, kan braktisur shkolln
rreth 1.1 prqind gjat vitit akademik 2005-2006). Infrastruktura ose e shkatrruar ose jo-ekzistente
q on n pasigurin e udhtimit, mungesa e mjediseve sanitare (tualetet) dhe mungesa e ujit t pi-
jshm, jan disa nga faktort q i detyrojn vajzat t braktisin shkolln. Ndrsa puna e organizatave
jo-ftimprurese dhe atyre komunitare tregon se numri i vajzave qe rrezikohen nga analIabetizmi
sht i lart, diferencat n trajtimin e vajzave dhe djemve vihen re dhe n mnyrn e organizimit t
oreve mesimore te veanta (psh. edukimi fzik, ekonomia shtepiake, etj gjate te cilave vajzat dhe
djemte ndahen dhe iu nenshtrohen veprimtarive qe perIorcojne rolet gjinore). Nje sfde reale per
ndjekjen e shkolls jan kostot joformale pr arsimim, t cilat u japin familjeve t varfra nj
ngarkese fnanciare qe mund te lidhet me mos shkuarjen ne shkolle te Iemijeve sidomos ne zonat
rurale dhe m t varfra t vendit. Pr m tepr, realiteti shoqror dhe kulturor mbshtet konkluzi-
onin se vajzat m shpesh dhe m shpejt se djemt braktisin shkolln pr t kontribuar n ekonomin
familjare, apo pr tu martuar n mosh tepr t re.
N kuadrin e prmirsimit trsor t kurrikulave shkollore MASH, n bashkpunim me Insti-
tutin e Kurrikuls dhe Standarteve, ka shtruar si krkes integrimin e perspektivs gjinore npr-
mjet: (1) Rishikimit dhe hartimit t programeve n arsimin parauniversitar dhe universitar; (2)
Rishikimit dhe hartimit t teksteve t reja shkollore; (3) Hartimit t udhzimeve dhe materialeve
metodologjike pr integrimin e perspektivs gjinore n kurrikula. N programet shkollore trajtimi
i prkatsis gjinore ndryshon sipas niveleve. N arsimin nntvjear ky trajtim sht i papr-
fllshem. Ne shkollat e mesme, komponenti gjinor prezantohet ne lendet shoqerore si njohuri per
shoqrin, histori dhe letrsi. N shkollat e larta lndt mbi shtjet e prkatsis gjinore ofrohen
n programin e Puns Sociale, Psikologjis, Sociologjis, Gazetaris dhe Shkencave Politike n
lndt letrsi, psikologji, politike sociale, flozof, e kulture. Nje pjese e Iakulteteve pergatit stu-
dentt si specialist n shtjet e prkatsis gjinore pr t punuar n sektorin publik dhe shoqrin
civile. Prgjithsisht tekstet shkollore t rishikuara kan prmirsime pr t eliminuar steriotipet q
edukojn pabarazin gjinore, si n shembujt e przgjedhur, ashtu dhe n psikologjin q prshkon
materialin e przgjedhur, si dhe detyrat nga aparati pedagogjik. Megjithat n tekstet e prdorura
pr t prgatitur msues, kndvshtrimi gjinor pothuaj sht fare i pandjeshm. Pr m tepr, n
pergatitjen fllestare si mesues, mesuesit hasen me nje trajtim te pamjaItueshem te komponentit
gjinor, ndersa kualifkimi i mesuesve ne sherbim (ne pune), pergjithesisht perqendrohet ne kualif-
kimin e tyre sipas lendeve dhe ne kualifkimin metodik te mesimdhenies dhe te te nxenit; kompo-
nenti gjinor nuk eshte pjese integrale e ketyre kualifkimeve.
N sistemin, parashkollor, nntvjear dhe t mesm prfaqsimi i grave dhe vajzave sht i
konsiderueshm. N arsimin nntvjear prqindja e femrave vazhdon t rritet si n zonat urbane
dhe ato rurale. N vitin akademik 2005-2006, kjo shifr arriti n 66 prqind. Ndrsa prgjithsisht
prqindja e femrave n arsimin e mesm sht m e lart se ajo e meshkujve, n zonat rurale ato
perbejne vetem rreth 43 perqind te staft pedagogjik. Ne nivelin e larte arsimor pjesemarrja e grave
sht e ult, 49 prqind kundrejt 51 prqind burra, n t gjitha nivelet si n administrat ashtu edhe
21
si staf pedagogjik. N drejtorit dhe zyrat arsimore ka nj prfaqsim prej 59 prqind nga burrat
dhe 41 prqind gra. N pozicione drejtuese, 92 prqind drejtor krahasuar me 8 prqind femra dhe
83 prqind drejtor t zyrave rajonale krahasuar me 17 prqind drejtore t ktyre zyrave. Megjithse
n nivelin e specialistve dhe punonjsve ndihms n kto organizma grat kan prqindje m t
lart, ato ende mbeten m posht se burrat (48 prqind kundrejt 52 prqind specialist; 40 prqind
kundrejt 60 prqind punonjs ndihms).
1.1.4. Situata aktuale n lidhje me mbrojtjen sociale.
ReIormat politike dhe ekonomike te viteve `90-te u shoqeruan me rritje te numrit te personave
te ekspozuar ndaj varIerise dhe perjashtimit social. Per zbutjen e ketyre pasojave eshte ndertuar nje
sistem i posaem i mbrojtjes sociale, i bazuar ne programet e (1) sigurimeve shoqerore, (2) ndihmes
ekonomike, (3) mbeshtetjes me te ardhura te personave me aItesi te kufzuar, dhe (4) sherbimeve
shoqerore. Vleresimi i vulnerabilitetit dhe problemeve sociale te individeve (grave/vajzave dhe
burrave/ djemve,) shpesh nenkupton perkufzimin e shkalles se perjashtimit te tyre social nga jeta
normale e shoqerise, mungesen e politikave dhe masave per mbrojtjen e te drejtave te tyre, si dhe
mungesen e mundesise per t`i perdorur sherbimet qe ekzistojne ne komunitetin e tyre. Renditja e
vulnerabilitetit i ka perkufzuar grate dhe vajzat e papuna si nje nga grupet kryesore ne rrisk dhe
me probleme sociale. Vitet e Iundit eshte rritur numri i grave kryeIamiljare, si grate e veja, te di-
vorcuara ose qe i kane burrat ne emigracion. Grate kryeIamiljare perftojne ndihme ekonomike apo
pensione Iamiljare, kur bashkeshorti ka qene i punesuar, si dhe ndihma humanitare dhe sherbime
punesimi nga OJF-te. Vetem per tre mujorin e pare te vitit 2007 mund te renditen keto shiIra:
numri i grave te papuna rezulton 7688; trajtohen me pagese papunesie rreth 1141 gra; me ndihme
ekonomike rreth 5598 gra dhe numri i Iamiljeve me kryeIamiljare gra rezulton 5844
14
.
Ndryshimet demografke ne Shqiperi kane sjelle ndryshime ne vete strukturen e Iamiljes shqip-
tare. Se pari, Iamiljet synojne te jene me te vogla se para viteve `90-te, ku Iamiljet me shume Iemije
ishin me te shpeshta dhe Iamilja e zgjeruar ishte nje Iorme e rendesishme e mbeshtetjes sociale
dhe ekonomike. Shqiperia karakterizohej nga nje profl demografk i cili dallohej nga martesat ne
moshe te hershme, lindja e Iemijeve ne moshe relativisht te re dhe martesa te qendrueshme. Keto
tendenca tani kane ndryshuar, por Ienomene te reja jane prezantuar si probleme sociale ne Iamiljen
shqiptare. Keshtu, grate si prinder te vetem jane nje Ienomen i ri qe erdhi si rezultat i emigrimit
nderkombetar. Grate e vetmuara kryeIamiljare perballojne sfda teper te veshtira, papunesi dhe
mungese e sistemit te perkujdesjes per Iemije. Balancimi i rolit te kryeIamiljarit dhe te perkujdesit
te vetmuar eshte nje detyre e veshtire e cila kerkon prezencen e skemave te mbrojtjes sociale.
Aresyet per disavantazh social per grupet e grave ne nevoje
15
jane: (a) per shkak te papunesise
ne vend, nje pjese e madhe e tyre kane punesim ne sektorin privat/inIormal; (b) per shkak te mbu-
limit te te dyja pergjegjesive, si te sigurimit te ushqimit edhe ate te perkujdesjes, grate dhe vajzat
punesohen ne pune me orare te shkurtuara, qe nuk kerkojne levizshmeri apo orare te zgjatura dhe
njohuri te avancuara proIesionale. Per pasoje, ato kane paga te uleta, pasiguri te vendit te punes,
mos sigurim shoqeror dhe shendetesor, jane te mbingarkuara (pune me pagese ne tregun e punes
dhe pa pagese ne shtepi), jane te nenpaguara, jane perkujdesese te vetme, shpesh siguruese te vetme
te ushqimit, jane te konsumuara psikologjikisht, e per rrjedhoje refektojne gjithka dhe tek Iemijet
dhe Iamiljet e tyre.
14
Burimi: Sherbimi Kombetar i Punesimit / MPSSHB, te dhenat per tre mujorin e pare te vitit
2007.
15
Termi 'gra ne nevoje perIshin: grate kryeIamiljare, te dhunuara, te trafkuara, rome, egjypt-
jane, me aItesi te kufzuara, nena me shume Iemije, etj.
22
1.1.5. Situata aktuale n lidhje me kujdesin shndetsor dhe shrbimet shndetsore.
Pr Ministrin e Shndetsis, mbrojtja e shndetit t gruas prbn nj prioritet. Pr kt arsye,
politikat dhe strategjit e saj, t mbshtetura dhe nga UNFPA si nj nga donatort kryesor n kt
fush, e vendosin gruan dhe vajzn n qendr t shrbimeve t shndetit riprodhues duke synuar
t integrojn kto shrbime n tre nivelet e kujdesit shndetsor, me prioritet kujdesin shndetsor
paresor. Permiresimi i vazhdueshem i shendetit mbetet nje sfde e madhe si per grate dhe vajzat
ashtu edhe pr djemt dhe burrat. Marrja e nj kujdesi shndetsor cilsor sht faktor ky pr
mirqenien, zhvillimin dhe ecurin e prgjithshme t t gjith shoqris.
Sfda me e madhe ne lidhje me paraqitjen e situates dhe nderthurjes se eshtjeve te barazise
gjinore n shndetsi qndron n faktin q ka shum pak t dhna t ndara n baz gjinore, ndaj
dhe prezantimi i ksaj situate mbshtetet n raporte t rralla dhe n informacionin e mbledhur n
menyre jo sistematike, kryesisht nga organizata te ndryshme me baze komunitare apo jo-ftim-
prurse.
shtjet gjinore n sektorin e shndetit. Pergjithesisht, theksi i trajtimit te dallimeve dhe
eshtjeve gjinore vihet ne dallimet biologjike, qe egzistojne ndermjet burrave, djemve si dhe grave
dhe vajzave. Por nga ana tjeter eshte shume e rendesishme te kuptohet se ne jeten e perditshme
grate, vajzat dhe burrat, djemte kryejne veprimtari te ndryshme, jane pjese e realiteteve jetesore
te ndryshme si dhe kane nevoja dhe ushtrojne pergjegjesi te ndryshme nga njeri-tjetri. Duke e
analizuar ne konteksin e kujdesit shendetesor, grate, vajzat dhe burrat, djemte per shkaqet e siper
permendura jane te ekspozuar ne menyra te ndryshme ndaj nderlikimeve shendetesore. Kjo lidhet
jo vetem me specifka te semundjeve dhe nderlikimeve shendetesore qe jane te ndryshme per te
dyja gjinite, por edhe me hapesirat sociale, ekonomike, kulturore, madje dhe politike, qe ndikojne
ne menyra te ndryshme ne shendetin e grave dhe burrave, djemve e vajzave. shte e rendesishme
te theksohet se cilesia e jeteses se individeve duhet pare jo vetem ne perspektiven e ndryshimeve
biologjike, por edhe te roleve te ndryshme te caktuara nga shoqeria per ta. Nga ana tjeter keto
pabarazi nderthuren dhe me eIektet e Iormave te tjera te ndarjes sociale si klasa, etnia apo vendn-
dodhja. Duke patur parasysh kete mund te themi se ka nje dallim te ndjeshem ne Iaktin se si grate,
vajzat dhe burrat, djemte e grupeve te ndryshme sociale ndikohen nga eshtjet e kujdesit shendete-
sor. Sherbimet shendetesore duhet te jene dinamike, te pershtashme dhe bashkekohore, qe te mund
t`iu pergjigjen nevojave te ndryshme te individeve.
Koncepti i barazise gjinore ne sektorin e shendetesise ka te beje me teper me drejtesine ne
trajtimin shendetesor te te gjithe individeve, sesa me trajtimin e barabarte. Duke patur ne Iokus
drejtesine e shperndarjes dhe te oIrimit te sherbimeve shendetesore, eshte e mundur shmangia dhe
zhdukja e disavantazhit ne kujdesin shendetesor te grave/vajzave dhe burrave/djemve. Ne 15 vitet e
Iundit shendetesia eshte ndeshur me sfdat per te dhene sherbime te pershtatshme per meshkujt dhe
Iemrat. Ndersa theksi me i madh vihet ne shendetin riprodhues dhe planifkimin Iamiljar, eshtje te
tjera shendetesore, si shendeti mendor apo ai ne mjedisin e punes lene per te deshiruar. Ka shume
pak inIormacion ne lidhje me semundjet me te perhapura per Iemrat dhe meshkujt; ngarkesen e
Iemrave ne pune dhe tendencat e semundshmerise te grate dhe vajzat si kequshqyerja, anemia dhe
semundje te tjera. Edhe me pak dihet mbi perspektivat e vete meshkujve dhe Iemrave ne lidhje me
rolin qe ata/o duhet te luajne ne kujdesin shendetesor ne komunitet, perceptimet e tyre ne lidhje
me eshtjet me te zakonshme te shendetit, kush vendos ne Iamilje se Iare ilaesh duhen blere, etj.
Gjithashtu eshte e veshtire te fitet nese ka tendenca te ndryshme rritjeje midis vajzave dhe djemve,
semundjet nga te cilat ata preken me shume, dhe nese keto dallime lidhen me trajtimin e ndryshem
te djemve dhe vajzave. Ne lidhje me shendetin riprodhues, duke iu reIeruar nje studimi te UNDP-se
23
te vitit 2001, Shqiperia ka nje indeks nga me te uletit per zhvillimin gjinor, krahasuar me vendet e
Europes Lindore.
Grate dhe vajzat paraqesin nje nivel te ulet te njohjes se HIV/AIDS dhe te semundjeve sek-
sualisht te transmetueshme, si dhe nje kulture te varIer per shendetin ne pergjithesi dhe per ate
riprodhues ne veanti. Me te rrezikuara ndaj ketyre semundjeve jane adoleshentet. Nje Iaktor tjeter
qe paraqet rrezik per inIektimin nga SST, eshte edhe Iakti i mungeses se Iuqise se Iemrave per te
negociuar me partnerin per te perdorur prezervative gjate marrdhenieve seksuale, si nje nga mbro-
jtesit me te mire nga HIV.
Kur vjen Ijala per planifkimin Iamiljar, vendimet per madhesine e Iamiljes duhet te merren
kryesisht nga te dy bashkeshortet, sipas mendimit te Iemrave dhe meshkujve ne moshen 15-44 vje,
megjithese midis burrave, perqindja e atyre qe bien dakord eshte me e ulet se ajo e grave (peraIer-
sisht 96 perqind kundrejt 89 perqind. Nuk ekzistojne studime qe raportojne per diIerenca gjinie ne
njohurite dhe qendrimet ne lidhje me vendimet per Iertilitetin. Nderkohe qe sipas nje studimi te
vitit 2002, ne Ishat dhe ne qytet metoda kryesore kontraceptive mbetet terheqja (ne qytet 88 perq-
ind gra kundrejt 92 perqind burra; ne Ishat, 93 perqind gra kundrejt 99 perqind burra).
16
Megjithate
keto tre vitet e Iundit, si rezultat i politikave te Ministrise se Shendetesise per rritjen e cilesise se
sherbimeve te planifkimit Iamiljar dhe zgjerimit te ketyre sherbimeve ne zonat rurale, ka nje per-
miresim te situates ne lidhje me treguesit e perdorimit te metodave moderne te kontracepsionit, ku
perqindja eshte rritur nga 8 perqind qe ishte ne vitin 2002 ne 22 perqind per vitin 2005.
17
Po keshtu
numri i qendrave shendetesore publike qe oIrojne sherbime te planifkimit Iamiljar eshte trefshuar
krahasuar me 5 vite me pare. Metodat e kontracepsionit ne keto sherbime oIrohen Ialas.
shtjet gjinore n marrjen e informacionit shndetsor. Marrja e inIormacionit mbi kujde-
sin shendetesor per meshkujt dhe Iemrat bwhet ne sherbimet e publike te oIruara nga Ministria e
Shendetesise dhe donatore, organizata nderkombetare si UNFPA, USAID, UNICEF e OJF-te e
ndryshme, bazuar ne eshtjet shqetesuese per momentin dhe ne varesi te Iondeve te dhuruara nga
donatore te ndryshem. Ndersa shkollat e mesme kane te perIshire si lende te veante edukaten sek-
suale, raporte joIormale te nxenesve tregojne se jo vetem mesueset nuk jane gjeresisht te pergatitur
per t`iu pergjigjur pyetjeve te nxenesve, por shpeshhere ora e veante e lene per kete lende perdoret
per te plotesuar boshlleqet e lendeve te tjera te shkencave ekzakte. Perimi i inIormacionit mund
te pershkruhet si jo sistematik. Hartimi i Strategjise Kombetare per parandalimin dhe kontrollin e
perhapjes se HIV/AIDS ne Shqiperi, per vitet 2004-2010, lindi si nevoje e disa Iaktoreve si ishin
rritja e numrit te rasteve te diagnostikuara, evolimi i sjelljeve te popullsise, si psh prirja per te patur
marrdhenie seksuale ne moshe me te re, perdorimi i droges etj. Nder pikat e kesaj strategjie eshte
venia e theksit ne rrezikun e prekjes nga HIV/AIDS te grave dhe vajzave ne Shqiperi, per aresye
te ndryshme.
shtjet gjinore n sistemin e dhnies s kujdesit shndetsor. Mungesa e te dhenave ne per-
dorimin e sistemit te dhenies se kujdesit shendetesor te ndare sipas gjinise, si dhe mbi nivelin e tyre
te aprovimit te ketyre sherbimeve, e ben te veshtire vleresimin e situates. shte vene re se grate
kane me pak kohe dhe mundesi se burrat per te shkuar te mjeku si pasoje e ngarkeses se madhe qe
ato kane me punet shtepiake dhe perkujdesjen per anetaret e Iamiljes. Por roli i burrave si ftues
kryesore te te ardhurave ne Iamilje, ushtron nje presion te madh mbi to per te pranuar Iaktin e te
qenit semure, pasi pasojat ekonomike dhe ato sociale per Iamiljen do te ishin te ndjeshme. Perve
16
Pershkrimi i situates ne kete eshtje i reIerohet te dhenave nga Anketimi per Shendetin Riprodhues 2002.
17
Studim i INSTAT dhe UNICEF MICS 2005
24
ketyre Iaktoreve, per grate dhe vajzat ne zonat e largeta dhe rurale, distanca nga spitalet apo qen-
drat shendetesore, mungesa e parave per transport, kufzimet e grave dhe vajzave per te levizur te
pashoqeruara, cilesia e kujdesit te oIruar veanerisht ne disa qendra shendetesore ne zonat rurale,
mund te pengoje marrjen e duhur te ketyre sherbimeve. Shpesh ato mbeshteten ne njohurite lokale
te transmetuara neper breza dhe raste te lindjeve ne shtepi, sidomos ne zonat e largeta, raportohen
shpesh. Grate dhe vajzat, sidomos ne zonat rurale dhe te largeta, kane veshtiresi ne pasjen e sherbi-
meve shoqeruese te shendetit si Iurnizimi me uje dhe sherbimet sanitare. Uji i pijshem dhe tualetet
ne shume prej ketyre zonave shpesh jane te lokalizuara jashte banesave te tyre. ReIorma e Kujdesit
Shendetesor Paresor e flluar nga Ministria e Shendetesise do te ndikoje ne permiresimin e cilesise
se punes se ketyre sherbimeve te oIruara nga Qendrat Shendetesore, ku ne paketen e sherbimeve
qe do te oIrojne keto qendra, prioritet do te kene sherbimet e shendetit riprodhues, si dhe shendetit
te nenes dhe Iemijes.
1.1.6. Situata e aktuale n lidhje me prfaqsimin dhe prezantimin e gruas n media.
Media shqiptare pasqyron Iare pak ose aspak problemet qe shqetesojne gruan shqiptare, te tilla
si mundesia per arsimim, punesim, problemet e dhunes ne Iamilje, ngacmimeve seksuale, etj edhe
kur keto Ienomene behen pjese e debatit publik.
Karakterizimi i fgures se Iemres shpesh shoqerohet me leksik joetik, Iyes dhe denigrues. Ndodh
qe publikimi i ngjarjeve reale behet nen driten e paragjykimit dhe ngjarjet pasqyrohen nen ndikimin
e steriotipeve negative. Figura e Iemres, ne me te shumten e rasteve, paraqitet ne pozicionin e vik-
times dhe rralle ndodh qe ajo te paraqitet si nje individ qe kontribuon ne zhvillimin e shoqerise, jo
vetem per hir te perqindjes qe ze ne raport me popullsine por, veanerisht per vlerat qe ajo mbart.
Steriotipet tradicionale per gruan, aplikohen dukshem ne media, ku fgura e kesaj pjese te
shoqerise paraqitet si e varur ekonomikisht dhe emocionalisht, e dobet, e pazonja proIesionalisht,
nga njera ane dhe nga ana tjeter, shtepiake e perkushtuar, Iamiljare, nene e bashkeshorte e denje.
Vihet re nje tendence e medias qe, kur nevojitet perdorimi i burimeve apo prononcimeve dhe opin-
ioneve te fgurave te Iusha te ndryshme, iu reIerohet meshkujve, veanerisht ne Iushen e politikes,
ekonomise, sportit, etj. Dhe zeri i gruas proIesioniste ze Iare pak vend dhe citohet shume rralle nga
media.
Pasqyrimi i roleve gjinore. Nga monitorimi disa mujor i medias vizive kombetare dhe lokale ne
vitin 2006, rezulton se: ne TVSH gruaja dhe problematika e saj ze 7 perqind; ne TV Klan 10 perq-
ind; Top Channel 5 perqind; News 24 4 perqind; TV Koha 5 perqind; TV Alsat 5 perqind. Gjithsej,
ne programacionin e mediave vizive gruaja ze 7.8 perqind
18
. Nga monitorimi i 15 titujve me te
shitur te medias se shkruar ne datat 13/09/06 - 20/09/06, rezulton se: Politika - Ne kete rubrike
opinioni i grave politikane apo i analisteve per pjesemarrjen e grave ne politike ze vetem 6 -7 perq-
ind; Ekonomia - Kjo eshte rubrika e cila dominohet pothuaj nga burrat dhe ku zeri i ekonomisteve
gra ze vetem 1-2 perqind; Sociale - 10-12 perqind te hapesires ne kete rubrike e ze gruaja, ku ne
80 perqind te rasteve fgura e saj paraqitet kryesisht ne pozicionin e viktimes nga dukuri te tilla si
dhuna ne Iamije, kriminaliteti dhe prostitucioni; Kulture-Sport - konstatohet se kjo eshte rubrika
me e 'balancuar persa i perket vendit qe ze problematika e gruas, e cila shkon rreth 20-25 perqind.
Por, ne kete rubrike vemendja e medias perqendrohet kryesisht ne thashethemet erotike rreth Iem-
rave qe i perkasin botes se artit, kultures e sportit, ku 90 perqind e ze trajtimi i pamjes se jashtme
te tyre, si dhe seksualitetit Iemeror, nudizmit, joshjes; Opinione-Intervista - Ne kete rubrike 8-10
perqind e zene opinionistet gra, dhe vetem 2-3 perqind e ketyre opinioneve apo intervistave kane
ne qender te tyre trajtimin e problematikes gjinore.
18
Monitorim i kryer nga vete grupi punes gjate hartimit te Strategjise.
25
Raporti gazetar/gazetare n media. Problematike per median shqiptare mbetet jo vetem pasqy-
rimi ne te i realitetit maskilist te shoqerise dhe i deIormimit te roleveve gjinore, por edhe Iakti qe
realiteti shqiptar gjen pasqyrim ne vete strukturen e ndertimit dhe Iunksionimit te medias. Keshtu,
ende raporti gazetar/gazetare eshte dukshem ne Iavor te te pareve dhe sa me lart te ngjitesh ne hi-
erarkine e drejtimit te medias aq me i madh eshte ky raport.
Nga nje sondazh i vitit 2006 rezulton se, raporti gazetare/gazetare sociale eshte 55 perqind /45
perqind; kulture-sport 45 perqind /55 perqind; politike 35 perqind /65 perqind; ekonomi 40 perq-
ind /60 perqind, analiste 8 perqind /92 perqind ne Iavor te meshkujve. Ne total, perqindja e Iemrave
qe punojne si gazetare ne median e shkruar eshte rreth 40 perqind, ndersa ne median vizive ato
perIaqesojne 60 perqind si prezantuese, 68 perqind si reportere.
Gazetaret Iemra ngarkohen te trajtojne tema sociale, per mjedisin, edukimin dhe kohet e Iundit,
kane flluar te ndryshojne raportet ne Iavor te tyre edhe ne Iushen politike, por ky raport gjithsesi
vazhdon te kete vlera te ulta kur fitet per Iushen nderkombetare ose analizen politike, te cilat va-
zhdojne te mbeten prone e meshkujve.
Nje tjeter problem shqetesues qe shIaq tregu mediatik shqiptar eshte puna e zeze e gazetareve.
Shumica e tyre punojne pa kontrata pune dhe jane te pasiguruar. Sipas nje studimi te Ministrise se
Punes (2003): 75 perqind e gazetareve nuk kane kontrata pune; ndersa ne prill te vitit 2006 Sindi-
kata e Gazetareve te Shqiperise deklaronte se ky numer arrin 90 perqind.
Gazetaret e terrenit rezultojne me te diskriminuarit dhe te pambrojturit dhe eshte e kuptueshme
se ata qe nuk arrijne te mbrojne dhe te perIaqesojne te drejtat e tyre, se sa do te jene ne gjendje te
pasqyrojne dhe te mbrojne te drejtat dhe interesat e nje shoqerie apo grupi te caktuar shoqeror.
1.1.7. Situata aktuale n lidhje me dhunn n familje
Sipas legjislacionit shqiptar 'Dhune ne Iamilje eshte do veprim apo mosveprim i ushtruar
midis personave qe jane apo kane qene ne marredhenie Iamiljare, qe sjell si pasoje cenim te integ-
ritetit fzik, moral, psikologjik, seksual, social, ekonomik. Dhuna ne Iamilje eshte krim qe shpesh
eshte i Ishehur. Ne shoqerine shqiptare ajo eshte pare si nje eshtje private, me pak ose aspak ve-
mendje per parandalim, kryesisht nga organizata te ndryshme joqeveritare.
Megjithese jo shume sistematike, studime te ndryshme tregojne se dhuna ne Iamilje eshte gjere-
sisht e pranishme ne shoqerine shqiptare. Ajo nuk njeh kufj sipas moshes, gjinise, perkatesise
etnike apo Ietare, gjendjes ekonomike, paaItesise, ose gjeografse, por ne shumicen e rasteve te
raporuara grate dhe vajzat jane viktima. Keshtu, vleresohet se nje e treta e grave dhe vajzave shqip-
tare perjetojne nje Iorme dhune brenda Iamiljes. Ato rrihen, goditen, ne disa raste edhe rrembehen e
trafkohen per qellime shIrytezimi nga Iamiljaret e tyre. Vrojtimet e dhjete viteve te Iundit tregojne
se mbi nje te katertat e grave dhe vajzave raportojne te jene bere viktima te dhunes emocionale dhe
seksuale, dhe se grate rurale jane rendom me te prekuara nga dhuna fzike (shih Refeksione, 1995,
1996; Bregu & Gjermeni, 2003, Aleanca Gjinore per Zhvillim, 2006). Ne 2004 Qendra e Keshil-
limit per Grate dhe Vajzat raporton se ka patur rreth 6670 thirje teleIonike nga grate dhe vajzat e
dhunuara. Sipas shiIrave te Ministrise se Brendshme per rastet e dhunes ne Iamilje per vitin 2005,
ne baze te evidentimit te ngjarjeve kriminale rezultojne 102 raste te tilla, nga te cilat 21 jane raste
vrasjeje, ndersa 25 te tjera jane kercenuar me vrasje. Per me teper, Iemijet jane gjithashtu viktima
te dhunes. Studimi i 2006 mbeshtetur nga UNICEF tregon se 1 ne 5 Iemije ka perjetuar marrje
mendsh, 1 ne 14 Iemije ka provuar te fket dhe 1 ne 4 ka provuar mavijosje dhe gjakosje per shkak
te goditjeve.
19
19
Tamo & Karaj, 2006
26
1. 1.7.1 Nismat e ndrmarra dhe problemet n parandalimin e dhuns n familje
Parandalimi i dhunes ne Iamilje eshte nje eshje komplekse qe kryesisht eshte zhvilluar si rrjed-
hoje e veprimtarise se organizatave joqeveritare. Ne kuadrin e parandalimit eshte thelbesore qe
dokush i prekur nga dhuna ne Iamilje te kete akses ne inIormacionin dhe keshillimin si dhe proIe-
sionistet te dine se si t`i pergjigjen shenjave te hershme te abuzimit.
Ndrgjegjsimi i publikut t gjer. Nder Iormat e parandalimit, nje vend te rendesishem zene
veanerisht ndergjegjesimi dhe edukimi i publikut te gjere nepermjet Iushatave mediatike, ndry-
shimi i qendrimeve te publikut, sidomos te rinjve, dhenia e shpejte e ndihmes per viktimat per te
parandaluar perseritjen e rasteve, keshillimi se ku mund te sigurohet ndihma ligjore apo sociale,
dhe ndalimi i dhunuesve qe keta te mos perserisin rastet e dhunshme. Pak eshte bere ne te gjitha
keto drejtime. Keshtu ka studime te pakta, kryesisht nga OJF-te ne lidhje me shpeshtesine dhe
shkallen e perhapjes se dhunes ne Iamilje. Nuk ekziston nje banke te dhenash apo qendra inIormimi
per publikun e gjere dhe per viktimat. Per me teper, pertej sensacionalizmit te dukurise se dhunes
ne Iamilje, mediat, rrallehere ndihmojne ne trajtimin e kesaj dukurie.
Edukimi i fmijve dhe t rinjve. Sistemi arsimor eshte evidentuar si tejet i rendesishem ne
ndryshimin e qendrimeve te brezit te ri. Analiza e aktivitetit nw kwtw Iushw tregon se ne sektorin e
kurrikulave ne MASH nuk ka politika te qarta per krijimin e nje modeli te organizuar, qe te orien-
toje specialistet e kurrikules dhe teksteve shkollore per trajtimin e problemit te dhunes ne Iamilje.
Trajtimi i dhunes ne Iamilje jepet si rekomandim per t`u zbatuar ne shkolla, por asnje program
shkollor nuk ka te vendosura njohurite per dhunen (si abuzimi i Iemijeve dhe incesti, abuzimi ndaj
te moshuarve, abuzimi fzik/emocional, abuzimi seksual) si pjese te njohurive te pergjithshme.
Pwr mw tej, standartet e kurrikulave nuk Iormulojne praktika ne klase qe i ndihmojne mesuesit te
japin njohurite, aItesite dhe sjelljet e nevojshme per nxenesit qe te dine te dallojne dhunen dhe te
reagojne ndaj saj. Ne sistemin parashkollor, dukuria e dhunes ne Iamilje trajtohet me shume se ne
do nivel tjeter nepermjet marredhenieve stimuluese pozitive, respektimit te ndjenjave, ideve, ven-
dimmarrjes se politikave ne grup, perIaqesimi me prinderit, pushtetin lokal, mesuesi, perIshirja e
veprimtarise njohese edukative ne trekendeshin e marredhenieve mesues, prinder, Iemije dhe ne te
gjithe flozofne e tij te edukimit. Keshtu per shembull, standarti 1 perkufzon qe edukimi i hershem
i Iemijes stimulon zhvillimin optimal te Iemijes duke u mbeshtetur ne maredhenie pozitive me te
rriturit, ne vend qe t`i zgjidhin problemet me ane te Iorces. Dhuna e ushtruar te Iemija identifkohet,
adresohet, trajtohet nga punonjesi social, edukatori, prindi, por nuk dalin te qarta institucionet dhe
sherbimet e specializuara qe i oIrohen Iemijes dhe roli i psikologut dhe punonjesit social nuk eshte
shume i perIshire ne veprimtarine edukative dhe flozofne e edukimit.
Veprimtarit ekstrakurrikulare bhen mbi bazn e materialeve t pasura me trajtimin e t dre-
jtave t fmijve dhe integrimin n strukturat politike ndrkombtare. Dhuna n familje shihet si
nj e drejt e prgjithshme e trajtuar n kuadrin e Konvents s t Drejtave t Fmijs, problemeve
te konfikteve, tolerances, integrimit social, por jo si veprimtari specifke per integrimin e Iemijeve
t abuzuar nga dhuna. Botimet e Institutit t Kurrikulave dhe Standarteve me literatur pr t drejtat
e fmijve, me libr nxnsi dhe msuesi, serit e librave Toleranca pragu i dijes, Veprimtari
ekstrakurrikulare pr klasat 1- 12 trajtojn n mnyr t plot dhe n vazhdimsi edukimin e
nxnsit me normat e reja t qytetaris. N veprimtarit e organizuara sipas udhzimeve fmija
aftsohet t njoh rrezikun dhe t mbrohet prej tij, aftsohet t jet tolerant e t gjej rrugn e duhur
per zgjidhjen e konfiktit duke shmangur dhunen, por dhe ketu koncepti i dhunes ne Iamilje lihet si
problematik alternative e temave q do t trajtoj msuesi. Veprimtarit edukative nuk kan pro-
grame integruese pr fmijt t abuzuar nga dhuna n familje. Planet edukative nuk kan objektiva
t vlersuara nga psikologu apo punonjsi social.
27
Sfda me e madhe ne kete Iushe eshte se tekstet qe perdoren ne shkollat tona hartohen nga autore
te pavarur te cilet nuk kane kualifkimin e duhur per te punuar me standartet dhe programet. Tra-
jtimi i temave per dhunen ne Iamilje nuk eshte objektiv i mirefllte i autoreve te teksteve. Shtepite
botuese punojn t pavarura nga institucionet q hartojn standardet dhe programet, kshtu q
krijohet nj hendek n trajtimin cilsor t objektivave. N sistemin e arsimit t detyruar 9 vjear,
niveli i marrjes s njohurive nga tekstet e edukats shoqrore (tekstet baz) nuk e shpreh drejtpr-
drejt dhunn n familje. Familja trajtohet akoma si nj mit i mirkuptimit dhe dashuris njerzore.
N tekstet e reja t hartuara sipas krkesave t standarteve dhe objektivave t programeve ka traj-
time t reja t koncepteve pr familjen, ndarjes s punve n familje, respektimin e t moshuarve,
pranimin e nxenesve me aItesi te kufzuara ne grupet e tyre sociale, marrjen e pergjegjesive dhe
respektimin e t drejtave t tyre. Nprmjet veprimtarive dhe ushtrimeve nxnsi aftsohet t pr-
dore mirekuptimin dhe tolerancen ne zgjidhjen e situatave problematike e konfikteve. Ne shkollat
e mesme dhuna n familje trajtohet n kuadrin e njohurive q merren pr familjen, por jo si nj
grupim temash. Jepen konceptet e familjes, jeta brenda saj, dhuna n familje si dhe ekspozimi i saj
ndaj dukurive negative te shoqerise se hapur, si prostitucioni, pornografa, trafkimi, por nuk i jepen
nxnsit njohuri dhe informacion si nj individ pr tu prgatitur pr jetn n familje dhe zgjidhjen
e problematikave brenda ktij grupimi t rndsishm social. N t gjith sistemin e shkollave, si
ato te pergjithshme dhe te proflizuara perIshire edhe shkollat e proflit te mesuesise ndjehet nevoja
e futjes s literaturs shtes e referuese pr problemet e dhuns n familje.
Kualifkimi i personelit ne shkolla gjithashtu le per te deshiruar. Mesuesit ne pergjithesi jane
t mbingarkuar me detyrime t shumta dhe nuk kan n kontratat e puns klauzola t veanta pr
trajtimin e dhuns n familje n veprimtarit jasht norms msimore. Msuesit shpesh kan de-
fekte n komunikim dhe prdorin dhun verbale ndaj fmijve. Pr m tepr nuk ekziston nj kod
i miratuar i etiks n marrdhniet me fmijt. MASH nuk e ka si objekt parsor t politiks s saj
krijimin e nj sistemi unik pr trajtimin e fmijve t abuzuar nga dhuna n familje. Ajo nuk para-
shikon kualifkimin e administrates se arsimit per problemet e dhunes ne Iamilje dhe nuk ka pro-
jekte t vlersimit t situats e hartimit t propozimeve pr pilotim lokal apo kombtar. QKTA nuk
ka programe trainimi pr dhun n familje sepse kjo dukuri nuk sht trajtuar si objektiv i puns s
tyre. QKAVP nuk ka nj rrjet t dhnash pr dhunn n familje, sepse ky problem nuk sht trajtuar
si objekt i studimeve dhe veprimeve t ktij institucioni. Shrbimi i tyre sht prqndruar n tra-
jnimin e inspektorve t DRA, msuesve t periferis s rretheve t ndryshme t vendit. Shrbime
alternative t ofruara nga shoqatat nuk jan t koordinuara dhe t prhapura me nj efektivitet sipas
zonave te rendesishme, dhe veprimtaria e tyre shpesh kufzohet nga mungesa fnanciare.
Tradicionalisht, shkolla nuk sht par n trsin e saj si nj institucion i edukimit, por anon
m shum nga procesi i pajisjes s nxnsve me njohuri msimore. Si e till, drejtoria dhe bordi i
shkolls nuk e trajtojn me prparsi dhunn n familje, n veprimtarit edukative dhe shrbimet
q ofron shkolla. Planet e veprimtarive vjetore t puns edukative n shkolla pr dhunn n familje
nuk shihen si prijoritete apo t trajtohen si nj detyrim pr tu zbatuar nga msuesit n procesin
msimor edukativ 2 or n vit. Ndihma e tyre bhet e dukshme vetm n situatat ekstreme, kryesisht
n forma kshillimi individual t shkputura, ndihma ekonomike, apo partneriteti mes nxnsve.
Drejtoria e shkolls nuk ka nj protokoll t paraqitjes s situats pr rastet e fmijve t dhunuar.
Aktualisht shkolls i krkohet t marr prgjegjsi pr shrbimet q ofron, por asaj i mungojn
kapacitetet njerzore. N baz t SKZHAP shkolla nuk mbshtetet me legjislacionin e duhur pr
manaxhimin e fondeve dhe pjesmarrjen e komunitetit n hartimin e politikave pr t prmirsuar
shrbimet q ajo ofron, kshtu q shkolla punon me rekomandimet q i drgon MASH.
Rojet, shrbimi sanitar nuk kan trajnime pr t vzhguar sjelljen e mbrojtjen n mjedise t tjera
t shkolls t fmijve viktima t dhuns.
28
Dhnia e ndihms me fokus parandalimin. Nje nder sfdat e shendetit publik shqiptar eshte
adresimi i dhunes brenda Iamiljes si eshtje e shendetit publik.
20
Perve demtimeve fzike dhe
traumes se menjehershme te shkatuar nga abuzimi, dhuna ne Iamilje kontribuon ne nje numer
problemesh shendetesore kronike, duke perIshire depresionin, abuzimin me alkool dhe substanca
te tjera, dhe shpesh kufzon aItesine e vajzave dhe grave per te menaxhuar semundje te tjera kronike
si diabeti apo hipertensioni. Megjithekete, pak perpjekje jane bere per te permiresuar pergjigjen e
kujdesit shendetesor ndaj dhunes ne Iamilje nepermjet politikave publike, edukimit shendetesor
dhe perpjekjeve parandaluese. Ekziston nje hendek kritik ne dhenien e kujdesit per individet e
dhunuar. Shume punonjes te shendetesise i nxjerrin nga spitali apo qendra shendetesore individet e
dhunuar duke evidentuar vetem demtimet qe duhen kuruar dhe duke i derguar keshtu ne shtepi, ne
te njejten situate te demshme qe ishte shkaku fllestar i demtimeve. Kjo ndodh sepse punonjesit e
shendetit kane mungese te theksuar trainimesh dhe mbeshtetje per te identifkuar si duhet, trajtuar
apo reIeruar individet viktima te dhunes ne Iamilje.
Sipas modelit tradicional te sherbimit shendetesor shqiptar, mjeket nuk kane detyrimin ligjor te
pyesin pacientet dhe te shenojne ne regjistrat e pacienteve shkakun e demtimeve, plagosjeve, Irak-
turave qe ata/ato paraqesin. Si rezultat, mjeket kurojne 'simptomen fzike, ndersa dhuna qe Ishihet
pas kesaj simptome mbetet perhere 'e patrajtuar e si rezultat e paadresuar. Vetem 13 e oIruesve te
shendetit pohojne se i dokumentojne rastet e dhunes, nga te cilet vetem 4 shprehen se dokumento-
jne jo vetem rastin por edhe shkakun e dhunes. Pra, regjistrimet qe u behen pacienteve lidhen vetem
me protokollimin e diagnozes dhe te dhenave personale. Shkak per kete, pervec mungeses se dety-
rimit me ligj per te dokumentuar rastet e dhunes, mungeses se protokollit te qarte dhe mungeses se
njohurive mbi vlerat e dokumentimit, eshte edhe mugesa e shprehive te qarta dhe proIesionale per ta
trajtuar kete ceshtje delikate me pacientin pa e vene ne rrezik ate (SHKPS, 2006).
Punonjesve te shendetesise u mungojne ndergjegjesimi dhe shprehite baze per te kapercyer bar-
rierat personale ndaj eshtjes se dhunes ne Iamilje. Sipas nje studimi te Shoqates Kombetare te Pu-
nonjesve Sociale (2006), qe perIshin rrethet Diber, Shkoder, Pogradec, Tirane dhe Vlore, oIruesit
e shendetesise jane te paqarte ne lidhje me qendrimin ndaj dhunes me baze gjinore. Te pyetur me
shkrim, 37 e tyre e quajne dhunen nje eshtje te brendshme te Iamiljes, ndersa ne diskutime te
hapura ata e kundershtojne kete, duke e konsideruar ate si eshtje te te gjithe shoqerise (SHKPS,
2006). Ne Kodin e Deontologjise Mjekesore (Kalaj, 2001) nder Detyrat e Pergjithshme te Mjekut,
ne nenin 8 citohet '.nese mjeku konstaton se personi (me heqje lirie) ka pasur keqtrajtim, pas
miratimit te ketij Iakti nga i interesuari, mjeku duhet te inIormoje autoritetet ligjore. Ndersa nder
Detyrat ndaj te Semureve, ne po kete Kod, ne nenin 43 citohet 'Kur gjate vizites konstaton se
Iemija eshte keqtrajtuar, ai duhet te marre masat e nevojshme per mbrojtjen e Iemijes. Kete ai duhet
ta kryeje me kujdes e maturi, por nese e gjykon te arsyeshme sidomos per Iemijet nen moshen 15
vjec, ai duhet te njoItoje autoritetet kompetente. Ne kete Kod nuk parashikohet si detyre e mjekut
trajtimi i vecante i pacienteve /viktima te dhunes ne Iamilje. Edhe ne rastin e siperpermendur te
keqtrajtimit te Iemijeve nuk specifkohet keqtrajtimi nga anetaret e Iamiljes e per me teper, mbetet
'ne doren/ gjykimin e mjekut e nuk shihet si detyrim raportimi i viktimave ne autoritetet kompe-
tente. Akoma me shume, nuk percaktohen qarte 'autoritetet kompetente.
1.1.7.2 Nismat e Ndrmarra dhe Problemet n Drejtsi dhe Mbrojtje
Ne procesin e demokratizimit te jetes Iamiljare dhe shoqerore, nje rol te rendesishem luan siste-
mi ligjor dhe ai i drejtesise me qellim qe t`u oIrohet Iamiljeve mbeshtetja e nevojshme, per te
parandaluar dhe mbrojtur nga keqtrajtimi anetaret e saj si dhe per te ruajtur qendrueshmerine e saj.
20
Strategjia AIatgjate e Zhvillimit te Sistemit Shendetesor, 2004.
29
Siguria e te gjithe anetareve te Iamiljes duhet t jet prioritet i veprimtarise se gjykates, i mena-
xhimit te rastit, i veprimtarise se prokurorise, veprimtarise se avokatit, policise, etj.
Kuadri ligjor i plote ose jo i tille, organet qe Iormojne sistemin e drejtesise, me pengesat,
(mos)koordinimet, strukturat, mentalitetet qe ekzistojne brenda tyre, ndikojne ne menyre te drejt-
perdrejte dhe indirekte jeten e shume viktimave dhe dhunuesve. Arritja e standardeve te paanesise,
pavaresise dhe proIesionalizmit ne sistemin e drejtesise shqiptare, ku 'pushteti i kujtdo qoIte varet
vetem nga sa ligji te jep pushtet dhe te drejte, ku i jepet Iund (ri)sakrifkimit dhe (ri)viktimizimit
te viktimave te dhunes ne Iamilje, eshte nje detyrim ligjor, mision moral e kontribut qytetar i ketij
sistemi, ne menyre qe te mbrohen te drejtat e asaj kategorie qe i jane cenuar padrejtesisht.
'Analiza e sistemit te drejtesise tregon se besimi i publikut nw Shqiperi per kete sistem eshte
i ulet
21
. Pra, reIormat ne sistemin e drejtesise, ate ligjor dhe me gjere, ende nuk i kane siguruar
publikut sherbimin e atij standardi qe ky i Iundit kerkon prej sistemit ligjor dhe gjyqesor ne vendin
tone. Kur dhuna ne Iamilje perIorcohet nga pasiguria per shkak te mungeses se ligjit ose qendrime-
ve te sistemit te drejtesise edhe shpresat per restaurim dhe demokraci shuhen. Shkallezimi i dhunes
brenda Iamiljes shqiptare deri ne marrjen e jetes se njerezve te aIert, apo deri ne uarjen e tyre ne
vetevrasje eshte bere me te vertete dukuri shqetesuese
22
per te gjithe shoqerine dhe veanerisht per
organet e zbatimit te ligjit.
1.1.7.2.1 Prmbledhje e gjetjeve kryesore nga analiza e kuadrit ligjor
Kushtetuta e Republikes se Shqiperise sanksionon mbrojtjen e te drejtave dhe lirive te individit
dhe ndalimin e diskriminimit. Gjithashtu ajo parashikon mbrojtje te veante te Iamiljes, Iemijeve,
te rinjve, grave shtatzena dhe nenave te reja. Po ashtu, instrumenta te rendesishme nderkombetare,
te ratifkuara nga vendi yne, si Konventa per Eliminimin e te Gjitha Formave te Diskriminimit ndaj
Gruas, Konventa per te Drejtat e Femijes, Konventa Kunder Tortures dhe Trajtimit ose Denimit
Mizor, njerezor a Degradues vendosin detyrime mbi shtetin shqiptar per permbushjen e disa stan-
dardeve, duke iu oIruar individeve (edhe brenda Iamiljes) mbrojtje te pershtatshme nga dhuna. E
njejta gje mund te thuhet edhe per nje sere konventash te Keshillit te Europes.
Megjithate, kuadri ligjor per dhunen ne Iamilje paraqitet ende i paplotesuar:
Kodi Penal:
Mungon dhuna ne Iamilje si rrethane cilesuese (specifke) ne vepra te veanta, si marredheniet
seksuale me dhun, rrahja dhe veprat e tjera t dhunshme, vrasja, plagosjet, fyerja, etj.
Mungojn dispozita pr mbrojtjen e fmijve nga dhuna, abuzimi por edhe neglizhenca e
antarve t familjes.
Mungojn disa dispozita q ndalojn/ndshkojn vendosjen e fmijve n situata t tilla ku ata
mund t bhen dshmitar t dhuns (gj q ndonse trthorazi, i dmton mjaft ata n zhvillimin
e tyre normal dhe ne mireqenien fzike e psikologjike)
Politikat e dnimit nuk kan ashprsin e duhur ndaj dhuns n familje. Gjithashtu, nuk parashi-
kohen disa dnime alternative q jan m t prshtatshme pr rastet e dhuns n familje.
Nuk ka parashikime t veanta pr mbrojtjen e familjarve t moshuar nga dhuna, abuzimi dhe
neglizhimi.
21
Analize e sistemit ligjor ne Shqiperi, Tirane: OSBE, 2004.
22
(Iq32,39 QNLQ 'per nje zbatim sa me te mire te ligjit...).
30
Kodi i Procedures Penale
Ndjekjen e disa veprave penale, Kodi i Procedurs Penale e lidh vetm me nismn e viktims,
duke krijuar prshtypjen dhe duke dhn mesazhin e gabuar se dhuna n familje nuk sht aq e
rndsishme sa shteti t investohet vet (kryesisht) por sht nj shtje private mes palve.
Gjithashtu KPP nuk ndjek politikn e mospushimit t shtjes kur ankuesi trhiqet nga procesi.
Duke qen se n rastet e dhuns n familje ndodh rndom q viktima t trheq kallzimin
nga frika dhe presionet, KPP duhet t parashikoj dispozita q lejojn prokurorin t vazhdoj
ndjekjen penale edhe kur viktima trhiqet ne rastet e dhunes ne familje.
Po kshtu, duhen ripar dhe sqaruar m mir dispozitat q rregullojn dhe koordinojn ngritjen
e padis civile brenda procesit penal.
Kodi Civil
Nuk ben parashikime te veanta per rastet e dhunes ne Iamilje qe t`i sigurojne viktimes mundesi
eIektive per shperblimin e saj per demin moral dhe material te pesuar.
Kodi i Familjes
Neni 62 i Kodit t Familjes krijon mundsin e largimit nga banesa t bashkshortit dhunues,
duke nnkuptuar vetm dhunn mes bashkshortve dhe jo edhe dhunn ndaj pjestarve t tjer
t familjes. Deri me tani kjo dispozit ka qen e pashoqruar me dispozita t nevojshme pro-
cedurale q t rregullonin mnyrn se si do t merrej kjo mas, kohzgjatjen e saj, etj, por kto
mangsi po adresohen nga ligji i ri pr dhunn n marrdheniet familjare.
Mungojn proedura t veanta dhe m t thjeshtuara pr zgjidhjen e martess pr shkaqe t
dhuns.
Po ashtu, nuk ka rregullim t veant pr pasojat q mund t sjell dhuna n familje pr ushtri-
min e prgjegjsis prindrore, lnien e fmijs njrit prind pr rritje dhe edukim, t drejtn e
vizits apo t banimit, etj.
1.1.7.2.2 Prmbledhje e gjetjeve kryesore nga analiza e sistemit t drejtsis
Pushteti gjyqsor
23
Nga analiza e roleve, pergjegjesive dhe Iunksionimit te gjyqesorit, problemet e evidentuara me
poshte jane me te rendesishmet per dhunen ne Iamilje:
Ndonese ekzistojne mundesite kushtetuese, ne Shqiperi ende nuk eshte krijuar nje gjykate e
specializuar per te miturit, por me dekretin Nr. 5351 dt.11.06.2007 te Presidentit jane krijuar
Seksione te veanta penale per gjykimin e te miturve prane Gjykatave te Rretheve Gjyqesore.
Gjyqtaret shqiptare kane kompetence te shqyrtojne te gjitha eshtjet penale, civile, adminis-
trative, tregtare, Iamiljare si dhe do eshtje tjeter te percaktuar me ligj. Megjithate eshte me
rendesi ndarja e brendshme ne gjykata dhe specializimi i gjyqtareve te veante per trajtimin e
rasteve te dhunes ne Iamilje.
Ka nje besim te kufzuar te publikut te veprimtaria dhe autoriteti i gjyqesorit. Nuk kane mun-
guar akuzat per korrupsion, zvarritje te gjykimeve, jotransparence, mungese proIesionalizmi te
gjyqtareve etj.
23
Ligji nr.8436, date 28.12.1998 'Per organizimin e pushtetit gjyqesor Republiken e Shqiperise
31
Punonjesve te administrates se gjyqesorit u mungojne trajnimet e posame per pritjen, orienti-
min dhe trajtimin e viktimave te dhunes ne Iamilje.
Qytetaret nuk jane te mireinIormuar per menyren e Iunksionimit te pushtetit gjyqesor dhe te
drejtat e tyre. Keshtu, ne vend qe t`i drejtohen gjykates, ata e paraqesin ankesen e tyre ne Mini-
strine e Drejtesise, duke humbur keshtu edhe aIatet e ankimit ne nje organ me te larte gjyqe-
sor. Gjithashtu mungojne Iormularet e gatshem dhe te thjeshte qe mund te lehtesojne aksesin e
qytetareve ne sistemin e drejtesise.
Mungojne statistikat e qarta, te hollesishme ose te besueshme qe vijne nga gjyqesori lidhur me
rastet e dhunes ne Iamilje ne pergjithesi dhe asaj te ushtruar ndaj/prej Iemijeve, ndaj/prej te
moshuarve dhe grave. Mungon edhe nje sistem i unifkuar i raportimit te statistikave qe duhet te
permbajne te dhenat e meposhtme:
Numrin e rasteve te dhunes ne Iamilje te paraqitur perpara gjykates dhe numrin e vendimeve te
dhena ne gjykata lidhur me to.
Kohen mesatare per trajtimin e rastit deri ne vendimin perIundimtar.
Ekzekutimin ose jo te vendimit.
Numrin e gjyqtareve te trajnuar mbi dhunen ne Iamilje, etiken, te drejtat e njeriut, menaxhimin
e rastit te dhunes, etj.
Numrin e staft administrativ te trajnuar.
Duke munguar statistikat, mungojne njekohesisht edhe studimet per eIektivitetin e denimeve
dhe vendimeve te dhena nga gjyqesori per te luItuar dhunen ne Iamilje, gje qe e ben te pamundur
nderhyrjen e sakte dhe te mireinIormuar per permiresime te mundshme.
Arsyetimet e vendimeve gjyqesore rezultojne te jene te ceketa, pa analiza te qarta te Iaktit dhe
te shkaqeve te dhunes ne Iamilje. Si ne vendimet penale, ashtu edhe ato civile e Iamiljare ka
nje skematizem te theksuar. Argumentet e gjykates duhet te jene me te thelluara dhe jo te nje
rutine te pergjithshme pasi ato kane mundesi te luajne edhe rolin shpjegues dhe edukues dhe te
brumosin idene, si per publikun, ashtu edhe per palet e interesuara, e vecanerisht per dhunuesit
se dhuna ne Iamilje eshte e patolerueshme dhe e denueshme nga sistemi i drejtesise.
Pervoja ne eshtjet penale ka treguar se jo gjithnje masa e denimit ka qene ne perputhje me
rendesine e vepres dhe rrethanat lehtesuese e renduese nuk jane zbatuar drejt. Mosndshkimi i
dhunuesve i bn viktimat n prgjithsi dhe ato t zonave rurale n veanti m t larguara
nga sistemi i drejtsis.
Nderkohe, ndonese rrahja, plagosja, e te tjera Iorma te dhunes fzike dhe psikike parimisht per-
bejne vepra penale dhe jane te ndeshkueshme, eshte vene re se nese ato perIshijne anetare te
Iamiljes, nga praktika gjyqesore dhe ajo e proIesionisteve te ligjit, nuk trajtohen me seriozitetin
e duhur.
Ndersa realiteti paraqet raste te abuzimeve te prinderve ndaj Iemijeve, ne praktiken gjyqesore
raste te tilla vihen re shume pak pasi Iemija e ka te veshtire te denoncoje prindin si dhunues. Nga
ana tjeter njohuri te specializuara lidhur me metodiken e gjykimit, teknikat e pyetjes se te mi-
turve qe jane pjese e dhunes ne Iamilje, ne perputhje kjo me veorite moshore dhe psikologjike
jane ende te kufzuara.
Edhe ne rastin e Iemijeve dhunues vihen re keqperdorime te masave shtrenguese ligjore te cilat
mund te shkaktojne pasoja te renda psikologjike, morale, fzike per te miturin.
Gjyqtaret duhet te garantojne qe rregullat e procedures te parandalojne pyetjen poshteruese dhe/
ose te paautorizuar per viktimat apo deshmitaret e dhunes ne Iamilje, me qellim qe te reduktohen
32
eIektet traumatike te procedimit apo riviktimizimi i te demtuarve nga dhuna ne Iamilje.
InIrastruktura baze dhe sherbimet jane pergjithesisht te pamjaItueshme. Gjykimet ende ndodh te
behen ne kushte te papershtatshme. Ka mungese te inIrastruktures mbrojtese ose mos garantimit
te masave mbrojtese per viktimat e dhunes ne Iamilje por edhe te vete gjyqtareve, gjate procesit
te hetimit dhe gjykimit.
Nje mangesi kryesore qe vihet re eshte moskoordinimi ndermjet strukturave. Mungojne mar-
reveshjet nderinstitucionale qe sigurojne mbrojtje shume disiplinore te viktimave te dhunes ne
Iamilje dhe unifkim te sherbimeve. Te tilla mund te jene ato me policine, sherbimet e urgjences
(ambulancat), mjekesine ligjore, psikiatrine ligjore, spitalet, pushtetin lokal (per mundesite e
strehimit dhe sherbimet e tjera sociale), avokatine (per ndihme ligjore, keshillime dhe mbrojtje
Ialas), OJF-te. Rritja e eIektivitetit dhe efiences se sistemit te drejtesise eshte e lidhur ngushte
me nivelin e bashkepunimit midis gjyqesorit dhe strukturave te tjera qe zbatojne vendimet dhe
ligjet te tilla si prokuroria, policia dhe policia gjyqesore, permbarimi, etj.
Ministria e Drejtsis
Ve rolit te posaem qe Ministria e Drejtesise duhet te flloje te luaje seriozisht ne drejtim
t harmonizimit t legjislacionit ton q lufton dhe parandalon dhunn n familje vihen re edhe
mangsit e mposhtme:
Drejtoria e Legjislacionit dhe Ndihmes ligjore (pjese e Drejtorise se Pergjithshme te Kodif-
kimit), ende nuk ka nj studim lidhur me drejtsin dhe legjislacionin n rastet e dhuns n
familje.
Prane Drejtorise se Drejtesise per te Miturit, e cila kujdeset dhe bashkerendon veprimtarite
per mbrojtjen e te drejtave dhe te interesave te ligjshme te te miturve ne Iushen e drejtesise, si
dhe per edukimin ligjor dhe parandalimin e shkeljeve te ligjit nga te miturit, nuk ka statistika
te qarta, te ndara ne grupmosha. Kjo e ben te veshtire hartimin e politikave per parandalimin e
kriminalitetit ne keto grupmosha, mbrojtjen e te drejtave te te miturve, etj.
Ministria e Drejtesise ende nuk ka nxjerre akte nenligjore lidhur me mireIunksionimin e Institu-
tit te Mjekesise Ligjore te cilat do te bejne te mundur:
o Permiresimin e punes se eksperteve mjeko-ligjore, me qellim qe ata te disponojne akte eksper-
timi edhe me kerkesen e te demtuarit akuzues ne rastet e veprave penale qe nuk ndiqen kryesisht
(shume prej tyre lidhen me dhunen ne Iamilje). Aktualisht viktimave te dhunes u nevojitet nje
autorizim nga policia ose prokuroria per te kryer ekspertimin mjeko-ligjor, gje qe e zgjat proce-
duren ne dem te viktimes.
o Rimbursimin e shpenzimeve te bera nga viktimat e dhunes ne Iamilje (ne bashkepunim me
Ministrine e Ekonomise dhe Finances).
Kshilli i Lart i Drejtsis dhe Inspektorati i KLD-s
N situatn kur dhuna n familje sht nj shtje shqetsuese dhe kur aksesi i viktimave te
sistemi i drejtsis nuk sht i standardeve q qasen me nivelin europian, KLD duhet t diskutoj
q n vlersimin e aftsive profesionale t gjyqtarve t mbledh t dhna dhe t shqyrtoj edhe
kritere q lidhen me etikn, shkalln e ndjeshmris, shpejtsin dhe mnyrn se si gjyqtari adreson
shtjet e dhuns n familje; t orientoj kontrolle t Inspektoratit t KLD-s ndaj ktyre shtjeve
dhe vendimeve; t rekomandoj edukimin e gjyqtarve me kto shtje, etj.
33
Shkolla e Magjistraturs
Ndonese ne permbajtjen e programit te trajnimit fllestar dhe te atij vazhdues eshtjet e dhunes
n familje kan qen pjes, rekomandohet vazhdimsia e sesioneve dhe ruajtja e periodicitetit
t tyre, pr sa koh dhuna n familje mbetet nj shtje shum serioze, ndaj s cils qndrimet e
sistemit t drejtsis jan ende t brishta. Organizimi i konferencave, takimeve rajonale, duke patur
parasysh edhe specifka te rajoneve te ndryshme te Shqiperise, gjyqeve imituese, berja e studimeve,
prgatitja e moduleve t trajnimit, hartimi i pyetsorve pr njohurit, ndjeshmrin, nevojat dhe
prirjet e sistemit t drejtsis duhet t jet n qendr t vmendjes s Shkolls. Organizimi i ses-
ioneve multidisiplinore me pjesmarrjen e aktorve t tjer t sistemit t drejtsis sht i rnd-
sishem gjithashtu. Shkolla e Magjistratures Iuti per here te pare ne programin e Iormimit fllestar
elemente t dhuns n familje si dhe t barazis gjinore n vitin shkollor 2003-2004. Kshilli
Drejtues i Shkolles ne miratimin e programit te Iormimit fllestar dhe vazhdues duhet t`i meshoje
prfshirjes s temave mbi dhunn n familje me qllim q t sigurohet vazhdimsia.
Prokuroria
Mungojn prokuror t specializuar n shkall vendi n t gjitha shkallt e prokurorive lidhur
me veorit e ndjekjes penale t veprave penale t dhuns n familje dhe trajtimin e viktimave.
Nuk i kushtohet vmendja e duhur veprave penale t tilla si rrahja apo plagosja dhe kjo bhet shkak
q dhuna t ashprsohet aq sa pasohet nga vepra penale t rnda deri me pasoj vdekjen. Masa e
dnimit t propozuar pr fajtorin prgjithsisht rezulton t jet e ult dhe lloji i dnimit jo i pr-
shtatshm. Kall:imet n raport me situatn reale fan t kuh:uara gf q reekton mosbesim tek
ky organ.
Shumica e veprave penale q lidhen me dhunn n familje hyjn n kategorin e atyre q ndiqen
me ankim nga i dmtuari akuzues. Pr kt arsye, kallzimet e tyre nuk regjistrohen n prokurori
dhe i drgohen pr kompetenc gjykats n mnyr t drejtprdrejt. (fq.17 QNLQ pr nj zba-
tim sa m t mir t ligjit...) Ndonse prokuroria ka pr detyr t vr n dijeni opinionin publik
pr veprimtarin q kryen, asaj nuk i lejohet t jap t dhna q dmtojn procesin e hetimeve, q
cenojn dinjitetin dhe jetn private t personave, q cenojn t drejtat e t miturve dhe moralin
publik. Trajnimi me kto shtje si edhe ato q kan t bjn me aftsit prfaqsuese t prokurorit
n salln e gjyqit jan ende t pakta. Konstatohen njohuri t pamjaftueshme lidhur me procedimin
n rastet kur viktima nuk sht (ka vdekur) ose nuk dshiron q t ankohet.
Policia gjyqsore
Policia gjyqsore kryen hetime mbi veprat penale, nn drejtimin dhe mbikqyrjen e prokuroris.
Organizimi i strukturave te policise gjyqesore eshte i nderlikuar dhe nuk jane te qarta lidhjet e
policise gjyqesore me strukturat e tjera te policise. Operativiteti i policise ka ende nevoje per me
shume diskrecion (miratimi nga prokurori per veprimet hetimore lidhur me situatat e dhunes ne
Iamilje te jete me i qarte). Mungon nje sektor qe te merret me eshtjet e dhunes ne Iamilje.
Organet e policise nuk jane te qarta lidhur me detyrimin per mbeshtetjen e mbrojtjen qe duhet
te oIrojne ndaj viktimave te dhunes ne Iamilje. Trajnimi i policise me te drejtat e njeriut, etiken,
sjelljen proIesionale, dhunen ne Iamilje eshte ende nje eshtje qe nuk eshte permbushur ne stan-
dardin dhe masen e duhur.
Dokumentimi i Iakteve kriminale nga policia gjyqesore le per te deshiruar dhe kjo ka bere qe
ndonese ka pasur nje numer te konsiderueshem kallezimesh, eshte vendosur mosfllimi i pro-
cedimit (Iq33 QNLQ 'per nje zbatim sa me te mire te ligjit...). Prane policise gjyqesore nuk
ekzistojne rregjistra te veante qe te permbajne te dhena te hollesishme statistikore per viktimat
e dhunes qe paraqiten prane policise gjyqesore dhe organeve te policise ne pergjithesi.
34
Njohurite e policise gjyqesore lidhur me cilesimin e nje vepre si penale nuk jane ne standardin
e duhur, gje qe shkakton gjithashtu eIektin e mesiperm.
Mungojne protokollet e qarta proceduriale per hapat qe duhet te ndjeke policia dhe policia gjy-
qesore kur ndeshen me raste te dhunes ne Iamilje.
Mungojne marreveshjet e bashkepunimit midis policise gjyqesore, policise dhe strukturave te
tjera qeveritare e joqeveritare qe oIrojne sherbime ndaj viktimave.
Zyra e prmbarimit
Nuk ka trajnime t prmbaruesve lidhur me bashkpunimin me prokurort, gjyqtart dhe po-
licin dhe prgjithsisht mungojn marreveshjet e bashkpunimit mes strukturave.
Viktimat e dhuns nuk jan t prjashtuara nga pagesat n rastet e ekzekutimit t vendimeve q
lidhen me dhunn n familje.
Ka vonesa n veprimtarin e prmbarimit ose mosprmbushje t urdhrave t ekzekutimit gj q
n rastin e dhuns ne familje mund t sjell pasoja n jetn e viktims.
Adihma ligjore dhe avokatia
Legjislacioni q siguron t drejtn e mbrojtjes ligjore sht i nj niveli t mir, por zbatimi i tij
has n vshtirsi. Kjo vjen si rrjedhoj e mungess s akteve nnligjore, por edhe e shkaqeve sub-
jektive q n t vrtet cnojn efektivitetin e s drejts s mbrojtjes. Ndihma ligjore falas prgjith-
esisht i jepet asaj kategorie te personave te cilet kane mundesi te kufzuara ose jane ne pamundesi
pr t prballuar shpenzimet pr zgjidhjen e problemeve ligjore. Me miratimin e ligjit t ri kundr
dhuns ne familje viktimave t saj u sigurohet ndihm ligjore falas. sht me rndsi n kt pik
zbatimi i ksaj dispozite t re.
Ndrkoh, sht e domosdoshme q pr efektivitetin e mbrojtjes s ushtruar prej avokatve (pa-
varsisht nse sht fjala pr mbrojtjen falas ose jo) t minimizohen ose eliminohen probleme q
kan t bjn me etikn profesionale, t tilla si: heqja dor nga mbrojtja gjat procesit, mungesa
e profesionalizmit, mosparaqitja n seanca t ndryshme gjyqsore, zvarritjet, etj.
Nf koorainim m i mir miais gfykatave ahe prokurorive (kto caktojn mbrojtsin falas) nga
njra an dhe dhomave vendore t avokatis n rrethe nga ana tjetr krkohet pr t rritur cilsin
e prfaqsimit ahe t mbroftfes s viktimave t ahuns n familfe. Kjo do t krkoj prgatitfen e
listave t avokatve falas t cilt fan me prgatitfe t lart profesionale n eshtfet e ahuns n
familfe ahe venaosfen e ktyre emrave n aispo:icion t gfykats ahe t prokuroris.
Rndsia dhe vshtirsia q paraqesin shtjet e dhuns n familje krkofn nf shkall t lart
t prgatitfes profesionale t avokatve, prohli:imit ahe prvofs s atyre q caktohen pr mbroftfe
t tilla. Deri tani ksaj pjes t prgatitjes profesionale t avokatve nuk i sht kushtuar rndsia
e duhur. Edhe niveli i profesionalizmit t avokatve te rretheve t ndryshme sht i ndryshm. N
kto kushte hartimi i programeve, moauleve ahe kalenaarve t aetafuar t trafnimit pr sta:hiert
pr avokat ahe atyre q ushtrofn profesionin n prgfithsi, sht aetyr imeaiate e Kshillit te
Prgfithshm te Dhoms Kombtare te Avokatis.
Kshilli Drejtues i Dhoms se Avokatis t prcaktoj n rubrikn e pyetfeve t kualihkimit t
kanaiaateve pr avokat rast pas rasti eahe rubrika q liahen me veorit e mbroftfes s viktimave
t ahuns n familfe kryesisht t fmifve, grave ahe t moshuarve, ngritfa e padis civile brenda
procesit penal, etj.
35
Ndihma ligjore pr viktimat e dhuns n familje ofrohet edhe prej OJF-ve q veprojn n kt
Iushe. Madje disa prej tyre kane oIruar nje sherbim shume te kualifkuar. Ndermjet tyre permendim
kryesisht Qendrn pr Nisma Ligjore dhe Qytetare (ish-Qendrn Avokatore pr Grat), Kliniken
Ligjore pr t Miturit, Qendren pr Mbrojtjen e t Drejtave t Fmijve n Shqipri, etj. Mbshtetja
e ktyre shrbimeve dhe qendrave prej shtetit sht n funksion t rritjes s aksesit n sistemin e
drejtsis. sht detyr e shtetit q t prgatis procesin e licencimit dhe t mbshtes OJF t licen-
cuara per mbrojtjen Ialas te viktimave si dhe te parashikoje perjashtimin e tyre nga detyrime fnan-
ciare kundrejt tatimeve n favor t arks s shtetit. Nj koordinim i sesioneve trajnuese me avokat
t OJF-ve q ushtrojn mbrojtje ligjore lidhur me praktikat m t mira sht i rekomandueshm.
Ministria e Brendshme. Policia e shtetit. Shkolla e policis
N nivel qendror nj prej strukturave q lidhet m ngusht me shtjet e dhuns n familje sht
Sektori Pr Mbrojtjen e t Miturve dhe Dhunn Familjare n Drejtorin e Prgjithshme t Poli-
cis n Ministrin e Brendshme. N nivel qarku funksionojn 12 Drejtorit e Policive n Qarqe.
Policia ende nuk e luan ne menyre proIesionale rolin e saj ne parandalimin e Ienomenit te dhu-
nes ne Iamilje si edhe ne identifkimin, regjistrimin, ndjekjen dhe zgjidhjen e konfikteve te
ndryshme qe shoqerohen apo pasohen me perdorimin e dhunes ne Iamilje. Mungojne analiza
lidhur me pergjegjesite dhe rolin parandalues qe mund te luaje policia ne rastet e krimit brenda
Iamiljeve dhe te vetevrasjeve.
Emergjent eshte krijimi i nje sistemi te reIerimit dhe menaxhimit te rastit te Iemijeve te dhunuar,
te grave,e te moshuarve ne te gjitha nivelet e policise.
Ende ka standarde jo te kenaqshme ne oIrimin e sherbimit policor prej strukturave perkatese.
Nuk jane te qarta menyrat se si policia do te mbaje nen kontroll individe dhunues dhe Iamilje te
rrezikuara nga dhuna.
Mungojne manuale qe ne menyre te thjeshte dhe operative te tregojne veprimet procedurale te
policise pas marrjes dijeni per nje veprim te dhunshem brenda Iamiljes, protokollet e komuni-
kimit me shpejtesi me prokurorine dhe sherbimet e tjera multidisiplinore ne mbrojtje te vik-
times. Nuk ka marreveshje te bashkepunimit per kete qellim midis strukturave te policise, OJF,
sherbimin shendetesor, arsimin, median, etj.
Nuk jane te qarta detyrat me eIekt parandalues qe duhet te kryeje inspektori i policise kriminale
dhe i zones pas reIerimit te vepres penale ne prokurori per parandalimin e mundshem te thellimit
te konfiktit, i cili mund te behet shkak per kryerjen e nje vepre tjeter penale.
Ende nuk ka nje numer teleIoni evident publik ku qytetaret te mund te denoncojne dhunen ne
Iamilje.
Pergjithesisht punonjesit e policise nuk jane te trajnuar ne menyre specifke per te trajtuar seri-
ozisht dhe ne menyre proIesionale rastet e dhunes ne Iamilje. Masat disiplinore duhet te perI-
shijne edhe rastet e neglizhences lidhur me dhunen ne Iamilje. Riviktimizimi prej policise eshte
nje dem i pariparueshem.
Treguesit e rekrutimit te punonjeseve Iemra ne strukturat e kesaj policie si edhe i punonjesve
sociale prane komisariateve te policise per te mbeshtetur ne menyre proIesionale nje te dhunuar
duket se ende jane te kufzuara.
Deri tani nuk ka pasur nje evidentim apo statistike periodike qe te reIeroje rastet e paraqitura
para policise lidhur me dhunen ne Iamilje. Megjithate, si rezultat i ndihmes se huaj ne strukturat
e policise po ngrihet sistemi i regjistrimit te kompjuterizuar TIMS, ne te cilin do te kene akses
te pakufzuar te gjithe punonjesit e policise si dhe akses te kufzuar prokuroret dhe gjyqtaret.
36
Sistemi i raportimit TIMS do te permbaje te dhena edhe per dhunen ne Iamilje. Me kete rast
eshte me rendesi trajnimi i ofcereve te policise per perdorimin e sistemit si dhe hartimi i akteve
nenligjore (udhezimeve) per te dhenat qe duhen perIshire detyrimisht ne sistem.
Aoteria
Nuk parashikohen shrbime falas pr noterizimin e akteve n interes t viktimave t dhuns n
familje me pamundsi ekonomike. Trajnimet e notereve lidhur me shtje t ndryshme t etiks
proIesionale jane shume te kufzuara.
Mjeksia ligjore
Shrbimi i Mjekesise Ligjore ka ende nevoja pr trajnim t specializuar t ekspertve mjekolig-
jore dhe prpilimin e protokolleve pr trajtimin e rasteve t dhuns n familje dhe pr mnyrn
e ekzaminimit; mnyrn e mbajtjes s rekordeve; Ekspertet duhet t pajisen edhe me paketn e
mjeteve t duhura pr ekzaminimin e rasteve t dhuns n familje; duhen hartuar udhzime pr
mbajtjen e statistikave dhe duhen prfunduar marrveshjet e bashkpunimit me shrbimet e tjera
q u ofrohen viktimave.
Fakultetet e Drejtsis. Shkollat Pasuniversitare
Shtimi i numrit te Iakulteteve te drejtesise, kerkon ne menyre imediate unifkimin e standardit
t njohurive n disa lnd dhe n disa nivele ndrmjet t gjitha fakulteteve publike dhe private me
qllim q studentt t ken njohurit e domosdoshme mbi kuptimin e dhuns n familje, format e
shfaqjes s saj dhe qndrimin ligjor ndaj sjelljeve t dhunshme. Jo t gjitha fakultetet kan klinika
ligjore (ose edhe aty ku fgurojne nuk Iunksionojne), te tilla qe te stimulojne pergatitjen e ekipeve te
studentve jo vetm t ditur nga pikpamja teorike por edhe t aft n praktik. Problemi i dhuns
n familje dhe mnyra e adresimit t tij prej sistemit t drejtsis ende nuk prfshihen n programin
e ndonj lnde n shumicn e fakulteteve t drejtesise. Pedagogt dhe studentt duhet t inkurajo-
hen n kryerjen e punimeve shkencore mbi dhunn n familje (universitare dhe pas universitare)
dhe masat pr parandalimin dhe mbrojtjen e viktimave.
1.1.7.3 Nismat e Ndrmarra dhe Problemet n Shrbimet Sociale
Qe ne vitin 1996 ne raportin e tyre 'Dhuna ne Iamilje ne Shqiperi Avokatet per te Drejtat e
Njeriut, rekomandojne se Shteti Shqiptar duhet te perkujdeset per viktimat e dhunes ne Iamilje
duke i oIruar atyre sherbime juridike e sociale.
24
CEDAW, gjithashtu rekomandon se duhet te mer-
ren masa per ndertimin e 'strehezave per grate, dhe Iemijet e dhunuar ne Iamilje si dhe te pergatitet
staf i nevojshem per te adresuar nga pikepamja ligjore dhe sociale viktimat e dhunes ne Iamilje.
Megjith rekomandimet, t vetmet veprime t ndrmarra deri m sot jan artikuj n median e
shkruar dhe elektronike ku denoncohet dhuna n familje, si dhe ngritja e kapaciteteve te disa or-
ganizatave joqeveritare. Grat dhe fmijt e dhunuar brenda familjes nuk kan asnj mundsi pr
te perftuar sherbime, asistence dhe mbeshtetje nga organizatat publike. Megjithese Pushteti Lokal
(PL) ka sektor t arsimit dhe shrbimeve sociale, t cilat e kan pr detyr t merren me dhunn
n familje, procesi i decentralizimit t pushtetit ka br q shum probleme t anashkalohen. Shr-
bimet sociale q ofron PL reduktohen vetm n ndihma ekonomike ose adresim t dhuns n polici,
n ndonj OJF, ose n spital.
24
Amnesty International 2006; Albania: Violence against women in the Iamily is not her shame. http://web.amnesty.org/library/
Index/ENGEUR110052006?open&oIENG-ALB
37
Sherbimi me i specifkuar per te ndihmuar Iemijet e abuzuar nga dhuna ne Iamilje, ende ne nivel
projekt, sht ai i psikologut/punonjsit social. N 140 vende, jan t bashkangjitura pran shkol-
lave shrbime t psikologut, por jo t gjitha kto shrbime kryhen nga profesionist t diplomuar si
t till. Sipas aneksit t drejtoris s kurrikulave t MASH pr Shrbimin Psikologjik n Shkoll
rekomandohet q kt detyr ta kryejn dhe persona t prafrt me detyrn e psikologut, gj e cila
ka sjell uljen e cilsis s puns dhe efektin te fmijt. Kjo detyr, sipas ktij projekti, prqendro-
het ne promovimin dhe zhvillimin mendor e fzik si dhe ndihmesen per rritjen e cilesise se procesit
msimor t msimdhnies e msimnxnies. Sipas ktij rekomandimi puna e psikologut sht e
ndare dhe specifkuar, ndersa per problemet e tjera eshte e rekomandueshme qe te merret punonjesi
social. Per shume raste keto dy detyra jane unifkuar. Staf i sherbimit te psikologut dhe punonjesit
social nuk kan specializime t veanta. Shrbimi social apo mjeksor nuk ka si objektiv t puns
s tyre trajtimin e fmijve t abuzuar nga dhuna n familje.
Megjithse kopshtet e shkollat n t shumtn e tyre jan ristrukturuar, n to nuk jan para-
shikuar mjedise lodhse pr fmijt t abuzuar nga dhuna n familje si: dhomat e qetsis, nj
aneks ngrnieje, dhoma e artit, e lojrave me dor, mjediset e informimit dhe komunikimit. Mjediset
ekzistuese si biblioteka, dhomat e veprimtarive, palestrat, sallat e kompjuterave vihen pak n shr-
bim te tyre. Godinat jane pak te siguruara, rrethimet dhe sistemi i komunikimit nuk jane efkase.
Numri i madh i nxnsve pr klas n disa zona sht tepr shqetsues pr kta fmij.
Sipas raportit t Amnesty International 2006 qeveria shqiptare ka dshtuar n drejtim t mbro-
jtjes ligjore t viktimave t dhuns si dhe n drejtim t ofrimit t shrbimeve sociale pr riintegri-
min e tyre.
1.2 Kuadri Ligjor
1.2.1. Barazia Gjinore
Sanksionimi me ligj i barazis s t gjith shtetasve prpara ligjit, (Neni 18 i Kushtetuts), bn
q burri dhe gruaja, si subjekte t s drejts, de jure t trajtohen njsoj, n mnyr t barabart
dhe si pasoj t ken edhe detyrime t njjta. Barazia prshkon t gjith Kushtetutn dhe ligjet
e tjera. Projekt Ligji pr Barazin Gjinore plotson kuadrin ligjor lidhur me barazin gjinore n
arsim, punsim dhe vendim-marrje. Ai mundson ngritjen e mekanizmave qeveritar n hartimin
e politikave pr barazin gjinore dhe parashikon matjen e ndikimit t ktyre politikave nprmjet
vlersimeve dhe monitorimit periodik.
Nj sr Kodesh t miratuara pas vitit 1995, prmbajn dispozita n mbrojtje t t drejtave t
njeriut dhe sanksionojn parimin e barazis burr-grua. M konkretisht mund t prmendim:
Kodi Civil dhe Kodi i Proedurs Civile, iu njohin grave zotesine juridike qe me lindjen e tyre,
si dhe zotesine juridike per te vepruar me mbushjen e moshes madhore, njesoj si edhe burrave,
psh. te drejten e vendbanimit, te mbajtjes se mbiemrit, te trashegimise, etj.
Kodi Penal dhe Kodi i Proedurs Penale mbrojne ne menyre te barabarte si burrat dhe grate,
por i vendosin pa diskriminim edhe perpara pergjegjesise penale kur ata jane subjekte te veprave
penale.
Kodi i Familjes miratuar ne vitin 2003, iu njeh te drejta te barabarta si burrit edhe gruas qe kane
mbushur moshen 18 vje te lidhin martese lirisht; te ndjekin te njejten proedure per zgjidhjen e
marteses; te kene te drejta dhe detyrime te barabarta ne martese, Iamilje, ne rritjen dhe kujdesin
e Iemijeve, etj.
38
Kodi i Puns iu njeh te drejta te barabarta si burrit dhe gruas per te zgjedhur lirisht proIesionin,
te drejten per shperblim te barabarte per pune me vlere te barabarte; te drejten e pushimeve vje-
tore te paguara; etj.
Ligje te tjera te veanta sigurojne barazine ne Iushen e vendim-marrjes, arsimit dhe Iormimit
proIesional, sigurojne mbrojtje ndaj ngacmimit seksual, mbrojtje te te drejtave riprodhuese, mbro-
jtje permes sigurimeve shoqerore, etj.
Edhe parimi i mosdiskrimimit sanksionohet ne piken 2 Neni 18 i Kushtetuts :Askush nuk
mund te diskriminohet padrejtesisht per shkaqe te tilla si gjinia, raca, Ieja, ... Perdorimi i termit
'gjini krahasuar me 'seks i perdorur ne dispozitat kryesore kushtetuese, tregon per nje hap pozi-
tiv lidhur me perdorimin e koncepteve te kendveshtrimit gjinor, sipas standarteve nderkombetare.
Duke e perdorur me vend kete term, ligjvenesi ka mundesi te hartoje legjislacion mbrojtes per
burrin dhe gruan, duke mos u ndalur me vetem ne aspektin biologjik, por duke i trajtuar ata ne
aspektin social.
Shqiperia eshte anetare e OKB-se qe ne vitin 1955 dhe ka ratifkuar nje numer te madh te Kon-
ventave per te Drejtat e Njeriut, ku per aspektin per te cilin po fasim me e rendesishmja eshte
Konventa 'Per Eleminimin e Te Gjitha Formave te Diskriminimit Kunder Gruas (CEDAW) 1978,
ratifkuar nga Kuvendi i Shqiperise, me Ligjin nr.7767, date 09.11.1993. Kjo Konvente per nga
rendesia njihet edhe si Kushtetuta e Gruas. Shteti Shqiptar sipas detyrimeve qe ka, ka raportuar
prane Komitetit te Konventes ne janar 2003, dhe tani eshte ne Iazen e permbushjes se rekomandi-
meve te bera nga Komiteti i Konventes, sikurse dhe ne pergatitjen e raportit te trete periodik zyrtar.
Shqiperia gjithashtu, aderon edhe ne Protokollin Shtese te kesaj Konvente, me Ligjin Nr. 9052 date
17.04.2003
25
.
1.2.2 Dhuna n familje
Ligji pr Masa ndaj Dhuns n Marrdhniet Familjare. Miratimi dhe hyrja ne Iuqi e ketij
ligji eshte nje hap i rendesishem drejt plotesimit te kuadrit ligjor ne Iushen e dhunes ne Iamilje.
Ky ligj ka dy drejtime te rendesishme: Se pari ai sanksionon organet shteterore qe kane detyrime
dhe kompetenca per t`iu pergjigjur dhunes ne Iamilje. Se dyti, ligji i ri i jep mundesi gjykatave te
leshojne urdhra mbrojtjeje kunder dhunuesit, nje mekanizem shtese ne mbrojtje te viktimave te
dhunes ne Iamilje. Sfde per zbatimin e ketij ligji mbeten plotesimi i tij me kuadrin nenligjor dhe
mbeshtetja e pershtatshme buxhetore
1.3 Mekanizmat Institucional q Sigurojn Barazin Gjinore n
Shqipri.
1.3.1. Mekanizmi qeveritar q siguron barazin gjinore.
Ligji Nr. 9198 dt.01.07.2004 Pr barazin gjinore n shoqri, pas ndryshimeve q psoi n
shkurt 2006, prcakton si autoritet prgjegjs pr shtjet e barazis gjinore Ministrin e Puns,
shtjeve Sociale dhe Shanseve t Barabarta.
Vizioni i qeveris s re demokratike pr prparimin e gruas dhe arritjen e barazis gjinore bri q
t prfshihen kto shtje n politikat e saj si prioritete t rndsishme, duke vn theksin n fuqiz-
imin e mekanizmit qeveritar. Pr kt, n Ministrin e Puns dhe shtjeve Sociale e Shanseve t
25
Per nje pershkrim me te hollesishem te legjislacionit, ju lutemi reIerohuni tek Aneks 1 i kesaj strategjie.
39
Barabarta u krijua Drejtoria e Politikave t Shanseve t Barabarta. Kjo Drejtori ka si mision kryesor
t sajin: formulimin ahe :hvillimin e politikave pr nxitfen e bara:is n fusha t tilla si, bara:ia
gfinore, bara:in/ pabara:in n aftsi, problemet e pakicave etnike, etno- kulturore ahe gfuhsore,
pabara:in moshore, at bre:ore e racore etf . N veanti pr shtjet e barazis gjinore Drejtoria
ka pr qllim: t nxis bara:in gfinore ahe nf pfesmarrfe t gfer t gruas n fetn ekonomike,
politike e kulturore t venait.
Detyrat e Drejtoris pr shtjet e barazis gjinore jan:
Te Iormuloje politika per shanse te barabarta te Iokusuara ne perspektiven e barazise gjinore
dhe mbrojtjen e te drejtave te kategorive te tjera te shoqerise si jane te permendura edhe ne
misionin e saj.
Te propozoje nisma per studim dhe analiza ne Iushen e gjithe games te politikave per shanse te
barabarta dhe shIrytezimin e ketyre studimeve ne proesin e politikave te zhvillimit.
Te hartoje akte ligjore te nevojshme per arritjen e barazise ne Iusha te ndryshme dhe te zbatoje
e monitoroje dispozitat e ligjit per barazi dhe rregulloret e miratuara ne baze te tij.
Te mbikqyre zbatimin e marrveshjeve dhe akteve nderkombetare me Iushen qe mbulon, te cilat
miratohen nga Qeveria.
Te bashkepunoje me organizatat jo-ftimprurese te cilat jane aktive ne Iushen e shanseve te
barabarta.
Te koordinoje punen per pergatitjen e Programeve Kombetare per shanse te barabarta per kat-
egorite e popullsise qe mbulon objekti i Drejtorise se Politikave te Shanseve te Barabarta.
Krijimi dhe Iuqizimi i rrjetit te pikave te kontaktit ne nivel ministrie dhe ne preIektura, ka bere te
mundur perIshirjen e politikave gjinore ne politikat qeveritare, gje qe do te ndikoje ne permiresimin
e situates se barazise gjinore ne nivel kombetar.
N nivel parlamentar, brenda Komisionit Parlamentar te Punes dhe eshtjeve Sociale, Iunk-
sionon Nenkomisioni per Minorenet dhe Shanset e Barabarta, i cili sipas problematikes qe mbulon
shqyrton dhe ndermerr inisiativa ligjore. Ky nenkomision bashkepunon me MPSSHB per esht-
jet e barazise gjinore dhe Iemijeve.
1.3.2. Mekanizma t tjer.
Rendesia e barazise gjinore theksohet ne raportin e progresit te SKZHES 2003, e cila ve theksin
ne te drejten per akses te barabarte ne punesim dhe arsimim, duke vene ne dukje qe keto kane impakt
te drejtperdrejte ne reduktimin e varIerise. Politikat dhe programet e Iokusuara drejt realizimit te
barazise gjinore jane thelbesore ne programet qeveritare per integrimin e Shqiperise ne BE. Ligji per
Nxitjen e Punesimit parashikon mbeshtetjen e punedhenesve qe krijojne vende te lira pune dhe pune-
sojne kandidate te oIruar nga Zyrat e Punesimit. Ne mbeshtetje te ketij ligji, aplikohen pese programet
e nxitjes se punesimit: (1) programi i nxitjes se punesimit te punekerkuesve te papune; (2) programi
i nxitjes se punesimit te punekerkuesve te papune nepermjet Iormimit ne pune; (3) programi i nxitjes
se punesimit nepermjet Iormimit institucional; (4) programi i nxitjes se punesimit te punekerkuesve te
papune Iemra; (5) programi i nxitjes se punesimit per studentet qe kane mbaruar arsimin e larte brenda
dhe jashte vendit
26
.
26
Burimi: MPSSHB
40
Ne nivel qendror eshte Ministria e Punes, eshtjeve Sociale dhe Shanseve te Barabarta, misioni
i se ciles (ligji Nr. 7995 date 20.09.1995 'Per nxitjen e Punesimit dhe ligjit 8872 date 29.03.2002
'Per arsimin dhe Iormimin proIesional ne RSH) eshte hartimi i politikave ne Iushen e punesimit
dhe Iormimit proIesional. Kete ministria e realizon nepermjet Drejtorise se Politikave te Punesimit.
Sherbimi Kombetar i Punesimit (SHKP) - krijuar ne vitin 1988 - eshte nje sherbim publik autonom,
me statusin e nje administrate shteterore qendrore, qe pergjigjet para Ministrit. Organi me i larte
vendim-marres i tij eshte Keshilli Administrativ Tripalesh me 13 anetare qe kryesohet nga Ministri,
dy anetare te ketij keshilli jane Iemra. Po keshtu, ne mbeshtetje te ligjit Nr. 8872, date 29.03.2002
'Per Arsimin dhe Formimin ProIesional ne Republiken e Shqiperise, qe ne Nentor te vitit 2003,
eshte krijuar Keshilli Kombetar i Arsimit dhe Formimit ProIesional. Dialogu social ne Shqiperi
zhvillohet midis partnereve sociale ne shkalle vendi me perIaqesuesit e qeverise per eshtje te
rendesishme qe kane te bejne me politikat apo nderhyrjet e kesaj te Iundit. Ne shkalle vendi, jane te
mbuluar me kontrata kolektive 85 perqind e punonjesve ne sektorin shteteror dhe 22 perqind e pu-
nonjesve ne sektorin privat. Prane Zyrave te Punesimit Iunksionojne keshillat konsultative trepal-
eshe, te cilet zhvillojne konsultime per qendrueshmerine e politikave, programeve dhe projekteve
te punesimit. Partneret sociale marrin pjese ne Keshillat Administrative te Institutit te Sigurimeve
Shoqerore dhe te Sherbimit Kombetar te Punesimit.
1.3.3 Mekanizmi qeveritar q adreson dhunn n familje
Ligji Pr dhunn n marrdhniet familjare prcakton dy lloj autoritetesh prgjegjse, ato ad-
ministrative dhe gjyqsore.
Ministria e Puns, shtjeve Sociale dhe Shanseve t Barabarta
Kjo ministri sht autoriteti kryesor prgjegjs (N. 5/1 dhe N. 6). Ajo ka rol koordinues,
mbshtets dhe mbikqyrs.
Detyrat e Ministris s Puns, shtfeve Sociale ahe Shanseve t Barabarta
Te percaktoje drejtimin e politikave shteterore
Te fnancoje projekte per viktimat e dhunes dhe mbrojtjen e Iamiljes
Te mbeshtese ngritjen e strukturave ndihmese te inIrastruktures dhe mbikqyrjes se ketij procesi;
Te trajnoje
Te mbaje statistika
Te mbeshtese dhe mbikqyre qendrat e sherbimeve
Te liensoje OJF-te
Autoritetet e Tjera Prgjegjse t Linjs (sipas Ligjit Nr.9669 dt.18.12.2006)
Ministria e Brendshme
Detyrat e Ministris s Brenashme
Te ngrere sektore te veante kunder dhunes ne Iamilje ne do drejtori policie (N7/1/a)
Te krijoje struktura te posame dhe te caktoje personat pergjegjes per zbatimin e ketij ligji
(mund te jete edhe ne nivelin e postes) (N8/1)
Te trajnoje eIektivat e policise qe do te merren me dhunen ne Iamilje (N 7/1/b)
41
Detyrat e strukturave t Ministris s Brendshme (N 8):
Policia (n nivel rafonal ahe lokal).
Te krijoje struktura te posame dhe te caktoje personat pergjegjes
T`i pergjigjet do njoItimi nga viktima ose te tjere
Te mbaje nje raport dhe t`i jape nje kopje viktimes a shoqeruesit
Te inIormoje per masat qe parashikon ligji dhe institucionet qe duhet t`u drejtohen
Te inIormoje viktimen per sherbimet sociale
Te shoqeroje viktimen ne keto sherbime
Te transportoje viktimen ne qendrat shendetesore a sociale
T`i vere viktimes ne dispozicion nje polic kur viktimes i rrezikohet jeta
Per do dyshim per dhune ne Iamilje policia ben konstatimet e menjehershme, i refekton ato ne
nje raport dhe fllon hetimet kryesisht
T`i jape viktimes numri i rastit te raportuar (TIMS)
Funksione t tjera t policis n kuadrin e urdhr mbrojtjeve
Policia, me urdher te gjykates, te shoqeroje viktimen ose dhunuesin ne banese per te mbikqyrur
largimin e sendeve vetjake (N. 10/1/I)
Te konfskoje armen e gjetur gjate kontrollit (N 10/1/g)
Te heqe/pezulloje lejen e armes per dhunuesin (n 10/4/b)
Te paraqese kerkesen per Urdher Mbrojtjeje dhe Urdher Mbrojtjeje te Menjehershem per vik-
timen madhore (n 13/1/c dhe 13/3/c)
T`i leshoje kerkuesit ose gjykates kopje te ertifkuara (me vule) te dokumenteve shkresore
(N 15/2)
Te marre pjese ne gjykim per leshimin e Urdherit te Mbrojtjes dhe Urdherit te Mbrojtjes se
Menjehershme
Te ekzekutoje vendimet e gjykates menjehere dhe te vereje zbatimin e tyre ne vazhdimesi
Kur eshte rasti per pergjegjesi penale, te bashkepunoje me prokurorin per fllimin e procesit
penal (n. 24, n 23/6)
Njsit e qeverisjes vendore
Detyrat e bashkive, komunave (sipas ligfit)
Te krijojne strukturat e sherbimit social per dhunen ne Iamilje
Te ngrene qendra sociale dhe rehabilitimi per viktimat dhe dhunuesit
Te bejne reIerim, orientim, shoqerim, transportim te viktimave per ne sherbimet e tjera
T`i leshojne viktimes dhe gjykates dokumenta shkresore
Te paraqesin kerkesen ne gjykate per Urdher Mbrojtjeje per te mitur dhe per Urdher Mbrojtjeje
te Menjehershme
Te marrin pjese ne gjykim per leshimin e Urdherit te Mbrojtjes per te miturit
Te sigurojne zbatimin e vendimeve gjyqesore
Te instalojne nje linje teleIonike 24-oreshe, e cila me pas krijon lidhje me njesite lokale, polici-
ne, urgjencat mjekesore dhe OJF-te duke vendosur ne kete menyre edhe koordinimin mes tyre
42
Ministria e Shndetsis dhe strukturat e saj
Te krijojne kapacitetet per te trajtuar rastet e dhunes ne Iamilje ne urgjenca dhe qendra shende-
tesore (komuna e bashki)
Te oIrojne ndihmen mjekesore dhe psikologjike ne do kohe
Te kryejne ekzaminimet mjekesore ne do kohe
Te pajisin viktimen me nje raport mjekesor
Te reIerojne/orientojne viktimen per ne sherbimet e tjera (n 7/2/d), por edhe ta shoqerojne apo
transportojne ate (n 8/3/b dhe c)
T`i paraqesin gjykates dokumente te ertifkuara
Ministria e Drejtsis
Kjo Ministri adreson shtjet e dhuns n familje nprmjet shrbimit mjeko-ligjor, prmbari-
mit dhe mbrojtjes ligjore.
Detyrat e shrbimit mfeko-ligfor
Te trajnoje ekspertet per dhunen ne Iamilje dhe ndaj Iemijeve
T`u siguron eksperteve bazen materiale
Te mbikqyre zbatimin e ligjit
Te beje ekzaminimin dhe t`i jape nje kopje viktimes
Te paraqite ne gjykate si ekspert
Detyrat e prmbarimit
Te trajnoje permbaruesit per ekzekutimin e Urdhrit te Mbrojtjes dhe Urdhrit te Mbrojtjes se
Menjehershme
Te siguroje permbushjen e tyre
Te ndermarre te gjitha veprimet e duhura
Detyrat e mbroftfes ligfore
T siguroj mbrojtje ligjore falas
T siguroj nj numr (list) avokatsh t trajnuar q ofrojn kt shrbim
T gjitha organet e siprprmenduara kan detyrimi ligjor pr tiu pergjigjur do rasti, dhe pr
ta trajtuar ne baze te specifkave te secilit organ. Po keshtu, ato kane detyrimin per te zbatuar ven-
dimet gjyqesore, per te rregjistruar dhe refektuar gjithka ne dokumentacion dhe per te bashke-
punuar me strukturat e tjera. Ato kan prgjegjsi administrative dhe penale pr mosprmbushjen
e ktyre detyrimeve.
Gjykata
Te shqyrtoje kerkesat per Urdhrin e Mbrojtjes dhe Urdhrin e Mbrojtjes se Menjehershme
Te siguroje zbatimin e ketij ligji dhe ligjeve te tjera
Te veproje sipas parimeve te paanesise, ligjshmerise, mosdiskriminimit, mbeshtetjes ne prova
dhe te respektoje etiken proIesionale.
Te marre masat e organizimit te brendshem administrativ per t`iu pergjigjur ne kohe (urgjent)
viktimave qe i drejtohen asaj si dhe per te krijuar siguri ne mjediset e gjykates
Te trajnoje gjyqtaret per njohjen e ligjit per dhunen ne Iamilje
Te trajnoje stafn per t`iu pergjigjur viktimave sipas ligjit dhe rregullave te etikes.
43
VIZIONI, PRIORITETET STRATEGJIKE
DHE QLLIMET STRATEGJIKE.
Barazia gjinore dhe fuqizimi i gruas jan instrumenta t rndsishm pr t reduktuar pabarazit
dhe varfrin tek kjo pjes e shoqris. Ndrhyrjet dhe strategjit n reduktimin e varfris dhe n
respektimin e t drejtave edhe pr kategorit e varfra, jan t suksesshme nse ato (a) njohin grat
dhe vajzat si grup q nuk iu ofrohen mundsi t njjta pr t prmbushur t drejtat e tyre dhe pr
te gezuar nje status te barabarte me burrat; (b) rritin pjesemarrjen e grave dhe vajzave ne identif-
kimin e zgjidhjeve pr problemet q ato kan, duke respektuar jo vetm t drejtat e tyre, por edhe
duke kontribuar n hartimin e programeve e politikave t qndrueshme; (c) ndrthurin zhvillimin e
politikave me parimet e t drejtave baz dhe t barazis gjinore.
2.1. Vizioni
Zhvillimi ekonomik dhe social i vendit dhe hartimi e zbatimi i politikave t prshtatshme
pr realizimin e barazis gjinore, do t shrbejn si premis pr programimin e objektivave
q lidhen me barazin gjinore, aksesin e barabart midis burrave dhe grave n vendimmar-
rje n nivel qendror e vendor, n fushn e arsimit, shndetsis, punsimit, shrbimeve pub-
like, parandalimin e dhuns n familje, etj.
Pr ta realizuar kt sht i domosdoshm prcaktimi i synimeve te qarta dhe te realizueshme
q kan lidhje me arsimin, shrbimet shndetsore pr grat, vajzat , garantimin e mundsis pr
punsim dhe pr t ardhura, reduktimin e dhuns si dhe t problemeve t tjera sociale, sikurse dhe
me pjesmarrjen n vendimmarrjen politike n nivel qendror dhe lokal. Gjithashtu pr arritjen e
ktij vizioni jan t nevojshme shum ndrhyrje, strategji dhe politika pro gfinore` q garantojn
ndryshime pozitive n jetn e grave dhe vajzave.
Synimi kryesor sht prfshirja e shtjeve gjinore n politikat publike nprmjet planeve
konkrete t veprimit, t detajuara dhe buxhetuara pr t hedhur bazat pr avancimin e barazis
gjinore dhe minimizimin e fenomenit t dhuns n familje n t ardhmen, mbshtetur n dokumen-
tat, rekomandimet dhe instrumentat ndrkombtare, duke iu referuar kushteve konkrete t Shq-
ipris.
2.2. Prioritetet Strategjike
Disa nga prioritetet strategjike t ktij dokumenti n baz t fushave prkatse t cilat mbulon,
mund t renditen si m posht:
1. Forcimi i mekanizmave ligjore dhe institucionale mbrojtes me qellim sigurimin e barazise gjinore
ne Shqiperi.
2. Fuqizimi i gruas nepermjet rritjes se pjesemarrjes se saj ne vendimmarrje;
3. Fuqizimi ekonomik i gruas dhe rritja e mundesive te saj per punesim dhe kualifkim proIesional;
4. Promovimi i aksesit te barabarte te grave dhe vajzave ne arsimin cilesor;
KREU 2
44
5. Permiresimi i situates sociale te grave dhe vajzave ne risk nepermjet rritjes se qasjes se tyre ndaj
sherbimeve sociale cilesore.
6. Permiresimi i shendetit te popullsise duke rritur pergjigjen e sistemit shendetesor, ndaj nevojave
te veanta shendetesore te grave/ vajzave dhe burrave,/ djemve.
7. Permiresimi i rolit te medias per nje mentalitet te ri, qe i pergjigjet zhvillimit te kohes, lidhur me
barazine gjinore ne shoqeri dhe rritjen e perIaqesimit te grave dhe vajzave ne kete proIesion.
8. Rritja e ndergjegjesimit ndaj dukurise se dhunes, mbrojtje ligjore dhe administrative si dhe
mbeshtetje per individe te prekur nga dhuna ne Iamilje dhe dhunuesit.
2.3. Qllimet Strategike
Qllimet strategjike t ktij dokumenti jan formuluar duke u bazuar n zbrthimin e prioriteteve
strategjike. Per do Iushe, qellimet strategjike jane detajuar me tej dhe ne objektiva specifke e ve-
prime konkrete q duhet t ndrmerren. Pr t gjitha kto, si dhe pr treguesit e monitorimit e t
vlersimit n lidhje me prmbushjen e ktyre qllimeve stretegjike, ju lutemi referohuni tek Plani
i Veprimit.
45
POLITIKAT
3.1 Prmirsimi i mtejshm i mekanizmave ligjor dhe institucional q
sigurojn barazin gjinore n Shqipri.
Megjithse burrat, djemt dhe grat, vajzat gzojn de jure t drejta t barabarta dhe vshtirsia
kryesore qndron n respektimin dhe zbatimin e ktyre t drejtave n jetn e prditshme (de facto),
srish ka gjithmon vend pr prmirsimin e mtejshm t t gjith atyre mekanizmave ligjor dhe
institucional q sigurojn barazin gjinore n Shqipri, me qllim q t krijohen kushte sa m t
prshtatshme pr brjen realitet t ksaj barazie. Kshtu, duke pasur parasysh fushat q mbulon kjo
strategji dhe legjislacionin prkats, n lidhje me prmirsimin e mekanizmave ligjor dhe institu-
cional n funksion t arritjes s barazis gjinore n shoqri,
Rekomandohen:
1. Forcimi i mekanizmave qeveritar n nivel qendror dhe vendor, me qllim zbatimin dhe moni-
torimin e strategjis.
2. Rishikimi i legjislacionit nga kndvshtrimi gjinor n prputhje me standartet ndrkombtare
3. Ndrgjegjsimi i opinionit publik, sidomos i grave dhe vajzave t reja, lidhur me t drejtat lig-
jore q atyre iu takojn.
3.2. Balanca Gjinore n VendimMarje
Ne dokumentin e 'Pro-poor & pro-women development policies in Albania
27
ne vitin 2005 Iuq-
izimi i pjesemarrjes se gruas ne jeten politike percaktohet nga nje sere nderhyrjesh. Ne kete kuader,
duke pasur parasysh dhe mekanizmat ligjore dhe institucionale ne Iunksion te arritjes se balances
gjinore ne vendimmarrje,
Rekomandohen:
1. Rritja e numrit t grave dhe vajzave n vendimmarrjen politike
2. Rritja e ndrgjegjsimit t shoqris shqiptare pr pjesmarrjen aktive t grave dhe vajzave n
politik.
3.3 Fuqizimi Ekonomik si nj ndr Kushtet Themelore pr Arritjen e Bara-
zis Gjinore
Ndryshimet ekonomike, sociale e kulturore u pasqyruan edhe n legjislacionin shqiptar, npr-
mjet hartimit t kodeve t reja. Regullimi i marrdhnieve t puns u pasqyrua n hartimin e nj
Kodi t ri n vitin 1995 dhe ligjeve e akteve nnligjore, t cilat vazhdimisht n kto vitet e fundit
jan prmirsuar duke patur n baz standartet ndrkombtare pr t drejtat e njeriut. T drejtat e
gruas si pjes integrale e t drejtave t njeriut kan gjetur vendin e tyre n legjislacionin shqiptar n
prgjithsi, dhe ne at t puns n veanti.
KREU 3
27
UNDP, Raporti i Zhvillimit Njerezor Shqiperia, 2005.
46
Praktikisht nuk kemi t dhna pr raste t diskriminimit pr shkak t gjndjes s shtatzanis apo
mmsis n sektorin publik apo privat. Megjithat mendohet se n sektorin privat gruaja diskrimi-
nohet pr shkak t ktyre gjendjeve. Ajo nuk punsohet n qoft se sht shtatzn apo me fmij
t vegjl. Nuk ka raste t denoncimit n gjykat pr kto shkaqe. Kjo ndoshta vjen nga mosnjohja e
legjislacionit mbrojts pr kt kategori grash nga vet grat, ose dhe nga mosbesimi i grave se mund
te ftojne te drejten e tyre, keshtu qe nuk bejne denoncime.
Rekomandime:
1. Rritja e numrit t projekteve apo programeve t cilat nxisin formimin profesional dhe punsimin
e grave dhe vajzave, si dhe shtrirja e ktyre projekteve edhe n zonat rurale.
2. Rritja e numrit t grave dhe vajzave siprmarrse nprmjet dhnies s mundsive pr m
shum akses n pron, kapital dhe kreditime
3.4 Arsimi dhe Eliminimi i Dallimeve Gjinore
Strategjia e Barazis Gjinore n Arsim synon t prmirsoj n mnyr t dukshme rezultatet
me baz gjinore n sistemin arsimor t Shqipris. Ajo sht n prputhje me dokumenta t rnd-
sishme mbi t cilat mbshtetet qeveria shqiptare pr reduktimin e varfris, si Objektivat e Zhvil-
limit pr Mijvjearin, dhe SKZHI. Varfria ndikon n arritjet n arsim jo vetm n nivelin makro
(vendet me ekonomi t varfr shtpiake rezultojn me nivele m t ulta arritjeje n arsim), po edhe
n at mikro (fmijt e familjeve t varfra arsimohen m pak, pasi detyrohen t ndrpresin apo
braktisin arsimin pr shkak t pamundsis ekonomike dhe nevojs pr t kontribuar n mirqenien
e familjes). Vajzat jan veanrisht t prekuara jo vetm pr arsye ekonomike (kryesisht duke
ndihmuar familjet), por edhe pr shkak t qndrimeve shoqrore dhe kulturore q konsiderojn
investimin n arsim pr vajzat si prioritet t shkalls s ult.
Rekomandime:
1. Prmirsimi i programeve shkollore q promovojn barazin gjinore, si dhe prmirsimi i pjes-
marrjes se grave dhe vajzave ne mesimdhenie, planifkimin dhe menaxhimin e arsimit.
2. Forcimi i kapaciteteve t institucioneve arsimore pr t integruar shtjet dhe konceptet e bara-
zise gjinore ne planifkimin, zbatimin dhe monitorimin ne arsim.
3. Prmirsimi i qndrimeve shoqrore dhe kulturore t komuniteteve dhe familjeve q promovo-
jn vlerat dhe rndsin e arsimimit t vajzave duke prfshir rolet dhe kontributet e grave dhe
vajzave n zhvillim.
47
5.5 Mbrojtja Sociale
Shteti i mireqenies sociale siguron mbrojtjen sociale
28
Iamiljeve me shume Iemije, Iamiljeve
rome dhe egjyptjane, Iamiljeve me Iemije jetime, jetimeve pas moshes 18 vje, etj, permes dy me-
kanizmave kryesore: 1) transIertave cash ne Iormen e ndihmes ekonomike; 2) sherbimet publike
apo private per personat ne nevoje. TransIertat cash synojne te garantojne nje jete dinjitoze mbi
kufrin e minimumit jetik (pension pleqerie, invaliditeti, pagese paaItesie, ndihme ekonomike per
varIerine).
Disavantazhi i transferts cash pr gruan: Shume prej transIertave kesh lidhen me sigurimin
shoqeror dhe jepen ne Iormen e pensioneve Iamiljare per personat ne varesi te titullarit te sigurimit.
TransIertat cash lidhen me titullarin burre dhe i jepen atij per Iamiljen, nese ai bie nga te ardhurat.
Kjo le jashte perftimit si titullare grate kryeIamiljare, te cilat per shkak te modelit tradicional gjinor
qe inkurajon qendrimin ne shtepi te gruas per t`u perkujdesur per Iemijet, nuk jane punesuar. Grate
qe kane qene ne pune nuk kane qene kryeIamiljare ne momentin e krijimit te Iamiljes, pasi krye-
Iamiljari eshte burri dhe per pasoje, nuk jane nxitur te kene pune te paguara mire dhe me kohe te
plote, por pune me kohe te pjesshme ose pune te paguara pak. Prandaj edhe kontributi per sigurimin
e tyre eshte i ulet.
Programi i ndihmes ekonomike perIaqeson nje komponent te rendesishem te politikave te mbro-
jtjes sociale ne mbeshtetje te Iamiljeve te varIera, te cilat ne kushtet e ekonomise se tregut, jane me
te prekshme nga varIeria dhe rreziku i marxhinalizimit social. Nepermjet ketij programi oIrohet nje
minimum i garantuar te ardhurash me mjete monetare (transIerta mujore ne cash) per plotesimin
e nevojave me elementare te jeteses per Iamiljet pa te ardhura ose me te ardhura nen nivelin e per-
caktuar si 'vija zyrtare e varIerise. Skema e ndihmes ekonomike nisi te Iunksionoje ne vitin 1993
mbi bazen e ligjit 7710, dt. 18.05.1993 'Per Ndihmen dhe Perkujdesin Shoqeror. Ndihma eko-
nomike u jepet Iamiljeve te shtetasve shqiptare qe kane te ardhura te pamjaItueshme ose nuk kane
te ardhura materiale jetese nga veprimtaria ekonomike, anetare te Iamiljes jashte shtetit, kapital, etj.
Per permiresimin e kujdesit social, nevojitet nje angazhim i Qeverise dhe ne veanti i Ministrise se
Punes, eshtjeve Sociale dhe Shanseve te Barabarta dhe Sherbimit Social Shteteror, me perkrahjen e
donatoreve dhe angazhimin e pushtetit vendor, shoqerise civile, organizatave nderkombetare, etj.
Rekomandime:
1. Mbeshtetja e Iamiljeve te varIera dhe individeve e grupeve ne nevoje per reduktimin e varIerise,
me pagesa kesh dhe sherbime sociale, me prioritet Iamiljet me kryeIamiljare gra, nenat me
shume Iemije dhe Iemijet jetime..
2. Shtrirja ne te gjithe vendin e sherbimeve komunitare per grate dhe vajzat me probleme sociale.
28
Mbrojtja sociale i reIerohet struktures se perftimeve te vleIshme (ose jo te vleIshme) nga shteti, tregu, shoqeria civile dhe
Iamiljet ose nepermjet nje kombinimi te ketyre agjensive, individ/Iamilje per te zvogeluar humbjen shume-dimensionale.
Politika sociale ka te beje me drejtimet per te ndryshuar, per te mirembajtur ose krijuar kushte te jeteses qe jane te Iavorshme per
mireqenien sociale. Ne kete menyre politika sociale eshte pjese e politikave publike qe kane te bejne me eshtjet sociale si aksesi
publik i programeve sociale. Qellimi i politikes sociale eshte te permiresoje mireqenien sociale dhe te njohe nevojat njerezore per
arsimim, shendetesi, strehim, dhe siguri sociale.
Shrbime shoqrore nenkupton teresine e sherbimeve qe u oIrohet individeve dhe grupeve ne nevoje, te cilet nuk jane ne gjendje
te perballojne, me burimet qe kane, nevojat e tyre jetesore, per ruajtjen, zhvillimin dhe rehabilitimin e mundesive individuale, per
te kapercyer nevojat emergjente apo kronike.
Shrbime shoqrore n komunitet jane te gjitha llojet e sherbimeve shoqerore, publike dhe jopublike, qe kryhen ne nivel ven-
dor, ne territorin qe eshte ne juridiksionin e qarkut/bashkise/komunes.
Shoqria civile perIshin teresine e institucioneve dhe organizatave shoqerore, te cilat avokojne dhe ndermarrin veprime ne interes
te publikut duke bashkevepruar ndermjet shtetit, biznesit dhe Iamiljes. Ne te perIshihen organizatat joftimprurese, sindikatat, gru-
pet Ietare, klubet shoqerore, kulturore dhe sportive, shoqatat e proIesionisteve, akademiket e studiuesit, institucionet e politikes,
organizatat e konsumatoreve dhe klienteve, media, grupet qytetare dhe institucionet Ietare.
48
3.6 Kujdesi Shndetsor
Strategjia e Barazis Gjinore n Shndetsi adreson jo vetm nevojat e grave dhe vajzave pr
shndetin riprodhues, por edhe nevojat e tjera t prgjithshme shndetsore t tyre dhe prmirsi-
min e kushteve m t prgjithshme q krijojn nevoja t ndryshme shndetsore pr femrat dhe
meshkujt. Duke qen t ndrgjegjshm se grat, vajzat dhe burrat dhe djemt ndrmarrin role dhe
prgjegjsi t ndryshme n familje dhe n komunitete, lind domosdoshmeria e prfshirjes s nevo-
jave, interesave dhe kontributeve t tyre n hartimin, zbatimin, monitorimin e politikave t pro-
grameve dhe projekteve te ndryshme ne Iushen e shendetesise. Gjithashtu, kur fitet per kujdesin
shndetsor, duhen marr n konsiderat dhe faktort apo dallimet e mposhtme:
a) Smunafet apo problemet shnaetsore nga t cilat grat ahe vaf:at vuafn pr shkak t seksit
t tyre. Kto jan zakonisht situata q lidhen me sistemin riprodhues t femrave. Prhapja e
tyre mund t jet nj tregues i rndsishm pr shndetin e tyre n nj komunitet t caktuar. N
shum raste kto ndrlikime mund t vijn nga marrja e kujdesit t paprshtatshm shndetsor,
prdorimi i praktikave tradicionale t mjekimit apo dhe nga ushtrimi i dhuns.
b) Smunafe apo probleme nga t cilat vuafn si femrat eahe meshkuft, por q hasen m tepr n
nfrin nga grupet. Kto jan situata ku grat, vajzat apo burrat,djemt jan m t rrezikuar, si
pasoj e dallimeve biologjike t cilat ndrthuren me marrdhniet e pabarabarta t pushtetit dhe
aksesin e pabarabart ndaj kujdesit shndetsor. Situata mund t bhet m e rnd kur pengohen,
veanrisht grat, vajzat t marrin shrbimet e nevojshme pr t trajtuar ndrlikimet / smundjet
e mundshme.
c) Smundje apo probleme q ndeshen te t dyja gjinit, por q naikofn m negativisht apo ven
m tepr n rrezik njrn prej tyre.
d) Smundje dhe probleme nga t cilat vuajn t dyja gjinit, por q naaf tyre nfra pref gfinive
sht m pak n gfenafe t mbrohet apo kurohet.
Mosmarrja parasysh e ktyre faktorve mund t oj n nj situat ku sistemi i shrbimeve
shndetsore diskriminon grat, vajzat ose burrat, djemt. Nse do ti referoheshim kuadrit ligjor
n Shqipri, prfshir edhe konventat e dokumentat ndrkombtare t nnshkruara nga vendi yn,
promovohet barazia gjinore dhe nuk lejohet diskriminimi. N mnyr t vecant neni 12 i kon-
vents CEDAW thekson: Shteti duhet t marr masat e nevojshme pr t zhdukur diskriminimin
e grave n fushn e kujdesit shndetsor, pr t siguruar bazuar n drejtsin ndrmjet burrave
dhe grave, akses te njejte ndaj sherbimeve shendetsore perIshi edhe ato qe lidhen me Planifkimin
Familjar.
Rekomandime:
1. Hartimi dhe permiresimi i politikave dhe programeve shendetesore nemenyre qe ato t`ju pergjigjen
dallimeve gjinore dhe nevojave shendetsore te Iemrave dhe meshkujve.
2. Rritja e njohurive dhe te kuptuarit e shendetit te Iemrave dhe meshkujve, si dhe te nevojave te
tyre shendetesore
3. Mbeshtetja dhe te garantimi i aksesit te plote dhe te barabarte ne te gjitha nivelet e sherbimit
shendetesor per grate, vajzat dhe burrat, djemte si dhe sigurimi i dhenies se sherbimeve eIektive
shendetesore per ta.
4. Mbeshtetja e dhenies se sherbimeve eIektive shendetesore per grate, vajzat dhe burrat, djemt, si
dhe promovimi i shendetit te mire, nepermjet masave parandaluese dhe zvogelimit te Iaktoreve
te rrezikut ne shendetin e grave dhe vajzave.
49
3.7 Eliminimi i Sterotipeve Gjinore n Massmedia
Njohja, promovimi dhe zbatimi i barazis gjinore n media, sht domosdoshmri pr do
shoqri demokratike, pasi ndikon n rritjen e pjesmarrjes s grave dhe vajzave n t gjitha fushat
e jets, veanrisht n institucionet vendim-marrse. Roli i medias sht t informoj publikun n
mnyr objektive, t jap dhe mbshtes nj imazh t denj t individit n shoqri. Media duhet t
shkputet nga gjuha seksiste, pasqyrimi i rrem dhe steriotipet e krijuara mbi rolin e individit n
prgjithsi dhe t femrs n veanti, si n familje edhe n shoqri.
Integrimi gjinor, si nj nga shtjet e rndsishme t politikave t zhvillimit dhe si nj prgjigje
ndaj marxhinalizimit t vazhdueshm t vajzave dhe grave, ka shtruar nj sr krkesash si n
rrafshin politik edhe at shoqror, ku nj rol t rndsishm luan edhe media. Realiteti i shoqris
shqiptare fet per mungesen e theksuar te barazise gjinore, moskuptim dhe mospranim te saj dhe
eshte detyre paresore e mediave qe te kthehen ne agjente ndryshimi, nepermjet perqasjes ndaj fg-
urs shumdimensionale t gruas dhe paraqitjes s drejt t aktivitetit t saj n shoqri.
Rekomandime:
1. Rritja e ndrgjegjsimit dhe cilsis s informimit t publikut pr kaprcimin e steriotipeve
gjinore dhe rndsin e arritjes s barazis gjinore n shoqri, nprmjet politikave dhe produkteve
t ndryshme n fushn e medias.
3.8 Adresimi i Dhuns n familje
3.8.1 Parandalimi
Parandalimi i dhuns n familje sht prioritet i qeveris. sht thelbsore q dokush q preket
nga dhuna n familje t ket akses n informacionin e nevojshm dhe kshillim dhe q profesion-
istt t din si tu prgjigjen shenjave t hershme t dhuns. Politikat n fushn e parandalimit
orientojn:
1. Parandalimin e dhuns n familje nprmjet ndryshimit t qndrimeve t popullsis, dhe sido-
mos t t rinjve;
2. Edukimin i popullsis dhe fushata ndrgjegjsimi
3. Dhnien e shpejt t ndihms pr t gjith viktimat e dhuns n familje pr t parandaluar
prsritjen e dhuns;
4. Kshillimin dhe dhnien e informacionit pr t gjith viktimat se si t marrin shrbimet
mbshtetse dhe mbrojtje ligjore;
5. Parandalimin e dhunuesve, ku sht e mundur, nga prsritja e veprimeve t dhunshme.
Rekomdandime:
1. Edukimi e Iemijeve dhe te rinjve ne shkolla ne menyre te tille qe brezat e ardhshem te dine se
Iare jane marredheniet e shendetshme, jane te inIormuar qe dhuna ne Iamilje eshte krim dhe
eshte e papranueshme.
2. Ndjekja ne udhwzimeve tw MASH per organizimin e veprimtarive edukative dhe ndergjegje-
suese ne te gjitha nivelet e mesimdhenies, qoIte ne shkalle qyteti, rrethi ose qarku, per sensibil-
izimin dhe parandalimin e te gjitha Iormave te dhunes te Iemijet.
3. Prmirsimi i kurrikulave msimore, teksteve shkollore dhe teksteve jashtshkollore n fusha t
ndryshme t studimit.
4. Edukimi i publikut t gjer mbi seriozitetin e problemit t dhuns n familje dhe n prqndrimin
e vmendjes n dhunuesit.
5. Organizimi i fushatave publicitare n mnyr t vazhdueshme. Informacioni pr viktimat duhet
t zhvillohet m tej n mnyr t till q hollsit rreth ndihmn dhe mbshtetjes s ofruar nga
50
organizma t ndryshme jan lehtsisht t aksesueshme pr doknd q i krkon ato.
6. Te gjithe proIesionistet dhe staf, veanerisht ne sherbimet shendetesore/sociale dhe sektorin e
arsimit, si dhe ata ne sektore te tjere duhet te kene udhezimet e duhura dhe trainimin per t`i aIte-
suar te identifkojne viktimat e abuzimit heret dhe te oIrojne ndihme dhe mbeshtetje.
7. Vazhdimi i eksperimentimit te sherbimit psikologjik ne zonat urbane, planifkimin e trainimeve
te mesuesve, veprimtarive monitoruese dhe vleresuese te sherbimit psikologjik dhe Iuqizimin e
rrjetit te specialisteve ne nivel kombetar
8. Zhvillimi i udhezuesve te praktikave te mira, materiale apo manuale burimore nga sektori i ar-
simit, shendetesise dhe koordinimi nga Ministria e Punes, Mbeshtetjes Sociale dhe Shanseve te
Barabarta.
9. Bashkerendimi i zhvillimit te materialeve burimore me OJF-te e specializuara
10. Zhvillimi i projekteve qe synojne dhunuesit per t`i ndihmuar ata te pranojne pergjegjesine per
veprimet e tyre dhe te ndryshojne sjelljet e tyre.
3.8.2 Mbrojtja dhe Drejtsia
sht vitale q viktimat e dhuns dhe abuzimit t ken akses n informacionin pr mbrojtjen
nprmjet legjislacionit penal dhe civil dhe q ato t marrin prgjigje pozitive nga qeveria, policia
dhe organizmat e ndryshme t drejtsis penale. Politikat n fushn e mbrojtjes dhe t drejtsis
duhet t orientohen n kto drejtime:
1. Sigurimi i t gjith atyre q preken nga dhuna n familje dhe prgjegjsia e dhunuesve para ligjit
pr veprimet e tyre.
2. Sigurimi i nj prgjigjeje t qndrueshme dhe efektive t policis pr do incident t raportuar
t dhuns n familje.
3. Prfshirja e viktimave t dhuns n familje n procedurat e mbrojtjes s dshmitarit, kur sht
rasti.
4. Aplikimi i dnimeve dhe sanksioneve q i prgjigjen dhuns n familje
5. Mundsimi q viktimat t mos hezitojn t lidhen me organet e mbrojtjes dhe t drejtsis pr
arsye t mnyrs se si trajtohen n fazat e ndryshme t procesit t drejtsis.
6. T bjn t mundur q legjislacioni civil dhe penal t ofroj mbrojtjen maksimale pr t gjith
viktimat n mnyr t till q t mos prsritet dhuna n familje.
7. Ndrgjegjsimi pr ligjin e dhuns n familje.
Rekomandime:
1. Organizmat e drejtesise penale njohin nevojen per te intensifkuar perpjekjet e tyre qe viktimave
tu jepet mbrojtja e duhur dhe dhunuesit t prgjigjen para ligjit pr veprat e tyre si dhe t rrisin
besimin e publikut n shrbimet q ato ofrojn.
2. Informacioni pr legjislacionin civil dhe at penal si dhe procedurat gjyqsore t jet vazhdi-
misht i disponueshm.
3. Prcaktimi i aktorve t sistemit t drejtsis q do t merren me rastet e dhuns n familje.
Ngritja e njsive/sektorve/seksioneve q do t merren me shtje t dhuns n familje pran
institucioneve prkatse.
4. Trainimi i punonjesve te gjyqesorit mbi dhunen ne Iamilje dhe ekzistenca e masave te vecanta
per viktimat.
5. Sigurimi i qendrueshmerise dhe konsolidimi i lendes se barazise gjinore dhe dhunes ne Iamilje
ne kurrikulen e Shkolles se Policise.
6. Ndertimi, ne partneritet midis organizmave te ndryshme te gjyqesorit dhe organizatave joqeveri-
tare, i nje programi trainimi per gjykatesit.
51
7. Ndarja e vazhdueshme e inIomacionit te duhur midis gjykatave civile dhe penale.
8. Rishikim per te identifkuar mesimet e nxjerra dhe per te permiresuar punen e organizmave te
ndryshme.
3.8.3 Mbshtetja Sociale
Viktimat duhet t ken akses n nj gam shrbimesh mbshtetse nga organizmat t ndryshme.
Politikat n fushn e mbshtetjes sociale duhet t orientohen n drejtimet e mposhtme:
1. Rritje e mundsive t akomodimit, me m shum ndihm pr t mbshtetur viktimat t qndrojn
n shtpit e tyre nse sht e mundur, strehza dhe shrbime riakomodimi, si dhe informacion
dhe kshillim t prmirsuar.
2. Ndihm pr viktimat q kan ln ose dal nga nj marrdhnie e dhunshme pr t rindrtuar
jetn e tyre.
3. Mbshtetje fmijve dhe t rinjve t prekur nga dhuna n familje
4. Dhnie e informacionit pr doknd t prekur nga dhuna n familje nprmjet organizmave t
ndryshme t specializuara pr kt problem.
Rekomandime:
1. Vendosja e nj linje 24-orshe ndihmuese q viktimat t ken mundsi t raportojn dhe t mar-
rin mbshtetjen e duhur dhe t shpejt.
2. Prmirsimi i bashkpunimit dhe ndarjes s informacionit midis agjensive t ndryshme. Ky lloj
bashkpunimi duhet t shoqrohet me formulimin e nj sr aktesh t cilat do t mbshtesin
shrbimet, si akte t shrbimeve t prkujdesit ndaj fmijve, akte t shrbimeve sociale, akte
te policis, shrbime t shndetit n nivel lokal dhe akte t shrbimeve speciale shndetsore n
nivel lokal. Krijimi i nj sistemi koordinimi sht mundsia e vetme pr t krijuar nj rutin t
mir midis institucioneve dhe organizatave t cilat punojn kundr dhuns n familje.
3. Zgjerimi i shrbimeve mbshtetse pr strehimin e viktimave n strehza.
4. Puna dhe dhnie e fondeve pr organizatat q japin shrbime mbshtetse pr viktimat e dhuns
n familje dhe fmijt e tyre.
5. Zhvillimi i sherbimeve per te identifkuar dhe mbeshtetur Iemijet dhe te rinjte qe preken nga
dhuna n familje.
53
LLOGARIDHNIA
1. Zbatimi
Pr zbatimin e Strategjis Kombtare t Barazis Gjinore dhe Kundr Dhuns n Familje, au-
toriteti prgjegjs sht Drejtoria e Politikave t Shanseve t Barabarta n Ministrin e Puns,
shtjeve Sociale dhe Shanseve t Barabarta, e cila ka si qllim t nxis barazin gjinore dhe pjes-
marrjen e gruas n jetn e vendit.
Institucione t tjera prgjegjse pr zbatim jan: Ministria e Arsimit dhe Shkencs, Ministria e
Shndetsis, Ministria e Drejtsis, Ministria e Brendshme, me institucionet n vartsi t tyre.
N proesin e zbatimit t strategjis nj rol t rndsishm kan organet e qeverisjes vendore.
Bashkpunimi midis MPSSHB dhe pushtetit vendor do t realizohet nprmjet rrjetit t pikave t
kontaktit ne PreIektura dhe Bashki. Ka flluar bashkepunimi per zhvillimin e burimeve njerezore
dhe kapaciteteve institucionale t rrjetit n Prefekturat dhe Bashkit.
2 Monitorimi
Pr monitorimin e Strategjis Kombtare t Barazis Gjinore dhe Kundr Dhuns n Familje do
t jen prgjegjs:
1. Keshilli Kombetar i Barazise Gjinore, i cili do te ngrihet me Vendim te Keshillit te Ministrave,
do te kryesohet nga Ministri i Punes, eshtjeve Sociale dhe Shanseve te Barabarta dhe do te
perbehet nga zv/ministrat e ministrive te linjes, perIaqesues te shoqatave dhe grupeve te interesit
dhe te botes universitare.
2. Sekretariati Teknik per Monitorimin e Strategjise se Barazise Gjinore dhe Kuner Dhunes ne
Familje, prane MPSSHB, i cili ndjek zbatimin e Strategjise dhe Planit te Veprimit.
3. Komisionet e Shanseve te Barabarta ne nivel Bashkie.
Detyrat e ktyre organizmave do t prcaktohen n vendime t Kshillit t Ministrave.
KREU 4
54
S
T
R
A
T
E
G
J
I
A

K
O
M
B

T
A
R
E

P

R

B
A
R
A
Z
I
N

G
J
I
N
O
R
E

d
h
e

K
u
n
d

r

d
h
u
n

s

n

f
a
m
i
l
j
e
P
L
A
N
I

I

V
E
P
R
I
M
I
T
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n

N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s
d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
Q

l
l
i
m
i

1
F
o
r
c
i
m
i

i

m
e
k
a
n
i
z
-
m
a
v
e

l
i
g
j
o
r

d
h
e

i
n
s
t
i
-
t
u
c
i
o
n
a
l

m
b
r
o
j
t

s

m
e

q

l
l
i
m

s
i
g
u
r
i
-
m
i
n

e

b
a
r
a
z
-
i
s

g
j
i
n
o
r
e

n

S
h
q
i
p

r
i
.
O
b
j
e
k
t
i
v

1
.
1
.
F
o
r
c
i
m
i

i

m
e
k
a
n
i
z
-
m
a
v
e

q
e
-
v
e
r
i
t
a
r

n
i
v
e
l

q
e
n
d
r
o
r

d
h
e

v
e
n
d
o
r
,

m
e

q

l
l
i
m

z
b
a
t
i
m
i
n

d
h
e

m
o
n
i
t
o
r
i
m
i
n
e

s
t
r
a
t
e
g
j
i
s

.
1
.
1
.
1
.
N
g
r
i
t
j
a

e

s
t
r
u
k
-
t
u
r
a
v
e

t

r
e
j
a
,

k
o
n
k
r
e
t
i
s
h
t
:
-

K

s
h
i
l
l
i

K
o
m
b

t
a
r

i

B
a
r
a
z
i
s

G
j
i
n
o
r
e

(
K
K
B
G
J
)
;
-

S
e
k
r
e
t
a
r
i
a
t
i

T
e
k
n
i
k

(
p

r

m
o
n
i
-
t
o
r
i
m
i
n

e

s
t
r
a
t
-
e
g
j
i
s

)
;
-

K
o
m
i
s
i
o
n
e
t

e

S
h
a
n
s
e
v
e

t

B
a
r
a
b
-
a
r
t
a

(
n

n
i
v
e
l

B
a
s
h
k
i
e
)
M
P

S
S
H
B
;
K

s
h
i
l
l
i

i

M
i
n
i
-
s
t
r
a
v
e
M
P

S
S
H
B
M
i
n
i
s
t
r
i
a

e

B
r
e
n
d
s
h
m
e
,
B
a
s
h
k
i
t

2

(
d
y
)

m
u
a
j

p
a
s

m
i
r
a
t
i
m
i
t

t

S
t
r
a
t
e
g
j
i
s

B
r
e
n
d
a
g
j
a
s
h
t

m
u
-
j
o
r
i
t

t

p
a
r

2
0
0
8
D
e
r
i

n

f
u
n
d

t

v
i
t
i
t

2
0
0
8
N
u
k

k
a

e
f
e
k
t

f
n
a
n
c
i
a
r
T

r
l
l
o
g
a
-
r
i
t
e
t
V
o
n
e
s
a
t

e

m
u
n
d
s
h
m
e
t

V
K
M

p

r

n
g
r
i
t
j
e
n

e

K

s
h
i
l
l
i
t

K
o
m
b

t
a
r
t

B
a
r
a
z
i
s

G
j
i
n
o
r
e
,
m
u
n
d

t

s
j
e
l
l
i
n

v
o
n
e
s
a

d
h
e

n

s
t
a
-
b
i
l
i
z
i
m
i
n

e

o
r
g
a
n
i
z
m
a
v
e

t

t
j
e
r

O
r
g
a
n
i
z
m
a
t

e

n
g
r
i
t
u
r
;
P

r
s
h
k
r
i
m
i

i

q
a
r
t

i

d
e
t
y
r
a
v
e

d
h
e

p

r
g
j
e
g
j

-
s
i
v
e

p

r

s
e
c
i
l
i
n

o
r
g
a
n
i
z

m
.
F
i
l
l
i
m
i

i

f
u
n
k
-
s
i
o
n
i
m
i
t

t

t
y
r
e
.
M
P

S
S
H
B
D
S
H
B
55
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n

N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e
d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s

d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
O
b
j
e
k
t
i
v

1
.
2
.
R
i
s
h
i
k
i
m
i

i

l
e
g
j
i
s
l
a
c
i
o
n
i
t
n
g
a

k

n
d
-
v

s
h
t
r
i
m
i
g
j
i
n
o
r

n

r
p
u
t
h
j
e

m
e

s
t
a
n
d
a
r
t
e
t
n
d

r
k
o
m
-
b

t
a
r
e
.
1
.
2
.
1
R
i
s
h
i
k
i
m
i

i

L
i
g
j
i
t

n
r
.

9
1
9
8

d
t
.

0
1
.
0
7
.
2
0
0
4

r

b
a
r
a
z
i
n

g
j
i
n
o
r
e

n

s
h
o
q

r
i

m
e

q

l
l
i
m

s
i
g
u
r
i
-
m
i
n

e

n
j

m
b
r
o
j
t
j
e
j
e

m
e

e
f
k
a
s
e

n
d
a
j

s
h
k
e
l
j
e
v
e

t

b
a
r
a
z
-
i
s

g
j
i
n
o
r
e
.

M
i
n
i
s
t
r
i
t

e

l
i
n
j

s

d
h
e

i
n
s
t
i
-
t
u
c
i
o
n
e
t

e

t
j
e
r
a

q
e
n
d
r
o
r
e
,
M
P

S
S
H
B
O
S
B
E
,
P
N
U
D
,
K

s
h
i
l
l
i

i

M
i
n
i
-
s
t
r
a
v
e
,
K
u
v
e
n
d
i
.
D
e
r
i

n

f
u
n
d

t

v
i
t
i
t

2
0
0
7
N
u
k

k
a

e
f
e
k
t

f
n
a
n
c
i
a
r
S
h
t
y
r
j
a


e

a
f
a
t
e
v
e

k
o
h
o
r
e

p

r

m
i
r
a
t
i
m
i
n

e

p

r
m
i
r

s
i
-
m
e
v
e


n

l
i
d
h
j
e

m
e

L
i
g
j
i
n

p

r

B
a
r
a
z
i
n

G
j
i
n
o
r
e
D
r
a
f
t

l
i
g
j
i

i

p

r
g
a
t
i
t
u
r
;
M
i
r
a
t
i
m
i

d
h
e

b
o
t
i
m
i

n
e

f
e
-
t
o
r
e
n

z
y
r
t
a
r
e
K
K
B
G
J
S
e
k
r
e
t
a
r
i
a
t
i
T
e
k
n
i
k
D
r
e
j
t
o
r
i
t

r
k
a
t

s
e

p
r
a
n

M
P

S
S
H
B
1
.
2
.
2
.
P
l
o
t

s
i
m
i

i

k
u
a
d
r
i
t

n

n
l
i
g
j
o
r

t

b
a
r
a
z
i
s

g
j
i
n
o
r
e
,

p
a
s

m
i
r
a
t
i
-
m
i
t

t

L
i
g
j
i
t

t

r
i

p

r

B
a
r
a
z
i
n

G
j
i
n
o
r
e
,

m
e

s
y
n
i
m

b

r
j
e
n

e

t
i
j

t

z
b
a
t
u
e
s
h

m
.
M
i
n
i
s
t
r
i
t

e

l
i
n
j

s

d
h
e

i
n
s
t
i
-
t
u
c
i
o
n
e
t

e

t
j
e
r
a

q
e
n
d
r
o
r
e
,
M
P

S
S
H
B
O
S
B
E
,
P
N
U
D
,
K

s
h
i
l
l
i

i

M
i
n
i
-
s
t
r
a
v
e
,
K
u
v
e
n
d
i
.
J
a
n
a
r

Q
e
r
-
s
h
o
r

2
0
0
8
N
u
k

k
a

e
f
e
k
t

f
n
a
n
c
i
a
r
S
h
t
y
r
j
a


e

a
f
a
t
e
v
e

k
o
h
o
r
e

p

r

m
i
r
a
t
i
m
i
n

l
i
g
j
i
t
,

m
u
n
d

t

n
d
i
k
o
j

d
h
e

n

a
f
a
t
i
n

e

v
e
n
d
o
s
u
r

p

r

p
l
o
t

s
i
m
i
n

e

k
u
a
d
r
i
t

n

n
l
i
g
-
j
o
r
.

P
o

k

s
h
t
u
,

m
u
n
d

t

k
e
t

d
h
e

s
h
t
y
r
j
e

t

m
i
r
a
t
i
m
i
t

t

r
m
i
r

s
i
m
e
v
e

A
k
t
e
t

n

n
-
l
i
g
j
o
r
e

t

r
g
a
t
i
t
u
r
a
,
M
i
r
a
t
i
m
i

d
h
e

b
o
t
i
m
i

n
e

f
e
-
t
o
r
e
n

z
y
r
t
a
r
e
K
K
B
G
J
S
e
k
r
e
t
a
r
i
a
t
i
T
e
k
n
i
k
D
r
e
j
t
o
r
i
t

r
k
a
t

s
e

p
r
a
n

M
P

S
S
H
B
56
Q

l
l
i
m
e
t
s
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

d
u
h
e
n

n
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
p

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

p
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

r
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
b
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
L
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
v

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

m
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s

d
h
e

v
l
e
r

s
u
e
s
1
.
2
.
3
.
P

r
m
i
r

s
i
m
i

l
i
g
j
o
r

n

L
i
g
j
i
n

n
r
.
7
7
0
3

d
t

1
1
.
5
.
1
9
9
3

r

s
i
g
-
u
r
i
m
e
t

s
h
o
q

r
o
r
e

M
i
n
i
s
t
r
i
t

e

l
i
n
j

s

d
h
e

i
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t

e

t
j
e
r
a

q
e
n
d
r
o
r
e
,

M
P

S
S
H
B
K

s
h
i
l
l
i

i

M
i
n
i
-
s
t
r
a
v
e
,
K
u
v
e
n
d
i
.
M
F
I
S
S
H
O
r
g
a
n
i
z
m
a

n
d

r
k
o
m
b

t
a
r
e
D
o
n
a
t
o
r

t
G
j
a
t

v
i
t
i
t

2
0
1
0
N
u
k

k
a

e
f
e
k
t

f
n
a
n
c
i
a
r
S
h
t
y
r
j
a


e

a
f
a
t
e
v
e
k
o
h
o
r
e

p

r

m
i
r
a
t
i
m
i
n

e

p

r
m
i
r

s
i
-
m
e
v
e
N
d
r
y
s
h
i
m
e
t

e

p

r
g
a
t
i
t
u
r
a
.
M
i
r
a
t
i
m
i

d
h
e

b
o
t
i
m
i

n
e

f
e
t
o
-
r
e
n

z
y
r
t
a
r
e
K
K
B
G
J
S
e
k
r
e
t
a
r
i
a
t
i

T
e
k
n
i
k
D
r
e
j
t
o
r
i
t
e

p
e
r
k
a
t
e
s
e

p
r
a
n
e

M
P

S
S
H
B

1
.
2
.
4
.
N
d
r
y
s
h
i
m
i

n

p
a
r
a
g
r
a
f
n

n
r
.

1

t
e

N
e
n
i
t

1
0
4

t

K
o
d
i
t

t

P
u
n

s

s

R
S
H
,

l
i
d
h
u
r

m
e

l
e
j
e
n

e

s
h
t
a
t

z
a
n
i
s

p
e
r
i
-
u
d
h
a

3
5

d
i
t
o
r
e

p
a
r
a

l
i
n
d
j
e
s
M
i
n
i
s
t
r
i
t

e

l
i
n
j

s

d
h
e

i
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t

e

t
j
e
r
a

q
e
n
d
r
o
r
e
,

M
P

S
S
H
B
K

s
h
i
l
l
i

i

M
i
n
i
-
s
t
r
a
v
e
O
r
g
a
n
i
z
m
a

n
d

r
k
o
m
b

t
a
r
e
D
o
n
a
t
o
r

t
G
j
a
t

v
i
t
i
t

2
0
0
9
N
u
k

k
a

e
f
e
k
t

f
n
a
n
c
i
a
r
S
h
t
y
r
j
a


e

a
f
a
t
e
v
e
k
o
h
o
r
e

p

r

m
i
r
a
t
i
m
i
n

e

n
d
r
y
s
h
i
m
i
t
.
N
d
r
y
s
h
i
m
e
t

e

p
e
r
g
a
t
i
t
u
r
a

d
h
e

m
i
r
a
t
i
m
i

e

b
o
t
i
m
i

n
e

f
e
t
o
-
r
e
n

z
y
r
t
a
r
e
K
K
B
G
J
S
e
k
r
e
t
a
r
i
a
t
i

T
e
k
n
i
k
D
r
e
j
t
o
r
i
t
e

p
e
r
k
a
t
e
s
e

p
r
a
n
e

M
P

S
S
H
B

57
Q

l
l
i
m
e
t
s
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

d
u
h
e
n

n
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
p

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

p
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

r
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
b
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
L
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
v

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

m
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s
d
h
e

v
l
e
r

s
u
e
s
1
.
2
.
5
.
Z
b
a
t
i
m
i

i

L
i
g
j
i
t

N
r
.
9
1
3
1
,

d
a
t

0
8
.
0
9
.
2
0
0
3

r

R
r
e
g
u
l
l
a
t

e

E
t
i
k

s

n

A
d
m
i
n
i
s
t
r
a
t

n

P
u
b
l
i
k
e

,

n

l
i
d
h
j
e

m
e

p
a
r
a
q
i
t
j
e
n

e

n

p
u
n

s
i
t

M
i
n
i
s
t
r
i
t
e

e

l
i
n
j
e
s

d
h
e

i
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t

e

t
j
e
r
a

q
e
n
d
r
o
r
e
,

M
P

S
S
H
B
K
e
s
h
i
l
l
i

i

M
i
n
i
-
s
t
r
a
v
e
O
r
g
a
n
i
z
m
a

n
d
e
r
k
o
m
b
e
t
a
r
e
D
o
n
a
t
o
r
e
t
J
a
n
a
r

-

Q
e
r
s
h
o
r

2
0
0
8
N
u
k

k
a

k
o
s
t
o

f
n
a
n
c
i
a
r
e
M
o
s
k
u
p
t
i
m
i

n
g
a

a
n
a

e

v
e
t
e

i
n
s
t
i
-
t
u
c
i
o
n
e
v
e
,

i

r
e
n
d
e
s
i
s
e

q
e

k
a

p
e
r
g
a
t
i
t
j
a

e

r
r
e
g
u
l
l
o
r
-
e
v
e
.
R
r
e
g
u
l
l
a
t

e

p
e
r
-
g
a
t
i
t
u
r
a

n
e

b
a
z
e

t
e

l
i
g
j
i
t
;
Z
b
a
t
i
m
i

i

r
r
e
g
u
l
l
o
r
e
s

s
e

b
r
r
e
n
d
s
h
m
e

t
e

i
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
v
e
K
K
B
G
J
S
e
k
r
e
t
a
r
i
a
t
i

T
e
k
n
i
k
D
r
e
j
t
o
r
i
t
e

p
e
r
-
k
a
t
e
s
e

p
r
a
n
e

M
P

S
S
H
B

O
b
j
e
k
t
i
v

1
.
3
.
N
d

r
g
j
e
g
j

s
i
-
m
i

i

o
p
i
n
i
o
n
i
t


p
u
b
l
i
k
,

s
i
d
o
-
m
o
s

i

g
r
a
v
e

d
h
e

v
a
j
z
a
v
e

t

r
e
j
a
,

l
i
d
h
u
r

m
e

t

d
r
e
-
j
t
a
t

l
i
g
j
o
r
e

q

a
t
y
r
e

i
u

t
a
k
o
j
n

.
1
.
3
.
1
.
P

r
k
t
h
i
m
i

z
y
r
t
a
r

d
h
e

b
o
t
i
m
i

i

k
o
n
-
v
e
n
t
a
v
e

n
d

r
k
o
m
-
b
e
t
a
r
e

t
e

r
a
t
i
f
k
u
a
r
a

n
g
a

v
e
n
d
i

y
n

,

v
e

a
n

r
i
s
h
t

r
i
-
b
o
t
i
m
i

i

K
o
n
v
e
n
t

s

C
E
D
A
W
,

p
r
o
t
o
k
o
l
l
i

s
h
t
e
s

,

s
i

d
h
e

d
o
-
k
u
m
e
n
t
a
v
e

t

t
j
e
r
a

l
i
g
j
o
r
e

n

r
p
u
t
h
j
e

m
e

l
e
g
j
i
s
l
a
c
i
o
n
i
n

e

B
E
M
i
n
i
s
t
r
i
t
e

e

l
i
n
j
e
s
,

M
P

S
S
H
B
O
J
F
-
t
e
,
O
r
g
a
n
i
z
a
t
a
t
N
d
e
r
k
o
m
b
e
t
a
r
e
2
0
0
7
-
2
0
0
8
T
e

p
e
r
l
l
o
g
a
-
r
i
t
e
t
P
r
o
c
e
d
u
r
a
t

e

t
e
j
z
g
j
a
t
u
r
a

p
e
r

z
y
r
t
a
r
i
z
-
i
m
i
n

e

p
e
r
k
t
h
i
m
e
v
e

m
u
n
d

t
e

n
d
i
k
o
j
n
e

n
e

a
I
a
t
e
t

k
o
h
o
r
e
K
o
n
v
e
n
t
a
t

e

p
e
r
k
t
h
y
e
r
a

d
h
e

t
e

b
o
t
u
a
r
a
,
N
u
m
r
i

i

b
o
t
i
m
-
e
v
e

z
y
r
t
a
r
e

t
e

s
h
p
e
r
n
d
a
r
a
;

d

l
i
s
t
a

e

i
n
s
t
i
t
u
-
c
i
o
n
e
v
e
/
r
r
e
t
h
e
v
e

k
u

j
a
n
e

s
h
p
e
r
n
d
a
r
e

b
o
t
i
m
e
t
.
K
K
B
G
J
S
e
k
r
e
t
a
r
i
a
t
i

T
e
k
n
i
k
D
r
e
j
t
o
r
i
t
e

r
e
s
p
e
k
t
i
v
e

n
e

M
i
n
i
s
t
r
i
t
e

e

p
e
r
I
s
h
i
r
a
O
r
g
a
n
i
z
a
t
a

q
e

p
u
n
o
j
n
e

n
e

I
u
s
h
e
n

e

t
e

D
r
e
j
t
a
v
e

t
e

N
j
e
r
i
u
t
.
58
Q

l
l
i
m
e
t
s
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

d
u
h
e
n

n
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
p

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

p
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

r
e
a
l
-
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
b
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
L
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
v

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

m
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s
d
h
e

v
l
e
r

s
u
e
s
1
.
3
.
2
.
O
r
g
a
n
i
z
i
m
i

i

F
u
s
h
a
t
a
v
e

S
e
n
s
i
b
i
-
l
i
z
u
e
s
e

'
T
e

d
r
e
j
t
a
t

e

g
r
a
v
e

j
a
n
e

t
e

d
r
e
j
t
a

n
j
e
r
e
z
o
r
e

;

s
e
n
s
i
-
b
i
l
i
z
i
m
i

n
e

l
i
d
h
j
e

m
e

l
e
g
j
i
s
l
a
c
i
o
n
i
n

k
o
m
b
e
t
a
r

d
h
e

n
d
e
r
k
o
m
b
e
t
a
r
.
M
i
n
i
s
t
r
i
t
e

e

l
i
n
j
e
s
,

M
P

S
S
H
B
D
S
H
B
O
J
F
-
t
e
,
O
r
g
a
n
i
z
a
t
a
t
N
d
e
r
k
o
m
b
e
t
a
r
e
2
0
0
8

-

2
0
1
0
T
e

p
e
r
l
l
o
g
a
-
r
i
t
e
t

n
e

b
a
z
e

t
e

n
u
m
r
i
t

t
e

t
r
a
j
n
i
m
e
v
e

q
e

d
o

z
h
v
i
l
l
o
h
e
n

n
e

1
2

p
r
e
I
e
k
-
t
u
r
a
t

e

v
e
n
d
i
t
M
u
n
g
e
s
a

e

b
u
r
i
m
e
v
e

m
u
n
d

t
e

c
o
j
e

n
e

m
o
s

m
b
u
l
i
m
i
n

e

p
l
o
t
e

t
e

t
e

1
2

p
r
e
I
e
k
t
u
r
a
v
e
1
2

t
r
a
j
n
i
m
e
t

4

d
i
t
o
r
e

n
e

1
2

p
r
e
I
e
k
t
u
r
a
t

e

v
e
n
d
i
t
,


L
i
s
t
a

e

p
j
e
s
-
m
a
r
r
e
s
v
e
;
M
a
t
e
r
i
a
l
e
t

e

s
h
p
e
r
n
d
a
r
a
.

K
K
B
G
J
,

S
e
k
r
e
t
a
r
i
-
a
t
i

T
e
k
n
i
k
,

K
S
H
B
,
D
r
e
j
t
o
r
i
t
e

r
e
s
p
e
k
t
i
v
e

n
e

M
i
n
i
s
t
r
i
t
e

e

p
e
r
I
s
h
i
r
a
O
r
g
a
n
i
z
a
t
a

q
e

p
u
n
o
j
n
e

n
e

I
u
s
h
e
n

e

t
e

D
r
e
j
t
a
v
e

t
e

N
j
e
r
i
u
t
.
Q

l
l
i
m
i

2
F
u
q
i
z
i
m
i

i

g
r
u
a
s

n

r
-
m
j
e
t

r
r
i
t
j
e
s

s

p
j
e
s

m
a
r
r
j
e
s
s

s
a
j

n

v
e
n
-
d
i
m
m
a
r
r
j
e
.
O
b
j
e
k
t
i
v

2
.
1
.
R
r
i
t
j
a

e

n
u
m
-
r
i
t

t

g
r
a
v
e

d
h
e

v
a
j
z
a
v
e

n

v
e
n
d
i
m
-
m
a
r
r
j
e
n
p
o
l
i
t
i
k
e
2
.
1
.
1
.
R
i
s
h
i
k
i
m
i

i

l
i
g
j
i
t

e
l
e
k
t
o
r
a
l

d
h
e

m
b
e
s
h
t
e
t
j
a

e

v
e
p
-
r
i
m
e
v
e

q
e

s
y
n
o
j
n
e

r
r
i
t
j
e
n

e

n
u
m
r
i
t

t
e

g
r
a
v
e

d
h
e

v
a
j
z
a
v
e

n
e

p
a
r
l
a
m
e
n
t

a
p
o

n
e

s
t
r
u
k
t
u
r
a
t

v
e
n
d
i
m
m
a
r
r
e
s
e

n
e

n
i
v
e
l

l
o
k
a
l
.
P
a
r
t
i
t
e

p
o
l
i
t
i
k
e
P
a
r
l
a
m
e
n
t
i
M
e
d
i
a
O
J
F

d
h
e

r
r
j
e
t
e
t

e

g
r
a
v
e

d
h
e

v
a
j
z
a
v
e

M
P

S
S
H
B
2
0
0
8
-
2
0
1
0
3
0
,
0
0
0

S
h
t
y
r
j
a


e

a
I
a
t
e
v
e

k
o
h
o
r
e

p
e
r

m
i
r
a
t
i
m
i
n

e

n
d
r
y
s
h
i
m
e
v
e

n
e

l
i
g
j
K
l
i
m
a

e

a
s
h
p
e
r

p
o
l
i
-
t
i
k
e

m
u
n
d

t
e

I
r
e
n
o
j
e

i
n
i
c
i
a
t
i
v
e
n

e

g
r
a
v
e

d
h
e

v
a
j
z
a
v
e
,

p
e
r

t
`
u

D
r
a
I
t

l
i
g
j
i

i

p
e
r
g
a
t
i
t
u
r
L
i
g
j
i

i

m
i
r
a
t
u
a
r

d
h
e

i

b
o
t
u
a
r

n
e

f
e
t
o
r
e
n

z
y
r
t
a
r
e
K
u
o
t
a

e

c
i
t
u
a
r
T
r
a
j
t
i
m
i

i

d
i
s
-
k
r
i
m
i
n
i
m
i
t

m
e

b
a
z
e

g
j
i
n
o
r
e

n
e

K
K
B
G
J
,

S
e
k
r
e
t
a
r
i
-
a
t
i

T
e
k
n
i
k
,

K
S
H
B
,
59
Q

l
l
i
m
e
t
s
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

d
u
h
e
n

n
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
p

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

p
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
b
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
L
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
v

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

m
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s
d
h
e

v
l
e
r

s
u
e
s
p
e
r
I
s
h
i
r
e

n
e

v
e
n
d
i
m
m
a
r
-
r
j
e
,

p
a
v
a
r
e
-
s
i
s
h
t

k
u
o
t
e
s

s
e

v
e
n
d
o
s
u
r
.
p
o
l
i
t
i
k
e
n

s
h
q
-
i
p
t
a
r
e

j
o

s
i

n
j
e

p
r
o
b
l
e
m

s
h
q
e
t
e
-
s
u
e
s

v
e
t
e
m

p
e
r

g
r
a
t
e

d
h
e

v
a
j
z
a
t
,

p
o
r

e
d
h
e

s
i

n
j
e

p
a
a
I
t
e
s
i

e

p
a
r
t
i
v
e

p
o
l
i
t
i
k
e

d
h
e

m
e

g
j
e
r
e
,

e

t
e

g
j
i
t
h
e

s
h
o
q
e
r
i
s
e

s
h
q
i
p
-
t
a
r
e
.
O
b
j
e
k
t
i
v

2
.
2
.
R
r
i
t
j
a

e

n
d

r
g
j
e
g
j

s
i
m
i
t

t

s
h
o
q

r
i
s

s
h
q
i
p
t
a
r
e

p

r

p
j
e
s
m
a
r
r
j
e
n
a
k
t
i
v
e

t

g
r
a
v
e

d
h
e

v
a
j
z
a
v
e

n

p
o
l
i
t
i
k

.
2
.
2
.
1
.
N
x
i
t
j
a

e

p
r
u
r
j
e
v
e

t

v
l
e
r
a
v
e

t

r
e
j
a

n

j
e
t

n

p
o
l
i
t
i
k
e
,

f
o
r
m
a
v
e

t

r
e
j
a

t

t
r
a
j
t
i
m
i
t

t

n
e
v
o
j
a
v
e

t

s
h
o
q

r
i
s

,

s
i

d
h
e

r
r
i
t
j
e
s

s

s
o
l
i
d
a
r
-
i
t
e
t
i
t

d
h
e

b
a
r
a
z
i
s

n
d

r
t
i
m
i
n

e

n
j

s
h
o
q

r
i
e

m

d
e
-
m
o
k
r
a
t
i
k
e

e

m

M
e
d
i
a
O
J
F

d
h
e

r
r
j
e
t
e
t

e

g
r
a
v
e

d
h
e

v
a
j
z
a
v
e
M
P

S
S
H
B
2
0
0
7

-

2
0
1
0
1
0
.
0
0
0
V

s
h
t
i
r

s
i

t

l
i
d
h
u
r
a

m
e

m
e
n
t
a
l
i
t
e
t
i
n
,
v
e

a
n

r
i
s
h
t
k
u
r

b

h
e
t

f
j
a
l

r

p
r
u
r
-
j
e

t

v
l
e
r
a
v
e

a
p
o

f
o
r
m
a
v
e

t

r
e
j
a
.
V

s
h
t
i
r

s
i

n

a
p
l
i
k
i
m
i
n

e

k
o
n
c
e
p
t
e
v
e
p

r

s
h
k
a
k

t

N
u
m
r
i

i

g
r
a
v
e

d
h
e

v
a
j
z
a
v
e

n

f
o
r
u
m
e
t

d
r
e
j
t
u
e
s
e

t
e

P
a
r
t
i
v
e

P
o
l
i
-
t
i
k
e

s
i

d
h
e

a
t
y
r
e

t

z
g
j
e
d
h
u
r
a

n

K
u
v
e
n
d
i
n

e

S
h
q
-
i
p

r
i
s

M
j
e
d
i
s

i

p

r
m
i
r

-
s
u
a
r

p

r

g
r
a
t

d
h
e

K
K
B
G
J
,

S
e
k
r
e
-
t
a
r
i
a
t
i

T
e
k
n
i
k
,

K
S
H
B
,
60
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n

N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e
d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s
d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
p
a
q

s
o
r
e
.
m
u
n
g
e
s

s

s

b
u
r
i
m
e
v
e

d
h
e

k
a
p
a
c
i
t
e
t
e
v
e
p

r
k
a
t

s
e
.
v
a
j
z
a
t

p
j
e
s
-
m
a
r
r

s
e

n

p
o
l
i
t
i
k

M
a
n
i
f
e
s
t
i
m
i

i

v
l
e
r
a
v
e

t

s
o
l
i
-
d
a
r
i
t
e
t
i
t
,

v
e
c
a
-
n

r
i
s
h
t

n

b
r
e
z
i
n

e

r
i
.
M
o
d
e
l
e
t

e

r
e
j
a
n

p
o
l
i
t
i
k

;

M

n
y
r
a

e

k
o
m
u
-
n
i
k
i
m
i
t

t
r
a
n
s
-
p
a
r
e
n
c
a

n
d
a
j

p
u
b
l
i
k
u
t
,
N
u
m
r
i

i

p
e
r
s
o
-
n
a
v
e

t
e

t
r
a
j
n
u
a
r

p
e
r

h
a
r
t
i
m
i
n

e

p
o
l
i
t
i
k
a
v
e
.
Q

l
l
i
m
i

3
F
u
q
i
z
i
m
i
e
k
o
n
o
m
i
k
i

g
r
u
a
s

d
h
e

r
r
i
t
j
a

e

m
u
n
d

s
i
v
e
t

s
a
j

p

r

p
u
n

s
i
m
O
b
j
e
k
t
i
v
3
.
1
.
R
r
i
t
j
a

e

n
u
m
-
r
i
t

t

p
r
o
-
j
e
k
t
e
v
e

a
p
o

p
r
o
g
r
a
m
e
v
e
t

c
i
l
a
t

n
x
i
s
i
n

3
.
1
.
1
.
S
t
u
d
i
m

m
b
a
r

k
o
m
-
b

t
a
r

m
b
i

v
e
n
d
i
n

q

z
e
n

g
r
a
t

d
h
e

v
a
j
z
a
t

n

t
r
e
g
u
n

f
o
r
m
a
l

t

p
u
n

s
;

s
i

M
P
C
S
S
H
B
S
h
e
r
b
i
m
i
K
o
m
b
e
t
a
r

i

p
u
n
e
s
i
m
i
t
O
J
F
-
t
e
I
N
S
T
A
T
2
0
0
7
-
2
0
1
0
T

r
l
l
o
g
a
-
r
i
t
e
t
P
a
m
j
a
f
-
t
u
e
s
h
m

r
i
a
e

b
u
r
i
m
e
v
e

m
u
n
d

t

c
o
j

n
e


k
u
f
z
i
m
i
n

e

m
e
t
o
d
a
v
e

t

s
t
u
d
i
m
i
t

a
p
o

d
h
e
D
y

s
t
u
d
i
m
e
t

e

r
e
a
l
i
z
u
a
r
a
B
o
t
i
m
i

d
h
e

s
h
p

r
n
d
a
r
j
a

e

s
t
u
d
i
m
e
v
e
G
j
e
t
j
e
t

d
h
e

K
K
B
G
J
,

S
e
k
r
e
t
a
r
i
-
a
t
i

T
e
k
n
i
k
,

K
S
H
B
,
O
J
F

d
h
e

p
a
r
t
-
n
e
r
e

61
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n
N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s

d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
d
h
e

k
u
a
l
i
f
-
k
i
m

p
r
o
I
e
-
s
i
o
n
a
l
.
I
o
r
m
i
m
i
n

p
r
o
I
e
s
i
o
n
a
l

d
h
e

p
u
n
e
s
i
-
m
i
n

e

g
r
a
v
e

d
h
e

v
a
j
z
a
v
e
,

s
i

d
h
e

s
h
t
r
i
r
j
a

e

k
e
t
y
r
e

p
r
o
-
j
e
k
t
e
v
e

e
d
h
e

n
e

z
o
n
a
t

r
u
r
a
l
e
.
d
h
e


m
b
i

v
e
n
d
i
n

q
e

z
e
n
e

g
r
a
t
e

d
h
e

v
a
j
z
a
t

n
e

p
u
n
e
s
i
m
i
n

i
n
I
o
r
m
a
l
n

s
h
t
r
i
r
j
e
n

e

t
y
r
e

n

m
b
a
r

v
e
n
d
i
n
.
r
e
k
o
m
a
n
d
i
m
e
t
p

r

p

r
m
i
r

s
i
-
m
i
n

e

p
o
l
i
t
i
k
a
v
e

t

p
u
n

s
i
m
i
t

d
h
e

f
u
q
i
z
i
m
i
t

e
k
o
-
n
o
m
i
k

t

g
r
a
v
e

d
h
e

v
a
j
z
a
v
e
.
p
r
i
v
a
t
e

t
e

i
n
t
e
r
e
-
s
u
a
r

n
e

I
u
s
h
e
n

e

p
u
n
e
s
i
m
i
t
.
3
.
1
.
2
.
Z
g
j
e
r
i
m
i

i

s
h
e
r
b
i
m
i
t

t
e

p
u
n
e
s
i
m
i
t

p
e
r

g
r
a
t
e

d
h
e

v
a
j
z
a
t

n
e

n
e
v
o
j
e

d
h
e

r
r
i
t
j
a

e

p
e
r
I
s
h
i
r
j
e
s

s
e

k
e
t
i
j

t
a
r
g
e
t
i


n
e

p
r
o
g
r
a
m
e
t

e

n
x
i
t
j
e
s

s
e

p
u
n
e
s
i
m
i
t

d
h
e

I
o
r
m
i
m
i
t

p
r
o
I
.
M
P
C
S
S
H
B
P
a
r
t
n
e
r
e
t

n
d
e
r
k
o
m
b
e
t
a
r
e
O
J
F
B
i
z
n
e
s
i
2
0
0
7
-
2
0
1
0
5
0
0
.
0
0
0
M
u
n
g
e
s
a

e

s
h
e
r
b
i
m
e
v
e

t
e

t
j
e
r
a

s
o
c
i
-
a
l
e
,

m
u
n
d

t
e

p
e
n
g
o
j
e

g
r
a
t
e

d
h
e

v
a
j
z
a
t

t
e

p
u
n
e
s
o
h
e
n

R
r
i
t
j
a

e

n
u
m
r
i
t

t
e

g
r
a
v
e

d
h
e

v
a
j
z
a
v
e

t
e

k
u
a
l
i
-
f
k
u
a
r
a

d
h
e

t
e

p
u
n
e
s
u
a
r
a
.
K
K
B
G
J
,

S
e
k
r
e
-
t
a
r
i
a
t
i

T
e
k
n
i
k
,

K
S
H
B
,
O
J
F
,

G
r
u
p
e
t

e

i
n
t
e
r
e
s
i
t
3
.
1
.
3
.
H
a
r
t
i
m
i

i

p
o
l
i
t
i
k
a
v
e

t
e

p
u
n
e
s
i
m
i
t

m
e

k
o
h
e

t
e

p
j
e
s
s
h
m
e

(
p
a
r
t
-
t
i
m
e
)

p
e
r

g
r
a
t
e

n
e

n
e
v
o
j
e
.
M
P

S
S
H
B
S
H
K
P
D
o
n
a
t
o
r
e
t
Q
e
v
e
r
i
a
O
J
F
P
u
n
e
d
h
e
n
e
s
i
t
2
0
0
7
-
2
0
1
0
2
0
.
0
0
0

K
e
t
o

p
o
l
i
-
t
i
k
a

m
u
n
d

t
e

r
r
e
z
i
k
o
j
n
e

t
e

k
t
h
e
h
e
n

n
e

d
o
m
i
n
u
e
s
e

p
e
r

p
u
n
e
s
i
-
m
i
n

e

N
u
m
r
i

i

g
r
a
v
e

n
e

n
e
v
o
j
e


p
e
r
-
f
t
u
e
s
e

n
g
a

p
u
-
n
e
s
i
m
i

m
e

k
o
h
e

t
e

p
j
e
s
s
h
m
e
K
K
B
G
J
,

S
e
k
r
e
-
t
a
r
i
a
t
i

T
e
k
n
i
k
,

K
S
H
B
,
O
J
F
-
t
e
A
k
t
o
r
e
t

e

62
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n

N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s
d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
g
r
a
v
e

d
h
e

v
a
j
z
a
v
e

n

r
g
j
i
t
h

s
i
.
p

r
f
s
h
i
r

f
u
s
h

n

e

p
u
-
n

s
i
m
i
t
3
.
1
.
4
.
N
d
e
r
t
i
m
i

i

n
j
e

s
i
s
t
e
m
i

t
e

r
i

i
n
I
o
r
-
m
a
c
i
o
n
i

n
e

n
i
v
e
l
i
n

q
e
n
d
r
o
r

d
h
e

v
e
n
d
o
r
,

m
e

q
e
l
l
i
m

s
i
g
u
r
i
m
i
n

e

n
j
e

q
a
s
j
e
j
e

d
h
e

a
k
s
e
s
i

t
e

b
a
r
a
b
-
a
r
t
e

t
e

g
r
a
v
e

d
h
e

v
a
j
z
a
v
e

n
e

m
a
r
r
j
e
n

e

i
n
I
o
r
m
a
c
i
o
n
i
t

p
u
b
l
i
k

m
b
i

t
e

d
r
e
-
j
t
e
n

p
e
r

p
u
n
e
s
i
m

d
h
e

l
e
g
j
i
s
l
a
c
i
o
n
i
n

e

p
u
n
e
s
,

i
n
I
o

m
b
i

t
r
e
g
u
n

e

p
u
n
e
s
,

a
k
-
s
e
s
i
n

n
d
a
j

e
d
u
k
i
m
i
t

d
h
e

I
o
r
m
i
m
i
t

p
r
o
I
e
-
s
i
o
n
a
l
,

a
k
s
e
s
i
n

n
d
a
j

p
r
o
n
e
s

d
h
e

k
r
e
d
i
s
e
.
M
P

S
S
H
B
S
h
e
r
b
i
m
i

K
o
m
-
b
e
t
a
r

i

P
u
n
e
s
i
m
i
t
I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t

b
a
n
k
a
r
e
O
J
F
-
t
e
2
0
0
7
-
2
0
1
0
T
e

p
e
r
l
l
o
g
a
-
r
i
t
e
t
V
e
s
h
t
i
r
e
s
i
a

n
e

p
e
r
d
o
r
i
m
i
n

e

t
e
k
n
i
k
a
v
e

t
e

n
d
r
y
s
h
m
e

p
e
r

m
a
r
r
j
e
n

e

i
n
I
o

(
p
s
h

i
n
t
e
r
n
e
t
i
)

m
u
n
d

t
e

p
e
n
g
o
j
e

n
e

m
b
u
l
i
m
i
n

e

g
j
i
t
h
e

t
e
r
r
i
t
o
r
i
t

m
e

i
n
I
o
r
m
a
c
i
o
-
n
i
n

p
e
r
k
a
t
e
s
N
u
m
r
i

i

p
e
r
s
o
n
-
a
v
e

t
e

t
r
a
j
n
u
a
r

d
h
e

i
n
I
o
r
m
u
a
r
;
W
e
b

s
i
t
e

i

n
d
e
r
-
t
u
a
r
,
N
u
m
r
i

i

b
o
t
i
m
e
v
e

t
e

s
h
p
e
r
n
d
a
r
a
K
K
B
G
J
,

S
e
k
r
e
-
t
a
r
i
a
t
i

T
e
k
n
i
k
,

K
S
H
B
,
O
J
F
-
t
e
A
k
t
o
r
e
t

e

p
e
r
I
-
s
h
i
r
e

n
e

I
u
s
h
e
n

e

p
u
n
e
s
i
m
i
t

63
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n
N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s
d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
3
.
1
.
5
.
N
d

r
t
i
m
i

i

p
r
o
-
g
r
a
m
e
v
e

m
e

s
u
b
v
e
n
-
c
i
o
n
i
m

t

p
a
g

s

p

r

k
a
t
e
g
o
r
i

t

r
j
a
s
h
-
t
u
a
r
a

g
r
a
s
h
,

g
r
a
t

k
r
y
e
f
a
m
i
l
j
a
r
e
,

g
r
a

e

v
a
j
z
a

t
e

t
r
a
f
k
u
a
r
a

e

t
e

d
h
u
n
u
a
r
a
,

a
f

r

m
o
s
h

s

s

p
e
n
s
i
o
n
i
t
,

i
n
v
a
l
i
d
e

o
s
e

m
e

a
I
t
e
s
i

t
e

k
u
f
z
u
a
r
a


M
P

S
S
H
B
D
o
n
a
t
o
r
e
t
Q
e
v
e
r
i
a
O
J
F
O
p
e
r
a
t
o
r
e

p
r
i
v
a
t
e
2
0
0
7
-
2
0
1
0
2
0
0
.
0
0
0
M
u
n
g
e
s
a

e

t
r
a
n
s
p
a
r
e
n
c
e
s

d
h
e

e

k
o
n
-
t
r
o
l
l
i
t

m
u
n
d

t
e

c
o
j
e

n
e

m
o
s

p
e
r
f
t
i
-
m
i
t

r
e
a
l
i
s
h
t

t
e

g
r
u
p
e
v
e

t
e

s
y
n
u
a
r
a
.
N
u
m
r
i

i

g
r
a
v
e

d
h
e

v
a
j
z
a
v
e

n
e

n
e
v
o
j
e

q
e

p
e
r
f
t
o
j
n
e

n
g
a

p
r
o
g
r
a
m
i

i

s
u
b
v
e
n
c
i
o
n
i
m
.

t
e

p
a
g
e
s
K
K
B
G
J
,

S
e
k
r
e
-
t
a
r
i
a
t
i

T
e
k
n
i
k
,

K
S
H
B
,
O
b
j
e
k
t
i
v

3
.
2
.
R
r
i
t
j
a

e

n
u
m
-
r
i
t

t
e

g
r
a
v
e

d
h
e

v
a
j
z
a
v
e


s
i
p
e
r
m
a
r
r
e
s
e

p
e
r
m
e
s

d
h
e
n
i
e
s

s
e

m
u
n
d
e
s
i
v
e

p
e
r

m
e

s
h
u
m
e

a
k
s
e
s

n
e

p
r
o
n
e
,

k
a
p
i
t
a
l

d
h
e

k
r
e
d
i
t
i
m
e
3
.
2
.
1
.
M
b
e
s
h
t
e
t
j
a

e

i
n
i
c
i
a
-
t
i
v
a
v
e

p
e
r

n
g
r
i
t
j
e
n

e

p
r
o
g
r
a
m
e
v
e

t
e

k
r
e
d
-
i
t
i
m
i
t

t
e

g
r
a
v
e

d
h
e

v
a
j
z
a
v
e

,

n
e
p
e
r
m
j
e
t

p
i
l
o
t
i
m
i
t

n
e

d
y

z
o
n
a
,

m
e

q
e
l
l
i
m

n
x
i
t
j
e
n

e

s
i
p
e
r
m
a
r
r
j
e
s
.

M
i
n
i
s
t
r
i
a

e

E
k
o
-
n
o
m
i
s
e
M
P

S
S
H
B
O
J
F
S
H
S
S
H
D
o
n
a
t
o
r
e
t
A
g
j
e
n
s
i

k
r
e
d
i
t
i
m
i
b
a
n
k
a
t
2
0
0
7

-

2
0
1
0
M
e
n
t
a
l
i
t
e
t
i

n
e

z
o
n
a
t


e

s
y
n
u
a
r
a
,

m
b
i

a
k
s
e
s
i
n

e

g
r
a
v
e

d
h
e

v
a
j
z
a
v
e

n
e

p
r
o
n
a

d
h
e

k
r
e
d
i
t
i
m
e
,

m
u
n
d

t
e

p
e
n
g
o
j
e

o
s
e

t
j
e
t
e
r
-
s
o
j
e

I
o
k
u
s
i
n

e

n
d
e
r
h
y
r
j
e
s
.
H
i
s
t
o
r
i

t
e

s
u
k
s
e
s
s
h
m
e

t
e

g
r
a
v
e

s
i
p
e
r
-
m
a
r
r
e
s
e

n
e

d
y

z
o
n
a
t

e

p
i
l
o
t
u
a
r
a
;
N
u
m
r
i

i

a
k
-
t
i
v
i
t
e
t
e
v
e

t
e

s
u
k
s
e
s
s
h
m
e

t
e

r
e
a
l
i
z
u
a
r
a

n
g
a

K
K
B
G
J
,

S
e
k
r
e
-
t
a
r
i
a
t
i

T
e
k
n
i
k
,

K
S
H
B
,
A
g
j
e
n
s
i

k
r
e
d
-
i
t
i
m
i
B
a
n
k
a
t
S
h
o
q

C
i
v
i
l
e
64
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n

N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s
d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
g
r
a
t

d
h
e

v
a
j
z
a
t

e

z
o
n
a
v
e

s
u
b
-
u
r
b
a
n
e

d
h
e

r
u
r
a
l
e
,

q

k
a
n

p
e
r
f
t
u
a
r

n
g
a

p
r
o
g
r
a
m
e
t

e

k
r
e
d
i
t
i
m
i
t
3
.
2
.
2
.
N
x
i
t
j
a

e

z
h
v
i
l
l
i
m
i
t

t

b
i
z
n
e
s
e
v
e

t

v
o
g
l
a

t

m
e
n
a
x
-
h
u
a
r
a

n
g
a

g
r
a
t

d
h
e

v
a
j
z
a
t
,

p

r
m
i
r

s
i
m
i

i

p
e
r
f
t
i
m
e
v
e

t
e

t
y
r
e

n

r
m
j
e
t
:

p
r
o
-
g
r
a
m
e
v
e

t
e

r
i
g
j
a
l
-
l

r
i
m
i
t

i
n
t
e
n
s
i
v
,

k
e
s
h
i
l
l
a
v
e

f
n
a
n
c
i
-
a
r
e

d
h
e

t

m
a
r
k
e
t
-
i
n
g
u
t
,

t
r
a
j
n
i
m
e
v
e

p

r

m
e
n
a
x
h
i
m
,

p

r
m
i
r

s
i
m
i
t

t

p
r
o
d
u
k
t
e
v
e
,

r
i
s
t
r
u
k
-
t
u
r
i
m
i
t

t

b
u
r
i
m
e
v
e

n
j
e
r

z
o
r
e
.
M
P

S
S
H
B
D
o
n
a
t
o
r
e
t
D
h
o
m
a
t

e

T
r
e
g
e
t
i
s
e
O
J
F
-
t
e
2
0
0
8

-
2
0
1
0
M
u
n
g
e
s
a

e

b
u
r
i
-
m
e
v
e

m
u
n
d

t
e

c
o
j
e

n
e

m
o
s

r
e
a
l
i
z
i
m
i
n

e

p
l
o
t
e

t
e

p
r
o
-
g
r
a
m
e
v
e

t
e

p
l
a
n
i
f
-
k
u
a
r
a
.
M
e
n
d
e
s
i
a

e

k
r
i
j
u
a
r

n
e

m
e
n
y
r
e
n

e

o
r
g
a
-
n
i
z
i
m
i
t

t
e

b
i
z
e
s
e
v
e

t
e

v
o
g
l
a

m
u
n
d

t
e

p
e
n
g
o
j
e

r
i
s
t
r
u
k
t
u
r
i
-
m
i
n

e

b
u
r
i
m
e
v
e
,

k
r
y
e
s
i
s
h
t

n
j
e
r
e
z
o
r
e
R
r
i
t
j
a

e

n
u
m
r
i
t

t
e

b
i
z
n
e
s
e
v
e

t
e

v
o
g
l
a

t
e

m
e
n
a
x
h
u
a
r
a

n
g
a

g
r
a
t
e

d
h
e

v
a
j
z
a
t
;
F
u
q
i
z
i
m
i

i

b
i
z
n
e
s
e
v
e

e
k
z
i
s
t
u
e
s
e
.

N
u
m
r
i

i

p
j
e
s
m
a
r
r
e
s
v
e

n
e

p
r
o
g
r
a
m
e
t

d
h
e

t
r
a
j
n
i
m
e
t

p
e
r
k
a
t
e
s
e
R
r
i
t
j
a

e

s
h
i
t
j
e
v
e

t
e

p
r
o
d
u
k
t
e
v
e

(
c
i
l
e
s
i
a

e

p
e
r
-
m
i
r
e
s
u
a
r
)
K
K
B
G
J
,

S
e
k
r
e
-
t
a
r
i
a
t
i

T
e
k
n
i
k
,

K
S
H
B
,
S
h
o
q
e
r
i
a

c
i
v
i
l
e
65
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n
N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s
d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
Q

l
l
i
m
i

4
P
r
o
m
o
v
i
m
i
i

a
k
s
e
s
i
t

t

b
a
r
a
b
a
r
t

g
r
a
v
e

d
h
e

v
a
j
z
a
v
e

n

a
r
s
i
m
i
n

c
i
l

-
s
o
r
;
O
b
j
e
k
t
i
v
4
.
1
.
P
e
r
m
i
r
e
s
i
m
i

i

p
r
o
g
r
a
m
e
v
e

s
h
k
o
l
l
o
r
e

q
e

p
r
o
m
o
v
o
-
j
n
e

b
a
r
a
z
i
n
e

g
j
i
n
o
r
e
,

s
i

d
h
e

p
e
r
-
m
i
r
e
s
i
m
i

i

p
j
e
s
e
m
a
r
-
r
j
e
s

s
e

g
r
a
v
e

d
h
e

v
a
j
z
a
v
e

n
e

m
e
s
i
m
d
-
h
e
n
i
e
,

p
l
a
n
i
-
f
k
i
m
i
n

d
h
e

m
e
n
a
x
h
i
m
i
n

e

a
r
s
i
m
i
t
.
4
.
1
.
1
.
T
r
a
j
t
i
m
i

i

g
j
i
n
i
s
e

n
e
p
e
r
m
j
e
t

t
e
m
a
v
e

t
e

v
e

a
n
t
a

n
e

l
e
n
d
e

p
e
r
k
a
t
e
s
e
,

s
i

d
h
e

n
e
p
e
r
m
j
e
t

I
u
t
j
e
s

s
e

l
e
n
d
e
v
e

t
e

v
e

a
n
t
a

m
b
i

k
e
t
e

e
s
h
t
j
e
,

q
e

n
e

h
a
r
t
i
m
i
n

e

k
u
r
-
r
i
k
u
l
a
v
e

m
e
s
i
m
o
r
e

u
n
i
v
e
r
s
i
t
a
r
e
M
A
S
H
I
n
s
t
i
t
u
t
i

i

K
u
r
r
i
-
k
u
l
a
v
e
U
n
i
v
e
r
s
i
t
e
t
e
t
K
a
t
e
d
r
a
t
2
0
0
8
-
2
0
1
0
3
5
.
0
0
0
M
u
n
g
e
s
a

e

i
n
t
e
r
e
s
i
t

n
g
a

D
e
p
a
r
t
a
m
e
n
t
e

t
e

v
e
c
a
n
t
a
,

s
i

p
a
-
s
o
j
e

e

m
u
n
g
e
s
e
s

s
e

i
n
I
o
r
m
a
c
i
o
n
i
t

m
b
i

p
e
r
I
s
h
i
r
j
e
n

e

c
e
s
h
t
j
e
v
e

t
e

p
e
r
-
k
a
t
e
s
i
s
e

g
j
i
n
o
r
e

n
e

t
e

g
j
i
t
h
a

I
u
s
h
a
t

(
g
e
n
d
e
r

c
r
o
s
s

c
u
t
t
i
n
g

i
s
s
u
e
)
K
u
r
r
i
k
u
l
a
t

e

p
e
r
m
i
r
e
s
u
a
r
a
K
K
B
G
J
,

S
e
k
r
e
-
t
a
r
i
a
t
i

T
e
k
n
i
k
,

K
S
H
B
,
I
n
s
t
i
t
u
t
i

i

S
t
u
d
i
-
m
e
v
e

G
j
i
n
o
r
e
4
.
1
.
2
.
P
e
r
m
i
r
e
s
i
m
i

d
h
e

r
i
s
h
i
k
i
m
i

n
e

m
e
n
y
r
e

t
e

v
a
z
h
d
u
e
s
h
m
e

i

p
r
o
g
r
a
m
e
v
e

s
h
k
o
l
-
l
o
r
e

d
h
e

t
e
k
s
t
e
v
e

m
e
s
i
m
o
r
e
,

p
e
r

s
t
e
-
r
i
o
t
i
p
e
t

g
j
i
n
o
r
e
.
I
n
s
t
i
t
u
t
i

i

K
u
r
-
r
i
k
u
l
a
v
e
,

I
n
s
t
i
-
t
u
t
i

i

S
t
u
d
i
m
e
v
e

G
j
i
n
o
r
e
O
J
F
-
t
e

e
k
s
p
e
r
t
e

t
e

I
u
s
h
e
s
2
0
0
7
-
2
0
1
0
N
u
k

k
a

k
o
s
t
o
M
o
s

k
u
s
h
t
i
m
i

i

v
e
m
e
n
d
j
e
s

s
e

d
u
h
u
r

p
e
r

r
i
s
h
i
-
k
i
m
i
n

n
e

m
e
n
y
r
e

t
e

v
a
z
h
d
u
e
s
h
m
e
.
P
r
o
g
r
a
m
e

s
h
k
o
l
-
l
o
r
e

t
e

r
i
s
h
i
k
u
a
r
a

n
e
n

p
e
r
s
p
e
-
k
t
i
v
e
n

e

b
a
r
a
z
i
s
e

g
j
i
n
o
r
e
K
K
B
G
J
,

S
e
k
r
e
-
t
a
r
i
a
t
i

T
e
k
n
i
k
,

K
S
H
B
,
M
A
S
H
66
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n
N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s
d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
4
.
1
.
3
.
C
a
k
t
i
m
i

i

a
n
a
l
-
i
z
e
s

g
j
i
n
o
r
e

s
i

n
j
e

n
g
a

k
r
i
t
e
r
e
t

e

r
e
n
d
e
s
i
s
h
m
e


p
e
r

p
e
r
z
g
j
e
d
h
j
e
n

e

t
e
k
s
t
e
v
e

m
e

t
e

m
i
r
a

p
e
r

b
o
t
i
m

(
t
e
k
s
t
i

i

m
e
s
u
e
s
i
t
,

n
x
e
n
e
s
i
t

d
h
e

m
a
t
e
r
i
a
l
e

t
e

t
j
e
r
a

d
i
d
a
k
t
i
k
e

n
d
i
h
m
e
s
e
;

g
u
i
d
a
t

p
e
r

m
e
s
u
e
s
,

m
o
d
u
l
e
t

e

t
r
a
i
n
i
m
i
t
,

s
i

d
h
e

m
e
t
o
d
o
l
o
g
j
i
n
e

e

d
h
e
n
i
e
s

s
e

t
r
a
i
n
i
-
m
e
v
e

p
e
r

m
e
s
u
e
s
.
)

I
n
s
t
i
t
u
t
i

i

K
u
r
-
r
i
k
u
l
a
v
e
M
A
S
H
I
n
s
t
i
t
u
t
i

i

S
t
u
d
i
-
m
e
v
e

G
j
i
n
o
r
e
2
0
0
7
-
2
0
1
0
N
u
k

k
a

k
o
s
t
o
M
u
n
g
e
s
a

e

k
a
-
p
a
c
i
t
e
t
e
v
e

m
u
n
d

t
e

c
o
j
e

n
e

m
o
s

p
e
r
d
o
r
i
m
i
n

s
a
k
t
e

t
e

a
n
a
l
i
z
e
s

g
j
i
n
o
r
e

s
i

k
r
i
t
e
r

p
e
r
z
g
j
e
d
-
h
e
s
.
S
i
s
t
e
m

d
h
e

p
r
o

e
d
u
r
a

t
e

q
a
r
t
a

p
e
r

a
n
a
l
i
z
e
n

g
j
i
n
o
r
e

n
e

p
e
r
z
g
j
e
d
h
j
e
n

e

t
e
k
s
t
e
v
e
K
K
B
G
J
,

S
e
k
r
e
-
t
a
r
i
a
t
i

T
e
k
n
i
k
,

K
S
H
B
,
K
o
m
i
s
i
o
n
e
t

e

p
e
r
z
g
j
e
d
h
j
e
s

s
e

t
e
k
s
t
e
v
e
O
b
j
e
k
t
i
v
4
.
2
.
F
o
r
c
i
m
i

i

k
a
p
a
c
i
t
e
t
e
v
e

t
e

i
n
s
t
i
t
u
-
c
i
o
n
e
v
e

a
r
s
i
m
o
r
e

p
e
r

t
e

i
n
t
e
g
r
u
a
r

e
s
h
t
j
e
t

d
h
e

k
o
n
c
e
p
t
e
t

e

4
.
2
.
1
.
P
e
r
g
a
t
i
t
j
a

e

m
o
d
u
-
l
e
v
e


t
e

t
r
a
i
n
i
m
i
t

t
e

m
e
s
u
e
s
v
e

k
u

i
n
t
e
-
g
r
o
h
e
t

g
j
i
n
i
a

s
i

t
e
m
e

s
p
e
c
i
f
k
e

d
h
e

k
u

t
e

p
e
r
I
s
h
i
h
e
t

d
i
a
l
o
g
u

p
r
i
n
d
-
m
e
s
u
e
s
M
A
S
H
,




I
n
s
t
i
t
u
t
i

i

s
t
u
d
i
m
e
v
e

p
e
d
a
g
o
g
j
i
k
e

d
h
e

k
u
r
r
i
k
u
l
a
v
e
I
n
s
t
i
t
u
t
i

i

S
t
u
d
i
-
m
e
v
e

2
0
0
7
-
2
0
0
8
T
e

p
e
r
l
l
o
g
a
-
r
i
t
e
t
M
o
d
u
l
e
t

e

p
e
r
g
a
t
i
t
u
r
a
.
K
K
B
G
J
,

S
e
k
r
e
-
t
a
r
i
a
t
i

T
e
k
n
i
k
,
67
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n

N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/

B
u
x
-
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s
d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
b
a
r
a
z
i
s

g
j
i
n
o
r
e

n

p
l
a
n
i
f
k
i
m
i
n
,

z
b
a
t
i
m
i
n

d
h
e

m
o
n
i
t
o
r
i
m
i
n
n

a
r
s
i
m
;
G
j
i
n
o
r
e
O
J
F

q

j
a
p
i
n

t
r
a
j
n
i
m
e
4
.
2
.
2
T
r
a
j
n
i
m
i

i
m
e
s
u
e
s
v
e

t
e

c
i
k
l
i
t

t
e

u
l
e
t

d
h
e

a
t
i
j

t
e

m
e
s
e
m

n
e

k
e
t
e

d
r
e
j
t
i
m
.
M
A
S
H
D
A
O
J
F

q
e

j
a
p
i
n

t
r
a
j
n
i
m
e
2
0
0
8
-
2
0
0
9
T
e

p
e
r
l
l
o
g
a
r
i
t
e
t
M
u
n
g
e
s
a

e

b
u
r
i
m
e
v
e

m
u
n
d

t
e

c
o
j
e

n
e

m
o
s

m
b
u
l
i
m
i
n

e

g
j
i
t
h
e

v
e
n
d
i
t
N
u
m
r
i

i

m
e
s
u
e
s
v
e

t
e

t
r
a
j
n
u
a
r

n
e

1
2

P
r
e
I
e
k
t
u
r
a
P
o
l
i
t
i
k
a

t
e

q
a
r
t
a

d
h
e

e
f
k
a
s
e

p
r
o
-
g
j
i
n
o
r
e

n
e

a
r
s
i
m
K
K
B
G
J
,

S
e
k
r
e
-
t
a
r
i
a
t
i

T
e
k
n
i
k
,
K
S
H
B
4
.
2
.
3
.
R
r
i
t
j
a

e

n
u
m
r
i
t

t
e

g
r
a
v
e

d
h
e

v
a
j
z
a
v
e

t
e

p
e
r
I
s
h
i
r
a

n
e

m
e
n
a
x
h
i
m
i
n

e

s
h
k
o
l
l
a
v
e

n
e
p
e
r
-
m
j
e
t

e
m
e
r
i
m
i
t

t
e

t
y
r
e

n
e

p
o
z
i
c
i
o
n
e

d
r
e
j
t
u
e
s
e

d
h
e

n
e

a
r
r
a
n
x
h
i
m
e

t
e

t
j
e
r
a

i
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
a
l
e
M
A
S
H
,

M
D
P
l
D
r
e
j
t
o
r
i
t
e

a
r
s
i
-
m
o
r
e
2
0
0
7
-
2
0
1
0
M
e
n
t
a
l
i
t
e
t
i

e
g
z
i
s
t
u
e
s

m
u
n
d

t
e

b
e
h
e
t

p
e
n
g
e
s
e

p
e
r

a
r
r
i
t
j
e
n

e

k
e
t
i
j

o
b
j
e
k
t
i
v
i

n
e

z
o
n
a

t
e

c
a
k
t
u
a
r
a

N
u
m
r
i

i

g
r
a
v
e

d
h
e

v
a
j
z
a
v
e

t
e

e
m
e
r
u
a
r
a

r
i
s
h
t
a
z
i

n
e

m
e
n
a
x
h
i
m
i
n

e

s
h
k
o
l
l
a
v
e

n
e

1
2

p
r
e
I
e
k
-
t
u
r
a
t
K
K
B
G
J
,

S
e
k
r
e
-
t
a
r
i
a
t
i

T
e
k
n
i
k
,
K
S
H
B

68
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n
N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s
d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
O
b
j
e
k
t
i
v

4
.
3
.
P
e
r
m
i
r
e
s
i
m
i

i

q
e
n
d
r
i
m
e
v
e

s
h
o
q
e
r
o
r
e

d
h
e

k
u
l
t
u
r
o
r
e

t
e

k
o
m
u
n
i
t
e
t
e
v
e

d
h
e

I
a
m
i
l
j
e
v
e

q
e

p
r
o
m
o
v
o
-
j
n
e

v
l
e
r
a
t

d
h
e

r
e
n
d
e
s
i
n
e

e

a
r
s
i
m
i
m
i
t

t
e

v
a
j
z
a
v
e

d
u
k
e

p
e
r
I
s
h
i
r
e

r
o
l
e
t

d
h
e

k
o
n
t
r
i
b
u
-
t
e
t

e

g
r
a
v
e

d
h
e

v
a
j
z
a
v
e

n
e

z
h
v
i
l
-
l
i
m
.
4
.
3
.
1
.
S
t
u
d
i
m

m
b
a
r
e
k
o
m
-
b
e
t
a
r

p
e
r

q
e
n
d
r
i
m
e
t

s
h
o
q
e
r
o
r
e

d
h
e

k
u
l
-
t
u
r
o
r
e

n
e

l
i
d
h
j
e

m
e

a
r
s
i
m
i
m
i
n

e

v
a
j
z
a
v
e

d
h
e


p
j
e
s
e
m
a
r
r
j
e
n

e

g
r
a
v
e

d
h
e

v
a
j
z
a
v
e

n
e

v
e
n
d
i
m
-
m
a
r
r
j
e

n
e

a
r
s
i
m
.
M
A
S
H
O
J
F
P
L

D
o
n
a
t
o
r
e
t

2
0
0
7
-
2
0
0
8
5
.
0
0
0
B
u
r
i
m
e
t

e

p
a
m
j
a
I
t
u
e
s
h
m
e

m
u
n
d

t
e

c
o
j
n
e

n
e

k
u
f
z
i
m
i
n

e

z
o
n
a
v
e

t
e

m
b
u
l
u
a
r
a

S
t
u
d
i
m
i

i

p
e
r
I
u
n
d
u
a
r

d
h
e

i

b
o
t
u
a
r
;
R
e
z
u
l
t
a
t
e
t

d
h
e

r
e
k
o
m
a
n
d
i
m
e
t

e

d
h
e
n
a
K
K
B
G
J
,

S
e
k
r
e
-
t
a
r
i
a
t
i

T
e
k
n
i
k
,
K
S
H
B
4
.
3
.
2
.
N
d
e
r
m
a
r
r
j
a

e

n
j
e

I
u
s
h
a
t
e

n
d
e
r
g
j
e
g
j
e
s
i
-
m
i

b
a
z
u
a
r

n
e

t
e

d
h
e
n
a
t

e

s
t
u
-
d
i
m
i
t
,

p
e
r

s
h
k
o
l
l
a
t
,

p
r
i
n
d
e
r
i
t

d
h
e

k
o
m
u
-
n
i
t
e
t
e
t
,

s
i
d
o
m
o
s

M
A
S
H
,

O
J
F
-
t
e

d
h
e

i
n
s
t
i
t
u
t
e

t
e

s
p
e
c
i
a
l
i
z
u
a
r
a

s
t
u
d
i
m
o
r
e
M
e
d
i
a
2
0
0
7
-
2
0
1
0
1
0
.
0
0
0
J
o

g
j
i
t
h
m
o
n
e

j
a
n
e

v
e
t
e
m

m
e
n
t
a
l
i
t
e
t
i

d
h
e

m
u
n
g
e
s
a

e

i
n
I
o
r
m
a
c
i
o
n
i
t
,

I
a
k
t
o
r
e
t

q
e

i
n
f
u
e
n
c
o
j
n
e

n
d
e
r
p
r
e
r
j
e
n

e

N
u
m
r
i

i

p
o
s
-
t
e
r
a
v
e
,

f
e
t
e
-
p
a
l
o
s
j
e
v
e

d
h
e

b
i
s
e
d
a
v
e

t
e

r
e
a
l
i
z
u
a
r
a

n
e

1
2

p
r
e
I
e
k
t
u
r
a
K
K
B
G
J
,

S
e
k
r
e
-
t
a
r
i
a
t
i

T
e
k
n
i
k
,
K
S
H
B
69
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n
N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s
d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
n

z
o
n
a
t

e

l
a
r
g

t
a

d
h
e

r
u
r
a
l
e
,

m
b
i

r

n
d

s
i
n

d
h
e

p
e
r
f
t
i
m
e
t

e

a
r
s
i
m
i
t

t

v
a
j
z
a
v
e

d
u
k
e

p

r
f
-
s
h
i
r

d
h
e

v
a
z
h
d
i
m
i
n

e

a
r
s
i
m
i
m
i
t

p

r

v
a
j
z
a
t

p
e
r
t
e
j

a
r
s
i
m
i
t

f
l
l
o
r
.
a
r
s
i
m
i
t

t
e
k

v
a
j
z
a
t
.

M
u
n
g
-
e
s
a

e

i
n
I
r
a
-
s
t
r
u
k
t
u
r
e
s

s
j
e
l
l

g
j
i
t
h
a
s
h
t
u
n
d
e
r
p
r
j
e
r
j
e
n

e

a
r
s
i
m
i
m
i
t
N
u
m
r
i

n
e

r
r
i
t
j
e

i

v
a
j
z
a
v
e

q
e

v
a
-
z
h
d
o
j
n
e

a
r
s
i
m
i
n

p
e
r
t
e
j

a
r
s
i
m
i
t

f
l
l
o
r

n
e

z
o
n
a
t

r
u
r
a
l
e
4
.
3
.
3
.
P
e
r
I
s
h
i
r
j
a

e

m
e
s
u
e
s
e
v
e

d
h
e

m
e
s
u
e
s
e
v
e

n
e

I
u
s
h
-
a
t
e
n

e

n
d
e
r
g
j
e
g
j
e
s
i
m
i
t

s
h
t
e
p
i

m
e

s
h
t
e
p
i
,

n
e

z
o
n
a
t

r
u
r
a
l
e

d
h
e

t
e

l
a
r
g
e
t
a

p
e
r

a
r
s
i
m
i
m
i
n

e

v
a
j
z
a
v
e

d
h
e

g
r
a
v
e
.
M
A
S
H
D
A
R
S
t
a
f

p
e
d
a
g
o
g
j
i
k
,

k
o
m
u
n
i
t
e
t
e
t

d
h
e

p
r
i
n
d
e
r
i
t
S
h
o
q
a
t
a
t

e

m
e
-
s
u
e
s
e
v
e
2
0
0
7
-
2
0
1
0
1
5
.
0
0
0
V
e
s
h
t
i
r
e
s
i
a

e

i
n
I
r
a
s
t
r
u
k
t
u
r
e
s

n
e

z
o
n
a
t

e

l
a
r
g
e
t
a

m
u
n
d

t
e

b
e
h
e
t

p
e
n
g
e
e

p
e
r

m
o
n
i
t
o
r
i
m

t
e

s
a
k
t
e
N
u
m
r
i

i

m
e
-
s
u
e
s
v
e

t
e

a
n
g
a
z
h
u
a
r

n
e

I
u
s
h
a
t
a
t

n
d
e
r
g
j
e
g
j
e
s
u
s
e

n
w

2
4

B
a
s
h
k
i

N
u
m
r
i

i

s
h
t
e
p
i
v
e

d
h
e

I
s
h
a
t
r
a
v
e

t
e

v
i
z
i
t
u
a
r

p
e
r

k
e
t
e

q
e
l
l
i
m
.
K
K
B
G
J
,

S
e
k
r
e
-
t
a
r
i
a
t
i

T
e
k
n
i
k
,
K
S
H
B
70
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n

N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/

B
u
x
-
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s
d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
O
b
j
e
k
t
i
v
5
.
2
.
S
h
t
r
i
r
j
a

n
e

t
e

g
j
i
t
h
e

v
e
n
d
i
n

e

s
h
e
r
b
i
m
e
v
e

k
o
m
u
n
i
t
a
r
e

p
e
r

g
r
a
t
e

d
h
e

v
a
j
z
a
t

m
e

p
r
o
b
l
e
m
e

s
o
c
i
a
l
e

5
.
2
.
1
.
Z
g
j
e
r
i
m
i

i

r
r
j
e
t
i
t


t
e

s
h
e
r
b
i
m
e
v
e

k
o
m
u
-
n
i
t
a
r
e

n
e
p
e
r
m
j
e
t

p
i
l
o
t
i
m
i
t

n
e

t
r
e

z
o
n
a
,

p
e
r

g
r
a
t
e

d
h
e

v
a
j
z
a
t

n
e

n
e
v
o
j
e
,

v
e
c
a
n
e
r
i
s
h
t

p
e
r

a
t
o

r
o
m
e

d
h
e

e
g
j
y
p
t
j
a
n
e
,

s
i

d
h
e

g
a
r
a
n
t
i
m
i

i

q
e
n
d
r
u
e
s
h
m
e
r
i
s
e

s
e

I
u
n
k
s
i
o
n
i
m
i
t

t
e

t
y
r
e
.
M
B
M
P
C
S
S
H
B
O
J
F
-
t
e
D
o
n
a
t
o
r
e
t
2
0
0
9
T
e

p
e
r
l
l
o
g
a
r
i
t
e
t
N
u
m
r
i

i

s
h
e
r
-
b
i
m
e
v
e

t
e

r
e
j
a

t
e

n
g
r
i
t
u
r
a

n
e

3

z
o
n
a
N
u
m
r
i

i

g
r
a
v
e

d
h
e

v
a
j
z
a
v
e

n
e

n
e
v
o
j
e

q
e

p
e
r
f
t
o
j
n
e


n
g
a

k
e
t
o

s
h
e
r
b
i
m
e
.
I
n
I
o
r
m
a
c
i
o
n
i

s
t
a
t
i
s
t
i
k
o
r

p
e
-
r
i
o
d
i
k
K
K
B
G
J
,

S
e
k
r
e
-
t
a
r
i
a
t
i

T
e
k
n
i
k
,
K
S
H
B
5
.
2
.
2
R
r
i
t
j
a

e

a
k
s
e
s
i
t

p
e
r

k
a
t
e
g
o
r
i
t
e

e

g
r
a
v
e

d
h
e

v
a
j
z
a
v
e

n
e

n
e
v
o
j
e

p
e
r

t
`
u

i
n
I
o
r
-
m
u
a
r

m
b
i

b
a
z
e
n

l
i
g
-
j
o
r
e
,

d
o
k
u
m
e
n
t
a
t

q
e

s
i
g
u
r
o
j
n
e

m
b
r
o
j
t
j
e
n

s
o
c
i
a
l
e

s
i

d
h
e

i
n
s
t
i
-
t
u
c
i
o
n
e
t


p
u
b
l
i
k
e

d
h
e

p
r
i
v
a
t
e

q
e

o
I
r
o
j
n
e

k
e
t
o

s
h
e
r
b
i
m
e
M
P
C
S
S
H
B
S
H
S
S
H
M
F
/
I
S
S
H
F
a
k
u
l
t
e
t
i

i

S
o
c
i
-
o
l
o
g
j
i
s
e
O
J
F
-
t
e
2
0
0
8
-
2
0
1
0
T
e

p
e
r
l
l
o
g
a
r
i
t
e
t
A
k
s
e
s
i

i

u
l
e
t

n
d
a
j

T
e
k
n
o
l
o
g
j
i
s
e

s
e

r
e

t
e

I
n
I
o
r
-
m
a
c
i
o
n
i
t
M
u
n
g
e
s
a

e

i
n
I
r
a
s
t
r
u
k
-
t
u
r
e
s

s
e

i
n
I
o
r
m
a
c
i
o
n
i
t

n
e

z
o
n
a
t

e

l
a
r
g
e
t
a


t
e

v
e
n
d
i
t

(
r
u
-
r
a
l
e
/
m
a
l
o
r
e
)
N
u
m
r
i

i

p
e
r
s
o
-
n
a
v
e

q
e

m
a
r
r
i
n

i
n
I
o
r
m
a
c
i
o
n
N
u
m
r
i

i

b
o
t
i
m
-
e
v
e

s
e
n
s
i
b
i
l
i
-
z
u
e
s
e

N
u
m
r
i

i

p
e
r
s
o
-
n
a
v
e

t
e

t
r
a
j
n
u
a
r
K
K
B
G
J
,

S
e
k
r
e
-
t
a
r
i
a
t
i

T
e
k
n
i
k
,
K
S
H
B
71
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n
N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s
d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
Q

l
l
i
m
i

6
P
e
r
m
i
r
e
s
i
m
i

i

s
h
e
n
d
e
t
i
t

t
e

p
o
p
u
l
l
s
i
s
e

d
u
k
e

r
r
i
t
u
r

p
e
r
g
j
i
g
j
e
n

e

s
i
s
t
e
m
i
t

s
h
e
n
d
e
t
e
-
s
o
r

n
d
a
j

n
e
v
o
j
a
v
e

t
e

v
e

a
n
t
a

s
h
e
n
d
e
t
e
s
o
r
e

t
e

g
r
a
v
e
/
v
a
j
z
a
v
e

d
h
e

b
u
r
r
a
v
e
/


d
j
e
m
v
e
.

O
b
j
e
k
t
i
v
6
.
1
.
H
a
r
t
i
m
i

d
h
e

p
e
r
m
i
r
e
s
i
m
i

i

p
o
l
i
t
i
k
a
v
e

d
h
e

p
r
o
-
g
r
a
m
e
v
e

s
h
e
n
d
e
t
e
s
o
r
e

n
e
m
e
n
y
r
e

q
e

a
t
o

t
`
j
u

p
e
r
g
j
i
g
j
e
n

d
a
l
l
i
m
e
v
e

g
j
i
n
o
r
e

d
h
e

n
e
v
o
j
a
v
e

s
h
e
n
d
e
t
s
o
r
e

t
e

g
r
a
v
e
/

v
a
j
z
a
v
e

d
h
e

b
u
r
r
a
v
e
/


d
j
e
m
v
e
.
6
.
1
.
1
.
R
i
s
h
i
k
i
m
i

i


S
k
e
m

s

e

S
i
g
u
r
i
m
e
v
e

S
h

n
d
e
-
t

s
o
r
e


m
e

f
o
k
u
s
i
n
:

1
.

G
r
u
p
d
i
a
g
n
o
z
a
t

q
e

l
i
d
h
e
n

d
i
r
e
k
t

m
e

s
h
e
n
d
e
t
i
n

r
i
p
r
o
d
h
u
e
s
.

2
.

T
e

d
r
e
j
t
e
n

e

p
e
r
f
t
i
m
i
t

t
e

b
a
r
n
a
v
e

m
e

R
i
m
b
u
r
s
i
m

n
g
a

b
a
s
h
k
e
s
h
o
r
t
i
/

b
a
s
h
-
k
e
s
h
o
r
t
j
a
,

e
d
h
e

k
u
r

a
t
o
/
a
t
a

n
u
k

j
a
n
e

n
e

m
a
r
r
e
d
h
e
n
i
e

p
u
n
e
;

(
k
u
r

n
j
e
r
i

n
g
a

a
t
a

e
s
h
t
e

i

s
i
g
u
r
u
a
r
)

I
n
s
t
i
t
u
t
i


S
i
g
u
r
i
-
m
e
v
e

S
h
e
n
d
e
t
e
-
s
o
r
e

(
I
S
K
S
H
)
;
I
n
s
t
i
t
u
t
i

i

S
h
e
n
-
d
e
t
i
t

P
u
b
l
i
k
;

M
i
n
i
s
t
r
i
a

e

S
h
e
n
-
d
e
t
e
s
i
s
e
P
u
s
h
t
e
t
i

Q
e
n
-
d
r
o
r
;
P
u
s
h
t
e
t
i

L
o
k
a
l
;

S
h
o
q
a
t
a

e

P
a
-
c
i
e
n
t
e
v
e
O
J
F

e

S
h
e
n
d
e
t
i
t
2
0
1
0
N
u
k

k
a

k
o
s
t
o
V
o
n
e
s
a

n
e

m
i
-
r
a
t
i
m
i
n

e

s
k
e
m
e
s

s
e

r
i
s
h
i
k
u
a
r
.
S
k
e
m
a

e

S
i
g
u
r
i
-
m
e
v
e

s
h
e
n
d
e
t
-
s
o
r
e

e

r
i
s
h
i
k
u
a
r
;
P
e
r
I
s
h
i
r
j
a

e

g
r
u
p

d
i
a
g
n
o
z
a
v
e
L
i
s
t
a

e

b
a
r
n
a
v
e

m
e

r
i
m
b
u
r
s
i
m
;
M
S
H
K
K
B
G
J
,

S
e
k
r
e
-
t
a
r
i
a
t
i

T
e
k
n
i
k
,
K
S
H
B
6
.
1
.
2
.
S
i
g
u
r
i
m
i

i

v
a
k
s
i
n
-
i
m
i
t

I
a
l
a
s

k
u
n
d
e
r

H
u
m
a
n

P
a
p
i
l
l
o
m
a

V
i
r
u
s

(
H
P
V
)

s
i

n
j
e

m
j
e
t

s
h
u
m
e

e
f
k
a
s

n
e

r
e
d
u
k
t
i
m
i
n

e

K
a
n
c
e
r
i
t

C
e
r
v
i
k
a
l

t
e

I
e
m
r
a
t
.
M
S
H
I
S
H
P
O
p
e
r
a
t
o
r
e
t

p
r
i
v
a
t
S
h
o
q
a
t
a
t
I
S
K
S
H
2
0
1
0
P
e
r

t
`
u

p
e
r
l
l
o
g
a
-
r
i
t
u
r
N
e
v
o
j
i
t
e
t

p
a
r
a
p
r
i
j
a

e

k
e
t
i
j

v
a
k
s
i
n
i
m

i

m
e

n
j
e

I
u
s
h
a
t
e

n
d
e
r
g
j
e
g
j
e
s
i
m
i

d
h
e

e
d
u
k
i
m
i

t
e

v
a
j
z
a
v
e

m
b
i

k
u
j
d
e
s
i
n

p
e
r

S
h
R
.
N
u
m
r
i

i

I
e
m
r
a
v
e

t
e

v
a
k
s
i
n
u
a
r
a
M
S
H
I
S
H
P
K
K
B
G
J
,

S
e
k
r
e
-
t
a
r
i
a
t
i

T
e
k
n
i
k
,
K
S
H
B

72
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n

N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s
d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
O
b
j
e
k
t
i
v
6
.
2
.
R
r
i
t
j
a

e

n
j
o
-
h
u
r
i
v
e

d
h
e

t

k
u
p
t
u
a
r
i
t

e

s
h

n
d
e
t
i
t

t

f
e
m
r
a
v
e

d
h
e

m
e
s
h
k
u
j
v
e
,
s
i

d
h
e

t

n
e
v
o
j
a
v
e

t

t
y
r
e

s
h

n
d
e
-
t

s
o
r
e
.
6
.
2
.
1
.
M
b
l
e
d
h
j
a

d
h
e

r
a
p
o
r
t
i
m
i

v
j
e
t
o
r

i

t

d
h

n
a
v
e

t

n
d
a
r
a

s
i
p
a
s

g
j
i
n
i
s

r

t

n
d
j
e
k
u
r

t
r
e
g
u
e
s
i
t

e

s
h

n
d
e
t
i
t

p

r

f
e
m
r
a
t

d
h
e

m
e
s
h
k
u
j
t
M
S
H
I
S
H
P
I
N
S
T
A
T
2
0
0
8

d
h
e

n
e

v
a
z
h
d
i
m
T
e

p
e
r
l
l
o
g
a
r
i
t
e
t
M
u
n
g
e
s
a

e

n
j
e

m
o
d
e
l
i

t
e

p
e
r
b
a
s
h
k
e
t

p
e
r

m
b
l
e
d
h
j
e
n

e

t
e

d
h
e
n
a
v
e

t
e

d
i
s
a
g
r
e
g
u
a
r
a
,

m
u
n
d

t
e

c
o
j
e

n
e

v
e
s
h
t
i
r
e
s
i
-
n
e

e

p
e
r
p
u
n
-
i
m
i
t

t
e

t
y
r
e
T
e

d
h
e
n
a
t

d
h
e

R
a
p
o
r
t
e

t
e

d
i
s
-
p
o
n
u
e
s
h
m
e
K
K
B
G
J
,

S
e
k
r
e
-
t
a
r
i
a
t
i

T
e
k
n
i
k
,
K
S
H
B
6
.
2
.
2
.
F
u
s
h
a
t
e

e

e
d
u
k
i
m
i
t

t
e

p
o
p
u
l
l
s
i
s
e

m
b
i

I
e
r
t
i
l
i
t
e
t
i
n

d
h
e

p
e
r
g
j
e
g
j
e
s
i
s
t
e

e

p
e
r
b
a
s
h
k
e
t
a

t
e

b
u
r
-
r
a
v
e

d
h
e

g
r
a
v
e

p
e
r

n
j
e

s
h
e
n
d
e
t

I
a
m
i
l
j
a
r

t
e

m
i
r
e

I
n
s
t
i
t
u
t
i

i

S
h
e
n
-
d
e
t
i
t

P
u
b
l
i
k
O
J
F
-
t
e
2
0
0
7
-
2
0
1
0
1
0
0
0
0
B
u
r
i
m
e
t

e

p
a
m
j
a
I
-
t
u
e
s
h
m
e

m
u
n
d

t
e

c
o
j
n
e

n
e

k
u
f
z
i
m
i
n

e

z
o
n
a
v
e

t
e

n
d
e
r
h
y
r
j
e
s
N
u
m
r
i

d
h
e

p
e
r
m
b
a
j
t
j
a

e

m
e
s
a
z
h
e
v
e

n
d
e
r
g
j
e
g
j
-
s
u
e
s
e
;
N
u
m
r
i

i

e
m
i
s
-
i
o
n
e
v
e
;
M
j
e
t
e
t

e

t
j
e
r
a

t
e

p
e
r
d
o
r
u
r
a

p
e
r

r
e
a
l
i
z
i
m
i
n

e


I
u
s
h
a
t
e
s
.
K
K
B
G
J
,

S
e
k
r
e
-
t
a
r
i
a
t
i

T
e
k
n
i
k
,
K
S
H
B
M
S
H
73
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H
V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n

N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s
d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
6
.
2
.
3
.
Z
h
v
i
l
l
i
m
i

i

p
r
o
-
g
r
a
m
e
v
e

s
h
k
o
l
l
o
r
e

m
b
i

u
s
h
q
y
e
r
j
e
n
,

h
i
g
j
e
n

n

d
h
e

p
l
a
n
i
-
f
k
i
m
i
n

I
a
m
i
l
j
a
r

p
e
r

d
j
e
m
t

d
h
e

v
a
j
z
a
t
.
M
A
S
H
M
S
H
E
k
s
p
e
r
t

t
D
o
n
a
t
o
r

t
O
J
F
2
0
0
7
-
2
0
1
0
T

l
l
o
g
a
r
i
t
e
t
K
u
j
d
e
s

d
u
h
e
t

t
r
e
g
u
a
r

p

r

t

r
f
s
h
i
r

g
j
i
t
h
a

k
o
m
u
-
n
i
t
e
t
e
t
P
r
o
g
r
a
m
e
t

e

z
h
v
i
l
l
u
a
r
a
,
N
u
m
r
i

i

n
x

s
v
e

t

r
f
s
h
i
r

K
K
B
G
J
,
S
e
k
r
e
t
a
r
i
a
t
i
T
e
k
n
i
k
,
K
S
H
B
O
b
j
e
k
t
i
v

6
.
3
.
M
b

s
h
t
e
t
j
a

d
h
e

t

g
a
r
a
n
t
i
m
i

i

a
k
s
e
s
i
t

t

p
l
o
t

d
h
e

t

b
a
r
a
b
-
a
r
t

g
j
i
t
h
a

n
i
v
e
l
e
t

e

s
h

r
-
b
i
m
i
t

s
h

n
d
e
-
t

s
o
r

p

r

g
r
a
t

,

v
a
j
z
a
t

d
h
e

b
u
r
r
a
t
,

d
j
e
m
t

,
s
i

d
h
e

s
i
g
u
r
i
m
i

i

d
h

n
i
e
s

s

s
h

r
b
i
m
e
v
e
e
f
e
k
t
i
v
e

s
h

n
-
d
e
t

s
o
r
e

p

r

t
a
.
6
.
3
.
1
.
M
b
l
e
d
h
j
a

e

t

d
h

n
a
v
e

t

n
d
a
r
a

s
i
p
a
s

g
j
i
n
i
s

r

p

r
d
o
r
i
m
i
n

e

s
h

r
-
b
i
m
e
v
e

s
h

n
d
e
t

-
s
o
r
e

s
h
t
e
t

r
o
r
e

d
h
e

p
r
i
v
a
t
e
.
M
S
H
I
n
s
t
i
t
u
t
i

i

S
h

n
-
d
e
t
i
t

P
u
b
l
i
k
I
N
S
T
A
T
,
O
r
g
a
n
i
z
a
t
a
t

k
o
m
b

t
a
r
e

d
h
e

n
d

r
k
o
m
b

t
a
r
e
n

f
u
s
h

n

e

s
h

n
d
e
t
i
t
2
0
0
7
-
2
0
0
8
T

l
l
o
g
a
r
i
t
e
t
M
u
n
g
e
s
a

e

n
j

b
a
z
e

t

d
h

n
a
s
h

t

p
a
r
s
h
m
e
B
a
z
a

e

t

d
h

n
a
v
e

t

n
d
a
r
a

s
i
p
a
s

g
j
i
n
i
s

.
B
a
z
a

e

t

d
h

-
n
a
v
e

t

n
d
a
r
a

s
i
p
a
s

g
j
i
n
i
s

.
74
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H
V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n
N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s
d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
6
.
3
.
2
.
S
i
g
u
r
i
m
i

i

a
r
r
i
t
j
e
s

l
e
h
t

s
i
s
h
t

n
g
a

g
r
a
t

d
h
e

v
a
j
z
a
v
e

i

q
e
n
-
d
r
a
v
e

a
p
o

k
l
i
n
i
k
a
v
e

s
h

n
d
e
t

s
o
r
e
,

s
i

d
h
e

p

r
s
h
t
a
t
j
a

m
e

o
r
a
r
e
t

e

t
y
r
e

t

p
u
n

s
.
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
r
e
j
t
o
r
i
t

e

S
h

n
-
d
e
t
i
t

P
u
b
l
i
k

n

R
r
e
t
h
e
2
0
0
8
-
2
0
1
0
O
r
a
r
e
t

e

k
l
i
n
i
k
a
v
e
d
h
e

q
e
n
d
r
a
v
e

s
h

n
d
e
t

s
o
r
e
t

r
s
h
t
a
t
u
r
a
M
S
H
K
K
B
G
J
,
S
e
k
r
e
t
a
r
i
a
t
i
T
e
k
n
i
k
,
K
S
H
B
6
.
3
.
3
.
V
e
n
d
o
s
j
a

e

n
j

s
i
s
t
e
m
i

t
r
a
n
s
p
o
r
t
i

e
m
e
r
g
j
e
n
c
e

v
e
c
a
n

r
i
s
h
t

p

r

g
r
a
t

,

v
a
j
z
a
t
,

s
i

d
h
e

a
n
g
a
-
z
h
i
m
i

i

k
o
m
u
n
i
t
e
t
i
t

p
e
r

m
e
t
o
d
a

e
f
k
a
s
e

n
e

t
r
a
n
s
p
o
r
t
i
m
i
n

e

g
r
a
v
e
/

v
a
j
z
a
v
e

n

s
p
i
t
a
l
.
P
u
s
h
t
e
t
i

l
o
k
a
l

Q
e
n
d
r
a
t

s
h

n
d
e
-
t

s
o
r
e
2
0
0
8
-
2
0
1
0
T

l
l
o
g
a
r
i
t
e
t
P
a
m
j
a
f
-
t
u
e
s
h
m

r
i
a
e

b
u
r
i
m
e
v
e
m
u
n
d

t
e

c
o
j
e

n
e

k
u
f
z
i
m
i
n

e

z
o
n
a
v
e

t
e

n
d
e
r
h
y
r
j
e
s
S
i
s
t
e
m
i

i

t
r
a
n
s
p
o
r
t
i
t

i

v
e
n
d
o
s
u
r

n
w

2
4

b
a
s
h
k
i
M
S
H
K
K
B
G
J
,
S
e
k
r
e
t
a
r
i
a
t
i
T
e
k
n
i
k
,
K
S
H
B
6
.
3
.
4
.
A
n
g
a
z
h
i
m
i

i

b
u
r
i
m
e
v
e

t

m
j
a
f
t
u
e
s
h
m
e

p

r

t
r
a
j
n
i
m
i
n

e

p
e
r
s
o
n
e
l
i
t

n

g
j
i
t
h

n
i
v
e
l
e
t

e

s
i
s
t
e
m
i
t

t

d
h

n
i
e
s

s

s
h

r
b
i
m
e
v
e

s
h

n
d
e
t

-
s
o
r
e
.
M
S
H

d
h
e

i
n
s
t
i
t
u
-
c
i
o
n
e
t

d
e
r
i
v
a
t
e
O
J
F
-
t

2
0
0
8
-
2
0
1
0
B
u
r
i
m
e
t
n
j
e
r

z
o
r
e

d
h
e

f
n
a
n
c
i
a
r
e

t
e

a
n
g
a
z
h
u
a
r
a
p

r

t
r
a
j
n
i
m
K
K
B
G
J
,
S
e
k
r
e
t
a
r
i
a
t
i
T
e
k
n
i
k
,
K
S
H
B
75
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H
V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n
N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s
d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
6
.
3
.
5
.
P
e
r
I
s
h
i
r
j
a

e

p
e
r
s
-
p
e
k
t
i
v
e
s

g
j
i
n
o
r
e

s
i

p
j
e
s
e

e

k
u
r
r
i
k
u
l
e
s

s
e

F
a
k
u
l
t
e
t
i
t

t
e

M
j
e
k
e
s
i
s
e

d
h
e

t
e

S
h
k
o
l
l
e
s

s
e

L
a
r
t
e

t
e

I
n
I
e
r
m
i
e
r
i
s
e
.
M
A
S
H
F
a
k
u
l
t
e
t
i

i

m
j
e
k
-
s
i
s
e
U
n
i
v
e
r
s
i
t
e
t
i

i

I
n
I
e
r
m
i
e
r
i
s
e
E
k
s
p
e
r
t
e
t

2
0
0
8

e

n
e

v
a
z
h
d
i
m
K
u
r
r
i
k
u
l
a

e

p

r
m
i
r

s
u
a
r
K
K
B
G
J
,
S
e
k
r
e
t
a
r
i
a
t
i
T
e
k
n
i
k
,
K
S
H
B
O
b
j
e
k
t
i
v

6
.
4
.
M
b

s
h
t
e
t
j
a
e

d
h

n
i
e
s

s

s
h

r
b
i
m
e
v
e
e
f
e
k
t
i
v
e
s
h

n
d
e
t

s
o
r
e
p

r

g
r
a
t

,

v
a
j
z
a
t
,

b
u
r
-
r
a
t
,

d
j
e
m
t

,
s
i

d
h
e

p
r
o
m
o
v
i
m
i

i

s
h

n
d
e
t
i
t

t

m
i
r

,

n

r
-
m
j
e
t

m
a
s
a
v
e

p
a
r
a
n
d
a
-
l
u
e
s
e

d
h
e

z
v
o
g

l
i
m
i
t
t

f
a
k
t
o
r

v
e

t

r
r
e
z
i
k
u
t

n

s
h

n
d
e
t
i
n

e

g
r
a
v
e

d
h
e

v
a
j
z
a
v
e
.
6
.
4
.
1

K
r
y
e
r
j
a

e

f
u
s
h
a
t
a
v
e

v
j
e
t
o
r
e

d
e
p
i
s
t
u
e
s
e

(
P
a
p

t
e
s
t
,

m
a
m
o
g
r
a
f

e
t
j
)

p

r

e
k
z
a
m
i
n
i
m
e

t

d
o
m
o
s
d
o
s
h
m
e

q

n
d
i
-
h
m
o
j
n

r
m
i
r

s
i
m
i
n

e

c
i
l

s
i
s

j
e
t

s

s

g
r
a
v
e

d
h
e

v
a
j
z
a
v
e
.

M
S
H
I
S
K
S
H
I
S
H
P
S
h

r
b
i
m
e
t

p
r
i
v
a
t
e
D
o
n
a
t
o
r

t
E
k
s
p
e
r
t
e
t
2
0
0
7

G
j
a
t
e

g
j
i
t
h
e

p
e
r
i
-
u
d
h
e
s
T

l
l
o
g
a
r
i
t
e
t
K
u
f
z
i
m
i

n
e

b
u
r
i
m
e

m
u
n
d

t
e

c
o
j
e

n
e

n
g
u
s
h
t
i
m
i
n
e

z
o
n
a
v
e

t
e

n
d
e
r
h
y
r
j
e
s
N
u
m
r
i

i

d
e
-
p
i
s
t
i
m
e
v
e

t

r
a
N
u
m
r
i

i

z
o
n
a
v
e

t
e

n
d
e
r
h
y
r
a
K
K
B
G
J
,
S
e
k
r
e
t
a
r
i
a
t
i
T
e
k
n
i
k
,
K
S
H
B
76
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n
N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s
d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
Q

l
l
i
m
i

7
P

r
m
i
r

s
i
m
i
i

r
o
l
i
t

t

m
e
d
i
a
s

p

r

n
j

m
e
n
t
a
l
-
i
t
e
t

t

r
i
,

q

i

p

r
g
j
i
g
j
e
t

z
h
v
i
l
l
i
m
i
t

t

k
o
h

s
,

l
i
d
h
u
r

m
e

b
a
r
a
z
i
n

g
j
i
n
o
r
e

n

s
h
o
q

r
i

d
h
e

r
r
i
t
j
e
n

e

p

r
f
a
q

s
i
m
i
t
t

g
r
a
v
e

d
h
e

v
a
j
z
a
v
e

n

p
r
o
f
e
-
s
i
o
n
.
O
b
j
e
k
t
i
v

7
.
1
.
R
r
i
t
j
a

e

n
d

r
g
j
e
g
j

s
i
m
i
t

d
h
e

c
i
l

s
i
s

i
n
f
o
r
m
i
m
i
t

t

p
u
b
l
i
k
u
t

p

r

k
a
p

r
c
i
m
i
n

e

s
t
e
r
i
o
t
i
p
e
v
e
g
j
i
n
o
r
e

d
h
e

r

n
d

s
i
n

e

a
r
-
r
i
t
j
e
s

s

b
a
r
a
z
-
i
s

g
j
i
n
o
r
e

n

s
h
o
q

r
i
,

n

r
-
m
j
e
t

p
o
l
i
t
i
k
a
v
e

d
h
e

p
r
o
d
u
k
t
e
v
e

t

n
d
r
y
s
h
m
e

n

f
u
s
h

n

e

m
e
d
i
a
s
.
7
.
1
.
1
.
N
d
e
r
g
j
e
g
j
e
s
i
m
i

p
e
r

r
e
d
u
k
t
i
m
i
n

e

g
j
u
h
e
s

s
e
k
s
i
s
t
e

n
e

m
e
d
i
a

d
h
e

p
r
o
m
o
v
i
m
i

i

p
e
r
d
o
r
i
m
i
t

t
e

g
j
u
h
e
s

q
e

r
e
f
e
k
t
o
n

p
a
r
i
m
e
t

e

b
a
r
a
z
i
s
e

g
j
i
n
o
r
e
.
S
h
o
q
a
t
a
t

e

g
a
z
e
-
t
a
r
i
s
e
M
e
d
i
a

e

s
h
k
r
u
a
r

d
h
e

e
l
e
k
t
r
o
n
i
k
e
I
n
s
t
i
t
u
t
i

i

m
e
d
i
-
a
v
e

t
e

l
i
r
a
M
P

S
S
H
B

F
a
k
u
l
t
e
t
i

i

S
h
k
e
n
-
c
a
v
e

S
o
c
i
a
l
e
F
a
k
u
l
t
e
t
i

i

G
a
z
e
-
t
a
r
i
s
e
O
J
F
2
0
0
7

d
h
e

n
e

v
a
z
h
d
i
m
e
s
i
T
e

l
l
o
g
a
r
i
t
e
t
U
d
h
e
z
u
e
s

i

p
e
r
I
u
n
d
u
a
r
;
R
e
d
u
k
t
i
m
i

i

r
e
k
l
a
m
a
v
e

k
u

g
r
a
t
e

d
h
e

v
a
j
z
a
t

t
r
a
j
t
o
h
e
n


s
i

o
b
j
e
k
t
e

s
e
k
s
i
;
I
u
s
h
a
t
a
t

p
e
r

i
n
I
o
r
m
i
m
i
n

e

p
u
b
l
i
k
u
t

r
r
e
t
h

p
r
o
b
l
e
m
e
v
e

d
h
e

e
s
h
t
j
e
v
e

g
j
i
n
o
r
e

n
e
S
h
q
i
p
e
r
i
.
M
i
n
u
t
a
z
h
i

d
h
e

h
a
p
e
s
i
r
a

n
e

m
e
d
i
a
n

e
l
e
k
-
t
r
o
n
i
k
e

d
h
e

t
e

s
h
k
r
u
a
r

;
S
p
o
t

t
e
l
e
v
i
z
i
v
K
r
i
j
i
m
i

d
h
e

I
u
n
k
s
i
o
n
i
m
i

i

n
j
e
s
i
v
e

t
e

m
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t

t
e

m
e
d
i
a
s
K
K
B
G
J
,

S
e
k
r
e
t
a
r
i
a
t
i

T
e
k
n
i
k
,
K
S
H
B
77
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H
V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n
N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s
d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
Q

l
l
i
m
i

8
.
1
T
e

r
r
i
t
e
t

d
h
e

z
h
v
i
l
l
o
h
e
t

n
d
e
r
g
j
e
g
j
e
s
i
-
m
i

i

s
h
o
q
e
r
i
s
e

k
u
n
d
e
r

d
h
u
n
e
s

n
e

I
a
m
i
l
j
e

d
h
e

m
a
s
a
v
e

p
e
r

t
e

n
d
i
h
m
u
a
r
v
i
k
t
i
m
a
t

n
e
p
e
r
m
j
e
t

n
d
r
y
s
h
i
m
i
t

t
e

q
e
n
d
r
i
m
e
v
e
.
O
b
j
e
k
t
i
v
i
8
.
1
.
1

N
g
r
i
t
j
a

e

s
t
r
u
k
t
u
r
a
v
e

i
n
I
o
r
m
u
e
s
e

m
b
i

d
h
u
n
e
n

n
e

I
a
m
i
l
j
e
8
.
1
.
1
.
1
N
g
r
i
t
j
a

d
h
e

I
o
r
c
i
m
i

i

z
y
r
a
v
e

t
e

k
o
m
u
n
i
k
i
m
i
t

q
y
t
e
t
a
r

n
e

n
i
v
e
l

l
o
k
a
l
M
P
L
M
P
C
S
S
H
B
O
J
F
M
e
d
i
a
2
0
0
7
-
2
0
1
0
N
u
k

k
a

k
o
s
t
o
M
o
s
k
u
p
t
i
m
i

i

r
e
n
d
e
s
i
s
e

s
e

k
o
m
u
-
n
i
k
i
m
i
t

m
e

q
y
t
e
t
a
r
e
t
Z
y
r
a

e
f
k
a
s
e

t
e

i
n
I
o
r
m
i
m
i
t

t
e

p
u
b
l
i
k
u
t
M
P
L
M
P
C
S
S
H
B
O
J
F
8
.
1
.
1
.
2
V
l
e
r
e
s
i
m
i

i

s
i
t
u
a
t
e
s

s
e

d
h
u
n
e
s

n
e

n
i
v
e
l

k
o
m
u
n
i
t
a
r

p
e
r

g
r
a
t
e
,

d
h
e

I
e
m
i
j
e
t


M
P
C
S
S
H
B
O
J
F
F
a
k
u
l
t
e
t
i

i

s
h
k
e
n
-
c
a
v
e

s
o
c
i
a
l
e
2
0
0
8
-
2
0
0
9
5
A
r
g
u
m
e
n
t
a

p
e
r

p
o
l
i
-
t
i
k

s
i
t

n

n
i
v
e
l

q
e
n
d
r
o
r

d
h
e

l
o
k
a
l


p

r

t

n
d

r
m
a
r
r

v
e
p
r
i
m
e
k
o
n
k
r
e
t
e

d
h
e

e
f
k
a
s
e

k
u
n
d
e
r

d
h
u
n

s

n

f
a
m
i
l
j
e
M
P
C
S
S
H
B
78
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H
V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n
N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s
d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
8
.
1
.
1
.
3
H
a
r
t
i
m
i

d
h
e

r
e
a
l
i
z
i
m
i

i

n
j
e

s
t
r
a
t
e
g
j
i
e

i
n
I
o
r
m
-
u
e
s
e

p
e
r

s
h
k
a
t
e
r
r
i
m
i
n

e

t
a
b
u
v
e
O
J
F
M
e
d
i
a
F
a
k
u
l
t
e
t
i

i

s
h
k
e
n
-
c
a
v
e

s
o
c
i
a
l
e
2
0
1
0
1
.
6
I
n
f
o
r
m
i
m
i

i

p
u
b
l
i
k
u
t
O
J

F
M
P
C
S
S
H
B
8
.
1
.
1
.
4
N
d

r
m
a
r
r
j
a

e

s
t
u
d
i
m
e
-
v
e

p

r

t

m
a
t
u
r

i
n
c
i
-
d
e
n
c

n

&

p
r
e
v
a
l
e
n
c

n

e

f
e
n
o
m
e
n
i
t

t

d
h
u
n

s

n
d
a
j

f

m
i
j

v
e
,

g
r
a
v
e
/

v
a
j
z
a
v
e

d
h
e

t

m
o
s
h
-
u
a
r
v
e

n

f
a
m
i
l
j
e
,

p

r

t

r
c
a
k
t
u
a
r

g
r
u
p
e

s
p
e
c
i
f
k
e

t
e

p
a
s
o
j
a
v
e

s
h

n
d
e
t

s
o
r
e
.
M
i
n
i
s
t
r
i
a

e

S
h

n
-
d
e
t

s
i
s

,
M
P

S
S
H
B
F
a
k
u
l
t
e
t
i

i

S
h
k
e
n
-
c
a
v
e

S
o
c
i
a
l
e
I
S
H
P
O
J
F
D
o
n
a
t
o
r

t
2
0
0
8

-

2
0
1
2
V
e
s
h
t
i
r
e
s
i
a

e

r
a
p
o
r
t
i
m
i
t

t
e

d
h
u
n
e
s

p
r
e
j

t
e

m
o
s
h
u
a
-
r
v
e
.


P
u
b
l
i
k
i
m
i

i

g
j
e
t
j
e
v
e

t
e

s
t
u
d
i
m
i
t
/
v
e
.
V
l
e
r
e
s
i
m

s
a
s
i
o
r

i

r
a
s
t
e
v
e

t
e

v
i
k
t
i
m
a
v
e

t
e

d
h
u
n
e
s

n
e

I
a
m
i
l
j
e
.
8
.
1
.
2
.
1
.
1
T
e

n
g
r
i
h
e
t

n
j
e

g
r
u
p

s
h
k
e
n
c
o
r

p
e
r

r
i
s
h
i
k
i
-
m
i
n

e

k
u
r
r
i
k
u
l
e
s
M
A
S
H
&

Q
K
A
V
P
2
0
0
8
8
P
a
k

n
e

n
u
m
e
r
M
u
n
g
e
s
a

e

t
e
k
n
o
l
o
g
j
i
s
e
M
A
S
H

I
K
S
S
p
e
c
i
a
l
i
s
t
e

t
e

d
h
u
n
e
s

n
e

I
a
m
i
l
j
e
79
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n
N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s
d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
d
h
u
n
a

n

f
a
m
i
l
j
e

s
h
t

e

p
a
p
r
a
n
-
u
e
s
h
m
e

d
h
e

t

a
f
t

s
o
h
e
n

t

j
n

z
g
j
e
d
h
j
e

t

m
i
r

-
i
n
f
o
r
-
m
u
a
r
a
.
8
.
1
.
2
.
1
.
2
T

r
c
a
k
t
o
h
e
n

s
t
a
n
d
a
r
d
e
t

p

d
o

n
i
v
e
l

s
h
k
o
l
l
i
m
i

d
h
e

e
d
u
k
i
m
i


p

r

l

n
d

t

e

p

r
a
f

r
t
a
M
A
S
H
,

I
K
S
2
0
0
8
-
2
0
1
0
N
u
k

k
a

k
o
s
t
o
M
A
S
H
8
.
1
.
2
.
1
.
3
T

r
c
a
k
t
o
h
e
n

o
b
j
e
k
t
i
v
a

s
p
e
c
i
f
k
e

p

r

l
e
n
d

t

e

e
d
u
-
k
a
t

s

s
h
o
q

r
o
r
e

d
h
e

q
y
t
e
t
a
r
e
I
K
S
,

Q
T
K
A
M
A
S
H
&
I
N
S
I
K
S
,
S
h
t

p
i
t

B
o
t
u
e
s
e
2
0
0
8
-
2
0
1
0
N
u
k

k
a

k
o
s
t
o
R
i
s
h
i
k
i
m
i

i

k
u
r
r
i
k
u
l
e
s

s
i
p
a
s

S
K
Z
H
A
P
M
A
S
H
O
b
j
e
k
t
i
v
i
8
.
1
.
2
.
2

T

r
i
s
h
i
k
o
h
e
n
p
l
a
n
e
t

m

s
i
-
m
o
r
e
,
8
.
1
.
2
.
2
.
1

T

r
i
s
h
i
k
o
h
e
n



p
r
o
-
g
r
a
m
e
t

p

r

t
r
a
i
t
i
m
i
n

e

d
h
u
n

s

n

f
a
m
i
l
j
e

s
i
p
a
s

c
i
k
l
e
v
e

M
A
S
H

&
O
J
F
M
P

S
S
H
B
2
0
0
8
-
2
0
0
9
N
u
k

k
a

k
o
s
t
o
M
u
n
g
e
s
a

e

s
p
e
c
i
a
l
i
s
t
e
v
e

p
e
r

d
h
u
n
e
n

n
e

I
a
m
i
l
j
e
M
u
n
g
e
s
a

e

M
A
S
H
80
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n
N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s
d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
t
e
k
s
t
e
t

s
h
k
o
l
-
l
o
r
e

d
h
e

l
i
t
e
r
a
t
u
r
a
e
x
t
r
a
k
u
r
r
i
-
k
u
l
a
r
e

d
h
e

j
a
s
h
t

s
h
k
o
-
l
l
o
r
e
t
e

e
d
u
k
i
m
i
t

d
h
e

m
e
s
i
m
i
t
b
a
s
h
k

p
u
n
i
m
i
t
8
.
1
.
2
.
2
.
3
T

v
e
n
d
o
s
e
n

n
e

t
e
k
-
s
t
e

m

s
i
m
o
r
e

t
e
m
a

t

v
e

a
n
t
a

p

r

d
h
u
n

n

n

f
a
m
i
l
j
e
M
A
S
H

&
O
J
F
M
P

S
S
H
B
2
0
0
9
-
2
0
1
0
3
H
a
r
t
i
m
i

i

p
o
l
i
-
t
i
k
a
v
e

k
u
n
d
e
r

d
h
u
n
e
s

n
e

I
a
m
i
l
j
e
M
A
S
H
8
.
1
.
2
.
2
.
4
T

v
e
n
d
o
s
e
t

s
i
s
t
e
m
i

i

m
o
d
u
l
e
v
e

n

s
h
k
o
l
l
a
t

e

m
e
s
m
e
I
K
S
2
0
0
8
-
2
0
0
9
N
u
k

k
a

k
o
s
t
o
S
j
e
l
l
j
e
t

d
h
e

q
e
n
d
r
i
m
e
t

n
d
a
j

v
i
k
t
i
m
a
v
e

t
e

d
h
u
n
e
s
M
A
S
H
8
.
1
.
2
.
2
.
5
T

v
e
n
d
o
s
e
n

n

l
i
t
e
r
-
a
t
u
r

n

e
k
s
t
r
a
k
u
r
r
i
k
u
-
l
a
r
e

t
e
m
a

t

c
a
k
t
u
a
r

p

r

d
h
u
n

n

n

f
a
m
i
l
j
e
I
K
S

&

S
h
t

p
i
t

B
o
t
u
e
s
e
2
0
0
8
-
2
0
1
0
3
R
r
i
t
j
a

e

n
i
v
e
l
i
t

t
e

n
d
e
r
g
j
e
g
j
e
s
i
m
i
t
M
A
S
H
8
.
1
.
2
.
2
.
6
T

h
a
r
t
o
h
e
n


t
e
k
-
s
t
e
t

d
h
e

l
i
t
e
r
a
t
u
r

m
b

s
h
t
e
t

s
e
I
K
S

&
Q
K
T
A
2
0
0
8
-
2
0
0
9
1
2
0
K
r
i
j
i
m
i

i

s
p
e
c
i
a
l
i
s
t
e
v
e

p
e
r

d
h
u
n
e
n

n
e

I
a
m
i
l
j
e
81
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n
N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s
d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
8
.
1
.
2
.
2
.
7
T

s
i
g
u
r
o
h
e
n

n

s
h
k
o
l
-
l
a
t

e

l
a
r
t
a

p
r
o
f
l
i
z
i
m
e

p

r

s
p
e
c
i
a
l
i
s
t

d
h
f

M
A
S
H
,

D
R
A

U
N
I
V
E
R
-
I
S
I
T
E
T
E
T
2
0
0
8
-
2
0
1
0
N
u
k

k
a

k
o
s
t
o
Q

l
l
i
m
i

8
.
1
.
3
T

k
r
i
j
o
h
e
n

k
a
p
a
c
i
t
e
t
e
t
n
j
e
r

z
o
r
e
p

r

t
r
a
j
t
i
m
i
n

e

d
h
u
n

s

n

f
a
m
i
l
j
e
O
b
j
e
k
t
i
v
i
8
.
1
.
3
.
1

T

k
r
i
j
o
h
e
t

n
j

g
r
u
p

t
r
a
i
n
-
e
r

s
h

k
o
m
-
b

t
a
r

8
.
1
.
3
.
1
.
1
T
e

k
r
i
j
o
j
e

n
j
e

b
e
r
t
h
a
m
e

k
o
m
b
e
t
a
r
e

e

k
u
a
l
i
f
k
u
a
r

p
e
r

p
r
o
b
l
e
m
e
t
,

e

p
e
r

d
h
u
n
e
n

n
e

I
a
m
i
l
j
e
M
A
S
H
,

M
P
-

S
S
H
B
M
S
H
2
0
0
7
-
2
0
0
8
8
.
0
0
0
S
a
s
i
a

e

c
i
l
e
s
i
a

e

k
a
p
a
c
i
t
e
t
e
v
e

t
e

k
r
i
j
u
a
r
M
A
S
H
,

M
P
&
S
H
B
,
8
.
1
.
3
.
1
.
2
T

k
r
i
j
o
h
e
t

s
i
s
t
e
m
i

v
e
r
t
i
k
a
l

i

t
r
a
i
n
i
m
e
v
e
M
A
S
H

Q
K
T
A
2
0
0
8
-
2
0
0
9
1
4
4
.
0
0
0
R
r
i
t
j
a

e

e
f
-
k
a
s
i
t
e
t
i
t

t
e

k
o
m
u
n
i
k
i
m
i
t

e


s
h
e
r
b
i
m
i
t
M
P
&
S
H
B
8
.
1
.
3
.
1
.
3
T
e


p
l
a
n
i
f
k
o
h
e
n

t
r
a
i
n
i
-
m
e
t

n
e

v
a
z
h
d
i
m
e
s
i
M
A
S
H

Q
K
T
A
2
0
0
8
-
2
0
1
0
P
e
r
I
s
h
i
r
e

n
e

k
o
s
t
o
n

e

m
e
s
i
p
e
r
m
e
N
d
j
e
k
j
a

e

p
r
o
b
-
l
e
m
e
v
e

n
g
a

P
L

D
R
A
,

S
H
K
M
A
S
H
,

M
P

S
&
S
H
B
,
8
.
1
.
3
.
1
.
4
T

t
r
a
i
n
o
h
e
t

a
d
m
i
n
-
i
s
t
r
a
t
a

e

t

g
j
i
t
h

d
i
k
a
s
t
e
r
e
v
e

q

n
d
r
o
r
e
M
A
S
H
,

M
P
-

S
S
H
B
,

P
V
,

O
J
F
,

M
B
2
0
0
8
-
2
0
0
9
4
8
.
0
0
0
M
B
,

M
P

S
s
&
S
H
B
82
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n
N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s
d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
8
.
1
.
3
.
1
.
5
T
e

t
r
a
i
n
o
h
e
n

m
e
s
u
e
s
i
t

e

t
e

g
j
i
t
h
a

n
i
v
e
l
e
v
e
M
A
S
H
2
0
0
8
-
2
0
1
0
1
.
4
4
0
.
0
0
0
M
A
S
H
,

M
T
K
R
&
S
8
.
1
.
3
.
1
.
6
T
e

t
r
a
i
n
o
h
e
t

a
d
m
i
n
-
i
s
t
r
a
t
a

e

P
L
M
A
S
H
,

M
B
,

P
V
,

M
S
H
,

M
P
-

S
S
H
B
2
0
0
8
-
2
0
1
0
4
4
0
.
0
0
0
O
J
F
8
.
1
.
3
.
1
.
7
T
e

p
a
r
a
s
h
i
k
o
h
e
n

t
r
a
i
n
i
m
e

t
e

p
r
i
n
d
e
r
v
e

I
e
m
i
j
e
v
e

e

t
e

g
r
u
p
e
v
e

v
u
l
l
n
e
t
a
r
e
M
A
S
H
2
0
0
8
-
2
0
1
0
N
u
k

k
a

k
o
s
t
o
M
P

S
&
S
H
B
O
b
j
e
k
-
t
i
v
i

8
.
1
.
3
.
2
K
r
i
j
i
m
i

d
h
e

k
u
a
l
i
f
k
i
m
i

i

e
k
i
p
e
v
e

m
u
l
t
i
-
d
i
s
-
i
p
l
i
n
a
r
e

p
e
r

t
e

g
a
r
a
n
t
u
a
r

c
i
l
e
s
i
n
e

e

s
h
e
r
b
i
m
i
t

n
d
a
j

v
i
k
-
t
i
m
a
v
e

t
e

d
h
u
n
e
s

d
h
e

i
n
d
i
v
i
d
e
v
e

q
e

d
h
u
n
o
j
n
e
.
8
.
1
.
3
.
2
.
1
O
r
g
a
n
i
z
i
m
i

i

I
u
s
h
a
t
a
v
e

n
d
e
r
g
j
e
g
j
e
s
u
e
s
e

d
h
e

t
r
a
j
n
u
e
s
e

p
e
r

o
I
r
u
e
s
i
t

e

k
u
j
d
e
s
i
t

s
h
e
n
d
e
t
e
s
o
r

n
e

t
e

g
j
i
t
h
a

n
i
v
e
l
e
t

e

k
e
t
i
j

s
h
e
r
b
i
m
i
,

p
e
r
I
-
s
h
i
r
e

m
j
e
k
e
t

e

I
a
m
i
l
j
e
s

d
h
e

m
j
e
k
e
t

s
p
e
c
i
a
l
i
s
t
e
,

k
r
y
e
s
i
s
h
t

a
t
a

p
e
d
i
a
t
e
r

d
h
e

p
s
i
k
i
a
t
e
r
.
M
i
n
i
s
t
r
i
a

e

S
h
e
n
d
e
t
e
s
i
s
e
,

O
J
F
,

M
i
n
i
s
t
r
i
a

e

P
u
n
e
s
,

e
s
h
t
j
e
v
e

S
o
c
i
a
l
e

&

S
h
a
n
-
s
e
v
e

t
e

B
a
r
a
b
a
r
t
a
2
0
0
8

2
0
1
0
5
.
0
0
0
1
.
F
u
s
h
a
t
a

n
d
e
r
g
j
e
g
j
e
s
u
e
s
e

d
h
e

k
r
y
e
j
a

e

2

t
r
a
j
n
i
m
e
v
e

n
e

4

z
o
n
a

t
e

V
e
r
i
u
t
,

4

t
e

S
h
q
i
p
e
r
i
s
e

s
e

m
e
s
m
e

d
h
e

4

t
e

S
h
q
i
p
e
r
i
s
e

s
e

J
u
g
u
t
.
S
h
q
y
r
t
i
m
i

i

r
a
p
o
r
t
e
v
e

v
l
e
r
e
s
u
e
s
e

n
g
a

o
r
g
a
n
i
z
u
e
s
i
t

&

d
o
n
a
t
o
r
e
t
.
83
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n
N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s
d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
8
.
1
.
3
.
2
.
2
O
r
g
a
n
i
z
i
m
i

i


t
r
a
j
n
i
-
m
e
v
e

a
I
a
t
g
j
a
t
a

d
h
e

a
I
a
t
s
h
k
u
r
t
r
a

s
i

d
h
e

i

s
u
p
e
r
v
i
z
i
m
i
t

t
e

s
h
e
r
-
b
i
m
e
v
e

s
h
e
n
d
e
t
e
s
o
r
e

t
e

o
I
r
u
a
r
a

n
g
a

s
t
a
f

m
j
e
k
e
s
o
r

i

Q
e
n
d
r
a
v
e

t
e

k
u
j
d
e
s
i
t

s
h
e
n
d
e
t
e
s
o
r

p
r
a
n
e

k
o
m
u
n
a
v
e

d
h
e

b
a
s
h
k
i
v
e
.

(
I
d
e
n
t
i
f
-
k
i
m
i
,

t
r
a
j
t
i
m
i

i

r
a
s
t
e
v
e

t
e

l
e
h
t
a

d
h
e

r
e
I
e
r
i
m
i

i

r
a
s
t
e
v
e

t
e

r
e
n
d
a
)
M
i
n
i
s
t
r
i
a

e

S
h
e
n
d
e
t
e
s
i
s
e
,

O
J
F
,

M
i
n
i
s
t
r
i
a

e

P
u
n
e
s
,

e
s
h
t
j
e
v
e

S
o
c
i
a
l
e

&

S
h
a
n
-
s
e
v
e

t
e

B
a
r
a
b
a
r
t
a
2
0
0
8

2
0
1
0
3
2
.
0
0
0
P
e
r
c
a
k
t
i
m
i

d
h
e

m
i
r
a
t
i
m
i

n
g
a

M
S
H

i

n
j
e

n
u
m
r
i

t
e

k
o
n
-
s
i
d
e
r
u
e
s
h
e
m

q
e
n
-
d
r
a
s
h

s
h
e
n
d
e
t
e
s
o
r
e

q
e

d
o

t
e

p
e
r
f
t
o
j
n
e

p
r
e
j

t
r
a
j
n
i
m
e
v
e
.
T
e


d
h
e
n
a
t


n
e

r
r
i
t
j
e

t
e

n
u
m
r
i
t

t
e

r
a
s
t
e
v
e

t
e

i
d
e
n
t
i
f
k
u
a
r
a

d
h
e

t
r
a
j
t
u
a
r
a

n
g
a

s
t
a
f

i

Q
e
n
d
r
a
v
e

t
e

k
u
j
d
e
s
i
t

s
h
e
n
-
d
e
t
e
s
o
r
.

(
4

z
o
n
a

2

u
r
b
a
n
e

t
e

n
d
r
y
s
h
m
e

d
h
e

2

r
u
r
a
l
e

t
e

n
d
r
y
s
h
m
e
)
8
.
1
.
3
.
2
.
3
P
e
r
I
s
h
i
r
j
a

e

s
p
e
c
i
a
l
-
i
s
t
e
v
e

t
e

t
j
e
r
e

(
j
o

s
h
e
n
d
e
t
e
s
o
r
)

p
u
n
o
j
n
-
j
e
s

s
o
c
i
a
l
e
,

p
s
i
k
o
l
o
g
e

e
t
j
.
n
e

s
h
e
r
b
i
m
e
t

e

k
u
j
d
e
s
i
t

s
h
e
n
d
e
t
e
s
o
r

p
a
r
e
s
o
r

M
S
H
M
F
O
J
F
2
0
0
8

-

2
0
1
0
8
0
.
0
0
0
M
u
n
g
e
s
a

e

f
-
n
a
n
c
a
v
e

t
e

m
j
a
I
-
t
u
e
s
h
m
e

p
e
r

t
e

s
i
g
u
r
u
a
r

n
j
e

n
u
m
e
r

t
e

k
o
n
s
i
d
e
r
u
e
s
h
e
m

e
k
i
p
e
s
h

m
u
l
t
i
-
d
i
s
p
l
i
n
a
r
e

V
e
n
i
a

n
e

p
u
n
e

e

4

e
k
i
p
e
v
e

m
u
l
-
t
i
d
i
s
i
p
l
i
n
a
r

n
e

S
h
q
i
p
e
r
i

q
e

d
o

t
e

t
r
a
j
t
o
j
n
e

v
i
k
t
i
m
a
t

d
h
e

i
n
d
i
v
i
d
e
t

q
e

d
h
u
n
o
j
n
e
,

V
l
e
r
e
s
i
m
i

s
a
-
s
i
o
r

d
h
e

c
i
l
e
s
o
r

i

p
a
c
i
e
n
t
e
v
e

q
e

k
a
n
e

p
e
r
f
t
u
a
r

p
r
e
j

e
k
i
p
-
e
v
e

t
e

n
g
r
i
t
u
r
a
.

V
l
e
r
e
s
i
m
i

i

84
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n
N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s
d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
d
h
e

s
h

r
b
i
m
e
t

e

u
r
g
j
e
n
c

s

n

s
p
i
t
a
l
e
.
n
e

S
h
q
i
p
e
r
i
.
(
2
0
1
0
)
.
r
e
g
j
i
s
t
r
a
v
e

m
j
e
k
e
s
o
r
e

d
h
e

d
o
k
u
m
e
n
t
a
c
i
o
n
-
i
t

t
e

p
e
r
d
o
r
u
r

p
r
e
j

t
y
r
e
.
8
.
1
.
3
.
2
.
4
P
e
r
I
s
h
i
r
j
a

n
e

r
u
t
i
n
e
n

e

p
u
n
e
s

m
e

v
i
k
t
i
m
a
t

e

d
h
u
n
e
s

n
e

I
a
m
i
l
j
e

t
e

i
n
I
o
r
m
a
c
i
o
n
i
t

m
b
i

e
k
s
p
e
r
t
i
z
e
n

m
j
e
k
o
-
l
i
g
j
o
r
e
,

s
i

d
h
e

t
e

r
a
p
o
r
t
e
v
e

m
j
e
k
e
s
o
r
e

d
h
e

p
s
i
k
i
a
t
r
i
k
e

a
p
o

d
h
e

n
d
o
n
j
e

r
a
p
o
r
t

t
j
e
t
e
r

q
e

p
a
c
i
e
n
t
i

k
e
r
k
o
n
.
M
S
H
M
P

S
S
H
B
M
D
O
J
F
2
0
0
8
-
2
0
1
0
N
u
k

k
a

k
o
s
t
o
M
u
n
g
e
s
a

e

p
e
r
g
j
e
g
j
s
h
-
m
e
r
i
s
e

s
e

s
t
a
f
t

m
j
e
k
e
s
o
r

d
h
e

i
n
d
i
I
e
r
e
n
c
a

n
d
a
j

d
h
e
n
i
e
s

s
e

k
e
t
i
j

i
n
I
o
r
-
m
a
c
i
o
n
i
.
R
r
i
t
j
a

e

n
u
m
r
i
t

t
e

r
a
p
o
r
t
e
v
e

m
j
e
k
e
s
o
r
e
,

p
s
i
k
i
a
t
r
i
k
e

t
e

r
e
g
j
i
s
t
r
u
a
r
a

e
d
h
e

n
g
a

G
j
y
k
a
t
a
.
O
b
j
e
k
t
i
v
i
8
.
1
.
3
.
3
S
i
s
t
e
m
e

p
e
r

d
e
n
o
n
c
i
m
i
n

e

d
h
u
n
e
s

d
h
e

m
b
r
o
j
t
j
e
n

e

v
i
k
t
i
m
e
s
8
.
1
.
3
.
3
.
1
T
e

s
i
g
u
r
o
h
e
t

I
u
s
h
a
t
a

m
e
d
i
a
t
i
k
e

p
e
r

p
a
s
o
j
a
t

e

d
h
u
n
e
s

n
e

I
a
m
i
l
j
e
M
P
C
S
S
H
B
M
e
d
i
a
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
2
0
0
9
-
2
0
1
0
5
.
0
0
0
M
A
S
H
,

P
L
85
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n
N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s
d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
8
.
1
.
3
.
3
.
2
T
e

n
g
r
i
h
e
t

s
h
e
r
-
b
i
m
i

i

i
n
I
o
r
m
i
m
i
t

p
e
r

n
d
e
r
g
j
e
g
j
e
s
i
m
i
n

e

v
i
k
t
i
m
a
v
e

t
e

d
h
u
n
e
s

n
e

I
a
m
i
l
j
e


e

d
e
n
o
n
c
i
m
.
D
A
R

,
Z
A
2
0
0
9
-
2
0
1
0
1
0
.
0
0
0
M
B
,

M
P
-

S
S
H
B
8
.
1
.
3
.
3
.
3
T
e

p
e
r
d
o
r
i
n

t
e
l
e
I
o
n
i
n
,
e
-

m
a
i
l
,

a
d
r
e
s
a

n
e

i
n
t
e
r
n
e
t

,

l
i
t
e
r
a
t
u
r
e

n
e

b
i
b
-
l
i
o
t
e
k
e
n

e

s
h
k
o
l
l
e
s

a
p
o

l
a
g
j
e
s
,

q
y
t
e
t
i
t
M
A
S
H
2
0
0
8
-
2
0
1
0
N
u
k

k
a

k
o
s
t
o
8
.
1
.
3
.
3
.
4
T
e

h
a
r
t
o
h
e
n

k
o
d
e

b
a
s
h
k
e
p
u
n
i
m
i

p
o
l
i
c
i
,

s
h
k
o
l
l
e
,

p
u
s
h
t
e
t

l
o
k
a
l
D
R
A
,
S
H
K
2
0
0
8
-
2
0
1
0
N
u
k

k
a

k
o
s
t
o
Q

l
l
i
m
i
8
.
2
K
u
a
d
r
i

l
i
g
j
o
r

d
h
e

s
t
r
u
k
-
t
u
r
a


d
r
e
j
t
e
s
i
e

g
a
r
a
n
t
e

p
e
r

p
a
r
a
n
d
a
l
i
m
i
n
O
b
j
e
k
t
i
v
i
8
.
2
.
1

P
e
r
-
m
i
r
e
s
i
m
i

i

k
u
a
d
r
i
t

l
i
g
j
o
r

l
i
d
h
u
r

m
e

d
h
u
n
e
n

n
e
8
.
2
.
1
.
1
.
P
e
r
g
a
t
i
t
j
a

e

a
k
t
e
v
e

n
e
n
l
i
g
j
o
r
e

n
e

b
a
z
e

d
h
e

p
e
r

z
b
a
t
i
m

t
e

L
i
g
j
i
t

N
r
.

9
6
6
9

d
t
.
1
8
.
1
2
.
2
0
0
6
M
P
C
S
S
H
B
,

M
B
,

M
D
,

M
S
H
2
0
0
8

2
0
1
0
N
u
k

k
a

k
o
s
t
o
V
o
n
e
s
a

t
e

k
u
s
h
t
-
e
z
u
a
r
a

n
g
a

m
o
s
n
g
r
i
t
j
a

e

s
t
r
u
k
t
u
r
a
v
e


K
u
a
d
r
i

n
e
n
l
i
g
j
o
r

i

p
l
o
t
e
s
u
a
r
M
P
C
S
S
H
B
,

s
h
o
q
.

c
i
v
i
l
e
,

P
a
r
l
a
m
e
n
t
i
,

d
o
n
a
t
o
r
e
t
86
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n
N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s
d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
d
h
e

m
b
r
o
-
j
t
j
e
n

n
g
a

d
h
u
n
a

n
e

I
a
m
i
l
j
e
I
a
m
i
l
j
e
8
.
2
.
1
.
2
.

n
g
r
i
t
j
a

e

s
t
r
u
k
-
t
u
r
a
v
e

s
i
p
a
s

l
i
g
j
i
t

d
h
e

t
r
a
j
n
i
m
i

i

t
y
r
e
M
P
C
S
S
H
B
,

M
B
,
M
D
,

S
H
M
,

S
H
P
,

D
H
K
A
S
h
t
a
t
o
r

0
7

d
h
e

n
e

v
a
z
h
-
d
i
m
1
4
4
V
o
n
e
s
a

p
e
r

s
h
k
a
k

t
e

m
o
s
-
k
o
o
r
d
i
n
i
m
i
t
,

p
r
i
o
r
i
t
e
t
e
v
e

t
e

t
j
e
r
a

q
e
v
e
r
i
-
t
a
r
e
,

e
t
j
.
S
t
r
u
k
t
u
r
a
t

t
e

n
g
r
i
t
u
r
a

d
h
e

t
e

t
r
a
j
n
u
a
r
a
M
P
C
S
S
H
B
,

s
h
o
q
.

c
i
v
i
l
e
,

,

d
o
n
a
t
o
r
e
t
8
.
2
.
1
.
3
I
u
s
h
a
t
e

n
d
e
r
g
j
e
g
j
e
s
i
m
i

l
i
d
h
u
r

m
e

k
e
t
e

l
i
g
j

d
h
e

a
k
t
e
t

n
d
e
r
k
o
m
b
e
t
a
r
e

t
e

I
u
s
h
e
s

d
h
e

p
r
o
c
e
d
u
r
a
t
M
P
C
S
S
H
B
,

M
B
J
a
n
a
r
-
m
a
r
s

2
0
0
8
P
e
r
I
s
h
i
r
e

n
e

k
o
s
t
o

t
e

t
j
e
r
a
N
r

i

b
o
t
i
m
e
v
e
,

a
k
t
i
v
i
t
e
t
e
v
e

d
h
e

m
j
e
t
e
v
e

t
e

i
n
I
o
r
m
i
m
i
t

t
e

v
e
n
a

n
e

d
i
s
p
o
z
i
c
i
o
n

q
y
t
e
t
a
r
i
t
M
P
C
S
S
H
B
,

s
h
o
q
.

c
i
v
i
l
e
,

a
n
k
e
t
i
m
e
8
.
2
.
1
.
4
.
H
a
r
m
o
n
i
z
i
m
i

i

l
i
g
j
e
v
e

n

f
u
q
i

q

o
f
r
o
j
-
n

m
b
r
o
j
t
j
e

t

g
j
e
r

n
d
a
j

d
h
u
n

s

n

f
a
m
i
l
j
e
.

R
i
s
h
i
k
i
m
i
,

p

r
g
a
t
i
t
j
a

d
h
e

m
i
r
a
t
i
m
i

i

P
r
i
l
l
-

d
h
j
e
t
o
r

2
0
0
8
5
0
0
87
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n
N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s
d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
n
d
r
y
s
h
i
m
e
v
e

d
h
e

s
h
t
e
s
a
v
e

l
i
g
j
o
r
e

n

K
C
,

K
F
,

K
P
,

K
P
P
,

K
P
C

d
h
e

l
i
g
j
e

t

t
j
e
r
a

n

h
a
r
m
o
n
i

m
e

s
t
a
n
d
a
r
d
e
t

n
d

r
k
o
m
b

t
a
r
e

(
K
E
,

B
E
,

O
K
B
)

d
h
e

m
e

a
t
o

l
e
g
j
i
s
l
a
c
i
o
n
i
t

t

b
r
e
n
d
-
s
h

m
.
8
.
2
.
1
.
4
.
a
n
g
r
i
t
j
a

e

n
j
e

g
r
u
p
i

p
u
n
e

m
e

e
k
s
p
e
r
t
e

d
h
e

m
e

p
e
r
I
a
q
e
s
u
e
s

t
e

O
J
F
-
v
e

p
e
r

i
d
e
n
t
i
f
k
i
m
i
n

e

n
e
v
o
j
a
v
e

p
e
r

n
d
r
y
s
h
i
m
,

p
e
r
g
a
t
i
t
j
e
n

e

n
d
r
y
s
h
i
-
m
e
v
e

d
h
e

t
e

r
e
l
a
c
i
o
n
i
t

p
e
r
k
a
t
e
s
.
M
D
,

M
P
C
S
S
H
B
G
j
a
s
h
t
e
m
u
-
j
o
r
i

i

p
a
r
e

2
0
0
8
N
u
k

k
a

k
o
s
t
o
M
o
o
s
k
o
o
r
d
i
n
-
i
m

m
e
s

M
P
C
-
S
S
H
B

d
h
e

M
D
,

v
o
n
e
s
a

n
g
a

g
r
u
p
i

i

e
k
s
p
e
r
t
e
v
e
N
j
e

p
a
k
e
t
e

m
e

p
r
o
j
e
k
t

a
m
e
n
d
a
-
m
e
n
t
e
p
a
r
a
q
i
-
t
u
r

K
u
v
e
n
d
i
t
M
P
C
S
S
H
B
,

s
h
o
q
e
r
i
a

c
i
v
i
l
e
,

K
u
v
e
n
d
i
8
.
2
.
1
.
4
.
b
P
e
r
g
a
t
i
t
j
a

e

a
k
t
e
v
e

n
e
n
l
i
g
j
o
r
e

n
e

b
a
z
e

d
h
e

p
e
r

z
b
a
t
i
m

t
e

k
e
t
y
r
e

n
d
r
y
s
h
i
m
e
v
e
.
M
P
C
S
S
H
B
,

M
D
,

M
B
,

M
S
H

2
0
0
9
N
u
k

k
a

k
o
s
t
o
V
o
n
e
s
a

p
e
r

s
h
k
a
k

t
e

m
o
s
r
e
a
l
i
z
i
m
i
t

t
e

o
b
j
e
k
t
i
v
i
t

8
.
2
.
1
.
4
.

a
A
k
t
e
t

n
e
-
n
l
i
g
j
o
r
e

t
e

m
i
r
a
t
u
r
a
r
a
M
P
C
S
S
H
B
,

s
h
o
q
e
r
i
a

c
i
v
i
l
e
,

K
u
v
e
n
d
i
88
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n
N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
-
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s
d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
8
.
2
.
2
P
e
r
-
m
i
r
e
s
i
m
i

i

p
o
l
i
t
i
k
a
v
e

l
i
d
h
u
r

m
e

a
k
s
e
s
i
n

n
e

s
i
s
t
e
m
i
n

l
i
g
j
o
r

d
h
e

t
e

d
r
e
j
t
e
s
i
s
e
8
.
2
.
2
.
1
P
e
r
s
o
s
j
a

e

s
i
s
t
e
m
i
t

t
e

i
n
I
o
r
m
a
c
i
o
n
i
t

l
i
d
h
u
r

m
e

t
e

d
r
e
j
t
a
t

e

v
i
k
t
i
m
a
v
e

t
e

d
h
u
n
e
s

n
e

I
a
m
i
l
j
e

d
h
e

g
a
r
a
n
c
i
t
e

e

t
y
r
e

p
r
o
c
e
-
d
u
r
a
l
e

p
r
e
j

s
i
s
t
e
m
i
t

t
e

d
r
e
j
t
e
s
i
s
e
.
M
P
C
S
S
H
B
,

M
D
M
a
r
s

0
8
1
0
P
j
e
s
e

e

k
o
s
-
t
o
v
e

t
e

t
j
e
r
a

t
e

l
l
o
g
a
r
i
t
u
r
a
V
e
s
h
t
i
r
e
s
i

t
e

l
i
d
h
u
r
a

m
e

m
e
n
t
a
l
-
i
t
e
t
i
n

e

n
e
p
u
n
e
s
v
e

p
u
b
l
i
k
e

l
i
d
h
u
r

m
e

s
h
e
r
b
i
m
e
t

m
e

n
e

q
e
n
d
e
r

q
y
t
e
t
a
r
i
n

d
h
e

t
e

d
r
e
j
t
e
n

e

t
y
r
e

p
e
r

i
n
I
o
r
m
i
m
P
u
b
l
i
k

m
e

i

i
n
-
I
o
r
m
u
a
r

l
i
d
h
u
r

m
e

t
e

d
r
e
j
t
a
t

e

t
y
r
e

A
n
k
e
t
i
m
,

s
h
o
q
e
r
i
a

c
i
v
i
l
e
,

d
o
n
a
t
o
r
e
t
,

K
u
-
v
e
n
d
i
8
.
2
.
2
.
1
.
a
a
-
p
e
r
g
a
t
i
t
j
a

e

f
e
t
e
-
p
a
l
o
s
j
e
v
e

m
e

t

d
r
e
j
t
a
t

p
r
o
c
e
d
u
r
a
l
e

d
h
e

v
e
n
-
d
o
s
j
a

e

t
y
r
e

n

m
j
e
d
i
s
e
t

e

a
k
s
e
s
u
e
s
h
m
e

p
r
e
j

p
u
b
l
i
k
u
t

n

g
j
y
k
a
t
a
,

p
o
l
i
c
i
,

e
t
j
.
M
D
,

M
B
,

M
P
C
-
S
S
H
B
M
a
r
s

0
8
5
M
o
s
d
h
e
n
i
a

p
r
i
o
r
-
i
t
e
t

n
g
a

s
t
r
u
k
t
u
r
a
t

e

n
g
a
r
k
u
a
r
a
N
r

i

m
a
t
e
-
r
i
a
l
e
v
e

i
n
I
o
r
-
m
u
e
s
e
,

n
r

i

q
y
t
e
t
a
r
e
v
e

t
e

i
n
I
o
r
m
u
a
r
,

n
r

i

n
j
e
s
i
v
e

k
u

j
a
n
e

s
h
p
e
r
n
d
a
r
e
A
n
k
e
t
i
m
,

s
h
o
q
e
r
i
a

c
i
v
i
l
e
,

d
o
n
a
t
o
r
e
t
,

K
u
-
v
e
n
d
i
8
.
2
.
2
.
1
.
b
-
p
e
r
g
a
t
i
t
j
a

e

g
u
i
d
a
v
e


p
e
r

l
l
o
j
e
t
,

I
u
n
k
s
i
o
n
i
m
i
n

d
h
e

a
k
s
e
s
i
n

n
e


s
h
e
r
b
i
m
e
t

m
b
e
s
h
t
e
t
e
s
e

t
e

M
P
C
S
S
H
B
,

M
B
,

M
S
H
M
a
r
s

0
8
5 A
n
g
a
z
h
i
m

i

d
y

e
k
s
p
e
r
t
e
v
e
M
o
s
d
h
e
n
i
a

p
r
i
o
r
-
i
t
e
t

n
g
a

s
t
r
u
k
t
u
r
a
t

e

n
g
a
r
k
u
a
r
a
,

m
o
s
-
k
o
o
r
d
i
n
i
m

N
r

i

m
a
t
e
-
r
i
a
l
e
v
e

i
n
I
o
r
-
m
u
e
s
e
,

n
r

i

q
y
t
e
t
a
r
e
v
e

t
e

i
n
I
o
r
m
u
a
r
,

n
r

i

A
n
k
e
t
i
m
,

s
h
o
q
e
r
i
a

c
i
v
i
l
e
,

d
o
n
a
t
o
r
e
t
,

K
u
-
v
e
n
d
i
89
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n
N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s
d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
v
i
k
t
i
m
a
v
e

d
h
e

t

r
e
h
a
-
b
i
l
i
t
i
m
i
t

t

d
h
u
n
u
e
s
v
e

d
h
e

v
e
n
d
o
s
j
a

e

t
y
r
e

n

m
j
e
d
i
s
e
t

e

a
k
s
e
s
u
e
s
h
m
e

p
r
e
j

p
u
b
l
i
k
u
t

n

g
j
y
k
a
t
a
,

p
o
l
i
c
i
,

e
t
j
m
e
s

s
t
r
u
k
t
u
r
a
v
e

p
e
r

p
e
r
g
a
t
i
t
j
e
n

e

g
u
i
d
a
v
e
n
j
e
s
i
v
e

k
u

j
a
n
e

s
h
p
e
r
n
d
a
r
e
8
.
2
.
2
.
1
.
c
p
e
r
g
a
t
i
t
j
a

e

m
o
d
e
l
e
v
e

m
b
i

d
o
k
u
m
e
n
t
e
t

t
i
p

(
k
e
r
k
e
s
e

p
a
d
i
,

e
t
j
)

P
e
r
-
g
a
t
i
t
j
a

e

f
e
t
e
p
a
l
o
s
j
e
v
e

p
e
r

p
r
o
c
e
d
u
r
a
t

e
f
k
a
s
e

(
l
i
g
j
o
r
e
)
,

t
e

a
n
k
i
m
i
t
,

t
e

m
j
e
t
e
v
e

t
e

s
i
g
u
r
i
m
i
t
,

t
e

m
b
r
o
j
t
j
e
s
,

t
e

d
r
e
j
t
a
v
e

j
u
r
i
d
i
k
e

s
p
e
c
i
f
k
e
,

t
e

p
r
o
g
r
a
m
e
v
e

t
e

r
e
h
a
b
i
l
-
i
t
i
m
i
t
.
M
D
,

D
H
K
A
M
a
r
s

m
a
j

2
0
0
8
5

A
n
g
a
-
z
h
i
m

i

d
y

e
k
s
p
e
r
t
e
v
e
M
o
s
d
h
e
n
i
a

p
r
i
o
r
i
t
e
t

n
g
a

s
t
r
u
k
t
u
r
a
t

e

n
g
a
r
k
u
a
r
a
,

m
o
s
k
o
o
r
d
i
n
i
m

m
e
s

s
t
r
u
k
t
u
r
a
v
e

p
e
r

p
e
r
g
a
t
i
t
j
e
n

e

g
u
i
d
a
v
e
N
r

i

m
a
t
e
r
i
a
l
e
v
e

i
n
I
o
r
m
u
e
s
e
,

n
r

i

q
y
t
e
t
a
r
e
v
e

t
e

i
n
I
o
r
m
u
a
r
,

n
r

i

n
j
e
s
i
v
e

k
u

j
a
n
e

s
h
p
e
r
n
d
a
r
e
A
n
k
e
t
i
m
,

s
h
o
q
e
r
i
a

c
i
v
i
l
e
,

d
o
n
a
t
o
r
e
t
,

K
u
-
v
e
n
d
i
90
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n
N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s
d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
8
.
2
.
2
.
3
P

r
c
a
k
t
i
m
i

i

p
r
o
c
e
d
u
r
-
a
v
e


d
h
e

p
r
o
t
o
k
o
l
l
e
v
e

t

k
o
m
u
n
i
k
i
m
i
t

d
h
e

t

n
d

r
h
y
r
j
e
s

s

m
e
n
-
j

h
e
r
s
h
m
e

n

s
i
t
u
a
t
a
t

e

k
r
i
z
a
v
e

m
b
i

b
a
z
a

t

k
o
o
r
d
i
n
u
a
r
a

n
d

r
m
j
e
t

t

g
j
i
t
h

a
k
t
o
r

v
e

t

s
i
s
t
e
m
i
t

t

d
r
e
j
t

s
i
s

2
0
0
8
N
u
k

k
a

k
o
s
t
o
8
.
2
.
2
.
3
.
a
-
p
e
r
g
a
t
i
t
j
a

e

m
a
n
u
a
l
e
v
e

m
b
i

p
r
o
c
e
-
d
u
r
a
t
M
D
,

M
P
C
S
S
H
B
,

M
B
,

M
S
H
2
0
0
8
5 (
A
n
g
a
-
z
h
i
m

i

d
y

e
k
s
p
e
r
t
e
v
e
)
M
o
s
k
r
i
j
i
m
i

n
e

k
o
h
e

i

s
t
r
u
k
t
u
r
e
s

k
o
o
r
d
i
n
u
e
s
e

n
e

M
P
C
S
S
H
B
M
a
n
u
a
l
e
t

p
r
o
c
e
d
u
r
a
l
e

t
e

p
e
r
I
u
n
d
u
a
r
a

d
h
e

s
h
p
e
r
n
d
a
r
a
K
M
,

K
u
v
e
n
d
i
,

s
h
o
q
e
r
i
a

c
i
v
i
l
e
,

d
o
n
a
t
o
r
e
t
91
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n
N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s
d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
8
.
2
.
2
.
3
.
b
-
p
e
r
g
a
t
i
t
j
a

d
h
e

m
i
r
a
t
i
m
i

i

p
r
o
t
o
k
o
l
l
e
v
e

t
e

k
o
o
r
d
i
n
i
m
i
t
,

b
a
s
h
k
e
-
p
u
n
i
m
i
t

d
h
e

k
o
m
u
n
i
-
k
i
m
i
t

m
i
d
i
s

s
h
e
r
b
i
m
e
v
e

q
e

o
I
r
o
h
e
n

b
r
e
n
d
a

s
i
s
t
e
m
i
t

t
e

d
r
e
j
t
e
s
i
s
e

d
h
e

j
a
s
h
t
e

t
i
j
M
D
,

M
P
C
S
S
H
B
,

M
B
,

M
S
H
2
0
0
8
N
u
k

k
a

k
o
s
t
o
M
o
s
k
r
i
j
i
m
i

n
e

k
o
h
e

i

s
t
r
u
k
t
u
r
e
s

k
o
o
r
d
i
n
u
e
s
e
/
u
d
h
e
h
e
q
e
s
e

n
e

M
P
C
S
S
H
B
,

m
o
s
k
o
o
r
d
i
n
i
m
i

m
e
s

s
t
r
u
k
t
u
r
a
v
e
,

m
u
n
g
e
s
e

e

s
h
e
r
b
i
m
e
v
e

t
e

k
o
n
s
o
l
i
d
u
a
r
a
N
r
.

i

p
r
o
t
o
k
o
l
-
l
e
v
e

t
e

p
e
r
-
I
u
n
d
u
a
r
a

m
e
s

s
t
r
u
k
t
u
r
a
v
e
,

n
r
.

i

n
j
e
s
i
v
e

a
d
-
m
i
n
i
s
t
r
a
t
i
v
e

t
e

m
b
u
l
u
a
r
a
K
M
,

K
u
v
e
n
d
i
,

s
h
o
q
e
r
i
a

c
i
v
i
l
e
,

d
o
n
a
t
o
r
e
t
8
.
2
.
2
.
4

n
x
i
t
j
a

d
h
e

f
o
k
u
s
i
m
i

i

v
e
p
r
i
m
t
a
r
i
s

s
h
k
e
n
c
o
r
e

n

s
h
t
j
e
t

e

d
h
u
n

s

n

f
a
m
i
l
j
e

m
e

q

l
l
i
m

h
a
r
t
i
m
i
n

e

p
o
l
i
-
t
i
k
a
v
e

d
h
e

l
e
g
j
i
s
l
a
c
i
o
n
i
t

a
d
e
k
u
a
t
.
M
D
,

M
P
C
S
S
H
B
,

M
B
,

M
S
H
P

r
f
s
h
i
r
e
n

k
o
s
t
o

t

t
j
e
r
a
92
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n
N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a
e

R
e
a
l
-
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s
d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
8
.
2
.
2
.
4
.
a
-

p
l
a
n
i
f
k
i
m
i

i

p
u
n
e
s

k
e
r
k
i
m
o
r
e

n
e

l
i
d
h
j
e

m
e

s
h
k
a
q
e
t

d
h
e

e
I
e
k
t
e
t

e

d
h
u
n
e
s
,

d
h
e

m
o
n
i
t
o
r
i
m
i

n
e

v
a
z
h
-
d
i
m
e
s
i

i

e
f
k
a
s
i
t
e
t
i
t

t
e

m
a
s
a
v
e
M
A
S
H
,

F
a
k

e

D
r
e
j
t
,

S
H
M
,

S
H
P
,

F
a
k
.

S
h
k
.

S
o
c
,

t
e

M
j
e
k
,

S
h
k
.

I
n
I
,

I
n
s
t
.

M
j
e
k

L
i
g
j
D
h
j
e
t
o
r

0
9
P
e
r
I
s
h
i
r
e

n
e

k
o
s
t
o

t
e

t
j
e
r
a
M
o
s
d
h
e
n
i
e

p
r
i
o
r
-
i
t
e
t

k
e
t
i
j

k
o
m
p
o
-
n
e
n
t
i
,

m
o
s
k
o
o
r
d
i
n
-
i
m

m
e
s

s
t
r
u
k
t
u
r
a
v
e
N
r
.

i

s
t
u
d
i
m
e
v
e
,

a
n
a
l
i
z
a
v
e

d
h
e

v
e
z
h
g
i
m
e
v
e

S
t
u
d
i
u
e
s
i
t

d
h
e

a
k
t
i
v
i
s
t
e
t

e

f
u
s
h
e
s
,

s
h
o
q
e
r
i
a

c
i
v
i
l
e
,

d
o
n
a
-
t
o
r
e
t
,

K
M
,

K
u
v
e
n
d
i
8
.
2
.
2
.
4
.
b
-
P
e
r
I
s
h
i
r
j
a

n
e

k
u
r
r
i
k
u
l
a
t

e

I
a
k
u
l
t
e
t
e
v
e

t
e

d
r
e
j
t
e
-
s
i
s
e
,

t
e

S
H
P
,

e

S
H
M

d
h
e

n
e

p
r
o
g
r
a
m
e
t

e

e
d
u
k
i
m
i
t

n
e

v
a
z
h
d
i
-
m
e
s
i

t
e

g
j
y
q
t
,

p
r
o
k
,

p
o
l
i
c
,

t
e

C
E
D
A
W
,

K
o
n
v

p
e
r

t
e

D
r

e

I
e
m
i
-
j
e
v
e
,

e
t
j
.
F
a
k
.

e

D
r
e
j
t
,

S
H
M
,

S
H
P
S
h
t
a
t
o
r

0
8
2
P
e
n
g
e
s
e

m
u
n
d

t
e

b
e
h
e
j

m
u
n
g
e
s
a

e

n
d
e
r
g
j
e
g
j
e
s
i
m
i
t

t
e

s
t
r
u
k
t
u
r
a
v
e

v
e
n
d
i
m
m
a
r
r
e
s
e

t
e

k
e
t
y
r
e

i
n
s
t
i
t
u
-
c
i
o
n
e
v
e

e
d
u
k
u
e
s
e
,

m
u
n
g
e
s
a

e

I
o
n
d
-
e
v
e
,

e
t
j
.
P
r
o
g
r
a
m
e
t
e
d
u
k
u
e
s
e

p
e
r
m
-
b
a
j
n
e

n
j
o
h
u
r
i

p
e
r

b
a
r
a
z
i
n
e

g
j
i
n
o
r
e
,

d
h
u
n
e
n

n
e

I
a
m
i
l
j
e
,

C
E
D
A
W
,

C
R
C

d
h
e

d
e
t
y
r
i
m
e

t
e

t
j
e
r
a

n
d
e
r
k
o
m
-
b
e
t
a
r
e
M
A
S
H
,

d
o
n
a
-
t
o
r
e
t
,

s
h
o
q
e
r
i
a

c
i
v
i
l
e
,

s
t
u
d
e
n
t
e
t
93
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n
N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s
d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
8
.
2
.
2
.
4
.
c
-
R
e
a
l
i
z
i
m
i

i

s
t
u
d
i
m
e
v
e

l
i
d
h
u
r

m
e

s
i
s
t
e
m
i
n

e

d
r
e
j
t
e
s
i
s
e

p
e
n
a
l
e

p
e
r

t
e

m
i
t
u
r
i
t

d
h
e

m
a
s
a
t

q
e

d
u
h
e
n

m
a
r
r
e

p
e
r

p
e
r
m
i
r
e
s
i
-
m
i
n

e

t
i
j
.

M
B
,

M
D
,

S
H
M
,

S
H
P
,

F
a
k
.

e

D
r
e
j
t
M
P

S
S
H
B
2
0
0
8
2
.
5

P
j
e
s
e

e

k
o
s
t
o
v
e

t
e

p
e
r
l
-
l
o
g
a
r
i
-
t
u
r
a
M
o
s
d
h
e
n
i
e

p
r
i
o
r
-
i
t
e
t

k
e
t
i
j

k
o
m
p
o
-
n
e
n
t
i
,

m
o
s
k
o
o
r
d
i
n
-
i
m

m
e
s

s
t
r
u
k
t
u
r
a
v
e
N
r
.

i

s
t
u
d
i
m
e
v
e
,

a
n
a
l
i
z
a
v
e

d
h
e

v
e
z
h
g
i
m
e
v
e

n
e

S
t
u
d
i
u
e
s
i
t

d
h
e

a
k
t
i
v
i
s
t
e
t

e

I
u
s
h
e
s
,

s
h
o
q
e
r
i
a

c
i
v
i
l
e
,

d
o
n
a
-
t
o
r
e
t
,

K
M
,

K
u
v
e
n
d
i
8
.
2
.
2
.
4
.
d
-
a
n
a
l
i
z
a

e

s
i
t
u
a
t
e
s

s
e

n
d
i
h
m
e
s

l
i
g
j
o
r
e

I
a
l
a
s

d
h
e

e

m
e
k
a
n
i
z
m
a
v
e

l
i
g
j
o
r
e

d
h
e

n
e
n
l
i
g
j
o
r
e

p
e
r

z
g
j
e
r
i
m
i
n

e

p
e
r
m
i
r
e
s
i
-
m
i
n

e

s
a
j
M
D
,

D
H
K
A
Q
e
r
s
h
o
r

0
8
2
.
5
M
o
s
k
o
o
r
d
i
n
i
m

m
e
s

d
y

s
t
r
u
k
t
u
r
a
v
e
R
a
p
o
r
t
i

i

p
e
r
-
I
u
n
d
u
a
r
S
h
o
q
e
r
i
a

c
i
-
v
i
l
e
,

a
n
e
t
a
r
e
t

e

D
H
K
A
,

o
r
g
a
n
i
-
z
a
t
a
t

q
e

o
I
r
o
j
n
e

n
d
i
h
m
e

l
i
g
j
o
r
e
94
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H
V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n
N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s

d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
8
.
2
.
2
.
4
.
e
-
B
e
r
j
a

e

s
t
u
-
d
i
m
e
v
e

m
b
i

s
i
t
u
a
t
e
n

e

r
i
v
i
k
t
i
m
i
z
i
m
i
t

t
e

v
i
k
-
t
i
m
a
v
e

p
r
e
j

s
i
s
t
e
m
i
t

t
e

d
r
e
j
t
e
s
i
s
e

d
h
e

g
j
e
t
j
e
n

e

m
e
k
a
n
i
z
m
a
v
e

p
e
r

e
l
i
m
i
n
i
m
i
n

e

t
i
j
.
M
D
,

M
B
,

S
H
M
,

S
H
P
,

F
a
k
.

e

D
r
e
j
t
,

F
a
k
.
,

S
h
k
.

S
o
c
M
P
C
S
S
H
B
D
h
j
e
t
o
r

0
9
2
.
5

P
j
e
s
e

e

k
o
s
t
o
v
e

t
e

p
e
r
l
l
o
g
a
r
i
-
t
u
r
a
M
o
s
d
h
e
n
i
e

p
r
i
o
r
i
t
e
t

k
e
t
i
j

k
o
m
p
o
n
e
n
t
i
,

m
o
s
k
o
o
r
-
d
i
n
i
m

m
e
s

s
t
r
u
k
t
u
r
a
v
e
N
r
.

i

s
t
u
d
i
m
e
v
e
,

a
n
a
l
i
z
a
v
e

d
h
e

v
e
z
h
g
i
m
e
v
e

S
t
u
d
i
u
e
s
i
t

d
h
e

a
k
t
i
v
i
s
t
e
t

e

I
u
s
h
e
s
,

s
h
o
q
e
r
i
a

c
i
v
i
l
e
,

d
o
n
a
t
o
r
e
t
,

K
M
,

K
u
v
e
n
d
i
8
.
2
.
2
.
4
.
f
-
T

p
r
o
m
o
v
o
h
e
n

d
h
e
/
o
s
e

m
b
e
s
h
t
e
t
e
n

f
n
a
n
c
i
a
r
i
s
h
t

s
t
u
d
i
m
e
t

n

l
i
d
h
j
e

m
e

s
i
t
u
a
t
a
t

s
p
e
c
i
f
k
e

t
e

d
h
u
-
n

s

p

r

a
n

t
a
r

t

e

p
a
a
f
t

f
a
m
i
l
j
e
s
,

g
r
a
t

,

v
a
j
z
a
t
,

t

m
o
s
h
u
a
r
i
t
,

f

m
i
j

t
,

d
h
e

s
i
s
t
e
m
e
t

e

r
e
h
a
b
i
l
-
i
t
i
m
i
t

t

d
h
u
n
u
e
s
v
e

d
h
e

d

n
i
m
e
v
e

t

m
u
n
d
s
h
m
e

a
l
t
e
r
n
a
t
i
v
e
.
M
P
C
S
S
H
B
,

M
A
S
H
,

M
S
H
,

F
a
k
.
D
r
e
j
t
,

F
a
k
.

M
j
e
k
,

F
a
k
.

S
h
k
.

S
o
c
J
a
n
a
r

2
0
1
0
2
.
5
P
j
e
s
e

e

k
o
s
t
o
v
e

t
e

p
e
r
l
l
o
g
a
r
i
-
t
u
r
a
M
o
s
d
h
e
n
i
e

p
r
i
o
r
i
t
e
t

k
e
t
i
j

k
o
m
p
o
n
e
n
t
i
,

m
o
s
k
o
o
r
-
d
i
n
i
m

m
e
s

s
t
r
u
k
t
u
r
a
v
e
N
r
.

i

s
t
u
d
i
m
e
v
e
,

a
n
a
l
i
z
a
v
e

d
h
e

v
e
z
h
g
i
m
e
v
e

S
t
u
d
i
u
e
s
i
t

d
h
e

a
k
t
i
v
i
s
t
e
t

e

I
u
s
h
e
s
,

s
h
o
q
e
r
i
a

c
i
v
i
l
e
,

d
o
n
a
t
o
r
e
t
,

K
M
,

K
u
v
e
n
d
i
95
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n
N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s

d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
8
.
2
.
2
.
5

P
e
r
I
s
h
i
r
j
a

n
e

L
i
g
j
i
n

p
e
r

B
u
x
h
e
t
i
n

e

m
j
e
t
e
v
e

t
e

n
e
v
o
j
s
h
m
e

t
e

m
b
e
s
h
t
e
t
j
e
s

f
n
a
n
c
i
a
r
e

t
e

r
a
s
t
e
v
e

t
e

d
h
u
n
e
s

n
e

I
a
m
i
l
j
e
N
u
k

k
a

k
o
s
t
o
M
o
s
r
e
a
l
i
z
i
m
i

n
e

k
o
h
e

i

p
i
k
e
s

1
.
1
.
1
b
,

m
u
n
g
e
s
a

n
e

m
u
n
d
e
s
i
t
e

f
n
a
n
c
i
a
r
e
,

m
u
n
g
e
s
a

e

k
o
n
s
e
n
s
u
s
i
t

p
o
l
i
t
i
k

s
a

i

p
e
r
k
e
t

p
r
i
o
r
-
i
t
e
t
i
t

t
e

D
h
F
L
i
g
j
i

b
u
x
h
e
-
t
o
r

m
i
r
a
t
u
a
r

m
e

k
o
m
p
o
n
e
n
t

p
e
r

d
h
u
n
e
n

n
e

I
a
m
i
l
j
e
P
a
r
l
a
m
e
n
t
i
,

s
h
o
q
e
r
i
a

c
i
v
i
l
e
,

M
P
C
S
S
H
B
8
.
2
.
2
.
5
.
a
-
B
u
x
h
e
t

p
e
r

s
h
e
r
b
i
m
e
t

(
s
t
r
e
h
e
z
a
,

n
d
i
h
m
e

l
i
g
j
o
r
e
)
M
P
C
S
S
H
B
,

M
F
2
0
0
8
P
e
r
I
s
h
i
r
e

n
e

k
o
s
t
o

t
e

t
j
e
r
a

t
e

p
e
r
l
l
o
g
a
r
i
-
t
u
r
a
M
o
s
r
e
a
l
i
z
i
m
i

n
e

k
o
h
e

i

p
i
k
e
s

1
.
1
.
1
b
,

m
u
n
g
e
s
a

n
e

m
u
n
d
e
s
i
t
e

f
n
a
n
c
i
a
r
e
,

m
u
n
g
e
s
a

e

k
o
n
s
e
n
s
u
s
i
t

p
o
l
i
t
i
k

s
a

i

p
e
r
k
e
t

p
r
i
o
r
-
i
t
e
t
i
t

t
e

D
h
F
L
i
g
j
i

b
u
x
h
e
-
t
o
r

m
i
r
a
t
u
a
r

m
e

k
o
m
p
o
n
e
n
t

p
e
r

d
h
u
n
e
n

n
e

I
a
m
i
l
j
e
P
a
r
l
a
m
e
n
t
i
,

s
h
o
q
e
r
i
a

c
i
v
i
l
e
,

M
P
C
S
S
H
B
8
.
2
.
2
.
5
.
b
-
B
u
x
h
e
t

p
e
r

n
g
r
i
t
j
e
n

e

s
t
r
u
k
t
u
r
a
v
e
M
P
C
S
S
H
B
,

M
B
,


M
S
H
,

M
F
2
0
0
8
P
e
r
I
s
h
i
r
e

n
e

k
o
s
t
o

t
e

t
j
e
r
a

t
e

p
e
r
l
l
o
g
a
r
i
-
t
u
r
a
M
o
s
r
e
a
l
i
z
i
m
i

n
e

k
o
h
e

I

p
i
k
e
s

1
.
1
.
1

b
,

m
u
n
g
e
s
a

n
e

m
u
n
d
e
s
i
t
e

f
n
a
n
c
i
a
r
e
,

m
u
n
g
e
s
a

e

k
o
n
s
e
n
s
u
s
i
t

p
o
l
i
t
i
k

s
a

I

p
e
r
k
e
t

p
r
i
o
r
-
i
t
e
t
i
t

t
e

D
h
F
L
i
g
j
i

b
u
x
h
e
t
o
r

m
i
r
a
t
u
a
r

m
e

k
o
m
p
o
n
e
n
t
e
t

p
e
r

d
h
u
n
e
n

n
e

I
a
m
i
l
j
e
P
a
r
l
a
m
e
n
t
i
,

s
h
o
q
e
r
i
a

c
i
v
i
l
e
,

M
P
C
S
S
H
B
96
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n
N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s

d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
8
.
2
.
2
.
6
.
c
-
B
u
x
h
e
t

p
e
r

i
n
I
r
a
s
t
r
u
k
t
u
r
e
n
M
P
C
S
S
H
B
,

M
B
,

M
S
H
,

M
F
,

Z
y
r
a

p
e
r

B
u
x
h

G
j
y
q
D
h
j
e
t
o
r

0
8
P
e
r
I
s
h
i
r
e

n
e

k
o
s
t
o

t
e

t
j
e
r
a

t
e

p
e
r
l
l
o
g
a
r
i
-
t
u
r
a
M
o
s
r
e
a
l
i
z
i
m
i

n
e

k
o
h
e

I

p
i
k
e
s

1
.
1
.
1

b
,

m
u
n
g
e
s
a

n
e

m
u
n
d
e
s
i
t
e

f
n
a
n
c
i
a
r
e
,

m
u
n
g
e
s
a

e

k
o
n
s
e
n
s
u
s
i
t

p
o
l
i
t
i
k

s
a

I

p
e
r
k
e
t

p
r
i
o
r
-
i
t
e
t
i
t

t
e

D
h
F
L
i
g
j
i

b
u
x
h
e
-
t
o
r

m
i
r
a
t
u
a
r

m
e

k
o
m
p
o
n
e
n
t

p
e
r

d
h
u
n
e
n

n
e

I
a
m
i
l
j
e
P
a
r
l
a
m
e
n
t
i
,

s
h
o
q
e
r
i
a

c
i
v
i
l
e
,

M
P
C
S
S
H
B
8
.
2
.
2
.
6
.
d
-
B
u
x
h
e
t

p
e
r

I
o
r
m
i
m
i
n

e

k
a
p
a
c
i
t
e
t
e
v
e
M
P
C
S
S
H
B
,

M
B
,

M
D
,

M
S
H
,

M
F

S
H
M
,

S
H
P
,

F
a
k
.

e

D
r
e
j
t
,

F
a
k
.
,

S
h
k
.

S
o
c
,

F
a
k
.

M
j
e
k
,

S
h
k

I
n
I
.

M
j
e
k
.

L
i
g
j
N
e
v
a
z
h
d
i
-
m
e
s
i
P
e
r
I
s
h
i
r
e

n
e

k
o
s
t
o

t
e

t
j
e
r
a

t
e

p
e
r
l
l
o
g
a
r
i
-
t
u
r
a
M
o
s
r
e
a
l
i
z
i
m
i

n
e

k
o
h
e

i

p
i
k
e
s

1
.
1
.
1

b
,

m
u
n
g
e
s
a

n
e

m
u
n
d
e
s
i
t
e

f
n
a
n
c
i
a
r
e
,

m
u
n
g
e
s
a

e

k
o
n
s
e
n
s
u
s
i
t

p
o
l
i
t
i
k

s
a

i

p
e
r
k
e
t

p
r
i
o
r
i
t


e
t
i
t

t
e

D
H
F
L
i
g
j
i

b
u
x
h
e
-
t
o
r

m
i
r
a
t
u
a
r

m
e

k
o
m
p
o
n
e
n
t

p
e
r

d
h
u
n
e
n

n
e

I
a
m
i
l
j
e
P
a
r
l
a
m
e
n
t
i
,

s
h
o
q
e
r
i
a

c
i
v
i
l
e
,

M
P
C
S
S
H
B
8
.
2
.
3
M
o
n
i
t
o
r
i
m
i

i

n
d
e
r
h
y
r
j
e
v
e
,

m
a
s
a
v
e


d
h
e

I
u
n
k
s
i
o
n
i
m
i
t

t
e

l
e
g
j
i
s
l
a
-
c
i
o
n
i
t

d
h
e

t
e

s
i
s
t
e
m
i
t

t
e

d
r
e
j
t
e
s
i
s
e
1
.
3
.
1

H
a
r
t
i
m
i

d
h
a

z
b
a
t
i
m
i

i

p
o
l
i
t
i
k
a
v
e

p
e
r

m
a
t
j
e
n

e

r
e
z
u
l
t
a
t
e
v
e

s
i
p
a
s

i
n
d
i
k
a
t
o
r
e
v
e

t
e

u
n
i
f
k
u
a
r
M
P
C
S
S
H
B
,

M
B
,

M
D
,

M
S
H
D
h
j
e
t
o
r

0
8

d
h
e

n
e

v
a
z
h
d
i
m
e
s
i
N
u
k

k
a

k
o
s
t
o
V
o
n
e
s
a

n
e

k
r
i
j
i
m
i
n

e

s
t
r
u
k
t
u
r
e
s

u
d
h
e
h
e
q
e
s
e

p
r
a
n
e

M
P
C
-
S
S
H
B
,

m
o
s
-
k
o
o
r
d
i
n
i
m

i

m
i
r
e

m
e
s

s
t
r
u
k
t
u
r
a
v
e

p
e
r
g
j
e
g
j
e
s
e
,

N
j
e

m
e
k
a
n
i
z
e
m

i

I
o
r
t
e
,

i

q
a
r
t
e

e
I
e
k
t
i
v

d
h
e

I
u
n
k
s
i
o
n
a
l

p
e
r

v
e
z
h
g
i
m
i
n

e

z
b
a
t
i
m
i
t

t
e

l
i
g
j
i
t

d
h
e

I
u
n
k
s
i
o
n
-
i
m
i
t

t
e

M
P
C
S
S
H
B
,

M
D
,

K
M
,

K
u
v
e
n
d
i
,

s
h
o
q
e
r
i
a

c
i
-
v
i
l
e
,

d
o
n
a
t
o
r
e
t
,

g
j
y
k
a
t
a
t
97
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n
N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s

d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
n
e
g
l
i
z
h
i
m

i

n
e
v
o
j
e
s

p
e
r

p
e
r
c
a
k
t
i
m
i
n

e

m
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t

n
e

v
a
z
h
d
i
-
m
e
s
i
s
i
s
t
e
m
i
t

t
e

d
r
e
-
j
t
e
s
i
s
e
R
r
i
t
j
a

e

a
k
s
e
s
i
t

n
e

d
r
e
j
t
e
s
i

p
e
r
m
e
s

p
e
r
-
m
i
r
e
s
i
m
i
t

t
e


s
h
e
r
-
b
i
m
e
v
e

t
e

o
I
r
u
a
r
a

p
r
e
j

s
i
s
t
e
m
i
t

l
i
g
j
o
r

d
h
e

t
e

d
r
e
j
t
e
s
i
s
e

p
e
r

p
a
r
a
n
-
d
a
l
i
m
i
n

e

d
h
u
n
e
s
,

m
b
r
o
j
t
j
e
n

e

v
i
k
t
i
-
m
a
v
e

d
h
e

n
d
e
s
h
k
i
m
i
n

d
h
e

r
e
h
a
-
b
i
l
i
t
i
m
i
n

e

d
h
u
n
u
e
s
v
e
8
.
2
.
4

K
r
i
j
i
m
i

i

s
t
r
u
k
t
u
r
a
v
e

s
p
e
c
i
f
k
e


n
e

p
e
r
g
j
i
g
j
e

t
e

n
e
v
o
j
a
v
e

t
e

v
i
k
t
i
m
a
v
e

t
e

d
h
u
n
e
s

n
e

I
a
m
i
l
j
e
8
.
2
.
4
.
1

p
e
r
c
a
k
t
i
m
i

i

a
k
t
o
r
e
v
e

t
e

s
i
s
t
e
m
i
t

t
e

d
r
e
j
t
e
s
i
s
e

q
e

d
o

t
e

m
e
r
-
r
e
n

m
e

r
a
s
t
e
t

e

d
h
u
n
e
s

n
e

I
a
m
i
l
j
e
.

N
g
r
i
t
j
a

e

n
j
e
s
i
v
e
/
s
e
k
t
o
r
e
v
e
/
s
e
k
-
s
i
o
n
e
v
e

q
e

d
o

t
e

m
e
r
r
e
n

m
e

e
s
h
t
j
e

t
e

d
h
u
n
e
s

n
e

I
a
m
i
l
j
e

p
r
a
n
e

i
n
s
t
i
t
u
-
c
i
o
n
e
v
e

p
e
r
k
a
t
e
s
e
.
M
P
C
S
S
H
B
,

M
B
,

M
D
,

M
S
H
,

K
r
y
-
e
t
a
r
e
t

e

g
j
y
k
a
t
a
v
e
2
0
0
7
-
2
0
0
8
1 L
l
o
g
a
r
i
t
u
r

p
e
r

1

v
i
t
M
u
n
g
e
s
a

e

p
e
r
v
o
j
e
s

n
e

k
e
t
e

I
u
s
h
e
,

m
o
s
d
h
e
n
i
a

r
e
n
d
e
s
i

n
g
a

a
u
t
o
r
i
t
e
t
e
t
,

m
u
n
g
e
s
a

e

n
d
e
r
g
j
e
g
j
e
-
s
i
m
i
t

t
e

d
r
e
-
j
t
u
e
s
v
e
C
d
o

i
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n

I

n
g
a
r
k
u
a
r

m
e

d
e
t
y
r
a

n
g
a

L
i
g
j
i

p
e
r

D
h
u
n
e
n

n
e

F
a
m
i
l
j
e
,

m
e

s
t
r
u
k
t
u
r
a
t
/
n
j
e
-
s
i
t
e

e

v
e
t
a

t
e

s
p
e
c
i
a
l
i
z
u
a
r
a
P
a
r
l
a
m
e
n
t
i
,

K
M
,

s
h
o
q
e
r
i
a

c
i
v
i
l
e
,

M
P
C
S
S
H
B
98
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n
N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s
d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
8
.
2
.
4
.
2

p
e
r
g
a
t
i
t
j
a

e

l
i
s
t
a
v
e

t
e

e
k
s
p
e
r
t
e
v
e

(
p
e
r

m
b
e
s
h
t
e
t
j
e

p
s
i
k
o
l
o
g
j
i
k
e
,

j
u
r
i
d
i
k
e
,

e
t
j
)

d
h
e

v
e
n
i
a

e

k
e
-
t
y
r
e

n
e

d
i
s
p
o
z
i
c
i
o
n

t
e

g
j
y
k
a
t
e
s
,

p
o
l
i
c
i
s
e
,

p
r
o
k
u
r
o
r
i
s
e
,

e
t
j
.
M
P
C
S
S
H
B
,
M
B
,
M
D
,

D
H
K
A

S
h
t
a
t
o
r

0
8
N
u
k

k
a

k
o
s
t
o
M
o
s
k
o
o
r
d
i
n
i
m

m
e
s

s
t
r
u
k
t
u
r
a
v
e

d
o

i
n
s
t
i
t
u
-
c
i
o
n

i

i
n
-
I
o
r
m
u
a
r

p
e
r

s
h
e
r
b
i
m
e
t

q
e

o
I
r
o
h
e
n

d
h
e

e
k
s
p
e
r
t
e
t

q
e

i

o
I
r
o
j
n
e
M
P
C
S
S
H
B
,

M
B
,

M
D
,

D
H
K
A
,

o
r
g
a
n
i
-
z
a
t
a
t

q
e

o
I
r
o
j
n
e

s
h
e
r
b
i
m
e
,

b
a
s
h
k
i
m
e
t

e

e
k
s
p
e
r
t
e
v
e

e
t
j
.
8
.
2
.
5
.

H
a
r
t
i
m
i

d
h
e

z
b
a
t
i
m
i

i

m
a
r
-
r
e
v
e
s
h
j
e
v
e

t
e

b
a
s
h
-
k
e
p
.

m
e
s

s
t
r
u
k
t
u
r
a
v
e

s
h
t
e
t
.

d
h
e

k
e
t
y
r
e

m
e

O
J
F

q
e

v
e
p
r
o
j
n
e

n
e

m
b
r
o
j
t
j
e

t
e

v
i
k
t
i
m
a
v
e
8
.
2
.
5
.
1

p
e
r
g
a
t
i
t
j
a

e

n
j
e

p
r
o
t
o
k
o
l
l
i

t
e

d
e
t
y
r
u
a
r

v
e
p
r
i
m
i

n
e

m
e
n
y
r
e

q
e

p
o
l
i
c
i
a

d
h
e


t
e

g
j
i
t
h
a

s
h
e
r
b
i
m
e
t

t
e

n
d
j
e
k
i
n

t
e

n
j
e
j
t
e
n

p
r
o
c
e
d
u
r
e

d
h
e

t
e

h
a
r
t
o
j
n
e

p
l
a
n
e

v
e
p
r
i
m
i

t
e

k
o
o
r
d
i
n
u
a
r
a

a
I
a
t
m
e
s
m
e

d
h
e

a
I
a
t
g
-
j
a
t
a

p
e
r

p
a
r
a
n
d
a
l
i
m
i
n

e

d
h
u
n
e
s

d
h
e

m
b
r
o
j
t
j
e
n

e

v
i
k
t
i
m
a
v
e
.
2
0
0
8
N
u
k

k
a

k
s
o
t
o
M
o
s
k
r
i
j
i
m
i

n
e

k
o
h
e

i

s
t
r
u
k
t
u
r
e
s

k
o
o
r
d
i
n
u
e
s
e
/
u
d
h
e
-
h
e
q
e
s
e

n
e

M
P
C
S
S
H
B
,

m
o
s
-
k
o
o
r
d
i
n
i
m
i

m
e
s

s
t
r
u
k
t
u
r
a
v
e
,

m
u
n
g
-
e
s
e

e

s
h
e
r
b
i
m
e
v
e

t
e

k
o
n
s
o
l
i
d
u
a
r
a
N
r
.

i

m
a
r
-
r
e
v
e
s
h
j
e
v
e

t
e

p
e
r
I
u
n
-
d
u
a
r
a

m
e
s

s
t
r
u
k
t
u
r
a
v
e
,

n
r
.

i

n
j
e
s
i
v
e

a
d
m
i
n
i
s
t
r
a
t
i
v
e

t
e

m
b
u
l
u
a
r
a
K
M
,

K
u
v
e
n
d
i
,

s
h
o
q
e
r
i
a

c
i
v
i
l
e
,

d
o
n
a
t
o
r
e
t
99
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n
N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s
d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
8
.
2
.
6
F
o
r
c
i
m
i

i
n
-
s
t
i
t
u
c
i
o
n
a
l

i

k
a
p
a
-
c
i
t
e
t
e
v
e

s
p
e
c
i
f
k
e


n
e

p
e
r
g
j
i
g
j
e

t
e

n
e
v
o
j
a
v
e

t
e

v
i
k
t
i
-
m
a
v
e

t
e

d
h
u
n
e
s

n
e

I
a
m
i
l
j
e
8
.
2
.
6
.
1

T
r
a
j
n
i
m
i

i

s
p
e
c
i
a
l
i
z
u
a
r

i

a
k
-
t
o
r
e
v
e

t
e

s
i
s
t
e
m
i
t

t
e

d
r
e
j
t
e
s
i
s
e

(
g
j
y
q
t
a
r
e
v
e
,

p
r
o
k
u
r
o
r
e
v
e
,

p
o
l
i
c
i
s
e
,

a
v
o
k
a
t
e
v
e
,

e
t
j
)

q
e

d
o

t
e

t
r
a
j
t
o
j
n
e

e
s
h
t
j
e

t
e

d
h
u
n
e
s

n
e

I
a
m
i
l
j
e
.

M
B
,

M
D
,

S
H
M
,

S
H
P
,

D
H
K
A
0
8

e

n
e

v
a
-
z
h
d
i
m
e
s
i
4
0
M
o
s
p
l
a
n
i
f
k
i
m
i


d
r
e
j
t
e

p
e
r

m
b
u
-
l
i
m
i
n

e

n
e
v
o
j
a
v
e
,

m
u
n
g
e
s
e

e

I
o
n
d
e
v
e

t
e

m
j
a
I
t
u
e
s
h
m
e

b
u
x
h
e
t
o
r
e
,

m
o
s
-
k
o
o
r
d
i
n
i
m

m
e

d
o
n
a
t
o
r
e
t
N
r
.

I

p
u
-
n
o
n
j
e
s
v
e

t
e

t
r
a
j
n
u
a
r

n
e

c
d
o

s
e
k
t
o
r
,

k
r
a
h
a
s
u
a
r

m
e

n
e
v
o
j
a
t

e

i
d
e
n
t
i
f
k
u
a
r
a
M
P
C
S
S
H
B
,

s
h
o
q
e
r
i
a

c
i
v
i
l
e
,

d
o
n
a
t
o
r
e
t
8
.
2
.
6
.
1
.
a
-
V
l
e
r
e
s
i
m
i

i

n
e
v
o
j
a
v
e
,
8
.
2
.
6
.
1
.
b
-
C
a
k
t
i
m
i

i

e
k
s
p
e
r
t
e
v
e
.

T
o
T
8
.
2
.
6
.
1
.
c
-
P
e
r
g
a
t
i
t
j
a

e

m
o
d
u
l
e
v
e

d
h
e

k
a
l
e
n
-
d
a
r
e
v
e
8
.
2
.
6
.
1
.
d
-
R
e
a
l
i
z
i
m
i

i

t
r
a
j
n
i
m
i
t
100
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n
N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s
d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
8
.
2
.
6
.
2

t
r
a
j
n
i
m
i

i

a
d
m
i
n
i
s
t
r
a
t
e
s

g
j
y
q
e
s
o
r
e
M
D
,

S
H
M
S
h
t
a
t
o
r

0
8
4
0
M
o
s
p
l
a
n
i
f
k
i
m
i

i

d
r
e
j
t
e

p
e
r

m
b
u
-
l
i
m
i
n

e

n
e
v
o
-
j
a
v
e
,

m
u
n
g
e
s
e

e

I
o
n
d
e
v
e

t
e

m
j
a
I
t
u
e
s
h
m
e

b
u
x
h
e
t
o
r
e
,

m
o
s
-
k
o
o
r
d
i
n
i
m

m
e

d
o
n
a
t
o
r
e
t
N
r
.

i

p
u
n
o
n
-
j
e
s
v
e

t
e

t
r
a
j
n
u
a
r
,

k
r
a
h
a
s
u
a
r

m
e

n
e
v
o
j
a
t

e

i
d
e
n
t
i
-
f
k
u
a
r
a
M
P
C
S
S
H
B
,

s
h
o
q
e
r
i
a

c
i
v
i
l
e
,

d
o
n
a
t
o
r
e
t
8
.
2
.
6
.
3

N
j
o
h
j
a

e

s
t
r
u
k
t
u
r
a
v
e

t
e

s
i
s
t
e
-
m
i
t

t
e

d
r
e
j
t
e
s
i
s
e

m
e

s
t
r
a
t
e
g
j
i
n
e

e

d
h
u
n
e
s

n
e

I
a
m
i
l
j
e
,

m
e

a
k
t
e
t

n
d
e
r
k
o
m
b
e
t
a
r
e
,

l
i
g
j
o
r
e

d
h
e

n
e
n
l
i
g
j
o
r
e
.
M
P
C
S
S
H
B
,

M
B
,

M
D
,

P
P
,

S
H
M
,

S
H
P
,

D
H
K
A
d
h
j
e
t
o
r

0
7

e

n
e

v
a
z
h
-
d
i
m
e
s
i
P
j
e
s
e

e

k
o
s
t
o
s

s
e

t
r
a
j
n
i
m
i
t
101
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n
N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s
d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
8
.
2
.
7

K
r
i
j
i
m
i
,

f
o
r
c
i
m
i

i


i
n
-
f
r
a
s
t
r
u
k
t
u
r
e
s
s
e

s
i
s
t
e
m
i
t

t

d
r
e
j
t

s
i
s

r
g
j
i
g
j
e

t

n
e
v
o
j
a
v
e

t

v
i
k
t
i
m
a
v
e

t

d
h
u
n

s

n

f
a
m
i
l
j
e
8
.
2
.
7
.
1

K
r
i
j
i
m
i

i

n
j
e

m
j
e
d
i
s
i

t
e

s
i
g
u
r
t

g
j
y
q

s
o
r

s
i

p

r

v
i
k
t
i
m
a
t

a
s
h
t
u

e
d
h
e

p

r

d

s
h
m
i
-
t
a
r

t
,

a
v
o
k
a
t

t
,

p
r
o
k
u
-
r
o
r

t

d
h
e

n
e

m
e
n
y
r
e

t
e

v
e
c
a
n
t
e

p
e
r

g
j
y
q
t
a
r

t

d
h
e

s
t
a
f
n

a
d
m
i
n
i
s
t
r
a
t
i
v
M
D
,

M
B
J
a
n
a
r

2
0
1
0
P
j
e
s

e

k
o
s
t
o
s

s

n
g
r
i
t
j
e
s

s

s
t
r
u
k
t
u
r
a
v
e
M
o
s
k
o
o
r
-
d
i
n
i
m
i

i

s
t
r
u
k
t
u
r
a
v
e
I
n
s
t
a
l
i
m
i
i

p
a
j
i
s
j
e
v
e

d
e
t
e
k
t
u
e
s
e
p

r

a
r
m

c
d
o

g
j
y
k
a
t

.

F
u
n
k
s
i
o
n
i
m
i
i

n
j

s
i
s
t
e
m
i

a
l
a
r
m
i
/
n
j
o
f
t
i
-
m
i

q

m
u
n
d

-
s
o
n

n
d

r
h
y
r
j
e
n

e

p
o
l
i
c
i
s

r
a
s
t
e

i
n
c
i
d
e
n
-
t
e
s
h
M
B

n

r
m
j
e
t

n
r

t

i
n
c
i
d
e
n
-
t
e
v
e

n

g
j
y
k
a
t

,

s
h
o
q

r
i
a

c
i
v
i
l
e
,

a
n
k
e
t
i
m
e
8
.
2
.
7
.
2

M
o
d
i
f
k
i
m
i

i

s
i
s
t
e
m
i
t

t
e

p
a
g
e
s
a
v
e

p
e
r

s
h

r
b
i
m
e
t

q

i
u

o
f
r
o
h
e
n

v
i
k
t
i
m
a
v
e

n
g
a

s
i
s
t
e
m
i

i

d
r
e
j
t

s
i
s

M
D
,

M
F
J
a
n
a
r

0
8
N
u
k

k
a

k
o
s
t
o
V
o
n
e
s
a

b
u
-
r
o
k
r
a
t
i
k
e
S
h

r
b
i
m
e

q

n
u
k

r

n
d
o
j
n
e

f
n
a
n
c
i
a
r
i
s
h
t

v
i
k
t
i
m
a
t
M
P
C
S
S
H
B
,
K
M
,

s
h
o
q

r
i
a

c
i
v
i
l
e
102
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H
V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n
N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s

d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
8
.
2
.
7
.
3
L
i
n
j
e

t
e
l
e
f
o
n
i
k
e

2
4
-
o
r

s
h
e

p
r
a
n

s
i
s
t
e
m
i
t

t

d
r
e
j
t

s
i
s

d
h
e

o
r
g
a
n
i
z
i
m
i

i

s
h

r
b
i
m
i
t

t

g
j
y
q
t
a
r

v
e
,

p
r
o
k
u
r
o
r

v
e

e

p
o
l
i
c

v
e

t

g
a
t
s
h

m

p

r
g
j
a
t

2
4

h
.

M
D
,
P
P

G
j
y
k
a
t
a
t
2
0
0
8
5
0
0
M
o
s
r
e
-
a
l
i
z
i
m
i
n

k
o
h

i

o
b
j
e
k
t
i
v
a
v
e
l
i
d
h
u
r

m
e

h
a
r
t
i
m
i
n

e

a
k
t
e
v
e

n

n
-
l
i
g
j
o
r
e
S
h

r
b
i
m
e
t

e

s
i
s
t
e
m
i
t

t

d
r
e
-
j
t

s
i
s

o
f
r
o
j
n

a
k
s
e
s

t
e
l
e
f
o
n
i
k

2
4

o
r

s
h

p

r

q
y
t
e
t
a
r

t
M
P
C
S
S
H
B
8
.
2
.
8

P

r
-
m
i
r

s
i
m
i

i

s
i
s
t
e
m
i
t

t

m
b
l
e
d
h
j
e
s

s

d
h

n
a
v
e
,

r
a
p
o
r
t
i
m
i
t
d
h
e

a
n
a
l
i
z

s

s

t
y
r
e
8
.
2
.
8
.
1

P

r
g
a
t
i
t
j
a

e

m
o
d
e
l
e
v
e

t
e

u
n
i
f
k
u
a
r
a

t

r
e
g
j
i
s
t
r
i
m
i
t

t

d
h
u
n

s

n

f
a
m
i
l
j
e
.
M
B
,

P
P
,

M
D
,

G
j
y
k
a
t
a
t
,

I
n
s
t
a
t
S
h
t
a
t
o
r

0
8
P
j
e
s

e

k
o
s
t
o
v
e

t

r
l
l
o
g
a
r
i
-
t
u
r
a
M
o
s
r
e
-
a
l
i
z
i
m
i
n
e

k
o
h
e

i

o
b
j
e
k
t
i
v
a
v
e
l
i
d
h
u
r

m
e

h
a
r
t
i
m
i
n
e

a
k
t
e
v
e

n
e
n
l
i
g
j
o
r
e
.
K
o
h
a

e

p
u
n
e
s

q
e

i
u

s
h
t
o
h
e
t

i
n
-
s
i
t
u
c
i
o
n
e
v
e
t
e

n
d
r
y
s
h
m
e

n
e

m
b
l
e
d
-
h
j
e
n

e
d
h
e

t
e

k
e
t
y
r
e

s
t
a
t
i
s
t
i
k
a
v
e
K
r
i
j
i
m
i

i

b
a
n
k
e
s

s

d
h

n
a
v
e

p

r

d
h
u
n

n

n

f
a
m
i
l
j
e
I
N
S
T
A
T
,

M
P
C
-
S
S
H
B
,

K
M
103
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n
N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s

d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
8
.
2
.
8
.
2

P
a
s
u
r
i
m
i

i

d
a
t
a

b
a
s
e

m
e

t

d
h

n
a

m
b
i

d
h
u
n

n

n

f
a
m
i
l
j
e
,

m
b
l
e
d
h
j
a

e

t

d
h

n
a
v
e

d
h
e

h
a
r
t
i
m
i

i

s
t
a
t
i
s
t
i
k
a
v
e

t
e

u
n
i
f
k
u
a
r
a

d
h
e

s
t
a
n
-
d
a
r
d
e
.
M
B
,

P
P
,

M
D
,

G
j
y
k
a
t
a
t
N

v
a
z
h
d
i
-
m

s
i
5
0
M
a
n
g
e
s
i
t
e

e

b
a
n
k
e
s

s
e

t
e

d
h
e
n
a
v
e

n
e

f
a
z
e
n

e

p
a
r
e
.

P
u
n
a

q
e

i
u

s
h
t
o
h
e
t

i
n
-
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
v
e
p
e
r

p
e
r
d
i
-
t
e
s
i
m
i
n

e
d
h
e

m
e

s
t
a
t
i
s
t
i
-
k
a
t

e

d
h
u
n
e
s

n
e

f
a
m
i
l
j
e
S
t
a
t
i
s
t
i
k
a
v
j
e
t
o
r
e

p
e
r

d
h
u
n
e
n

n
e

f
a
m
i
l
j
e
I
N
S
T
A
T
,

M
P
C
-
S
S
H
B
,

K
M
8
.
2
.
8
.
3

B

r
j
a

p
u
b
l
i
k
e

e

s
t
a
t
i
s
t
i
k
a
v
e

t

g
j
y
k
a
t

s

d
h
e

p
o
l
i
c
i
s

d
h
e

t

s
h

r
b
i
m
e
v
e

t

t
j
e
r
a
,

s
i

d
h
e

a
n
a
l
i
z
a

e

f
a
k
t
e
v
e

q

b
u
r
o
j
n

p
r
e
j

t
y
r
e
.
M
B
,

P
P
,

M
D
,

G
j
y
k
a
t
a
t
N

v
a
z
h
d
i
-
m

s
i
N
u
k

k
a

k
o
s
t
o
M
a
n
g
e
s
i
n
e

f
u
n
k
-
s
i
o
n
i
m
i
n

e

s
i
s
t
e
m
i
t

t
e

p
e
r
g
j
i
t
h
-
s
h
e
m

t
e

i
n
-
f
o
r
m
i
m
i
t

t
e

s
t
r
u
k
t
u
r
a
v
e
t
e

s
i
s
t
e
m
i
t

t
e

d
r
e
j
t
e
s
i
s
e
N
r
.

i

p
u
b
l
i
k
i
-
m
e
v
e

s
t
a
t
i
s
-
t
i
k
o
r
e

m
b
i

d
h
u
n
e
n

n
e

f
a
m
i
l
j
e
M
P
C
S
S
H
B
,
s
h
o
q
e
r
i
a

c
i
v
i
l
e
,

d
o
n
a
t
o
r
e
t
8
.
2
.
9

R
r
i
t
j
a

e

b
a
s
h
k

-
p
u
n
i
m
i
t
n
d

r
k
o
m
b

t
a
r

n

f
u
s
h

n

e

p
a
r
a
n
d
a
-
l
i
m
i
t

d
h
e

t

m
b
r
o
j
t
j
e
s

s

v
i
k
t
i
m
a
v
e

t

d
h
u
n

s

n

8
.
2
.
9
.
1

B
a
s
h
k

p
u
n
i
m
i

n
d

r
k
o
m
b

t
a
r

n

r
-
k
i
m
e
t

s
i
s
t
e
m
a
t
i
k
e

d
h
e

m
b
l
e
d
h
j
e
n
,

a
n
a
l
i
z

n

d
h
e

p

r
h
a
p
j
e
n

e

t

d
h

n
a
v
e
,

d
u
k
e

p

r
f
s
h
i
r

d
h

n
a
t

e
M
D
,

M
J
,

M
P
C
-
S
S
H
B
N

v
a
z
h
d
i
-
m

s
i
1
0
M
o
s
k
o
o
r
-
d
i
n
i
m

i

m
i
r
e

m
e

d
o
n
a
-
t
o
r
e
t
N
r
.

i

m
a
r
-
r
e
v
e
s
h
j
e
v
e

t
e

p
e
r
f
u
n
d
u
a
r
a
d
h
e

p
r
o
-
g
r
a
m
e
v
e

m
e
s

s
t
r
u
k
t
u
r
a
v
e
s
h
t
e
t
e
r
o
r
e

d
h
e

a
t
o
M
P
C
S
S
H
B
,

K
M
,

s
h
o
q
e
r
i
a

c
i
v
i
l
e
,

d
o
n
a
t
o
r
e
t
104
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n
N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s

d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
f
a
m
i
l
j
e

s
i

d
h
e

t

p
o
l
i
t
i
-
k
a
v
e

r
e
h
a
b
i
l
-
i
t
u
e
s
e

n
d
a
j

d
h
u
n
u
e
s
v
e
n
d
a
r
a

n

b
a
z

s
e
k
s
i
t
,

m
o
s
h

s

d
h
e

d
o

i
n
f
o
r
-
m
a
c
i
o
n

t
j
e
t

r

p

r
k
a
t

s

n

l
i
d
h
j
e

m
e

n
a
t
y
r

n

d
h
e

p
a
s
o
j
a
t

e

d
h
u
n

s

k
u
n
d

r

g
r
a
v
e
/


v
a
j
z
a
v
e

d
h
e

n

l
i
d
h
j
e

m
e

i
m
p
a
k
t
i
n

d
h
e

e
f
k
a
s
i
t
e
t
i
n

e

p
o
l
i
t
i
k
a
v
e

d
h
e

p
r
o
g
r
a
m
e
v
e

p

r

l
u
f
t

n

k
u
n
d

r

k

s
a
j

d
h
u
n
e
.
n
d
e
r
k
o
m
b
e
t
a
r
e
a
p
o

t
e

v
e
n
d
e
v
e

t
e

t
j
e
r
a
8
.
2
.
9
.
2

R
a
p
o
r
t
i
m
i

r
r
e
g
u
l
l
i
s
h
t

t
e
k

o
r
g
a
n
e
t

n
d

r
k
o
m
b

t
a
r
e

t

d
r
e
j
t
a
v
e

t

n
j
e
r
i
u
t

p

r

z
h
v
i
l
l
i
m
e
t

e

d
h
u
n

s

n

f
a
m
i
l
j
e

d
h
e

k
u
n
d

r

g
r
a
v
e
/

v
a
j
z
a
v
e

d
h
e

m
a
-
s
a
t

e

m
a
r
r
a

p

r

p
a
r
a
n
d
a
-
l
i
m
i
n

d
h
e

l
u
f
t

n

k
u
n
d

r

s
a
j
.
M
J
,

M
D
,

M
P
C
-
S
S
H
B
N

v
a
z
h
d
i
-
m

s
i
N
u
k

k
a

k
o
s
t
o
V
o
n
e
s
a

t

s
h
k
a
k
t
u
a
r
a
n
g
a

m
o
s
-
k
o
o
r
d
i
n
i
m
i
d
h
e

m
o
s
-
o
r
g
a
n
i
z
i
m
i

i

m
i
r

i

p
u
n

s

n
g
a

s
t
r
u
k
t
u
r
a
t
s
h
t
e
t

r
o
r
e
N
r
.

i

r
a
p
o
r
-
t
i
m
e
v
e

t

S
h
q
i
p

r
i
s

o
r
g
a
n
i
z
m
a
t

n
d

r
k
o
m
b

t
a
r
e
K
M
,

K
u
v
e
n
d
i
,

s
h
o
q

r
i
a

c
i
-
v
i
l
e
,

o
r
g
a
n
i
z
m
a
t

n
d

r
k
o
m
b

t
a
r
e
105
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n
N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s

d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
Q

l
l
i
m
i

8
.
3

T

r
-
m
i
r

s
o
h
e
n
s
h

r
b
i
-
m
e
t

d
h
e

m
b

s
h
t
e
t
j
a
p

r

t

g
j
i
t
h
a

v
i
k
t
i
m
a
t

e

d
h
u
n

s

n

f
a
m
i
l
j
e
8
.
3
.
1

N
g
r
i
t
j
a

e

r
r
j
e
t
i
t

t

s
h

r
b
i
m
e
v
e
d
h
e

e

k
a
p
a
-
c
i
t
e
t
e
v
e

p
r
o
-
f
e
s
i
o
n
a
l
e

t

o
f
r
u
e
s
e
v
e

t

s
h

r
b
i
m
e
v
e
p

r

i
n
d
i
v
i
d

e

d
h
u
n
u
a
r

n

f
a
m
i
l
j
e
.
8
.
3
.
1
.
1

K
r
i
j
i
m
i

i

s
t
r
u
k
-
t
u
r
a
v
e

t
e

s
h
e
r
b
i
m
e
v
e

n

n
i
v
e
l

l
o
k
a
l
.


M
B
,
P
L
M
P
C
S
S
H
B
D
u
k
e

f
l
-
l
u
a
r

n
g
a

2
0
0
8
3
9
6
M
u
n
g
e
s

e

b
u
x
h
e
t
i
t
M
o
s
k
u
p
t
i
m
i

r

n
d

s
i
s

k
r
i
j
i
m
i
t

t

s
t
r
u
k
t
u
r
a
v
e
n
g
a

p
u
s
h
t
e
t
i

l
o
k
a
l
.
N
u
m
r
i

i

s
t
r
u
k
t
u
r
a
v
e

t

k
r
i
j
u
a
r
a
N
u
m
r
i

i

p

r
-
f
t
u
e
s
e
v
e

t
e

s
h

r
b
i
m
e
v
e
8
.
3
.
1
.
2

K
r
i
j
i
m
i

i

n
j

g
r
u
p
i

p

r

p

r
c
a
k
t
i
m
i
n

e

s
h

r
b
i
m
e
v
e
,

t
r
a
j
n
i
m
e
v
e

t
e

n
e
v
o
j
s
h
m
e
M
P
C
S
S
H
B
S
H
S
S
H
O
J
F
2
0
0
8
N
u
k

k
a

k
o
s
t
o
L
i
s
t
e

m
e

m
o
d
-
u
l
e
t

d
h
e

t
e
m
a
t

e

t
r
a
j
n
i
m
i
t
8
.
3
.
1
.
3

K
r
i
j
i
m
i

i

p
r
o
-
g
r
a
m
e
v
e

t

t
r
a
j
n
i
m
i
t

p

r

p
u
n
o
n
j

s
i
t
,

t

c
i
l

t

o
f
r
o
j
n

s
h

r
b
i
m
e

m
b

s
h
t
e
t

s
e
O
J
F
F
a
k
u
l
t
e
t
i

i

s
h
k
e
n
-
c
a
v
e

s
o
c
i
a
l
e
S
H
S
S
H
2
0
0
8
-
2
0
0
9
9
P
r
o
g
r
a
m
e
t
r
a
j
n
i
m
i

t

h
a
r
t
u
a
r
a

p

r

t

g
j
i
t
h

a
k
t
o
r

t

e

p

r
f
s
h
i
r

d
h

n
i
e
n

e

s
h

r
b
i
m
e
v
e
106
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n
N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s
d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
8
.
3
.
1
.
4


M
b

s
h
t
e
t
j
a

e

p
r
o
g
r
a
m
e
v
e

e
k
z
i
s
t
u
e
s
e

m
e

f
o
n
d
e

d
h
e

m
j
e
t
e
M
P
L
M
P
C
S
S
H
B
D
o
n
a
t
o
r
e
M
F
O
J
F
2
0
0
8
-
2
0
1
0
1
0
0
M
u
n
g
e
s

e

f
o
n
d
e
v
e
P
r
o
g
r
a
m
e

e
f
-
k
a
s
e
8
.
3
.
1
.
5

K
r
i
j
i
m
i

i

n
j

p
r
o
g
r
a
m
i

k
o
m
b

t
a
r

3
-
v
j
e

a
r

p

r

f

m
i
j

t

t

c
i
l

t

j
e
t
o
j
n

m
e

d
h
u
n

f
a
m
i
l
j
e
.

A
f
r
i
m
i

i

s
h

r
b
i
-
m
e
v
e

m
b

s
h
t
e
t

s
e

p

r

f

m
i
j

t
,

t

c
i
l

t

p

r
j
e
t
o
j
n

d
h
u
n

O
J
F
S
H
S
S
H
D
o
n
a
t
o
r

2
0
0
8
6
8
.
3
.
1
.
6

K
r
i
j
i
m
i

i

n
j

g
r
u
p
i

p
u
n
e

p

r

h
a
r
t
i
-
m
i
n

e

n
j

p
r
o
t
o
k
o
l
l
i

t

n
e
v
o
j
s
h

m

l
i
d
h
u
r

m
e

d
o
k
u
m
e
n
t
i
m
i
n

e

r
a
s
t
i
t

n

r
e
g
j
i
s
t
r
a
t

m
j
e
k

s
o
r

,

r
a
p
o
r
t
i
-
m
i
n
,

t
r
a
j
t
i
m
i
n

d
h
e

r
e
f
e
r
i
m
i
n

e

v
i
k
t
i
-
m
a
v
e

t

d
h
u
n

s

n

f
a
m
i
l
j
e
.

D
r
a
f
t
i

i

k

t
i
j

p
r
o
t
o
k
o
l
l
i
M
i
n
i
s
t
r
i
a

e

S
h

n
d
e
t

s
i
s

,
O
J
F
,

M
i
n
i
s
t
r
i
a

e

P
u
n

s
,

s
h
t
j
e
v
e

S
o
c
i
a
l
e

&

S
h
a
n
-
s
e
v
e

t

B
a
r
a
b
-
a
r
t
a
,

M
i
n
i
s
t
r
i
a

e

D
r
e
j
t

s
i
s

.
2
0
0
9


e

n
e

v
a
z
h
d
i
m
e
s
i
N
u
k

k
a

k
o
s
t
o
Z
v
a
r
r
i
t
j
a
/
n
d

p
r
e
r
j
a



e

p
r
o
c
e
s
i
t

n

n
j

n

p
r
e
j

h
a
l
l
k
a
v
e

t

t
i
j
m
e
k
a
n
i
z
m
i
.
P
u
b
l
i
k
i
m
i

d
h
e

b
a
s
h
k

n
g
j
i
t
j
a

e

p
r
o
t
o
k
o
l
l
i
t

p

r

t
r
a
j
t
i
m
i
n
,

d
o
k
u
-
m
e
n
t
i
m
i
n

d
h
e

r
e
f
e
r
i
m
i
n

e

r
a
s
-
t
e
v
e

t

d
h
u
n

s
,

l
e
g
j
i
s
l
a
c
i
o
n
i
t
s
h

n
d
e
t

s
o
r

t

r
m
i
r

s
u
a
r
.
D
i
s
p
o
n
i
m
i

i

t

g
j
i
t
h

d
o
k
u
-
m
e
n
t
a
c
i
o
n
i
t

q

k
a

s
h
o
q

r
u
a
r

p
r
o
c
e
s
i
n

e

h
a
r
t
i
-
m
i
t

t

p
r
o
t
o
k
o
l
-
l
i
t
,

d
i
s
k
u
t
i
m
i
n
,

s
u
g
j
e
r
i
m
e
t

d
h
e

k
o
m
e
n
t
e
t

d
e
r
i

n
e

m
i
r
a
t
i
m
i
n

e

t
i
j
.
107
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n
N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s
d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
d
i
s
k
u
t
o
h
e
t

m
e

g
r
u
p
i
n

p

r
g
j
e
g
j

s

t

n
g
r
i
t
u
r

m
e

q

l
-
l
i
m

p

r
m
i
r

s
i
m
i
n

e

l
e
g
j
i
s
l
a
c
i
o
n
i
t

s
h

n
d
e
t

s
o
r

n

f
a
v
o
r

t

v
i
k
t
i
m
a
v
e

t

d
h
u
n

s

e

p
r
e
j

k

t
e
j

i

b
a
s
h
k

n
g
j
i
t
e
t

n
d
r
y
s
h
i
m
e
v
e

t

t
j
e
r
a

q

k
y

g
r
u
p

p
u
n
e

d
o

t

p
r
o
p
o
z
o
j

r

m
i
r
a
t
i
m
.
8
.
3
.
1
.
7
R
i
s
h
i
k
i
m
i

d
h
e

p

r
-
m
i
r

s
i
m
i

i

d
e
t
y
r
a
v
e

t

p
e
r
s
o
n
e
l
i
t

s
h

n
-
d
e
t

s
o
r

(
m
j
e
k
,

i
n
f
e
r
m
i
e
r
,

e
t
j
)

n
d
a
j

t

m
u
r

v
e

k
u
r

k

t
a

j
a
n

v
i
k
t
i
m
a

t

d
h
u
n

s

n

f
a
m
i
l
j
e
M
i
n
i
s
t
r
i
a

e

D
r
e
-
j
t

s
i
s

,

M
i
n
i
s
t
r
i
a

e

S
h

n
d
e
t

s
i
s

,

O
J
F
,

U
r
d
h

r
i

i

M
j
e
k
u
t
,

O
r
g
a
n
i
-
z
a
t
a

P
r
o
f
e
s
i
o
n
a
l
e

M
j
e
k

s
o
r
e
2
0
0
8
-
2
0
1
0
2
.
5
0
0

N
d

r

d
e
t
y
r
a
t

e

m
j
e
k

v
e

n
e

k
o
d
i
n

d
e
o
n
-
t
o
l
o
g
j
i
k
s
h
t
o
h
e
n
&

p

r
c
a
k
t
o
h
e
n

&

m
i
r
a
t
o
-
h
e
n

d
e
t
y
r
a
t

e

p

r
g
j
e
g
j

s
i

t

r
e
j
a

t

m
j
e
-
k
u
t


n

r
a
s
t
i
n

e

p

r
b
a
l
l
j
e
s

m
e

t
e

v
i
k
t
i
m
a

t

d
h
u
n

s
.
108
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n
N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s
d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
8
.
3
.
2

S
i
g
u
r
i
-
m
i

i

s
h

r
-
b
i
m
e
v
e

t

s
h
p
e
j
t
a

d
h
e

e
f
k
a
s
e

n
e

m
b

s
h
t
e
t
j
e
d
h
e

m
b
r
o
j
t
j
e

t

v
i
k
t
i
m
a
v
e

t

d
h
u
n

s

n

k
o
m
u
n
i
t
e
t
8
.
3
.
2
.
1

K
r
i
j
i
m
i

i

l
i
n
-
j
a
v
e

f
a
l
a
s

n

n
i
v
e
l

l
o
k
a
l

p
e
r

d
e
n
o
n
-
c
i
m
i
n

e

d
h
u
n
e
s

n
e

f
a
m
i
l
j
e
.
P
L
O
J
F
M
D
2
0
1
0
P

r
l
l
o
g
a
r
i
t
u
r
n

k
o
s
t
o

t

t
j
e
r
a
L
i
n
j
a

f
a
l
a
s

n

n
d
i
h
m

v
i
k
t
i
-
m
a
v
e

t

d
h
u
n

s
8
.
3
.
2
.
2

T
r
a
n
s
f
e
r
i
m
i

i

s
h

r
b
i
m
e
v
e

d
h
e

f
o
n
d
e
v
e

n

n
i
v
e
l

l
o
k
a
l
M
F
M
P
C
S
S
H
B
2
0
0
7
-
2
0
1
0
P

r
l
l
o
g
a
r
i
t
u
r
n

k
o
s
t
o

t

t
j
e
r
a
S
h
e
r
b
i
m
e

n
e

k
o
-
m
u
n
i
t
e
t

p
e
r

v
i
k
-
t
i
m
a
t

e

d
h
u
n
e
s

n
e

f
a
m
i
l
j
e
8
.
3
.
2
.
3

K
r
i
j
i
m
i

i

l
e
h
t
e
s
i
r
a
v
e

f
n
a
n
-
c
i
a
r
e

p

r

m
a
r
r
j
e

k
r
e
d
i
e

n
g
a

p
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r

p

r

n
g
r
i
t
j
e

s
t
r
e
h

z
a
s
h
M
F
2
0
1
0
N
u
k

k
a

k
o
s
t
o
N
u
m
r
i

i

s
t
r
e
-
h

z
a
v
e

t

n
g
r
i
t
u
r
a

p
r
a
n

k
o
m
u
n
i
t
e
t
e
v
e
8
.
3
.
2
.
5
.

Z
h
v
i
l
l
i
m
i

i

p
r
o
g
r
a
m
e
v
e

t

t
r
a
-
j
n
i
m
i
t

m
b
i

n
e
v
o
j
a
t

p

r

m
b

s
h
t
e
t
j
e

t

g
r
a
v
e

d
h
e

v
a
j
z
a
v
e

t

d
h
u
n
u
a
r
a

m
e

s
t
a
f
e
t

n

n
i
v
e
l

l
o
k
a
l
.

F
a
k
u
l
t
e
t
i

i

s
h
k
e
n
-
c
a
v
e

s
o
c
i
a
l
e
S
H
S
S
H
O
J
F
D
u
k
e

f
l
-
l
u
a
r

n
g
a

2
0
0
8
4
0
S
t
a
f

l
o
k
a
l

i

t
r
a
j
n
u
a
r
N
u
m
r
i

i

p

r
-
f
t
u
e
s
e
v
e
P

r
m
i
r

s
i
m
i

i

c
i
l

s
i
s

s
h

r
-
b
i
m
e
v
e
109
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n
N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s
d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
8
.
3
.
2
.
6

P

r
f
s
h
i
r
j
a

e

a
f
t

s
i
v
e

i
d
e
n
t
i
-
f
k
u
e
s
e
,

r
e
I
e
r
u
e
s
e

d
h
e

t
r
a
j
t
u
e
s
e

t

v
i
k
t
i
m
a
v
e

t

d
h
u
n

s

s
i

p
j
e
s

e

s
t
a
n
d
-
a
r
t
e
v
e

v
l
e
r

s
u
e
s
e

t

m
j
e
k

v
e

d
h
e

i
n
s
t
i
-
t
u
c
i
o
n
e
v
e

s
h

n
d
e
t

-
s
o
r
e

p

r

a
k
r
e
d
i
t
i
m
i
n

i
n
d
i
v
i
d
u
a
l

d
h
e

i
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
a
l
.
M
S
H
Q
K
C
S
A
I
S
H

O
J
F
,
U
r
d
h

r
i

i

M
j
e
k
u
t
2
0
0
8
-
2
0
1
0
3
2
.
0
0
0
B
o
t
i
m
i

i

d
o
k
u
m
e
n
t
i
t
t

r
i
s
h
i
k
u
a
r

t

s
t
a
n
d
a
r
t
e
v
e
v
l
e
r

s
u
e
s
e

t

m
j
e
k

v
e

&

i
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
v
e
p

r

a
k
r
e
d
i
t
i
-
m
i
n

t
y
r
e
.
8
.
3
.
2
.
7
P

r
f
s
h
i
r
j
a

e

p
u
-
n
o
n
j

s
v
e

s
o
c
i
a
l

d
h
e

p
s
i
k
o
l
o
g
v
e

n

p
e
r
s
o
n
l
e
l
i
n

e

q

n
d
r
a
v
e

t

k
u
j
d
e
s
i
t

s
h

n
d
e
t

s
o
r

p
a
r

-
s
o
r

d
h
e

s
h

r
b
i
m
e
t

e

u
r
g
j
e
n
c

s
,

t
r
a
j
n
i
m
i

i

t
y
r
e

p

s
h
t
j
e

t

i
d
e
n
d
i
f
k
i
m
i
t
,

t
r
a
j
t
i
-
m
i
t

n

b
a
s
h
k

p
u
n
i
m

m
e
M
i
n
i
s
t
r
i
a

e

S
h

n
-
d
e
t

s
i
s

,

M
i
n
i
s
-
t
r
i
a

e

F
i
n
a
n
c
a
v
e
,

O
J
F
2
0
0
9

2
0
1
0
N
u
k

k
a

k
o
s
t
o
P

r
c
a
k
t
i
m
i
i

n
j

g
r
u
p
i

m
e

p
u
n
o
n
j

s

s
o
c
i
a
l
e

d
h
e

p
s
i
k
o
l
o
g

d
h
e

t
r
a
j
n
i
m
i

i

t
y
r
e

p

s
h
t
j
e
t

e

i
d
e
n
t
i
f
k
i
m
i
t
,

t
r
a
j
t
i
m
i
t

n

b
a
s
h
k

p
u
n
i
m
m
e

s
t
a
f
n

m
j
e
k

s
o
r

s
i

d
h
e

r
e
f
e
r
i
m
i
n

p

r

r
a
s
t
e

t

n
d
a
.
V
l
e
r

s
i
m
i

s
a
-
s
i
o
r

d
h
e

c
i
l

s
o
r

i

p
a
c
i
e
n
t

v
e

q

k
a
n
e

p
e
r
f
t
u
a
r

n
g
a

s
h

r
b
i
m
i

i

p
u
n
o
n
j

s
v
e

s
o
c
i
a
l

/
p
s
i
k
o
l
o
g

v
e

n

k
u
j
d
e
s
i
n

s
h

n
d
e
-
t

s
o
r

p
a
r

s
o
r
.
110
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n
N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s
d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
s
t
a
f
n

m
j
e
k
s
o
r

s
i

d
h
e

r
e
f
e
r
i
m
i
n


e

r
a
s
t
e
v
e

t

n
d
a
.
8
.
3
.
3

P

r
-
m
i
r

s
i
m
i

i

s
h

r
b
i
m
i
t

t

u
r
g
j
e
n
c

s

n

z
o
n
a
t

u
r
b
a
n
e

d
h
e

a
t
o

r
u
-
r
a
l
e

p

r

t

i
u

p

r
g
j
i
g
j
u
r

i
m
e
d
i
a
t
i
s
h
t
d
h
e

c
i
l

s
i
s
h

n
e
v
o
j
a
v
e
s
h

n
d
e
t

s
o
r
e
t

v
i
k
t
i
m
a
v
e

t

d
h
u
n

s

n

f
a
m
i
l
j
e
.
8
.
3
.
3
.
1
P

r
c
a
k
t
i
m
i

i

p
e
r
s
o
-
n
a
v
e

p

r
g
j
e
g
j

s

n

n
d
r
a
t

e

K
u
j
d
e
s
i
t

S
h

n
d
e
t

s
o
r

d
h
e

s
h

r
b
i
m
e
t

e

u
r
g
j
e
n
-
c

s

n

s
p
i
t
a
l
e

p

r
t
r
a
j
t
i
m
i
n

e

v
i
k
t
i
-
m
a
v
e

t

d
h
u
n

s

n

f
a
m
i
l
j
e
.
M
i
n
i
s
t
r
i
a

e

S
h

n
-
d
e
t

s
i
s

,

O
J
F
2
0
0
8

2
0
1
0
N
u
k

k
a

k
o
s
t
o
M
u
n
g
e
s
a

e

b
u
r
i
m
e
v
e
f
n
a
n
c
i
a
r
e

p
e
r

t

r
e
a
l
i
z
u
a
r

p

r
m
i
r

s
i
m
i
n
e

s
h

r
b
i
m
e
v
e

t

u
r
g
j
e
n
c

s
,

s
i
d
o
m
o
s

p

r

m
o
t
i
v
i
m
i
n

e

s
t
a
f
t

m
j
e
k
e
s
o
r

p

r

t

p
u
n
u
a
r

n

z
o
n
a
t

r
u
r
a
l
e
.
R
r
i
t
j
a

e

n
u
m
r
i
t

t
e

s
t
a
f
t

m
j
e
k
e
-
s
o
r

n

s
h

r
b
i
m
i
n

e

u
r
g
j
e
n
c

s

n

S
h
q
i
p

r
i
n

e

V
e
r
i
u
t
,

d
h
e

n

z
o
n
a
t

r
u
r
a
l
e
.
M
a
r
r
j
a

&

s
h
q
y
r
-
t
i
m
i

i

r
a
p
o
r
t
e
v
e

n
g
a

M
S
H

q

p
a
s
q
y
r
o
j
n

r
r
i
t
j
e
n

s
a
s
i
o
r
e

d
h
e

c
i
l

s
o
r
e

t

s
t
a
f
t

m
j
e
k
e
s
o
r

t

n
e
v
o
j
s
h

m

n

s
h

r
b
i
m
i
n

e

u
r
g
j
e
n
c

s

n

S
h
q
i
p

r
i
n

e

V
e
r
i
u
t

d
h
e

z
o
n
a
t

r
u
r
a
l
e
.
8
.
3
.
3
.
2
H
a
r
t
i
m
i

i

n
j

p
l
a
n
i

n
d

r
h
y
r
j
e
j
e

p

r

n
d

r
g
j
e
g
j

s
i
-
m
i
n

d
h
e

e
d
u
k
i
m
i
n

e

s
t
a
f
t

e
k
z
i
s
t
u
e
s

m
j
e
k

s
o
r

n

s
h

r
b
i
-
m
i
n

e

u
r
g
j
e
n
c

s

m
b
i

n
j
o
h
j
e
n
,

i
d
e
n
t
i
f
-
k
i
m
i
n

d
h
e

m
e
n
a
x
h
-
i
m
i
n

e

M
i
n
i
s
t
r
i
a

e

S
h

n
-
d
e
t

s
i
s

,

M
i
n
-
i
s
t
r
i
a

e

P
u
n

s
,

s
h
t
j
e
v
e

S
o
-
c
i
a
l
e

&

S
h
a
n
s
e
v
e

t

B
a
r
a
b
a
r
t
a
,

M
i
n
i
s
t
r
i
a

e

2
0
0
7

2
0
1
0
N
u
k

k
a

k
o
s
t
o
S
h
t
y
r
j
a

e

i
m
p
l
e
m
e
n
t
i
m
i
t
t

s
t
r
a
t
e
g
j
i
s

n
g
a

a
n
a

e

q
e
v
e
r
i
s

2
.

M
i
r
a
t
i
m
i

i

p
l
a
n
i
t

t

n
d

r
h
y
-
r
j
e
s

n
g
a

M
S
H

p

r

n
d

r
g
j
e
g
j

s
i
-
m
i
n

d
h
e

e
d
u
-
k
i
m
i
n

e

s
t
a
f
t

m
j
e
k

s
o
r

n

s
h

r
b
i
m
i
n

e

B

r
j
a

p
u
b
l
i
k
e

d
h
e

d
i
s
k
u
t
i
m
i

p
u
b
l
i
k

i

p
l
a
n
i
t

n
d

r
g
j
e
g
j

s
u
e
s

p
e
r

s
t
a
f
n

e

u
r
g
j
e
n
c

s
.

111
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n
N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s
d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
i
n
d
i
v
i
d

v
e

t

d
h
u
n
u
a
r
.
D
r
e
j
t

s
i
s

,

M
i
n
-
i
s
t
r
i
a

e

P
u
n

v
e

t
e

B
r
e
n
d
s
h
m
e
,

O
J
F
,

M
i
n
i
s
t
r
i
a

e

F
i
n
a
n
c
a
v
e
u
r
g
j
e
n
c

s
.
8
.
3
.
4

T

v
e
n
d
o
s
e
t
s
h

r
b
i
m
i
p
s
i
k
o
s
o
c
i
a
l
n

g
j
i
t
h
a

s
h
k
o
l
l
a
t
8
.
3
.
4
.
1

T

n
g
r
i
h
e
t

s
k
u
a
d
r
a

e

s
h

r
b
i
m
i
t

n

s
h
k
o
l
l

P
L
,

D
R
A
,

Z
A
,
2
0
0
8
-
2
0
0
9
N
u
k

k
a

k
o
s
t
o
S
h

r
b
i
m
i

i

s
p
e
-
c
i
l
i
z
u
a
r

p
s
i
k
o
-
s
o
c
i
a
l
D
R
A
,

S
H
K
,

S
H
Q
S
8
.
3
.
4
.
2

T

s
i
g
u
r
o
h
e
t

s
i
s
t
e
m
i

i

t

d
h

n
a
v
e
D
R
A

S
K
,

S
h
k
o
l
l
a
2
0
0
8
-
2
0
0
9
N
u
k

k
a

k
o
s
t
o
V
e
n
d
o
s
j
a

e

p
s
i
k
o
l
o
g
u
t

e

p
u
-
n
o
n
j

s
i
t

s
o
c
i
a
l

s
i

s
i
s
t
e
m

s
h

r
b
i
m
i

n

s
h
k
o
l
l
a
D
R
A
,
S
H
K
,

P
L
8
.
3
.
4
.
3

T

p
u
n
o
h
e
t

m
e

p
r
o
g
r
a
m
e

i
n
d
i
-
v
i
d
u
a
l
e

e

g
r
u
p
D
R
A
,
S
H
K
2
0
0
8
-
2
0
0
9
8
.
0
0
0
K
r
i
j
i
m
i

i

n
j

d
o
k
u
m
e
n
t
a
c
i
o
n
i
b
a
z

r

r
a
p
o
r
t
i
-
m
i
n

e

d
h
u
n

s

n

f
a
m
i
l
j
e
S
H
K
,

D
R
A
,

P
L
112
Q

l
l
i
m
e
t
S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e
O
b
j
e
k
t
i
v
a
t
6
S
H
F
L

N
H

V
e
p
r
i
m
e
t

q

D
u
h
e
n
N
d

r
m
a
r
r

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t
P

r
g
j
e
g
j

s
e

d
h
e

P
a
r
t
n
e
r
e
K
o
h
a

e

R
e
a
l
i
z
i
m
i
t
B
u
r
i
m
e
t
/
B
u
x
h
e
t
i
0
0
0
/
l
e
k

S
u
p
o
z
i
m
e
t
/
V

s
h
t
i
r

s
i
t

T
r
e
g
u
e
s
i
t


e

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i
t
M
e
k
a
n
i
z
m
a
t
m
o
n
i
t
o
r
u
e
s
d
h
e

V
l
e
r

s
u
e
s
8
.
3
.
4
.
5

T

b
a
s
h
-
k

r
e
n
d
o
h
e
t

s
h

r
b
i
m
i

p
s
i
k
o
l
o
g
i
k

m
e

v
e
p
-
r
i
m
t
a
r
i
t

e
d
u
k
a
t
i
v
e

d
h
e

m

s
i
m
o
r
e

n

s
h
k
o
l
l

D
R
A
,
Z
A
,
2
0
0
7
-
2
0
0
9
N
u
k

k
a

k
o
s
t
o
V
e
n
d
o
s
j
a

e

s
i
s
t
e
m
i
t

T
I
K

n

s
h
k
o
l
l
a
P
L

,

D
R
A
8
.
3
.
4
.
6

B
a
s
h
k

-
p
u
n
i
m
i


i

s
h
k
o
l
l
a
v
e

m
e

k
o
m
u
n
i
t
e
t
i
n

p

r


i
n
t
e
g
r
i
m
i
n

p
s
i
k
o
-
s
o
c
i
a
l

t

m
i
j

v
e

v
i
k
t
i
m
a

t

d
h
u
n

s

n

f
a
m
i
l
j
e
S
H
K
2
0
0
9
-
2
0
1
0
N
u
k

k
a

k
o
s
t
o
P

r
m
i
r

s
i
m
i

i

l
e
g
j
i
s
l
a
c
i
o
n
i
t
p

r

n
d
a
r
j
e
n

e

p
u
s
h
t
e
t
e
v
e

d
h
e

k
o
m
b
i
n
i
m
i
n

e

v
e
p
r
i
m
t
a
r
i
v
e
M
A
S
H
,

M
B
,

K
U
V
E
N
D
I
8
.
3
.
5

T

n
g
r
i
h
e
n

m
j
e
-
d
i
s
e

f
z
i
k
e

t
e

f
a
v
o
r
s
h
m
e
8
.
3
.
5
.
1

T

n
d

r
t
o
h
e
n

m
j
e
d
i
s
e

r
e
l
a
k
s
u
e
s
e

n

k
o
m
u
n
i
t
e
t

p

r

f

m
i
j

t

v
i
k
t
i
m
a
v
e

t

d
h
u
n

s

s
i

r
e
z
i
d
e
n
c
a

d
i
t
o
r
e
,

k

n
d

l
o
j
r
a
s
h

e
t
j
,
R
A
,

S
H
K
D
R
A
,

P
V
-

n
j

s
i
t

e

q
e
v
e
r
i
s
j
e
s

v
e
n
-
d
o
r
e
,

M
A
S
H
2
0
0
8
-
2
0
1
0
P

r
f
s
h
i
r

k
o
s
t
o

t

t
j
e
r
a
113
PRSHKRIM I LEGJISLACIONIT
Perkufzimi i diksriminimit nuk jepet ne Kushtetute. Megjithate Kushtetuta ka parashikuar se
mbas saj, ne hirearkine e ligjeve me te rendesishme, jane marreveshjet nderkombetare te ratif-
kuara nga Kuvendi yn, t cilat kan eprsi mbi legjislacionin vendas q bie n kundrshtim me t
(Neni 122(2) i Kushtetutes). Shqiperia eshte anetare e OKB-se qe ne vitin 1955 dhe ka ratifkuar
nje numer te madh te Konventave per te Drejtat e Njeriut, ku per aspektin per te cilin po fasim me
e rndsishmja sht Konventa Pr Eleminimin e T Gjitha Formave t Diskriminimit Kundr
Gruas (CEDAW) 1978, ratifkuar nga Kuvendi i Shqiperise, me Ligjin nr.7767, date 09.11.1993
si dhe protokolli shtes i ksaj Konvente n vitin 2003, me Ligjin nr. 9052, dat 17.04.2003. Si-
pas ktij Protokolli, do person ose grup q e ndjen veten t diskriminuar lidhur me t drejtat e
parashikuara n Konvent, ka t drejt t ankohet n Komitetin e Konvents, sipas nj proedure
t caktuar. Kjo Konvent pr nga rndsia njihet edhe si Kushtetuta e Gruas. Shteti Shqiptar sipas
detyrimeve q ka, ka raportuar pran Komitetit t Konvents n janar 2003, dhe tani sht n fazn
e prmbushjes s rekomandimeve t bra nga Komiteti i Konvents, sikurse dhe n prgatitjen e
raportit t tret periodik zyrtar.
Duke qen se Konventa e OKB-s CEDAW, sht e vetzbatueshme, lidhur me diskriminimin
gjinor mund te jepet perkufzimi i diskriminimit sipas Nenit 1 te Konventes: 'ao aallim, prfash-
tim ose kuh:im n ba: gfinie, q ka pr pasof ose pr qllim t amtof ose :hvlersof nfohfen, g:i-
min ose ushtrimin nga gruafa, cilaao qoft gfenafa e saf martesore, mbi ba:n e bara:is s burrit ahe
gruas, t t areftave t nferiut ahe lirive themelore n fushat politike, ekonomike, shoqrore, kulturore
e civile ose n ao fush tfetr`.
MSA
N Marrveshjen e Stabilizim Asocimit (MSA), nenet 77 dhe 99 prcaktojn detyrimet e Shqipris
lidhur me ofrimin e mundsive t barabarta n punsim, n fushn e kushteve t puns, veanrisht t
shndetit dhe siguris n pun. N kuadrin e bashkpunimit social synohet prshtatja e legjislacionit
shqiptar me acquis communautaire prsa i prket mundsive t barabarta pr grat.
N vitin 1995, n Konferencn e IV Botrore pr Gruan nga ku doli Deklarata e Pekinit dhe
Platforma pr Veprim, u prcaktuan 12 fusha konkrete ndrhyrjeje, t cilat detyronin shtetet nnsh-
kruese (180 vende) t hartonin legjislacion, platforma e strategji n prputhje me kushtet e vendit
dhe n mbrojtje t t drejtave t grave. Kjo Deklarat mbshtet veprimet solemne t qeverive, si
dhe prfaqson nj prpunim t detajuar t asaj q krkon zbatimi efektiv i Konvents CEDAW
mbi krijimin e mekanizmit kombtar.
Deklarata e Mijvjearit, e nnshkruar n shtator 2000 n Mbledhjen e nivelit t lart t OKB-s,
u krkon vendeve antare t prkrahin barazin gjinore dhe fuqizimin e grave, si rrug t frytshme
pr t luftuar varfrin, urin dhe smundjet dhe pr t nxitur zhvillimin, q t jet me t vrtt i
qndrueshm. N Pekin +10, nj dekad mbas Deklarats s Pekinit, u rishikua dhe vlersua peri-
udha dhjetvjeare e zbatimit t Platforms pr Veprim. N kt takim, u prqendrua vmendja tek
shtat prioritetet e propozuara nga rekomandimet e OZHM-ve mbi Barazin gjinore, nga t cilat
edhe Eleminimi i pabarazive gjinore n punsim, si dhe eleminimi i diferencs n t ardhura.
ANEKS 1
114
Mandati i ILO (International Labor OIfce), Zyra Nderkombetare e Punes, mbi barazine gjinore
sht t promovoj barazin midis grave, dhe burrave,n botn e puns. Mandati bazohet n Kon-
ventat Ndrkombtare t Puns q i kushtojn rndsi t veant barazis gjinore, veanrisht n
kater Konventat kye te barazise. Nga keto, jane ratifkuar dhe raportohet ne Zyren Nderkombetare
e Puns mbi: Konventn Nr. 100 Pr shprblim t barabart, Konventn Nr. 111 Kundr diskri-
minimit dhe Konventen Nr. 183 'Per mbrojtjen e amesise.Se Iundmi ne korrik 2007 u ratifkua
edhe Konvents Nr. 156 Mbi punonjsit me prgjegjsi familjare.
1.2.1. Kuadri ligjor n lidhje me t drejtat politike (dhe n vendim-marrje).
T drejtat civile e politike: Si burrat, edhe grat, gzojn de jure t drejta t barabarta civile
e politike. Ligjrisht gruaja ka t drejt t zgjedh lirisht vendbanimin, t mbaj nj emr dhe nj
mbiemr, t drejtn e shtetsis dhe t ndryshimit t saj.
1 drejtat politike: Legjislacioni shqiptar iu njeh t drejta t barabarta si burrave, ashtu edhe
grave,, q me mbushjen e moshs madhore 18 vje, t zgjedhin dhe t zgjidhen (Kushtetuta Neni
45). E drejta e votes eshte e garantuar. Historikisht gruaja e ka ftuar te drejten per te zgjedhur dhe
pr tu zgjedhur pr her t par n vitin 1928. Praktikisht t drejtn e vots grat e zbatuan n
zgjedhjet e para t paslufts n vitin 1945.
N Kodin Zgjedhor Ligji Nr. 8087 dat 19.06.2003, sanksionohet edhe njher pas Kushtetuts
parimi i mosdiskriminimit pr t zgjedhur dhe pr tu zgjedhur, si dhe garantohet e drejta e vots pr
zgjedhsit. Lvizja e grave ka punuar pr t futur n ligjin elektoral t vitit 2000 e m pas, nj
kuot prej 30% prfaqsimi pr gjinin m t diskriminuar. Por kjo ende nuk sht arritur. Sistemi
mazhoritar q parashikon legjislacioni yn nuk e lejon prfshirjen e kuots. Ndrkaq partit poli-
tike m t mdha kan sansksionuar n statutet e tyre kuotn pr pjesmarrjen e grave n organet
drejtuese t partive.
1.2.2. Kuadri ligjor n lidhje me t drejtat ekonomike dhe n fushn e punsimit.
N Kushtetutn e RSH n nenin 18 sht prcaktuar se t gjith shtetasit jan t barabart pr-
para ligjit dhe se askush nuk mund t diskriminohet pr shkak t racs, gjinis, bindjeve fetare,
flozofke dhe politike, gjuhes, gjendjes ekonomike, arsimore dhe sociale. Me tej, ne Kreun IV 'Per
lirit dhe t drejtat ekonomike, sociale dhe kulturore, ligji themelor i shtetit shqiptar parashikon
ne nenin 49 (1) te drejten per t`u punesuar. 'do njeri ka te drejten te ftoje mjetet e jeteses se tij
me pun t ligjshme q e ka zgjedhur ose pranuar vet. Ai sht i lir t zgjedh profesionin, vendin e
punes si dhe sistemin e kualifkimit te tij proIesional. Te drejta te barabarta per burrin dhe gruan jane
parashikuar dhe n Ligjin Pr Barazi Gjinore (q aktualisht sht duke u rishikuar), i cili konsiston
n vendosjen n pozita t barabarta t dy sekseve n fushn e punsimit si dhe dispozita t veanta pr
ngacmimin seksual n vendin e puns (nenet 4, 5, 6, 7 dhe 8).
1 drejtat n fushn e puns. Kushtetuta e Republiks s Shqipris n Kreun IV, Neni 49
pika 1, prcakton se gjithkush sht i lir t zgjedh profesionin, vendin e puns, si dhe sistemin
e kualifkimit te vet proIesional. Kodi i Punes ne nenin 9, sanksionon se ndalohet do lloj diskri-
minimi n fushn e marrjes n pun dhe t profesionit. Kodi Puns ndalon diskriminimin n baz t
seksit q cnon t drejtn e individit pr t qn i barabart n punsim dhe trainim, n proeduarat
e marrjes n pun dhe kushtet e puns, n kryerjen e detyrave, n shprblim, asistenc sociale dhe
prfundimin e kontrats s puns si dhe pjesmarrjen n sindikata.
115
Shprblimi i barabart. Prsa i prket shprblimit t barabart midis burrave, dhe grave , neni
115 i Kodit te Punes, ne paragrafn 3, parashikon qe punedhenesi t`u jape burrave, dhe grave page te
barabart pr pun me vler t barabart. Ky formulim sht n prputhje me t gjitha instrumentat
ndrkombtare (ILO-Konventa nr.100 mbi Shprblimin e Barabart, 1951), n t ciln Shqipria sht
pal. Po sipas Kodit t Puns, n rastin e shkeljes s ktij parimi, pundhnsi detyrohet ti paguaj
punmarrses/it t diskriminuar nj shprblim q prfshin t gjith avantazhet q ka punmarrsi i
seksit tjeter (neni 115, pararaf 4 i Kodit te Punes). Legjislacioni shqiptar lidhur me shperblimin e
barabart nuk sht aiskriminues. Ai i trajton n mnyr t barabart si burrat edhe grat . Problemi de
facto q evidentohet sht pjesmarrja e ult e gruas n poste drejtuese. Edhe pse ajo sht e arsimuar
dhe e kualifkuar ne pergjithesi, vendet drejtuese ne sektorin publik por edhe ate privat i mbajne bur-
rat, t cilt rrjedhimisht do t ken edhe shprblim m t lart. De facto grat punojn n sektor ku
shprblimi sht m i ult. Ato punojn n pun t tilla si infermiere; n sistemin parashkollor dhe
msuese t arsimit nntvjear dhe shkoll t mesme; n sektorin privat si rrobaqepsi etj, pun t
cilat rrjedhimisht jan m pak t paguara. N pikn t nenit 4 t Ligjit 9198/01.07.2004 Pr bara-
zin gjinore n shoqri prcaktohet se nj nga detyrimet e pundhnsit pr t zbatuar t drejta t
barabarta, sht t jap pages t barabart pr pun me vler t barabart. Neni 5 pika a) cilson
si veprim diskriminues t pundhnsit pr shkak t gjinis kur prdor standarte t diferencuara
ndaj punmarrsve lidhur me kohzgjatjen dhe/ose pagesn pr punn me vler t njjt. Shkelja
e dispozitave t ktij ligji sipas rastit sjell prgjegjsi disiplinore, administrative ose penale pr
personin fajtor; si dhe nse shkelja sht br nga npunsit e administrats shtetrore, shkelsi
paguan gjob deri n 30.000 lek.
Kushtet e puns. Kodi i Puns n Kapitullin VIII nga neni 39-75 parashikon sigurimin dhe mbro-
jtjen e shndetit. N Kodin e Puns jan parashikuar rregulla t veanta pr mbrojtjen e gruas pun-
tore. Neni 54 (3) parashikon q gruaja shtatzn q punon vazhdimisht n kmb, n do tre or duhet
te pushoje te pakten 20 minuta. Neni 55 paragraf 5, parashikon qe pesha qe mund te ngreje gruaja
sht deri n 20 kg, ndrsa pr burrin sht 55 kg. Sipas nenit 72 pundhnsi, n vendet ku punojn
gra, sht i detyruar, prve kushteve t tjera higjenike, t siguroj dhoma t veanta pr to. Shkelja
e dispozitave te siper permendura denohet me nje gjobe qe shkon nga 20-50 fshin e pages minimale
mujore t vendosur me ligj.
Mbrojtja n rastet e pushimit nga puna. Kodi i Punes ne Nenin 146 paragraf 2 percakton
rastet e zgjidhjes s kontrats nga pundhnsi pa shkaqe t arsyeshme. Gjykata vendos n rastet e
pushimit pa shkaqe t arsyeshme q pundhnsi detyrohet ti jap punmarrsit nj dmshprblim
deri n 1 (nj) vit pages ose rikthim n vendin e puns. Mbrojtja sigurohet si nga legjislacioni shq-
iptar ashtu edhe nga konventat e ratifkuara nga Parlamenti yne. Ankimi ne rastet e diskriminimit
gjinor, n vijimsi t ligjeve t msiprme, parashikohet edhe n Ligjin Nr. 9198, dat 01.07.2004
Pr barazin gjinore n shoqri, Neni 16.
Ngacmimi seksual n vendin e puns. Lidhur me ngacmimin seksual n vendin e puns nuk ka
t dhna statistikore zyrtare nse kto shtje kan shkuar dhe jan zgjidhur n gjykat. Edhe nga
shoqatat e grave q merren me ndihm juridike pr grat dhe vajzat nuk rezulton ndonj rast i till.
Megjithat, kjo nuk do t thot se kto raste nuk ekzistojn. N media disa her sht shkruar pr feno-
menin dhe mnyrn se si trajtohet ai nga opinioni dhe legjislacioni. Lidhur me ngacmimin seksual n
vendin e puns Legjislacioni shqiptar shprehet n Kodin e Puns dhe Ligjin nr 9198/01.07.2004 Pr
barazin gjinore n shoqri.
116
E drejta e grave t punsuara pr mbrojtjen gjat shtatzanis. Leja e paguar pr grat para
dhe pas lindjes:
1. Neni 54 i Kushtetutes se Shqiperise fet per masa te posame per mbrojtje nga shteti te disa kat-
egorive me vulnerabel dhe konkretisht per Iemijet, te rinjte, grate shtatezena dhe nenat e reja.
Ne perputhje me kete mbrojtje kushtetuese, Qeveria nxjerr akte nenligjore per mbrojtjen e grave
shtatezena ne marrdheniet e punesimit.
2. Sipas Ligjit nr. 9198/01.07.2004 'Per barazine gjinore ne shoqeri nuk perben diskriminim ose
dhunim te te drejtave te barabarta per grate e burrat 'mbrojtja e posame e grave gjate shtateza-
nise, lindjes e semundjes.
3. Nje grua ka te drejten e lejes se lindjes, nese ajo ka qene e perIshire ne skemat e sigurimeve
shoqerore per 12 muajt e Iundit dhe ka qene e punesuar me nje kontrate punesimi nga momenti i
fllimit te shtatezanise deri ne fllimin e lejes se lindjes. Periudha e perftimit te lejes se lindjes eshte
365 dite duke perIshire nje minimum prej 35 dite perpara lindjes dhe 42 dite pas lindjes (neni 104
i Kodit te Punes).
4. Ligji nr.7703 date 11.05.1993 'Per Sigurimet Shoqerore ne Republiken e Shqiperise garanton me
tej te drejten e grave te siguruara per perftime ne rast barrelindje.
Pundhnsi sht i detyruar q ti ruaj vendin e puns nj gruaje gjat periudhs q ajo sht me
leje lindjeje, n rast t kundrt kjo konsiderohet diskriminim pr shkak t gjendjes s shtatzanis apo
t mmsis (Konventa CEDAW). Gjithashtu pundhnsi nuk mund ti komunikoj pezullim apo
pushim nga puna punmarrses e cila deklaron se sht shtatzan.
Mbroftfa e posame. Kshilli i Ministrave me VKM Nr. 397/20.05.1996 ndryshuar me VKM nr.
185/ 03.05.2002 ka miratuar vendimin Pr mbrojtjen e veant t grave shtatzna dhe t amsis.
Sipas nenit 108 t Kodit t Puns ndalohet puna e nats pr grat shtatzna. Kodi Penal i Republiks
s Shqipris i konsideron si nj akt kriminal kundr grave shtatzna kushtet e keqsuara, neni 50(e),
ndrsa neni 79(b) parashikon burgim t prjetshm pr vdekjen e gruas shtatzn.
Ligji 8549 dat 11.11.1999 Pr Statusin e Npunsit Civil parashikon n kreun IV neni
15 ngritjen n detyr pr npunsit civil pa dallim seksi. Ky ligj prcakton dhe proedurat pr
ngritjen n detyr nprmjet konkurimit.
1.2.3 Kuadri ligjor n lidhje me arsimin dhe formimin profesional.
Legjislacioni ne arsim eshte ngritur duke u bazuar ne barazine gjinore si nje nder parimet e rende-
sishme te percaktuara ne Kushtetuten e Republikes se Shqiperise dhe ne parimet e marreveshjeve
dhe traktateve nderkombetare te ratifkuara nga vendi yne. Ketu perIshihen: Ligji nr. 7952, date
21.06.1995 'Per sistemin arsimor parauniversitar i ndryshuar, Ligji nr. 8872, date 29.03.2002
'Per arsimin dhe Iormimin proIesional ne Republiken e Shqiperise si dhe Ligji nr. 8461, date
25.02.1999 'Per arsimin e larte ne Republiken e Shqiperise, i ndryshuar.
Ligji nr. 7952, dat 21.06.1995 Pr sistemin arsimor parauniversitar, i ndryshuar parashikon
ne nenin 3 sanksionimin e barazise gjinore duke u shprehur per te drejta te barabarta te shtetasve te
Republikes se Shqiperise per t`u arsimuar ne te gjitha nivelet e arsimit, pavaresisht nga gjendja so-
ciale, kombesia, gjuha, seksi, Ieja, raca, bindjet politike, gjendja shendetesore dhe niveli ekonomik.
Barazia gjinore mbahet parasysh ne kete ligj edhe ne hartimin e programeve te zhvillimit te arsimit,
te cilat behen ne perputhje me prirjet dhe zhvillimet arsimore nderkombetare, si dhe veorite kom-
betare, rajonale, social-ekonomike dhe demografke te Shqiperise.
117
Ligji nr. 8872, dat 29.03.2002 Pr arsimin dhe formimin profesional n Republikn e
Shqipris, ne nenin 1, paragraf 3 garanton te drejten per arsimin dhe Iormimin proIesional
gjate gjithe jetes, mundesine e kryerjes se arsimit fllestar proIesional, si dhe ftimin e njohurive
proIesionale te nevojshme per punesim duke krijuar mundesi te barabarta per te gjithe. Pranimet
ne arsimin dhe Iormimin proIesional, keshillimin dhe orientimin ne arsimin dhe Iormimin proIe-
sional kane nje trajtim te barabarte te te gjithe subjekteve te cilet preken nga ky ligj pavaresisht
nga gjinia.
Ligji nr. 8461, dat 25.02.1999 Pr Arsmin e Lart n Republikn e Shqipris, tanime
eshte ndryshuar teresisht, duke i dhene nje zhvillim me te madh arsimit te larte shqiptar dhe duke e
perIshire ate ne zonen europiane te ketij arsimi. Ky ligj ne permbajtje refekton parimin e barazise
gjinore. Te gjitha subjektet qe jane pjese e ketij ligji, apo preken prej tij, trajtohen ne menyre te
barabarte dhe pa dallim gjinie. Nderkohe, ky ligj siguron te mesuarit gjate gjithe jetes, mundesi dhe
shanse te barabarta per te gjithe, mundesi per levizje te lire, duke dhene keshtu mundesi per njohje
te studimeve te kryera ne te gjithe zonen europiane.
Ligji nr.8872, dat 29.3.2002 Pr Arsimin dhe Formimin Profesional n Republikn e
Shqipris ne piken 3 te Nenit 1 te tij, perve qellimeve te tjera shprehet se ky ligj garanton te
drejten e shprehur ne Kushtetuten e Republikes se Shqiperise per arsimin dhe Iormimin proIe-
sional gjate gjithe jetes, mundesine e kryerjes se arsimit fllestar proIesional, si dhe te ftimit te
njohurive proIesionale te nevojshme per punesim, duke krijuar shanse te barabarta per te gjithe.
Nga ky ligj perftojne perve nxenesve dhe personave qe kane mbushur 18 vje sipas pikes c)
'grupe t veanta, q ashirofn riaftsim profesional, si personat me aftsi t kuh:uar, nnat
me shum fmij, personat nn 18 vje, t papunt afatgjat, personat nga familje nn nivelin
e varfris dhe do kategori tjetr q do t prcaktohet si e till me vendim t Kshillit t Mini-
strave.
Urdhri Nr. 394 dat 23.02.2004 i Ministrit t Puns dhe shtjeve Sociale Pr tarifat e
Sisitemit t Formimit Profesional percakton se tariIat e regjistrimit per kategorite: komuniteti
rom, vajzat dhe grate e trafkuara, etj, jane Ialas per kurset e proIesioneve te oIruara nga Qendrat
Publike te Formimit ProIesional.
1.2.4 Kuadri ligjor n lidhje me kujdesin social
29
.
Ne vitin 2002 miratohet Ligji Nr.8889, dat 25.04.2002 'Per disa shtesa dhe ndryshime ne Ligjin
Nr.7703, date 11.05.1995 'Per sigurimet shoqerore ne RSH. Ky ligj solli: se pari, ulje te normes se
kontributeve qe duhet te paguajne punedhenesit dhe punemarresit nga 42.5, ne 38.5 duke flluar
nga 01.07.2002 dhe se dyti, ndryshime ne moshen e pensionit, duke realizuar nje rritje graduale per
grate nga 55- 60 vje dhe per burrat nga 60- 65 vje. Pra, ende ruhet njeIare diskriminimi pozitiv i
gruas ne lidhje me perftimin per pension, duke shtuar ketu edhe Iaktin se ajo per shkak te jetegjatesise
me te madhe se burrat, e gezon per nje periudhe me te gjate kohe pensionin e saj te pleqerise.
N Ligjin Nr.7703, dat 11.05.1993 Pr Sigurimin Shoqror n RSH, ne Nenin 91/ pika 4
thuhet: 'Periudha e kryerjes se studimeve ne Shkollen e larte, me shkeputje nga puna per gruan, duke
flluar nga 1 shtatori 2000 e ne vazhdim, pavaresisht nga vendi dhe vitet se kur jane kryer studimet,
njihet si periudhe sigurimi vetem per eIekt pensioni pleqerie. Ne kete rast kontributet perballohen nga
buxheti i shtetit ne kohen kur paraqitet kerkesa per pension.
29
Per inIormacion me te detajuar, mund te reIeroheni tek Aneks 2, bashkelidhur kesaj strategjie.
118
N Ligjin Nr.8087, dat 13.03.1996 'Per sigurimin shoqeror suplementar te ushtarakeve te
Iorcave te armatosura te RSH, te ushtarakeve te Ministrise se Rendit Publik dhe te Sherbimit In-
Iormativ Shteteror, ne nenin 11, per pension te perkohshem per vjetersi sherbimi per ushtaraket
e sherbimit aktiv te perhershem, qe kane dale ne rezerve apo ne lirim pas dates 03.07.1991, deri ne
plotesimin e kushteve per pension pleqerie, perftojne pension te parakohshem per vjetersi sher-
bimi, kur plotesojne vjetersine e sherbimit si ushtarake, ne masen 12 vjet per grate dhe 15 vjet per
burrat, si dhe te kene mbushur moshen: grate 42 vje dhe burrat 47 vje.
30
Me sigurimin vullnetar, qe realizohet sipas Rregullores Nr.35/1,2005, sistemi i sigurimeve
shoqerore iu pergjigj kerkesave te qytetareve qe deshironin te Iuteshin ne skemen e sigurimeve
shoqerore, pa qene ekonomikisht aktive, ku sikurse e trajtuam me lart, grate zene nje peshe specifke
me te madhe te popullsise jo ekonomikisht aktive. Kjo skeme gjithashtu krijoi mundesine qe personi
te sigurohet per perftime maksimale, ku edhe ne kete rast, Iemrat si me pak te paguara ne tregun e pu-
nes, kane mundesi te rritin perftimet sociale nepermjet sigurimit per pensione maksimale. Sigurimin
e saj vullnetar mund ta beje nje person i trete, pa qene ajo domosdoshmerisht prezente.
1.2.5 Kuadri ligjor n lidhje me kujdesin shndetsor.
Neni 55 i Kushtetutes se Republikes se Shqiperise garanton te drejta te barabarta per kujdesin
shendetesor oIruar nga shteti. Megjithate legjislacioni shqiptar nuk ka te Iormuluar specifkisht
mosdiskriminimin ne kujdesin shendetesor. Ligji mbi Kujdesin Shendetesor daton nga viti 1963
dhe nuk refekton klimen e tanishme ligjore.
Ligji pr Shndetin Riprodhues Nr. 8876, dat 04.04.2002 perdor termin diskriminim dhe
akordon dhenien e sherbimeve pa dallim gjinie, apo kategorie tjeter demografke. Neni 8 garanton
vendim-marrjen e do individi ne lidhje me ushtrimin e te drejtave riprodhuese sipas interesave te
tyre, pa u diskriminuar, detyruar apo dhunuar. Ky ligj gjithashtu oIron mbeshtetje te veante per
sherbimet e kujdesit shendetesor per nenat dhe Iemijet (neni 13/2) dhe vizita kontrolli mjekesore
periodike, para dhe pas lindjes, sidomos kontrolle pre dhe post-partum te detyruara (neni 24/1). Qel-
limi i ketij ligji eshte njohja dhe pranimi i te drejtave riprodhuese dhe shendetit riprodhues te do
individi. Ky ligj i cili mbeshtetet ne Kushtetute, Konventen CEDAW, Konventen 'Per te Drejtat e
Femijeve thekson se shendeti riprodhues eshte pjese e rendesishme e shendetit ne pergjithesi. Ai jo
vetem qe eshte nje refeksion i shendetit gjate adoleshences dhe moshes se rritur, por percakton dhe
bazat e shendetit gjate viteve riprodhuese per grate dhe burrat , si dhe ka edhe eIekte te rendesishme
mbi gjeneratat e ardhshme. Ligji respekton gjithashtu parimin e mosdiskriminimit i sanksionuar ne
Kushtetute dhe dokumentet e rendesishme nderkombetare. Neni 37 i ligjit ku ben Ijale per perdori-
min e metodave te teknologjive riprodhuese te asistuara ndalon zgjedhjen e seksit t fmijs, me
perjashtim te rasteve kur ka mundesi per te trasheguar semundje te lidhura me seksin.
Ligfi 8045 aat 7.12.1995`Pr narprerfen e shtat:anis`- Ligji n nenin 1 t tij garanton re-
spektimin e cdo qenie njerezore qe ne fllim te jetes. Ky parim nuk shkelet, me perjashtim te rasteve
kur sht e domosdoshme dhe e prcaktuar n ligj. Ligji si nj parim tjetr kryesor ka prdorimin t
metodave te planifkimit Iamiljar, nga te gjitha qendrat shendetsore, si mjet per te shmangur shtate-
zanit e padshiruara. Ligji ndalon n do rast q ndrprerja e shtatzanis t konsiderohet si metod
planikimi familjar.
30
'Legjislacioni i Sigurimeve Shoqerore ISSH, Iq.52
119
Sipas Ligjit:
Shtatzania mund t ndrpritet pr arsye shndetsore brenda 22 javve dhe pr arsye psikosociale
brenda 12 javve t para t shtatzanis. Ligji nuk parashikon si nje kusht paraprak plqimin e babait t
fmijs pr abortin. N rastet e shtatzanis pr vajzat e reja nn 16 vje, krkohet plqimi i prindrve
ose i kujdestarit ligjor..
Ligji "Mbi promovimin dhe mbrojtjen e ushqimit me gji" nr. 8528, 23.9.1999, sht hartuar
pr t dekurajuar zvendsimin e qumshtit t gjirit me formuln, pr t rregulluar tregtimin e
ushqimit artifcial per bebet, si dhe per te promovuar ndergjegjshmerine publike mbi avantazhet e
ushqimit me gji.
Kodi Penal i Republiks s Shqipris, Ligji nr.7895, 27.1.1995, nenet 93, 94 dhe 95 prsh-
kruajn sanksionet deri n pes vjet burgim pr prfundimin e shtatzanis pa plqimin e gruas,
abortin e kryer n mjedise t paautorizuara dhe me persona t paautorizuar, si dhe atyre q u japin
grave shtatzana mjete pr t ndrprer shtatzanin prtej javs s 12.
Strategjia kombtare pr parandalimin dhe kontrollin e prhapjes s HIJ/AIDS n Shqipri
n vitet 2004-2010 v theksin n rrezikun e prekjes nga HIV/AIDS t grave dhe vajzave n Shq-
ipri dhe synon masa parandaluese ndrgjegjsuese dhe masa trajtimi.
121
REFERENCA LIDHUR ME KUADRIN
LIGJOR PR MBROJTJEN SOCIALE
31
Ligji i ri Pr Ndihmn dhe Shrbimet Shoqrore me VKM, nr. 9355, dat 10.03.2005,
q zvendsoi ligjin e mparshm nr.7710, dat 18.05.1993 Pr Ndihmn dhe Prkujdesjen
Shoqrore si rezultat i ndryshimeve t ndodhura n vend dhe nevojave pr shrbime t reja so-
ciale. Ligji i ri sht plotsuar me nj sr aktesh nnligjore si:
VKM nr. 564, date 12.08.2005 'Per licensimin e oIruesve te sherbimeve te perkujdesjes
shoqerore, i cili eshte plotesuar dhe me dy udhezime te Ministrit te Punes, eshtjeve Sociale
dhe Shanseve te Barabarta;
Udhzimi nr. 90, date 16.01.2006 'Per ngritjen e komisionit te licensimit te oIruesve te sherbi-
meve te perkujdesjes shoqerore;
Udhzimi nr. 90/1 , date 16.01.2006, 'Per proceduren e organizimit te komisionit te licensimit
te oIruesve te sherbimeve te perkujdesjes shoqerore.
VKM nr. 787, dat 14.12.2005, Pr prcaktimin e kritereve, t procedurave dhe t mass s
Ndihms Ekonomike, si dhe Udhzim nr. 338/3, dat 10.03.2006 Mbi zbatimin e VKM nr.
787, dat 14.12.2005 Pr prcaktimin e kritereve, t procedurave dhe t mass s Ndihms Eko-
nomike.
VKM 786, date 26.11.2003 'Per komisionimin dhe pagesen e personave me aItesi te kufzuar,
si dhe Udhzim nr.298, dat 11.02.2004 Pr komisionimin dhe pagesn e personave me aftsi t
kufzuar.
VKM nr. 563, dat 12.08.2005 Pr prcaktimin e prgjegjsive t qarkut pr shprndarjen e
shrbimeve shoqrore.
VKM nr. 209, dat 12.04. 2006, Pr prcaktimin e kritereve dhe dokumentacionit t nevo-
jshm pr pranimin e personave n institucionet rezidenciale, publike dhe private t prkujdesit
shoqror.
VKM nr. 419, dat 19.06.2003 Pr trajtimin e jetimve me shrbim shndetsor dhe me barna.
VKM nr. 512, dat 31.05.2006 Pr procedurat e kryerjes s kontrollit t ndihms ekonomike,
te pageses se aItesise se kufzuar dhe sherbimeve shoqerore.
VKM nr. 618, dat 07.09.2006 Pr prcaktimin e kritereve, t dokumentacionit dhe mass s
perftimit te pageses per personat me aItesi te kufzuar.
31
Per me shume inIormacion mund t`iu reIeroheni dhe: Strategjise se PAK; Strategjise Kombetare te Femijeve dhe Strategjise se
Romeve.
ANEKS 2
122
VKM nr. 619, dat 07.09.2006 Pr disa ndryshime t VKM nr.31, dat 20.01.2001 Pr prf-
itimet nga statusi i invalidit, paraplegjik dhe tetraplegjik t ndryshuar.
Ligji nr. 8788, date 07.05. 2001 'Per Organizatat joftimprurese.
Udhzim nr. 687, date 24.03.2006 'Per administrimin e ndihmave humanitare qe perftojne
institucionet rezidenciale dhe ditore t prkujdesit shoqror.
Strategjia e Shrbimeve Shoqrore e miratuar me VKM Nr.265, dat 28.04.2005. Ne kete
strategji nje vend t rndsishm zn, grat e trafkuara, te dhunuara, romet etj.
123
REFERENCA LIDHUR ME KUADRIN
LIGJOR PR DHUNEN NE FAMILJE
Instrumenta Ndrkombtare q Mbshtesin Veprimtarin e Shkollave
I Legjislacioni i brendshm
Kushtetuta e Republikes se Shqiperise
Ligji per arsimin parauniversitar
Kodi Penal
Kodi Civil
Kodi i Familjes
II Dokumenta t Organizats s Kombeve t Bashkuara
Deklarata Universale e te Drejtave te Njeriut
Konventa per te Drejtat e Femijes
Konventa per Eleminimin e te Gjitha Formave te Diskriminimit kunder Grave
III Dokumenta t Kshillit t Europs dhe Komisionit Europian
Karta Sociale europiane,
Konventa europiane per lirite dhe te drejtat themelor te njeriut,
Konventa europiane per ushtrimin e te drejtave te Iemijes,
Konventa e Hages per mbrojtjen e te miturve dhe per bashkepunimin ne Iushen e biresimit
nderkombetar,
Rezoluta e Parlamentit Europian mbi trafkimin e Iemijeve dhe per Iemijet ushtare,
Rekomandime te komisionit europian per shIrytezimin seksual te Iemijeve,
Rekomandime te veanta te Keshillit te Europes,
Rekomandimi (85 ) 4 ' Per dhunen ne Iamilje,
Rekomandimi (87) 21' Per asistence ndaj viktimave te krimit dhe paradalimin e viktimizimit,
Rekomandimi (91) 11 'Per shIrytezimin seksual
Pakti Nderkombetar per te drejtat ekonomike, sociale dhe kulturore Neni 10.
ANEKS 3
124
SHTOJCA 2
Analize e kuadrit ligjor ekzistues lidhur me dhunn n familje
Ne kete analize te gjendjes aktuale te legjislacionit do te respektojme parimin e hierarkise se
normave qe veprojne ne territorin e Republikes se Shqiperise te percaktuar nga vete Kushtetuta
32
.
1. Kushtetuta e Republiks s Shqipris
Kushtetuta prdor nj gjuh neutrale nga kndvshtrimi gjinor dhe n t thuhet se: Askush nuk
mund t diskriminohet padrejtsisht pr shkaqe t tilla si gjinia, raca ... (neni 18/2). Ndonse nuk
ka nje norme qe ne menyre specifke te trajtoje dhunen ne Iamilje, Kushtetuta e R.Sh i garanton
martess dhe familjes mbrojtje t veant (neni 53/2). Meq i gjith sistemi ligjor shqiptar sht
bazuar n rregullimet dhe parimet kushtetuese, do ligji, akt nnligjor, vendim gjyqsor, veprim
ose mosveprim i individve dhe organeve, duhet t respektoj dhe t'i mbroj t drejtat dhe lirit
themelore t njeriut t cilat jan t pandashme, t patjetrsueshme e t padhunueshme dhe qn-
drojn n themel t t gjith rendit juridik (neni 15/1). T drejtn pr nj mbrojtjeje t veant nga
shteti kan fmijt, t rinjt, grat shtatzna dhe nnat e reja. Gjithashtu do fmij ka t drejt t
jet i mbrojtur nga dhuna, keqtrajtimi, shfrytzimi ... (n.54).
2. Konventat ndrkombtare pr t drejtat e njeriut.
Shqiperia ka ratifkuar nje pjese te konsiderueshme te instrumenteve nderkombetare qe lidhen
me mbrojtjen e te drejtave te njeriut. do marreveshje nderkombetare e ratifkuar perben pjese te
sistemit te brendshem juridik pasi botohet ne fetoren zyrtare. Sipas nenit 122/2 te Kushtetutes,
marreveshjet nderkombetare te ratifkuara me ligj kane epersi mbi ligjet e vendit qe nuk pajtohen
me to.
a) Instrumentet e Kombeve t Bashkuara
Dhuna ne Iamilje perIshihet ne Konventen e Kombeve te Bashkuara per Eliminimin e te Gjithe
Formave te Diskriminimit ndaj Grave (CEDAW), pavaresisht se kjo nuk shprehet ne menyre
specifke. Sipas CEDAW diskriminimi perIshin 'dhunen e bazuar ne gjini, qe drejtohet kunder nje
gruaje sepse ajo eshte grua ose qe prek grate ne menyre shperpjesetimore. Ajo perIshin veprime qe
shkaktojne demtim fzik, mendor apo seksual ose vuajtje, kercenime per akte te tilla, shtrengim dhe
privime te tjera te lirise. CEDAW parashtron nje liste te tere te detyrimeve per shtetet pale per te
ndermarre 'te gjitha masat e duhura. Kjo Konvente dhe keto masa behen me te perIorcuara per
shkak te miratimit te Protokollit Opsional te CEDAW dhe te Rekomandimit te Pergjithshem 19 te
Komitetit te CEDAW. Ne rekomandimet qe i ka paraqitur Shqiperise Komiteti i CEDAW-t ka reko-
manduar rishikimin e legjislacionit penal per te bere te denueshme dhunen ne Iamilje, miratimin e
ligjeve te tjera te posacme per dhunen ne Iamilje qe te parashikojne udhrat gjyqesore te mbrojtjes
dhe ndihmen ligjore per grate ngritjen dhe Iunksionimin e nje numri te mjaItueshem strehezash,
ngritjen e nje mekanizmi shtetror per mbledhjen sistematike te te dhenave dhe statistikave per
dhunen en Iamilje, trajnimin dhe ndergjegjesimin e strukturave te sistemit te drejtesise per eshtje
te dhunes ne Iamilje si dhe ndermarrjen e Iushatave ndergjegjesuese dhe edukuese per publikun
33
.
32
Ligji Nr. 8417, date 21.10.1998. Sipas nenit 116 te Kushtetutes se R.Sh: 'Aktet normative qe kane Iuqi ne te gjithe territorin e
R.Sh jane: a)Kushtetuta;b)marreveshjet nderkombetare te ratifkuara;c)ligjet;d)aktet normative te Keshillit te Ministrave
33
Fushat Kryesore Problematike dhe Rekomandimet e Komitetit te CEDAW-t per Qeverine Shqiptare me rastin e Paraqitjes se
Raportit te Kombinuar Fillestar dhe te Dyte Periodik. http://daccessdds.un.org/doc/UNDOC/GEN/N03/468/20/PDF/N0346820.
pdI?OpenElement
125
Mospermbushja e detyrimeve per te siguruar mbrojtjen e viktimave nga dhuna ne Iamilje nuk
justifkohet me kushtet e veshtira politike, sociale, apo te krizes ekonomike neper te cilat kalon
shteti shqiptar. CEDAW kerkon nga shtetet gjith kujdesin e duhur. Shteti ka per detyre qe jo
vetem te mos kryeje veprime te paligjshme qe shkelin te drejtat e njeriut por edhe te mos lejoje dhe
te ndeshkoje qytetaret e vet qe kryejne veprime te tilla te dhunshme. Shteti e ka detyre ligjore te
ndermarre hapa te arsyeshem per te ndaluar dhunimet e te drejtave njerezore dhe te perdore mjetet
ne dispozicion per te kryer hetime serioze te dhunimeve te kryera brenda juridiksionit te tij, te iden-
tifkoje pergjegjesit, te imponoje denimin e pershtatshem dhe t`u siguroje viktimave shperblimin e
pershtatshem.
Mekanizmi i mbikeqyrjes se CEDAW-t (dhe Protokollit Opsional i CEDAW-t) eshte Komiteti
i CEDAW-t, nje organizem ekspert i themeluar ne 1982. Shteti detyrohet t`i raportoje Komitetit te
pakten do kater vjet per perparimet qe ka bere ne zbatimin e Konventes.
Protokolli Opsional i CEDAW
34
u oIron grave kompensime nderkombetare, mundesi per te
ftuar drejtesi ne rastet te veanta dhe inkurajon qeverite ne ndermarrjen e veprimeve te nevo-
jshme ne nivel kombetar. Duke ratifkuar kete dokument, Shqiperia i njeh kompetencen Komitetit
te CEDAW per te marre dhe shqyrtuar ankesa nga individe apo grupe brenda juridiksionit te vet
35
.
Permes Iorcimit te parimit te llogaridhenies per shkeljet, Protokolli Opsional ka perIorcuar eIektiv-
itetin e CEDAW si nje mjet per mbrojtjen te drejtave te njeriut te grave.
Rekomandimi i Prgjithshm 19 i Komitetit t CEDAW
36
eshte krijuar per te perIorcuar dety-
rimet e CEDAW-t edhe ne Iushen e dhunes ne Iamilje. Ai rekomandon miratimin e legjislacionit te
veante lidhur me dhunen ne Iamilje perIshire ketu ndeshkimet penale dhe demshperblimin civil;
marrjen e nje sere masash parandaluese (duke perIshire inIormimin publik dhe programet e edu-
kimit per te ndryshuar qendrimet persa i perket roleve dhe statusit te grave,dhe burrave) dhe ma-
sash mbrojtese (duke perIshire strehimin, keshillimin, rehabilitimin dhe sherbimet e mbeshtetjes
per grate te cilat jane viktima te dhunes dhe te cilat jane ne rrezik dhune); raportimin e dhunes me
baza gjinore, duke perIshire te dhena mbi do Iorme dhune dhe mbi pasojat e kesaj dhune mbi grate
te cilat jane viktima; monitorimin e vazhdueshem te masave te ndermarra; rishikimin e eIektivitetit
te masave aktuale ne menyre qe te behet modifkimi i tyre nese eshte rasti, etj.
Deklarata mbi Eliminimin e Dhuns kundr grave
37
(DEVAW) e miratuar me 1993 perkufzon
ne menyre te gjere dhunen kunder grave dhe ben te ditur se ajo mund te ndodhe ne Iamilje. Ndonese
Deklarata nuk ka Iuqi detyruese, normat e saj kane rendesi te madhe ne vendosjen e detyrimeve
konkrete ne Iushen e luItes kunder dhunes ne Iamilje. Ajo eshte universale ne trajtimin e eshtjes
dhe eshte njohur si burim i se drejtes nderkombetare. Deklarata percakton ne menyre specifke ve-
primet qe nje shtet duhet te ndermarre per te eliminuar dhunen qe ndodh ne jeten private: te hartoje
legjislacionin e duhur penal; planet kombetare te veprimit per te eliminuar dhunen kunder grave;
sipas burimeve ne dispozicion t`u siguroje viktimave te dhunes sherbime sociale; te trajnoje nepu-
nesit publike qe kane per detyre zbatimin e ligjeve per te qene te ndjeshem ndaj nevojave te grave,
te parashikoje shpenzime ne buxhetin e qeverise per te luItuar dhunen ne Iamilje, etj. Deklarata ben
34
Ka hyre ne Iuqi me 22 Dhjetor 2000. Qe nga 3 Marsi 2006 ka 76 shtete pale.
35
Protokolli Opsional krijon dy procedura: Procedurat e komunikimeve qe u lejojne grave dhe grupeve te bejne ankesa ndaj sh-
keljeve te te drejtave te mbrojtura prej CEDAW, dhe Procedura e hetimit qe i lejon vete Komitetit, pa marre me pare nje ankese, te
inicioje hetime ne situata te shkeljeve te renda apo sistematike te te drejtave te njeriut ne nje juridiksion te veante.
36
U.N.DocA/47/38(1992)
37
A/Res/48/104
126
te qarte se veprimet e shteteve pale do te vleresohen ne raport me standardet nderkombetare te cilat
artikulojne qarte strategji per eliminimin e dhunes kunder grave ne Iamilje
38
.
Platforma pr Veprim e Pekinit ne Iushen e dhunes ne Iamilje, si eshtje me prioritet, rekom-
andon rishikimin e legjislacionit, marrjen e masave te tjera te nevojshme dhe krijimin e mekaniz-
mave te pershtatshem per te siguruar mbrojtjen e te gjitha grave nga dhuna ne Iamilje e cila duhet
te trajtohet si nje veper penale, e denueshme nga ligji (neni 69).
Konventa mbi t drejtat e fmijs (neni 19), nenvizon detyrimin e shteteve per marrjen e
te gjitha masave legjislative, administrative, shoqerore dhe edukative per mbrojtjen e Iemijeve
nga te gjitha Iormat e dhunes fzike e mendore, Iyerja ose keqtrajtimi, braktisja ose mosperfllja,
neperkembja ose shIrytezimi, perIshire edhe abuzimin seksual. Konventa perIshin nder keto masa
procedurat e eIektshme per parandalimin, identifkimin, raportimin, reIerimin, hetimin, trajtimin
dhe ndjekjen e rasteve te keqtrajtimit te Iemijeve, perIshire ketu edhe procedurat gjyqesore nese
eshte rasti. Marrja e masave per riaItesimin fzik dhe psikologjik dhe riintegrimin ne shoqeri te do
Iemije qe eshte viktime e do Iorme te pakujdesise, shIrytezimit ose keqtrajtimit, tortures ose te
do Iorme tjeter te trajtimit njerezor duhet bere ne kushtet e nje mjedisi qe ndihmon shendetin,
personalitetin dhe dinjitetin e Iemijes (neni 39).
Konventa kundr torturs dhe trajtimeve apo ndshkimeve t tjera mizore, njerzore
apo degraduese
39
.
Protokolli shtes i Konvents kundr torturs dhe trajtimeve apo ndshkimeve t tjera
mizore, njerzore apo degraduese.
b) Instrumentet e Kshillit t Europs
Dokumentet e te te drejtave te njeriut te Keshillit te Europes refektojne parimet e traktateve
te Kombeve te Bashkuara dhe te instrumenteve te tjera sipas te cileve dhuna ndaj grave eshte nje
dhunim e te drejtave themelore te njeriut. Si te tilla permendim KEDNJ
40
, Karta Sociale Europiane,
38
Komisioni i Kombeve te Bashkuara mbi Rezolutn e t Drejtave t Njeriut 2003/45, Eliminimi i dhuns kundr grave dhe
Legjislacioni model mbi dhunn n familje nga Raportuesi i Posaem mbi dhunen kunder grave. E/CN.4/1996/53/Add.2, 2 Shkurt
1996. Ne 1996 Raportuesi i Posaem mbi dhunen kunder grave perIshiu ne raportin e vet nje legjislacion model mbi dhunen ne
Iamilje. Modeli perIshin nje perkufzim te dhunes ne Iamilje, mekanizmat ankues, detyrat e gjyqtareve, procedurat penale dhe civile,
dhe dispozita persa i perket sherbimeve te emergjences dhe jo emergjences, trajnimin e zyrtareve te policise dhe te gjyqtareve, dhe
keshilltareve. Kuadri i ketij legjislacioni model skicon elemente te rendesishem qe duhet te permbaje nje ligj i mire per dhunen ne
Iamilje. Qellimi i tij eshte te sherbeje si udhezues per legjislativin dhe organizatat gjate lobimeve te tyre mbi legjislacionin e dhunes
ne Iamilje. Modeli oIron masa feksibel dhe te shpejta per te dekurajuar dhunen ne Iamilje dhe per te mbrojtur grate kur nje dhune e
tille ka ndodhur. Modeli, gjithashtu sherben per ta shpjeguar dhe kuptuar me mire dhunen ne Iamilje dhe shkaqet e saj dhe inkurajon
pjesemarrjen e komunitetit ne perpjekjet per zhdukjen e dhunes ne Iamilje.
39
Dhuna shteterore ne Shqiperi. Raport alternativ per komitetin kunder tortures se OKB. Tirane dhe Gjeneve 2005. Pergatitur nga
CRCA, AHRG dhe CLCI (ish QAG Iq 63-95
40
Neni 14 i Konventes Europiane shpreh se 'gezimi i te drejtave dhe lirive te vendosura nga kjo Konvente duhet te sigurohen pa
diskriminim per asnje arsye te tilla si seksi.. Konventa garanton te drejten per jeten (neni 2), te drejten per lirine dhe sigurine e
personit (neni 5) dhe te drejten per te qene i lire nga tortura, trajtimi njerezor ose degradues (neni 3). Traktati gjithashtu vendos te
drejtat e grave per nje demshperblim ligjor eIektiv perpara autoriteteve kombetare nese jane shkelur te drejtat e saj njerezore (neni
13).
127
Konventa Europiane per Ndalimin e Tortures dhe Trajtimit dhe Ndeshkimit njerezor ose Degra-
dues
41
.
c) Instrumentet e Bashkimit Europian
Ndonese Shqiperia nuk eshte vend anetar i BE, nenshkrimi i MSA prodhon nje sere detyrimesh
ne drejtim te njohjes, harmonizimit te kuadrit ligjor dhe te strukturave te sistemit te drejtesise me
keto standarde
42
.
Hyrja ne BE nuk eshte thjesht nje deshire pa detyrime te caktuara. Procesi i integrimit eshte nje
rruge e cila imponon detyrimisht permbushjen e standardeve nderkombetare te te drejtave te njer-
iut. Ne baze te Rezolutes se miratuar me 2 Shkurt 2006 per te luItuar dhunen kunder grave, Parla-
menti Evropian i beri thirrje Komisionit dhe Shteteve Anetare 'pr t krijuar mjetet e nevojshme
pr t monitoruar aktivitetin dhe progresin e hyrjes n BE dhe vendet kandidate n lidhje
me trajtimin e grave n t gjitha sferat e shoqris, dhe pr ta br sigurin dhe trajtimin e
grave n kto vende nj kriter pr antarsim (paragraf 1/k). Ne te njejten kohe, Parlamenti
Evropian ka deklaruar nje tolerance zero perkundrejt dhunes kunder grave. Megjithese rezolutat
dhe dokumentet e tjere te Bashkimit Evropian jane te lidhura vetem me Shtetet Anetare, vendet
Evropiane jo-anetare si eshte rasti i vendit tone, qe deshiron te aplikojne per anetaresim duhet te
harmonizoje legjislacionin me standardet e BE-se.
41
KEDNJ ka efekt t drejtprdrejt n ligjet e brendshme, dhe gjyqsori duhet t mbshtetet n dispozitat e Konvents Europiane
dhe jurisprudencn e gjykats s Strasburgut.
Komiteti i Ministrave ka miratuar nj sr rekomandimesh pr shtetet antare prsa i prket dhuns n familje. Konferenca e tret
Ministrore Europiane mbi barazin ndrmjet grave dhe burrave n 1993 i prkushtohej strategjive pr eliminimin e dhuns kundr
grave. KonIerenca miratoi Deklaraten mbi Politikat per luIten kunder dhunes ndaj grave ne nje Europe demokratike. Nje grup
pune u Iormua per te krijuar nje Plan Veprimi per te luItuar dhunen kunder grave. Raporti perIundimtar u fnalizua ne 1998 dhe
prfshin rekomandimet pr t luftuar dhunn kundr grave n dy nivele, at kombtar dhe at ndrkombtar. Ato prfshijn zbatimin
e reIormave legjislative, gjyqesore dhe ekzekutive. Rekomandimi 1450 (2000) rekomandon harmonizimin e legjislacioneve kom-
betare me te drejten europiane duke siguruar mbrojtjen e viktimave nepermjet sistemit ligjor. Ne Rekomandimin 1582 (2002) nxit
shtetet antare t jene te ndergjegjshme se ato kan nj detyrim t ndalojn, hetojn dhe dnojn aktet e dhuns n familje dhe t
sigurojne mbrojtje per viktimat. Rekomandimi 1681 (2004) nxit trajtimin me te gjere te dhunes ne Iamilje si nje prioritet politik
kombtar me t ciln duhet t merret qeveria, parlamenti dhe shoqria civile. shtetet duhet t marrin masa efektive pr t paranda-
luar dhe dnuar akte t tilla nga persona private dhe pr t mbrojtur viktimat/te mbijetuarit. Rekomandimi nnvizon se aktet e dhu-
nes ne Iamilje te perbejne nje veper penale, qe viktimave duhet t`u oIrohet mbrojtja me e mire juridike, psikologjike dhe fnanciare
dhe se nj vit t quhet viti europian kundr dhuns ne familje pr t siguruar q nj dhun e tille t mos jet m nj tabu.
42
Burimet kryesore t s drejts komunitare jan traktatet dhe direktivat.
128
BE ka trajtuar barazine gjinore permes nje sere direktivash, rezolutash, rekomandimesh dhe
aktesh, te nxjerra nga Keshilli i Bashkimit i Evropian, Komisioni Evropian dhe Parlamenti Evro-
pian
43
.
Plani Kombetar per peraIrimin e legjislacionit me ate te BE-se dhe zbatimit te MSA-se parashi-
kon nje sere masash legjislative lidhur me respektimin e te drejtave te njeriut. Kjo do te thote qe
nje kuader i tere ligjor do te jete ne nje proces analize per t`u harmonizuar me standardet e BE-se.
Grupet e punes te krijuara prane Ministrise se Drejtesise, ne kete kuader, duhet te perIshijne edhe
harmonizimin e legjislacionit me standardet evropiane te mbrojtjes nga dhuna
44
.
Nderkohe qe NRQYHQWDWHUDWLNXDUD nga vendi yne, lidhur me te drejtat e njeriut ne pergjithesi
dhe te grave e Iemijeve ne veanti, jane te shumta e ne baze te Kushtetutes quhen pjese e legjisla-
cionit te brendshem dhe jane te detyrueshme per zbatim, niveli i njohjes s tyre dhe zbatimit nga
gfyqtart, prokurort ahe avokatt sht i kuh:uar. Keto instrumente jane te panjohura prej vikti-
mave te dhunes ne Iamilje. Kjo sjell mos aplikimin e tyre n mnyr t drejtprdrejt nga sistemi i
drejtsis dhe mosvnien e tyre n shrbim t viktimave dhe t atyre q krkojn akses n drejtsi
(nga monitorimi i vendimeve gjyqsore ka rezultuar se prgjithsisht referimi tek kto konventa
sht pothuajse zero).
43
Dhuna kundr grave sht nj nga temat kryesore me t cilat merret Bashkimi Europian. Parlamenti Europian miratoi Rezolutn
mbi dhunn kundr grave n 1986. Rezoluta bnte thirrje pr njohjen ligjrisht t prdhunimit martesor, trajnimin e atyre q vijn
n kontakt me viktimat e dhuns n familje, dhe rekomandonte sigurimin e asistencs ligjore pr grat. N vitin 1997 Komisioni
Europian ngriti projektin Dafne pr t luftuar dhunn kundr grave, dhe Parlamenti Europian bri thirrje pr nj fushat (Toleranca
zero) pr t mos toleruar dhunn kundr grave. N t njjtin vit Lobi i Grave Europiane krijoi Qendrn Europiane pr Veprim Poli-
tik pr Dhunn kundr Grave dhe Observatorin Europian t dhuns kundr grave. Presidenca e Bashkimit Europian e ka vendosur
shtjen e dhuns n familje n axhenden politike q prej vitin 1998 dhe ka kaluar nj sr rekomandimesh q trajtojn kryesisht
dhunn n familje. Prve ksaj, n 1999 u lanua Fushata Europiane mbi Dhunn n Familje. N Konferencn e Bashkimit Eu-
ropian mbi dhunn kundr grave t mbajtur n t njjtin vit, pese forume ekspertsh u ngritn pr t hetuar aspekte t caktuara t
dhuns n familje: shtrirjen, arsyet q qndrojn pas saj dhe pasojat, mundsit ligjore pr luftn kundr dhuns n familje, paran-
dalimin, ndihmn pr organizatat dhe bashkpunimin me institucionet dhe rrjetet Europiane, dhe punn me dhunuesit. Konferenca
miratoi Rekomandimet e Forumeve t Eksperteve pr shtetet antare. Mbledhja e eksperteve t Bashkimit Europian mbi dhunn
kundr grave e mbajtur n 1999 hartoi rekomandimet pr modelet t prbashkta pr veprime ndihmse pr t luftuar dhunn.
Ato prmbanin programe pr trajtimin e burrat t cilt prdornin dhunn, procedimet ligjore dhe krkimin mbi dhunn. Theksohej
se dhuna n familje sht nj krim dhe se ajo sht objekt i procedimeve penale, ku programet e trajtimit t burrave nuk mund ta
kompensojn. Propozimi i br prej Parlamentit Europian dhe Direktiva e Kshillit pr t drejtn e qytetarve t BE dhe antarve
t familjes s tyre pr t lvizur dhe banuar lirisht brenda territorit t shteteve antare jep shpjegimin se neni mbi divorcin apo
pavlefshmrin e martess nuk do t shkaktoj humbjen e t drejts s banimit t antarve t familjes s qytetarit t BE t cilt
nuk jan shtetas t nj shteti antar i BE duhet t shtrihej edhe n situatn e dhuns n familje. Komiteti Social dhe Ekonomik
rekomandoi se ky Iormulim duhet te reIerohej ne menyre me eksplicite, pra edhe per 'dhunen me natyre psikologjike ose fzike,
gjinore n shtpi ose n familje.
Duke rishikuar zbatimin prej shteteve antare t BE-s, Kshilli i Bashkimit Europian ka prgatitur nj raport prsa i prket shtjes
se dhuns n familje. Raporti prfshin draftin e prfundimeve t Kshillit n lidhje me treguesit e dhuns n familje dhe listn e
treguesve t prgatitur nga presidenca daneze pr matjen e prputhjes s dispozitave t dhuns n familje t shteteve antare me t
Platformn pr Veprim t Pekinit.
Ne fllim te 2006, Parlamenti Europian ka prezantuar politiken e tolerances zero persa i perket te gjitha Iormave te dhunes kunder
grave. Prmes Rezoluts s tij mbi luftn kundr dhuns s burrave ndaj grave, t miratuar m 2 shkurt 2006, Parlamenti Europian
nxit shtetet antare t marrin masat e duhura t parandalimit dhe ndshkimit n ligjet e tyre kombtare, si dhe masat pr t mbshte-
tur viktimat dhe ata q jan n rrezik pr tu br viktim. Prve ksaj, Parlamenti i bri thirrje Komisionit dhe shteteve antare
t krijojn mjetet e nevojshme pr t monitoruar aktivitetin dhe prparimin e vendet kandidate prsa i prket trajtimit t grave n
t gjitha fushat e shoqris, dhe ta bj sigurin dhe trajtimin e grave t ktyre vendeve nj prej kritereve t pranimit (parag.1k).
T gjitha kto aktivitete n nivelin e BE-s tregojn prqasjen e rndsis s lufts kundr dhuns n familje dhe prgjegjsin
e shteteve ne kete drejtim Shih:http://europa.int.eu/comm./employmentsocial/equopp/colognerecen.html; http://presidency.fn-
land.f/netcomm/news/showarticle1871.html
44
Shih Plani Kombetar per peraIrimin e legjislacionit me ate te Bashkimit Evropian dhe zbatimit te MSA. Republika e Shqiper-
sise. Keshilli i Ministrave. Tirane 2005. Iq 89-109.
129
Kjo ben qe edhe prkuh:imet e praorura pref ktyre instrumenteve t mos nfihen e t mos :ba-
tohen. Ndonese ne Iaqen e internetit te Ministrise se Puneve te Jashtme ndodhet nje liste e detajuar
e konventave nderkombetare te ratifkuara (OKB dhe KE) dhe protokollet respektive, mungojn
mundsit njohse t tyre pr shkak se jo t gjith aktort e sistemit t drejtsis kan akses n in-
ternet. Azhurnimi me legjislacionin e ri ka pengesat e veta, kjo edhe pr shkak t nj prodhimtarie
evidente t bollshme. Ndersa Fletorja zyrtare shperndahet Ialas per gjyqtaret dhe prokuroret, kjo
nuk ndodh me avokatet. Ve kesaj, jo per te gjitha instrumentat nderkombetare eshte bere botimi i
perkthimit zyrtar ne gjuhen shqipe. Jo vetem kaq por nuk ka nje sherbim te indeksuar dhe te azhur-
nuar te legjislacionit ne Iorme elektronike. Qendra e Publikimeve zyrtare (dhe te tjere) me gjithe
perpjekjet e saj nuk kane mundur qe te prodhojne ne menyre virtuale nje sherbim te tille i cili te
refektoje duke perditesuar ndryshimet ne legjislacion, te indeksuara sipas eshtjeve ne menyre qe
te perdoren me lehtesi nga te interesuarit. Konstatohet se ka raste qe perkthimet e teksteve te kon-
ventave lene shume per te deshiruar dhe krijojne konIuzion ne terminologji.
3. Ligjet n fuqi
Me gjith reformat e shpeshta n legjislacionin shqiptar, ende nuk ka naonf rregullim, apo ligf
specihk q t ndshkoj n mnyr singulare dhunn n familje. Kjo nuk do t thot q mungo-
jn dispozitat q ndshkojn dhunn dhe veprimet e dhunshme n prgjithsi, por mungesa e nj
ligji apo e dispozitave specifke, ben qe, kur dhuna ushtrohet brenda mjedisit Iamiljar, sistemi i
drejtsis t reagoj prmes zbatimit t atyre dispozitave dhe mjeteve q ndshkojn veprimet e
dhunshme n prgjithsi. Kjo nuk sht efektive dhe e drejt. Ligjet aktuale parashikojn disa masa
ligjore me qllim garantimin dhe mbrojtjen nga dhuna n prgjithsi, por kto norma fan shum
t kuh:uara, t paplota ahe kto nuk fan ehkase n liahfe me paranaalimin, mbroftfen e viktimave,
hetimin, proceaimin ahe nashkimin e autorve t ahuns n familfe. N legfislacionin aktual mun-
gon nf aehnicion liahur me ahunn ne familfe si eahe nf prcaktim aaekuat i rrethit t personave
q nn kt kontekst do t quhen antar t familjes.
Perkufzimi i dhunes ne Iamilje duhet te beje te qarte qe kjo eshte nje Iorme specifke e dhunes
me baz gjinore. Do t ishte e rekomanaueshme q n kt kontekst t praoret prkuh:imi i ahuns
me ba: gfinore q mbi:otron n aokumentet narkombtare. Nuk eshte aspak e plote nese kufzo-
het shtrirja e dhuns n familje vetm midis personave q jan t martuar (si ndodh me KF), pr
kt arsye duhet br kujdes q shtrirja dhe rrethi i personave ti prgjigjen shtrirjes s problemit.
Ka perkufzime te ngushta te natyres se dhunes ne Iamilje sepse kfo nuk prfshin vetm ahunn
h:ike por eahe at seksuale, psikologfike ahe ekonomike, gf q nuk pasqyrohet n ligf auke i ln
viktimat pa mbroftfen e auhur.
Nga anali:a e kuaarit ligfor konstatofm se.
N Kodin penal nuk parashikohet si nje veper penale e veante dhuna ne Iamilje. Kodi Penal
nuk ben dallimin ndermjet akteve te kryera nga nje anetar i Iamiljes prej akteve te kryera nga
persona te tjere. Kjo sjell trajtimin e viktimes dhe te dhunuesit brenda nje konteksti jo specifk,
ka marredhenia ndermjet tyre e dikton. Mungon nje percaktim adekuat sipas ketij legjislacioni
lidhur me rrethin e personave qe perbejne anetare te Iamiljes dhe kjo sjell veshtiresi edhe ne
zbatimin e rrethanave renduese. Te dhenat e marra nga studimi i vendimeve gjyqesore eviden-
tojne Iaktin se dhuna seksuale eshte dukuri e perhapur brenda Iamiljes
45
por ne KP mungon
gjithashtu nj dispozit e posame pr ndshkimin e prdhunimit martesor. Nder masat penale
te sigurimit dhe denimet plotesuese mungon nje e tille si 'largimi i perkohshem nga banesa
45
(Iq. 32 QNLQ 'per nje zbatim sa me te mire te ligjit...)
130
bashkeshortore dhe pezullimi/heqja i/e perkohshem i pergjegjesise prinderore. Kundravajtjet
penale qe lidhen me Iorma te ushtrimit te dhunes ne Iamilje praktikisht sot denohen vetem me
gjobe. Per eIekte parandaluese do te ishte e rekomandueshme denimi me burg (nga disa dite deri
ne disa muaj). Pervoja boterore ka treguar se eIektet e nje denimi me burgim jane me eIektive
se sa nje ndeshkim me gjobe. Masa e denimit eshte indikator i rendesise qe ka per shtetin dhe
per shoqerine mbrojtja e nje marredhenieje te caktuar. Sepse impakti tek viktima, dhunuesi dhe
mesazhi shoqeror qe jepet eshte me me eIekte.
Lidhur me keqtraftimet h:ike t t miturve konstatojme se ne KP mungofn hgura veprash pe-
nale specihke t tilla si abu:imi me mfetet e korrigfimit ahe t aisiplins, keqtraftimet e fmifve
46
.
Nuk ka norma specihke n KP pr abu:imin psikologfik. Nderkohe rastet e abuzimit psikologjik
shkaktojne pasoja te renda te Iemijet. Te tilla jane shqetesimet psikologjike dhe Iormat e depre-
sionit Ieminor. Nuk ka norma n KP t cilat i referohen dhuns s asistuar e cila nenkupton do
akt dhune fzike, verbale, psikologjike, seksuale dhe ekonomike qe ushtrohet mbi subjekte qe jane
pika reIerimi te aIerta per Iemijet ne pranine e Iemijeve. Nuk ekziston n KP dhe KPP alterna-
tiva e mass s sigurimit dhe dnimi plotsues lidhur me pezullimin e prkohshm dhe heqjen
e prgjegjsis prindrore pr prindrit abuzues. Ne legjislacionin tone nuk ka masa te veanta
te cilat jane te disponueshme per qellime te mbrojtjes se Iemijeve kunder do dhune ne te cilen i
ekspozon konfikti dhe qe mund te demtoje seriozisht zhvillimin e personalitetit te tyre. Femijet e
viktimave duhet te kene ndihme te specializuar, si p.sh. rehabilitim, asistence ne kujdesin ndaj tyre
dhe perkrahje.
Dhuna ndaj t moshuarve shprehet ne Iormen e dhunimit te se drejtes per kujdes dhe asistence,
dhunes fzike, dhunes psikologjike dhe dhunes ekonomike. Pergjithesisht dispozitat e legjislacionit
penal shqiptar nuk i reIerohen ne menyre specifke mbrojtjes se moshes se trete. Trajtimi i tyre
behet nen kontekstin e pergjithshem te kornizes ligjore.
1MsWUDMWLPMRVSHFLNLGKXQsVQsIDPLOMHsVKWsLQGMHVKsPHGKHQsGLVSR]LWDW e Kodit t Pro-
cedurs Penale. Kshtu sht evidente se legjislacioni procedural penal nuk mundson palt
HWUHWDWsOORMQsSURFHGLPHWSHQDOH duke e njohur ket si t drejt vetm t viktims (i dm-
tuari akuzues). Ndrkoh konstatohet nj lloj trheqjeje e ktyre t fundit (viktimave) ndaj
procedimit penal t t afrmve t tyre. Kshtu nga analiza q i sht br vendimeve gjyqsore
pjesa m e madhe e shtjeve t pushuara, me akuz rrahje dhe plagosje t leht, arsyetohen
me trheqjen e ankimit nga e dmtuara akuzuese. (QNLQ pr nj zbatim, fq. 18-40).
Raportimet e dhuns s prindrve ose antarve t tjer t familjes ndaj fmijve jan pothuajse
inekzistente, sikurse raportimet e dhuns q ushtrohen ndaj personave t moshuar. Provat q evi-
dentojn ushtrimin e dhuns n familje jan t njjta me provat q nevojiten pr t provuar kryerjen
e do lloj vepre tjetr penale. Nuk ka asnj lehtsi n procesin e t provuarit.
Dispozitat e Kodit Civil lidhur me shprblimin e dmit jo vetm q nuk zbatohen n mnyr
efektive por n to nuk bhet asnj dallim pr rastet e dmit t shkaktuar nga dhuna n
familje duke e trajtuar kt shtje n mnyre t prgjithshme. N to nuk trajtohet e drejta
q kan viktimat pr t marr kompensiminTsXWDNRQSsUGsPLQHSsVXDU]LNSVLNRORJMLN
moral dhe social) prfshir ktu edhe shpenzimet gjyqsore. Jan t rralla rastet e ngritjes s
padis civile brenda procesit penal. Kjo sepse edhe pr avokatt mbrojts e ca m shum pr
viktimat njohurit nuk jan t plota e t qarta.
46
keto jane pjese e disa legjislacioneve te vendeve te tjera, p.sh. neni 571-572 KP Italian
131
Sipas Kodit t Familjes, bashkshorti ndaj t cilit ushtrohet dhun, ka t drejt ti drejtohet
gjykats me krkes pr vendosjen si mas urgjente largimin e bashkshortit q ushtron dhu-
n nga banesa bashkshortore (neni 62). Keshtu konstatojme se behet Ijale jo pr dhun n
familje n kuptimin e gjer, pra te dhunes ne Iamilje e cila perIshin ata qe ndajne bashkerisht
nje jete Iamiljare dhe quhen anetare te Iamiljes, por dhuna ndermjet bashkeshorteve. Ne kete
kontekst nuk perIshihet rasti i bashkejeteses dhe kompleksiteti i individeve dhe marredhenieve
te Iamiljes. KF nuk e trajton n mnyr t plot aplikimin e masave t mbrojtjes n rastet e
dhuns n familje. shte e veshtire te sigurohet mbrojtja duke e lene dhunuesin brenda mjedisit
Iamiljar. Nderkohe dhuna eshte nje situate emergjence qe kerkon nje pergjigje te shpejte. Largi-
min e menjehershem te dhunuesit nga banesa. Neni 62 ndersa eshte nje mundesi per nje mbrojtje
me shume, ve mundesive qe te jep legjislacioni penal le pa pergjigje nje sere pyetjesh si: Sa
kohe do te zgjase masa? Si do te zhvillohet gjykimi? Iare mbrojtjeje do te kete gjate kesaj kohe
qe masa te kete eIekt ndaj viktimes se dhunes dhe anetareve te tjere te Iamiljes. Kjo tregon se
dispozita ka nevoje per rregullime te karakterit procedural civil.
Kodi i Familjes nuk parashikon proceaura t shpefta ose t thfeshtuara kur :gfiahfa e mar-
tess naoah pr kt shkak t ahuns. Ndrkoh jeta e viktims mund t jet n rrezik. T njjtin
konkluzion do t thoshim edhe n rastin e dispozitave mbi pasojat e zgjidhjes s martess mbi
Iemijet kur shkak i zgjidhjes se marteses eshte dhuna ne Iamilje (kjo mund te kerkoje modifkim te
dispozitave mbi ushtrimin e prgjegjsis prindrore dhe mbi kujdestarin).
Mungesa e mekanizmave ligjor te efektshm pr t kundrvepruar ndaj dhuns ne familje sht
nj pengese serioze n parandalimin e fenomenit. Nj nen i vetm n KF sht i pamjaftueshm.
Futja e rregullave procedurale te qarta dhe zgjerimi i kufrit te pushtetit, sidomos te policise, do
t lehtsonte mbledhjen e provave. Ekzistenca e rregullave legjislative q prcakton parametrat e
veprimit te ofcereve te policise dhe te prokurorit do te jete nje garanci me e mire per te drejtat e
viktimave. Ajo ka l pr t dshiruar dhe q konstatohet gjat studimit t vendimeve gjyqsore
n rastet e zgjidhjes s martess, sht se shpesh her njohja dhe krkimi i ktyre t drejtave prej
viktimave dhe mbrojtsve t tyre, rezulton t jet shum e ult.
Ligji pr avokatin nuk parashikon shprehimisht ndihm ligjore falas pr viktimat e dhuns
n familje gj q n mnyr t drejtprdrejt siguron aksesin e tyre n sistemin e drejtsis dhe
mungesen e nje ndihme ligjore te kualifkuar per vete specifken e ketyre situatave. Nuk parashiko-
het mbrojtja ex oIfcio e viktimave te dhunes ne Iamilje si ne procesin penal ashtu edhe ne ate civil.
Ndonse neni 11/b parashikon ndihmn ligjore falas kur personi i mbrojtur ose i perfaqesuar nuk
ka mundesi fnanciare dispozita e lidh kete me rastet e caktimit kryesisht te mbrojtesit nga gjykata
ose prokuroria dhe n kt mnyr dispozita mund t mos ofroj at shrbim q duhet t garantohet
pr viktimat e dhuns n familje pavarsisht statusit t tyre ekonomi.