YILDIZ TEKN K N VERS TES FEN B L MLER ENST TS

HALAT TENDONLU ANKRAJLARDA GER LME DAILIMININ BEL RLENMES VE KAZI DER NL NE BALI OLARAK DUVAR HAREKET N N NCELENMES

naat Mhendisi Gzde lknur DALDAL

FBE naat Mhendislii Anabilim Dal Geoteknik Programnda Hazrlanan

YKSEK L SANS TEZ

Tez Danman : Prof. Dr. Snmez YILDIRIM

STANBUL, 2005

 NDEK LER Sayfa S MGE L STES ....................................................................................................................... iv EK L L STES ......................................................................................................................... v ZELGE L STES ................................................................................................................... vi NSZ.....................................................................................................................................vii ZET .......................................................................................................................................viii ABSTRACT .............................................................................................................................. ix

1. 1.1 1.1.1 1.1.2 1.2 1.3 1.3.1 1.3.2 1.3.3 2 2.1 2.1.1 2.2 2.2.1 2.2.2 2.3 2.3.1 2.3.2 2.3.2.1 2.3.2.2 2.3.2.3 2.3.3 2.3.4 2.4 2.4.1 2.5 2.5.1 2.5.1.1 2.5.2 2.5.2.1 2.5.2.2 2.6 2.6.1 2.6.1.1

G R ....................................................................................................................... 1 Ankrajlarn Snflandrlmas................................................................................... 1 Kullanm Srelerine Gre Ankrajlarn Snflandrlmas ........................................ 1 malat Teknikleri Gz nne Alnarak Ankrajlarn Snflandrlmas.................... 2 Ankrajlarn Ksmlar............................................................................................... 4 Ankraj Yntemleri Ve Tama Kapasiteleri ............................................................ 5 Mekanik Yolla Ankraj ............................................................................................. 5 imento le Ankraj .................................................................................................. 5 Genilemeli Kk Taban.......................................................................................... 7 ZEM N ANKRAJLARININ TASARIMI............................................................... 8 ok Sra Ankrajl ksa Sistemlerinin Tasarm........................................................ 9 Yk Kabulleri ........................................................................................................ 10 ok Sra Ankrajl Dayanma Sisteminin Hesap Yntemleri .................................. 11 Rijit Kiri ve Sabit Mesnet Varsaym................................................................... 11 Elastik Mesnetli Srekli Kiri Varsaym.............................................................. 11 Ankrajlarn Tasarm.............................................................................................. 11 Ankraj Hesap Kuvvetinin Belirlenmesi................................................................. 11 Zemin Ankrajlarnn Tama Kapasiteleri ............................................................. 12 Granler Zeminlerde Ankraj Tama Gc ........................................................... 14 Kohezyonlu Zeminlerde Ankraj Tama Gc...................................................... 17 Kayalarda Ankraj Tama Gc .......................................................................... 19 Ankraj Kk Boyu Ve Kkler Aras Etkileim....................................................... 20 Ankrajlarda Gvenlik ............................................................................................ 21 Ankrajlarn ngerilmesi ........................................................................................ 22 ngerme Teknikleri............................................................................................... 23 Ankrajlarn Zaman inde Davran ..................................................................... 24 ngermenin Zamanla Azalmas ............................................................................ 24 eliin Zamanla Gevemesi.................................................................................. 24 Zemin Ve Kayalarda Snme.................................................................................. 25 Sert Kayalarda Snme ........................................................................................... 25 Yumuak Kaya Ve Zeminlerde Snme ................................................................. 25 Ankrajlarda Yk Transferi .................................................................................... 26 Aderans.................................................................................................................. 26 Aderans Etkileyen Etkenler.................................................................................. 27
ii

2.6.2 2.6.3 3. 3.1 3.2 3.2.1 3.2.2 3.2.3 3.2.4 3.3 3.3.1 3.3.1.1 3.3.1.2 3.3.1.3 3.3.1.4 3.3.2 3.3.3 4.

Tendondan Enjeksiyona Yk Transfer Mekanizmas ........................................... 28 Enjeksiyon ve Delik eperi Arasndaki Adezyon Mekanizmas .......................... 33 ANKRAJLARIN VE ANKRAJLI YAPILARIN ZLENMES ............................ 34 Zemin zelliklerini Belirlemeye Ynelik Yaplan almalar............................. 35 Ankraj Deneyi ..................................................................................................... 37 Ankraj Tasarm..................................................................................................... 37 Ankrajn Donatlmas ............................................................................................ 38 Performans Deneyi ................................................................................................ 42 Ankraj Boyunca llm Yk Dalm Ve Kayma Gerilmeleri........................ 45 Dayanmada Deplasman lmleri........................................................................ 49 Dayanma Deplasman Tahminleri .......................................................................... 49 Bir Sra lave Ankrajl 90 lik ivili Duvarn Modellenmesi .............................. 51 lave Ankrajsz 90 lik ivili Duvarn Modellenmesi ......................................... 60 lave Ankrajsz 85 lik ivili Duvarn Modellenmesi ......................................... 69 lave Ankrajsz 80 lik ivili Duvarn Modellenmesi ......................................... 78 Deplasman lmleri ............................................................................................ 87 Deplasman Tahminlerinin Saha lmleriyle Karlatrlmas ........................... 88 SONULAR.......................................................................................................... 89

KAYNAKLAR......................................................................................................................... 91 EKLER ..................................................................................................................................... 92 EK 1 EK 2 EK 3 EK 4 EK 5 EK 6 EK 7 Laboratuar deneyi sonular ................................................................................. 93 Yk hcresi kalibrasyon deneyi sonular ........................................................... 97 Yk hcresi okumalar dntrme izelgesi ...................................................... 98 Strain gage laboratuar germe deneyi sonular .................................................... 99 Sondaj loglar ..................................................................................................... 101 nklinometrik lm sonularnn deerlendirilmesi ......................................... 109 Dayanma yaps plan, kesit ve grn........................................................... 117

ZGEM ............................................................................................................................ 119

iii

S MGE L A ankraj c cu D d ds u EA EF EI Fankraj fpu Ic k kw L L0 Nc- Nq P Qu Ri Sa v Tu m

x 0

STES Kayma gerilmesinin tendondaki eksenel gerilmeyle arasndaki sabit iliki Ankraj eimleri Kohezyon Drenazsz kayma dayanm Ankraj kk ap Tendon ap Delinen aft ap Enjeksiyon-kaya kesiti dayanm D tipi ankraj kklerinde yaplan geniletmelerin aral Ankraj kk rijitlii Uzama rijitlii Eilme rijitlii Ankraj kuvvet Tendonun karakteristik ekme dayanm sel srtnme as Zeminin birim hacim arl Greceli konsistans Ankraj rijitlik indeksi Permeabilite katsays Ankraj Ankraj kkndeki enjeksiyon boyu Ankraj halatnda llen birim uzama deerinin milyonda biri Tama gc etkenleri Kk tama gc D Tipi Ankrajlarda tama gc Kesme kuvvetleri Ankraj yatay aralklar Dey jeolojik efektif gerilme Kayma gerilmesi B Tipi Ankrajlarda kk tama kapasitesi evre srtnmesi deeri Ankraj kknn balangcndan x mesafesindeki kayma gerilmesi Ankraj kknn st ucundaki kayma gerilmesi

iv

EK L L STES ekil 1.1 ekil 1.2 ekil 1.3 ekil 1.4 ekil 2.1 ekil 2.2 ekil 2.3 Temel Ankraj Tipleri................................................................................................. 3 Tipik Geici Ankraj................................................................................................... 4 Ankraj Kafas ............................................................................................................ 5 Zemin Ankraj ........................................................................................................... 6 Tasma Gc Etkeni ile Efektif Kayma Dayanm As Arasndaki iliki............. 15 Kumlu akllar ve akll Kumlarda Maksimum Ankraj Gc ............................. 16 Gvenli Ankraj Tama Gc, SPT ve Dinamik Penetrasyon Deneyi Arasndaki iliki ......................................................................................................................... 16 ekil 2.4 D Tipi Ankraj .......................................................................................................... 18 ekil 2.5 Tendon / enjeksiyon ara yzeyinin idealize edilmi davran................................ 29 ekil 2.6 Deforme olmu ubuk ve enjeksiyon arasndaki etkileim ..................................... 30 ekil 2.7 elik tendonu saran enjeksiyonun atlamas........................................................... 30 ekil 2.8 Ykleme srasnda tendon uzunluu boyunca kayma gerilmesi varyasyonlar ...... 32 ekil 2.9 A nn deiik deerleri iin tendon boyunca yk dalm .................................... 32 ekil 3.1 lm yaplacak cephenin grn ...................................................................... 34 ekil 3.2 ksa kesiti................................................................................................................. 36 ekil 3.3 3 eksenli basn deneyi dzenei ............................................................................ 36 ekil 3.4 CU deneyi sonucunda izilen Mohr gerilme dairesi ............................................... 36 ekil 3.5 VW yk hcresi ile ankraj yknn uzun sre izlenmesi ....................................... 38 ekil 3.6 VW yk hcresi ve kurulum emas........................................................................ 39 ekil 3.7 Ankraj halatna gerilme lerlerin montaj ............................................................. 40 ekil 3.8 Ankraj performans deneyi dzenei ....................................................................... 42 ekil 3.9 Performans deneyi yk-deplasman grafii.............................................................. 44 ekil 3.10 Performans deneyi maksimum yklere karlk gelen uzama deerleri................ 45 ekil 3.11 Performans deneyi srasnda maksimum ykler srasndan ankrajda gzlenen yk dalm.................................................................................................................... 48 ekil 3.12 Performans deneyi srasnda maksimum ykler srasndan ankrajda oluan kayma gerilmesi dalm.................................................................................................... 48 ekil 3.12 nklinometre borusu ve dayanmann mevcut durumu............................................ 87

 ZELGE L STES izelge 1.1 Zemin tiplerine gre spesifik ekme dayanmlar ................................................... 7 izelge 2.1 Kk tama gcne etki eden etkenler................................................................... 13 izelge 2.2 Baz kayalar iin tipik kk syrlma deerleri ..................................................... 19 izelge 2.3 1m uzunluk iin kkte son tama gc ................................................................ 20 izelge 2.4 imento Enjeksiyonlu Kaya Ankrajlan iin Kk Boylar..................................... 21 izelge 2.5 Servis mrnn Ve Risk Potansiyelinin Bir Fonksiyonu Olarak nerilen Gvenlik Etkenleri................................................................................................. 22 izelge 2.6 Ankraj ubuunda gvenlik katsaylar................................................................. 23 izelge 3.1 Serbest basn deneyi sonular.............................................................................. 35 izelge 3.2 CU deneyi sonular .............................................................................................. 35 izelge 3.3 Strain gage yerleimleri......................................................................................... 41 izelge 3.4 Performans deneyi lmleri................................................................................. 43 izelge 3.5 Alnan strain gage okumalar ................................................................................ 46 izelge 3.6 Performans deneyi srasnda halatlarda oluan gerilme ve yk deerleri ............. 47 izelge 3.7 Modellemede kullanlan malzeme zellikleri ....................................................... 49 izelge 3.8 Yaplan modelleme sonularnn karlatrlmas ................................................ 50 izelge 3.9 llen ve beklenen yer deitirmelerin karlatrlmas .................................... 88

vi

NSZ
Bu alma, enjeksiyonlanm zemin ankrajlarnn yk altndaki davranlarnn zamanla deiiminin incelenmesi ve ankraj boyunca yk dalmnn tespit edilmesi amacyla yaplmtr. Bu almann hazrlanmas srasnda yardmlarn ve desteklerini esirgemeyen tez danmanm sayn Prof.Dr. Snmez YILDIRIM a, gerekli mali destei ve kaynaklar salayan TEMELTA A ye, antiyelerinde alma yapmamza izin veren GEOTEKN K A ye, yardmlarndan dolay GEOTEST A ye ve deerli asistanlarmza teekkr ederim.

vii

ZET
Bu alma kapsamnda deplasman olduu belirlenen zemin ivili bir dayanma yapsnda hareketi durdurmak amacyla yaplan ek ankrajlardan biri donatlarak, ankraj zerindeki yk dalm ve kaz derinlii arttka deplasmanda meydana gelen deiiklikler incelenmitir. Dayanma yapsnda oluacak deplasman tahmini iin bilgisayarda modelleme yaplm ve elde edilen sonular sahada alnan lmlerle karlatrlmtr. lm iin titreimli tel tipi 12 adet gerinim ler ve 1 adet yk hcresi kullanlmtr. Ayrca sz konusu ek ankrajlarn civarnda hareketi gzlemek iin yerletirilmi bir inklinometre borusu da bulunmaktadr. Donatlan ankraj zerinde performans deneyi yaplmtr. Gerinim lerlerden okunan birim deformasyon deerleri ankraj halatnn elastisite modl ile arplarak gerilmeye geilmitir. Ankraj kafasna yerletirilen yk hcresiden alnan okumalardan ise ankrajda zamana bal oluan yk kayplar incelenmitir. Sonuta, yaplan ilave ankrajn yer deitirmeleri engellemede etkili olmayaca, bunun yerine duvarn eimli olarak tasarlanmasnn daha yararl olaca yargsna varlmtr. Anahtar kelimeler: geoteknik ankraj, ankrajlarda gerilme dalm, ankraj davran, yer deitirme

viii

ABSTRACT
This thesis is about determining the strain distribution of anchors and anchor behavior with increasing excavation depth. An anchor in the retaining system designed with soil nails and shotcrete, was instrumented with 12 strain gages and a load cell in the head. The results of strain measuring are used to determine the distribution of forces and bond stresses along the fixed anchor length. Also inclinometer measurements were taken and compared with displacement values which were obtained from Plaxis. A performance test was done on the instrumented anchor; load distribution was determined by the verificated data which was transformed to stress and force.

Keywords: geotechnical anchor, anchor load distribution, ultimate capacity, bond stress, displacement,

ix

1. G R Ankrajlar derin kazlarn gvenle almas ve inaat srasnda gvenli olarak durmas iin yksek ev duvarlarnn desteklenmesinde, dey yer deitirmelerin nlenmesinde, yaplarn dnmeye kars gvenceye alnmasnda, yaplarn kaymaya kar gvenliinin arttrlmasnda, yeralt yaplarnn durayllnn arttrlmasnda, zeminin n konsolidasyonunun salanmasnda ve yaplarn sismik durayllnn arttrlmasnda yaygn olarak kullanlan destek elemanlardr. Ankraj, zerine uygulanan gerilme kuvvetini elverili zemine ileten yapsal bir paradr. Ankraj pasif veya ngermeli olabilir. Pasif ankraj, kendi bana hi bir yk tamaz. Fakat zemin ilgili ankraj parasna doru oynadka, yk ankraja iletilir. Herhangi bir pasif ankrajn, maksimum yk tama gcne ulaabilmesi iin byk hareketlere gereksinme olabilir. Bu byk hareketleri daha kabul edilebilir dzeye indirgemek iin zemin ankrajlar, genellikle yapya veya zemin yzeyi levhasna veya bileenlerine doru ekilerek nceden gerilir. ngermeli ankrajn, sabit ankrajdan daha dayankl olduu gzlenmitir. Ankrajlar: a) Dey yer deitirmelerin nlenmesinde, b) Dnmeye kar yaplarn gvenceye alnmasnda, c) Yaplarn kritik yzeyler boyunca kaymaya kar gvenliinin salanmasnda, d) Yeralt yaplarnn durayllklarnn arttrlmasnda, e) Zeminin n konsolidasyonunun salanmasnda, f) Yaplarn sismik durayllklarnn arttrlmasnda, g) Deney sahas dar olan yerlerde kazk ykleme deneylerinde ngerme salayan eleman olarak, h) Barajlarn ykseltilmesinde, i) Dalgakran ve iskelelerde, gemilerin iskele babalarna verdikleri ykn datlmasnda kullanlr. 1.1 Ankrajlarn Snflandrlmas 1.1.1 Kullanm srelerine gre ankrajlarn snflandrlmas a) Geici ankrajlar: Bu ankrajlar genellikle bir yapnn inaat srasnda kaz

yzeylerinin desteklenmesi iin tasarlanm, ksa sreli olarak kaz yzeyine gelen zemin itkilerine kar koyan ve bylece gvenli inaat olana salayan ankrajlardr. Genellikle kullanm sreleri 2 yldr. Servis mrlerine gre 2ye ayrlrlar. 1 Nolu geici ankrajlar: Servis sreleri 6 aydan daha az ve gmesi ok ciddi sorunlar yaratmayan, toplumun gvenliini etkilemeyen (rn. ksa sreli kazk ykleme deneylerinde reaksiyon sistemi olarak kullanlan) ankrajlardr 2 Nolu geici ankrajlar: Servis sreleri 2 yl civarnda olan, gmesi sonucu olduka ciddi sorunlar ortaya kabilen (rn. dayanma duvarlarnn desteklenmesinde kullanlan) ankrajlardr. b) Kalc ankrajlar: Srekli yaplarn ve kaz destekleme sistemlerinin servis mr boyunca gvenliinin ve durayllnn salanmas amacyla yaplrlar. 3 Nolu srekli ankrajlar: Korozyon riskinin yksek olduu ve/veya gme durumunda ok ciddi sorunlar yaratan (rn. asma kprlerin ana gergilerinde kullanlan ya da su etkisi ile kaldrlan yaplarn durayllnn salanmas amal arlk yapsnn elemanlar olarak kullanlan) ankrajlardr 1.1.2 retim teknikleri gz nne alnarak ankrajlarn snflandrlmas: Verilen belirli bir zemin durumu altnda bir ankrajn tama gc, geometrisi tarafndan etkilenir. Bir ankrajn tasarmnda, ankrajn kk ksmndan evresindeki zemine ilettii gerilmeler, ankraja uygulanan retim teknii, enjeksiyon ve delme yntemlerinden etkilenmektedir. Bu kriterler gz nnde bulundurularak ankrajlar 4 ana grup altnda toplanabilir. (ekil 1.1) A Tipi Ankrajlar: Genellikle kayalarda ya da kat ve sert kohezyonlu zeminlerde kullanlr. Dayanm, deliin durayllna bal olup, dorusal ya da dorusal olmayan dz aftl ankrajlardr. Tama gc, zemin-enjeksiyon ara yzeyi zerinde oluan kayma gerilmelerine baldr, (Hanna, 1983).

ekil 1.1 Temel Ankraj Tipleri

B Tipi Ankrajlar: Ankraj kk apnn zemin iinde minimum basn yaratarak geniletilmesi sonras imento harcnn, <1000 kN/m2 deerlerindeki basn altnda boluklara ve atlaklara girmesi salanarak oluturulan ankraj tipidir. Genellikle iyi derecelenmi kohezyonsuz zeminlerde kullanld gibi, yumuak atlakl kayalarda ve kaba alvyonlarda da kullanlr. Kk evresindeki kohezyonlu veya kohezyonsuz zeminlerde imento szdrmazlndan yararlanarak, basn altnda iyice sktrlmas ile geni bir ankraj kk oluturulur. Enjeksiyon basncnn her zaman toplam jeolojik ykten dk olmasna zen gsterilmesi gerekmektedir. Ankraj kk blgesinde, kayma dayanmndan dolay diren oluur. C Tipi Ankrajlar: 2000 kN/mden daha yksek bir basn altnda imento harcnn zemin boluklarna szdrlmasyla ankraj kk geniletilir. Birinci enjeksiyonun sertlemesinden sonra, ounlukla basn, ikincil enjeksiyon srasnda uygulanr. kinci enjeksiyon genellikle "manchette system" ad verilen zel bir tp sistemi ile ya da ankraj kk iinde alabilen minyatr enjeksiyon tpleri kullanlarak yaplr. Kohezyonsuz zeminlerde kullanld gibi, kohezyonlu zeminlerde de baarl bir ekilde kullanlr. Uniform bir kayma dayanmnn ankraj kk boyunca varolduu ilkesine gre tama gc hesaplanr. D Tipi Ankrajlar: Mekanik aygtlarla ya da patlayclarla oluturulmu bir dizi

kkten oluan ankrajn enjeksiyonunda "Tremie" yntemi uygulanr. Kat ve sert kohezyonlu zeminlerde kullanlan bu ankrajlarda, kayma dayanm ve u dayanm syrlmaya kar direnci oluturur. Duvar desteklemesinde baz ekillerinde D tipi ankrajlarn kullanlmas ok yaygn bir uygulama olmamakla birlikte kohezyonsuz zeminlerde de kullanlabilmektedirler, (Clayton, Milititsky, Woods, 1993) . 1.2 Ankrajlarn Ksmlar Zemin ankrajlar uygulanan ekme yklerini tayc zemine aktararak zeminden duvara gelen itkiyi karlarlar. Bu tip ankrajlarn ana elemanlar, ankraj kafas, serbest ankraj uzunluu ve kk blgesidir.

ekil 1.2 Tipik Geici Ankraj

1)Ankraj kafas: Bu blge ngerme kuvvetinin duvar yzeyine yaylmasn salar. ngermenin uyguland ve servis ykne gerilen ankrajn kilitlenmesinin yapld blgedir. Asl olarak germe kafas, kamalar (sktrclar), ankraj ve ankraj plakasndan meydana gelir. Kontrol iin ak olmas gereken ankrajlarda bir de koruyucu kapak yaplmas nerilir. ekil 1.3' te tendonu halat olan bir ankrajn kafa ayrnts grlmektedir. 2)Serbest Ankraj Boyu: Ankraj kknn balangc ile ankraj kafas arasndaki uzaklktr. Germe ilemi srasnda ngerme eliinin engelsiz olarak uzayabilecei uzunlua kar gelmektedir (ekil 1.2). Serbest blgenin yaps ankrajdan beklenen hizmete baldr. Bunlar:

(a) Ankrajn mr (Geici ya da kalc ankraj olmas), (b) Korozyon ve mekanik rselenmeye kars ne dzeyde koruma gerektii, (c) Ankrajn aamal olarak gerilmesi zorunluluu, (d) ekme kuvvetini her an lme olasl, (e) Germe elemanlarnn boaltlmas ve sonradan tekrar gerilmesi zorunluluu, (f) Zeminin olas enine yer deitirmelerinin karlanmas olasldr.

ekil 1.3 Ankraj Kafas (BS 8081)

3)Ankraj kk: ngerme kuvvetini zemine aktaran ksmdr (ekil 1.2). imento harcnn yksek basn altnda ankraj deliine itilerek doldurulmas ile kk blgesi oluturulur. eliin ankraj gvdesi iine yerletirilme ekli zeminin zelliklerine baldr. Halatlar ya dorusaldr ya da yer yer sklp yer yer serbest braklarak bir dizi boum meydana getirecek ekilde birbirine balanmtr. 1.3 Ankraj Yntemleri ve Tama Gleri Ankrajlarn zemin ierisinde oluturulma yntemleri balca gruba ayrlr, aada aklanan bu yntemlerin seiminde zeminin mekanik zellikleri, gerilme kuvvetinin bykl, yapmc firmann olanaklar gz nne alnmaldr. 1.3.1 Mekanik Yolla Ankraj Bu yntem salam kayadaki geici ksa ankrajlarn tekilinde nemli zellii yerletirme ilemi tamamlanr kullanlr. Bu yntemin en ubua ngerme

tamamlanmaz

uygulanabilmesidir. Ankrajn syrlmasna kars diren yalnz srtnmeden deil ayn

zamanda yklenmi tabandaki kayann kayma dayanmndan oluur. Ankraj deliine sokulan ubuun ucu mekanik yntemlerle sktrlarak zeminle temas salanr. 1.3.2 imento le Ankraj imentonun hem ankraj ubuuna hem de zemine yapabilmesi nedeniyle en ok kullanlan yntemdir, imentolanm ankraj uzunluu ok olduundan zemindeki yk olduka azdr. Bu yntem her tr zeminde uygulanabilmekle beraber baars imento ve zeminin ara yzeyindeki adezyona baldr, ngerme ilemi imento belirli bir dayanm kazandktan sonra uygulanabilir. Enjeksiyonlu zemin ankraj yapmak iin bilinen eitli yntemler vardr. Uygulamadaki balca admlar unlardr : Zeminde saptanm uzunlukta ve eimde bir delik almas, Kuyuyu imento enjeksiyonuyla ykayarak delgi srasnda oluan amuru kuyuda uzaklatrlmas, Enjeksiyonunun sertlemesinden sonra aralkl olarak ankrajn enjeksiyonlanmas, Genellikle ankraj kk blgesinin tekrar enjeksiyonlanmas, Ankraja n germe yaplmas ve ankrajn sabitlenmesi.

ekil 1.4 Zemin Ankraj

Ankraj kuvvetleri, ankraj kkne germe uygulanmasndan sonra, kk evresinde bask uygulayan ve ankraj kkn kalc ve efektif olarak zemine sabitleyen enjeksiyonun, artan basn nedeniyle segmentlerine ayrlmaya balamasyla geliir, (Mesci, 1995). Spesifik ekme dayanm dendiinde, 1m uzunluundaki ankrajn dayanm anlalr.

tult = ult .2.rk..1 Ak tult : ankrajn son kesme dayanm

(1.1)

Ak = 2.rk..1 : ankraj kknn yzey alan Spesifik ekme dayanmn, ankrajn yapm yntemi ve eitli etkenler etkilemektedir. ounlukla ankrajn enjeksiyonlanma koullarna, evreleyen zeminin basn ve kayma dayanm parametrelerine bal olup, ankrajn geometrik pozisyonu daha az etkilidir. izelge 1.1 de deiik zemin trlerine gre, ankrajlarn spesifik ekme dayanmlar gsterilmitir.
izelge 1.1 Zemin trlerine gre spesifik ekme dayanmlar

Zemin Tipi akl Kum nce kum Silt Kil

Spesifik ekme Dayanm (kN/m) 140-500 100-300 60-200 50-150 25-150

Kayma gerilmesini aktive eden deplasman miktar (mm) 1-5 1-5 3-8 3-14 3-25

Spesifik ekme dayanmn aktif hale gelmesi iin, ekmeye alan ankraj kk ile zemin arasnda greceli eksenel deplasman olumas gereklidir. Kayma gerilmesinin aktif hale gelmesi iin olumas gereken deplasman miktarlar izelge1.1 de verilmitir, (Mesci, 1995). 1.3.3 Genilemeli Kk imento ile ankraja benzer olan bu yntemde tasarm ekme kuvvetini tamak zere oluturulacak ankraj kk uygulanan yksek basnl imento enjeksiyonu ile elde edilir, ngerme imentonun mukavemet kazanmasndan sonra uygulanabilir.

2. ANKRAJLARIN TASARIMI Dayanma yaplar, derin kaz gerektiren inaatlarda alacak ukurlarn kaz yzeylerinin desteklenmesi iin ina edilirler. ehir iinde alldnda veya ak arazide su seviyesinin altna inmek gerektiinde, kaz yzeyleri dayanma perdeleri ile desteklenmektedir. Dayanma yaplarnn projelendirilmesi ayrntl bir geoteknik aratrma, ekonomik, uygun ve gvenli bir destekleme sisteminin seilmesini ve iyi bir sre organizasyonunu gerektirir. Ankraj projelerini hazrlama ve uygulama aamalarnda, temel zemini zelliklerinin ve davrannn ayrntl olarak saptanmas gereklidir. Projelendirme, zemin zellikleri bilinerek ve doru zemin parametreleri kullanlarak yaplmaldr. Projelendirilen ankrajlar zerinde deney yaplr. Denenen ankrajlarda, ankraja gelen kuvvet srekli olarak llerek, ankrajlarn arazide deneysel olarak saptanan tama gleri hesaplanan deerler ile karlatrlarak, asl projedeki ankraj adedi ve ankraj kuvvetleri tayin edilir. "BS 8081 - British Standart Code of Practice for Ground Anchorages (1989)" 'e gre zemin ankrajlarnn tasarmnda aadakiler gz nne alnr: Toptan gme analizi Gmme derinlii Grup etkisi Ankraj kknn boyutlar Temel Mhendislii problemlerinde ankrajlarn kullanmn artmasyla zemin ile ankraj arasndaki etkileimin aratrlmas nem kazanmtr. Kaya ve zemin ankrajlarnn saysal olarak modellenmesi ile ankraj ve jeolojik ortam arasndaki davrann belirlenmesi olanakldr. Ankrajlar iin eitli tama gc bantlar gelitirilmitir. Bu bantlarn bir ksm arazi ve laboratuar deneylerinden elde edilen ampirik formller, bir ksm ise analitik bantlardr. Ankrajlarn zemin iindeki davrannn analizi ise karmak bir zemin yap etkileimi problemidir. Zemin yap etkileimi zerinde yaplan fiziksel ve saysal model almalarnda, ankraj zemin ilikisinde zeminin non-lineer davran gsterdii ve bu davrann zeminin eitli zelliklerinden (balang gerilme durumu, hacim deiimi, gerilme izi vb. ) etkilendii anlalmtr. Ankraj tasarm, ankrajl sistemin btn olarak durayllk analizinin yaplmasyla balar. Zemin tanmlamas, desteklenen yapnn gerilme durumunun analizi ve durayllk analizi,

ankraj asna ve ankrajn serbest deplasman boyuna baldr. Ankraj tasarmnda nerilen yol aadaki admlardan olumaktadr, (Mesci, 1995): Gerekli elik donatnn kesit alan ve tendon veya halatlarn saysnn belirlenmesi, Ankrajn spesifik ekme dayanmnn (tult) hesaplanmas - Hesaplamadaki snr koullarnn belirlenmesi iin zemindeki balang gerilme durumu analizi - Enjeksiyonlama yaplana kadar oluacak zemin gerilmelerinin belirlenmesi - Ankrajn Spesifik ekme dayanmnn belirlenmesi Ankraj kuvvetini yaylmnn belirlenmesi iin kayma gerilmesi aktivasyon srecinin analizi Ankraj gerilme diyagramnn belirlenmesi. 2.1 ok Sra Ankrajl Dayanma Yaplarnn Tasarm Derin kaz dayanma sistemlerinde ankrajlarn kullanlmas ile ok byk zemin itkilerinin pratik ve gvenli bir ekilde karlanmas olanakl duruma gelmitir. Zemin ankrajlar, destekleme sistemlerini tasarlarken, konsol davran veya srf arlk kavramna gre boyuttandrma snrndan kurtarm ve bu da kazlarda byk derinliklerde alma olana salamtr. ok ankrajl bir dayanma sisteminin tasarmnda hesap admlar aadaki gibi zetlenebilir: a) Kaz yzeyine etkiyen toprak basnc dalmnn belirlenmesi b) ok ankrajl dayanma sistemine gelen toprak basncnn belirlenmesi c) Deyde (kaz kesiti boyunca) ankraj aralklarnn seimi d) Seilen ankraj aralklar iin sistemin belirlenen toprak basnc dalm altnda srekli kiri olarak zm e) Sistemde sz konusu yk altnda oluan ankraj kuvvetlerinin ve maksimum momentlerin belirlenmesi f) Yatayda (kaz kesitine dik dorultuda) ankraj aralklarnn seimi g) Sistemin (dayanma perdesinin) boyutlandrlmas h) Ankrajlarn serbest boylarnn hesab

10

i) Ankraj kk boylarnn hesab j) Kk boyunun seimi ve toplam ankraj boylarnn hesab k) Toplam ankraj boylarnn seimi l) ngermeli ankrajlarda ankraj tendonlarnn hesab m) Analizler: Germe yk analizi, kablo aderans analizi, gme analizleri n) Gsleme kiriinin boyutlandrlmas Tasarm iin verilen bu hesap admlar tm ok ankrajl dayanma sistemleri (betonarme perdeler, kazkl perde duvarlar, diyafram duvarlar vb.) iin genel hatlaryla uygulanabilir. Perdenin boyutlandrlmas kullanlan dayanma sisteminin tr gz nne alnarak yaplr. rnein eer sz konusu perde kazkl perde ise kazk ap ve donats, betonarme perde ise kalnl ve donats belirlenecektir. Ankrajlarn yatayda aralklarnn seiminde kullanlan perde sisteminin tr de gz nne alnacaktr. Mini kazklar veya fore kazklar ile desteklenen dayanma yaplarnda tutulacak zeminin cinsine, kaya ise ayrma derecesinde, tnek su bulunmasna, kemerlenme etkisine, evre yk durumlarna gre eksenler aras uzakla karar verilmektedir. Kazklar arkalarnda tuttuklar zeminden gelen yk kemerlenme etkisi ile niform hale getirirler. Ayrca ankraj seviyelerinde aamal yaplan kazlar srasnda zemini tutma grevi yaparlar. Dey olarak imal edilen bu elemanlar tayacaklar konsol ve aklk momentlerine gre hesaplanrlar. Gsleme kirilerinin yerleri ve saylar dey tayc elemanlara den momentlerin en uygun olduu duruma gre ayarlanr. Ankrajlarn skl ve uzunluu tutulacak zeminin cinsine, korunacak yaplarn durum ve nemine, duvar yksekliine, kazk ve mini kazk yerleimine, derin kayma dzlemlerinde krlma analizi hesaplarna, ankrajlarn birbirlerini etkileme uzaklna ve olas kayma asna baldr. 2.1.1 Yk Varsaymlar Sz konusu dayanma sisteminin hesaplarnda kullanlacak yk dalmlar iin arazide yaplan lmlerden elde edilen deerler sonucu belirlenen yk dalmlarn kullanmak perdenin gvenli olarak tasarlanmasn salayacaktr. Uzun dnemli olarak ak kalacak dayanma ukurlarnda kohezyon deeri genellikle c=0 olarak alnr. Kohezyonun c=0 olmas ile zemin granler bir ortam gibi davranmaktadr. Eer zeminde yeralt suyu varsa bu da ayrca hesapta gz nne alnmaldr. Derin kaz cidarlarnn l olan ankrajl veya ankrajsz dayanma perdelerinin hesaplanmasnda, cephelerdeki zemin

11

uzun sureli ak kalacandan, hesaplarda zemin parametreleri olarak drenajl kayma dayanm parametrelerine karlk gelen efektif zemin parametreleri kullanlmaldr. 2.2 ok sra ankrajl dayanma sisteminin hesap yntemleri Yap ukurunu destekleyen sistemin hesab iin iki ayr matematik model ve bunlarn statik zmlerinden sz edilebilir. Bu statik hesap yntemlerinden biri kullanlabilir. 2.2.1 Rijit kiri ve sabit mesnet varsaym Bu varsaymn kullanlmas durumunda dayanma sistemini oluturan elemanlar (fore kazk, mini kazk, betonarme perde, diyafram duvar vb.) srekli kiri olarak varsaylr, dayanma yapsnda yer alan ankrajlarn da birer sabit mesnet olduu varsaym ile hesap yaplabilir. 2.2.2 Elastik mesnetli srekli kiri varsaym Bu hesap ynteminde dayanma duvarn oluturan fore kazk, mini kazk, diyafram duvar vb elastik zemine yataklanm kabul edilir. Ankraj ise eilme rijitlii (EI=0) sfr, uzama rijitlii (EAO) sfrdan farkl olan ve kk blgeleri ile zemine ankre edilmi olan ubuklar olarak ele alnr Perdenin kaz kotu altnda kalan ksmda ise elastik zemine yataklanm bir ubuk dnlr. Bylece oluturulan model, deplasman yntemlerinden herhangi biri ile hesaplanr. Ankrajlarn uzayabilirlii nedeni ile bu hesap ynteminde nemli deformasyonlar meydana gelir. Deformasyonlarn yn her noktada (ankraj noktalan dahil) yap ukuru iine dorudur. Bu sonu da zemin yk olarak aktif itki yknn alnmasnn doruluunu ortaya koymaktadr. 2.3 Ankrajlarn tasarm 2.3.1 Ankraj hesap kuvvetinin belirlenmesi Ankrajlara gelen kuvvetlerin belirlenmesi iin ncelikle dayanma yapsnn kesitinde oluan momentlerin belirlenmesi gereklidir. Mesnet momentleri belirlendikten sonra her bir basit kiri iin denge denklemleri yazlarak dayanma yapsnn kesitinde oluan kesme kuvvetleri (Ri) hesaplanr ve mesnet tepkileri ankraj kuvvetlerini (Fankraj) verir. F ankraj (i) = R(i) Dayanma yapsnn boyutlandrlmasnda maksimum moment, (2.1) ankrajlarn

boyutlandrlmasnda mesnet tepkileri kullanlmaktadr. Dayanma sisteminin zm ile her bir ankraja gelen ankraj kuvvetleri belirlenmi olmaktadr. Kesitteki (i) no.lu ankraj iin yatay

12

ankraj aralklar S hesaplanr (2.2)

(i) ve ankraj eimleri ankraj (i) seilerek maksimum ankraj kuvveti

F maxankrajkuvveti (i) = F ankraj (i) x S a (i) / cos ankraj (i) 2.3.2 Zemin Ankrajlarnn Tama Gleri

(2.2)

Zemin ankrajlarnn maksimum tama gc hesaplarnda, ankrajn evre yzeyi boyunca tayabilecei yk miktar zeminin gt yk olarak kabul edilir. Bu nedenle gme biimi incelenir ve durayllk analizinde bu biimi etkiyen kuvvetler gz nne alnr. Fakat tasarm iin kullanlan modellerle zemin - enjeksiyon ara yzeyinin fiziksel durumu tam doru olarak aklanamaz. Bir ankrajn tama gcne aadaki durumlar belirlemektedir. a) elik Halatta Kopma: Uygulanan yk elik halatn yapsal tama gcn aarsa halatta kopma olumas kanlmazdr. Tasarmda ankraja gelecek yk halat kopma yknn 0.6 katn, ankraj deneylerinde ise 0.8 katn amamaldr. b) Zeminde Gme: Ankraj kkne iletilen ykle birlikte kk evresinde bir zemin kitlesinin koparlmas sz konusu olabilir. S ankraj kklerinde kk nnde bir blgede kabarma ile balayan ve pasif gme yzeyine benzer bir yzeyde gme ile sonulanan bir hareket grlebilir. Uygulamada 5m den daha derinde kk olan ankrajlarda bu tr gme ok az grlmektedir. c) Enjeksiyon- Tendon Syrlmas : Tendonun enjeksiyondan syrlma dayanmn adezyon,

srtnme ve mekanik kilitlenme ile tanmlanan ayr bileenin oluturduu bilinmektedir. Adezyon, mikroskobik lekte przl elik ile enjeksiyon arasndaki fiziksel iliki olup greceli hareket arttka srtnmeye dnr. Bykl uygulanan gerilmeye, przlle ve hareketin derecesine baldr. Mekanik kilitlenme ise knt ve burgular gibi sreksizliklerle enjeksiyon arasndaki iliki olup nervrl elikte toplam syrlmann temel bileenini oluturur. Przsz elik tendonlarda ise enjeksiyontendon ilikisi, zemin enjeksiyon ilikisi gibi gittike gelien biimde mobilize olur. Aratrmalar enjeksiyon-tendon syrlmasnn, enjeksiyon basn dayanm ile dorudan ilikisi olmadn gstermektedir. rnein 28 MPa olan enjeksiyon dayanmn 35 MPa a karmak, syrlma dayanmn 17,5 MPa dan 19,5 MPa a karmaktadr. Dier yandan tendonun enjeksiyon ierisindeki uzunluunun arttrlmas da syrlma yknde ayn oranda bir art meydana gelecei sonucunu dourmamaktadr. Dier bir ilgin gzlem de paslanmayla ilgilidir. Ksa sre atmosferik koullarda kalmasyla tendon zerinde oluan pas, tendonlarn syrlmasnda etkili deildir. Yapraklanm pas, syrlma dayanmn azaltmakla

13

birlikte bu levhalarn temizlenmesiyle przl yzey elde edileceinden passz tendona eit veya daha fazla bir dayanm elde edilebilir. Karncalanm tendonlar ise syrlma ynnden elverili olsalar bile kabul edilemezler, (Yldrm, 2002). d) Zemin Enjeksiyon Syrlmas: Zemin-enjeksiyon arasndaki adezyon gerilmeleri

ankraja uygulanan germe ykn tayamazsa ankraj kk zeminden syrlacaktr. Ankraj kk ile zemin arasndaki ba, kke etkiyen normal gerilme, adezyon ve / veya srtnmeye baldr. Deneyimler 9-12m yi aan kk boylarnda tanan ykn artan boyla fazla artmadn gstermektedir. Kk boyunca ortalama bir zemin-enjeksiyon ilikisi iin kayma gerilmesi varsa, kk tama gc iin P= .d.L. (2.3)

yazlabilir. Bu eitlik iin zemin-enjeksiyon ilikisinin yerel olarak hibir yerde zlmedii, gmenin arakesitte kesme eklinde olduu ve arakesitte niform dalm gerilmeler olduu varsaylmaktadr. Gerekte ise gme yzeyinin ankraj delii yzey przll, zemin dayanm ve yapm nedeniyle zemin zelliklerinin deimesinden kaynaklanan etkenlerle belirlendii bilinmektedir. Kayma gerilmelerine kar zemin durayll, sreksizlikler, ime, delmenin mekanik ve gerilme rselemesi, zemin- enjeksiyon suyu ilikisi nedeniyle bu mekanizma ok karmak hale gelmektedir. Gme yzeyinin salam kayalarda tam arakesitte, zayf kaya ve zeminlerde ise birka mm zemine doru olan bir yzeyde olduunu gsterir almalar vardr, (Yldrm, 2002). Bir zemin ankrajnn maksimum tama gcn etkileyen etkenler granler ve kohezyonlu zeminler iin aada izelge 2.1 de ayr ayr verilmitir.
izelge 2.1 Kk tama gcne etki eden etkenler , (Yldrm, 2002).

Etken Zemin zellii Delme Yntemi Kk uzunluu Kk ap Enjeksiyon basnc

Granler Srtnme as, dane dalm aklan klf srtnmeyi arttrr 6m' ye kadar dzenli art daha sonra artta azalma 10cm' den sonra artta azalma Artan basnla tama gcnde art

Zemin Cinsi Kohezyonlu Adezyon, plastisite indeksi Klfsz delgi veya sondaj svs tama gcn azaltr Adezyonun 95kPa' dan az deeri iin dzenli art 15cm' ye kadar dzenli art Aamal enjeksiyonla tama gcnde art. lk enjeksiyonda 700 kPa, sonrakinde 7000 kPa' dan fazla basnlar kilde gme dourabilir.

Ankraj kknn ekli, ankraj kk civarndaki zeminin cinsi ve tabakalama durumu, ankraj

14

kk zerindeki jeolojik yk, ankrajn boyutlar, enjeksiyon basnc ve says, ankrajn gerilme deformasyon bants da tama gcne etki eden unsurlardr. Ankrajn tama gc hesapla da bulunabilir. Ancak tama gcn etkileyen birok parametre bulunduu iin, tama gcnn tahmininde birok glk vardr. Tama gcn en doru ekilde ve kesin belirleme yntemi dorudan doruya yerinde ankraj ykleme deneyleri yaplmasdr. Aada hesaplamalar iin baz yaklamlar verilmitir. 2.3.2.1 Granler Zeminlerde Ankraj Tama Gc Kohezyonsuz zeminlerde ounlukla B ve C tipi ankrajlar kullanlmaktadr. B Tipi Ankrajlar : Ankrajn son yk tama gc Tu = L.n.tg bantsndan elde edilir. n, delme tekniine, ankraj apna, enjeksiyon basncna (30 kN/m -1000 kN /m), zeminin arazideki gerilmelerine, ankrajn yzeyden olan derinliine ve genileyen ksmn karakteristiklerine bal bir katsay olup kum ve akl zeminler (permeabilite katsays, kw>104 m

(2.4)

/s olan zeminler) iin 400 - 600 kN/m arasnda deiirken, ince kumlardan orta kumlara

kadar (permeabilite katsays, kw = 10-4 10-6 m/sn. olan zeminler) n deeri 130 kN/m-165 kN/m. arasnda deimektedir. Almanya'da yaplan kapsaml deneyler sonucu, yk tama gcnn, greceli skla, zeminin dayanmna, sabit ankraj uzunluuna ve biraz da olsa ankraj apna bal olduu grlmtr. Bu da tama gc denetiminde nemli etkenlerden birinin zemin kabarmas olduunu kantlamaktadr. Gevek zeminlerde ankraj evresinde bir genleme meydana gelmediinden srtnme gerilmeleri daha dk deerler almaktadr. Ankraj evresinde meydana gelen giderek gelien kemerlenme dolaysyla, ankraj gvde boyunun belli bir deerden sonra artmas (l>6-7m), ankraj tama gcn pratik olarak deitirmemektedir. Ankraj ap bydke, evre alan da bydnden, ap artsnn tama gcne etkisi deiik olabilmektedir. Genelde zeminin sklna ve dane dalmna bal olarak D=10-15 cm arasnda aplarn ekonomik olduu bilinmektedir. Ankraj yapm ynteminin tama gcn bilinmeyen bir dereceye kadar etkiledii hibir zaman gzden karlmamaldr. Yani sonu olarak, genel tasarm lt zenle ve deiik ankraj yapm sistemlerinde edinilen deneyimle kullanlmaldr. Gerekli olduunda son tama gcn garanti etmek iin ankraj deneyleri uygulanmaldr. Dier bir bant seenei de, ankraj tama gc iin, ankraj boyutlarna ve zemin zelliklerine bal olarak verilmitir.

15

Tf = v ..D.L.tg + B...(D d) / 4

(2.5)

Bu bantdaki birinci ksm, evre srtnmesini, ikinci ksm ise u direncini temsil etmektedir. 'v jeolojik yk ise .(h+L/2) olarak alnmaktadr. B katsays Nq/1.4'e eittir ve ekil 2.1' den alnabilir, (Clayton, Milititsky, Woods, 1993).

ekil 2.1 Tasma Gc Etkeni ile Efektif Kayma Dayanm As Arasndaki iliki, (Berezantsev et al., 1961)

C Tipi Ankrajlar: C tipi ankrajlarn tasarm, zeminlerin mekanik zelliklerinin kullanld teorik ya da ampirik bantlardan yararlanarak yaplmaktan ok, belli bir zemin snf aral iin arazi deneylerinden elde edilen veriler kullanarak hazrlanm tasarm erilerinin kullanlmas temeline dayanr. rnein alvyonlarda deney sonular 0.10-0.15 m apndaki ankraj delikleri iin, maksimum tama gcnn ankraj kknn yapmnda 1000 kN/m'lik enjeksiyon basnc kullanlmas durumunda 90kN/m-130 kN/m arasnda, 2500 kN/m'lik enjeksiyon basnc iin 190 kN/m-240 kN/m arasnda deitiini gstermitir . Son yllarda, C tipi ankrajlar iin tasarm erilerinin kullanm ankraj deneyleri iin geniletilmitir. ekil 2.2 kumlu akllar ve akll kumlar iin maksimum tama gcnn younluk ve niformluk katsays ile artn gstermektedir.

16

ekil 2.2 Kumlu akllar ve akll Kumlarda Maksimum Ankraj Tama Gc, (Ostermayer, Scheele, 1977)

Gvenli tama gc, ankraj kk boyu ile SPT ve Dinamik Penetrasyon Deneyi sonular arasndaki iliki ekil 2.3' te grlebilir.

ekil 2.3 Gvenli Ankraj Tama Gc, SPT ve Dinamik Penetrasyon Deneyi Arasndaki iliki, (Ostermayer, Scheele, 1977)

D Tipi Ankrajlar: Eer tutulu ankraj ksmnda yk almas iin geniletmeler istenirse D tipi ankrajlar kullanlr ve bu ankrajlarn kohezyonsuz zeminler iin kullanmnda en nemli etken geniletilen ksmn boyutlardr. Geniletmelerin says nemlidir ve bu da ykn tutulu

17

ankraj ksmnda yer alan tendonlara iletilmesini etkiler. Son yllardaki baz almalar, D tipi ankrajlarn kohezyonlu zeminlerde kullanm ile ilgilidir. 2.3.2.2 Kohezyonlu Zeminlerde Ankraj Tama Gc Kohezyonlu zeminlerde uygulanan ankrajlarn evre srtnmeleri dk plastisiteli killerde daha yksek, yksek plastisiteli killerde daha dk olarak elde edilmektedir. Ortalama evre srtnmesi deerleri, ankraj gvde uzunluuna bal deildir; yani ankraj tama gc gvde boyu ile orantl olarak artmaktadr. Ankraj apnn 10-15cm arasnda deitii deerlerde, tama gc apa orantl olarak artmaktadr. kinci kez enjeksiyon yaplmas, ankraj evre srtnmesini arttrmaktadr. Bu artmaya zeminde yksek derecede skma meydana gelmesi neden olmaktadr. Ayrca bu ikinci enjeksiyon sonucunda ankraj ap da bir para genilemektedir. Dk enjeksiyon basncnn uygulanmas ve belirli koullar altnda zemin delme ileminin yaplmas ankraj yk tasma gcne yarar salar. Enjeksiyonun atlak penetrasyonu, hidrolik atlaklarnn olmamas durumunda, evre srtnmesi deerleri iin yarar salar. 0,45 deerini aan adezyon etkenleri mobilize olabilir, fakat bu denetim deneyleriyle belirlenebilmektedir. A Tipi Ankrajlar: Dz aftl olan, ve "Tremie" yntemi ile enjeksiyonu yaplan A tipi ankrajlar iin tasarm kurallar bu ekilde yaplan fore kazklarnki ile ayndr ve drenajsz kayma dayanmnn kullanm temellerine dayaldr. Maksimum tama gc: Tr = .D.L..cu bants kullanlarak hesaplanr. Burada genellikle : 0.75 alnabilir. (2.6)

C Tipi Ankrajlar: Yksek enjeksiyon basnlarna izin verilebilen yerlerde uygulanrlar. Delik ap 0,08 m.- 0,16 m arasnda olan deliklerde tasarm iin kullanlabilir. evre srtnmesi (m), artan greceli konsistans (Ic) parametresiyle artarken, artan plastisite indisi ile dmektedir. Plastisitesi ortadan yksee kadar deien kat killerde (rn Ic=0,8-1,0), yzey srtnmeleri olarak 30 kN/m2 ve 80 kN/m2 okunan en dk deerlerdir. Orta plastisiteli ve ok katdan serte kadar deien (Ic=1.25) kumlu ist iin en yksek evre srtnmesi deeri (m >400 kN/m ) elde edilmitir. kincil enjeksiyon uygulanmas genellikle ok kat killerde evre srtnmesini % 25-% 50 arasnda arttrr, bununla birlikte daha da byk artlarn (120 kN/m'den 300 kN/mye)

18

yksek plastisiteli orta kat killer iin olduu iddia edilmektedir. D Tipi Ankrajlar: Birden ok geniletilmi ksmdan oluan D tipi ankrajlar (ekil 2.4) iin maksimum yk tama gc Qu = 0.75 .D.L2.cu + Nc. co ..(D d) / 4 + .D.L1.ca bantsndan hesaplanr. L1 L2 d D Nc : aft uzunluu (m) : Geniletilmi kk uzunluu (m) : aft ap (m) : Geniletilmi ap (m) : Tama gc etkeni ( =0 iin Nc=9) (2.7)

Bu bantda ilk terim yzey srtnmesini, ikinci terim u direncini, son terim de aft direncini gstermektedir. (2.7) bantsndaki Nc tama gc etkeni genellikle 9 olarak alnabilir. ca ise 0.30-0.35cu olarak alnabilir.

ekil 2.4 D Tipi Ankraj

Arazide yaplm deneme ankrajlarndan elde edilen sonular, baz durumlarda (2.7) bantsnn ilk ve ikinci terimlerine 0.75-0.95 arasnda deien ampirik bir azaltma katsaysnn kullanlmasnn uygun olduunu gstermitir. Baz zel durumlarda (rn. ankrajn kk ksmn evreleyen kil, boluklar veya atlaklar dolduran kum ieriyorsa) azaltma katsays 0.5 deerine kadar debilir. Kohezyonlu zeminlerde nemli bir konu da delme, geniletme, ve enjeksiyon ilemlerinin sresidir. Bu sre zemin zerinde suyun yumuatma etkisinden etkilenmeyecek kadar ksa olmaldr. Gecikmeler ankraj tama gcnn dmesine ve byk ngerme kayplarna neden olmaktadr. Geniletme iin en uygun zeminler drenajsz kayma dayanm 90 kN/m olan zeminlerdir.

19

Geniletmenin balad ve bittii boyun ksmlarnda yapmdaki zorluklardan dolay bu deer 60 kN/m-70 kN/m olarak beklenir. Drenajsz kayma dayanmnn 50 kN/m2' den az olduu zeminlerde uygulanmas olanakszdr. Ayrca plastisite indisi (Ip)< 20 olan dk plastisiteli zeminlerde uygulanmas ok zordur. Geniletmelerin aral (u): u<(D - d) .Nc / 4D bantsndan hesaplanr. 2.3.2.3 Kayalarda ankraj tama gc A tipi ve D tipi ankrajlar kayalarda kullanlmaktadr. Buna karlk Tremie ynteminun, ekonomiklii ve imalatnn daha basit oluu nedeni ile pratikte A tipi ankrajlar daha ok kullanlmaktadr. Dk basn altnda enjeksiyonlama ilemi yaplan B tipi ankrajlar kayaenjeksiyon aderansn salamak ve kaya-enjeksiyon deme yzeyini arttrmak amacyla zayf ve atlakl kayalarda kullanlabilirler. Ba saland zaman tasarm ynteminin gvenilirliini kontrol etmek iin arazide uygun kontrol deneyleri yaplmaldr. D tipi ankrajlar ankraj kknn apn arttrmak iin zayf kayalarda kullanlabilir. Bu ankrajlarda, tasarm uniform evre srtnmesi varsaym zerine kurulmutur. Bylece kk ksmnn tama gc Pu =.ds.L0. bantsyla verilir. Burada L0 ds : Ankraj kkndeki enjeksiyon boyu : Delinen aft ap : enjeksiyon-kaya kesiti dayanmdr. (izelge 2.2) (2.9) (2.8)

20

izelge 2.2 Baz kayalar iin tipik kk syrlma deerleri (NAVFAC 1983)

Kaya tipi (salam, bozumam) Garanit ve Bazalt Kireta Dolomitik Kireta Yumuak Kireta Kayrak ve sert eyl Yumuak eyl Kumta Tebeir Marn (sert, gevek, fissrl)

Ankraj kknde son kaya-enjeksiyon gerilmesi () (kPa) 1725-3100 2070-2760 1380-2070 1035-1520 830-1380 205-830 830-1035 205-1035 170-250

izelge 2.3 1m uzunluk iin kkte son tama gc (FHWA)

Gevek Orta sk Sk Gevek Kum Orta sk Sk Gevek Kum ve Silt Orta sk Sk LL, PI, LI kstlamalaryla (kat) Silt-kil karmlar veya ince mikal kum veya silt karmlar Granit veya bazalt Dolomitik kireta Yumuak kireta Kumta Sleyt ve sert eyl Yumuak eyl Kum - akl
2.3.3 Ankraj Kk Boyu ve Kkler Aras Etkileim

145 220 290 100 145 190 70 100 130 30 60 730 580 440 440 365 145

Serbest ankraj boyu: Ankrajn serbest boyu aadaki kriterlere gre hesaplanr: a) Kkn, durayllk analizlerine gre bulunacak (dairesel veya dzlemsel) yzeyin dnda olmas salanmaldr. b) Kk, Rankine aktif yzeyinden 1/5 H kadar uzakta ve ona paralel bir yzeyin dnda kalmaldr. c) Duvar yznden kke kadar eik serbest boyu en az 4.5m olmaldr. Ankraj Kk Boyunun Hesab: a) Kayada Ankraj Kk Boyu: Kk boyunun uzunluu kaya bulonlar hari 3 m.'den az ve 10

21

m.'den ok olmamaldr. Kk boyunca kayann niteliinde ani bir d, ciddi miktarlarda yk tama gcn drebilir. izelge 2.4'te imento enjeksiyonlu kaya ankrajlar iin minimum kk uzunluklar verilmitir.
izelge 2.4 imento Enjeksiyonlu Kaya Ankrajlan iin Kk Boylar

Kk Boyu Minimum(m) Aralk(m) 3.0 3.0 4.0 - 6.5 3.0 3.0 - 10.0 3.0 - 10.0 3.0 - 8.0 4.0 (ok sk kaya) 6.0 (sk kaya) 5.0 5.0 3.0 3.0 3.0 3.0 3.5 * 3.0 - 6.0

Kaynak svire: Nordin (1966) talya: Berardi(l967) Kanada: Hanna&Seeton (1967) ngiltere; Littlejohn (1972) Fransa: Fenoux (1972) talya: Conti (1972) Gney Afrika: Code of Practice (1972) Gney Afrika: Code of Practice (1972) Fransa: Brueau Securitas (1972) Amerika: Whte (1973) Almanya: Skocker ( 1973) talya Mascardi (1973) ngiltere: Universal Anchorage Co. Ltd. (1972) ngiltere: Ground Anchors Ltd (1974) ngiltere: Associated Tunneling Co. Ltd. ( 1973)

b) Kohezyonsuz Zeminlerde Ankraj Kk Boyu: Kohezyonsuz zeminlerde yaplan ankrajlarda kk boyu 3m'den az, 10m' den fazla olmamaldr. c) Kohezyonlu Zeminlerde Ankraj Kk Boyu: Ankraj kk boyu 3m' den az ve 10m' den fazla olmamaldr. Kkler Aras Etkileim: Ankraj kkleri arasndaki etkileimi snrlamak iin, ankraj kklerinin merkezden merkeze olan uzaklklar D ankraj kknn en byk ap olmak zere 4D'den az olmamaldr. Uygulamada, minimum aralk 1.5m. ile 2 m, arasnda deimektedir. Bir ankrajn kk ksm ile komu temel ya da yeralt yaps arasndaki uzaklk 3m.'den fazla olmaldr. stnde yzeysel temel bulunmas halinde ankraj kk ksmnn derinlii 5m. ya da daha fazla olmaldr. 2.3.4 Ankrajlarda Gvenlik Kullanmdaki ankraj germe yntemleri ve eitli standartlarda nerildii biimiyle, retilen tm ankrajlar, bir minimum ve llm gvenlik katsaysn salayacak ekilde yklenirler. Her ykleme deneyi srasnda tendonun ar ykleme nedeniyle hasar grmemesi esastr. Bu yzden ankraj bileenlerine minimum gvenlik etkeni de eklenmitir. Ankrajlar geici ve

22

kalc olarak snflandrmaktadrlar. Geici bir ankraj iin alma yk, tendonun karakteristik ekme dayanmnn fpu %62,5ini, ve deney yk de %80ini gememelidir. Bu kritere gre llm gvenlik etkeni 1,25 tir. Kalc ankrajlar iin tasarm yk, fpu nun %50sininin altnda kalmaldr bylece deney yknn, alma yknn 1,5 kat olmasna izin verilmitir. Daha yksek deney ykleri istendiinde bu gerilme seviyeleri iin ek tendon temin etmek gerekebilir, (Hanna, 1983). Minimum ankraj gvenlik etkeninin salanmas gerekliliinin bir nedeni de arazideki gerek ykn tasarm yknden daha byk olmas nedeniyle oluabilecek yk tahmin hatalaryla ba edebilmek ve gruptaki bir ankrajn gmesi yznden dier ankrajlarda oluacak yk artn karlayabilmektir, Stille (1976). Gvenlik etkeni ankrajn mryle birlikte anlmaldr. Gvenlik etkenleri genlikle tendona gre seilirler. Baz ynetmeliklerde, tek bir ankrajn ekmesiyle ilgili olarak verilen bir gvenlik etkeni , ankrajn kk blgesinde ksmi zlmelere, snmeye ve yk kapasitesinde zamanla oluacak bozulmalardan sorumlu doal olaylara kar gvenlii salamaldr. Genellikle bu gibi gvenlik etkenleri, tendon elii iin bunlardan olduka fazladr. Kat killerde 3 veya daha fazlas iin deerler kullanlmaktadr, kumlarda, akllarda ve zayf kayalarda 2,5e kadar, orta dayanml kayalarda 2 ye kadar azaltlabilir. Bu denli byk yklerin denenmesi fazladan halat kullanlmasn dolaysyla retilenden daha geni ankraj delgileri almasn gerektirdii iin sahada sorunlar yaratabilir. Dier bir yaklam, ya da bazen savunulan ey, bu deneyleri yapabilmek iin ankraj kk uzunluunu azaltmaktr. Byle bir yaklamda, ankraj kk boyunca yapma dalmnn lineer olmayndan dolay tehlike sz konusudur, (Hanna, 1983). Geici ve srekli ankrajlar iin ankraj snfna gre kullanlan gvenlik etkenleri izelge 2.5' te verilmitir.
izelge2.5 Servis mrnn Ve Risk Potansiyelinin Bir Fonksiyonu Olarak nerilen Gvenlik Etkenleri (Hong Kong,1980) [10]

Risk Potansiyeli Snflandrmas Kategori Dk Kayda deer Yksek a. Servis mr kayb b. Ekonomik kayp a. Beklenmiyor b. Minimal yapsal hasar. a. Birka b. Hatr saylr derecede yapsal hasar a. Birkatan fazla b. Haddinden fazla

Geici Ankrajlar Kalc Ankrajlar Snf 1 2 3 F 1,6 1,6 1,8 Snf 4 5 6 F 1,8 2,0 2,0

23

2.4 Ankrajlarn ngerilmesi ngermenin amac, ankrajn serbest tendon blgesinde germe aletleri yardm ile elastik gerilme oluturmaktr. Bylece ankraj yapsna nceden bilinen bir kuvvet uygulanr. ngerme ile ankrajn denenmesi yaplm olur. Varsa tasarm ve retim srasnda oluan hatalar ortaya kar. Servis yk, ankrajn servis sresi boyunca dayanaca yktr ve statik hesaplarla bulunur. Servis yk, ankrajn son yk durumuna ulamamas iin baz gvenlik snrlar ierir. Gvenlik snr deeri ise ankraj arazi deneyleri sonularndan bulunur. izelge 2.6' da tavsiye edilen gvenlik etkenleri gsterilmitir.
izelge 2.6 Ankraj ubuunda gvenlik katsaylar

Gznne Alnacak Dayanm Ankraj ubuunun son dayanm Ankraj ubuunun akma dayanm Ankraj kknn son dayanm

Gvenlik Says 1.65-2.00 1.33-1.65 1.60-1.70

Deney yk ise tm ankraj yapsnn, seilen gvenlik etkenlerinin kontrol ve servis yknn srekli olarak zemine iletilip iletilmeyeceinin denenmesi amacyla kullanlr. Maksimum deney yk ise ankrajn syrlmas iin gereken yk olarak tanmlanr. 2.4.1 ngerme Teknikleri ngerme teknii hem kullanlan ankraj kafasnn ekline, hem de germe kuvvetinin byklne baldr. Ankraj kafa ksmlar civata eklinde retilen kablolarn ngerme ilemleri hidrolik krikolar yardm ile yaplr. Hidrolik krikonun ortasndan geen cvata ieride veya arka uta bulunan bir somunla aygta birletirilir. ngerme ilemi bitirildikten sonra ankraj kafas bir somun ile ankraj yapsna birletirilir. Ancak ankrajlarn ounluu (tellerden ve halatlardan oluan) kilitlemeli (sktrmal) kafa yapsna sahip olduklarndan zel ngerme krikolaryla gerilirler. Hidrolik krikolarn, halat veya tellerin gvdelerine tutturulu ekline bal olarak bir eidi vardr. ngerme ilemleri u ekilde yaplr: 1) Tendonun her bir halat, ankraj kafas ve tama plakas temizlenir. 2) Ankraj kafasnn stndeki deliklerden halatlar geirilir ve ankraj kafas tama (yk datma) plakasna srlr. Daha sonra kavrama konileri halatlarn stne geirilir ankraj

24

kafasndaki deliklere yerletirilirler. 3) Hidrolik kriko ve kriko zerindeki germe bal kirie birletirilir. Yksek basnl ya pompas hidrolik krikoya balanr. ngerme ilemine balanr. 4) Kriko pistonun ilk hareketi ile kiri germe balna iyice sktrlr. Bu srada serbest kalan ankraj kafas ve koniler krikonun n ucundaki desteklerle tutulur. 5) Krikonun basnc gittike arttrlarak gerekli maksimum kuvvete ulalr. Gerekli ngerme kuvveti bulunurken ankrajn gerilmesi srasnda oluan srtnme kayplar, halatlarn ankraj kafasna oturmas ve skmas srasndaki kayplar gz nne alnmal, bylece servis yk nceden belirlenen bir katsayyla arplarak krikonun uygulamas gereken kuvvet hesaplanr. Germe ileminin her safhasnda basn ve deformasyon okumalar alnmaldr. 6) Belirlenen yke gelindiinde krikonun basnc serbest braklarak halatlarn kendi kendine ankraj kafasna yerlemesi salanr. 2.5 Ankrajlarn Zaman inde Davran Ankrajlarn zaman ierisindeki davrann belirlemek zere yaplacak gzlemler ankrajn yerletirilmesinden 24 saat sonra balar. Bu gzlemlerin amac zemindeki gerilme durumunun deimesi, ankrajlanm yapnn yk deiimleri, s deiimleri ve oluacak oklar sonucunda ankraj zerindeki n germenin deiimini belirlemektir. Ankrajlarn uzun sreli gerilme deiimlerinin incelenmesi, ksa srede yaplacak deneylerden daha gvenilir sonular vermektedir. 2.5.1 ngermenin Zamanla Azalmas Destekleme sisteminden gelen ykleri zemine aktaran ankrajlarn kalc gerilmeleri zaman iinde srekli deiim gsterir. Bu azalmann nedeni ankraj ubuunun zamanla gevemesi ve zeminde oluan snme olaydr. Geveme, deformasyon olmakszn n gerilmede oluan d olarak tanmlanr. Snme ise malzemenin deimeyen bir yk altnda yapt deformasyondur. eliin gevemesi ile ilgili yaplm incelemeler olduka geni ve kapsaml olmasna karn, deimeyen bir ankraj yk altndaki zemin veya kayada oluacak snme hakknda ankraj kklerindeki gerilmelerin dalm ve genliine ilikin snrl baz bilgilerden fazlas yoktur. 2.5.1.1 eliin Zamanla Gevemesi eliin gevemesinin karakteristikleri hakknda gerekli bilgiler salanabilmektedir. Uzun

25

sreli bir n germe yk altndaki eliin genelde geveme miktar %5-10 civarndadr. eliin karakteristik ekme dayanmnn %70 ine kadar yklenerek yaplan birok deney sonucunda eliin yklemeden 10 saat sonraki gevemesinin, l saat sonrakinin yaklak iki kat olduu ve toplam gevemenin %60' nn yklemeden 1000 saat sonra olutuu belirlenmitir, (BS 8081). Geveme miktar ayn zamanda eliin ykleme miktarna da baldr. Eer elik dayanmnn %50'si kadar yklenirse geveme miktar nemsiz derecededir. nemsiz olan bu oran ykn artmasyla veya scakln 20C'n zerinde olmas durumunda artar, (BS 8081). 2.5.2 Zemin ve Kayalarda Snme Zemindeki snme, plastik sktrmadan veya ykleme sonucu zemin ya da kayada oluan deiimlerden kaynaklanr. Bu nedenle snme, n germeli ankrajlarda ankraj kafasnn bulunduu blgenin altnda ve ankraj kknde gerilme ylmalarnn olutuu blgelerde oluur. 2.5.2.l Sert Kayalarda Snme Normal olarak ykleme dayanm gz nne alnarak yaplan ykleme altnda oluan

gerilmelere ek olarak, kayann doal tabakalar iinde de baz gerilmeler oluur. Zaman ierisinde n germenin azalmas sonucu bir denge durumuna eriilir. ubuk ankrajlarda bu d %20 oranndadr. Byk ilenebilirlie sahip zellikle 10m' den uzun kablolu ankrajlarda ise bu oran daha dktr. Balangtaki n germe miktar, aygtlar ile sonradan kolaylkla ayarlanabilir. Sert bir kayadaki uygulamada oluan ek gerilmelerin 24 saat, l ve 2 hafta sonra kontrol edilmesi gerekir. Byk ve uzun sreli ykler altnda bile olsa sert kayalarda snme miktar gzard edilebilecek kadar azdr. Kaya ankrajlarndaki n germe azalmas 7 gn sonra yaklak %3 olarak belirlenmi olup bu genelde ankraj eliinin gevemesinden kaynaklanmaktadr. Barajlardaki uzun sreli uygulamalarn incelenmesi sonucu ankrajlardaki gerilme azalmalarnn %10 seviyesinde kald ve bunun byk ksmnn ana kayann snmesinden daha ok, betonda oluan snme olayndan ve eliin gevemesinden meydana geldii belirlenmitir, (Dumlu, 1988). 2.5.2.2 Yumuak Kaya ve Zeminlerde Snme Yumuak kaya ve zeminlerde zaman iinde oluan deformasyonlarn oluumu olduka yavatr. Kohezyonlu ve iyi derecelenmi kohezyonsuz zeminlerde zaman iinde deformas-

26

yonlar olutuu, bu tip zeminlerde uygulanan ankrajlarda, ankraj kknde snme deformasyonlar, kk evresinde ise zeminde plastik akmalar olutuu gzlenmitir. Yer deitirmeler zamanla artmakta, bunun sonucu olarak da ankrajlarda hesaplanan gerilme srekli olarak salanamamaktadr. Bylece yk tama gc dmekte ve yapnn durayll tehlikeye girmektedir. Yaplan aratrmalar 20-25m. uzunluunda, 10-15cm apnda enjeksiyon kkne sahip ankrajlarda snme gevemesi miktarnn sert killerde %6, yumuak killerde %12 civarnda olduunu gstermitir. Bu aratrmalarda elde edilen dier nemli bir sonu ise gerilme dnn ankrajn gerilmesinden balayarak 2-4 ay ierisinde olutuu ve daha sonra deimediidir, (Dumlu, 1988). Oluacak snme sorununu engellemek zere ankrajlarn tama glerinin almamasna zen gstererek, zaman ierisinde snme sonucu oluacak gerilme dne eit ek bir gerilmeyle gerilebilirler. Sonu olarak ankrajlarn yksek skabilirlie sahip, byk oranda organik madde ieren ok yumuak (dolgu veya gevsek kum) zeminlerde kullanlmas nerilmemektedir. 2.6 Ankrajlarda Yk Transferi Bir ankraj, aada belirtilen nedenlerden biri veya birka yznden gebilir: i) enjeksiyon / tendon gmesi ile, ii) zemin / enjeksiyon gmesi ile, iii) zemindeki toptan gme ile, iv) tendonun kopmasyla, v) tendon etrafndaki enjeksiyon kolonunun, ezilmesi veya krlmasyla, vi) bir ankraj kmesinin gmesiyle. Belirlenmi bir ankrajl sistemin gvenli olarak tayp tayamayacan saptamak iin bu etkenlerin her birini birbirleriyle balantl olarak sorgulamak ve ykn yapm yntemindeki deiikliklerden nasl etkilenebileceini kavramak gereklidir, (Hanna, 1983). 2.6.1 Aderans Betonarme ya da ngermeli beton alannda, aderans yardm ile transferin nasl olanakl olduu ile ilgili olarak ok miktarda bilgi mevcutken, zemin ankrajlar ile ilgili alma yaplmas gerekli olmaktadr. Yerinde bir zemin ankrajn enjeksiyona aderans salanm

27

tendonunun gme biimi, beton teknolojisinde kullanlan tendon ekme deneyindekiyle benzer deildir. Birinci durumda enjeksiyon srekli ekmeye alr, oysa standart bir aderans deneyinde, en azndan bir ksmnda, tendonu evreleyen beton basn altndadr. Bylece zemin ankrajlarnda, tendon ile enjeksiyon arasndaki yzeyin aderans mekanizmas eliin elastisite modl ve enjeksiyona baldr. ounlukla mekanizma olduu varsaylmaktadr: 1) Yapma: Bu, kayma ncesi balang aderansn salar ve asl olarak mikroskobik lde girintili kntl eliin ve de onu evreleyen enjeksiyonun fiziksel kenetlenmesinden (yani yapmasndan) oluur. eliin stndeki mikro entiklerin boyutlar ile karlatrlabilecek boyutta kayma meydana geldiinde yapmann gzden kaybolduu varsaylr. 2) Srtnme: Srtnme, basn, eliin yzeysel zellikleri ve telenmeye baldr. Tendon geriliminin byklnden bamszdr. Yaylma ve atlak hareketleri de, uzunlamasna gerilimin deitii yerde, radyal gerilmeler hareketlendike, bu srtnme direncine katkda bulunur. 3) Mekanik Kenetlenme: Bu, mikro-mekanik kenetlenme ile ayndr, fakat enjeksiyonun kesme kuvveti belli bal kiri dzensizliklerine, yani eriliklere ve bkmlere doru hareket ettike daha geni apta ortaya kar. Ksa ankraj uzunluklar iin yapma unsuru en nemlisidir. Fakat daha fazla uzunluklar iin her mekanizma da ilerlik kazanr. Balangta serbest boyda meydana gelen ve ankraj kafasna doru ilerleyen yapma zarf srtnme ve/veya mekanik kenetlenme ile giderilecektir. Srtnme ve kenetlenme direnleri kenar basnla artmakta ve kenar gerilimle azalmaktadr. Enjeksiyonun kayma dayanm ve tendon malzemesinin zellikleri aderans zelliklerinin belirlenmesinde en nemli etkendir. 2.6.1.1 Aderans Etkileyen Etkenler Pasn Aderans zerindeki Etkisi: Aderans zellikleri zerinde eliin yzey artlarnn etkisini aratrlmtr. Aratrma sonular aadaki ekilde deerlendirilebilir: 1) 6-8 aylk akta braklmalarndan sonra ubuklarda oluan derin, pullu pas aderans drr. Fakat gevemi olan paslarn temizlenmesi, ubuun paslanmam durumu ile ayn, hatta daha iyi bir aderans gelitirilmesine elverili bir yzey kazanmasn salar. 2) U aylk akta brakma srecinden sonra oluan hafif pasl ubuklar, passz veya pas temizlenmi ubuklardan daha fazla aderans salarlar.

28

3) Akta brakldklarnn ilk birka haftasnda ubuklarda beliren gevek toz halindeki pasn ubuklarn aderans zellikleri zerinde nemli bir etkisi yoktur. Ankraj Deliindeki Tendonun Younluu: Tendonun enine kesit alan, delik alannn birbirine paralel birden fazla elemandan oluan tendonlarda %15'inden ve tek elemanl tendonlarda ya da uygun dmlenmi birden fazla elemandan oluan rg tellerde %20'sinden fazla olamaz. Bunun amac aderansn bozulmasn azaltmaktr. Tendon Aderans Uzunluu: imento veya reine enjeksiyonu yaplm zemin ankrajlar iin kaya bulonlar hari, aderansn uzunluu tm araziyi kapsayan deneylerin sonularna gre daha ksa ba uzunluunun onaylanmas sz konusu olmadka aadaki deerlerden az olmamaldr: a) Tendon yerletirilmi ve yerinde enjeksiyonla balanmsa 3.0 m., b) Tendon kontroll artlar altnda enjeksiyona balanmsa 2.0 m. Eer uygun tendonun aderans boyu konusunda pheye dlrse, ankraj deneyleriyle denetimi yaplmaldr. Yzey Koullarnn Aderansa Etkisi: Aderansn dayanm ok byk miktarda tendonun yzey koullarndan etkilenir. Ksmen gevek ya da yalayc zellikleri olan malzemelerin yzeyde varl aderans dayanmn etkiler Tendonlarn yzeyleri dkm eklindeki paslardan, zeminden, boyadan, yadan, sabun ve dier yalayc maddelerden arndrlmaldr. Eer tendonlar koruyucu yalar ile kaplanmlarsa, bunlar buhar ya da zel olarak gelitirilmi kimyasal zcler kullanlarak yzeyden karlmaldr. 2.6.2 Tendondan Enjeksiyona Yk Transfer Biimi elik tendon ve onu evreleyen enjeksiyon kolonu arasnda gelien yapma direnci yalnzca ksmen anlalabilir fakat zemin / enjeksiyon yapmas genellikle daha kritik olduu iin, balantl olarak, ankraj davrannn daha nceki hallerine az zen gsterilir. En uygun biim, tendon eliinin mikroskobik lekte przl olduu ve elik etrafndaki enjeksiyon kolonunun bu przler arasndaki boluklar doldurduu eklindedir, (Hanna, 1983).

29

ekil 2.5 Tendon / enjeksiyon ara yzeyinin basitletirilmi davran, (Hanna, 1983).

Bu ilikide karmak bir kimyasal etkileimin olutuuna inanlr. Enjeksiyonlanm tendonun yklenmesi srasnda, adezyon mobilize olur fakat yapma, snrl greceli yer deitirmelerda etkin olarak zarar grr ve dayanm, tendon ve snrlanm enjeksiyon arasndaki srtnmeyle geliir. Enjeksiyondaki bymeyle oaltlm bu srtnme dayanm, tendon eliinin enjeksiyonun kayma gerilmesinin bir ksmnn da gelimesine neden olan dzensizlikleriyle de artabilir. Tendon / enjeksiyon ara yzeyindeki bir elemann dayanm deformasyon davran, ekil 2.5 te gsterilmitir. Tendonlar, olduka uzun ve elastik elemanlardr, tendonun enjeksiyona gre yapt hareketin miktar, uzunluu boyunca deiecektir. Hareketlerin ok kk olduu yerlerde, dayanm ncelikle adezyonda ve yk altndaki ankrajlarda ekmeyle geliir, bu durum ankraj kknn alt ucu yaknlarnda oluur. Greceli hareketlerin, tendonun elastik esnemesi yznden daha byk olduu ankraj kknn st ucunda o zamanki srtnme ve belki de kenetlenme etkisi ayrca oluacaktr. Dayanmn srtnmeyle oluan eidinin olutuu yerde, deeri, enjeksiyon kolonu tarafndan salanan snrlamann derecesine baldr. Bu nedenden, zellikle yksek yk tayan

30

ankrajlarda kuyu eperlerinde esnemeye ve enjeksiyon kolonundaki ezilmeye ayr bir zen gsterilmelidir. Enjeksiyonda snmenin ve ezilmenin olutuu yerlerde, tendonda enjeksiyona gre daha byk yer deitirmeler oluur. Baz almalar, yaln elik tendonlar iin yapmann, asl olarak kayma oluana kadar adezyona, kayma olutuktan sonra srtnmeye dayandn gstermitir. Tendonun ekil deitirdii yerlerde, yapma, ilk olarak ekil 2.6 da gsterildii gibi mekanik etkiye baldr. Tendon eliinin ekil deitirdii yerlerde, tendonun enjeksiyona gre kaymas enjeksiyon kolonunun paralanmasyla ya da enjeksiyonun ezilmesiyle oluur. Bu enjeksiyon yzeyinin, belirlenen yk iin gerekli kalnln kontrol eder. Tendon ekildii zaman, tepki kuvvetleri enjeksiyon iindeki kayma gerilmeleri tarafndan karlanrlar. Asl ekme gerilmesinin, enjeksiyonun ekme dayanmn at yerde, atlaklar oluur. ekil 2.7 de oluan atlaklara mekanik bir grnm izilmitir.

ekil 2.6 Deforme olmu ubuk ve enjeksiyon arasndaki etkileim

ekil 2.7 elik tendonu saran enjeksiyonun atlamas, (Hanna, 1983).

Tendon eliinin net olarak gzkt yerlerde, enjeksiyonun paralanmasndan daha ok sz edilir. Yukarda da szedildii gibi, tendon uzunluu boyunca yapma gerilmesi dalm, eitli karmak ve ksmen anlalm etkilere baldr. Genelde, uygulanan yk arttnda kayma meydana gelir ve adezyon dalm, ankrajn alt ucuna doru hareket eden maksimum deerin

31

kayma gerilmeleri ile gelien bir yapda deiir. Bu durum ekil 2.8 de gsterilmitir, tendona uygulanan yk artarken, adezyon gerilmeleri, srtnme kazna benzer bir davran gstererek, ankraj kkne doru yer deitirirler, (Hanna, 1969). Maksimum adezyon, ankrajn kk blgesinde tendon uzunluu boyunca mobilize olduunda, tendonda enjeksiyon kolonuna gre kayma oluur ve eklenen kayma ile eklenen srtnme dayanm mobilize olur. Betondaki adezyonun dalm zerine yaplm ve ankraj problemine uygulanabilecek daha teorik ve deneysel almalar vardr. rnek olarak, Hawkes ve Evans n (1951) daha sonra Philips (1970) tarafndan geniletilen almalarnda, adezyon dalmnn aada belirtilen formda bir stel ilikiye ilgili olduu varsaylmaktadr:

x = 0 *e

Ax d

(2.10)

x : 0 :
d: A:

ankraj kknn balangcndan x uzaklndaki kayma gerilmesi ankraj kknn st ucundaki kayma gerilmesi tendon ap kayma gerilmesinin tendondaki eksenel gerilmeyle arasndaki sabit iliki

Ankraj kk, L, boyunca yaplacak integrasyonda, snr koullar uygulandnda uygulanan ankraj yk, P, aadaki gibi olacaktr : P=

* d 2 * 0
A

(2.11)

32

ekil 2.8 Ykleme srasnda tendon uzunluu boyunca kayma gerilmesi deiimleri, (Hanna, 1983).

Bu eitlik ekil 2.9 da Ann deerlerinin belli bir aral iin grafik olarak gsterilmitir. Buradan da aka grld gibi, Ann kk deerleri iin, kayma gerilmelerinin tendon boyunca dalm daha yataydr.

ekil 2.9 A nn deiik deerleri iin tendon boyunca yk dalm (Philips ,1970)

Yukardan da grlebilecei gibi, tendonun sabitlenmi boyunu ksalttka, mobilize olabilecek kayma dayanmn byr. Ankraj kkne gelindiinde, mobilize olmu kayma gerilmelerinin ortalamas, tendon / enjeksiyon ara yzeyindeki yapma gmesinin olanaksz olduundan emin olmak iin yeterli artlara sahip olmaldr. Yapma / adezyon gerilmelerinin gelitirmek iin, yk

33

tendondan enjeksiyona aktarmak iin bir aktarma uzunluu gereklidir. Halatlardan ve oklu tellerden oluan tendonlar, ankraj deliine yerletirilmelerinde kullanlan merkezleyiciler ve ayralar yznden ubuk tendonlardan olduka farkldr. 2.6.3 Enjeksiyon ve Delik eperi Arasndaki Adezyon Oluumu L uzunluunda, d apl silindirik bir ankraj kk iin ortalama adezyon gerilmesi deeri ise ankraj yk P :
P = * d * L *

(2.12)

Bu analize gre, enjeksiyon / zemin ara yzeyinde herhangi bir blgesel znme olmad, gmenin enjeksiyon / zemin ara yzeyindeki kayma ile olutuu, ankraj kk yzeyinin tamamna niform dalm bir adezyon gerilmesi olduu varsaylmaktadr. Gerekte, bu tarz idealletirmeler uygun deildir ve bu zorluklar zerinde uygulanan yaklamlardan bir ka aada verilmitir. Zeminde ankraj delii aldnda, ankraj yerletirildiinde, enjeksiyonlandnda ve ankraj yklendiinde komu zemin, ok karmak bir ykleme etkisinde kalr ve phesiz ankrajn sonraki davran bu ykleme serisi ile belirlenir. Gme yzeyi genelde, ankraj deliinin przll, zeminin dayanm ve ayrca inaat ileri nedeniyle ankraj deliinin yakn evresindeki zeminde oluan deiiklikler ile belirlenir. lk olarak, deliin almas, zeminin kayma gerilmelerine, imeye ve dzensizliklerin varlna olan duyarll yznden herhangi bir gvenlik derecesiyle tanmlanmas son derece zor olan gerilme boalmasna ve mekanik bozukluklara neden olur, (Hanna, 1983).

34

3. ANKRAJLARIN VE ANKRAJLI YAPILARIN ZLENMES Bu blmde arazide yaplan almann sonular verilmektedir. Zemin ivisi ve pskrtme betonla oluturulmu bir dayanma sisteminde deplasman nlemek amacyla yaplan ek ankrajlardan biri donatlarak ankraja uygulanan ekme kuvvetinin ankraj zerindeki dalm gzlenmitir. Dayanma yapsndaki yer deitirme lmlerinin sonular ve beklenen yer deitirme deerleriyle karlatrlmas yaplmtr. Zemin ankrajlarnn tasarm ve kullanmnda ksmen belirsizlie gtrebilecek ve ekonomik skntlar dourabilecek deiik problemler vardr. lk olarak, zeminde ve kayada yaplan tm laboratuar deneyleri, yerinde zemin zelliklerini rselenmi konumda salamaktadrlar. Bu durum, rnekleme sorunlarndan ve zeminden rnek alrken, tanma ve deney srasnda oluan hasardan kaynaklanr. Elde edilen parametreler zellikle deformasyon parametreleri, byk miktarlarda yanl olabilir. kinci olarak, zemin niform deildir. Yine de ou varsaymlar, zeminin yaklak olarak eitli homojen katmanlara ayrlabilecei varsaymna dayandrlmaktadr. ekil 3.1 de yerletirilen inklinometre borusu ve deney ankrajnn yeri gsterilmektedir.

ekil 3.1 lm yaplan cephenin grn

35

3.1 Zemin zelliklerini Belirlemeye Ynelik Yaplan almalar Deney, Kozyata nda yapm srdrlen konut inaatnn alan temel ukuru iin yaplan dayanma duvar antiyesinde yaplmtr. 2000 ylnda GEOS sondajclk tarafndan yaplan sondajlar dorultusunda hazrlanan geoteknik raporda deney sahas sert K L olarak tanmlanmtr, ayrca wL = %29 wP= %14 ve IP=%15 (dk plastisiteli, inorganik kil) olarak verilmitir. (B.., 2000). Blgeye ilikin sondaj loglar Ek-5 te verilmektedir. Ayrca ankraj yapmndan nce, alan temel ukurundan shelby tp ile rnek alnmtr. Alnan rnekler zerinde zeminin dayanm parametrelerini belirlemek iin serbest basn deneyi ve 3 eksenli CU deneyi yaplmtr. Laboratuarda yaplan deneylere ilikin tutanaklar Ek-1 de verilmitir. Serbest basn deneyi 2 adet rnek zerinde deney yaplm ve drenajsz kayma dayanm deerleri 1. rnek iin cu = 48 kPa ve 2. rnek iin cu = 64 kPa olarak bulunmutur. Serbest basn deneyi sonular izelge 3.1 de verilmitir. Serbest basn deneyine ilikin tutanak ve grafikler Ek-1 de verilmitir. izelge 3.1 Serbest basn deneyi sonular
Numune 1 2 Derinlik 7,00-7,50 7,00-7,50 qu [kPa] 95,8 128,1 cu [kPa] 47,9 64,1 w% 20 23

ya [kN/m] kuru [kN/m]

18,3 20,7 15,3 16,8

3 eksenli basn deneyi 1 adet normal konsolide kil rnei zerinde konsolidasyonlu drenajsz 3 eksenli basn deneyi yaplmtr. Alnan rnek, 100 kPa efektif hcre basnc altnda artmsal ters basn uygulanarak suya doyurulmu ve 177 kPa altnda konsolide edilmitir. rnek, deviatorik gerilme deeri 236,91 kPaa ulat zaman gmtr, deney sonular izelge 3.2 de verilmitir. Deney dzenei ekil 3.2 de gsterilmitir. izelge 3.2 CU deneyi sonular
Numune 3 Derinlik 7,00-7,50 3 ' [kPa] 100 1' 3 ' [kPa] 236,91 ' [kPa] 32,84 c' [kPa] 0 u [kPa] 127,5

36

ekil 3.2 3 eksenli basn deneyi dzenei

Deney sonucunda elde edilen mohr gerilme dairesi ekil 3.3 te gsterilmektedir.

[kPa]

'
32,84

100 3 ( 1f +

[kPa]

3
218,23

236,46 1f -

1f

3 ) / 2

ekil 3.3 CU deneyi sonucunda izilen Mohr gerilme dairesi

37

3.2 Ankraj Deneyi 3.2.1 Ankraj Tasarm Temel ukuru iin ksmen fore kazkl-ankrajl, ksmen pskrtme betonlu-zemin ivili bir dayanma sistemi tasarlanmtr. Deney ankraj zemin ivili blgede 4. sraya yaplan ek ankrajlar arasna yerletirilmitir. Toplam ankraj boyu 18 m, ankraj kk uzunluu da 7,35mdir. Dayanma yaps kesiti ekil 3.4 te verilmitir. Ek ankraj iin seilen alma yk 150 kN olarak belirlendiinden, deney ankraj iin de bu ykn kullanlmas uygun grlmtr. Kk boyu 7.35m olan ankraj iin son tama gc: Tult = .d.L.fc.cu fc = 1,6 L-0,6 = 0,48 (Barley, 1995)

Tult = . 0,15 . 7,35 . 0,48 . 5,6 = 9,31 ton

ekil 3.4 Dayanma yaps kesiti

38

3.2.2 Ankrajn lm Aygtlaryla Donatlmas Yk lm, ankrajlarn izlenmesinde genel bir ilemdir. Yk hcresi seiminde, ykn byklne, aralna, doruluuna ve evre koullarna nem verilmelidir. Kalibrasyon, uzun sreli dayanm ve ykn eksantrisitesi de titiz bir ekilde gz nne alnmaldr. Piyasada eitli tipte yk hcreleri bulunmaktadr (mekanik, fotoelastik, strain gauge hcresi, titreen telli yk hcresi, dolayl yntem ve dier zel yntemler). Detaylar Hanna tarafndan verilmitir (1973). Yk lmnn en genel yntemi, tendonun zerinden geirilerek ankraj germe plakasyla yap arasna sktrlm silindirik biimli yk hcresi kullanlmasdr. Germe plakasnn yk hcresi yzeyine uygun olmas ve ok telli tendon kullanlmas halinde yk hcresinin alt yzeyinde halatlar arasnda uygun bir merkezleyici kullanlmas zorunludur. Yk hcreleri kt evre koullarndan etkilenebilecekleri iin mekanik tipler tercih edilir. Byle hcrelerin okumalar problem yaratabilir ve uzaktan okuma sistemi tercih edilebilir. Bu nedenle titreen telli tr hcreler kullanlmaktadr, (Hanna, 1983). Tek bir deney ankrajnn donatlmas, genellikle aratrma ve gelitirme amaldr. En genel lmler, yk uygulanmas, serbest blge ve kk blgesi boyuca yk dalm ve ankraj kknn hareketidir. Uygulanan yk, hidrolik kriko ile seriler halinde yk hcresi araclyla normal olarak llr. Aada Barley e gre bir dzenlemeye rnek verilmitir. .

ekil 3.5 VW yk hcresi ile ankraj yknn uzun sre izlenmesi (Barley, 1978)

Dayankl germe plakalarnn, yk hcresinin

her iki tarafna da yerletirildiine zen

gsterilmelidir. Daha dk dayanml plakalar, halatlara merkezleyici olarak da kullanlabilirler. ekil 3.6 da deneylerde kullanlacak VW tip yk hcresi ve ematik kurulumu gsterilmitir.

39

ekil 3.6 VW yk hcresi ve kurulum emas

Buradaki titreen telli yk hcresi halka ierisinde eit aralklarla dalm yk alglama birimi ierir. Halat merkezleyicisi hcrenin tepesinde grlmektedir. Soldaki dalm kutusu 3 yk hcresine uyum salayabilir. Ankraj kkndeki hareketi lmek iin kullanlan en genel yntem ankraj kknn enjeksiyonuna gerilmi bir tel sabitlemek ve bu teli kk apl bir koruma tp ierisinde ankraj kafasna kadar iletmektir. Bylece ankraj kknn hareketi kaydedilebilir. Eer sonuta kesinlik isteniyorsa, byle bir tekniin kullanmnda byk bir zen ve deneyim gerekmektedir. Ankraj kknn hareketinin genellikle ok kk olduu hatrlanmaldr. Bundan dolay ankraj germenin yapnn yerel ekil deitirmelerine neden olabilecei gz nnde bulundurularak, ankraj kafas yaknlarndaki bilgilerin sabitlenmesine zen gsterilmelidir. Daha basit bir yntem de halatlardan birini germeden brakmak ve ankraj kknn hareketinin lmnde kullanmaktr. Bu durum ekil 3.5 te grlebilir. Tendon boyunca yk dalmn belirlemek iin elektrik direnli strain gauge kullanlmas, bir ok soruna neden olabilir. Verebileceinin en iyisi, yk dalmnn olas byklne rehber olmaktr. Ana sorun, strain gauge okumalarna etki edebilecek evresel deiikliklerdir. En ilgin veriler, basn ve ekme ankrajlar iin Mastrantuono ve Tomiolo (1977) tarafndan elde edilmitir. Barley bu konuyu incelemi ve aada verilen nerileri yapmtr: i) eliin grnen yzeyleri, strain gauge lerin bulunduu yerlerde, zmparayla temizlenir, ii) Gauge, temizlenmi yzeye epoksi ile tutturulur, iii) Halatn kar ynlerindeki her gauge iftinin arasndaki balant kablolar lehimlenir, iv) Her bir gauge ifti iin uygun tanmlama renklerine sahip besleme kablolar lehimlenir,

40

v) Gaugelere su geirmezlii salamak iin thixotropic epoksi reinesi uygulanr, vi) Su geirmezlii ve korumay salamak iin gauge iftlerinin etraf PVC bantla sarlr, vii) Balantlarn doru yapldn kontrol etmek iin her devre Watson kprs ile kontrol edilir, Anlatlanlarla ilgili genel ayrntlar, ekil 3.7 de verilmitir.

ekil 3.7 a Ankraj halatna gerinim lerlerin montaj

ekil 3.7 b Ankraj halatna gerilme lerlerin montaj

Snme anndaki veriler isteniyorsa ankrajlar, bazen uzun sren deneylerle gzlenebilirler. lk olarak, yk, uzun periyotlar sresince uygulanmaldr. Hidrolik krikonun kullanld bir sistemde, yk sk aralklarla yklemek gerekecektir. Bu sorun, ykleme serilerinde, krikoyla birlikte bir yk koruyucu kullanarak giderilebilir, Rice ve Hanna (1981). kincil olarak, ankraj

41

kafasnn hareketleri de ayrca llmelidir. nk snme hareketleri genellikle kktr ve lme sisteminin gvenilirliine zellikle zen gsterilmelidir. Deney ankraj 3 halat zerine 12 adet strain gage yerletirilerek donatlmtr. Halatlar zerine titreen telli, 120 ohm elektrik direnli 12 adet strain gage tutturulmutur. 1 adet strain gage ise laboratuarda denenmek zere 1m lik bir halat rnei zerine tutturulmutur. Ankraj kafasna ayrca yk kontrol iin bir yk hcresi ve dayanma sisteminin hareketini gzlemek iin bir inklinometre borusu yerletirilmitir. Yk hcresi kalibrasyon formu Ek-3 de verilmitir. Ankraj kkne ve serbest blgenin sonuna yerletirilen stain gagelerle yk dalm gzlenmitir. Aada izelge 3.3te strain gagelerin yerleimleri gsterilmitir.

izelge 3.3 Strain gage yerleimleri

1 Gage no 1-5 1-4 1-3 1-2 1-1 Aralk [cm] 0 61 260 460 660 Gage no 2-5 2-4 2-3 2-2 2-1

2 Aralk [cm] 0 67 267 470 Lab.

3 Gage no Aralk [cm] 3-3 3-2 3-1 0 113 315

Halatlar arasndaki yk paylamn ve kke gelen ykleri belirlemek iin her halatta ankraj serbest boyunun sonuna birer gage yerletirilmitir. Sahada yaplan kontrollerde 2-3 no.lu strain gagein almad belirlenmitir. TU naat Fakltesi Yap Malzemesi Laboratuarnda halatn elastisite modln belirlemek ve strain gagein kalibrasyonunu kontrol etmek iin ekme deneyi yaplmtr. Laboratuarda yaplan ykleme deneyinin sonular Ek-4 te verilmitir. Saniyede bir birim uzama deerleri olarak okunmutur. Okunan deerlere karlk gelen ekme yk halatn kesit alanna blnerek elde edilen gerilmenin, okunan birim uzama deerlerine blnmesiyle elde edilen elastisite modllerinin ortalamas alnmtr. Ankraj halatnn elastisite modl E= 211.000 N/mm olarak hesaplanmtr. Donatlandrmada kullanlan yk hcresi ve strain gageler titreen telli seilmitir. Yk hcresi okumalar Gage Technic marka veri okuyucu ile strain gage okumalar Vishay P3 gerinim belirleyici ile yaplmtr.

42

3.2.3 Performans deneyi

ekil 3.8 Ankraj performans deneyi dzenei

Performans deneyi FHWA-DP-68-1 e gre aada belirtilen admlar izlenerek yaplmtr. AL - 0,25P - 0,50P AL - 0,50P - 0,75P - 0,50P AL - 0,50P - 0,75P - 1,00P - 0,50P AL 0,50P 0,75P 1,00P 1,25P 0,75P 0,50P AL 0,50P 1,00P 1,25P 1,50P 1,25P 1,50P yk kademeleriyle arttrlmtr. AL, deney dzeneini sabit tutmak iin gerekli en az yk, P ise alma ykdr. Her yk kademesinde deplasman duruncaya kadar en az 1 dakika en son uygulanan 1.50P yknde ise 50 dakika beklenerek yerletirilen 2 adet komparatrden uzamalar okunmutur. Sonularda bu iki komparatrn deerlerinin ortalamas kullanlmtr. ekil 3.8 de deney dzenei grnmektedir. Performans deneyi sonular izelge 3.4 de verilmitir.

43

izelge 3.4 Performans deneyi lmleri

44

ekil 3.9 Performans deneyi yk-deplasman grafii

45

ekil 3.10 Performans deneyi maksimum yklere karlk gelen uzama deerleri

3.2.4 Ankraj Boyunca llm Yk Dalm ve Kayma Gerilmeleri Bu blmde performans deneyi srasnda yaplan lmlerin deerlendirilmesi yaplm ve ankraj kk boyunca yk ve kayma gerilmesi dalmlar belirlenmitir. Kaz sonuna kadar lmler srdrlerek kaz derinliine bal olarak ankrajdaki yk dalmndaki deiimler incelenmeye allacaktr. Strain Gagelerden okunan deerlerin deerlendirilmesi: Strain gage okumalar microstrain () cinsinden alnmtr. Okunan deerler izelge 3.5 te verilmitir. Burada = 10 6 ve =
l dir. l

Ykleme srasndaki halatlarda oluan yk ve gerilme deerleri izelge 3.6 da verilmitir.

= E 10 6 = E
F = A

l l

(3.1) (3.2)

46

izelge 3.5 Alnan strain gage okumalar

47

izelge 3.6 Performans deneyi srasnda halatlarda oluan gerilme ve yk deerleri

48

Deney srasnda halatlara yerletirilen strain gagelerden okunan deerleri kullanlarak elde edilen yk ve kayma gerilmesi deerlerine ilikin grafikler aada verilmitir.

ekil 3.11 Performans deneyi srasnda maksimum ykler srasndan ankrajda gzlenen yk dalm

ekil 3.12 Performans deneyi srasnda maksimum ykler srasndan ankrajda oluan kayma gerilmesi dalm

49

3.3 Dayanma Yapsnda Yer Deitirme lmleri nceleme konusunu tekil eden cephede 15 m lik bir inklinometre borusu yerletirilmitir. Kaz sresince deplasman okumalarna devam edilecektir. Plaxis program kullanlarak yaplan modellemede ngrlen deplasman deerleri, yaplan inklinometrik lmlerle karlatrlmaktadr. 3.3.1 Dayanma Yapsnda Yer Deitirme Tahminleri naat sresince oluacak yer deitirmelerin tahmini iin Plaxis programyla eitli haller iin modellemeler yaplmtr. Duvarda ilave ankraj olmamas durumunda ve duvarn eimli yaplmas durumlarndaki olumas beklenen deplasmanlar program yardmyla tahmin edilerek, karlatrmalar yaplmtr. Tanmlanan malzeme zellikleri izelge 3.7 de verilmitir. Modelleme yaplrken, mevsim koullar da gz nne alnarak drenajsz koullar dnlmtr. Belirtilen parametrelerle yaplan modelleme sonularnn sahada yaplan inklinometre lmleriyle karlatrlmas izelge 3.8 de verilmitir. Kaz sonuna kadar okuma alnmas ve sonularn karlatrlmas srdrlecektir.
Cizelge 3.7 Modellemede kullanlan malzeme zellikleri

Malzeme Model EA EI w EA Model EA Ls EA Model Tip kuru ya E ref Cu

Pskrtme beton

Zemin ivisi Ankraj halat Ankraj kk

Zemin

Parametre Lineer elastik 7125 37 1,5 0,015 168840 Elastik 83160 2 50000 Mohr-Coulomb Drenajsz 16 19,5 15000 0,3 56 0

kN/m kNm/m kN/m/m kN/m kN/m m kN/m

kN/m kN/m kN/m kN/m

50

izelge 3.8 Yaplan modelleme sonularnn karlatrlmas

Kaz Kademesi 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

90 9,73 18,2 25,28 30,76 37,4 49,81 63,83 81,57 138,59

Deplasman [mm] 90-ankrajl 85 9,73 18,2 25,27 30,59 36,37 48,47 62,64 79,87 128,59 9,53 17,73 24,47 29,61 37,16 48,79 61,82 76,21 122,42

80 9,22 17,09 23,47 28,59 37,13 47,82 59,42 72,31 100,96

Yaplan modellemelerde 4. srada ek olarak 150 kN ngerme ykyle yaplan ankrajlarn yer deitirmeleri engellemeyecei grlmektedir. Elde edilen sonulardan dayanma sisteminin dik olarak deil de 80 al olarak tasarlanmasnn yer deitirmelerin azaltlmasnda daha etkili olaca sylenilebilir.

3.3.1.1 Bir Sra lave Ankrajl 90 lik ivili Duvarn Modellenmesi

0.000

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

35.000

40.000

25.000

20.000

15.000

51

10.000

5.000

0.000

Deformed Mesh -3 Extreme total displacement 9,73*10 m (displacements scaled up 200,00 times)

0.000

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

35.000

40.000

25.000

20.000

15.000

52

10.000

5.000

0.000

Deformed Mesh -3 Extreme total displacement 18,20*10 m (displacements scaled up 100,00 times)

0.000

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

35.000

40.000

25.000

20.000

15.000

53

10.000

5.000

0.000

Deformed Mesh -3 Extreme total displacement 25,27*10 m (displacements scaled up 100,00 times)

0.000

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

35.000

40.000

25.000

20.000

15.000

54

10.000

5.000

0.000

Deformed Mesh -3 Extreme total displacement 30,59*10 m (displacements scaled up 50,00 times)

0.000

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

35.000

40.000

25.000

20.000

15.000

55

10.000

5.000

0.000

Deformed Mesh -3 Extreme total displacement 36,37*10 m (displacements scaled up 50,00 times)

0.000

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

35.000

40.000

25.000

20.000

15.000

56

10.000

5.000

0.000

Deformed Mesh -3 Extreme total displacement 48,47*10 m (displacements scaled up 50,00 times)

0.000

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

35.000

40.000

25.000

20.000

15.000

57

10.000

5.000

0.000

Deformed Mesh -3 Extreme total displacement 62,64*10 m (displacements scaled up 50,00 times)

0.000

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

35.000

40.000

25.000

20.000

15.000

58

10.000

5.000

0.000

Deformed Mesh -3 Extreme total displacement 79,87*10 m (displacements scaled up 20,00 times)

0.000

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

35.000

40.000

25.000

20.000

15.000

59

10.000

5.000

0.000

Deformed Mesh -3 Extreme total displacement 128,59*10 m (displacements scaled up 20,00 times)

3.3.1.2 lave Ankrajsz 90 lik ivili Duvarn Modellenmesi

0.000

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

35.000

40.000

25.000

20.000

15.000

60

10.000

5.000

0.000

Deformed Mesh -3 Extreme total displacement 9,73*10 m (displacements scaled up 200,00 times)

0.000

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

35.000

40.000

25.000

20.000

15.000

61

10.000

5.000

0.000

Deformed Mesh -3 Extreme total displacement 18,20*10 m (displacements scaled up 100,00 times)

0.000

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

35.000

40.000

25.000

20.000

15.000

62

10.000

5.000

0.000

Deformed Mesh -3 Extreme total displacement 25,28*10 m (displacements scaled up 100,00 times)

0.000

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

35.000

40.000

25.000

20.000

15.000

63

10.000

5.000

0.000

Deformed Mesh -3 Extreme total displacement 30,76*10 m (displacements scaled up 50,00 times)

0.000

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

35.000

40.000

25.000

20.000

15.000

64

10.000

5.000

0.000

Deformed Mesh -3 Extreme total displacement 37,40*10 m (displacements scaled up 50,00 times)

0.000

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

35.000

40.000

25.000

20.000

15.000

65

10.000

5.000

0.000

Deformed Mesh -3 Extreme total displacement 49,81*10 m (displacements scaled up 50,00 times)

0.000

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

35.000

40.000

25.000

20.000

15.000

66

10.000

5.000

0.000

Deformed Mesh -3 Extreme total displacement 63,83*10 m (displacements scaled up 50,00 times)

0.000

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

35.000

40.000

25.000

20.000

15.000

67

10.000

5.000

0.000

Deformed Mesh -3 Extreme total displacement 81,57*10 m (displacements scaled up 20,00 times)

0.000

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

35.000

40.000

25.000

20.000

15.000

68

10.000

5.000

0.000

Deformed Mesh -3 Extreme total displacement 138,59*10 m (displacements scaled up 20,00 times)

3.3.1.3 lave Ankrajsz 85 lik ivili Duvarn Modellenmesi

0.000

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

35.000

40.000

25.000

20.000

15.000

69

10.000

5.000

0.000

Deformed Mesh -3 Extreme total displacement 9,53*10 m (displacements scaled up 200,00 times)

0.000

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

35.000

40.000

25.000

20.000

15.000

70

10.000

5.000

0.000

Deformed Mesh -3 Extreme total displacement 17,73*10 m (displacements scaled up 100,00 times)

0.000

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

35.000

40.000

25.000

20.000

15.000

71

10.000

5.000

0.000

Deformed Mesh -3 Extreme total displacement 24,47*10 m (displacements scaled up 100,00 times)

0.000

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

35.000

40.000

45.000

25.000

20.000

15.000

72

10.000

5.000

0.000

Deformed Mesh -3 Extreme total displacement 29,61*10 m (displacements scaled up 100,00 times)

0.000

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

35.000

40.000

45.000

25.000

20.000

15.000

73

10.000

5.000

0.000

Deformed Mesh -3 Extreme total displacement 37,16*10 m (displacements scaled up 50,00 times)

0.000

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

35.000

40.000

45.000

25.000

20.000

15.000

74

10.000

5.000

0.000

Deformed Mesh -3 Extreme total displacement 48,79*10 m (displacements scaled up 50,00 times)

0.000

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

35.000

40.000

45.000

25.000

20.000

15.000

75

10.000

5.000

0.000

Deformed Mesh -3 Extreme total displacement 61,82*10 m (displacements scaled up 50,00 times)

0.000

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

35.000

40.000

45.000

25.000

20.000

15.000

76

10.000

5.000

0.000

Deformed Mesh -3 Extreme total displacement 76,21*10 m (displacements scaled up 20,00 times)

0.000

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

35.000

40.000

45.000

25.000

20.000

15.000

77

10.000

5.000

0.000

Deformed Mesh -3 Extreme total displacement 122,42*10 m (displacements scaled up 20,00 times)

3.3.1.3 lave Ankrajsz 80 lik ivili Duvarn Modellenmesi

0.000

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

35.000

40.000

25.000

20.000

15.000

78

10.000

5.000

0.000

Deformed Mesh -3 Extreme total displacement 9,22*10 m (displacements scaled up 200,00 times)

0.000

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

35.000

40.000

45.000

25.000

20.000

15.000

79

10.000

5.000

0.000

Deformed Mesh -3 Extreme total displacement 17,09*10 m (displacements scaled up 100,00 times)

0.000

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

35.000

40.000

45.000

25.000

20.000

15.000

80

10.000

5.000

0.000

Deformed Mesh -3 Extreme total displacement 23,47*10 m (displacements scaled up 100,00 times)

0.000

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

35.000

40.000

45.000

25.000

20.000

15.000

81

10.000

5.000

0.000

Deformed Mesh -3 Extreme total displacement 28,59*10 m (displacements scaled up 100,00 times)

0.000

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

35.000

40.000

45.000

25.000

20.000

15.000

82

10.000

5.000

0.000

Deformed Mesh -3 Extreme total displacement 37,13*10 m (displacements scaled up 50,00 times)

0.000

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

35.000

40.000

45.000

25.000

20.000

15.000

83

10.000

5.000

0.000

Deformed Mesh -3 Extreme total displacement 47,82*10 m (displacements scaled up 50,00 times)

0.000

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

35.000

40.000

45.000

25.000

20.000

15.000

84

10.000

5.000

0.000

Deformed Mesh -3 Extreme total displacement 59,42*10 m (displacements scaled up 50,00 times)

0.000

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

35.000

40.000

45.000

25.000

20.000

15.000

85

10.000

5.000

0.000

Deformed Mesh -3 Extreme total displacement 72,31*10 m (displacements scaled up 20,00 times)

0.000

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

35.000

40.000

25.000

20.000

15.000

86

10.000

5.000

0.000

Deformed Mesh -3 Extreme total displacement 100,96*10 m (displacements scaled up 20,00 times)

87

3.3.2 Deplasman lmleri ncelenen cephede indirilen inklinometre yardmyla lmler alnmtr. Alnan okumalarnn deerlendirmeleri Ek 6 da verilmitir. Aada ekil 3.11 de ematik olarak inklinometre borusunun hareketi, mevcut zemin ivileri ve ankrajlarn durumu gsterilmitir.

ekil 3.13 nklinometre borusu ve dayanma yapsnn bugnk durumu

88

3.3.3 Yer Deitirme ngrlerinin Saha lmleriyle Karlatrlmas izelge 3.9 da u ana kadar yaplan lmlerle beklenen deerlerin karlatrlmas yaplmtr. izelge 3.9 a bakarak, elde edilen sonularn olduka uyumlu olduklar sylenebilir.
Cizelge 3.9 llen ve beklenen yer deitirmelerin karlatrlmas

Kaz Kademe Der. [m] 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1,5 3 4,5 6 7,5 9 10,5 12 14

Maksimum deplasman [mm] Plaxis ile tahmin edilen 9,73 18,2 25,27 30,59 36,37 48,47 62,64 79,87 128,59 nklinometre 10,00 20,00 23,00 29,00 Tarih 14.Eyl 04.Eki 16.Kas 13.Ara

89

4. SONULAR Bu alma kapsamnda ankrajlardaki gerilme dalmn belirlemek ve dayanma yapsnn hareketini gzlemlemek iin deneyler ve lmler yaplmtr. Deney, dey olarak tasarlanm zemin ivili ve pskrtme betonlu bir dayanma yapsnn hareketinin engellenmesi amacyla yaplan ek ankrajlardan biri donatlarak gerekletirilmitir. Ankrajdaki gerilme dalmn belirleyebilmek iin tendonlar zerine 3 serbest blgede toplam 12 adet strain gage yerletirilmitir. Strain bagelerin alma yntemini izlemek ve ankraj halatnn elastisite modln belirlemek iin 1 adet strain gage de 1m lik bir elik halat zerine yerletirilmi ve TU naat Fakltesi Yap Malzemesi Laboratuarnda ekme deneyi yaplmtr. Strain gagelerden alnan okumalar deerlendirildiinde yklemeye paralel deerler elde edilmitir. 12 ton seviyesinde strain gage zarar grd iin ykleme durdurulmu ve halatn elastisite modln elde etmek iin okunan birim uzama deerlerin ortalamas kullanlmtr. Elastisite modl 2,11.105 N/mm olarak hesaplanmtr. Ankraj kkndeki gerilme dalm nceden yaplm almalarn da gsterdii gibi kkn st ucundan alt ucuna doru azalmaktadr. Maksimum kuvvet, ankraj kknn st ucunda olumakta ve alt ucuna doru, enjeksiyonun zeminle arasndaki yzeyde oluan kayma gerilmelerinin etkisiyle aamal olarak azalmaktadr. Kk d yklerde (ankrajn son tama gcyle balantl olarak), yk, ankrajlama blgesinin sadece bir ksmna uygulanmaktadr. Cihazlardan alnan lmlerin sonular deerlendirildiinde dk ankraj yklerinde ykn byk ounluunun ankraj kknn ilk 1msinde karland grlmtr. malat srasnda serbest blgeyi dolduran enjeksiyonun ankraj kk ban tutmas yznden ykn byk ounluu kkn st ksmlarnda karlanmaktadr. Ankrajlama blgesi boyunca d ekme kuvvetlerinin tm deerleriyle ilgili olan kayma gerilmelerinin dalm olduka dzensiz grnmektedir. Deney yk deeri dk olduu iin nceden yaplan almalarda gzlenmi olan ykn ankrajn son tama gcne doru arttrlmasyla, kayma gerilmelerinin ankrajn alt ucuna doru yapt yer deitirme bu deneyde gzlenememitir. Arazideki zemin zelliklerini belirlemek iin sahadan rnekler alnm ve laboratuarda deneyler yaplmtr. 7.00-7.50m den alnan 2 rnek zerinde yaplan serbest basn deneylerinden elde edilen drenajsz kayma mukavemeti deerlerinin ortalamas cu= 56 kPa olarak belirlenmitir.

90

Alnan normal konsolide kil rneklerinin 1 tanesi zerinde konsolidasyonlu drenajsz 3 eksenli basn deneyi yaplmtr. 177kPa basn altnda konsolide edilen rnek 100kPa efektif hcre basnc ile eksenel ykleme altnda deviatorik gerilme (1f 3f) 236,91 kPa deerine ulatnda gmtr. Zeminin efektif gerilmeler iin mukavemet parametreleri c = 0, = 32,84dir. rneklerin su kapsam, w=%20-23 arasnda, birim hacim arlklar, ya = 19,5 kN/m, kuru = 16,0 kN/m olarak bulunmutur. 3. blmde yaplan modellemelerde mevsim koullar da gz nne alnarak drenajsz koullar dnlm ve zemin zellikleri iin serbest basn deneyinden elde edilen drenajsz kayma mukavemeti deeri cu = 56kPa kullanlmtr. Mevcut durum, mevcut durumun ankrajsz hali, duvarn 85 ve 80 eimli olduu durumlar iin modellemeler yaplmtr. Elde edilen sonular, alnan inklinometre okumalaryla karlatrldnda Plaxis in yer deitirmeleri modellemede olduka gereki sonular verdii grlmtr. Yaplacak 14m lik kaz sonunda toplam 12,86 cm deplasman beklenmektedir. Ankrajl durum ve ankrajsz durum arasnda kayda deer bir fark olmad, hareketi nlemek iin duvarn eimli olarak tasarlanmas gerektii sonucuna varlmtr.

91

KAYNAKLAR
B.., (2000), Kozken A merkezi Geoteknik Etd Raporu, stanbul. BS 8081: 1989 British Standard Code Of Practice For Ground Anchorages Clayton, C.R.I., Milititsky, J., Woods, R.I., (1993), Earth Pressure and Earth Retaining Structures, Chapman & Hall, UK. Dumlu, M., (1988), Derin Kazlar Ve Destekleme Yntemleri, Yksek Lisans Tezi, T Fen Bilimleri Enstits, (yaymlanmam). Gnsever, , (1999), Derin Kazlarda ok Sra Ankrajl ksa Sistemlerinin Tasarm Ve Bir Bilgisayar Program le Desteklenmesi, Yksek Lisans Tezi, T Fen Bilimleri Enstits, (yaymlanmam). Hanna, T.H., (1983), Foundaitons in Tension: Ground Anchors, McGraw Hill, UK. Ivandic, K., Soldo, B., Veric, F., (2003) A Contributon to the Analysis of Geotechnical Anchor Ultimate Capacity, Electronic Journal of Geotechnical Engineering paper, Vol.8-A, Croatia. ncecik, M., (1980), ;Kohezyonsuz zeminlerde ankrajlarn davran, Doktora Tezi, TU Jarred, D., Haberfield, C.M., Tendon / Grout Interface Performence In Grouted Anchors, International Conference On Ground Anchorages And Anchored Structures, 20-21 March 1997, London. Jones, D.E., Tonge, D., Design, Installation, Testing and Long Term Monitoring of 200 tonne Rock Anchorages at Sandon Dock, Liverpool, International Conference On Ground Anchorages And Anchored Structures, 20-21 March 1997, London. Mesci, J., (1995), Analysis of Grouted Soil Anchors, Anchors in Theory and Practice: Proceedings of the International Symposium, Widmann, R. (Derl.), 77-84, 9-10 October 1995, Salzburg/ Austria. Weerasinghe, R.B., Littlejohn, G.S., (1997), Load Transfer And Failure Of Anchrages n Weak Mudstone, International Conference On Ground Anchorages And Anchored Structures, 20-21 March 1997, London. Woodland, A., Lomax, C., Barley, A.D., (1997), The Desidn, Construction and Performence of an Anchored Retaining Wall, Newcastle Upon Tyne, International Conference On Ground Anchorages And Anchored Structures, 20-21 March 1997, London Woods, R., Barkhodari, K., (1997), The Influence Of Bond Stress Distribution On Ground Anchor Design, International Conference On Ground Anchorages And Anchored Structures, 20-21 March 1997, London Yldrm, S., (2002), Zemin ncelemesi ve Temel Tasarm, Birsen Yaynevi, stanbul.

92

EKLER
Ek 1 Ek 2 Ek 3 Ek 4 Ek 5 Ek 6 Ek 7 Laboratuar deneyi sonular Load cell kalibrasyon testi sonular Load cell okumalar dntrme izelgesi Strain gage laboratuar germe testi sonular Sondaj loglar nklinometrik lm sonularnn deerlendirilmesi ksa plan, kesit ve grn

93

Ek 1 Laboratuar deneyi sonular

94

95

96

Ek 2 Load cell kalibrasyon testi sonular

97

Ek 3 Load cell okumalar dntrme izelgesi

98

Ek 4 Strain gage laboratuar germe testi sonular

99

100

Ek 5 Sahaya ait sondaj loglar

101

102

103

104

105

106

107

108

Ek 6 nklinometrik lm sonularnn deerlendirilmesi

109

110

111

112

113

114

115

116

Ek 7 Dayanma yaps plan, kesit ve grn

117

118

ZGEM
Doum tarihi Doum yeri Lise Lisans Yksek Lisans 28.03.1979 stanbul 1992-1996 1996-2000 2002-2005 emberlita Kz Lisesi Yldz Teknik niversitesi naat Fak. naat Mhendislii Blm Yldz Teknik niversitesi Fen Bilimleri Enstits naat Mh. Anabilim Dal, Geoteknik Program

alt kurumlar 2000-2001 MESA Mesken San A, stanbul. 2002-2002 KARE n San ve Tic A , stanbul 2002-2004 TEMELTA naat San ve Tic A , stanbul 2005-Devam ediyor Gaziosmanpaa Belediyesi , stanbul