REPUBLIKA E SHQIPRIS MINISTRIA E EKONOMIS, TREGTIS DHE ENERGJETIKS DREJTORIA E POLITIKAVE T KONKURRUESHMRIS S EKONOMIS

KODI I DREJTIMIT T BRENDSHM T SHOQRIVE TREGTARE N SHQIPRI

Hartuar me mbshtetjen e ekspertve ndrkombtar t IFC-s.

N, NNTOR 2011

Ky dokument mbshtetet n praktikat m t mira prkatse ndrkombtare. Kodi i Drejtimit t Brendshm pr Shoqrit Tregtare sht n prputhje me legjislacionin prkats pr shoqrit tregtare dhe legjislacionin vendas n fuqi.

KODI I DREJTIMIT T BRENDSHM T SHOQRIVE AKSIONARE JO T REGJISTRUARA N BURS

Mbshtetur n Udhzuesin dhe Parimet pr drejtimin e brendshm pr shoqrit n Europ jo t regjistruara n bursnj nism e ecoDa.1

ecoDa, the European Confederation of Directors' Associations (Konfederata Europiane e Shoqatave t Antarve t Kshillave t Administrimit), sht shoqat jofitimprurse e cila vepron si zri europian i antarve t kshillave drejtues, dhe sht aktive prej muajit mars 2005, me seli n Bruksel. Pr m shum informacion, mund t shihni hapsirn n internet: www.ecoda.org 2

HYRJE

Prkufizimi m i prhapur i drejtimit t brendshm t shoqrive tregtare, sht ai i prdorur nga OECD-ja, n materialin Parimet e drejtimit t brendshm t shoqrive tregtare, ku drejtimi i brendshm i shoqrive tregtare prkufizohet si trsia e marrdhnieve ndrmjet administratorve, kshillit t administrimit, aksionarve dhe grupeve t tjera t interesit. Drejtimi i brendshm siguron edhe strukturn, prmes s cils vendosen objektivat e shoqris tregtare, dhe mjetet, pr arritjen e ktyre objektivave dhe monitorimin e performancs. Praktikat e mira t drejtimit t brendshm t shoqris tregtare, duhet t prfshijn stimujt e duhur q kshilli i administrimit dhe administratort t punojn pr arritjen e objektivave q jan n interesat e shoqris dhe t aksionarve t saj, dhe duhet t mundsojn monitorimin e efektshm.2 Ky Kod i drejtimit t brendshm pr shoqrit aksionare n Shqipri t cilat nuk jan t regjistruara n burs (Kodi) prqendrohet te veantit e drejtimit t brendshm pr shoqrit jo t regjistruara n burs. Drejtimi i brendshm i shoqrive t regjistruara n burs, t cilat, n parim kan nj numr t madh aksionarsh t vegjl dhe mund t administrohen nga administrator profesionist, pa ndonj kuot t konsiderueshme pronsie, n prgjithsi prqendrohet te puna pr t siguruar q aksionart e jashtm t mund t ushtrojn mbikqyrje dhe kontroll t efektshm mbi administratort dhe kshillin. Nga ana tjetr, shumica e shoqrive jo t regjistruara n burs, jan n pronsi dhe kontroll t nj individi apo nj koalicioni personash t brendshm pr shoqrin (si sht rasti i nj familjeje). N kt kuadr, drejtimi i mir i brendshm i shoqrive jo t regjistruara n burs, nuk sht shtje e mbrojtjes s interesave t aksionarve q nuk jan n kontakt t prditshm me t, por ka t bj me vendosjen e nj kornize t proceseve dhe qndrimeve t shoqris tregtare, t cila ia shtojn vlern aktivitetit tregtar dhe ndihmojn n sigurimin e vazhdimsis dhe suksesit afatgjat.3 Ky kod, tregon vetm praktikn e mir pr shoqrit n Shqipri t cilat nuk jan t regjistruara n burs me synim ndrtimin e nj kuadri t praktikave m t mira t cilat t jen shum m lart se krkesat ligjore minimale. Pra, nuk sht nj rregullore t ciln jan t detyruara ta zbatojn shoqrit tregtare. Po kshtu, nuk sht as nj legjislacion fakultativ n lidhje me t cilin shoqrit do t duhet t raportojn n se e zbatojn apo jo, apo t shpjegojn prse nuk e zbatojn (sipas parimit zbato ose shpjego). Prkundrazi, kjo sht nj pamje e prgjithshme e praktikave m t mira n lidhje me drejtimin e brendshm t shoqrive jo t regjistruara n burs, si jan n momentin e hartimit t ktij kodi, dhe synon t shrbej si material mbshtets dhe frymzues pr shoqrit tregtare shqiptare, q kto t fundit t zhvillojn nj kuadr t shndosh t drejtimit t brendshm. Sidoqoft, pr t shmangur do dyshim, ky kod duhet lexuar i shoqruar me aktet ligjore dhe nnligjore prkatse kombtare dhe, n rast t interpretimeve t ndryshme, eprsi kan aktet ligjore dhe nnligjore prkatse t vendit. N parim, ky kod sht lidhur me aktet ligjore prkatse, sipas rastit, kryesisht me Ligjin Pr tregtart dhe shoqrit tregtare, por edhe me ligje t tjera prkatse. Megjithat, vini re se, n disa raste nuk sht prdorur i njjti formulim i tekstit si n ligjet prkatse.

OECD, Parimet e drejtimit t brendshm t shoqrive tregtare, botimi i dyt, 2004, f.11

Shih m tej, ecoDa, Udhzues dhe parimet e drejtimit t brendshm pr shoqrit tregtare n Europ jo t regjistruara n burs, f. 12

Kodi ndjek kt struktur: - Ai prbhet nga 14 parime, 9 prej t cilave prekin t gjitha shoqrit aksionare n Shqipri t cilat nuk jan t regjistruara n burs dhe 5 prej t cilave prekin vetm shoqrit aksionare e mdha dhe/ose m komplekse n Shqipri, t cilat nuk jan t regjistruara n burs. - N pjesn e par t kodit, jepet lista me kto 14 parime. - N pjesn e dyt t kodit, kto 14 parime shtjellohen m tej. Pr secilin parim, jepen pikat kye dhe, sipas rastit, shnime q e shtjellojn m tej parimin.

Vini re se, n Shqipri shoqrit aksionare jan t lira t zgjedhin ose sistemin me nj nivel drejtimi (ku Kshilli i Administrimit prbhet nga antar administrator dhe jo administrator) ose sistemin me dy nivele drejtimi (me Kshill Mbikqyrs dhe Administrator). N funksion t qartsis, dhe pr t qen n prputhje me teorin dhe praktikn m t mir botrore, ky kod e prdor termin e prgjithshm kshill me kuptimin: Kshilli i Administrimit (n shoqrit me sistemin e drejtimit me nj nivel) dhe Kshilli Mbikqyrs dhe Administratort (n shoqrit me sistemin e drejtimit me dy nivele). N kt aspekt, interpretimet rast pas rasti n lidhje me kt duhet t mbshteten n dispozitat ligjore dhe praktikat konkrete t shoqrive tregtare t veanta.

Kodi i Drejtimit t Brendshm t Shoqrive Tregtare u hartua nga ekspert ndrkombtar t International Finance Corporation (IFC). Nj kontribut t veant pr prshtatshmrin e Kodit me legjislacionin e shoqrive tregtare dhe legjislacionin vendas n trsi, dhan edhe ekspertt ndrkombtar dhe vendas t GIZ.

PJESA E PAR
PARIMET E DREJTIMIT T BRENDSHM PR T GJITHA SHOQRIT AKSIONARE JO T REGJISTRUARA N BURS
Parimi 1: Aksionart e shoqris duhet t ngren kuadrin e duhur themelues dhe drejtues t shoqris. Parimi 2: Shoqria duhet t bj prpjekje t forta pr t krijuar nj kshill t efektshm, i cili t mbaj prgjegjsi solidare pr suksesin afatgjat t shoqris, duke prfshir edhe prcaktimin e strategjis s shoqris. Parimi 3: Madhsia dhe prbrja e kshillit duhet t pasqyroj shkalln dhe kompleksitetin e shoqris. Parimi 4: Kshilli duhet t mblidhet rregullisht n mnyr t mjaftueshme pr ti prmbushur detyrimet e veta, dhe duhet t marr n kohn e duhur informacionin e duhur. Parimi 5: Nivelet e shprblimit t puns duhet t jen t mjaftueshme pr t trhequr, mbajtur dhe motivuar antart administrator dhe jo administrator t kshillit, me cilsit e nevojshme pr ta drejtuar me sukses shoqrin. Individt nuk duhet t ken kompetenc pr vendosjen e pags s tyre. Mnyrn e shprblimit t antarve t kshillit duhet ta aprovojn aksionart, sidomos kur kjo prfshin dhnien e aksioneve dhe opsioneve. Parimi 6: Kshilli sht prgjegjs pr kontrollin mbikqyrs t risqeve dhe duhet t mbaj nj sistem t shndosh t kontrollit t brendshm pr ti mbrojtur interesat e shoqris dhe investimet e aksionarve. Parimi 7: Duhet t ket dialog midis kshillit dhe aksionarve, mbshtetur n kuptimin e njjt t objektivave. Kshilli ka prgjegjsin solidare pr tu kujdesur pr zhvillimin e nj dialogu t knaqshm me t gjith aksionart. Parimi 8: T gjith antart e kshillit duhet t ndjekin nj instruktim fillestar me tu antarsuar n kshill dhe duhet ti prditsojn dhe rifreskojn njohurit rregullisht. Parimi 9: Shoqria e kontrolluar nga nj familje duhet t ngrej mekanizma familjare t drejtimit t brendshm t cilat nxisin bashkrendimin dhe mirkuptimin reciprok midis antarve t familjes, si edhe ti organizoj marrdhniet ndrmjet drejtimit t aktiviteteve tregtare t familjes dhe drejtimit t shoqris.

PARIMET E DREJTIMIT T BRENDSHM T ZBATUESHME PR SHOQRIT AKSIONARE T MDHA DHE/OSE M KOMPLEKSE JO T REGJISTRUARA N BURS
Parimi 10: Duhet t ket nj ndarje t qart t prgjegjsive n kryesin e shoqris ndrmjet drejtimit t kshillit dhe drejtimit t aktivitetit tregtar t shoqris. Asnj individ i vetm nuk duhet t ket kompetenca t papenguara vendimmarrjeje. Parimi 11: Kshilli duhet t ket antar me grshetimin e mjaftueshm t aftsive dhe prvojs. Asnj person i vetm (apo asnj grupim i vogl individsh) nuk duhet t mbizotroj n vendimmarrjen e kshillit. U duhet kushtuar vmendja e duhur prparsive t larmis n kshill, duke prfshir edhe prbrjen gjinore. Parimi 12: Kshilli duhet t ngrej komitetet e duhura t kshillit, pr t mundsuar nj prmbushje m t efektshme t detyrave. Parimi 13: Kshilli duhet t kryej nj vlersim periodik t performacs s vet dhe t performancs t do antari t tij. Parimi 14: Kshilli duhet t paraqes nj analiz vlersuese t ekuilibruar dhe t kuptueshme, t gjendjes dhe t ardhmes s shoqris tregtare, pr grupet e interesit, dhe t krijoj nj program t prshtatshm pr angazhimin e grupeve t interesit.

PJESA E DYT PARIMET E DREJTIMIT T BRENDSHM SHOQRIT JO T REGJISTRUARA N BURS PR T GJITHA

Parimi 1: Aksionart e shoqris duhet t ngren kuadrin e duhur themelues dhe drejtues t shoqris.
Pikat kye: Aksionart duhet t ngren kuadrin baz t drejtimit t brendshm t shoqris prmes dokumenteve themeluese t shoqris (pr shembull, prmes statutit apo akteve normative t tjera). Kompetencat dhe roli i kshillit duhet t jen t prcaktuara qart, duke prfshir edhe prcaktimin e atyre shtjeve pr t cilat vendimi mbetet n dor t aksionarve dhe t atyre prgjegjsive t cilat kshilli i mban pr vete dhe nuk ua delegon administratorve (shih edhe Parimin 2) N t njjtn koh, aksionart duhet ta minimizojn shkalln me t ciln kuadri baz i drejtimit t brendshm t shoqris e kufizon mundsin e kshillit pr ti dhn form kuadrit t hollsishm t drejtimit t brendshm. Duhet treguar kujdesi i duhur, q gjat hartimit t kuadrit t drejtimit t brendshm t shoqris, t konsultohen si duhet t gjitha grupet e interesit, sidomos punmarrsit. Sipas rastit, korniza themeluese duhet t marr n konsiderat prgjegjsin sociale t shoqris.

Parimi 2: Shoqria duhet t bj prpjekje t forta pr t krijuar nj kshill t efektshm, i cili t mbaj prgjegjsi solidare pr suksesin afatgjat t shoqris, duke prfshir edhe prcaktimin e strategjis s shoqris.
Pikat kye: Prgjegjsit e kshillit prfshijn vendosjen e strategjis s shoqris, sigurimin e rolit udhheqs pr ta vn n jet strategjin, mbikqyrjen e administrimit t aktivitetit tregtar dhe raportimin prpara aksionarve lidhur me drejtimin e shoqris. T gjith antart e kshillit kan detyrimin t veprojn n interesin m t mir t shoqris. T gjith antart e kshillit duhet ti marrin vendimet n interesin m t mir t shoqris. Me zhvillimin e shoqris, caktimi n kshill i antarve t pavarur mund t ndihmoj q kshilli t prqendrohet te interesi i shoqris. Kshilli duhet t zgjedh nj kryetar. Kryetari sht prgjegjs pr drejtimin e kshillit, duke siguruar efektivitetin e tij pr t gjitha aspektet e rolit t tij dhe pr vendosjen e programit t puns t tij. Kshilli duhet t vendos objektivat strategjik t shoqris dhe t siguroj q ekzistojn burimet financiare dhe njerzore q shoqria ti arrij objektivat e veta. Kshilli sht prgjegjs pr monitorimin dhe vlersimin e ecuris s administratorve. Kshilli duhet t vendos vlerat dhe standardet e shoqris dhe t kujdeset q t kuptohen dhe prmbushen detyrimet e saj kundrejt aksionarve dhe grupeve t tjera t interesit. Kshilli duhet t jet i prfshir n procesin e zhvillimit strategjik dhe, t paktn, t aprovoj strategjin dhe t kujdeset q strategjia t jet brenda interesave t aksionarve.

 sht prgjegjsi e kshillit t kujdeset q shoqria tregtare ti respektoj aktet themeluese t saj si edhe krkesat prkatse ligjore, rregullatore dhe drejtuese. Duhet t ket nj evidenc zyrtare t shtjeve, n t ciln t thuhet se cila shtje i prket vendimmarrjes s kshillit dhe cilat duhet tu delegohen administratorve. Kur antart e kshillit kan shqetsime t cilat nuk mund t zgjidhen, n lidhje me drejtimin e punve t shoqris tregtare apo n lidhje me nj veprim t propozuar, ata duhet t kujdesen q shqetsimet e tyre t regjistrohen n procesverbalin e mbledhjes s kshillit. Respektimi i plot i fshehtsis s informacionit ka rndsi parsore pr zhvillimin e diskutimeve t hapura me cilsi t lart, gjat mbledhjeve t kshillit, q jan njra prej shtyllave t drejtimit t mir t brendshm t shoqris tregtare.

Shnime pr Parimin 2: N Shqipri shoqrit aksionare kan t drejt t zgjedhin ose sistemin me nj nivel drejtimi (ku Kshilli i Administrimit, ka edhe funksion t kontrollit mbikqyrs edhe funksion administrimi, dhe prbhet nga antar administrator dhe jo administrator) ose sistemin me dy nivele drejtimi (me Kshill Mbikqyrs, i cili ka funksion t kontrollit mbikqyrs, dhe antart e t cilit nuk jan administrator; dhe Administrator, t cilt kan funksion administrimi). N kt Kod t drejtimit t brendshm pr shoqrit aksionare n Shqipri t cilat nuk jan t regjistruara n burs (Kodi) prmendet kshilli i shoqris n prgjithsi, pra me kshill nnkuptohet edhe Kshilli i Administrimit n sistemin me nj nivel drejtimi, edhe Kshilli Mbikqyrs dhe Administratort n rastin e sistemit t drejtimit me dy nivele. N rastin e shoqris tregtare q ka zgjedhur nj nivel drejtimit, Kshilli i Administrimit u jep direktiva Administratorve dhe ndjek e mbikqyr zbatimin e tyre; kujdeset q shoqria tregtare ti prmbush detyrimet e veta pr respektimin e krkesave ligjore; harton raportet prkatse vjetore; merr n marrdhnie pune dhe vendos pagn e administratorve dhe kujdeset n prgjithsi pr drejtimin e duhur t aktivitetit tregtar t shoqris. N rastin e shoqris q ka zgjedhur sistemin me dy nivele t drejtimit, shoqrin tregtare e drejtojn administratort, t cilt marrin vendime pr mnyrn e vnies n zbatim t politiks tregtare ndrsa Kshilli Mbikqyrs vlerson vnien n zbatim t politiks dhe kontrollon respektimin e krkesave ligjore nga shoqria tregtare. o N prputhje me praktikat m t mira, bashkpunimi ndrmjet administratorve dhe kshillit mbikqyrs duhet t ndjek kto drejtime: Administratort dhe kshilli mbikqyrs duhet t bashkpunojn nga afr pr t mirn e shoqris tregtare. Administratort dhe kshilli mbikqyrs duhet t ken prgjegjsi solidare pr ti dhn informacion t mjaftueshm kshillit mbikqyrs. Administratort dhe kshilli mbikqyrs duhet t angazhohen n diskutime t hapura, duke ruajtur plotsisht fshehtsin e informacionit. T gjith antart e kshillit kan detyrimin t veprojn n interesin m t mir t shoqris tregtare. Ndr t tjera, kjo prfshin: o Kryerjen e detyrave n mirbesim, duke prfshir edhe ato n lidhje sigurimin e qndrueshmris mjedisore t operacioneve t shoqris tregtare. o Ushtrimin e kompetencave vetm pr qllimet pr t cilat jan dhn kto kompetenca. o Shqyrtimin e mjaftueshm t shtjeve pr t cilat merret vendim.

o o -

Shmangien e konflikteve faktike dhe t mundshme mes interesave vetjake dhe atyre t shoqris. Ushtrimin e detyrave me profesionalizmin dhe kujdesin e nevojshm.

Evidenca e shtjeve t rezervuara pr asamblen e aksionarve, zakonisht, do t prfshinte o Vendosjen e politiks tregtare t shoqris o Miratimin e raporteve vjetore, pasqyrave financiare dhe raporteve t ecuris s zhvillimit t biznesit o Shprndarjen e fitimeve vjetore o Miratimin e ndryshimeve n statut/akte normative dhe/ose t ndryshimeve n strukturn e kapitalit o Emrimin, shprblimin dhe shkarkimin e antarve t kshillit t administrimit, antarve t kshillit mbikqyrs, likuiduesve dhe audituesve t autorizuar o Ndryshimet e t drejtave t lidhura me klas dhe lloje t veanta t aksioneve o Riorganizimin, shndrrimin dhe prishjen juridike t shoqris Evidenca e shtjeve t rezervuara pr kshillin, zakonisht, do t prfshinte o Caktimin e synimeve, strategjis dhe strukturs s shoqris o Reagimin ndaj aksionarve dhe t tretve o Mbikqyrjen dhe mbajtjen n kontroll t ecuris s shoqris o Mbikqyrjen e administratorit (drejtorit ekzekutiv t shoqris) o Miratimin e planeve t shoqris o Miratimin e buxhetit operativ dhe atij kapital o Miratimin e veprimeve madhore t shoqris (pr shembull, marrjen, heqjen, fillimin ose prfundimin e veprimtarive tregtare) o Miratimin e pasqyrave financiare o Miratimin e huamarrjeve ose t dorzanive t kreditorve (e mundshme mbi nj vler t caktuar) o Politikn pr komunikimin e jashtm, pr shembull me entet rregullatore, aksionart dhe/ose mediat o Caktimin e pushteteve q u delegohen administratorve o Propozimin pr emrim dhe shkarkim t administratorit (drejtorit ekzekutiv) dhe/ose pr pagn e ktij t fundit (mundet edhe pr drejtort e tjer n administrat, sipas konsultimeve me administratorin Kshilli duhet t mbaj edhe nj evidenc t respektimit t krkesave ligjore, n t ciln t tregohen krkesat e ndryshme financiare, ligjore dhe rregullatore q duhen respektuar dhe se kush sht prgjegjs pr secilin z. N kt evidenc, mund t prfshihen: o Detyrimet q lidhen me prgatitjen dhe depozitimin e pasqyrave financiare o Prmbushja e detyrimeve tatimore o Linjat dhe kushtet e financimit nga banka o Prmbushja e detyrimeve n lidhje me sigurin dhe shndetin o Sigurimet Evidenca e kompetencave q u delegohen administratorve ka t ngjar t mbuloj kto shtje: o Prgatitja e propozimeve strategjike, planeve t shoqris dhe e buxheteve o Prmbushja e strategjis s miratuar nga kshilli o Prmbushja e veprimeve n lidhje me vendimet e kshillit, pr investimet, bashkimet, prthithjet e shoqrive t tjera, etj. o Hapja e llogarive bankare dhe autorizimi i pagesave financiare o Nnshkrimi i kontratave
9

o o o o o o

Nnshkrimi i shkresave rregullatore t brendshme t shoqris Prokurat Komunikimi i jashtm Marrja n pun e punonjsve dhe vendosja e pags pr ta Vendoja e nj sistemi t kontrollit t brendshm dhe t menaxhimit t riskut Operacionet n lidhje me sigurin dhe shndetin

Kshilli duhet t nxis standarde t larta t etiks profesionale n pun, t cilat duhen prmbledhur n nj Kod etik t puns n t cilin t parashikohet se far pret shoqria tregtare n lidhje me: o Prmbushjen e detyrimeve q rrjedhin nga aktet ligjore dhe nnligjore o Standardet e shrbimeve pr klientt o Konfliktin e interesit o Dhuratat apo trajtimin me prparsi lidhur me furnitort, klientt, etj. o Nevojn pr ndershmri dhe praktik etike t puns o Detyrimet e shoqris tregtare kundrejt mirqenies s prgjithshme t shoqris tregtare o Mbshtetjen pr zhvillimin personal t punmarrsve

Sa i takon konfliktit t interesit, antart e kshillit dhe administratort e shoqris tregtare duhet ta informojn kshillin dhe aksionart drejtprdrejt nse kan nj interes me rndsi materiale, drejtprdrejt ose n emr t t tretve, pr transaksionet q prekin drejtprdrejt shoqrin. Gjithashtu, ata duhet t informojn pr do ndryshim t pronsis (sidomos nse kjo mundson ndikim t konsiderueshm apo, madje, ndikim kontrollues). Lidhur me konfliktin e interesave, antart e kshillit duhet t deklarojn gjithmon do konflikt t mundshm t interesit, prpara antarve t tjer t kshillit dhe t jen t prgatitur t largohen nga kshilli nse nj konflikt i till do t pengonte suksesin e shoqris tregtare.

Parimi 3: Madhsia dhe prbrja e kshillit duhet t pasqyroj shkalln dhe kompleksitetin e shoqris tregtare.
Pikat kye: Kshilli duhet t ket nj numr tek prej t paktn 3 ose m shum antar, por jo m shum se 21 dhe asnjher nj numr t pamenaxhueshm. Drejtpeshimi i zotsive dhe i njohurive prej eksperti, duhet t jet i prshtatshm pr krkesat e aktivitetit tregtar. Ndryshimet e prbrjes s kshillit duhet t jen t menaxhueshme, pa shkaktuar ndrprerje t parregullt. Antart e kshillit jan persona fizik, dhe shumica e tyre duhet te jan t pavarur dhe pa funksione administrimi. Duhet t ket nj procedur t parashikuar shprehimisht, pr emrimin e antarve t rinj t kshillit. Emrimet n kshill duhen br pas nj kqyrjeje t kujdesshme, sipas kritereve objektive, duke prfshir edhe aspektin e prbrjes gjinore. Kshilli duhet t bindet, q ekzistojn planet pr kalimin e rregullt t mandatit pr emrimet n kshill dhe administrim. Qllimi sht t ruhet nj drejtpeshim i duhur i zotsive dhe njohurive prej eksperti brenda shoqris dhe kshillit. Duhet menduar me kujdes pr mandatin kohor t antarve t kshillit. Antart e kshillit duhen emruar pr nj mandat deri n tre vjet, me mundsi rizgjedhjeje, duke u rifreskuar antarsia n kshill n mnyr periodike, pr t siguruar nj rinovim t planifikuar dhe progresiv t kshillit.

10

Parimi 4: Kshilli duhet t mblidhet rregullisht n mnyr t mjaftueshme pr ti prmbushur detyrimet e veta, dhe duhet t marr n kohn e duhur informacionin e duhur.
Pikat kye: Mbledhjet e kshillit duhet t organizohen n at mnyr q maksimizojn kontributin e antarve t tij, duke e nxitur do antar t kshillit t marr pjes aktive n nj proces vendimmarrjeje t bazuar n informata. Kryetari i kshillit sht prgjegjs pr tu kujdesur q antart e kshillit t marrin n koh informacion t sakt dhe t qart. Dhnien e ktij informacioni e kan pr detyr administratort. Mirpo, antart duhet t krkojn sqarime apo shpjegime nga administratort sa her t jet nevoja. Kshilli duhet t vendos procedura t parashikuara shprehimisht, t cilat tu lejojn antarve t kshillit tu drejtohen administratorve pr informim t mtejshm. Kshilli duhet t kujdeset q t gjith antart, e sidomos antart pa funksione n administrim, t ken mundsi t marrin kshillim t pavarur profesional, shpenzimet pr t cilin t mbulohen nga shoqria, kur ta gjykojn se kjo sht e nevojshme pr prmbushjen e prgjegjsive t tyre si antar t kshillit. Shnime pr Parimin 4: Struktura tipike e mbledhjeve t kshillit sht si m posht: o Kryetari harton rendin e dits o Rendi i dits dhe materialet mbshtetse (nse ka) duhet t qarkullohen prpara mbledhjes, pr tu dhn mundsi antarve t kshillit t prgatiten. o Duhet mbajtur procesverbali me shkrim i punimeve t mbledhjeve t kshillit. Duhet mbajtur procesverbal pr t gjitha vendimet (duke prfshir edhe opinionet kundrshtuese) s bashku me detyrat dhe afatet e lna. Procesverbali i punimeve t prfshij edhe nj panoram t prgjithshme t temave kryesore t diskutuara n mbledhje. o Mbledhjet e kshillit duhet t monitorojn ecurin kundrejt planeve dhe buxheteve t miratuara, dhe t sigurojn mbulim t plot t shtjeve q i jan rezervuar kshillit. Nse mbledhjet bhen prmes mjeteve elektronike t komunikimit, pra n form telekonference, procesverbali i nnshkruar i punimeve t telekonferencs apo videokonferencs duhet t prbj prov t pjesmarrjes s antarve t kshillit, ndrsa procesverbalet e mbajtura si vendime duhet t nnshkruhen dhe konfirmohen nga antart e kshillit q kan marr pjes n mbledhje prmes video ose telekonferencs.

Parimi 5: Nivelet e shprblimit t puns duhet t jen t mjaftueshme pr t trhequr, mbajtur dhe motivuar antart administrator dhe jo administrator t kshillit, me cilsit e nevojshme pr ta drejtuar me sukses shoqrin. Individt nuk duhet t ken kompetenc pr vendosjen e pags s tyre. Mnyrn e shprblimit t antarve t kshillit duhet ta aprovojn aksionart, sidomos kur kjo prfshin dhnien e aksioneve dhe opsioneve.
Pikat kye: 11

 Duhet br qart dallimi ndrmjet shprblimit t administratorve dhe antarve jo administrator t kshillit. T part jan n marrdhnie pune me koh t plot pran shoqris, dhe jan prgjegjs pr veprimtarit operative t saj. N dallim nga ata, antart jo administrator t kshillit jan ofiqar dhe jo punmarrs n shoqri, pra i kushtojn koh t pjesshme shoqris. Struktura e pags s tyre, duhet ta reflektoj kt dallim mes roleve t tyre. Antart e kshillit mbajn prgjegjsi prpara aksionarve, pr pagn q marrin. Mirpo, n praktik, shum kshilla i caktojn vet dhe ia propozojn asambles do ndryshim t pags vjetore t tyre. Niveli i pags pr antart jo administrator t kshillit, duhet t reflektojn kohn e prkushtuar dhe prgjegjsit e rolit. Kompensimi gjithsej i antarve t kshillit t administrimit, prbhet nga elementet e kompensimit, kontributet e pensionit, kontribute t tjera, sidomos n rast t ndrprerjes s aktivitetit, prfitimet e ndryshme t gjith llojeve dhe prfitimet nga t trett t cilat premtohen ose jepen gjat vitit financiar n lidhje me punn e kshillit t administrimit. Struktura e kompensimit duhet t orientohet nga rritja e qndrueshme e ndrmarrjes. Elementet e kompensimit monetar, prbhen nga elemente fikse dhe t ndryshueshme. Kshilli mbikqyrs duhet t sigurohet q elementet e ndryshueshme t kompensimit t mbshteten n prgjithsi n nj vlersim shumvjear. Gjat prcaktimit t komponentve t ndryshueshm t kompensimit, duhen marr n konsiderat si zhvillimet pozitive ashtu edhe ato negative. T gjith komponentt e kompensimit duhet t jen t prshtatshm, si vemas ashtu edhe n trsi, dhe sidomos nuk duhen nxitur marrja prsipr e risqeve t paarsyeshme. Duhet treguar kujdes kur t lidhet paga e antarve jo administrator me rezultatet e shoqris tregtare, n mnyr q t sigurohet stimulimi i antarve jo administrator t kshillit t qndrojn vigjilent gjat mbajtjes n kontroll t administratorve dhe t mos lejojn marrjen prsipr n mnyr t tepruar t risqeve. Kshilli duhet t prgatis nj politik zyrtare pr shprblimin e drejtuesve dhe nj procedur transparente pr vnien n zbatim t ksaj politike, pr shembull sa i takon vendosjes s paketave t shprblimit pr administratort e veant dhe pr antart jo administrator t kshillit, specifikimit t treguesve t krahasimit dhe kritereve t matjes s rezultateve t puns t lidhura me procesin e shprblimit dhe nivelin e dhnies s informacionit n lidhje me shtjet e shprblimit t puns. Askush nuk duhet t marr pjes n marrjen e vendimit pr pagn e vet. Kshilli duhet ta krahasoj pagn e administratorve dhe antarve jo administrator t kshillit, me at t shoqrive t tjera tregtare. Por ata duhet ti prdorin kto krahasime me kujdes, duke mbajtur n konsiderat riskun e rritjes s pags pa u shoqruar me prmirsim n rezultatet e puns. Kshilli duhet t tregoj ndjeshmri ndaj pagave dhe kushteve t marrdhnieve t puns edhe n pozicionet e tjera t shoqris tregtare, sidomos gjat caktimit t rritjes vjetore t rrogave. Nj prqindje e konsiderueshme e pags s administratorve duhet t strukturohet n mnyr t till q paga t lidhet me rezultatet e puns t individit dhe t shoqris tregtare. Paga duhet t jet e ndrtuar n mnyr t atill q t harmonizohen interesat e administratorve me ato t aksionarve dhe t grupeve t tjera t interesit, dhe t stimulohen administratort t punojn n nivelin m t lart. Sipas rastit, kshilli duhet t marr n konsiderat rrjedhojat financiare t zgjidhjes prpara kohe t marrdhnieve t puns pr administratort. Krahas ksaj, duhen menduar me kujdes afatet e njoftimit dhe periudhat e kontratave. Qllimi duhet t jet shmangja e shprblimit t rezultateve t dobta t puns. Shnime pr Parimin 5:

12

Praktikat e mira pr shprblimin e drejtuesve ka t ngjar t prfshijn disa prej elementeve t mposhtme n strukturimin e pagave: o Nj drejtpeshim ndrmjet pags fikse dhe asaj t ndryshueshme, dhe nj lidhje e pags s ndryshueshme me kritere t paracaktuara t rezultateve t puns o Shtyrjen n koh t nj pjese t pags s ndryshueshme o N rastet kur jepen aksione, nj periudh minimale pr fitimin e s drejts mbi to. Nj krkes pr t mbajtur nj prqindje t ktyre aksioneve gjer n prfundim t marrdhnieve t puns o Kthimin e pags s ndryshueshme, e cila i sht dhn administratorit mbi bazn e informacioneve t cilat m pas vrtetohen se kan qen t gabuara o Nj tavan mbi pagn q jepet me rastin e ndrprerjes s marrdhnieve t puns, dhe mosdhnie e ksaj t fundit nse rezultatet e puns kan qen t dobta

Parimi 6: Kshilli sht prgjegjs pr kontrollin mbikqyrs t risqeve dhe duhet t mbaj nj sistem t shndosh t kontrollit t brendshm pr ti mbrojtur interesat e shoqris tregtare dhe investimet e aksionarve.
Pikat kye: Kshilli duhet t bj prpjekje pr ti identifikuar risqet kryesore strategjike dhe operative, prpara t cilave ndodhet shoqria tregtare. Kshilli duhet t bindet q niveli i riskut strategjik t jet i pranueshm dhe q t gjitha risqet me rndsi materiale t menaxhohen si duhet. Kshilli duhet t vendos masa zyrtare dhe transparente pr zbatimin e politikave t raportimit financiar dhe sistemeve t kontrollit t brendshm dhe pr mbajtjen e nj marrdhnieje t duhur me audituesin e shoqris tregtare. Kshilli duhet t vlersoj periodikisht nevojn pr vendosjen ose riorganizimin e sistemit t kontrollit t brendshm dhe t funksioneve t menaxhimit t riskut. Pr m tepr, sht i nevojshm nj kontroll periodik i efektivitetit t qasjes q ndjek shoqria tregtare kundrejt kontrollit t brendshm. Nj shqyrtim i till duhet t mbuloj t gjitha masat me rndsi materiale t kontrollit t brendshm, duke prfshir edhe sistemet e kontrollit financiar, operativ dhe prmbushs dhe sistemet e menaxhimit t riskut.

Shnime pr Parimin 6: sht mir q shoqrit tregtare t prgatisin nj regjistr t risqeve baz, i cili t shqyrtohet rregullisht nga kshilli. Ky regjistr mund t prmbaj kategorit e mposhtme t informacionit: o Nj prshkrim t risqeve kryesore, me t cilat prballet shoqria tregtare o Efekti, nse ndodh ngjarja baz e riskut o Probabiliteti i ngjarjes o Nj prmbledhje t kundrprgjigjes s planifikuar, nse ndodh ngjarja o Nj prmbledhje e masave pr zbutjen e riskut (veprime q mund t merren paraprakisht, pr ta ulur probabilitetin dhe/ose efektin e ngjarjes). T gjith punmarrsve u duhet vn n dispozicion nj manual i shoqris, n t cilin duhen shpjeguar procedurat e lidhura me risqe specifike, ndaj t cilave sht e zbuluar shoqria tregtare. Pr shembull, duhen hartuar politika t tilla, n lidhje me: o Masat kundr korrupsionit o Masat kundr pastrimit t parave
13

o o o o o o o -

Administrimin e mjeteve monetare Monitorimin e kushteve bankare Vijueshmrin e aktivitetit tregtar Sigurimin dhe besueshmrin e t dhnave Administrimin i mbajtjes s dokumenteve Respektimin e detyrimeve rregullatore dhe standardeve Prmbushjen e detyrimeve n lidhje me sigurin dhe shndetin

Procedurat q ka t ngjar t mbshtesin nj mjedis t efektshm t kontrollit t brendshm ka mundsi t prfshijn: o Limitet e autorizuara o Ndarjen e detyrave o Rakordimet kontabl dhe monitorimin e flukseve t mjeteve monetare o Kualifikimet dhe trajnimet e prshtatshme o Masat e kontrollit t brendshm buxhetor o Masat e kontrollit mbi fondet, shpenzimet dhe hyrjen n llogarit bankare o Sigurimin e mjediseve dhe kontrollin mbi aktivet Auditimi i brendshm sht nj garanci e pavarur dhe objektive e cila e ndihmon organizatn ti prmbush objektivat prmes ndjekjes s nj qasjeje sistematike dhe t disiplinuar pr vlersimin dhe prmirsimin e efektivitetit t menaxhimit t riskut, masave t kontrollit t brendshm dhe proceseve t drejtimit t brendshm. Gjat prcaktimit t funksionit t auditimit t brendshm n shoqrin tregtare, duhen marr n konsiderat shtjet e mposhtme: o Funksioni i auditimit t brendshm duhet t ket pavarsi t plot. o Edhe pse funksioni i auditimit t brendshm duhet t komunikoj me administratort gjat kryerjes s detyrave t veta, duhet t jet e qart q administratort t mos e ken n kontroll mbikqyrjeje kt funksion. o Funksioni i auditimit t brendshm duhet t raportoj drejtprdrejt prpara kshillit. o Funksioni i auditimit t brendshm duhet t jet n gjendje ta bj punn e vet pa ndrhyrje dhe duhet t jet n gjendje t ndrmarr detyra me nismn e vet. o Funksionit t auditimit t brendshm nuk duhet ti krkohet ti bj t ditura planet e veta t puns apo auditimet e planifikuara, as nuk duhet q plani apo buxheti ti miratohet nga administratort. o Funksioni i auditimit t brendshm duhet t ket nj buxhet t mjaftueshm dhe t pavarur, pr ti dhn mundsi ti kryej n mnyr t efektshme rolet e veta, n t mir t shoqris tregtare dhe t aksionarve t saj. o do auditues i brendshm duhet t ket terma t qarta reference, t cilat ti japin mundsi t kqyr t gjitha fushat n t cilat ushtron aktivitet shoqria tregtare dhe n t gjitha funksionet dhe proceset e shoqris tregtare. Kto terma t referencs duhet t prfshijn lejimin q audituesi i brendshm: t shqyrtoj politikat dhe praktikat kontabl, raportet dhe politikat e raportimit financiar; t konstatoj sa dhe si respektohen aktet ligjore dhe nnligjore dhe aktet normative dhe kodet e brendshme t shoqris tregtare; dhe t kontribuoj n shqyrtimin e kualifikimeve, pavarsis dhe aftsive t audituesve t jashtm. o .

14

Parimi 7: Duhet t ket dialog midis kshillit dhe aksionarve, mbshtetur n kuptimin e njjt t objektivave. Kshilli ka prgjegjsin solidare pr tu kujdesur pr zhvillimin e nj dialogu t knaqshm me t gjith aksionart.
Pikat kye: Kshilli duhet t qndroj n kontakt me mendimin e aksionarve, prmes fardo mnyre q sht m praktike dhe eficiente, duke prfshir edhe nprmjet mjeteve t teknologjis informatike dhe t komunikimit, sipas rastit. Kryetari ka prgjegjsin e veant pr efektivitetin e komunikimit ndrmjet aksionarve dhe kshillit dhe duhet t diskutoj pr drejtimin e brendshm dhe strategjin e shoqris tregtare me aksionart dhe, sipas rastit, edhe me grupet e tjera t interesit, kryesisht e punmarrsit. Kryetarit i jepet mundsia kryesore q t kujdeset q pikpamjet e aksionarve ti komunikohen kshillit n trsi. Mirpo, edhe antarve t tjer t kshillit duhet tu ofrohet mundsia t marrin pjes n mbledhjet me aksionart. Nj rol ky i kryetarit t kshillit, sht t caktoj rendin e dits t mbledhjeve t asambles s aksionarve. Marrdhnia me aksionart duhet par si nj proces n vazhdimsi dhe t mos kufizohet me nj mbledhje vjetore formale. T gjith antart e kshillit duhet t marrin pjes n mbledhjet e asambles s aksionarve.

Parimi 8: T gjith antart e kshillit duhet t ndjekin nj instruktim fillestar me tu antarsuar n kshill dhe duhet ti prditsojn dhe rifreskojn njohurit rregullisht.
Pikat kye: Rregullsia dhe formaliteti i instruktimit fillestar duhet t pasqyrojn madhsin dhe kompleksitetin e shoqris tregtare. Kryetari duhet t kujdeset q antart e kshillit ti prditsojn vazhdimisht zotsit e tyre dhe t njihen sa m shum me shoqrin tregtare pr t fituar njohurit q u duhen pr t prmbushur rolin n kshill. Kryetari duhet ti nxis antart e kshillit t prfshihen n formim profesional i cili ua rrit n mnyr specifike funksionin e tyre si antar t kshillit t administrimit t shoqris tregtare.

Parimi 9: Shoqria e kontrolluar nga nj familje duhet t ngrej mekanizma familjare t drejtimit t brendshm t cilat nxisin bashkrendimin dhe mirkuptimin reciprok midis antarve t familjes, si edhe ti organizoj marrdhniet ndrmjet drejtimit t aktiviteteve tregtare t familjes dhe drejtimit t shoqris.
Pikat kye: Zgjedhja e procesit t drejtimit t brendshm t firms familjare varet nga madhsia e firms, nga numri i antarve t familjes dhe nga shkalla e przierjes s antarve t familjes n punt e firms. Nj dokument themelues ose protokoll familjar duhet t parashtroj vizionin dhe objektivat q ka pr firmn familja. N t duhet t prcaktohen rolet e organeve t drejtimit t brendshm t biznesit t familjes dhe marrdhnia e tyre me kshillin. N t duhet t parashtrohen edhe politikat kryesore t familjes, pr shembull ato q lidhen me marrjen n pun t antarve t familjes, me kalimin e aksioneve dhe me pasuesin e Administratorit.

15

 Organet e drejtimit t familjes (si asambleja e familjes dhe kshilli i familjes) u japin antarve t familjes nj forum n t cilin mund t flasin pr punt dhe firmn e familjes dhe mund t asistojn n zhvillimin e nj qasjeje t bashkrenduar pr drejtimin e firms s familjes. Duhet br qart dallimi, sa i takon statusit n funksion t drejtimit t brendshm, ndrmjet institucioneve t drejtimit t brendshm t familjes dhe strukturave formale t drejtimit t brendshm t shoqris tregtare. Roli i kshillit, i asambles s aksionarve, i administratorve, etj., duhet t kuptohet plotsisht nga antart e familjes. Shnime pr Parimin 9: Statuti i familjes parashtron si duhet t funksionoj drejtimi i brendshm i biznesit t familjes. Mes shtjeve t tjera, n t sqarohet qasja e familjes n lidhje me: o Vlerat, misionin dhe vizionin e familjes. o Rolin e institucioneve t familjes, si asambleja e familjes dhe kshilli i familjes. o Rolin e kshillit dhe marrdhnien e tij me institucionet e familjes. o Politikat pr shtjet e rndsishme t familjes, si politikat e marrjes n pun t antarve t familjes, kufizimet pr kalimin e aksioneve dhe politika se kush do ta pasoj administratorin. o Emrimin e antarve t familjes n kshill.

16

PARIMET E DREJTIMIT T BRENDSHM T ZBATUESHME PR SHOQRIT E MDHA DHE/OSE M KOMPLEKSE JO T REGJISTRUARA N BURS
Parimi 10: Duhet t ket nj ndarje t qart t prgjegjsive n kryesin e shoqris ndrmjet drejtimit t kshillit dhe drejtimit t aktivitetit tregtar t shoqris. Asnj individ i vetm nuk duhet t ket kompetenca t papenguara vendimmarrjeje.
Pikat kye: N shoqrit e mdha me nj kshill, rolet e kryetarit t kshillit dhe t administratorit nuk duhet ti ushtroj i njjti person. Ndarja e prgjegjsive ndrmjet kryetarit t kshillit t administrimit dhe administratorit duhet t bhet qart, t parashikohet me shkrim dhe t aprovohet nga kshilli. Me kalimin e kohs, shoqria tregtare duhet t bj prpjekje maksimale pr t emruar nj kryetar t pavarur t kshillit. Por, si alternativa m e mundshme pr emrimin e kryetarit t kshillit, si mas e prkohshme, mund t jet administratori (pr shembull pronari themelues i shoqris tregtare ose kryefamiljari).

Parimi 11: Kshilli duhet t ket antar me grshetimin e mjaftueshm t aftsive dhe prvojs. Asnj person i vetm (apo asnj grupim i vogl individsh) nuk duhet t mbizotroj n vendimmarrjen e kshillit. U duhet kushtuar vmendja e duhur prparsive t larmis n kshill, duke prfshir edhe prbrjen gjinore.
Pikat kye: Ndrmarrjet m t mdha jo t regjistruara n burs dhe ndrmarrjet jo t regjistruara n burs t cilat po bhet gati pr tu tregtuar n nj treg t rregulluar duhet t ken n kshillat e tyre nj shumic prej antarsh jo administrator t pavarur. Duhet treguar kujdes t sigurohet q personat e emruar si jo administrator apo t pavarur, t ken koh t mjaftueshme pr tia kushtuar ksaj detyre. Kjo ka sidomos rndsi, n rastin e kryetarit. N letrn e emrimit, duhet t prfshihet periudha e pritur e angazhimit. Antart jo administrator apo antart e pavarur t kshillit, duhet t angazhohen se do t ken koh t mjaftueshme pr ti prmbushur ato q priten prej tyre. Angazhimet e tjera me rndsi, duhet ti bhen t ditura kshillit, prpara emrimit dhe kshilli duhet t informohet pr do ndryshim t mpasshm. Kryetari duhet t mundsoj kontributin e efektshm t antarve jo administrator dhe t pavarur t kshillit dhe t siguroj marrdhnie konstruktive mes t gjith antarve t kshillit. Antart jo administrator dhe t pavarur t kshillit duhet t ofrojn oponenc konstruktive dhe t ndihmojn n hartimin e propozimeve pr strategjin. Antart jo administrator dhe t pavarur t kshillit duhet t shqyrtojn ecurin e puns t administratorve sa i takon arritjes s synimeve dhe objektivave dhe t monitoroj raportimin pr ecurin e puns Antart jo administrator dhe antart e pavarur t kshillit, duhet t binden pr integritetin e informacionit financiar dhe t sigurohen se ekzistojn masat e kontrollit financiar dhe sistemet e menaxhimit t riskut, duke prfshir edhe antart administrator t kshillit. Ata duhet t luajn edhe nj rol drejtues n emrimin dhe, nse del nevoja, n largimin e administratorve dhe n planifikimin se kush do ti pasoj.

17

 Kryetari mund t vendos t zhvilloj mbledhje vetm me antart jo administrator, pa pranin e antarve administrator, duke prfshir edhe seancat mbi administrimin, n t cilat bhet nj vlersim i ecuris s puns s antarve administrator t kshillit. Antart jo administrator apo antart e pavarur t kshillit, mund t emrohen pr nj mandat t prcaktuar (pr shembull, me nj mandat fillestar jo m shum se tre vjet, me t drejt riemrimi dy her). Vendimi pr zgjatjen e mandatit duhet t vendos nj drejtpeshim ndrmjet nevojs pr prvoj t lidhur me shoqrin tregtare (fitimi i s cils mund t krkoj koh) dhe prfitimeve q sjell rifreskimi progresiv i kshillit. Duhet pranuar, gjithashtu se antarsia pr shum vjet n kshill, mund t ket ndikim edhe te perceptimet e jashtme lidhur me pavarsin e antarit jo administrator t kshillit. N momentin e shkputjes nga kshilli, antari jo administrator duhet ti jap kryetarit nj deklarat me shkrim, e cila duhet tu qarkullohet antarve t tjer t kshillit, nse kan shqetsime t ndjeshme pr drejtimin e shoqris tregtare.

Shnime pr Parimin 11: Ndr prparsit kryesore t prfshirjes s antarve t pavarur jo administrator n kshill jan: o Thithja e mendimeve t jashtme pr strategjin dhe kontrollin o Shtimi i zotsive dhe njohurive t reja, q mund t vihen n dispozicion t firms o Thithja e nj pikpamjeje objektive dhe t pavarur nga ajo e aksionarve o Marrja e vendimeve pr marrjen n pun dhe ngritjen n detyr t pavarura nga lidhjet familjare (n rastin e shoqrive tregtare n pronsi t nj familjeje) o Thithja e mendimit t pavarur, sa her q mund t ket konflikt interesash n kshill o Veprimi si nj element drejtpeshues ndrmjet aksionarve t ndryshm (pr shembull, ndrmjet antarve t nj familjeje) dhe, n disa raste, luajtja e rolit t nj gjykatsi objektiv t mosmarrveshjeve ndrmjet aksionarve t rndsishm apo administratorve o Prfitimi nga lidhjet tregtare t tyre Ndr faktort q mund t luajn rol n konstatimin e pavarsis t qensishme dhe t perceptuar t antarit jo administrator prfshihen: o Gjat viteve t fundit nuk ka qen punmarrs i shoqris tregtare o Nuk ka asnj marrdhnie tregtare me rndsi materiale, me shoqrin tregtare o Nuk merr pag (tjetr) nga shoqria tregtare gjat mandatit si antar i kshillit (prve honorarit si i till) o Nuk ka lidhje t afrta familjare me asnjrin prej kshilltarve, antar t kshillit apo punmarrsve kryesor t shoqris tregtare o Nuk sht antar i kshillit ose nuk ka lidhje t rndsishme me antart e tjer t kshillit prmes prfshirjes n shoqri tregtare apo organe t tjera o Nuk prfaqson nj aksionar t rndsishm o Nuk sht antar i kshillit pr nj periudh t gjat Antart e pavarur jo administrator t kshillit duhen emruar me nj letr emrimi, e cila duhet t prmbaj si m posht: o far prek kshilli nga antari i emruar; o Angazhimin n nivel kshilli, n t cilin pritet t shrbej antari dhe detyrat e tij; o Detyrimi i besnikris q e shoqron kt emrim; o Kohzgjatja e mandatit; o Kodi etik i puns t cilin pret shoqria tregtare ta respektojn antart e kshillit dhe punmarrsit; o Lista e veprimeve q nuk mund t bj nj antar i kshillit n shoqrin tregtare;
18

o o o

Prgjegjsit q shoqrojn nj post t till t mir-besuar, duke prfshir edhe faktin nse antari n fjal ka apo jo sigurim profesional; Shprblimi i puns.

Nj letr e till, ku jepen kushtet e emrimit t antarit t pavarur t kshillit, duhet tu bhet e ditur aksionarve n momentin e ratifikimit t emrimit apo riemrimit t tij n kshill.

Parimi 12: Kshilli duhet t ngrej komitetet e duhura t kshillit, pr t mundsuar nj prmbushje m t efektshme t detyrave.
Pikat kye: Struktura me komitete e shoqris tregtare, duhet t jet n prpjestim t drejt me nevojat e saj. Mirpo, shumica e ndrmarrjeve t mdha jo t regjistruara n burs, ka t ngjar t ken nevoj pr nj komitet emrimi, nj komitet t pagave, nj komitet t respektimit t detyrimeve dhe nj komitet auditimi. Mund t ngrihen edhe komitete t tjera, nse e krkojn rrethanat. Kshilli duhet t prcaktoj me shkrim, termat e referencs pr komitetet e ndryshme, ku t shpjegohet roli i tyre dhe tagri kshillimor q u delegon kshilli. Kshilli duhet ti shqyrtoj periodikisht kto terma reference. Komiteteve duhet tu jepen burimet e mjaftueshme pr kryerjen e detyrave. Antart e pavarur jo administrator t kshillit duhet t luajn nj rol t konsiderueshm n komitetet e kshillit dhe duhet t prbjn shumicn n komitetin e auditimit dhe n komitetin e pagave. Shnime pr Parimin 12: Roli i komitetit t emrimit sht t vlersoj drejtpeshimin e zotsive, njohurive dhe prvojs n kshill, si edhe tek administratort, t prgatis nj prshkrim t roleve dhe zotsive q krkohen pr emrimin n kshill dhe t propozoj nj plan pr ndrrimin e administratorve; t krkoj, vlersoj, przgjedh dhe rekomandoj kandidaturat e duhura pr antar t pavarur t kshillit, sipas orientimeve t prgjithshme t kshillit; dhe t vlersoj dhe rekomandoj emrimin e antarve administrator t kshillit. Roli i komitetit t pagave sht t propozoj shprblimin e t gjith administratorve, duke prfshir edhe t drejtat pr pension, dhe t prcaktoj dhe monitoroj nivelin dhe strukturn e pags pr drejtuesit e lart. Roli i komitetit t respektimit t krkesave ligjore sht t kujdeset q shoqria tregtare ti prmbush t gjitha normat dhe standardet prkatse t brendshme dhe t jashtme. Roli i komitetit te auditimit prfshin: o Monitorimin e integritetit t pasqyrave financiare t shoqris tregtare o Shqyrtimin e sistemeve t kontrollit t brendshm dhe t menaxhimit t riskut t shoqris tregtare o Monitorimin dhe shqyrtimin e efektivitetit t funksionit t auditimit t brendshm t shoqris tregtare o I bn rekomandime kshillit n lidhje me caktimin ose heqjen e audituesit t jashtm o Miratimin e shprblimit dhe kushteve t angazhimit t audituesit t jashtm o Shqyrtimin dhe monitorimin e pavarsis dhe efektivitetit t audituesit t jashtm
19

Hartimin dhe zbatimin e politiks pr angazhimin e audituesit t jashtm pr ofrimin e shrbimeve jo audituese o Shqyrtimin e situats s riskut dhe monitorimin e proceseve t menaxhimit t riskut Kryetari i komitetit t auditimit duhet t jet nj antar i pavarur i kshillit me njohuri financiare prej eksperti.

Parimi 13: Kshilli duhet t kryej nj vlersim periodik t performancs s vet dhe t performancs s do antari t tij.
Pikat kye: Rregullsia dhe formaliteti i teknikave t vlersimit t prdorura nga kshilli duhet t pasqyrojn madhsin dhe kompleksitetin e shoqris tregtare. Kryetari duhet ta prdor procesin e vlersimit pr t marr t dhna mbi efektivitetin e drejtimit q i bn kshillit. Vlersimi n grup, duhet t shikoj se si funksionon kshilli si nj organ kolektiv vendimmarrs. Vlersimi individual duhet t synoj t tregoj nse secili antar i kshillit vazhdon apo jo t kontribuoj me efektivitet dhe t dshmoj angazhimin pr rolin q kryen (duke prfshir edhe angazhimin kohor). Kryetari duhet t veproj lidhur me rezultatet e vlersimit prmes evidentimit t pikave t forta dhe trajtimit t pikave t dobta t kshillit dhe, sipas rastit, duke propozuar emrimin e antarve t rinj n kshill apo duke krkuar dorheqjen e antarve t kshillit. Vmendje e veant i duhet treguar edhe vlersimit t bashkpunimit t kshillit si i tr, me ekipin administrues t shoqris tregtare. Shnime pr Parimin 13: Disa prej pyetjeve kye, t cilave duhet tu jap prgjigje vlersimi i puns, jan: o A sht e duhur shprndarja e pushtetit brenda kshillit? o A ka oponenc t mjaftueshme ndaj administratorve gjat mbledhjeve t kshillit? o A e ka kshilli, drejtpeshimin e duhur ndrmjet njohurive prej eksperti dhe pavarsis? o A i kryen si duhet detyrat kshilli? A e vendosin orientimin e prgjithshm (udhheqje dhe kshillim pr strategjin) antart e kshillit dhe a e monitorojn shoqrin tregtare (kontroll dhe menaxhim risku) dhe drejtuesit e saj? o A i kushtojn koh dhe pun t mjaftueshme antart e kshillit shoqris tregtare dhe rolit q kan n kshill? o A kan mundsi t mjaftueshme shikimi t informacionit dhe prdorimit t kshillimit antart e kshillit? o A angazhohet mjaftueshm kshilli, me aksionart dhe grupet kye t interesit? o A ka faktor vetjak t cilt mund ti pengojn antart e veant t kshillit nga prmbushja e detyrave, n mnyr t pavarur dhe objektive?

Parimi 14: Kshilli duhet t paraqes nj analiz vlersuese t ekuilibruar dhe t kuptueshme, t gjendjes dhe t ardhmes s shoqris tregtare, pr grupet e interesit, dhe t krijoj nj program t prshtatshm pr angazhimin e grupeve t interesit.
Pikat kye:

20

 Kshilli duhet t publikoj nj raport vjetor i cili tu prshtatet nevojave t aksionarve dhe grupeve t tjera t interesit, duke prfshir edhe punmarrsit, kreditort dhe publikun e gjer.

Shnime pr Parimin 14: Raportet vjetore mund t prfshijn informacion pr kto shtje t aktivitetit: o T dhna financiare o Nj shpjegim t modelit tregtar t shoqris tregtare, dhe t vizionit dhe vlerave t saj o Nj prmbledhje t strategjis tregtare t shoqris tregtare dhe t risqeve t mundshme q e shoqrojn kt strategji o Nj shqyrtim t aktiviteteve dhe ecuris s shoqris tregtare dhe nj vlersim t s ardhmes s mjedisit t biznesit o Nj deklarat t parimeve t drejtimit t brendshm t shoqris tregtare dhe shkalln me t ciln e ka respektuar kodin specifik t drejtimit t brendshm, duke dhn edhe informacione t tjera shtes pr drejtimin e brendshm, si pr shembull: Nj shpjegim se si funksionon kshilli, duke prfshir edhe nj deklarat t nivelit t lart se cilat lloje t vendimeve merren nga kshilli dhe cilat vendime i jan deklaruar ekipit administrues t shoqris tregtare; numrin e mbledhjeve dhe pjesmarrsve t kshillit. Detaje t tilla si emri, datlindja, arsimi dhe formimi profesional, puna kryesore, prvoja thelbsore n pun, data e zgjedhjes n kshillin e administrimit, nse mban apo jo aksione t shoqris tregtare, t drejtat e mbshtetura n sistemin kompensimit t shoqris tregtare pr t gjith antart e kshillit, duke prfshir edhe kryetarin, administratorin dhe antart e komiteteve t kshillit (nse ka), t antarve jo administrator t kshillit t cilt kshilli i ka caktuar si t pavarur, duke dhn arsyet pr vlersimit sipas nevojs; Emrat e t gjith antarve t kshillit, duke prfshir kryetarin, administratorin e shoqris tregtare dhe kryetart e antart e komiteteve t kshillit (nse ka) Emrat e antarve jo administrator t kshillit t cilat kshilli i ka caktuar si t pavarur, me arsyet pr vlersimin sipas nevojs; Detaje pr mnyrn e kryerjes s vlersimit t puns t kshillit, komiteteve dhe antarve t tij. o Nj prmbledhje t aktiviteteve dhe projekteve, me interes t veant pr grupet e interesit. Publikimi i treguesve kryesor financiar n hapsirn n internet t shoqris tregtare, mund ta rris besimin e aksionarve dhe t publikut te shoqria tregtare.

21