Professional Documents
Culture Documents
Cell Balancing - Mehmet Karadeniz
Cell Balancing - Mehmet Karadeniz
ELEKTRKL ARA BATARYA SSTEMLER N HCRE DENGELEME (CELL BALANCING) SSTEMNN TASARLANMASI
GEBZE 2012
ELEKTRKL ARA BATARYA SSTEMLER N HCRE DENGELEME (CELL BALANCING) SSTEMNN TASARLANMASI
Danman
GEBZE 2012
...n
bitirme
almas,
G.Y.T.E.
Mhendislik Fakltesi Elektronik Mhendislii Blmnn ................................ tarih ve ............................ sayl karar ile oluturulan jri tarafndan Elektronik Mhendislii Blmnde lisans bitirme almas olarak kabul edilmitir.
JR
YE (TEZ DANIMANI) :
YE
YE
ONAY:
G.Y.T.E. Mhendislik Fakltesi Elektronik Mhendislii Blmnn ................................ tarih ve ................................ sayl karar.
mza/Mhr
ZET Bu almada elektrikli ara batarya sistemleri iin hcre dengeleme sistemleri aratrlmtr. Aratrlan sistemler ierisinde en iyisi belirlenmi ve modellenmesi yaplmtr. Hcre dengeleme sistemleri ierisinde aktif dengeleme de hareketli kapasitr yntemi modellenmitir. Ayrca pasif dengeleme ynteminin modellemesi yaplmtr. Modellemesi yaplan yntemlerin gerilim ve arj durumlarn gsteren grafikler gsterilmitir. Ve bu grafiklerden elde edilen saysal hesaplamalar yaplmtr. Aktif dengeleme sistemlerinde enerji gerilimi yksek olan hcreden gerilimi dk olan hcreye transfer edilirken, pasif dengelemede gerilimi yksek olan hcrenin fazla gerilimi bir diren zerinden s enerjisi olarak boaltlmaktadr. Aktif dengelemede karmak bir kontrol devresi olmasna ramen fazla enerji harcanmad iin, aktif dengeleme ynteminde daha az enerji kayb vardr. Pasif dengelemede ise kontrol yaps aktif dengelemeye oranla daha basittir fakat fazla enerji atld iin enerji kayb fazladr. Bu aratrmada belirlenen yntemlerin modellenmesi yaplmtr. Aktif dengeleme sistemi olan hareketli kapasitr sistemine ait devre yaplmtr. Bu devreye ait bilgiler ve resimler bu aratrmaya eklenmitir.
ii
TEEKKR Bitirme projem boyunca yardmlarn ve deerli zamann esirgemeyen, almalarmda beni ynlendiren hocam Do. Dr. Abdulkadir BALIKI ve bitirme projemde ilerlememde ok deerli katklar olan Ara. Gr. Ceyhun SEZENOLU na sonsuz sayg ve teekkrlerimi sunarm.
Haziran 2012
Mehmet KARADENZ
iii
indekiler
ZET .................................................................................................................................................. i TEEKKR ....................................................................................................................................... ii ekiller Listesi ........................................................................................................................... iv Tablolar Listesi ........................................................................................................................... v 1 2 GR ......................................................................................................................................... 1 BATARYA YNETM SSTEMLER ....................................................................................... 2 2.1 2.2 3 Lityum yon Bataryalar........................................................................................................ 2 Lityum Polimer Bataryalar................................................................................................... 2
HCRE DENGELEME SSTEMLER ....................................................................................... 3 3.1 3.2 arj Sonu (End-of-Charge) Dengeleme Yntemi.................................................................. 6 Aktif Dengeleme Sistemleri ................................................................................................. 6 Yk Transferi (Charge Shuttling) (Hareketli Kapasitr)................................................ 6 Enerji Dnm (Enerji Tanmas).......................................................................... 22
TASARIM ................................................................................................................................ 32 4.1 Elektronik Elemanlar ......................................................................................................... 32 Mosfet Src Devresi............................................................................................... 32 Gerilim Okuma Devresi ............................................................................................. 35
SONU ...................................................................................................................................... 38
KAYNAKLAR ................................................................................................................................. 39
iv
ekiller Listesi
ekil 3-1 Bir Hcrenin Gerilim- arj Durumu Grafii ......................................................................... 5 ekil 3-2 Hareketli Kapasitr Yk Transferi Yntemi ......................................................................... 7 ekil 3-3 Hareketli Kapasitr Yntemi Ak emas............................................................................ 9 ekil 3-4 Hareketli Kapasitr Hcre Dengeleme Simulink Modeli..................................................... 10 ekil 3-5 Hareketli Kapasitr Yntemi le 4 Hcrenin Dengelenmesi (SOC) ..................................... 11 ekil 3-6 Hareketli Kapasitr Yntemi le 4 Hcrenin Dengelenmesi-a (Gerilimler).......................... 12 ekil 3-7 Hareketli Kapasitr Yntemi le 4 Hcrenin Dengelenmesi-b (Gerilimler) ......................... 13 ekil 3-8 Hareketli Kapasitr Yntemi le Boalma lemi Srasnda Dengeleme(SOC) .................... 15 ekil 3-9 Hareketli Kapasitr Yntemi le Boalma lemi Srasnda Dengeleme-a(Gerilimler) ......... 16 ekil 3-10 Hareketli Kapasitr Yntemi le Boalma lemi Srasnda Dengeleme-b(Gerilimler) ....... 17 ekil 3-11 ok Sayda Hcre le Yk Transfer Yntemi ................................................................... 18 ekil 3-12 Lityum Polimer Bataryalar in Ak Hcre Gerilim Grafii ............................................. 19 ekil 3-13 Seri Bal Bataryalar Dengelemede Kullanlan Saat Anahtarlamal Kapasitr Yntemi ... 19 ekil 3-14 ift Katmanl Dengeleme Yntemi .................................................................................. 21 ekil 3-15 Seri Batarya Sistemlerine Paralel eviricilerin Balanmas .............................................. 23 ekil 3-16 Anahtarlamal Transformatr Yntemi ............................................................................. 24 ekil 3-17 Paylaml Transformatr Yntemi ................................................................................... 24 ekil 3-18 oklu Transformatr Yntemi.......................................................................................... 25 ekil 3-19 Fazla Enerjiyi Harcama Yntemi...................................................................................... 26 ekil 3-20 Pasif Dengeleme Yntemi Ak emas ............................................................................ 27 ekil 3-21 Pasif Dengeleme Yntemi Matlab/Simulink Modellemesi ................................................ 28 ekil 3-22 Pasif Dengeleme Yntemi le 6 Hcrenin Dengelenmesi (SOC) ....................................... 29 ekil 3-23 Pasif Dengeleme Yntemi le 6 Hcrenin Dengelenmesi-a (Gerilimler)............................ 30 ekil 3-24 Pasif Dengeleme Yntemi le 6 Hcrenin Dengelenmesi-b (Gerilimler) ........................... 31 ekil 4-1 Mosfet Src Devresi....................................................................................................... 33 ekil 4-2 Mosfet Src Devresi Kurulumu ...................................................................................... 33 ekil 4-3 Osiloskop Grnts.......................................................................................................... 34 ekil 4-4 Optokuplr ........................................................................................................................ 34 ekil 4-5 Gerilim Okuma Devresi ..................................................................................................... 35 ekil 4-6 LM324 Opamp Entegresi ................................................................................................... 35 ekil 4-7 Devre PCB izimi ............................................................................................................. 36 ekil 4-8 Devrenin 3 Boyutu Grnts ............................................................................................ 37 ekil 5-1 Devre ................................................................................................................................. 38
Tablolar Listesi
Tablo 1 Yk Transferi Yntemlerinin Karlatrlmas ..................................................................... 21 Tablo 2 Enerji Dnm Yntemlerinin Karlatrlmas .................................................................. 26
1 GR
Bataryalar seri haldeki birden fazla hcreden olutuu iin hcre dengelemesi bir sorun oluturmaktadr. Hcre dengesi, seri bal sistemdeki her bir hcrenin ayn kapasiteye dolaysyla ayn gerilime sahip olduu durumda salanabilmektedir. Bu durum paralel bal olan hcreler iin endie oluturmamaldr. Paralel hcreler birbirlerine uyguladklar gerilim ile dengelenebilmektedirler[2]. Seri bal hcreler iin ise bu durum endie vericidir nk bataryalarn boalma noktasn en zayf hcre belirlemektedir. Dk kapasitedeki hcre, dk gerilime sahip olacaktr ve batarya gstergesindeki dearj durumunu belirleyecektir. arj durumunun altndaki seri hcre, tm bataryann mrnn azalmasna neden olmaktadr. arj srasnda yksek gerilime sahip hcre, bataryada denge kaybna neden olur ve dk gerilime sahip hcrenin tam dolmasna izin vermez. Bu nedenle hcre dengeleme devresi, her hcre yapsnn dengeyi koruma durumunu ve sistemin optimum alma noktasn dikkate almaldr[2]. Hcreler ayn arj miktarna sahip olmadnda hcre dengesizlii olumaktadr. Hcre dengesini korumak iin hcreler aras kapasitenin eitlenmesi retimin nemli srelerinden biridir. Bu durum gnmzde lityum iyon hcreler iin iyi bir ekilde yaplmaktadr fakat lityum polimer hcreler iin kapasitenin eitlenmesi zor bir olaydr. Bu yzden ayn gerilime sahip hcreler arj sresince bir miktar deiebilirler. Lityum polimer hcrelerde mmkn olan en uzun alma sresinin salanmas iin hcre dengeleme sisteminden yararlanmak nemlidir[2]. Lityum yon ve Lityum Polimer bataryalar kimyalar gerei aktif maddelerin zarar olmadan ar arj edilemezler. Elektrolitler, hcre bana 4,1 Volt ve 4,3 Volt aralnda tam arj durumuna ulald iin belirsiz bir ekilde bozulmaktadrlar. Bu yzden her bir hcrenin ar arj olmasn engellemek iin sistem dikkatlice izlenmeli ve kontrol edilmelidir. Lityum bazl hcrelerde nceden tanmlanm olan kimyasal limitler almadan hcre gerilimleri izlenmelidir. Seri bal lityum hcreleri daha byk problemler oluturmaktadr. Burada dizilim iindeki her hcre izlenmeli ve kontrol edilmelidir. Lityum bataryalar ar arj edilemezler. Bataryalarda hcreleri dengelemek iin doal bir mekanizma yoktur. Buna bal olarak bu yazda eit hcre dengeleme sistemi anlatlacaktr. Bunlar; arj sonu dengeleme, aktif hcre dengeleme ve pasif hcre dengeleme sistemleridir[1].
Lityum polimer bataryalar teknolojik olarak lityum iyon bataryalarn devam niteliinde arj edilebilen bataryalardr. Lityum polimer ve lityum iyon bataryalarn ikisi de lityum tuzu kullanr. Ancak lityum iyon elektrotlar bir arada tutmak iin metal klf kullanrken, lityum polimer bataryalar byle bir klf kullanmaz. Lityum polimer bataryalar metal klf kullanmadklar iin daha hafif, ince ve esnektir. Lityum polimer bataryalar hacim ve arlklarna gre daha yksek enerji verebilirler. Kullanlmadklar zaman daha az enerji kaybederler. Bu aratrmada 3,7 Volt anma gerilimine sahip lityum polimer hcreleri
kullanlmtr. Bu hcrelerin tam dolu gerilimi 4,2 Volt ve kesme gerilimi ise 2,7 Volt dur. Ayrca kullanlan hcrelerin kapasitelere 11 Ah deerindedir.
dk arj durumuna (SOC) sahip hcreleri zorlayacaktr. Balangta akm yksek olacaktr ama zamanla katlanarak zayflayacaktr. Akm yksek arj durumundaki hcreden zayf arj durumundaki bir hcreye tanacaktr ve yerletirilecektir. Sonunda btn hcrelerin arj durumlar eit olacaktr. Bu durumdan dolay btn ak devre gerilimleri de eitlenecektir. lem sonunda akm hemen hemen sfra decektir[34]. Hcre dengelenmesinde iki tr yaklam vardr; Orta dzeyde dengeleme (Mid-balance (passive) pre-balance): Basite btn hcreler paralel balanr. Ve btn hcreler orta dzeyde dengelenmi olur. Bunun anlam btn hcreler yaklak olarak %50'nin zerinde arj seviyesine sahip olurlar. st dzeyde arj altnda dengeleme (Top-balance (active), pre-charge): Yukardaki durum gibi bataryalar paralel balanr ve ayn zamanda hcreler arj cihazna balanr. arj seviyesi maksimum hcre gerilimine ayarlanr. En son olarak btn hcreler st seviyede dengelenmi olur. Bu hcrelerin arj seviyelerinin %100 olduu durumdur. Hcrelerin kapasitelerindeki deikenliklerden dolay, orta dzeydeki dengeleme st seviyede olmayacaktr. Bu yzden orta dzeyde dengelenmi hcrelerden oluan bir batarya paketinin, ilk arjdan itibaren dengelenme ihtiyac olacaktr. Orta dengeleme kolaydr. Fakat batarya ynetim sistemleri hcreleri st seviyede dengelemek zorundadr. Ayrca bir batarya grubu oluturulaca zaman, hcrelerdeki farkl arj oranlarndan dolay farkl gruplardan hcreler kartrlmamas gerekir. Farkl gruplardan kullanlan hcreler bataryada kt bir dengelemeye neden olacaktr. st dengeleme yaklam daha karmaktr fakat batarya st seviyede dengelenmi olacaktr ayrca bu batarya hemen kullanma hazr hale gelecektir. Farkl gruplarda dengelenmi hcreler kartrlabilirler nk hcreler tam doludurlar. st dengeleme yaklam daha etkili bir yntemdir. nk hcrenin tam dolu halinin orta seviyedeki doluluk durumuna gre ak devre gerilimi daha hzl bir ekilde deiir. Hcrenin ak devre gerilimi 10mV civarndayken st seviye hcre dengeleme ilemi bitirilirse, batarya grubundaki hcrelerin arj durumu %1 den daha az deiecektir. Fakat orta dzeyde dengeleme ilemi ile yaplrsa batarya arj durumu seviyesi %10 orannda dengelenmemi olabilir [13]. ekil 3-1'de bu durum u ekilde aklanabilir. Bataryann doluluk oran yksek iken 10mVluk bir deiim kapasitede %1,08 orannda bir deiime denk gelmekteyken, orta seviyelerde 10mVluk bir deiim %2-%3 gibi bir kapasite deiimine denk gelmektedir. Bu nedenle hcre dengeleme ileminin yksek doluluk oranlarnda yaplmas daha etkili bir yntemdir.
ekil 3-1 Bir Hcrenin Gerilim- arj Durumu Grafii Gnmzde lityum iyon hcre reticileri 50mV veya daha fazla deerde eleebilen hcreler sayesinde ok iyi bir kalite kontrole sahiptirler. Yeni tip hcrelerin ilenmelerindeki zorluktan dolay lityum polimer hcre reticileri bu seviyelere daha zor ulaabilmektedirler. Her iki hcre trnde de ama zellikle lityum polimer hcreler iin, genel olarak hcreler kullanldka hcrelerde dengesizlikler meydana gelmektedir. Bu durum birka ekilde gerekleebilmektedir[3]. 1. Batarya kimyalarndaki kk farkllklardan kaynaklanan sorunlardan dolay benzer batarya hcrelerinin farkl oranda arj kabul seviyeleri olabilir. Ayn akma sahip hcrelerden herhangi biri giderek daha fazla arj kabul etmeye balayacaktr ve daha yksek gerilim seviyesine ulaacaktr. 2. Her hcre fabrikada nasl elemi olursa olsun, hcrenin arj dearj dngs iinde kendi arj yeteneini korumasnda kk deiikler olacaktr. Bu durumda yine zaman iinde hcre uyumsuzluklarna neden olabilir. 3. Hcrelerin dearj oranlar hemen hemen ayn olmasna ramen eit deildir. Oda scaklnda bile iki hcre farkl oranlarda boalr ve bu durum uyumsuzlua neden olur. 4. Scaklk deiimleri hcre kapasitesinde sz edilen varyasyonlar hzlandrmaktadr. Yk altnda boalma ve kendi kendine boalma oranlarn da etkilemektedir.
Uygulamalarda, paket ierisindeki hcrelerin scaklnda herhangi bir uyumsuzluk var ise, bu durumun sebebi paketin bir kenarnn s kaynana yakn olmas olabilir. rnein PC mikroilemcilerinde olduu gibi hcreler zamanla farkl kapasitelere ulam olabilir[3].
Burada birka somutlatrlm yk transfer plan vardr. Bunlardan en dikkat ekeni hareketli kapasitr (Flying Kapasitr) yntemidir[1]. Bu yntemin amac elektrikli ara uygulamalar iin her batarya modlne bir kapasitr kullanarak elektriksel donanm azaltmaktr[4]. Bu yntem dc-dc dntrclerde ve yksek veya dk gerilim kayna oluturma uygulamalarnda kapasitr kullanlarak oluturulan bir eit arj pompasdr. Hareketli kapasitre (arj pompas) sahip devreler yksek verimlilie sahiptir. Bu devrelerin verimlilikleri bazen %95 oranlarna kadar kmaktadr[14]. Hareketli kapasitr yntemi ekil 3-2 de gsterilmitir[1]. nerilen hcre dengeleme yntemleri batarya paketindeki btn hcrelerin tek tek gerilim deiimlerini nlemek ve batarya mrlerini artrmak iin tartlmaktadr. Bu aratrmada elektrikli ara uygulamalar iin yaygn olarak kullanlan paralel batarya paketlerinin yaplandrlmas iin en ucuz ve verimli dengeleme sistemi zerinde odaklanlacaktr[5].
ekil 3-2 Hareketli Kapasitr Yk Transferi Yntemi Kontrol devresi uygun anahtarlar kapatarak, B 1 hcresinden C kapasitrne enerji aktarmn salar ve C kapasitrn doldurulur. Kapasitr arj edildikten sonra anahtarlar alr. Daha sonra bu ilem B2 hcresi iin gerekletirilir. Uygun anahtarlar kapatlarak C kapasitr tekrar doldurulur. En son olarak kapasitr B1 ve B2 arasnda gerilim datmn salar. Kapasitr ayn ekilde B3,B4 ,.B n,B1 ,B2 hcrelerini seri halde kullanarak ayn ileme devam eder. En yksek arj durumuna sahip hcre C kapasitrn doldururken, en dk arj durumuna sahip hcre C kapasitr tarafndan arj edilecektir. Bu yolla en ok arj olmu hcreler enerjilerini en az arj olmu hcrelerle paylaacaktr. Bu yntemde, elektronik kontrol devresi sadece gerekli anahtarlar amak ve kapatmak iin sabit bir anahtarlama dizisine ihtiya duyar[1].
Hareketli kapasitr ynteminin dier bir ekli ise batarya grubunda ki en yksek gerilime sahip hcreden en dk gerilime sahip hcreye enerji transfer edilmesidir. Bu yntem yan yana bulunan hcrelere baklarak yaplan hareketli kapasitr yntemine gre daha avantajladr. Bu yntemde en yksek gerilime sahip hcre kapasitr arj eder. Daha sonra anahtarlar alr. Kapasitr ise en dk gerilime sahip hcreyi arj ederek sistemin dengelenmesi salanr[11]. Hareketli kapasitr yntemi hangi hcreleri dengeleyeceini akllca seebilir. Bu ekilde kapasitr enerjisi yksek olan hcreler tarafndan doldurulur ve seilen zayf hcreler tarafndan boaltlr. Bu yntem sayesinde, batarya grubunun iinde zt kutuplarda bulunan yksek enerjili ve dk enerjili hcreleri dengelemek iin kullanlan zaman nemli lde azaltlabilir. laveten hedef hcreleri tespit etmek ve semek iin kontrol devresine ihtiya vardr[1].
Bu aratrma da en verimli hcre dengeleme sistemi olarak hareketli kapasitr yntemi belirlenmitir. Hareketli kapasitr ynteminin kontrol ak emas ekil 3-3 de gsterilmitir. arj/Dearj
Vmax = VC
Vmin = VC
Hayr
Evet
Vminn Anahtarlarnn Almas
10
ekil 3-3 de gsterilen ak emasna uygun olarak yaplan Matlab/Simulink modellemesi ekil 3-4 de gsterilmitir.
ekil 3-4de gsterilen modellemede kontrol devresi ilk olarak btn hcrelerin gerilimlerini belirlemektedir. Daha sonra en byk gerilimli ve en dk gerilimli hcreleri tespit etmektedir. Bu aamada kontrol devresi gerilimi en byk olan hcre ile kapasitr arasndaki anahtarlar kapatarak kapasitrn dolmasn salamaktadr. Kapasitr dolduktan sonra anahtarlar almaktadr. Ve kapasitr ile en dk gerilime sahip hcre arasndaki anahtarlar kapatlarak hcrenin arj olmas salanmaktadr. Dk gerilimli hcre kapasitr gerilimine eit olduktan sonra anahtarlar alarak sistem tekrar ilk batan balamakta ve ayn ilemleri tekrarlamaktadr. Bu ak iinde gerilimi yksek olan hcreden dk olan hcreye enerji transferi gerekletirilmekte ve hcre dengelenmesi salanmaktadr. Bu yntemde n adet hcre kullanlrken n+5 adet anahtar kullanlmakta ve 1 adet kapasitr kullanlmaktadr. Deiik SOC deerlerine sahip hcrelerin hareketli kapasitr yntemi ile dengelenmesi ekil 3-5 de gsterilmektedir. arj doluluk oranlar %80, %78, %76 ve %74 olan 4 hcrenin dengelenme ilemi sonunda en yksek gerilime sahip hcre tam olarak
11
dolduu zaman en dk gerilime sahip hcre %99.35 orannda dolabilmektedir. Balangta %6 olan fark dengeleme ilemi sayesinde %0.65 e kadar inmektedir.
Zaman (sn)
Zaman (sn)
12
ekil 3-4de modellenen ve %80, %78, %76 ve %74 arj doluluk oranlarna sahip hcrelerin dengeleme ilemi srasndaki gerilim deerleri ekil 3-6da ve ekil 3-7 gsterilmektedir.
Zaman (sn)
Zaman (sn)
En yksek arj durumuna sahip hcre tam dolulua ulatnda yani 4.2Volt gerilime sahip olduunda, en dk gerilime sahip hcre 4.17 Volt gerilime sahip olmaktadr. Bu deerlerde
13
bize en yksek ve en dk hcre arasndaki farkn tam dolu olduu durumda 30mVolt olduunu gstermektedir. 30mVolt ise %2 orannda bir farka denk gelmektedir. %2 orannda bir fark dengelemede kabul edilebilir snrlar ierisindedir. ekil 3-7 de gerilim grafii ayrntl olarak gsterilmektedir.
Zaman (sn)
Zaman (sn)
14
ekil 3-4 de gsterilen hareketli kapasitr ynteminin boalma srasndaki dengeleme ilemine ait grafikler aada gsterilmektedir. Deiik arj oranlarna sahip hcrelerin boalma ilemi srasnda dengelenmesi ekil 3-8 de gsterilmektedir. Hcreler 2,7 Volt kesme gerilimine geldii zaman tamamen boalm saylmaktadrlar.
15
16
Grafikte de grld zere en yksek gerilime sahip hcre daha hzl boalmaktadr. nk enerjisinin bir ksmn zayf olan hcreye aktarmaktadr.
17
18
ekil 3-10 da en dk gerilime sahip hcre 2,7 Volta geldii zaman en yksek gerilime sahip hcre 2,703 Volttadr. Buda bize dengeleme ileminin baaryla sonulandn gstermektedir. Dier bir teknik ise ok sayda kapasitr ile yk transfer etmektir. ok sayda yk transfer blou yksek gerilim paketlerini basamaklayabilir. Bu yntemde eer hcreler paketin zt taraflarnda ise yksek hcreden dk hcreye yk transferi ok fazla zaman alacaktr. Ayrca ykn batan sona transferi veriminde dmesine neden olacaktr [1]. Bu yntemin bir paketleme avantaj vardr. Her iki hcre iin kontrol devresi, g kayna ve kapasitr tek bir besleme iinde paketlenebilir. Hcre says arttka niteler eklenebilir[1]. ok sayda hcre ile yk transfer yntemi ekil 3-11de gsterilmektedir.
ekil 3-11 ok Sayda Hcre le Yk Transfer Yntemi Yk transfer yntemi elektrikli ara uygulamalar iin yararldr. nk elektrikli aralar rutin bir ekilde tam olarak arj edilebilirler. Tam dolu hcreler ile az dolu hcreler arasndaki gerilim fark diferansiyeli gerilim erisin ularnda ok byktr. Bu durum yntemin etkinliini artrr. Lityum polimer bataryalar iin ak hcre gerilim grafii ekil 3-12 de gsterilmitir[1].
19
ekil 3-12 Lityum Polimer Bataryalar in Ak Hcre Gerilim Grafii Dier bir yk transfer yntemi de saat anahtarlamal kapasitr yntemidir. Bu yntem seri bal batarya sistemlerini dengelemede kullanlr. Bu yntem ekil 3-13 da gsterilmektedir.
ekil 3-13 Seri Bal Bataryalar Dengelemede Kullanlan Saat Anahtarlamal Kapasitr Yntemi Burada ekildeki gibi yerletirilmi bir grup kapasitr batarya doluluk oranlarna bakmadan komu hcreler aras yk orann deitirebilir. Anahtarlama sayesinde yksek dolulua sahip hcrelerden dk dolulua sahip hcrelere yk transfer edilir. Kapal kontrol dngsne ihtiya duymaz ve arj srasnda alabilir. Ancak n tane bataryann olduu yerde n-1 tane kapasitr olduu zaman, hcre dengeleme oran uzun bir sre iinde oluur.
20
Bu tasarmn bir uzants olan iki aamal kapasitr yntemi [6] ve [7]de nerilmektedir. Bunun amac otomotiv uygulamalarnda hcre dengeleme ilemine harcanan zaman byk lde azaltmaktr[5]. ki aamal hcre dengeleme sistemlerinde her batarya kendi eviricisine sahiptir. Buna ramen ar arj edilen hcrelerde serbest kalan enerji kta ortak bir kapasitr de toplanr. Bu dengelemenin ilk aamasdr. kinci aamada ise bir dntrc kullanarak kapasitrde ki fazla enerji tekrar bataryaya gnderilir [5]. ki aamal tasarm hcre dengeleme devrelerinin elektriksel bileenlerindeki yksek gerilimi ortadan kaldrmaktadr. Bu tasarmn baz avantajlar olmasna ramen elektriksel bileenlerinin maliyeti bakmndan ara uygulamalarnda pratik bir seim olmaz[5]. Dier bir yntem ise ift katmanl dengeleme yntemidir. Bu uzaktaki seri dizelere daha fazla arj transfer edilmesine olanak salar. Bu ilem daha ksa bir zamanda gerekletirilir. Dengeleme zamannn, tek katmanl olan benzer sisteme gre eyrek zaman dilimi kadar daha az srede gerekletirildii gsterilmitir. Hcre dengelemede bu yntem, yk tamak iin paralel bal basit kapasitrler kullanlarak yk transfer edilebileceini gstermektedir[5]. Dier bir yntem ise yeni ift katmanl yntemdir. Bu metotta ekil 3-14 de gsterildii gibi paralel olarak yeni bir dizi kapasitr eklenmektedir. Bu yntemde sadece komu hcreler deil dier hcrelerde direk olarak dengelenebilmektedirler. Fakat bu yntemde baka hcreler kpr kapasitrler yznden sisteme direk olarak balanamamaktadr. Dier dengeleme yntemlerinle karlatrld zaman ift katmanl dengeleme ynteminde hcrelerin dengesizlii daha hzl bir ekilde azaltlmaktadr. ekilde ki C5, C 6 ve C7 kapasitrleri batarya iindeki akma bir ksa yol oluturmaktadrlar. Normalde B1, B2 ve B2, B3 bataryalarn karlatrarak dengeleme yaplmakta iken bu yeni sistem C 5 sayesinde B1 , B3 bataryalarn da karlatrabilmektedir. Bu yeni sistem de B1, B3 bataryalar arasnda yk transfer etmek iin sadece tek bir anahtarlama dngsne ihtiya duyulmaktadr. Bu sayede hcreler aras yk aktarm hzl bir ekilde gerekletirilmektedir[6].
21
ekil 3-14 ift Katmanl Dengeleme Yntemi Tablo 1de yk transfer yntemlerinin avantaj ve dezavantajlarna gre karlatrlmas gsterilmektedir. Aktif dengeleme yntemleri ierisinde enerji, verimlilik ve maliyet gibi deerlere bakldnda en verimli yntemin hareketli kapasitr yntemi olduu grlmektedir. Bu yzden bu aratrma da hareketli kapasitr yntemi kullanlmtr ve modellenmesi gsterilmitir. Tablo 1 Yk Transferi Yntemlerinin Karlatrlmas
Yntem Hareketli Kapasitr Yk Transferi Yntemi Avantajlar Yksek verimlilik vardr ve dengeleme zamann azaltr. Hem arj hem dearj srasnda dengeleme yaplabilir. ok Sayda Kapasitr le Yk Transfer Yntemi Paketleme avantaj vardr. Seriye ilave hcreler eklenebilir. Saat Anahtarlamal Kapasitr Yntemi ift Katmanl Hareketli Kapasitr Yntemi Daha ksa srede dengeleme yaplabilir. Daha hzl dengeleme salamaktadr. Kpr kapasitrler yznden seri hcre ilave edilemiyor. Verimlilii dktr ve dengelenecek hcreler paketin dier tarafnda bulunurlarsa dengeleme zaman fazla olur. Maliyeti fazladr. Dezavantajlar arj sresini azaltmak iin mkemmel bir kontrol devresine ihtiya vardr.
22
23
ekil 3-15 Seri Batarya Sistemlerine Paralel eviricilerin Balanmas Anahtarlamal transformatr ynteminde tm paketin akm alnr ve transformatr knda bir diyot vastasyla doru akma evrilir. Akll anahtarlar, dk kapasitedeki batarya hcrelerine yk datmak iin kullanlrlar. Bu yntem btn batarya paketinden enerji alarak dk seviyedeki hcreleri hzl bir ekilde dengeleyebilir. Bu yntemin zarar ise anahtarlama ve manyetik kayplar yznden oluan dk verimlilik orandr. Paylaml transformatr her hcre iin ikincil balantlar ile tek bir manyetik merkeze sahiptir. Bu ayrca bataryadaki akm transformatrn birincil ksmna alr ve her ikincil balantya indkler. En az terminal gerilime sahip ikincil indklenmi akma sahip olacaktr ve bu hcreleri dengeleyecektir. Bu enerji kayplarn ve gerekli olan kontrol miktarn azaltr fakat karmak manyetii ve fazla para gerektirmesi bu yntemi daha pahal ve toplamas zor bir sistem haline dntrmektedir. Burada gsterilen sistem seri bal bataryalarda dearj srasnda dengeleme ilemini gerekletirmektedir[5]. Anahtarlamal transformatr ynteminde, hareketli kapasitr yntemi ile ayn anahtarlama topolojisi kullanr. ekil 3-16de anahtarlamal transformatr yntemi grlmektedir[1].
24
ekil 3-16 Anahtarlamal Transformatr Yntemi Bu yntem btn pakette ki enerjiyi tayarak dk hcreleri hzl bir ekilde dengeleyebilir. Ancak bu yntemin dezavantajlar vardr. Bunlar yksek derecede kompleks devreler bulundurmas, kontrolde ok parann hesaba katlmas, manyetik deerler ve anahtarlardr. Ayrca manyetik kayplar ve anahtarlamadan kaynaklanan kayplardan dolay dk verim oranna sahiptir[1]. Paylaml transformatr ynteminde her hrce iin iki balant ile tek bir manyetik merkez bulunmaktadr. ekil 3-17de paylaml transformatr yntemi grlmektedir[1].
25
Paylaml transformatr yntemi elektrikli ara ve hibrid elektrikli ara uygulamalar iin uygun bir yntemdir. Eer akm 100mA/Ahr den kk olacak ekilde tasarlanm ise bu yntem dier aktif hcre dengeleme sistemlerine gre daha yksek bir verimlilik ile iletilebilir[1]. oklu transformatr ynteminde; ok sayda transformatr her hcre iin ayr balanr fakat ayn ekilde tek merkez ile kontrol edilebilir. Bu yntemin avantaj her hcre kendi manyetik ekirdeine sahip olur. Bylece dizeye ilave olarak eklenen hcrelerin ana kontrol dzenini deitirmeden birletirilmesi salanabilir. oklu transformatr yntemi ekil 3-18de gsterilmektedir[1].
26
27
Pasif dengeleme hibrid elektrikli ara ve elektrikli ara uygulamalar iin uygun bir yntemdir. Dk fiyat ve az olan karmakl avantajlardr. Yksek enerji kayplar ise dezavantajdr[1]. Pasif dengeleme yntemi dearj durumunda kullanlmamaktadr. Dearj durumunda kullanlmas halinde bataryann kapasitesi azalacak ve verimi ok fazla decektir. Bu nedenle pasif dengeleme yntemi sadece arj srasnda kullanlmaktadr. Pasif dengeleme ynteminin ak emas ekil 3-20 de gsterilmektedir.
arj
Vmax=Vmin
ekil 3-20 de gsterilen ak emasna uygun olarak modellenen pasif dengeleme ynteminin Matlab/Simulink modeli de gsterilmektedir.
28
ekil 3-21 de gsterilen pasif dengeleme modelinde kontrol devresi ncelikle btn hcre gerilimlerini okuyarak en byk gerilime sahip hcre ile en dk gerilime sahip hcreyi belirlemektedir. Daha sonra en byk gerilime sahip hcreye ait anahtar kapatarak fazla gerilimin paralel bal olan diren zerinden s enerjisi olarak atlmasn salamaktadr. Gerilimi byk olan hcre sistemdeki en dk hcre seviyesine ulaana kadar bu ilem devam etmektedir. Bu modellemede arj durumlar %80, %78, %76, %74, %72 ve %70 olan 6 tane hcre rneklenmitir. Hcrelere ait arj durumu grafii ekil 3-22 de gsterilmektedir. En yksek gerilime sahip hcre tam olarak dolduu durumda en dk gerilime sahip hcre %99,4 orannda dolmaktadr. Balangta %10 olan fark dengeleme ilemi sonucunca %0,06 oranna dmektedir. Ayn arj durumuna sahip 6 adet hcrenin gerilim deerleri ekil 3-23 ve ekil 3-24 de gsterilmektedir. En yksek gerilimli hcre 4,2 Volt tam dolu duruma ulatnda en dk gerilime sahip hcre 4,1963 Volt deerindedir. Bu deerler bize 3.7mVolt gibi bir fark vermektedir. Bu fark ise %0,5 den daha az bir orana denk gelmektedir.
29
Zaman (sn)
Zaman (sn)
30
Zaman (sn)
Zaman (sn)
ekil 3-23 de dengelenme ilemi ve dengelenme ileminin ilk saniyeleri gsterilmektedir. Bu gsterimden de grlecei zere en yksek gerilime sahip hcrenin gerilimi azalmaktadr. Bu azalmann sebebi hcreye bal olan diren ile hcre arasndaki anahtarn srekli olarak kapatlmas ve almasndan kaynaklanmaktadr.
31
Zaman (sn)
Zaman (sn)
ekil 3-24 de grlen grafikte ise dengelenme ilemi ve dengelenme ileminin son saniyeleri gsterilmektedir. En yksek gerilime sahip hcre ile en dk gerilime sahip hcre arasnda ki fark 3,7mVolt kadar kk bir deerdedir.
32
4 TASARIM
Anlatlan yntemler ierisinden en optimum grlen yntem olan hareketli kapasitr yntemi bu alma iin tercih edilmitir. Hareketli kapasitr ynteminde sistem en yksek gerilime sahip hcre ile en dk gerilime sahip hcre arasnda enerji transferini gerekletirmektedir. Bu ilem srasnda kapasitr yksek gerilimli hcre tarafndan doldurulurken, dk gerilimli hcre tarafndan boaltlmaktadr.
33
Mosfet src devresi breadboard zerine kurulmutur ve alt gzlemlenmitir. PIC ile gnderilen PWM (Kare Dalga) dalgas src entegresi yardmyla mosfeti altrmtr.
ekil 4-2 de gsterilen devrenin osiloskop grntleri ekil 4-3 de gsterilmitir. 0-5 Voltluk kare dalga src knda 0-12 Volt olarak gzlemlenmitir. Ve Mosfet knda 0-10 Volt
34
olarak gzlemlenmitir. Osiloskop grntsnden de grlecei zere Mosfet srme ilemi baar ile gereklenmitir.
Sistemin izolasyonunu salamak amacyla mikroilemci ve sistemin topra optokuplr yardmyla ayrlmtr. Optokuplr entgresi ekil 4-4 de gsterilmitir.
35
denklemden de grlecei zere devredeki btn diren deerlerinin eit seilmesi sonucunda Vout =V2 -V1 olarak elde edilmektedir. Elde ettiimiz bu deerler sistemde bize her bir hcrenin gerilim deerini vermektedir. Bu deerler ise mikroilemciye aktarlmaktadr. Kurulan sistemde drt tane gerilim okuma devresi olaca iin drtl opamp entegresi olan LM324N kullanlmtr. Bu entegrenin i yaps ekil 4-6 de gsterilmitir.
36
Tasarmda kullanlmas planlanan devreler ve elektronik elemanlar seildikten sonra bilgisayar izimlerinin yaplmas iin PROTEUS kullanld. ISIS programnda devrenin izimi gerekletirildikten sonra ARES programnda devrenin PCB izimi yapld. Bu izim ekil 4-7 de gsterilmektedir.
37
ekil 4-7 gsterilen PCB izimine ait 3 boyutlu devre grnts ekil 4-8 de gsterilmitir.
Devrenin karmak yaps nedeniyle baslan devrede devre yollarnn bir ksm atlamalar yaplarak n yzeye alnmtr.
38
5 SONU
Elde edilen sonular dorultusunda belirlenen yntem olan hareketli kapasitr yntemine ait olan devre baslmtr. Bu devre ekil 5-1 de gsterilmitir.
Tasarlanan bu sistem elektrikli ara batarya sistemlerinde kullanlmak zere kurulmutur. Sistem drt adet hcreyi dengeleyebilecek ekilde tasarlanmtr. Simlasyon sonular baarl olsa da sistem PIC kodunun almamas sebebiyle test edilememitir.
39
KAYNAKLAR [1] S. Moore and P. Schneider, A Review of Cell Equalization Methods for Lithium Ion and Lithium Polymer Battery Systems," in Proceedings of the SAE 2001 World Congress, 2001. [2] Rich DelRossi, Cell Balancing Design Guidelines in Microchip Technology Inc. AN231 [3] Yossi Drori and Carlos Martinez, The Benefits of Cell Balancing 2005 AN141.0, July 8 [4] Ali Abdullah Sayn ve brahim Yksek, Elektrikli Renault Fluence Arac, Lityum yon Bataryasnn Modellenmesi ve Batarya Ynetimi Makine Mhendisleri Odas, 13-14 Mays 2011 [5] James D. Welsh, Jr., B.S., A Comparison of Active and Passive Cell Balancing Techniques for Series/Parallel Battery Packs, The Ohio State University, 2009 [6] Andrew Baughman and Mehdi Ferdowsi, Double-Tiered Capacitive Shuttling Method for Balancing Series-Connected Batteries, 0-7803-9280-9/05/$20.00 2005 IEEE. [7] Andrew C. Baughman and Mehdi Ferdowsi, Double-Tiered Switched-Capacitor Battery Charge Equalization Technique IEEE TRANSACTIONS ON INDUSTRIAL ELECTRONICS, VOL. 55, NO. 6, JUNE 2008 [8] C.S. Moo, Y.C. Hsieh, I.S. Tsai and J.C. Cheng, Dynamic charge equalisation for seriesconnected batteries, IEE Proc.-Electr. Power Appl., Vol. 150, No. 5, September 2003 [9] NASSER H. KUTKUT, H. L. N. WIEGMAN, DEEPAK M. DIVAN andD. W. NOVOTNY Charge Equalization for an Electric Vehicle Battery System IEEE TRANSACTIONS ON AEROSPACE AND ELECTRONIC SYSTEMS VOL. 34, NO. 1.JANUARY 1998 [10] Yuang-Shung Lee Taiwan and Guo-Tian Chen Taiwan, ZCS Bi-directional DC-to-DC Converter Application in Battery Equalixation for Electric Vehicles, 2 W 35th Annual IEEE Power Elecrronics Specialists Conference, Aachen, Gennany, Z W
40
[11] Mohamed Daowd, Noshin Omar1, Peter Van Den Bossche and Joeri Van Mierlo Passive and Active Battery Balancing comparison based on MATLAB Simulation, 978-161284-246-9/11/$26.00 2011 IEEE
[12] http://liionbms.com/php/index.php
[13] http://liionbms.com/php/cell_prebalancing.php#top
[14] http://en.wikipedia.org/wiki/Charge_pump [15] Thomas T. Sack, J. Croydon Tice & Ran Reynolds, Segmented Battery Charger for High Energy 28V Lithium Ion Battery, IEEE AESS Svstems Magazine, September 2001