Aneeg Al

Nj Projekt i Financuar nga Bashkimi Europian
Programi I Zhvillimit i Kombeve t Bashkuara Mbshtetje pr Rregullimin dhe Nxitjen e Tregtis
UDHEZIMI I EKSPORTIT ANE -Agjensia e Nxitjes se Eksporteve
25 Janar, 2005 Projekti CARDS i BE No 2004 / 084-899
Prfituesit Ministria e Ekonomis Republika e Shqipris
Kontrat: 2004/84899 Projekti Mbshtetje pr Liberalizimin dhe Nxitjen e Tregtis UDHEZUESI I EKSPORTIT ANE - Agjensia e Nxitjes se Eksporteve 25 Janar 2005
Tabela e Prmbajtjes
1. EKSPORTI - BAZAT........................................................................................................4
1.1............................................................................................................... PSE DUHET NJ KOMPANI T EKSPORTOJ? .............................................................................................................................................................................4 1.2 KUR DUHET NJ KOMPANI T FILLOJ T EKSPORTOJ?..........................................................................................4 1.3 KRKESAT THEMELORE.....................................................................................................................................4 1.4 IDENTIFIKIMI I MUNDSIVE T SHITJES...............................................................................................................5 1.5 ZGJEDHJA E TREGJEVE T EKSPORTEVE.................................................................................................................5 1.6 KONSIDERATA PR PRODUKTIN.............................................................................................................................6 1.7 PLOTSIMI I NEVOJAVE T TREGUT......................................................................................................................6 1. 8 KANALET E SHPRNDARJES................................................................................................................................7 1.9 CMIMET PR EKSPORT........................................................................................................................................8 1.10 FINANCIMI I AKTIVITETIT T EKSPORTIT.............................................................................................................9 1.11 PROMOVIMI I PRODUKTEVE JASHT VENDIT...........................................................................................................9 1.12 PARTNERITETET NDRKOMBTARE ARSYET DHE TIPET E PARTNERITETEVE.............................................................10
2. TRANSPORTI....................................................................................................................11
2.1 TRANSPORTI AJROR.........................................................................................................................................11 2.2 TRANSPORTI DETAR.........................................................................................................................................11 2.3 TRANSPORTI RRUGOR.......................................................................................................................................11 2.4 SIGURACIONI I TRANZITIT.................................................................................................................................12
3. METODAT E PAGESES..................................................................................................13
3.1 PARAPAGIMI....................................................................................................................................................13 3.2 LETR-KREDIA (LETTER OF CREDIT)...............................................................................................................13 3.3 DOKUMENTACIONI I GRUMBULLUAR...................................................................................................................14 3.4 LLOGARIA E HAPUR.........................................................................................................................................15
4. FINANCIMI PER EKSPORT...........................................................................................16

4.1 LLOGARI E ZBULUAR (OVERDRAFT)....................................................................................................................16 4.2 HUAT...........................................................................................................................................................16 4.3 SKONTIMI I FATURRAVE....................................................................................................................................16 4.4 FAKTORINGU...................................................................................................................................................16 4.5 SKONTIMI I FATURAVE T SHKEMBIMIT...............................................................................................................17 4.6 FORFAITING....................................................................................................................................................17 4.6 LISINGU.........................................................................................................................................................17 4.7. SIGURIMI I KREDIVE PR EKSPORT....................................................................................................................17
Projekti i Liberalizimit dhe Nxitjes s Tregtis Kontrata: 2004/84899 faqja 2-te nga 46 25 Janar, 2005.
5. VLERAT E PJESMARRJES NE PANAIRE....................................................................19

5.1 QLLIMI I PJESMARRJES N PANAIRE ..................................................................................................................19 5.2 PRGATITJA PR PJESMARRJE N NJ PANAIR......................................................................................................20 5.3 PROMOVIMI I PRANIS SUAJ...............................................................................................................................23 5.4 N PANAIR.....................................................................................................................................................23 5.5 PAS PANAIRIT..................................................................................................................................................24 5.6 PRGATITJA PR VITIN E ARDHSHM..................................................................................................................25
6. SI T PRFITOSH SA M SHUM NGA MISIONET E BISNEZIT..........................26 7. UDHEZUES PER KERKIM TREGU...............................................................................29

7.1 FAR SHT KRKIMI N TREG?........................................................................................................................29 7.2 CILAT JANE REZULTATET E KRKIMEVE T TREGUT?..............................................................................................29 7.3 KUSH I NDRMERR KRKIMET E TREGUT?.............................................................................................................29 7.4 PRSE DUHET Q KOMPANIT T NDRMARRIN KRKIME N TREG?...........................................................................29 7.5 FAR PRFSHIN KRKIMI I TREGUT ?.................................................................................................................30 7.6 KRKIM BRENDA ZYRS...................................................................................................................................31 7.7 KRKIMI N BAZ............................................................................................................................................32
8. PLANI I MARKETINGUT PER EKSPORT...................................................................34

8.1..........................................................................................PRSE PRGATITET NJ PLAN MARKETINGU PR EKSPORT? ...........................................................................................................................................................................34 8.2..............................................................................................................................................SI MUND T FILLONI ...........................................................................................................................................................................34 8.3 FAKTORT Q DUHEN KONSIDERUAR PR PRGATITJEN E NJ PLANI MARKETINGU PR................................................34 8.4 PLANI JUAJ I MARKETINGUT DUHET T PERFSHIJ:.................................................................................................34
ANNEX 1. DISA TERMA T TREGTIS NDRKOMBTARE......................................36 ANNEX 2. PROCEDURAT DHE DOKUMENTACIONI PR EKSPORT........................40 ANNEX 3. ADRESA TE VLEFSHME.................................................................................42
Projekti i Liberalizimit dhe Nxitjes s Tregtis Kontrata: 2004/84899 faqja 3-te nga 46
25 Janar, 2005.
1.
EKSPORTI - BAZAT
Eksportimi prfshin identifikimin dhe eksplorimin e mundsive t nj kompanie pr t shitur jasht tregut vendas. Suksesi n tregjet e eksporteve paraqet nj sr sfidash pr shkak t distancs fizike nga klienti, si edhe t gjitha pasigurive dhe mungess s familiaritetit n nj mjedis t ri t huaj. Ky kapitull i Manualit prshkruan aspektet themelore t kryerjes s biznesit n nj vend t huaj. Kompanit duhet ti kuptojn t gjitha kto cshtje, sepse n qoft se ndonj aspekt shkon vrtet gabim, mund t hidhen posht muaj t tr t nj pune t vshtir dhe t konsiderueshme.
1.1
Pse duhet nj kompani t eksportoj?
Pse duhet un t eksportoj? Kjo sht pyetja kryesore q nj kompani duhet ti bj vehtes q n fillim. Zakonisht nj kompani ka dy objektiva: T rris fitimet; Te shfrytzoj trsisht kapacitetin prodhues M specifikisht : N tregjet e tjera mund t realizohen prfitime m t mira; Tregu vendas mund t mos ket mundsi t mjaftueshme pr zhvillim; Kompania mund t ket nj produkt t specializuar pr t cilin nuk ka klient potencial n Shqipri; Kompanite mund t kerkojn t rrisin sigurin, t ciln mund ta arrijn duke shprndar riskun n nj varietet tregjesh; Kompanite mund t duan t sigurojn q produktet e tyre t prmirsohen, duke i ekspozuar n tregjet ndrkombetare. Nj nga prfitimet kryesore t eksportimit sht q zhvillon dhe forcon mundsit e nj kompanie. T shiturit n nj mjedis ndrkombtar, forcon ann inovative t kompanis dhe krijon mundsi q nuk mund t vijn kurr n qoft se ato kufizojn veten n tregun vendas.
1.2 Kur duhet nj kompani t filloj t eksportoj?

Vendimi pr t eksportuar ka ndikim shum t madh n t ardhmen e nj biznesi. Esht nj vendim q duhet t merret me kujdes, sepse jo t gjitha kompanit kan burimet, mundsite ose angazhimin pr t arritur sukses n eksport.
1.3 Krkesat themelore

i. ii. iii. iv. v. N qoft se kompania nuk plotson disa nga krkesat kryesore, suksesi nuk sht i sigurt n nj projekt eksporti. Pr t plotsuar krkesat, kompania duhet t ket: Nj produkt t eksportueshm; Nj avantazh konkurues; Mundsit financiare pr ta nxjerr at n tregun e zgjedhur; Nj angazhim pr ta br projektin e eksportit t funksionoj; Mundsi menaxhuese.
T tjera konsiderata prfshijn koston e nj investimi m tepr n: Shpenzimet e prgjithshme pr tregjet e huaja, Projektimin dhe adaptimin e produkteve, Prodhimin, Puna shtes n vazhdimsi, ruajtja, krediti dhe shrbimi pr klientt.
Nj nga sfidat e lvizjes n tregjet ndrkombtare sht prshtatja e asaj q kompania ka msuar n tregun vendas ndaj rrethanave t nj vendi dhe klientele t re. N qoft se nj kompani sht fillestare n biznes, n prgjithsi eshte e kshillueshme q t nisin me detyra m t thjeshta n tregun vendas dhe ta shtyjn eksportimin deri sa ata t ken msuar si t trajtojn me sukses vshtirsit n vend.
1.4
Identifikimi i Mundsive t Shitjes
Kur nj kompani ka vendosur q mund t ket potenciale jasht tregut vendas, hapi tjetr sht t identifikoj dhe shikoj t gjitha kto oportunitete. Ndonjher vendimi pr t filluar eksportimin sht i bazuar n nj mundsi t vetme - nj investigim nga nj kontakt jasht vendit, nj referim nga nj klient aktual ose nj furnizues ose edhe thjesht nj informacion q konkurentt jan aktiv n eksporte. Cilado qoft arsyeja, kompania duhet t peshoj mundsin kundrejt kostove dhe risqeve q kjo prmban. Nj drges eksporti, mund t bj t ndjehesh mir moralisht, por a sht kjo e mjaftueshme pr t justifikuar t gjith prpjekjet n qoftse mbaron ktu? Shpresojm q realizimi i nj drgese do t thot q ka m tepr potenciale biznesi pr tu zbuluar n at treg, por shkalla e ksaj mundsie dhe kostoja e mundshme e eksplorimit t saj duhet t vlersohen. Kjo zakonisht fillon me studimin e tregut, gj q duhet t bhet sa m shum t jet e mundur nga vendi ku kompania egziston aktualisht, para angazhimit n udhtime t shtrenjta jasht shtetit. Nj studim i mir do t ndihmoj t ngushtoj interesin e kompanis n nj numr t menaxhueshm tregjesh ku jan shanset m t mira pr sukses. (Shiko udhzuesin mbi studimet e tregut n kapitullin 7) N qoft se aktiviteti i eksportit sht i bazuar n nj investigim ose mundsi t vetme, studimi duhet t zbuloj, sa m shum q t jet e mundur, rreth ktij klienti potencial besueshmris si edhe pozicionit t tij n treg. Kjo do t ndihmoj pr t vlersuar rndsin e shitjeve pr kt klient, si nj udhrrfyes pr mundsit e tregut n trsi.
1.5 Zgjedhja e Tregjeve t Eksporteve

Pikat kyce pr tu mbajtur mend n zgjedhjen e tregjeve t eksportit: Zgjidh nj numr t prshtatshm; mos harxho kohn duke shqyrtuar shum n t njjtn koh; Mos nnvleftso tregjet m t vogla. Konkurenca ndonjher mund t jet m pak e vshtir; Zgjidh nj treg me potencial t mjaftueshm q justifikon prpjekjet;
Zgjidhni tregjet ku produkti juaj ka avantazhe konkuruese (modelimi, punimi, mimi, cilsia); Planifiko pr t harxhuar nj pjes t kohs duke vizituar tregjet prpara se t angazhoheni me eksportet. Kto vizita do t testojn vlefshmrin e studimit dhe do t ndihmojn t vrehen problemet q mund t dalin. Kto jan koh dhe para t harxhuara mire; Qndroni larg nga tregjet ku kufizimet e importit mund t ngushtojn veprimtarin tuaj; T jeni t sigurt q mund t arrini angazhimet pr prodhimin, prpara se t pranoni porosit tuaja t para.
1.6 Konsiderata pr produktin

Sapo nj kompani vendos pr t lvizur n nj treg t jashtm, ajo duhet t sigurohet se produktet e saj jan t prshtatshme pr eksport. Duhet t merret n konsiderat: o A ka produkti ndonj veori unike ose speciale q t ndihmoj n shitjen e tij? Vetm t qnit t ndryshm nuk sht e mjaftueshme - blersi duhet t vlersoj diferencn; o A mundet kompania t mbaj standartin e krkuar t cilsis? o A mundet kompania t prodhoj majftueshm, pr t prmbushur krkesat n vend dhe n tregjet e huaja? o A mundet kompania t realizoj instalimet e nevojshme ose shrbimet e mirmbajtjes? o A mundet produkti t jet i gatshm pr tiu prshtatur shijeve t tregjeve t ndryshme? o A disponon kompania literatur shitjesh dhe teknike n gjuh t huaj? o A jan kostot e transportit dhe menaxhimit t pasqyruara n mimet dhe fitimet? Pergjigjet pr kto pyetje, do t ndikojn n zgjedhjen e tregut dhe strategjin e eksportit. N qoft se nj produkt sht shum i ngjashm me at q mund t gjendet n tregun e eksportit ather, mundsit pr shitjen e tij varen n at se si eksportuesi do ta bj at t duket trheqs - zakonisht kjo arrihet duke ulur mimin ose duke harxhuar shum n promovimin e produktit. Pr kompanit e vogla, asnj nga kto mundsi nuk sht shum trheqse dhe kjo e pakson shum shansin pr t eksportuar n kto tregje.
1.7 Plotsimi i Nevojave t Tregut

Pr t fituar hyrjen n nj treg eksporti, nj produkt duhet s pari t prmbush standartet lokale. Megjithat, vetm kjo nuk sht e mjaftueshme pr t arritur suksesin. Produkti duhet gjithashtu ti prshtatet nevojave lokale, shijeve dhe preferencave. Zgjedhja m e leht dhe m e lir pr kompanit sht t prqndrohen n tregje ku ato mund t shesin t njjtin produkt si n vend. Megjithat, mund t nevojiten t paktn disa ndryshime n paketim, etiketa ose dokumentacion me qllim prshtatje me etiketat ose me rregulloren e ambjentit. Kujdes duhet t tregohet gjithashtu me paketimin pr transportin
detar, pasi shpesh nevojitet nj paketim m i fort n mnyr q t plotsohen krkesat pr m tepr transportim, magazinim etj, si edhe pr efekt paraqitje. N shum raste krkohet edhe prshtatje e vet produktit. Prshtatja e produktit mund t prfshij ngjyrn, madhsin, shijen, projektimin dhe stilin, materialet, prodhimin dhe specifikimet teknike. Kostoja dhe vshtirsit teknike t nj adaptimi t till duhet t detajohen.
1. 8 Kanalet e Shprndarjes
Pak kompani mund ta prballojn t ken zyrn e tyre n nj treg t huaj, kshtu q mnyra q ata i shrbejn klientels do t jet e ndryshme nga ajo n vend. Rrallher kompanit (vecanrisht Ndrrmarjet e Vogla dhe t Mesme-NMV) furnizojn me nj produkt direkt prdoruesit n nj treg t huaj. Ka mundsi q nj ose m shum ndrmjetsues t prfshihen n proesin e marrjes s produktit nga eksportuesi tek klienti. Prgjithsisht ky mund t jet nj agjent ose shprndars. Shpesh ka tendenca pr ta nxjerr jasht procesit ndrmjetsuesin n mnyr q t maksimizohen fitimet, por agjentt dhe shprndarsit luajn nj rol shum t rndsishm dhe shpesh t pazvndsueshm dhe roli i tyre n procesin e eksportit duhet t kuptohet. Zgjedhja e ndrmjetsimit sht kyce; zgjedhja e tyre duhet t plotsoj nevojat e klientels, por gjithashtu duhet q t siguroj q njerzit q prfaqsojn eksportuesin n treg jan t besueshm n plotsimin e krkesave t tyre. Vshtirsia sht q t zgjidhet forma e prshtatshme e prfaqsimit pr sektorin dhe pastaj t bhet zgjedhja e duhur se kujt duhet ti drejtohemi. Kjo sht nj pjes kritike q ndikon tr prpjekjet pr eksport. Prfaqsuesi i zgjedhur duhet t jet i pranueshm pr blersin, duhet t njoh tregun dhe t jet mjaft i interesuar n prodhimet e eksportuesit, aq sa t bj prpjekje n emr t tij. Natyra e biznesit shpesh dikton formn e prfaqsimit. Nj opsion sht nj agjent me komision (q vepron si shits dhe merr nj perqindje - p.sh. nj prqindje t porosis - si pages). Komisionet mund t variojn nga 2% n 15% n varsi t industris. Kjo sht nj form e zakonshme prfaqsimi n sektort e veshjes dhe tekstilit dhe disa kategori industriale, por ssht e zakonshme n industrin ushqimore. Nj agjent komisioni asnjher nuk merr detyr n prodhim; transaksioni sht gjithnj ndrmjet eksportuesit dhe klientit. Nj Shprndars ndrmerr nj varietet m t gjr funksionesh, q shpesh fillojn me procedurat e importimit dhe prfshijn magazinimin, shitjet dhe shprndarjen. Nj shprndars shpesh merr t drejta n lidhje me mallrat n zgjerimin e kushteve t kreditimit, shitjes dhe paguhet nga klientt. Kjo form shprndarje prdoret kur klientve i nevojitet t furnizohen rregullisht - p.sh. n industin ushqimore kur shprndarja bhet disa her n jav ose prdit. Fitimet e shprndarsit zakonisht arrijn n rreth 33%. Ndrmjetsit dhe shprndarsit zakonisht prfaqsojn nj sr furnizuesish. Esht varieteti i produkteve q ata mund t ofrojn, q i bn m trheqs ndaj blersve. Eksportuesi duhet t
jet i kujdesshm q produktet e tjera q prfaqsohen nga ndrmjetsi apo shprndarsi t mos konkurojn direkt me t tijat, por t jen plotsuese; nuk sht e panjohur q agjent pa skrupuj t marrin produktet e kompanive vetm q t kufizojn aksesin e tyre n treg, n mnyr q t mbrojn produktet e tyre egzistuese t linjs. Agjentt dhe veanrisht shprndarsit mund t mbulojn vetm nj zon t kufizuar gjeografike kshtu q, nj rrjet informacioni mund t nevojitet pr t pasur nj informacion t plot mbi tregun. Kompanive Shqiptare q shesin n Gjermani pr shembull, u nevojitet q t kontrollojn zonn territoriale q mbulon agjenti ose shprndaresi dhe ti japin atij detyra mbi baz rajonale. N disa raste, mund t prdoren m tepr se nj nga kto metoda t shprndarjes - p.sh nj agjent mund t gjurmoj porosit dhe shprndarsi mund t merret me shprndarjen fizike. Ose eksportuesi mund t filloj duke fituar disa biznese dhe pastaj tja dorzoj ato nj agjenti ather kur niveli i biznesit e bn at trheqs. Pr shembull, n industrin ushqimore eksportuesit shpesh prdorin nj kombinim agjentsh t cilt punojn mbi baza komisioni, ndrsa nevojiten gjithashtu shrbime t shprndarjes fizike t nj importuesi ose shprndarsi. Kush sht m i urituri (m i gatshmi pr tu angazhuar)? Nj shprndars i madh nuk mund t jet gjithmon zgjidhja m e mir. Ndonjher produktet tuaja mund t drgohen n ndonj magazin dhe t lihen atje pr shum muaj. Shprndarsi i vogl dhe i uritur sht shpesh ai q do t nxis shitjet, vecanrisht pr eksportuesit e vegjl. T gjitha marrveshjet duhet t jen t shkruara. Kto duhet t kontrollohen pr t siguruar q eksportuesi ka t drejtn pr t prfunduar marrveshjen n rrethana specifike, si p.sh. objektivat e synuara nuk jan arritur. Kujto q do gjykim mbi mosmarrveshjet do t jet nn juridiksionin e agjentit dhe jo t eksportuesit. Kompanit duhet t inkurajohen t krkojn kshillim profesional rreth kontratave.
1.9 Cmimet pr Eksport

Cmimi sht vlera q nj blers potencial do t vr mbi produktin, kur t ndrmarr nj vendim pr blerjen e tij. Esht mimi egzistues i tregut dhe jo kostoja e eksportuesit plus fitimin, q do t vendos mbi mimin q ju do t caktoni. Cmimi i eksportit sht i ndryshm nga ai n tregun vendas dhe kjo mund t jet nj fush shum komplekse. Pr shembull: o o o o o Cmimet dhe ajo q klientt jan t prgatitur pr t bler ndryshojn nga tregu n treg; Normat e fitimit pr kanalet e shprndarjes ndryshojn nga tregu n treg; Tarifat, taksat dhe niveli i TVSH-s ndikojn n cmimet prfundimtare; Lvizjet n kurset e kmbimit ndikojn n kostot dhe fitimet; Eksportimi i shton kosto t tjera produktit (p.sh transporti, pagesat shtes,etj)
25 Janar, 2005.
Kur i jepet mimi nj blersi t huaj sht e rndsishme t jemi t qart se kush sht prgjegjs pr koston e transportit dhe siguracionin. Keqkuptimet mund t shmangen duke prdorur terma t njohura ndrkombtare, t njohura si Inkoterma1 (Incoterms).
1.10 Financimi i Aktivitetit t Eksportit

Proedurat financiare t eksportit duhet t trajtohen me kujdes t vecant. Eksportuesit do ti nevojiten financa pr t mbuluar: 1. Koston fillestare t studimit t tregut, vizitat n treg, promovimin e produktit etj; 2. Prodhimin, paketimin dhe transportimin e mallrave; 3. Nj periudh besueshmrie e dhn blersit ose ndrmjetsuesit. Eksportuesit e rinj jan zakonisht t preokupuar pr risqet financiare n kto aspekte: Burimet e financimit; Metodat e pagess; Sigurimi i kredis pr eksport; Shkmbimit monetar. Kompanit duhet t krkojn kshillim profesional n t gjitha kto cshtje nga llogaritart e tyre dhe/ose banka dhe t sigurohen q t prfshihen kostot financiare n buxhetin dhe llogaritjet e mimeve. Metodat kryesore t pagess jan t detajuara n kapitullin 3. M tepr informacion mbi Financimin pr Eksport prmban kapitulli 4.
1.11 Promovimi i produkteve jasht vendit

Promovimi zakonisht ndahet n dy kategori: 1. Reklamimi n publik ose n media i tregtis (i njohur si promovimi mbi vij); 2. Sponsorizimet, materialet demostrative, stimuluese, ofertat speciale etj. (t njohura si promovimi nn vij). Pak NMV mund t justifikojn harxhimin e parave n promovimin mbi vij. Kjo justifikohet kur produkti sht gjrsisht i prhapur dhe n sektort ku identiteti i produktit sht i rndsishm. Thn m drejtprdrejt, ky sht sektori i emrave t mdhenj ndrkombtar. NMV-t ka m shum t ngjar t jen t interesuara n metodat e nn vijs. Ndrsa metoda do t varioj ndrmjet produkteve pr konsum dhe pr industri, aktivitetet nn vij jan me nj kosto m t ult dhe mund ti drejtohen m mir klientve individuale, shprndarsve, etj. Promovimi sht nj element i do Plani Marketingu pr Eksport (shiko kapitullin 8) por normalisht, nuk sht shqetsimi primar i nj eksportuesi t nj ndrmarrje t vogl apo t mesme. Sidoqoft, ai prbn ndonjher nj mjet t domosdoshm kur negociohet me nj shprndars potencial - pr shembull ofertat prezantuese duhet ta bjn produktin m trheqs n mnyr q shprndaresi ta ket m t leht punn.
Per nje informacion me te detajuar lidhur me Inkotermat shihni Direktoria 2004- Botim I Dhomes Tregtise dhe Industrise, Tirane.
Shtypi mbi tregtin, pr shum kompani, sht m i rndsishm se sa mass - media. Historia e nj furnizuesi t ri t huaj mund t jet nj lajm i vlefshm n mediat e tregtis. Agjentt dhe shprndarsit n treg kan lidhje t mira me mediat dhe mund ti gjejn vend ktij lajmi. N nj faz t mvonshme, nj kompani mund t marr n konsiderat q t prfshihet n marrdheniet me publikun n mnyr q t promovoj imazhin, vecanrisht n shtypin mbi tregtin.
1.12 Partneritetet ndrkombtare arsyet dhe tipet e partneriteteve

Ky manual prqndrohet n nj aktivitet normal eksporti p.sh. ku produktet e prodhuara n nj vend drgohen n nj vend tjetr pr prdorim apo konsumim. Biznesi ndrkombtar prfshin gjithashtu nj varietet t formave t tjera t bashkpunimit tregtar. Disa nga kto jan variacione t nj mnyre normale, si pr shembull transportimi i mallrave gjysm t prfunduara pr tu perfunduar ose montuar n tregun e eksportit. T tjera, prfshijn manifakturimin e liensuar ku eksportuesi i huaj i jep t drejtn nj kompanie n Shqipri t prodhoj produktin sipas specifikimeve t tij. Kjo e fundit, mund t jet e vlefshme ather kur raporti pesh/vler e bn transportin t kushtueshm (per shembull industria e birrs). Prodhimi i liensuar ose me kontrat (i njohur si prodhimi Lohn) sht gjithashtu shum i zakonshm n industrin e tekstileve dhe veshjes. Me m tepr interes pr NMV-t jan prodhimet e prbashkta n partneritet me kompani t huaja (joint-ventures) q reduktojn kostot e marketingut ose t shprndarjes n nj treg eksporti. Nj marrveshje e till sht nj marrveshje shprndarje reciproke me nj kompani t huaj n nj biznes t ngjashm. Pr shembull, dy kompani jo konkurente q furnizojn tregjet e telekomunikacionit ose t automjeteve mund t bashkpunojn n mnyr q njra pal ti ofroj akses tjetrs n klientt e tyre t rregullt. Marrveshja mund t prfshij q secila kompani t prfaqsoj tjetrn n vendin e saj dhe mund t zgjerohet t prfshij mbshtetje mbas shitjes dhe mirmbajtjen, madje edhe disa prfundime t lokalizuara t produkteve ose montimin final. Disa forma t tjera m komplekse bashkpunimi prfshijn forma t transferimit t teknologjis (know-how), ku nj kompani e huaj investon nj pjes t ekspertizs dhe kapitalit n paisje n biznesin e eksportuesit, n mnyr q t bj m ta leht pr kt kompani q t prodhoj mallra pr eksport n standartin e krkuar. T gjitha kto jan opsione trheqse pr kompanit por n prgjithsi jan t vshtira pr tu prfunduar. Esht e vshtir t gjenden partner t prshtatshm, por edhe kur gjenden proeset e negocimit mund t jen t gjata dhe komplekse. Megjithat kto marrveshje prdoren gjrsisht n shkall ndrkombtare dhe duhet t konsiderohen si nj alternativ zhvillimi n rrugt tradicionale t eksportit.
25 Janar, 2005.
2. TRANSPORTI
Drgimi i nj produkti n koh tek konsumatori, n kushte t mira dhe me nj kosto t arsyeshme, prbn nj pjes shum t rndsishme t do eksporti. Kostot e transportit prbjn nj pjes t ndjeshme t kostos s fardo lloj eksporti, ndaj sht e domosdoshme t studjohen alternativat m t mira t transportit, qoft dhe duke shpenzuar koh pr kt. Faktort q duhen marr n konsiderat jan frekuencat e transporteve, koha totale e tranzitit si dhe kostoja totale. Kjo pik sht shum e rndsishme, pasi p. sh. transporti ajror n pamje t par mund t duket i kushtueshm krahasuar me transportin detar. Megjithat, duke prdorur transportin ajror nj eksportues mund t jet n gjendje t ul shpenzimet pr paketim, magazinim, kujdesin pr materialet, etj., ndaj kshillohet t mbahen parasysh t gjitha kostot para se t kemi nj pamje t vrtet t kostove relative q mund t krijohen. Lvizja e mallrave mund t realizohet n tre mundsi: 1- Transporti ajror, 2- Transporti detar, 3- Transporti rrugor.
2.1 Transporti Ajror

I prshtatshm pr transportin e produkteve delikate, ato me vler t lart, si edhe me nj nivel t lart t raportit vler/pesh. Avantazhi kryesor n kt rast sht shpejtsia; disavantazhi kryesor sht kostoja. Afrsia me aeroportet tregtare n t dyja ant (nisje - mbrritje) sht e rndsishme; megjithat transporti rrugor edhe n kt rast do t nevojitet pr drgimin deri n destinacionin prfundimtar.
2.2 Transporti Detar

Prdoret gjersisht pr pothuajse t gjith tipet e eksporteve, por n veanti sht i prshtatshm pr artikujt rifuxhio e me raport t ult vler/pesh. Shumica e transporteve detare bhet me kontenier, qoft si ngarkes e plot apo e grupuar, ndaj dy apo m shum ngarkesa futen n nj kontenier. Ashtu si n rastin e transportit ajror, ka rndsi afrsia me portin. Disavantazhi kryesor sht koha, n veanti nse krkohet transferim i ngarkess nga nj anije n tjetrn p.sh. udhtimi prfshin m shum se nj ndales (port). Transporti detar ka grafik m t rrall se ai ajror, ndaj i duhet kushtuar vmendje llogaritjes s kohs totale pr transport. Transporti detar sht m pak i prshtatshm pr transportin e mallrave delikate.
2.3 Transporti Rrugor

Kjo sht forma m fleksibl e transportit, pasi mallrat arrijn n destinacion me t njjtin mjet, dhe me t njjtin format q jan ngarkuar. Prgjithsisht sht versioni m trheqs me prjashtim t rasteve kur distanca gjeografike sht tepr e madhe, apo kur aksesi i rrugve kufizohet nga faktor gjeografik. Opsione t tjera transporti prfshijn transportin hekurudhor, q kufizohet n varsi t rrjetit hekurudhor, dhe pr pasoj mund t kryhet nprmjet nj rruge jo t drejtprdrejt. Shrbimet postare mund t jen nj opsion pr drgimin e mostrave. N shumicn e rasteve elementt gjeografik, prania e shrbimit, si dhe karakteristikat fizike t produktit prbjn faktort kryesor q influencojn n vendim-marrje pr tipin e transportit.
Shpesh pr transportimin e mallrave prdoren prgatitsit e ngarkesave q jan pothuajse t njjt si agjentt e udhtimeve, t cilt operojn pr ngarkesat e fardo lloji. Prgatitsit vlersojn t gjith opsionet e transportit dhe bjn rekomandime lidhur me metodn m t mir t transportimit, paketimit, etj. Prgatitsit marrin kuotat nga transportuesit m t prshtatshm q i shrbejn destinacionit t duhur. Ata ndihmojn gjithashtu n prgatitjen e dokumentacionit t eksportit, por kjo prgjithsisht krkon edhe nj kosto shtes. Prgatitsit i krijojn t ardhurat e tyre prmes shrbimeve t tilla si prgatitja e dokumentacionit si dhe nga komisionet e paguara nga kompania transportuese. Prdorimi i prgatitsve kursen parat e eksportuesve, pr arsye t njohurive t tyre t specializuara si dhe aftsis pr t negociuar mimet. Megjithat, sht e mundur t bhen lidhje direkte me kompanit transportuese t cilat zakonisht japin dokumentacionin etj., apo shrbime t tilla.
2.4 Siguracioni i Tranzitit

I gjith malli duhet t jet i siguruar plotsisht nga momenti q l vendin e eksportuesit deri sa t arrij n destinacionin prfundimtar tek klienti. Prgjegjsia pr sigurimin e mallit n tranzit mund ti takoj si blersit ashtu dhe eksportuesit, kjo n varsi nga kushtet e rna dakort pr shitjen. Kur mallrat shiten me kushtin CIF (kosto, siguracion dhe transport), siguracioni sht prgjegjsi e shitsit. Megjithat, nse mallrat shiten n C dhe F (kosto dhe transport) kosto e siguracionit nuk prfshihet n mimin e shitjes. Eksportuesit duhet t ekzaminojn kushtet e shitjes me kujdes dhe t garantojn se mallrat jan siguruar n mnyr t prshtatshme pr t gjith tranzitin. N kto raste duhet marr n konsiderat kshillimi me agjentt e sigurimeve. Forma m e zakonshme e siguracionit transit sht "marine policy". Prve mbulimit t mallrave ndrkoh q ato ndodhen n det, siguracioni mund t zgjatet pr mbulimin e mallrave ndrkoh q ato lvizin me rrug toksore apo hekurudh.
25 Janar, 2005.
3. METODAT E PAGESES
Ekzistojn metoda t ndryshme pagesash, t cilat kan shkall t ndryshme sigurie pr eksportuesin. Metoda e przgjedhur varet nga pozicionet respektive q kan shitsi dhe blersi, presionet e konkurencs, si dhe shkalla e siguris e krkuar nga secila pal. Pavarsisht nga metoda e pagess, duhet t merrni nj referenc krediti mbi klientin tuaj nga nj agjenci q ofron referenca krediti. Lidhur me kt ju mund t ndihmoheni nga kshilltari juaj financiar.
3.1 Parapagimi
Ashtu si nnkupton dhe termi, kjo form bn q blersi t paguaj eksportuesin n nj koh t rn dakort para se t arrij malli. Megjithse kjo metod sht shum trheqse pr eksportuesin, bhet e mundur n raste t rralla kur ka nj treg pr shitsin (pra blersi nuk ka rrugzgjidhje tjetr), apo kur kto kushte jan t detyrueshme n nj lloj t veant industrie. N disa raste kontratat mund t specifikojn parapagimin - p.sh. 20% n momentin e firmosjes s kontrats, dhe pjesa tjetr pas nisjes s mallit. Kjo form sht e prshtatshme pr eksportuesin lidhur me financimin e materialeve dhe kostove t prodhimit.
3.2 Letr-Kredia (Letter of Credit)

Esht nj nga instrumentt m t rndesishm dhe m t sigurt t pagesave q prdoret sot n tregtin ndrkombtare. Kjo mnyr pagese sht shum e sigurt, sidomos pr eksportuesit. Ajo eleminon n maksimum risqet e tregtis ndrkombtare dhe sht mjaft e favorshme pr kryerjen e transaksioneve individuale ose n seri, duke ofruar mbrojtje pr tregtin me blers t panjohur, sidomos duke ulur n minimum periudhn e gjat t likuidimit (kohn) midis porosis dhe shitjes s mallit. Megjithat, duhet vn re se pr blersat, leter-kredia ka nj procedur komplekse dhe t kushtueshme, q n disa raste mund t krijoj vshtirsi pr mbylljen e kontrats s shitjes n se shitsi (eksportuesi) insiston n kt form pagese. Prfitimi m i madh n kt rast sht se eksportuesi ka nj dokument bankar ku nj bank angazhohet pr pagesn para nisjes s mallit. Megjithat eksportuesi duhet t jet i kujdesshm lidhur me prmbushjen e t gjith kushteve t letrs s kreditit, pasi n t kundrt, banka mund t trheq angazhimin e saj. Kujdes i veant i duhet kushtuar disa elementve t tjer, si p.sh. prshkrimit t sakt t sasive t mallit, llojit t dokumentacionit shoqrues etj, pasi edhe parregullsit m t vogla mund t shkaktojn probleme. Csht akreditivi ose letr kredia Esht nj mjet krediti, n saj t t cilit nj bank angazhohet, me urdhr t klientit (blersit) t saj, t ver n dispozicion t nj shitsi (prfituesi), nj shum t caktuar parash (pr ta kredituar) n nj periudh kohe t caktuar, prgjithsisht me ann e nj banke tjetr korrespondente. Letr Kredia, karakterizohet nga fakti q pagesa nuk mund t bhet vese kundrejt paraqitjes s disa dokumentave specifike t krkuara pr kredin, sidomos ato pr vlera t
ndryshueshme, si garanci, angazhime, kontrata, ertifikata dhe dokumenta t tjera t lidhur me mallrat. N tregtin ndrkombtare njihen disa forma t leter-kredis (L/C), por m t njohurat jan L/C e pakthyeshme (irrevocable) dhe e kthyeshme (revocable), q mund t jen t konfirmueshme dhe t pa konfirmueshme. Pr nj eksportues, leter-kredia q i ofron m shum siguri sht ajo e pakthyeshme (ose e pa shfuqizueshme), e lshuar nga nj bank e huaj dhe e konfirmuar nga nj bank vendase (Shqipri). Kjo do t thot se detyrimet e palve ndaj shums s kreditit nuk mund t ndryshohen pa rn dakord nga t gjith, nprmjet nj marrveshjeje. Zakonisht, bankat e huaja n vendin e blersit instruktojn bankn n vendin e eksportuesit (shitsit) q letrkredia sht hapur s bashku me kushtet respektive t prcaktuara n kontratn lidhur mes palve. Derisa banka njoftuese t konfirmoj kreditimin, eksportuesi sht n varsi t aftsis paguese t banks s huaj, ku paraqiten dokumentat. Kur banka njoftuese shton edhe konfirmimin e saj, ajo garanton q kushtet dhe termat e krkuara jan plotsuar dhe pagesa n favor t eksportuesit do t bhet. Prdorimi i Letr-Kredis. Pr t hapur letr-kredin n nj bank, zakonisht mjafton t disponosh nj llogari bankare. N kt rast banka merr prsipr kryerjen e pagess me paraqitjen e dokumentacionit dhe sipas afateve t prcaktuara. Nj L/C nis me blersin, i cili instrukton bankn e tij t lshoj (hap) at pr nj shum t caktuar blerjeje n favor t shitsit. Por, prpara se t hapet nj letr-kredie (L/C) sht e nevojshme q importuesi dhe eksportuesi t bien dakort q mnyra e shlyerjes s mallit t bhet me kt lloj pagese. Pr kt duhet t nnshkruhet nj kontrat ku dhe prcaktohen kushtet e pagess. Kushtet e pagess mund t jen t ndryshme n varsi t kontrats s lidhur, por zakonisht paguhet me tre pjes; (i) parapagim (zakonisht 10 %), (ii) kur mbrrin dokumentacioni q tregon se malli sht nisur (zakonisht 40-50 %), dhe (iii) kur produkti sht marr nga blersi dhe ajo q mbetet sht t paguhet. N sistemin ton bankar pothuajse t gjitha bankat tregtare ofrojn krahas llojeve t tjera t pagesave ndrkombtare edhe shrbimin e hapjes t Letr Kredis, prfshir dhe eljen e garancive bankare kundrejt komisionit prkats.
3.3 Dokumentacioni i grumbulluar

Ky sht nj mandat q i bashkngjitet dokumentave t transportit. N t mund t prfshihet gjithashtu dhe fatura e kmbimit t monedhs. Dokumentat paraqiten n bankn e eksportuesit, q i drgon ato n nj bank t vendit blers. Blersi njoftohet mbi mbrritjen e tyre si dhe kushtet mbi t cilat do t dorzohen ato. Kjo prdoret si metod pr pagesn e detyrimit n koh. Kjo metod njihet gjithashtu si metoda e "dokumentit n vend t pagess" apo "pagesa kundrejt dokumentit". Bankat n shumicn e vendeve i trajtojn kto dokumenta duke respektuar kushtet e Dhomes Ndrkombtare t Tregtis "Rregullat Uniforme pr Grumbullimin".
3.4 Llogaria e Hapur

Kjo metod prdoret zakonisht kur t dy palt kan nj marrdhnie tregtare t gjat dhe t suksesshme, por pr shkak t presioneve konkuruese del e nevojshme prdorimi i llogaris s hapur. Kjo pa dyshim prbn metodn m pak t sigurt pr eksportuesit. Me nisjen e mallrave, dokumentat drgohen direkt tek blersi. Menjher apo n prputhje me kushtet e kreditimit, blersi bn pagesat me ek, urdhrpages, apo transfert. Rreziku i mos pagimit sht pr tu marr n konsiderat pasi proedurat ligjore jasht shtetit, pr t detyruar pagesn apo pr t zvendsuar mallin mund t jen tepr t vshtira. Eksportuesi gjithashtu duhet t marr n konsiderat problemet q mund t shfaqen me levizjen e parave (cash flow) n se pagesa vonohet (pasi kjo ndodh shpesh). Kushtet e llogaris s hapur jan shum trheqse pr blersin, pasi pagesat mund t bhen m lir dhe me minimumin e formaliteteve. Megjithat, duhen marr n konsiderat risqet e prfshira kur ofrohen kushte t tilla pagesash. Diagrama e mposhtme vlerson ant e forta dhe ant e dobta pr seciln prej mnyrave t pagess:
METODA KOHA E PAGESES Para ngarkimit MALLI I RREZIKU I PRANISHEM PER EKSPORTUESIT BLERESIN Pas pagess Asnj RREZIKU I IMPORTUESIT N varsi t ngarkimit t mallit nga eksportuesi Varet nga eksportuesi pr t ngarkuar mallrat Varet nga eksportuesi pr t ngarkuar mallrat Pothuajse asnj
Para pagim
Letr Kredit Drafti i dokumentacionit inkaso Draft i kohs s dokumentacionit inkaso Drgesa Llogaria e hapur
Pas ngarkess kur dokumentat jan n Pas pagess perputhje me Letr Kreditin Me paraqitjen e draftit tek blersi Me maturimin e draftit Pas shitjes Pas ngarkimit si sht rn dakort Pas pagess
Shum pak Nse drafti sht I pa paguar, mund t rregullohet me mallrat Varet nga aftsia e blersit per t paguar draftin; pa kontroll mallrash E lart Varet nga blersi pr t paguar llogarin e tij.
Para pagess
Para pagess Para pagess
E ult
25 Janar, 2005.
4. FINANCIMI PER EKSPORT

4.1 Llogari e Zbuluar (overdraft)
Prdorimi i limitit t llogaris s zbuluar sht nj burim tradicional fondesh pr eksportuesit. Bihet dakort me bankn e eksportuesit pr nj limit huaje e cila rishikohet n mnyr periodike. Llogarit e zbuluara jan teknikisht t ripagueshme mbi bazn e krkess me interes, t aplikueshme n baz ditore mbi balancn e tij. Overdraftet jan hua jo fikse dhe llogaria zakonisht duhet t kaloj n balanc kreditore pr t paktn 30 dit n vit.
4.2 Huat
Huat jan nj form m zyrtare dhe m pak fleksibl se sa overdraftet. Ato lshohen pr nj qllim specifik me pagesa t rregullta t rna dakort, pr t gjith periudhn e kredis. Interesat jan n varsi nga normat e tregut, kohzgjatja e huas dhe aftsia paguese e huamarrsit. Pr aq koh sa ekziston nj plotsim i kushteve t kredis, banka nuk mund t krkoj kthim parash n afate m t shpejta se sa ato q jan rn dakort.
4.3 Skontimi i faturave

Prbn nj burim fleksibl financimi q lidhet me realizimin e shitjeve. Me rritjen e shitjeve, te njjtin fat psojn dhe mjetet financiare bazuar n buxhetin e aprovuar. Ky shrbim sht ngritur pr biznese thelbsore me nj historik t mir financiar. Biznesi mund t marr financim m t lart se sa sht zakonisht mundsia prmes huave apo llogarive t zbuluara. Kjo eleminon nevojn pr negociata t herpashershme pr shtimin e mundsive pr financim. Prqindjet e interesave prgjithsisht jan mbi normalen, por n kt rast prfshihet dhe nj tarif administrative. N shumicn e rasteve komunikimi sht elektronik, ku eksportuesi transferon n bank prmbledhset e faturave. Kompanit me t ardhura t mira si dhe rritje t shitjeve prftojn lehtsira prmes ksaj metode. Kjo metod nuk i shkakton probleme blersit t faturs.
4.4 Faktoringu
Faktoringu sht blerja me skonto e llogarive t pagueshme dhe sht nj nga mnyrat m t shpejta pr nj biznes eksportues pr t arktuar faturat. Shumica e kompanive q ofrojn shrbimin e faktoringut nuk i krkojn kompanis kliente shitjen e t gjith faturave t tyre. Pr nj eksportues, faktoringu prbn t njjtin koncept sikurse dhe skontimi i faturave. Megjithat, financimi me an t faktoringut sht zakonisht i pakthyeshm, n se shitsi ka prmbushur detyrimet e kontrats. Me metodn faktoring mund t arrihet nj mbledhje e plot e borxhit dhe menaxhimi i tij, gj q nuk realizohet n rastin e skontimit t faturave.
25 Janar, 2005.
Praktika sht e ndryshme n vende t ndryshme rreth kshillimit t blersit mbi shitjen e faturs. Nse kjo sht e rndsishme pr eksportuesin, ather duhet t bhet e qart koh m par.
4.5 Skontimi i Faturave t Shkembimit

Nj fatur shkmbimi sht nj urdhr xhirimi i shkruar nga shitsi q i krkon blersit t paguaj nj sasi t prcaktuar sipas krkess, apo n nj dat specifike. Personit t cilit i adresohet urdhri, e firmos at duke e br t pranueshm borxhin si dhe faktin se do ta paguaj at. Faturat mund t pranohen nga importuesit apo bankat pr pagesn q do t kryhet n t ardhmen. Me pranimin, eksportuesi mund t jet n gjendje t konvertoj faturn n para duke e shitur at me zbritje n nj bank. Kur faturat prgatiten n letra-krediti, ka me pak zyrtarizma pr tu prmbushur n prputhje me krkesat e dokumentit t letrs s kreditit.
4.6 Forfaiting
Esht nj form specifike e financs tregtare q e lejon nj eksportues ti jap nj importuesi kushte financimi me norm interesi afat shkurtr, afat mesm apo afat gjat. Mund t prcaktohet si blerje me nj mim t reduktuar dhe pa kthim t instrumentave t borxhit. Esht forma m e prshtatshme pr eksportuesit e kapitaleve financiare. Ky lloj financimi lejon eksportuesin ti ofroj klientit t tij mundsin t paguaj me faza, zakonisht t prfaqsuara me faturat e shkmbimit apo me letra premtimi. Kur mallrat ngarkohen, faturat e shkmbimit diskontohen nga nj bank Forfaiting, q do ti paguaj eksportuesit shumn e eksportit. Kjo nnkupton se eksportuesi ka pagesn e plot, ndrkoh q importuesi e bn pagesn prgjat nj kohe disa mujore apo disa vjeare.
4.7 Lisingu
Lisingu i mallrave t eksportit vepron si n tregun e brendshm. Kompania e lisingut blen mallrat nga furnizuesi dhe i jep ato me qera tek blersi i fundit q i prdor plotsisht mallrat pr nj periudh t rn dakort, subjekt i pagess s huas. Lisingu mund t jet nj form e nevojshme pr financimin e eksporteve, pasi n disa vende detyrimet doganore dhe TVSH nuk paguhen kur mallrat importohen n formn e lisingut. N disa raste importuesi mund t paguaj detyrime doganore dhe taksa gjat periudhs s lisingut, dhe n momentin e importimit. Esht e kuptueshme q lisingu aplikohet n rastin e mallrave rezistente.
4.8 Sigurimi i Kredive pr Eksport

Sigurimi i kredis pr eksport sht garanci pr eksportuesin n rast se blersi nuk paguan mimin e kontraktuar n kontratn e eksportit, ndrkoh q eksportuesi i sht prmbajtur termave t kontrats s eksportit.
Aktualisht n Shqipri nuk ekzistojn akoma institucione financiare q t ofrojn kt lloj shrbimi, por sidoqoft n bankat Shqiptare, pr t siguruar transaksionet e biznesit ofrohen shrbime t garancive t ndryshme. Esht e kshillueshme q eksportuesit t njihen dhe ti prdorin kto instrumenta bankare pr mbrojtjen e biznesit t tyre. Cfar nenkuptojm me termin Garanci bankare ? Kur banka emeton/lshon nj garanci bankare, ajo ndrmerr prgjegjsi ndaj personit apo subjektit q prfaqson nj pal t tret (aplikuesi i garancis) se do t prmbush n nj koh t caktuar detyruese (q rrjedh nga nj marrveshje kontraktuale midis prfituesit dhe pals s tret), kryerjen e pagess, drgess s mallrave apo shrbimeve etj. N se prfituesi i garancis bn nj krkes pr shlyerje sipas garancis, n prputhje me kushtet dhe afatet e saj, banka sht e detyruar q t likuidoje pagesn e shums s garantuar. Bankat tona emetojn ose lshojne disa lloje garancish bankare q po i paraqesim m posht: 1. Garanci ankandi/tenderi(Bid bond) 2. Garanci Pagese n raste t mospagess (Payment Guarantee in case of nonpayment) 3. Garanci kontrate (Performance Bond) 4. Garanci pagese paraprake (Advance Payment Guarantee) 5. Garanci doganore (Custom guarantee).
25 Janar, 2005.
5. VLERAT E PJESMARRJES NE PANAIRE

5.1 Qllimi i pjesmarrjes n panaire
Panairet prbjn nj mnyr t shklqyer pr t hyr dhe zgjeruar biznesin n tregjet e eksportit, por kjo vetm nse ju keni nj koncept t drejt mbi to. Vlen t theksohet se thelbsor sht planifikimi i kujdesshm si dhe marrja n konsiderat e kostove t panairit, kohs s nevojshme pr prgatitje dhe pjesmarrje, si dhe prpjekjeve q nevojiten, duke i krahasuar kto me prfitimet q mund t keni nga pjesmarrja n nj panair. Panairet prbjn vetm nj nga mnyrat e ndryshme q kompanit mund t shfrytzojn pr tu ekspozuar, pasi ekzistojn dhe mundsi t tjera si vizitat n tregjet e shitjes, angazhimi i agjentve apo distributorve/shprndaresve. Panairet kan disa avantazhe t rndsishm si: o o o o o rinj; o o Prbjn nj mundsi pr t demonstruar produktet; Ju japin nj panoram t qart mbi tregun; Ju krijojn mundsin t studioni konkurentt; Merrni ide t reja pr produkte t reja, paketimet, etj; Ju krijojn mundsin t zhvilloni kontakte personale me klient t vjetr dhe ata t Ju krijojn nj klim t mir pr t negociuar; Ju bjn t ndjeheni si aktor n treg duke u renditur krahas liderave t tregut;
Nse disa apo t gjith kto avantazhe jan t aplikueshm, ather nj kompani e ka mse t justifikueshme pjesmarrjen n panaire, duke marr n konsiderat nse: o o o Panairi prputhet me planin e prgjithshm t marketingut t kompanis; Nse przgjidhet panairi i duhur; Ekzistojn burimet e duhura pr ta paraqitur kompanin n nj mnyr profesionale.
Panairet ofrojn shansin pr tu ekspozuar si dhe pr t marr eksperienca nga t tjert. Nse arsyeja kryesore pr pjesmarrje sht studimi i tregut, ather nuk sht e nevojshme t shpenzohet pr pjesmarrje me ekspozim, thjesht mund t merrni pjes si vizitor. Edhe n kt rast ju jepet mundsia t organizoni takime me klientt. Nse kompania planifikon t prdor ekspozitn pr t rritur m tej imazhin e saj, ather ajo duhet ti kushtoj vmendje kostos s pjesmarrjes, duke synuar q t paraqitet n mnyr sa m impresionuese n pavionin e saj. Kompania duhet t shtroj pyetje t tilla si: A e mbulon ekspozita tregun e synuar? A do t marrin pjes konkurrentt si dhe klientt e kompanis n kt ekspozit? A konfirmohet nga krkimet se produktet e kompanis jan t prshtatshme?
Do t jet n gjendje kompania ti prgjigjet pyetjeve si p.sh. atyre lidhur me kuotat e mimeve dhe ato t shprndarjes s produktit? A sht llogaritur kostoja totale? A mund t prballohet kjo kosto? A do t jet e denj stenda e kompanis krahasuar me ato t konkurentve? A mund t ket nj vijimsi bazuar n t dhnat e prftuara nga pyetsort? A mund t prballohet pjesmarrja n vitet e ardhshme?
5.2 Prgatitja pr pjesmarrje n nj panair

Kurr nuk duhet nnvleftsuar koha, energjit e krkuara si dhe kostoja e nevojshme pr t marr pjes n nj panair. Pr t garantuar nj investim t suksesshm, sht e nevojshme t prgatitet nj plan tepr i detajuar. Prfitimet nga pjesmarrja n nj panair do t jen n proporcion me prpjekjet q bhen pr kt pjesmarrje. Nse nj kompani merr pjes n nj panair me shpresn se rastsisht do t ndodh dika atje, ather zhgnjimi i saj sht pothuajse i garantuar. Vendosja e objektivave S pari nj kompani duhet t ket nj ide t qart se far planifikon t arrij prmes pjesmarrjes n nj panair. Objektivat mund t prfshijn: Shitjet/marrveshjet; Promovimin e nje produkti q sht shfaqur n treg; Paraqitjen e produkteve t reja; Marrjen e opinionit t blersve mbi produktin e ri; Thellimin e mtejshm t kontakteve ekzistuese; Krijimin e kontakteve t reja; Njohjen dhe takimin me agjent apo distributor potencial; Mbshtetjen pr agjentt apo distributort ekzistues; Prftimin e ideve pr produkte t reja; Shqyrtimin e konkurencs; Krahasimin e dizenjos me konkurentt; Shqyrtimin e produkteve t reja q nxjerrin apo promovojn konkurrentt ; Rritjen e profilit t kompanis n treg. Gjat prgatitjeve duhet t specifikohet se cila prej ktyre objektivave synohet t arrihet. Prgatitjet rekomandohet t fillojn n kohn e duhur Llogjikisht prgatitjet duhet ti filloni nj vit para se t organizohet panairi; ndrkoh q periudha e prgatitjeve prej m pak se 3 muaj sht e pa prshtatshme pr nj paraqitje dinjitoze. N shum raste s paku nj vit do t duhet pr t siguruar vendin, ndrkoh q pr disa aktivitete t ktij lloji n nivel ndrkombtar, prgatitjet mund t krkojn dhe nj
periudh disa vjeare. Sa m hert t bni rezervimet, aq m i prshtatshm do t jet vendi (pozicioni) juaj n panair. Piknisja duhet t jet katalogu i aktivitetit i organizuar n vitin e mparshm, sikurse dhe informacioni nga organizatort lidhur me raportin mbi pjesmarrjen si dhe profilin e pjesmarrsve. Nse ende nuk keni rezervuar vendin, pyesni organizatort mbi detajet e vendeve vakante (vendeve bosh) si dhe krkoni bashkngjitur nj kopje t skics s panairit t vitit t mparshm. Mos pranoni menjher ofertn e par lidhur me vendin, pa e par dhe kontrolluar mir at (vendin apo pozicionin n panair), si dhe pa shqyrtuar alternativa t tjera t mundshme, po ashtu dhe t gjitha detajet q lidhen me koston e plot t aktivitetit. Kompania duhet t caktoj nj menaxher q do t ket prgjegjsi pr mbarvajtjen e t gjith aktivitetit si dhe nj ekip q do t drejtohet nga ky menaxher. Nse kompania sht e prfaqsuar n treg - p.sh. prmes agjentve apo distributorve, duhet q ata t prfshihen n t gjith vendim-marrjet, si dhe t prdoren njohurit e tyre mbi tregun dhe panairin, me qllim q aktiviteti t planifikohet n mnyr sa m efektive. Mbani parasysh se agjenti apo distributori mund t ket edhe angazhime t tjera lidhur me pjesmarrjen n nj panair, dhe atyre ju duhet ti kushtojn koh t gjith ktyre angazhimeve. far lloj paraqitjeje (prezantimi)? Zakonisht ekzistojn shum mundsi pr przgjedhje: Kndi organizatorve; Stenda t zakonshme; Stenda me dizenjim t veant; Stenda n grup. Mbani parasysh se tipi dhe madhsia e stends do t ndikojn mbi koston e aktivitetit. Rregullat e organizatorve gjithashtu mund t jen faktor kufizues n przgjedhjet q ju krkoni t bni. Madhsia dhe pozicioni Pr shumicn e kompanive t vogla, kostoja prbn nj faktor te rndsishm, ndaj ato nuk kan shum mundsi przgjedhjeje prvese t rezervojn stendat e vogla q mund ti prgjigjen aktivitetit t krkuar nga kompania. Duhen marr n konsiderat pyetjet si m posht: A do t nevojitet siprfaqe e sigurt (e mbrojtur)? A krkohen ambjente pr takime private pune? A krkon pavion prkujdesje t veant, si pr shembull frigorifer? A krkohen paisje per video prezantime? Shum panaire kan salla apo zona q jan ekskluzivisht n shrbim t produkteve t sektorve t veant; por sht e rndsishme t sigurohet q stenda t vendoset aty ku do t
ndodhen dhe blersit potencial. Pra, duhet t merrni n konsiderat pozicionin lidhur me: Sektorin e prodhimit; Pozicionin e konkurentve; Rrjedhn e trafikut (klientt), lvizjet e klientve; Nse duhet nj stend e hapur apo e mbyllur. Dizenjimi i stends Nse kompania prdor kndin e organizatorve apo stendn, ather nuk sht e nevojshme t krkoni mbshtetjen e nj eksperti dizenjimi nga ana e kompanis. Nse kompania dshiron t ngrej nj stend t dizenjuar n mnyre t veant, ather duhen marr n konsiderat kostoja e dizenjuesit si dhe e kompanis q do t ndrtoj stendn. Ky prbn nj variant t kushtueshm dhe zakonisht nuk rekomandohet pr kompanit e vogla. Megjithat, nse nevojitet nj dizenjues, ather duhet t garantoheni se dizenjuesi sht i familjarizuar me objektivat e kompanis sikurse dhe produktet, etj., q do t promovohen. S pari, shihni mundsin nse nj kompani lokale nga zona ku zhvillohet panairi sht e gatshme t marr pjes ne dizenjim pr kompanin tuaj. Shrbimet dhe mirmbajtja e stendave Lidhur me shrbimin dhe mirmbajtjen e stendave duhet t keni kujdes pr: Siguracionin e personelit dhe t ekspozits; Sigurin; Pastrimin; Energjin; Telefonin, faksin, kompjuterin, etj., do krkes tjetr t veant - p.sh. frigorifert, ujin, etj; Kujdesuni pr pjesn e mikpritjes - pije freskuese, etj; Prkthyesin. Kto shrbime rregullohen prmes organizatorve t panairit; por ju duhet t garantoni se keni br porosin pr t tilla shrbime n kohn e duhur. Gjithashtu mbani parasysh se t gjith kto shrbime do t krkojn kosto shtes. Personeli Duhet t vendosni se kush do t marr pjes nga kompania n panairin q organizohet, p.sh. stafi teknik dhe ai i shitjeve, personat q njihen prej klientve ekzistues, persona me aftsi n gjuh t huaja, etj., garantoni se cilido q do t marr pjes i kupton objektivat e pjesmarrjes dhe mund ti pergjigjet far do lloj pyetjeje lidhur me kompanin, produktet, etj. Numri m minimal i prfaqsimit sa m efektiv sht dy persona. Kjo i lejon atyre ta mbajn n gjndje t mir ekspozen e kompanis gjat t gjith kohs, si dhe u jep mundsi pr t vizituar pjes t tjera t panairit pr qllime studimi, etj.
Garantoni q pasaportat dhe vizat t jen n rregull, si dhe rezervimi i udhtimit dhe hotelit jan kryer n koh; mbani parasysh se akomodimi n hotel sht i shtrenjt si dhe vendet n dispozicion jan m t pakta n rastin e panaireve t mdha. Gjithashtu, duhet t shqyrtoni alternativat, pasi hotelet m pran zons s panairit tentojn t ken mime m t larta. Organizatort e panaireve zakonisht kan monopole mbi hotelet.
5.3 Promovimi i pranis suaj

Prkushtimi dhe shpenzimet e pjesmarrjes n nj panair krkojn vmendje pr t garantuar sa m shum takime t jet e mundur, duke mos ja ln ato rastsis. Organizatort prpiqen t promovojn nj pjesmarrje t prgjithshme, por q vizitort t qndrojn n nj stend t caktuar, kjo sht n varsi t angazhimit tuaj. Shumica e vizitorve prcaktojn koh m par se cilin pavion do t vizitojn. Kjo n veanti sht e vrtet pr blersit t cilt priten t jen nn presion prej furnizuesve aktual dhe atyre t ardhshm. Vetm ather kur klientt ekzistues apo ato potencial kan dijeni se nj kompani do t jet e pranishme, ata mund t ndrmarrin nj vizit n stendn e asaj kompanie. do kontakt q ekziston (individ, klient, kompani) duhet t njoftohet menjher sapo ju t njihni pozicionin n panair, dhe ky informacion duhet t prfshihet n t gjith korrespondencat. Shpesh, organizatort e panaireve prgatisin materiale promocionale pr pjesmarrsit, ndaj rekomandohet q kto materiale t prdoren nga kompanit s bashku me materialet e vet kompanis. Korrespondenca postare duhet t ndiqet dhe nga telefonatat si dhe posta elektronike, dhe n se sht e mundur t percaktohen dhe takimet q do t zhvillohen gjat ditve t panairit. Kjo krkon nj bashkpunim t ngusht me agjentt dhe distributort. Kompanit duhet t garantojn se ato jan t prfshira n katalogt e panairit; ndaj kini parasysh se afati i paraqitjes s materialeve q do te prfshihen n katalog sht disa muaj para zhvillimit t panairit. Literatura e shitjeve duhet shqyrtuar pr prshtatshmrin e saj, ndaj do lloj ndryshimi duhet t reflektohet koh me par. Lista e mimeve duhet t prgatitet n monedhn e vendit organizues sikurse dhe gjuha e prdorur, gj t cilat duhet t vrtetohen m par mbi saktsin e tyre. mimet duhet t paraqiten CIF. Literatura teknike duhet t jet n dispozicion n gjuhn lokale.
5.4 N panair
N panair duhet t arrini n kohn e duhur me qllim q t kontrolloni stenden nse sht n rregull dhe trsisht e prgatitur. S paku nj dit prpara se t hapet panairi, ju duhet ta bni nj kontroll t till; ndrkoh q do moment i mbetur bosh mund t shfrytzohet pr t br telefonatat e fundit me klientt.
Garantoni q gjithsecili ti kuptoj drejt prgjegjsit q ka, si dhe sht i familjarizuar me t gjith aspektet e stends. Nj numr i mjaftueshm personash duhet t jet n dispozicion me qllim q t garantohet se n stend ka gjithnj persona nga stafi, si dhe detyra t tjera q mund t krkohen jan gjithashtu t mbuluara - p.sh. vizitat tek konkurentt, furnizuesit, apo n ndonj pavion tjetr me interes. do lloj takimi i rezervuar gjat dits duhet t mbahet sakt shnim me qllim q t garantohet se vizitort jan trajtuar drejt dhe n koh. Garantoni q stafi q prfaqson kompanin, t mund t ndrmarr rolin me konfidencialitet dhe mirsjellje, gj q mund t prbj elementin kritik pr t trhequr njerzit (vizitort) n stend. Kontrolloni listn pr prgatitjet prfundimtare (nj nat prpara hapjes s panairit) ku prfshihen: Objektivat e kompanis; Instruksionet mbi stendn dhe paraqitjen; Ndarja e detyrave; Mbulimi i stends nga stafi (dezhurni); Gjendja e broshurave dhe literaturs; Libri i vizitave t vizitorve; Procedurat pr largimin nga stenda; Prkujdesja ndaj vizitorve; Prdorimi i telefonit; Zona e takimeve dhe prdorimi i saj; Stili i pritshm i veshjes; Zakonet lokale q duhen marr n konsiderat;
Prve lists s prmendur m lart, do dit e panairit duhet t filloj me shqyrtimin e eshtjeve si m posht: Trajtoni do problem q sht shfaqur nj dit m par; Vizitort q pritet t vijn n stend dhe kush do t merret me to; Koordinoni prdorimin e dhoms s takimeve; Kontrolloni gjendjen e stends dhe t ekspozimit; Kontrolloni gjendjen e literaturs, kancelarin, formatet e porosive, etj; Kontrolloni gjendjen e pijeve freskuese; T tjera prgjegjsi t dits ( p.sh. vizitat n stenda t tjera).
5.5 Pas panairit

Ndjekja T arrish t marrsh vlern e plot nga nj panair, nj kompanie i duhet t ndjek m tej kontaktet e marra, gj q sht po aq e rndsishme sa dhe vet prgatitjet pr panair. Mos
pretendoni se do vizitor do t jet n gjndje t kujtoj seiciln prej stendave, apo q literatura ose kartvizitat do t ruhen me kujdes n do rast. T gjitha pyetjet e grumbulluara duhet t vendosen n mnyr prioritare, duke adresuar s pari ato m t rndsishmet. Drgoni kopje t tjera literature edhe nse ato nuk ju jan krkuar. Nse e shihni t nevojshme, bni telefonata apo merrni kontakte me post elektronike, dhe n rast interesimi duhet t ofroni vizitn tuaj tek klientt, apo ti ftoni ata t vizitojn kompanin tuaj. Vlersimi Menjher pas panairit, nj kompani duhet t rishikoj t gjith aspektet e pjesmarrjes dhe t krahasoj rezultatet me qllimet e pjesmarrjes. Ftoni t gjith personelin e stends si dhe konsultohuni me agjentt lokal apo distributort e ftuar. Vlersimi duhet t mbuloj shtje t tilla si: Shitjet e realizuara; Kontaktet e reja t vendosuara; Pyetjet / shtjet q u shtruan; Cilat produkte trhoqn m shum vmendje? Numri i vizitorve n stend; Numri i vizitorve t synuar; Numri i vizitorve n dit; Komentet e bra nga vizitort; Objektiva t tjera (p.sh. informacioni mbi konkurentt, distributort e mundshm t identifikuar etj); Krahasimi i stends me ato t konkurentve apo stendat e tjera n prgjithsi; Vlersimi i prshtatshmris s vendndodhjes dhe dizenjimit t stends; Efikasiteti i shrbimit t stends; A duhet marr pjes prsri n panair? far duhet br ndryshe n panairin tjetr?
5.6 Prgatitja pr Vitin e Ardhshm

Pjesmarrja nj her t vetme n panaire nuk sht efektive. Zakonisht sht e nevojshme t merrni pjes m shum se dy apo tre vjet n panaire, para se t tregoni interes n treg dhe t merrni vlern e plot t investimit t pjesmarrjes n panair. Nse kompania planifikon t marr pjes vitin e ardhshm, duhet q menjher t fillohet nga prgatitjet, sa koh q msimet e nxjerra jan ende t freskta. Sa m par t bhen rezervimet aq m t mdha jan shanset pr nj pozicion (vend) m t mir n panair.
25 Janar, 2005.
6. SI TE PERFITOSH SA ME SHUME NGA MISIONET E BIZNESIT

Negociatat e biznesit bhen m mir kur i kryen vet ato, dhe kjo sht e rndsishme veanrisht me klientt e rinj, n rastet kur palt kan nevoj t njohin njra-tjetrn. Kur kemi t bjm me biznes ndrkombtar, ather takimi ball pr ball sht i domosdoshm. Shumica e takimeve q eksportuesit bjn me klient eksporti potencial, zhvillohen n vendin e klientve duke qen se duhet t jet eksportuesi (shitsi) ai q ndrmerr iniciativn e par. T udhtosh jasht sht e shtrenjt dhe duhet ti kushtosh koh, gj q e largon eksportuesin nga biznesi i vet. Pr kt arsye duhet t siguroheni q nga udhtimet jasht shtetit t nxirrni rezultate sa m t mira; kjo krkon prgatitje serioze dhe planifikim t mir. Vizitat n tregjet e eksportit mund t jen pjes e nj delegacioni biznesi ose dhe udhtime individuale. N secilin rast, takimet m t dobishme jan ato midis nj eksportuesi dhe nj blersi. Takimet n grup mund t jen t dobishme pr marrjen e informacioneve, por nuk jan ambjent i prshtatshm pr diskutime konfidenciale apo negociata tregtie. Ju do t prfitoni m shum nga udhtimi, nse t paktn nj pjes e programit sht hartuar n baz t interesave tuaja individuale. Planifikimi i udhtimit Vizita juaj mund dhe duhet t jet m shum se nj prpjekje pr t rritur shitjet. Koha n tregjet e eksportit sht nj mundsi pr t msuar gjra q sht shum e vshtir ti zbulosh q nga vendi yt. Pr shembull, ju mund t studioni tregun; t shikoni mallrat dhe mimet e konkurentve dhe se si jan paraqitur ato. Mbi t gjitha sht nj mundsi pr t br pyetje dhe pr t mbledhur informacion q nuk mund t gjendet nprmjet burimeve t tjera. Sidoqoft, mos humbisni koh gjat vizits duke br gjra q fare leht mund ti kishit br n shtpi, si pr shembull t studiosh direktorit e tregtis q mund t kontrollohen nga shtpia, t krkosh adresa dhe t organizosh takime. N vendet e Evrops Veriore dhe gjithnj e m shum edhe n Evropn Jugore, takimet e biznesit pritet q t jen organizuar t paktn dy jav m par. Mos prisni q blersit (t ciln jan shum t zn me pun dhe takime) tju takojn pas nj lajmrimi n koh t shkurtr, edhe pse ju keni ardhur nga nj rrug e gjat. Para se t udhtoni, bni nj list t gjrave q doni t arrini. Kjo list duhet t prmbaj takimet me blersat, importuesit ose agjentt; vizitat npr dyqane pr t mbledhur informacione mbi konkurencn etj. Planifikojeni udhtimin tuaj n mnyr t till q t keni koh pr secilin nga kto aktivitete. Zgjidheni me kujdes vendqndrimin; dhe nse prdorni nj hotel kontrolloni q sht n nj pozicion t prshtatshm pr programin tuaj dhe q sht pran mjeteve t transportit.
Krkoni kshilla nga vendasit; disa nga kompanit q do t takoni mund t ken br marrveshje pr mime t ulura n disa hotele t caktuara. Sigurohuni q e keni t gjith informacionin q ju duhet mbi kompanin, mallrat, mimet, specifikat teknike t aparaturave dhe mallrave tuaja, t dhnat pr transportin, datat e dorzimit etj. Merrni me vete kampione nse mundeni dhe sigurohuni q keni marr dokumentacionin e duhur pr ti kaluar n dogan kur t arrini. Merrni edhe materiale q mund tua shprndani njerzve q do t takoni, si pr shembull broshurat e kompanis tuaj. Mbi t gjitha sigurohuni q secili nga personat q keni programuar t takoni e kupton se pse po shkoni ta takoni, si edhe q keni marr me vete do gj q ju duhet. Realizimi i takimeve Duhet t mbani mend se ka mundsi q takimi sht shum m i rndsishm pr eksportuesin sesa pr klientin e pikasur. Pr kt arsye, prgjegjsia sht juaja q t garantoni nj takim t suksesshm. Si e prmendm dhe m sipr; takimet planifikojini shum koh m par nse sht e mundur. Bini dakort mbi orn, datn, dhe vendin e sakt (merrni udhzime se si t shkoni atje) dhe prpiquni t zbuloni se kush do t marr pjes n takim. Rikonfirmoni me an t telefonit nj dit para takimit. Vendimet pr blerje mund t krkojn aprovimin e disa personave. Nse keni nj produkt teknik, ata mund t ken nevoj t ftojn personel teknik, t cilt do t ken nevoj t flasin me ju ose me skuadrn teknike pr kt produkt. Prgatituni dhe pr kt. Zbuloni q m par se n gjuh do t zhvillohet takimi. Mos prisni q pala tjetr t sjell prkthyes; kjo sht detyra juaj. Nse do t prdorni nj mik apo pjestar t familjes tuaj si prkthyes, sigurohuni q ai/ajo e njeh terminologjin e bisnesit tuaj. N pothuaj t gjitha rastet, blersi do t msoj do gj q di pr kompanin tuaj nga informacioni q do ti jepni dhe prshtypja q do ti bni. Udhtimi n nj treg eksporti tregon se jeni serioz n qllimet tuaja t biznesit dhe kjo n vetvete prbn nj fillim t mir. E megjithat thuhet se keni vetm nj rast pr t ln prshtypjen e par. sht e rndsishme q t paraqiteni me nj pamje profesionale; kshillohet veshje biznesi (xhaket, kmish dhe kollare pr burrat), t paktn pr n takimin e par. Sigurohuni q t jeni i prpikt. Nse jeni duke br negociata, sigurohuni q i keni llogaritur me kujdes mimet dhe kufijt e uljes s mimeve tuaja. Nj mim i lart pakice n tregun e eksportit nuk do t thot se klienti automatikisht do t ket nj ulje t madhe, pasi ka kosto transporti, tarifa doganash dhe TVSH, pagesa pr shkarkimin, pagesat e magazinimit dhe kostot e shprndarjes. T gjitha kto mund ta shtojn shum mimin tuaj parsor. Pyeteni blersin tju jap nj prshkrim t detajuar t t gjitha mimeve dhe uljeve t mundshme.
Mos prisni q t merrni nj porosi shitje q n fillim dhe mos u dshproni nse ktheheni n shtpi pa biznes t ri. Blerja e produktit tuaj ka shum mundsi q t krkoj paksimin e porosive nga nj furnizues ekzistues. Klientit do ti duhet t shqyrtoj ofertn tuaj, ndoshta t testoj kampiont ose n rastet m t mira do t bj nj porosi t vogl prov pr t par se si do t silleni ju dhe kompania juaj. Prdoreni kt takim pr t marr informacion, por edhe pr t dhn. Mos kini frik t pyesni rreth konkurencs, veantive, dhe mungesn e krkess pr produktin tuaj etj. Mbi t gjitha tregohuni t gatshm t msoni nevojat e klientve tuaj dhe ti takoni ata. Pyesni do gj q ju duhet pr t br biznesin. Vazhdimi [Follow Up] Kur t ktheheni n shtpi nga udhtimi i biznesit sht e leht q t prfshiheni nga punt q kan dal gjat periudhs q ishit jasht. E megjithat, q biznesi juaj t jet i suksesshm, sht e rndsishme q t vazhdoni t merreni me gjrat pr t cilat rat dakort dhe t respektoni marrveshjet q keni br pr t drguar informacione shtes, kampione etj. M e pakta q mund t bni, sht t kontaktoni do person q takuat pr ti falenderuar pr kohn dhe ndihmn q ju dhan, edhe kur nuk u arrit ndonj mundsi pr t br biznes. Gjithashtu, mos harroni ta ndani at q msuat me kolegt tuaj. Informojini pr nivelin e konkurencs, cilsin dhe mimet e mallrave konkuruese. Edhe nj udhtim shitjesh q nuk rezulton n shitje nuk do t shkoj kot nse e prdorni kt mundsi pr t msuar pr tregun dhe pr at q ju duhet pr t qen nj eksportues i suksesshm.
25 Janar, 2005.
7. UDHEZUES PER KERKIM TREGU

7.1 far sht krkimi n treg?
Krkimi n fushn e marketingut sht nj proces, q i jep biznesit informacionin baz dhe e vesh at me inteligjencn e tregut. Krkimi prfshin grumbullimin sistematik si dhe analizat e informacionit pr t identifikuar si tregun e brendshm ashtu dhe tregjet potenciale pr eksport. Ai prben nj aktivitet thelbsor n trsin e proesit t marketingut t eksporteve. Krkimi i ndihmon kompanit t identifikojn biznese potenciale si dhe t eleminojn gabimet e mundshme. Krkimi identifikon tregjet me mundsi potenciale si dhe ato q prbjn pengesa serioze pr antart e rinj. Krkimi jep informacion thelbsor lidhur me klintt e mundshm, konkurentt, strukturn e shprndarjes, tendencat e tregut, krkesat e tregut, krkesat teknike si dhe kushtet pr tu futur n treg. Edhe informacioni m negativ sht i vlefshm prsa i prket kohs, energjis dhe kostos q mund t kursehen n prpjekjet pr t hyr n nj treg pa potencial.
7.2 Cilat jane rezultatet e krkimeve t tregut?

Aktivitet e krkimeve t tregut synojn ti japin prgjigje pyetjeve t mposhtme: Cilt jan klientt? Cila sht vendodhja e klientve? Cilt jan aktort kryesor n treg? Si sht i ndar tregu? Cilat jan konturet e krkesave? Cilat jan konturet e reagimit t tregut? Cilat produkte jan m t krkuarat, ne far sasie e far cilsie? Cila sht madhsia e tregut? Cilat jan mimet e tregut? Cilat jan tendencat n treg? Cili sht kanali i shprndarjes?
7.3 Kush i ndrmerr krkimet e tregut?

Aktivitetet e krkimeve t tregut mund t ndrmerren nga departamenti i marketingut t kompanis, nga Agjencia e Nxitjes s Eksporteve apo nga nj agjensia e specializuar ne fushn e krkimeve t tregut.
7.4 Prse duhet q kompanit t ndrmarrin krkime n treg?

T shumt jan eksportuesit t cilt futen n zhvillimet e tregut t eksportit pa e menduar shum se prse po e ndrmarrin nj iniciativ t till, apo prse i drejtohen nj tregu t caktuar. Ata ndoshta kan humbur pjesn e tregut vendas, duan t prdorin kapacitetet e teprta, apo krkojn t zgjerojn bazn e klientels s tyre. Ndaj, sht trsisht e natyrshme q vshtrimin ta hedhin tek eksporti. Pajisur me pak adresa kontakti, eksportuesi i ardhshm drgon letra, fakse, e-maile dhe shqetsohet kur merr pergjigje t rralla pr to. N rastin m t keq, eksportuesi i ardhshm
ndrmerr udhtime n tregje dhe has konkurencn e ashpr, duke mos par shanse pr t ngritur biznesin e tij. Natyrisht ai mund t jet me fat, megjithse mundsit m t mdha jan q t zhgnjehet, pasi ka shpenzuar shum para vetm pr t zbuluar se ka shum m pak potencial pr eksport se sa shpresonte ai. Pasi nj kompani ka prcaktuar objektivat e saj lidhur me marketingun e eksportit, asaj i duhet t identifikoj tregjet potenciale. Ketu hyn ne rol krkimi i tregut. Esht shum m tepr efikase t bhen s pari prgatitjet para se ti drejtohesh futjes reale n nj treg t ri. Krkimi i tregut sht nj-para kusht pr zhvilllimin e strategjis s marketingut t eksportit.
7.5 far prfshin krkimi i tregut ?

Krkimi i tregut sht procesi i grumbullimit t informacionit mbi tregun, bazuar n krkesat e nj kompanie. Hapi i par sht identifikimi i objektivave t kompanis n kryerjen e studimit, si dhe far pret ajo t arrij si rezultat i krkimit. Ky prbn nj hap t par thelbsor nse dshirojm t kemi nj krkim t suksesshm. Kompania e ka parasysh se informacioni mbi tregun sht thelbsor pasi e ndihmon at t ndrmarr vendime strategjike, gj q mund t jet e ndryshme nga nj sektor i industris n tjetrin. Krkuesi duhet ta kuptoj nj gj t till dhe duhet njkohsisht t jet i mir informuar lidhur me produktet/shrbimet e kompanis prpara se t filloj grumbullimin e informacionit. Nj gj e till garanton grumbullimin e informacionit t duhur. Krkuesit hasin n nj detyr t vshtir, pasi u duhet t hulumtojn nj mori informacioni dhe t przgjedhin prej tij at far sht m e domosdoshme. Gjithashtu, n kt faz t par, krkuesi duhet t ndrgjegjsoj kompanin lidhur me kufizimet q ka informacioni i botuar. far duhet mbajtur parasysh: Krkimi i tregut nuk sht se ju garanton suksesin. Ai prodhon fakte lidhur me kushtet n nj treg t dhn, por kompanive u duhet t marrin vendime dhe t prcaktojn nj stategji pr tregun. Krkimi do ti bj ato t marrin vendime mbi bazn e nj informacioni m t mir, e pr pasoj vendime m realiste. Nse kemi t bjm me nj produkt tepr t specializuar, ka mundsi t mos gjenden t dhna t publikuara ose ato nuk mund t jen mjaftueshmrisht t detajuara. Pra, krkuesit e tregut nuk mund t gjejn nj informacion q nuk ekziston. Nse nuk ekziston informacioni lidhur me nj produkt specifik, ekziston mundsia t bhen prllogaritje bazuar n supozime t llogjikshme. Pr shembull, nj vlersim i arsyeshm i tregut mund t bhet prmes bisedave me shoqata tregtare/profesionale apo njerz q punojn n sektorin prkats. Informacioni mbi disa vende sht m e leht t gjendet se sa informacioni mbi vende t tjera. N vende t tilla si n Shtetet e Bashkuara apo n Mbretrin e Bashkuar, apo dhe n vende t Evrops Perndimore ka shum kompani t mirfillta q merren me krkimet e tregut, por n vende t tjera biznesi i krkimit t tregut sht relativisht i ri. Kompanit e krkimit tentojn t koncentrohen n tregjet e mdha. Pr shembull, raportet mbi tregjet Europiane prmbajn informacion t detajuar lidhur me tregjet e mdha si n
Gjermani, Franc dhe n Mbretrin e Bashkuar, informacion relativisht t mir pr tregje t till si Belgjika, Hollanda, Spanja dhe Italia, por pak apo aspak t detajuar mbi tregjet m t vogla. Ather kur ekzistojn disa burime informacioni, krahasimi i t dhnave mund t sjell diferenca. Kjo mund t ndodh n varsi t mnyrs se si sht prcaktuar tregu dhe produktet e tij. Tregjet gjithashtu mund t segmentohen n mnyra t ndryshme. Statistikat zyrtare dhe raportet e botuara kan tendenc t jen jo koherente para publikimit. Raportet e prgatitura n 2004 ndoshta prmbajn t dhna q i prkasin periudhs deri n fund t 2002. Ky prbn nj problem veanrisht pr tregjet me dinamik t shpejt si teknologjit e avancuara, teknologjit e informacionit dhe industrit e telekomunikimit. Revistat e specialistve (profesionale) zakonisht japin informacionin m t kohs (aktual). Faza e dyt prfshin grumbullimin sistematik si dhe analizimin e t dhnave t tregut. Ekzistojn dy metoda t grumbullimit t t dhnave: t dhnat dytsore - ato t krkimeve - si dhe t dhnat primare - ato t marra n terren. Zakonisht prdoret kombinimi i t dy tipeve t t dhnave.
7.6 Krkim brenda zyrs

Krkimet nga zyra prbjn krkimin e t gjith burimeve t mundshme t informacionit t botuar. Gjithnj sht mir t fillohet me nj krkim baz nga zyra, edhe n rastin kur fokusi i krkimit do t jet terreni. Llogjika e fillimit t krkimit nga zyra sht fillimi i krkimit nga biblioteka e tregut t biznesit/eksportit. Burimet e mundshme t informacionit t botuar pr tu hulumtuar gjat fazs s krkimit n zyr prfshijn: Internetin - nj pjes e informacionit mund t merret pa pages prmes internetit, por informacioni m i freskt mbi tregun mund t merret vetm prmes abonimeve n revistat elektronike, abonimet n qendrat q japin informacion mbi tregun, si dhe nga baza e t dhnave. Burime statistikore zyrtare t publikuara; Raportet e botuara mbi tregun; Departamentet; Referimet n konferenca apo seminare; Katalogjet e panaireve; Shoqatat e tregtis; Departamentet e Qeveris; Institucionet krkimore, edukative apo institucione t tjer; Institucionet profesionale; Organizatat promovuese t tregtis; Prfaqsuesit tregtare t ambasadave; Autoritetet e doganave; Llogarit vjetore si dhe materialet promocionale t kompanive; Gazetat; Revistat mbi tregtin;
Institutet e Standarteve. Nj pjes e informacionit mbi tregtin sigurohet pa pages, por duhet mbajtur parasysh se ka gjithnj nj kosto lidhur me kohn e nevojshme pr t realizuar krkimin e informacionit. Megjithat, po shtohet gjithnj e m tepr mnyra me pages e marrjes s informacionit t tregut nga kompanit. Pasi prmbushet krkimi n zyr, informacioni duhet t sistemohet, analizohet si dhe t arrihen disa konkluzione apo t jepen rekomandime. Analizat duhet t tregojn ekzistencn e mundsive n treg si dhe risqet q do t hasin konkurentt e rinj n prpjekjet e tyre pr t arritur kto mundsi.
7.7 Krkimi n baz

Faza tjetr sht krkimi n baz apo krkimi primar. Krkimi n baz sht origjinal dhe ndrmerret brenda tregut t synuar. Ai krkon t konfirmoj si dhe t plotesoj informacionin e grumbulluar gjat krkimit n zyr. Ky krkim duhet ti prgjigjet pyetjeve shum specifike rreth produktit q do t eksportohet lidhur me kushtet, pritshmrin si dhe krkesat e tregut t synuar. Kto pyetje rrall gjejn prgjigje gjat krkimit n zyra. Pr shembull, shpesh sht e vshtir t merret informacion mbi mimin nga krkimi n zyr me prjashtim t rasteve t tregjeve t organizuar t mallrave. Eksportuesve potenciale do tju duhet krkimi n baz, pr ti dhn pergjigje pyetjeve si m posht: Cilat jan krkesat/pritshmria specifike e klientve lidhur me produktin apo shrbimin? A prputhet produkti me krkesat lokale ligjore? A i prputhet produkti kushteve lokale dhe a sht mimi i tij konkurues? far mimi do t mund t paguaj klienti pr produktin? Cilat jan krkesat lokale lidhur me dizenjimin, madhsin, ngjyrn, paketimin, etiketimin? A duhet q prodhimi t plotsoj standarte teknike, t siguris apo t cilsis? far sasie krkohet? Cilt jan agjentt m t mir si dhe distributort m t mir n sektor? Sa i rndsishm sht shrbimi ndaj konsumatorit si dhe ai pas shitjes? Metodat m t mira pr t kryer krkimin n baz jan: 1. 2. 3. 4. 5. Intervistat personale; Intervistat nga telefoni; Vzhgimi; Grupet e fokusuara; Vzhgimet.
25 Janar, 2005.
Metodat e prdorura variojn n varsi t tipit t produktit, si dhe informacionit t krkuar. Zanafilla e krkimit n baz sht pyetsori. Pyetsoret prgatiten pr t nxjerr informacionin e duhur nga personat e pyetur dhe mund t bazohen n pyetje t hapura apo t mbyllura, apo mundet thjesht t veprojn si nj guid pr t marr informacionin e duhur dhe opinionin e personit. N rastet kur burimet jan t kufizuara, pyetsort mund t drgohen me post, fax apo e-mail. Shkalla e dhnies s prgjigjeve ndaj pyetsorve t drguar me post zakonisht sht shum e ult. Intervistat mund t kryhen me telefon apo gojarisht duke konaktuar personin q do t intervistohet. Krkimi n baz gjithashtu prfshin vzhgimet e tregut. Eksperienca e drejtprdrejt mbi produktet q konkurojn, mimet, rrjeti i shprndarjes, shitsit me pakic dhe promocioni nuk mund t prftohen nga burimet e publikuara t informacionit. Krkimi n baz jo vetm jep nj informacion me vler lidhur me krkesat e sakta t tregut t synuar, por gjithashtu mund t prdoret pr: t vendosur takime kontakti pr eksportuesit e ardhshm, t identifikuar agjent/ditributor/partner t prshtatshm, t organizuar vizita n ngjarje t veanta q kan t bjn me tregun (si n rolin e vzhguesit ashtu edhe t pjesmarrsit), t ndihmuar eksportuesin t mund t marr njohuri t dors s par lidhur me tregun, t vlersuar nivelin e interesit tek klientt lidhur me produktin e eksportuesit q do t shfaqet n treg n t ardhmen. Prmbledhje Suksesi n tregjet e reja arrihet prmes kryerjes s nj shrbimi sa m t mir klientve tuaj. Kjo nnkupton garantimin e nj produkti apo shrbimi sa m t prshtatshm, n kohn e duhur dhe n mnyr profesionale. Studimi i tregut nuk ju garanton sukses, por ju ndihmon t shmangni gabime t kushtueshme. Me sa m shum zgjuarsi t reagoni n treg, aq m e madhe do t jet mundsia juaj pr t arritur objektivat e tregtis, pasi strategjia juaj e tregtimit duhet t dizenjohet pr t reflektuar nevojat e tregut t synuar n lidhje me produktin q ju ofroni. Faktort q ndikojn n kushtet e tregut jan t shumt, ato variojn dhe jan n ndryshim t vazhdueshm. Tregjet nuk qndrojn statik. Ndaj studimi i tregut nuk duhet konsideruar si nj ushtrim q kryhet nj her, por si nj aktivitet monitorimi i vazhdueshm.
25 Janar, 2005.
8. PLANI I MARKETINGUT PER EKSPORT

8.1 Prse prgatitet nj plan Marketingu pr Eksport?
Nj plan marketingu i shkruar integron t gjith aktivitetet e marketingut dhe ju bn ti paraqisni planet n letr, si dhe ju lejon t ndiqni progresin lidhur me kto plane. Ai shrben pr prcaktimin e objektivave specifike dhe synimeve, sikurse dhe pr t vendosur veprimet (aktivitetet) m efektive, t nevojshme pr t arritur synimet dhe objektivat.
8.2 Si mund t filloni

Prgatitja e nj plani marketingu pr eksport, pr her t par, prfshin nj mori hapash t detajuara. Ndaj sht e rndsishme q gjithnj t mbahet parasysh se nj plan marketingu i jep prgjigje tre pyetjeve si me posht: Cila sht situata aktuale e kompanis? N far situate dshiron ajo t ndodhet? Si mund t arrij kompania atje?
8.3 Faktort q duhen konsideruar pr prgatitjen e nj plani marketingu pr eksport

Cilt jan faktort drejtues n industrin tuaj? Pr shembull faktort ekonomik, pikat m t forta t furnizuesve, prfitimet e klientve, rrjeti shprndars, si dhe kufizimet pr t hyr n industri. Cila sht madhsia dhe shkalla e rritjes s tregut t synuar? Kjo duhet marr n konsiderat si pr vlern ashtu dhe pr volumin. Cila sht struktura ekzistuese e tregut? Cilt jan konkurentt tuaj a e kryeni analizen SWOT lidhur me ta? far presin klientt tuaj potencial nga produkti juaj? Cilt jan rrjetet ekzistuese t shprndarjes? P.sh. agjentt, shitsit me shumic, etj. Cilt jan tregjet tuaj prioritar? Ju duhet ti ndani kto pyetje n segmentet e synuar brenda do tregu dhe t vendosni se si do t pozicionohet produkti juaj n to. Gjithashtu, ju duhet t detajoni strategjin dhe objektivat e marketingut.
8.4 Plani juaj i marketingut duhet t perfshij:

mimin Ju duhet t kategorizoni strukturn e mimit tuaj si dhe ta krahasoni at me konkurentt tuaj, duke garantuar se sht e qndrueshme dhe konkuruese. Produktet Prcaktoni karakteristikat e produktit (p.sh paketimin, estetikn, etj) dhe vendosni nse kto karakteristika duhen prmirsuar.
Rrjeti shprndars Vendosni se far rrjeti shprndars do t prdorni dhe far kushtesh tregtimi do t jen t pranueshme n tregun e synuar nga ju. Promovimi Prcaktoni n detaje aktivitetet promocionale q do t ndrmerrni p.sh. reklamat, panairet, ekspozitat, promovimet, sponsorizimet, dhe marrdhniet me publikun. Prgjegjsia Vendosni kush ka prgjegjsin pr detyra t ndryshme dhe kohn e kryerjes s tyre. Parashikimet Prgatisni parashikimet pr shitjet pr seicilin produkt, pr segmentet e tregut dhe vendosuni atyre kostot e prshtatshme n treg.
Shembull parashikues Shitjet (Minus kostot e shitjeve) Kosto e marketingut/shitjes - Pagat/Komisionet/Shprblimet - Shpenzimet/Shtesat - Udhtimet - Tarifa/shpenzimet e Konsulentve t Marketingut - Informacioni dhe krkimi mbi tregun - Literatura/postat/faqet e internetit t shitjeve - Marrdhniet me publikun, publiciteti, reklamat - Panairet dhe Ekspozitat - Prezantimi i shitjeve - Dizenjimi i paketimit - Testi i marketimit/mostrat/demonstrimet Fitimi XX -------X X X X X X X X X X X -------- ------X =====
Plani i Marketingut nuk prgatitet nj her t vetme ai duhet t ket fleksibilitet, gj q lejon kompanin ta riformuloj planin e saj n varsi nga mundsit e reja apo problemet q shfaqen pa pritur.
25 Janar, 2005.
ANEKS 1. DISA TERMA TE TREGTISE NDERKOMBETARE

PRANIM (Acceptance) Nj Marrveshje pr t bler mallra me nj mim t caktuar n kushte t caktuara . DETYRIMI ANTI-DOMPING (Anti-dumping duty) Nj tarif e vendosur pr t dekurajuar shitjet me mim t ult (posht atyre t vendeve t huaja, tregu i brndshm) t mallrave t huaja n tregun amerikan, q mund t dmtoj prodhuesit amerikan. KONFERME (Acknowledgement) Nj komunikim q tregon se dika sht marr ose kuptuar. Gjat blerjes zakonisht i referohet forms s marrjes nga furnizuesi q pranon ose disa her modifikon urdhrin e blerjes . AVANCE PERKUNDREJT DOKUMENTAVE (Advance against documents) Nj hua q sigurohet duke paraqitur dokumentat e drgeses s huaj t siguruar nga dorzimi i dokumentave t titullit tek kreditori, nj alternativ pr t pranuar financimin. PAS PARAQITJES (A/S) Nj pages pr nj projekt ose instrument tjetr t negociueshm pas paraqitjes ose krkess ndaj paguesit. VENDIM(Award) Shpallje e fituesit t nj ankandi, vendim gjyqsor. OBLIGACION (Bond) Detyrim, garanci ose nj instrument tjetr n form t shkruar lshuar/ose ekzekutuar nga nj garantues n favor t nj prfituesi. POLICE NGARKESE AJRORE (Airway bill) Nj polic ngarkes q mbulon si fluturimet e brendshme ashtu dhe ato ndrkombetare pr transportin e mallrave n nj destinacion t caktuar. Polic ngarkesa ajrore shrben si nj fatur e pa negociueshme pr transportuesin KLAUZOLA E RREZIKUT (All risk clause) Klauzol sigurie q garanton se t gjitha humbjet ose dmet ndaj mallrave jan t siguruara me prjashtim t atyre t shkaktuara nga transportuesi. POLICE NGARKESA (Bill of Loading) Nj fatur e shkruar dhn nga transportuesi pr mallrat e pranuara pr tu transportuar.
25 Janar, 2005.
KREDITI I BLERESIT (Buyer credit) Nj term q garanton eksportuesin me nj pages t menjhershme nga importuesi prtejdetit, q huazon fondet e nevojshme nga banka. Pagesa bhet zakonisht drejtprdrejt nga banka e importuesit n at t eksportuesit. F.O.B. Nj shkurtim pr I lir pr ti lvruar dhe tregon vendin ku titulli ose pronsia kalon nga shitsi tek blersi. PAGES CASH KUNDREJT DOKUMENTAVE (C.A.D.) Nj metod pagese me an t cils titulli ndaj mallrave i jepet blersit kur blersi paguan kesh pr nj ndrmjetsues pr shitsin, zakonisht nj zyr komisionere. CASH PARADHENIE (C.A.D.) Nj metod pagese pr mallrat ku blersi paguan kesh ndaj shitesit prpara drgess s mallrave. Zakonisht krkohet nga shitsi kur mallrat jan porositur, si makinerit e specializuara. CASH ME POROSI (C.I.A.) Nj metod pagese pr mallrat kur pagesa kesh behet n kohen e porosis dhe transaksionit, dhe pastaj bhet e detyrueshme si pr blersin dhe shitsin CERTIFIKATA E ORIGJINS (Certificate of Origin) Nj dokument i certifikuar q jep hollsi pr origjinn e mallrave e prdorur n tregtin e jashtme. Zakonisht krkohet pr t kualifikuar pr tarifat e ulta ose detyrimet, e specifikuar n terma t nj marrveshjeje tregtare, si Marrveshja e Tregtis s Lir t Ameriks s Veriut. KONTRATE TRANSPORTI (Charter party) Marrja me qira e nj anije t tr ose e nj pjese t hapsirs s ngarkess pr nj udhtim t caktuar ose pr nj periudh t caktuar kohe. C&F PORT I CAKTUAR Kosto dhe ngarkesa. Shitsi duhet t paguaj t gjith koston e mallrave dhe transportin deri n portin e caktuar; kto kosto jan t prfshira n mimin e caktuar.Blersi paguan sigurimin pr rrezikun menjher sa mallrat jan bordin e anijes deri n destinacion e prtej detit. C.I.F. PORTI I CAKTUAR Kosto, Sigurimi, Ngarkesa. E njjt si C&F me prjashtim se shitsi garanton sigurimin deri n destinacionin e caktuar. Nj shkurtim pr Kosto, sigurim, dhe ngarkes.termi q tregon se shitsi paguan pr koston e sigurimit detar dhe transportin deri n portin e hyrjes t vendit t blersit. mimi i caktuar prfshin shkmbimin valuator nga dollar amerikan n monedhn e huaj si dhe C.I F.
C.I.F. PAGESE DETYRIMI (C.I.F. Duty paid) Shitsi prfshin mimin prfundimtar tek blersi, krahas C.I.F., detyrimi i prafrt amerikan. POLICE NGARKESE E PASTER (Clean Bill of Lading) Nj dokument q specifikon se mallrat jan marr n gjndje t mir nga transportuesi. LETER E KONFIRMUAR E KREDITIT (Irrevocable Letter of Credit) Nj letr krediti e lshuar nga nj bank e huaj me pages t konfirmuar nga nj bank e klasit t par. Nj eksportues q krkon nj letr konfirmimi t kreditit nga blersi ka siguri pagese nga nj bank amerikane n rast se blersi i huaj ose banka nuk mban obligimin. (Shiko Letr Krediti.) C.O.D. Nj term pages q kupton pagesat me para n dor me mbrritjen e drgess. DERGESA (Consignment): Dorezimi/drgesa e mallit nga nj eksportues n nj distributor duke specifikuar se distributori do t shes mallin dhe pastaj do t paguaj eksportuesin. Eksportuesi mban titullin pr mallrat derisa blersi ti shes ato. Blersi ( distributori) shet mallrat, mban nj komision t specifikuar dhe pastaj paguan eksportuesin. KONTRATE (Contract) Nj marrveshje midis individve ose organizatave. Q nj kontrat t ket fuqi ligjore, palt duhet t jen t afta n sensin ligjor, duhet t kemi nj ofert, duhet t ket nj pranim dhe nj konsiderat ( dicka e dhen n kthim pr dika tjetr, si mallra ose shrbime). CPM Metoda e Rruges Kritke te Vlersimit. Nj mjet manaxhimi q prdoret pr t prcaktuar rrugn m t shkurtr pr t arritur/plotesuar nj detyr ose projekt. POROSI BLERESE (Purchasing order) Forma qe dokumenton marrveshjen per blerje ose kontratn. AGJENTI BLERES (Purchasing agent) Person i autorizuar pr t br marrveshje pr blerje pr organizatn e tij. ISO or ISO-9000 Udhzime q jepen nga Organizata Ndrkombtare pr Standartizimin dhe q prcakton standartet pr cilsin. Nj kompani duhet t plotsoj udhzimet me prpikmri dhe pr tu kualifikuar duhet t paguaje nj shum pr t filluar me proesin e kualifikimit.
UCC Shkurtim pr Kodin Tregtar Uniform. UDCC sht nj akt i miratuar me disa modifikime t vogla nga secili shtet n Shtetet e Bashkuara q prcakton udhzime ligjore pr transaksionet trgtare . LETER E KREDITIT (Letter of Credit) Nj forme e pagess, e prdorur veanrisht n tregtin ndrkombtare, q transferon fondet nga llogaria bankare e blersit n llogarin bankare t shitsit. Nj letr e parevokueshme e kreditit nuk mund t anullohet ose revokohet nga blersi sa koh q t gjitha dokumentat jan n rregull dhe t miratuara nga banka dhe mallrat jan drguar n vendin e specifikuar pr drges nga blersi.
25 Janar, 2005.
ANEKS 2. PRCEDURAT DHE DOKUMENTACIONI PER EKSPORT

Njohuri t prgjithshme proceduriale pr eksportet Hyrje Nisur nga mangsite dhe njohurit e pamjaftueshme q vrehen n praktik tek firmat dhe kompanit q duan t eksportojn produktet e tyre, sht e domosdoshme dhnia e disa njohurive themelore n drejtim t njohjes dhe zbatimit t procedurave praktike doganore q duhet t ndiqen gjat realizimit t nj Eksporti nga Republika e Shqipris. N mnyr t prmbledhur m posht jepet informacion i vlefshm prfshir edhe dokumentacionin q duhet t plotsohet nga nj subjekt gjat eksportit t mallrave. I. Baza Ligjore n dogana pr Eksportin e mallrave Sipas nenit 181 t Kodit Doganor t RSH kuptimi pr eksportin prkufizohet; Rregjimi i eksportit lejon q mallrat t dalin nga territori i Republiks s Shqipris. Eksportimi sjell zbatimin e formaliteteve t daljes duke prfshir edhe masat e politiks tregtare dhe kur sht rasti, detyrimet e eksportit. Me prjashtim t mallrave t vendosura n rregjimin e prpunimit pasiv t gjitha mallrat shqiptare t destinuara pr eksport vendosen nn regjim eksporti. Clirimi i mallrave pr eksport jepet ose bhet me kusht q mallrat t dalin nga territori doganor i Republiks s Shqipris n t njjtn gjendje q ato ishin n castin e pranimit t deklarates doganore pr eksport. II. Dispozitat mbi Eksportin (neni 428 i Dispozitave t Kodit Doganor) Eksportues quhet personi me emrin ose pr llogari t t cilit bhet deklarata e eksportit dhe i cili sht pronar i mallrave q do t eksportohen. Dokumenti q duhet t plotsohet n zyrn doganore sht Deklarata e Eksportit, e cila depozitohet n Dogann e rajonit (zyrn kopetente pr mbikqyrjen e vendit) ku sht vendosur eksportuesi ose mallrat jan paketuar apo ngarkuar pr eksport. Kjo deklarat bhet ose prpilohet n baz t dokumentit administrativ t vetm (DAV), duke prdorur tre kopjet e formularit prkats, q i disponon cdo zyr doganore. Kopja e tret q i kthehet personit t interesuar s bashku me mallrat pr eksport duhet t paraqitet n zyrn e daljes, e cila bn verifikimet e duhura pr tu bindur q mallrat q u paraqiten atyre prputhen me ato t deklaruara, e m pas ato mbikqyrin daljen nga territori doganor i Republiks s Shqipris. Kjo bindje konsiston n faktin q plumcet e vendosura n zyrn doganore t nisjes kan mbrritur t paprekura dhe nuk ka asnj shenj dmtimi. Zyra e daljes konfirmon daljen n fakt t mallrave, nprmjet shnimit n faqen e pasme t kopjes s tret dhe ia jep kt kopje personit i cili e paraqiti. Kjo kopje konfirmon q mallrat e deklaruara pr eksport jan realisht eksportuar nga territori doganor i Republiks s Shqipris.
25 Janar, 2005.
III. Procedura praktike pr eksport, si dhe dokumentat shoqrues q krkohen Nqoftese nj subjekt i caktuar me seli n Tiran do t realizoj nj eksport nga territori i Shqiperise, duhet t paraqitet n Degn doganore kompetente pr territorin ku sht vendosur personi d.mth. ku ka selin ky subjekt, ose dogann m t afrt. Me paraqitje do t kuptojm mjetin me ngarkesn pr eksport si dhe dokumentacionin prkates si m posht: NIPT-tin dhe Licensn pr eksport; Faturn e shitjes t mallit q do t eksportohet; Dokumentin e transportit t mallit sipas llojit t transportit (CMR, B\L), dokumentacionin e mjetit transportues (librezn e mjetit, taksat e paguara pr aks t tonazhit); Certifikata e origjins mallit nga Dhoma e Tregtis prkatse; Certifikat EURO 1, q lshohet nga organet doganore; Certifikata e cilsis mallit, p.sh. nga Drejtoria Bujqsis rrethit apo shrbimit pyjor pr disa lloje produktesh me origjine bujqsore; Dokumenta t tjer shoqruese t mallit (leje t vecanta), q varen nga natyra e mallit q do t eksportohet (druri, bimt mjeksore, lkuret, etj), pr t cilt merren leje nga bashkia apo komuna ku sht prodhuar apo grumbulluar malli pr eksport. T gjitha kto dokumenta duhet t paraqiten n nj Agjensi doganore t licensuar, ku edhe prgatitet deklarata doganore pr eksport. Pas paraqitjes t deklarats doganore pr eksport, s bashku me dokumentat e tjera ndiqet procedura q prmendm m lart.
25 Janar, 2005.
ANEKS 3. ADRESA TE VLEFSHME

1. INSTITUCIONE PUBLIKE KRYESORE Ministria e Ekonomis Bulevardi Zhan DArk Tel: 04 364610 Fax:04 222 655 http:// www.minek.gov.al Ministria e Financave Bulevardi Dshmoret e Kombit Tel: 04 228405 Fax: 04 228494 E-Mail: secretary.minister@minfin.gov.al http:// www.minfin.gov.al Ministria e Industris dhe e Energjitiks Bulevardi Dshmoret e Kombit Tel:04 227617 Fax: 04 234052
Ministria e Bujqsis dhe Ushqimit Sheshi: Sknderbej Nr.2 Tel: 04 227924 Fax: 04 227924 http://www.mbu.gov.al Ministria e Punve t Jashtme Bulevardi Zhan DArk Tel: 04 362170 Fax: 04 235899 E-mail: dshtypi@abissnet.net http://www.mfa.gov.al Drejtoria e Prgjithshme e Tatimeve Rr: Mustafa Lleshi Nr.7 Tel: 04 374158 Fax: 04 374159 http://www.tatime.gov.al Instituti i Statistikes Rr: Lek Dukagjini Nr.5 Tel: 04 222411, 04 230484 Fax: 04 228300 E-mail: difuzion@instat.gov.al http://www.instat.gov.al Agjencia e Nxitjes s Ndrmarrjeve t Vogla dhe t Mesme (ASME) Rr. Gjergj FishtaP. Shallvare Tel: 04 254316 E-Mail: info@smea.gov.al
Projekti i Liberalizimit dhe Nxitjes s Tregtis Kontrata: 2004/84899
Drejtoria e Prgjithshme e Doganave Rr: Sami Frasheri Tel: 04 234920/1 Fax: 04 243923/14 http://www.dogana.gov.al Drejtoria e Prgjithshme e Standarteve Rr: Mine Peza Nr.143/3,Tirane Tel: 04 226255 Fax: 04 247177 E-Mail: info@dsp.gov.al http://www.dps.gov.al Agjencia e Nxitjes s Investimeve t Huaja (ANIH) Blv. Gjergj Fishta, P. Shallvareve Tel: 04 252 886/976 Fax: 04 222 341 E-mail: info@anih.com.al http://www.anih.com.al www.investalbania.com
25 Janar, 2005. faqja 42-te nga 46
2. AMBASADAT SHQIPTARE JASHTE
EC Misioni i Prhershm i Republiks s Shqiprise pran Kshillit t Europs 67, Alle de la Robertsau, 67000 Strasbourg Tel.+33 388 36 02 06 Fax. +33 388 35 15 79 Email: rpalbanie@noos.fr
Itali Ambasada e Republiks s Shqipris n Republikn Italiane Via Asmara, 5-00199 Roma Tel: +39 06 86224120 Fax: + 39 06 86216005 E-mail: fredsevo@yahoo.com
Gjermani Ambasada e Republiks s Shqiperis n Republikqn Federale tq Gjermanis Friedrichstr. 231 D-10 969 Berlin, Deutschland Tel. +49 30 259 3040 Fax. +49 30 259 318 90 Kanzlei@botschaft-albanien.de Kroaci Ambasada e Republiks s Shqiperis n Republikn e Kroacis Jurisicea 2A, II kat 10000 Zagreb Tel.+3851 4810679, +3851 4810680 Fax.+3851 4810682 Email: ambasadashqiptare@intet.hr
Kosov Misioni i Republiks s Shqipris n Kosov Lagja Pejton, Rr. Hekurudha, Nr. 1 Prishtin Tel.+ 381038 5483689 Fax. +381038 548209
Republika eke Ambasada e Republiks s Shqipris n Republikn eke Pod Kstansky 22 16000 Praha 6 Czech Republic Tel. +420 2 3337 0594 +233380600 Fax. +420 2 3337 7232 Email: alembprg@mbox.vol.cz alembprg1@volny.cz Rumania Ambasada e Republiks s Shqipris n Rumani Str.Duiliu Zamfirescu no.7, Sector1, Bucuresti Tel. +4012118743 Fax. +4012108039 E-mail: albemb@mailbox.ro
Maqedoni Ambasada e Republiks s Shqiperis n ish Republikn Jugosllave t Maqedonis Hristjan Todorovski Karpos 94/A 1000 Skopje Tel.+3892 614636 Fax.+3892 614200 Email: ambshqip@nt.net.mk
25 Janar, 2005.
Greqi Ambasada e Republiks s Shqiperis n Republikn Helene 7, Vekiareli GR. 15237 Filothei, Athens Tel. +30 210 6876200 Fax. +30 210 6876223 E-mail: albem@ath.forthner.gr Rusi Ambasada e Republiks s Shqipris n Federaten Ruse 119049, Ulica Mytnaja, dom 3, kvartira 8 Moskva, Russia Tel.: +48 22 824 14 27 Fax.:+48 22 824 14 26 E-mail: embassy@ent.ru Turqi Ambasada e Republiks s Shqiperis n Republikn e Turqis Ebu Ziya Tevfik sok. No. 17, ankaya, Ankara Tel. +90312 4416103 Fax.+ 90312 4416104 Email: alemtr@ada.net.tr
Bullgari Ambasada e Republiks s Shqipris n Republikn e Bullgaris 10 Krakra Str. 1504 Sofia Bulgaria Tel. +3592 9461623 Fax. +3592 943 3069 Email: Albania@mail.bol.bg Serbi Mal i Zi Ambasada e Republiks s Shqipris n Serbi dhe Malin e Zi Bulevar Mira 25 A, Beograd Tel. +381 11 3065350 Fax. +381 11 665439
Mbretri e Bashkuar Ambasada e Republiks s Shqipris n Mbretrine e Bashkuar 2nd floor, 24 Buckingham Gate London SIE 6LB, UK Tel. +44 20 7828 8897 Fax. + 442078288869 Email: amblonder@hotmail.com
Shtetet e Bashkuara t Ameriks Ambasada e Republiks s Shqipris n Shtetet e Bashkuara t Ameriks 2100 Street, N.. ashington D.C. 20008 Tel.+1202 2234942 Fax.+1202 6287342 Email: Albaniaemb@aol.com
25 Janar, 2005.
3. DHOMAT E TREGTISE DHE AGJENCI QE OFROJNE SHERBIME BIZNESI
Bashkimi i Dhomave t Tregtis dhe Industris Rr: Kavajs, Nr. 6 Tel/Fax: 04 222 934 E-mail: ccial@abissnet.com.al Dhoma e Tregtis dhe Industris, DURRES Tel/Fax: 052 22 199 E-mail: ccidurres@yahoo.com Dhoma e Tregtis dhe Industris, ELBASAN Kshilli i qarkut Elbasan Tel: 054 55 490 Fax: 054 57 459 E-mail: cciel@albmail.com Dhoma e Tregtis dhe Industris, KORCE Bulevardi : Republika Nr.1 TelFax: 082 42 457 E-mail: cciko@albmail.com Programi i Zhvillimit t Ndrmarrjeve n Europn Juglindore (SEED) Rr: Dshmoret e 4 Shkurtit Sky Tower 8/11 Tel: 04 231401, 04 240587/8/9 Fax: 04 231260 E-Mail: abashllari@ifc.org http://www.ifc.org/seed EDEM Rr: Budi Nr.25 Tel: 04 378190 Fax: 04 378195 E-Mail: edemstaff@dai.com
Dhoma e Tregtis dhe Industris, TIRANE Rr: Kavajs, Nr. 6 Tel: 04 230 284 Fax: 04 227 997 E-mail: ccitr@abissnet.com.al http://www.cci.gov.al Dhoma e Tregtis dhe Industris, VLORE Pal. Kultures Laberia Tel: 033 25 737 Tel/Fax: 033 25 737 E-mail: ccivlore@aul.com.al Dhoma e Tregtis dhe Industris, SHKODER Tel: 0224 24 60 Fax: 0224 36 56
Dhoma e Tregtis dhe Industris, GJIROKASTER Rr. Nacionale Nr. 55 Tel/Fax: 084 63707 E-mail: ccigj@abissnet.com.al Qendra Shqiptare pr Tregtin Ndrkombtare (ACIT) Rr: Dshmort e 4 Shkurtit Sky Tower, Nr. 721/2 Tel: 04 271 487 Fax: 04 271 488 E-Mail: acit@acit-al.org http://www.acit-al.org Agjencia Rajonale e Zhvillimit Rr: Ismail Qemali Nr.34/1. Ap. 3/3 Tel: 04 254603 Tel/Fax: 04 235704 E-Mail: ilirrda@albaniaonline.ne
25 Janar, 2005.
4. INSTITUCIONE FINANCIARE Banka e Shqipris Sheshi Sknderbej Nr.1 Tel: 04 222152 Fax: 04 223558 E-mail: public@bankofalbania.org http://www.bankofalbania.org Banka Kombtare Tregtare Bulevardi Zhan DArk Tel: 04 250955 Fax: 04 250956 E-mail: info@bkt.com.al http://www.bkt.com.al Banka Italo-Shqiptare Rr: Barrikadave Nr.3. Tel: 04 233965/6 Fax: 04 235700/1 E-mail: biatia@adanet.com.al Banka Amerikane e Shqiprise Rr: Ismail Qemali Nr.27 Po-Box: 8319 Tel: 04 248753/4/5/6 Fax: 04 248762 E-mail: americanbank@ambankalb.com http://www.albambank.com Banka Kombtare e Greqis Rr: Durresit . Godina Komfort Tel: 042 33621/4 Fax: 042 33613 E-mail: nbgalbania@icc-al.org http://www.nbg.gr Credins Bank Rr: Ismail Qemali Nr.21 Tel: 04 224905 Fax: 04 222916 E-Mail: info@credins.com http://www.credins.com
Raiffeisen Bank Rr:Kavajes Tel: 04 253 644/6 Fax: 04 230 013/ 247 912 E-mail: bizneset@raiffeisen.al info@raiffeisen.al http://www.raiffeisen.al Banka PROCredit Rr: Sami Frashri P.11kat Po-Box: 2395 Tel: 04 271272/3/4/5 Fax: 04 271276 E-Mail: info@procreditbank.com.al http://www.procreditbank.com.al Banka Alfa Kredit Bulevardi Zogu I Par Nr.47. Tel: 04 240477/8 Fax: 04 232102 E-mail: alphabank@interalb.net http://www.alpha.gr Banka e Tirans Bulevardi: Dshmoret e Kombit Nr.55/1. Po-Box: 2400/1 Tel: 04 269616/7 Fax: 04 269707 E-mail: info@tiranabank.net Banka Popullore EGT Tower Rr. Donika Kastrioti, P. 11/1 Tel: 04 272 790/1, Fax: 04 272 781 E-Mail: info@bpopullore.com http://www.bpopullore.com

Aneeg Al

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Aneeg Al

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Nj Projekt i Financuar nga Bashkimi Europian

Programi I Zhvillimit i Kombeve t Bashkuara Mbshtetje pr Rregullimin dhe Nxitjen e Tregtis

UDHEZIMI I EKSPORTIT ANE -Agjensia e Nxitjes se Eksporteve

25 Janar, 2005 Projekti CARDS i BE No 2004 / 084-899

Prfituesit Ministria e Ekonomis Republika e Shqipris

4. FINANCIMI PER EKSPORT...........................................................................................16

5. VLERAT E PJESMARRJES NE PANAIRE....................................................................19

6. SI T PRFITOSH SA M SHUM NGA MISIONET E BISNEZIT..........................26 7. UDHEZUES PER KERKIM TREGU...............................................................................29

8. PLANI I MARKETINGUT PER EKSPORT...................................................................34

Pse duhet nj kompani t eksportoj?

1.2 Kur duhet nj kompani t filloj t eksportoj?

1.3 Krkesat themelore

Identifikimi i Mundsive t Shitjes

1.5 Zgjedhja e Tregjeve t Eksporteve

1.6 Konsiderata pr produktin

1.7 Plotsimi i Nevojave t Tregut

1.9 Cmimet pr Eksport

1.10 Financimi i Aktivitetit t Eksportit

1.11 Promovimi i produkteve jasht vendit

1.12 Partneritetet ndrkombtare arsyet dhe tipet e partneriteteve

2.1 Transporti Ajror

2.2 Transporti Detar

2.3 Transporti Rrugor

2.4 Siguracioni i Tranzitit

3.2 Letr-Kredia (Letter of Credit)

3.3 Dokumentacioni i grumbulluar

3.4 Llogaria e Hapur

Para pagess Para pagess

4. FINANCIMI PER EKSPORT

4.3 Skontimi i faturave

4.5 Skontimi i Faturave t Shkembimit

4.8 Sigurimi i Kredive pr Eksport

5. VLERAT E PJESMARRJES NE PANAIRE

5.2 Prgatitja pr pjesmarrje n nj panair

5.3 Promovimi i pranis suaj

5.5 Pas panairit

5.6 Prgatitja pr Vitin e Ardhshm

6. SI TE PERFITOSH SA ME SHUME NGA MISIONET E BIZNESIT

7. UDHEZUES PER KERKIM TREGU

7.2 Cilat jane rezultatet e krkimeve t tregut?

7.3 Kush i ndrmerr krkimet e tregut?

7.4 Prse duhet q kompanit t ndrmarrin krkime n treg?

7.5 far prfshin krkimi i tregut ?

7.6 Krkim brenda zyrs

7.7 Krkimi n baz

8. PLANI I MARKETINGUT PER EKSPORT

8.2 Si mund t filloni

8.3 Faktort q duhen konsideruar pr prgatitjen e nj plani marketingu pr eksport

8.4 Plani juaj i marketingut duhet t perfshij:

ANEKS 1. DISA TERMA TE TREGTISE NDERKOMBETARE

ANEKS 2. PRCEDURAT DHE DOKUMENTACIONI PER EKSPORT

ANEKS 3. ADRESA TE VLEFSHME

25 Janar, 2005. faqja 42-te nga 46

2. AMBASADAT SHQIPTARE JASHTE

3. DHOMAT E TREGTISE DHE AGJENCI QE OFROJNE SHERBIME BIZNESI

You might also like