Nide niversitesi Mhendislik Bilimleri Dergisi, Cilt 5 Say 2, (2001), 13-24

AINDIRICILI SU JET LE KESLEREK ELDE EDLEN YZEY KALTESNN DEERLENDRLMES

1

Mustafa Kemal KLEKC1, Adnan AKKURT2 Mersin niiversitesi Tarsus Teknik Eitim Fakltesi, 33480 TARSUS 2 Yenimahalle Teknik ve EML ANKARA

ZET
Bu almada andrcl su jeti ile kesilmek suretiyle elde edilen i paras yzey kalitesi ile kesme parametreleri arasndaki bantlar aratrlmtr. Makalede andrcl su jeti ile kesilen, alminyum malzemenin yzey przll deerlendirilmitir. Kesme hz, andrc ktle oran, orifis bykl, andrc kartrma odasnn (tpnn) bykl, andrc garnetin boyutlar, su basnc gibi ilem parametrelerinin yzey kalitesine etkisi, yzeylerinden itibaren farkl derinliklerde irdelenmitir. Verilen sonular su jeti ile kesme ilemlerinde optimum ilem parametrelerinin seilmesine yardmc olabilecei gibi, andrcl su jeti ile kesime ilemindeki kesme mekanizmas hakknda da nemli veriler iermektedir. Anahtar Kelimeler: Andrcl su jeti, su jeti ile kesme, kesme mekanizmas

EVALUTION OF QUALITY OF THE SURFACES PRODUCED BY ABRASIVE WATERJET CUTTING

ABSTRACT
In this study the relationship between surface finish of the surfaces produced by abrasive waterjet cutting and associated cutting process parameters had been investigated. Roughness of the surfaces cut by the abrasive waterjet of aluminium, glass, steel and rubber specimens were assessed. The effects of process parameters such as; cutting speed, abrasive mass flow rate, size of water orifice, size of abrasive mixing tube, size of abrasive garnet and water pressure on surface quality were investigated. The roughness was measured at different depths of a cut sample. The results of this study can help to select optimum process parameters and also provide important information in understanding the cutting mechanism associated with the abrasive waterjet cutting process. Keywords: Abrasive waterjet, waterjet cutting, cutting mechanism GR Andrcl su jeti ile kesme uygulamalar yaygnlatka, yaplan aratrmalar kesme ilemi ile yzey kalitesi zerinde younlamaktadr. Su jeti ile kesilen malzemede kesme ilemi, jet ierisine dahil olan andrc taneciklerin arpma etkisi ile meydana gelen erozyon mekanizmasndan ibarettir. Snek malzemelerle yaplan almalar erozyon ileminin, kesme anma mekanizmas ve deformasyon anma mekanizmasn ierdiini gstermektedir [1,2]. Buna bal olarak kesilen yzeyde iki farkl kesme blgesinin meydana geldii grlmektedir. Kesme anma mekanizmasnda, andrc paracklar yzeye kk alar ile arpmakta ve nispeten dzgn bir yzey vermektedir. Derinlik arttka deformasyon anma mekanizmas etkin olmakta ve yzeyde dalgalanmalara neden olmaktadr [3,4]. Yzeydeki iki farkl zellik, lazer, plazma veya andrcl su jeti ile kesme gibi jet ile kesme ilemlerinin hepsinde sz konusu olmaktadr. Bu ilemlerde jet iermi olduu enerjinin nemli bir ksmn kaybetmedii blgede dzgn bir yzey vermektedir [5]. Bir sonraki aamada jet, sapmaya uramakta ve malzemeye arpma as bymektedir [6]. Bunun doal bir sonucu olarak kesme mekanizmas deimektedir. Su jeti ile snek

13

M. KLEKC, A. AKKURT

malzemelerin kesilmesinde bu deiim, malzemedeki atomik snrlarn kesilmesinden, deformasyon kesilmesine dnm eklinde grlmektedir [7,8]. Deformasyon anma mekanizmas; malzemenin uzaklatrlmasnda ve daha kaln malzemelerin kesilebilmesinde olduka etkili olduu grlmektedir. Bununla birlikte kesilen malzeme kalnl arttrldka jette bozulmalar balamakta, niform ve srekli kesme ilemi zorlamaktadr [9,10]. Kesilen kaln malzemelerde, kesintili ve deiken malzeme miktarnn koparlmas yzeyde dalgalanmalara neden olmaktadr [11]. Malzeme kalnl arttrldka yzeydeki dalgalanmalarn derinlii ona bal olarak da yzey przll artmaktadr [12]. Jet deki sapma sonucu meydana gelen dalgalanmalar, snek veya krlgan olsun tm malzemelerde grlmekte ve malzeme kalnl artna bal olarak artmaktadr [13,14]. Buradan hareketle yzeydeki bu dalgalanmalarn giderilmesi kesme anma mekanizmas blgesinin geniletilmesi ile mmkndr sonucu kmaktadr[15]. Bu almada kesme ilemi ile parametreler arasndaki bant aratrlmaktadr. Bu parametreler; su basnc, orifis ap, andrc boyutu, kesme hz, andrc ktlesi ak orandr. ekil 1.de kesilen paralarn geometrisi ve boyutlar verilmektedir. Kesilen tm numunelerde nozul-para yzeyi aras mesafesi 2 mm (0,08 inch) alnmtr. Deneylerde ekil 1. de grld gibi eimli numuneler kullanlmtr. Para kalnl 12,7 mm - (0,5 inch) 25 mm (1 inch) arasndadr. Yaplan kesme ilemlerinde yzey kalitesi zerinde para kalnl parametresinin etkisi incelenmitir.

ekil 1. Kesilen paralarn geometrik yaps ve kesme yn. YZEY PRZLLN LME DZENE Kesilen yzeylerin przllk deerlerinin lmnde temasl ve temassz olmak zere iki yntem kullanlmaktadr. Temassz lm ynteminde kullanlan yzey lm aparatnda temel organ bulunmaktadr: Optik mesafe alglaycs, lerleme tablas, Deerlendirme ve kt bilgisayar. ekil 2.de gsterildii gibi optik mesafe alglaycs numune ( paras) zerine odaklanm bir kzltesi lazer n ile almaktadr. Sistemdeki 2 mikron apnda olan k, alglayc ierisindeki odaklama detektrne gnderilmektedir. llen yzeye olan mesafenin deimesi durumunda detektr bir sinyal gndererek, lensi hareket ettirerek lazer nnn tekrar para yzeyine odaklanmasn salamaktadr. Odaklama mesafesinin sabit olmas durumunda aparatn lens hareketi i paras yzeyindeki girinti-kntlara edeer olmaktadr. Tablo 1.de yzey przlln temassz len cihazn teknik zellikleri verilmitir.

14

AINDIRICILI SU JET LE KESLEREK ELDE EDLEN YZEY KALTESNN DEERLENDRLMES

ekil 2. Temassz yzey przllk lm aparat [16]. Tablo 1. Temassz yzey przllk deeri lm yapabilen RM 600 model cihazn teknik zellikleri zellik Przllk lm Aral lm znrl lmde Dorusallk lm Oran Minimum Yanstma lerleme Hz lerleme Aral (Stroku) Mutlak Hata Deer - 300 m 200 m % 0,3 Yzey przllne baldr. Olduka kaba yzeyler iin dakikada minimum 5 lm, normal lm oran ise dakikada 500 adet lmdr. %12 Dakikada maksimum 0,5 mm Maksimum 60 mm % 0,3
+

Elde edilen veriler bilgisayarda bir yazlm sayesinde analiz edilerek grafiklere dntrlebilmektedir. Yaplan analizlerde kesilen yzeye ait, ortalama przllk, rms (root means square) przll, maksimum ykseltiler arasndaki przllk ve dalgalanmalar gibi zellikler deerlendirilebilmektedir [17]. Temassz lazer lm aparat ile dier klasik aparatlara nazaran daha iyi sonular elde edilmektedir. Bunlarn en nemlisi lm aparat ile para yzeyi arasnda temasn olmamasdr. Salad dier avantajlar ise; Daha yksek znrlk ve hassasiyet,

15

M. KLEKC, A. AKKURT

Daha iyi tekrar edilebilir sonular vermesi, Daha gvenilir olmas. En byk dezavantajlar ise, lazer alglaycnn dk yanstma zellii nedeni ile karanlk yzeyler daha az duyarllk gstermesidir. Bu gibi yzeylerde daha salkl sonular elde etmek iin yzey ince, ancak yksek yanstma zellii olan kaplamalar ile kaplanabilir. Bu durumda doruluktan (hassasiyetten) bir miktar sapma olmas doaldr [18,19]. KESLEN YZEYLERDE PRZLLN LM Przllk lm aparatnn kalibrasyonu, przll nceden bilinen standart bir yzeyden faydalanlarak yaplabilmektedir. Standart olarak alnan yzey zerinde lazerli ve mekanik aparatlar ile yaplan lmlerden elde edilen sonular arasndaki fark % 1den daha az kmaktadr [20]. lk nce yatay ynde przllk varyasyonu (deiim) aratrlmtr. Belirli bir derinlikte kesilen yzey zerinde ayr ynde przllk verileri incelenmitir. Bu lmler farkl derinlikteki kesme ilemleri iin tekrarlanarak, veriler kaydedilerek ikinci dereceden polinom ile sapmalar aratrlmtr. Kesilen Alminyum numune iin sapma erisi ekil 3.de verilmitir. ekilden de grld gibi ayn derinlikteki kesme ilemlerinde przllk deerlerinde nemli sapmalar olmamaktadr [15]. Her bir derinlikteki kesme ilemlerine ait parametre deerleri de ekil 3de verilmitir. ekil 3.de aka grld gibi sonulardaki varyansn (deiiklik) hemen hemen niform olduu grlmektedir. Deformasyon anma mekanizmasnn etkin olduu blgeye bakldnda, yzeydeki dalgal izlerin przlln mutlak deerini aniden arttrd grlmektedir (ekil 4). ekil 3. ve ekil 4.den aka grlecei zere, para kalnlnn kesilen yzeyde dey yndeki przllk profili zerinde olduka kk bir etkisi vardr. Kesme ynne doru kalnl giderek artan paralarn kesilmesinde, dey yndeki przllk deerinde nemli bir deiiklik (varyans) meydana gelmemektedir. Sabit kalnlktaki paralarn kesilmesinde ise, birbirine olduka yakn przllk deerleri elde edilmitir.

6 Yzey przllk deeri Ra (mikron) 5 4 3 2 1 0 0 2 4 6 8 10 12 14 16 Yzeyden itibaren tabana doru ykseklik (m m )

ekil 3. Alminyum (6061-T6511) malzemesinin andrc su jeti ile kesilmesinde kesme anma blgesinde yzeyden itibaren tabana doru derinlik ynnde, yzey przllnn deiimi (Orifis ap: 0.25 mm, kullanlan basn: 50kpsi, kesme hz: 254mm/dak, jet ierisindeki andrc garnet boyutu: 80 mesh, Jet ierisindeki andrc oran: 340 g/dak) [19].

16

AINDIRICILI SU JET LE KESLEREK ELDE EDLEN YZEY KALTESNN DEERLENDRLMES

Yzey przllk deeri Ra (mikron)

8 7 6 5 4 3 2 1 0 0 2 4 6 8 10 12 14 16 Tabandan itibaren yzeye doru kesilen mesafe (mm)

ekil 4. Alminyum (6061-T6511) malzemesinin andrcl su jeti ile kesilmesinde deformasyon anma blgesinde, tabandan itibaren yzeye doru ykseklik ynnde, yzey przllnn deiimi (Orifis ap 0.25mm, kullanlan basn 50kpsi, kesme hz: 254 mm/dak, jet ierisindeki andrc garnet boyutu: 80 mesh, Jet ierisindeki andrc oran: 227 g/dak) [19]. Grafikler dikkatlice incelendiinde kesme anma ve deformasyon anma mekanizmas ile kesilen blgeler tanmlanabilmektedir. Bu iki blgenin przllk karakteristikleri birbirinden ayrlmaktadr. Kesilen yzeyin st ksmnda kesme mekanizmasnn etkin olduu blgede przllk profilinin olabildiince gelii gzel ve harmonik olduu grlmektedir. Bunun aksine alt ksmdaki deformasyon anma blgesindeki przllk karakteristiinin tekrarl ykselti ve inilerden ibaret olduu grlmektedir [21]. Bu iki blge arasnda yer alan ara blgede ise przllk profilinin bu iki tr arasnda deitii grlmektedir [22]. Snek malzemelerde grlen dier bir przllk karakteristii ise arada bir grlen ar ykseltiler ve inilerden oluan przllk profilidir [23]. Bu tr ykseltilerin nedeni baz andrc partikllerin yzeye daha byk arpma alar ile arparak yzeyde derin kesikler oluturmas ve bazen de bu kesikler iinde hapsolmalardr [24]. ekil 5de bu ekilde yzeye saplanm bir partikl gsteren elektron mikroskobu (SEM) grnts verilmitir. ekil 6da ise alminyum numunede 3,2 mmden 15,9 mmye kadar 5 ayr kesme derinliinde elde edilen przllk deerleri verilmitir.

ekil 5. Kesilen alminyum numunenin yzeyine saplanm andrc garnet taneciinin elektron mikroskobu (SEM) grnts [25].

17

M. KLEKC, A. AKKURT

ekil 6. Andrcl su jeti ile kesilen alminyum numunede farkl derinliklerde yzey przllk deerleri [26]. Yzey Przllne Su Basncnn Etkisi Bu almada yzey karakteristiklerini analiz etmeye yeter derecede ortalama yzey przll (Ra) raporlatrlmtr. Ra deeri yzeyin przlln deerlendirmede yeterli veriyi salamaktadr. ekil 7.de su basnc ile farkl kesme derinliklerinde yaplan kesme ilemlerinden elde edilen yzey przllkleri arasndaki iliki verilmitir. Sonular daha dk basnlarda da, kesilen derinliin st ksmlarnda daha iyi yzeylerin elde edildiini gstermektedir. Andrc ktlesi ak oran tm basn deerlerinde sabit 227 g/dak alnmtr. Daha dk basnlarda daha iyi yzey kalitesinin elde edilmesi ters gibi gelebilir, ancak elde edilen yzey kalitesi, andrma partikl hz ve birim alana arpan partikl ap gibi parametrelere baldr [27,28]. Dk hza sahip partikller yzeyde daha az hasar meydana getireceklerdir. Fakat enerjilerini olduka hzl bir ekilde kaybettiklerinden kesme anma blgesi deformasyon anma blgesine nazaran artm olacaktr [29]. Buna ilave olarak bir hedefe ynlendirilen partikllerden bir ksm malzemeden paracklar koparrken geriden gelen dierleri yzeyin bitirme ilemini gerekletirmi olacaklardr [30]. ekil 7.de kesme anma blgesinin basn ile orantl olarak artt grlmektedir. ekil 8.de 172 Mpa ve 276 Mpa basn ile kesilen yzeylerin elektron mikroskobu (SEM) grntleri verilmitir. Yzeydeki bitirme ileminin homojen olduu grlmektedir. ekil 8.deki karanlk noktalar, malzemeye dik alar ile arpan paracklarn yzeyde oluturduklar oyuklara aittir.

18

AINDIRICILI SU JET LE KESLEREK ELDE EDLEN YZEY KALTESNN DEERLENDRLMES

Yzey przllk deeri Ra (mikron)

8 7 6 5 4 3 2 1 0 0 5 10 15 20 25 Jetin kesme ynnde derinlik (mm) 25 kpsi 30 kpsi 40 kpsi 50 kpsi

ekil 7. Su basncnn yzey przllne etkisi (Orifis ap 0.25mm, kesme hz: 127 mm/dak, jet ierisindeki andrc garnet boyutu: 80 mesh, Jet ierisindeki andrc oran: 227 g/dak, kesilen malzeme: alminyum) [30].

ekil 8. Andrcl su jeti ile kesilen alminyum numune yzeyinin elektron mikroskobu (SEM) grnts (Kullanlan andrc boyutu: 80 Mesh, su basnc: 40 kpsi, ilerleme hz: 127 mm/dak, jet ierisindeki andrc ktle oran: 227 g/dak, orifis ap: 0,254) [30]. Orifis Boyutu Etkisi Orifis boyutunun etkisi ekil 9.da verilmitir. Odaklama lleleri iin optimum kesme sonular elde etmek amacyla orifis boyutlar belirlenmitir. rnein 0,76 mm boyutundaki odaklama llesi iin en uygun kesme ilemi 0,25 mm (0,010 inch) veya 0,3 mm (0,012 inch) orifis boyutunda elde edilmektedir. Ancak bunun dndaki boyutlarda elde edilen sonulardan da fazla bir fark grlmemitir. Orifis apnn arttrlmas durumunda daha yksek su ak oran ve pompa gc gerektirecektir [31]. Dier taraftan kesme ve yzey bitirme ilemi byk lde andrc ak oranna baldr. Bu parametre ise daha nce deinildii gibi bu aratrmada sabit alnmtr [32]. Odaklama Llesi Boyutu Etkisi 0,25 mm (0,010 inch) orifis boyutunun kullanlmas halinde kesilen yzeyde en uygun przlln, 0,56 mm (0,022 inch) delik apna sahip lle ile elde edilebildii grlmektedir (ekil 10). ekil zerinde 0,76 mm (0,030 inch) ve 1,1 mm (0,043 inch) delik apna sahip lleler ile elde edilen sonular karlatrlabilir. Daha kk apl odaklama lleleri jeti daha kk bir kesit alana younlatrarak, kartrma ilemini gelitirerek kesme

19

M. KLEKC, A. AKKURT

kanal geniliini drr [33]. Ancak dier taraflar kartrma ilemi esnasndaki enerji kayplarn ve andrc partikllerinin arparak krlmalarn azaltmak iin olduka dikkatli montaj ve yksek kaliteli odaklama llesi gerekmektedir [34].

Yzey przllk deeri Ra (mikron)

6 5 4 3 2 1 0 0 5 10 15 20 25
ap: 0,18 mm ap: 0,25 mm ap: 0,3 mm ap: 0,35 mm

Jetin kesme ynnde, para yzeyinden itibaren derinlik (mm)

ekil 9. Kullanlan orifis apnn yzey przllne etkisi (kesme hz: 127 mm/dak, kullanlan basn: 50kpsi, jet ierisindeki andrc garnet boyutu: 80 mesh, Jet ierisindeki andrc oran: 340 g/dak, kesilen malzeme: alminyum) [30].
5 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0
0 5 10 15

Yzey przllk deeri Ra (mikron)

ap: 0,55 mm ap: 0,76 mm ap: 1 mm

20

25

Jetin kesm e ynnde, para yzeyinden itibaren derinlik (m m )

ekil 10. Odaklama llesi apnn yzey przllne etkisi (Orifis ap 0.25mm, kullanlan basn 50kpsi, kesme hz: 127 mm/dak, jet ierisindeki andrc garnet boyutu: 80 mesh, Jet ierisindeki andrc oran: 227 g/dak, kesilen malzeme: alminyum) [19]. Andrc Partikl Boyutu Etkisi Andrc boyutlarn tanmlamada kullanlan Mesh birimi deeri azaldka partikl ortalama boyutu bymekte ve birim arlk bana partikl says dmektedir [35]. Yaplan bir ok alma [3,25]; Byk partikl boyutlarnn daha byk atalete sahip olmalar nedeni ile daha hzl kestiklerini gstermektedir. Ancak byk boyutlu partikller ile yaplan kesme ileminde, kesme anma blgesi geniletmekle beraber saladklar yzey kalitesi daha kabadr [36]. ekil 11. incelendiinde 220 Mesh partikl boyutu ile alldnda en iyi yzey kalitesinin, st ksmda olduka dar bir blgede (3,8 mm yzeyden itibaren) elde edildii grlmektedir. 3,8 mm

20

AINDIRICILI SU JET LE KESLEREK ELDE EDLEN YZEY KALTESNN DEERLENDRLMES

(0,15 inch) ten sonra przlln nemli derecede kabalat grlmektedir. ekil 11.de verilen kesme derinlikleri gz nne alndnda yzey bitirme kalitesi ile kesme performans arasnda en iyi dengenin 120 Mesh garnetden elde edildii grlmektedir [9,25]. Kesme Hznn Etkisi Yzey bitirme ileminde kesme hz en nemli etkiye sahiptir. zellikle de kesme anma blgesinin arttrlmasnda etkilidir [37,38]. Daha dk, kesme hzlarnda allmas durumunda, kesilen yzeyde birim alana dsen partikl says artmakta, buna paralel olarak kesme anma blgesi genilemekte ve geriden gelen partikller daha nceki aamalarda kabaca kesilen ksmlar dzelterek yzey przllk kalitesini arttrmaktadr [39]. Doal olarak yzey kalitesi artarken, kesme ilemi sresi de artmaktadr. Dolays ile burada en nemli ilem kesme hz parametresinin belirlenmesidir. Sekil 12.de kesme hz ile yzey bitirme kalitesi arasndaki bant verilmitir. 254 mm/dak (0,10 inch) kesme hznda, kesme anma blgesinin olduka dar ve yzey przllnn hzl bir ekilde artt grlmektedir. Oysa kesme hznn 63,5 mm/dakdan (2,5 inch/dak) daha kk seilmesi durumunda, elde edilecek yzey przllnn deimeden sabit kald grlmektedir. ekil dikkatlice incelendiinde kesme anma blgesinde derinlik arttka balangta yzey przllnn giderek azald, daha sonra ise tekrar artma eilimi gsterdii anlalmaktadr. ekil 11. Andrc partikl boyutunun yzey przllne etkisi (Orifis ap 0.25mm, kullanlan basn
Yzey przllk deeri Ra (mikron) 20 15 10 5 0 0 5 10 15 Jetin kesm e ynnde, yzeyden itibaren derinlik (m m ) 80 me 120 me 220 me

50kpsi, kesme hz: 127 mm/dak, jet ierisindeki andrc garnet boyutu: 80 mesh, Jet ierisindeki andrc oran: 227 g/dak, kesilen malzeme: alminyum) [19].
Yzey przllk deeri Ra (mikron) 10 8 6 4 2 0 0
254 mm/dak

5
190 mm/dak

10
127 mm/dak

15
64 mm/dak

20
25 mm/dak

25

Jetin kesm e ynnde, yzeyden itibaren derinlik (m m )

ekil 12. Kesme hznn yzey przllne etkisi (Orifis ap 0.25mm, kullanlan basn 50kpsi, kesme hz: 254 mm/dak, jet ierisindeki andrc garnet boyutu: 80 mesh, Jet ierisindeki andrc oran: 227 g/dak, kesilen malzeme: alminyum) [19]. SONU

21

M. KLEKC, A. AKKURT

Yzey bitirme ilemi ile andrcl su jetinin kesme ilemi parametreleri arasndaki ilikiyi aratrmak amac ile kapsaml bir literatr taramas gerekletirilmitir. Elde edilen veriler deerlendirildiinde; kesme ilemi balangcnda, yzey przll derinliin artmas ile artmamaktadr [40,41]. Yzey przllk deeri kesme anma blgesinde ilk nce dme eilimi gstermekte, daha sonra artma eilimi gstermektedir. Derinlik arttka partikllerin krlarak daha kk boyutlara ayrlmas yzey kalitesini bir miktar iyiletirmektedir [42]. Baz malzemelerde daha iyi yzey przllnn elde edilmesinde bavurulacak dier bir yntem su basncnn drlmesidir. Bu yntemin olumsuz taraf ise kesme hz dtnde retim sresinin artmasdr [43]. Snek malzemelerde yksek basncn kullanlmas, partikl hzn dolays ile kinetik enerjiyi arttrmakta ve yzeyde plastik deformasyon ile ylmalar nedeniyle kaba yzey meydana gelmektedir [44,45]. Kesilen blgede iyi bir yzey bitirme elde edebilmek iin kesme hz dk tutularak dzgn yzey blgesi, partikllerin tekrarl arpma etkisi ile attrlabilmektedir. Kesme hz drldke yzey kalitesi artarken retim sresinin artt gz nnde bulundurularak, yzey kalitesi ile retim sresi arasnda optimizasyonun yaplmasna ihtiya duyulmaktadr [46]. Elde edilen bir dier bulgu malzeme tr ne olursa olsun yzey topografyasnn iki blgeden ibaret olduudur. Birinci blge homojen ve nispeten dzgn olan blge, ikinci blge ise bir birine paralel hatlar eklinde uzanan kaba blgedir [47]. Kaba blgedeki hatlarn bykl, kesme derinlii, andrc ykleme ve dier parametrelere bal olarak deimektedir. Oluan paralel hatl izgili dalgalanmalarn frekans jet apna ve kesme hzna bal olarak ekillenmektedir [48]. Ancak aralarndaki bant, tahmini bir eitliin karlmasna olanak salayacak kadar belirgin deildir. Daha nceki ksmlarda da deinildii gibi, jet benzeri aralar ile yaplan kesme ilemlerinde elde edilen tm yzeylerin topografyas iki ksmdan meydana gelmektedir. Bunun muhtemel nedeni ise jetdeki dinamik kararszlk nedeni ile st ksmda dzgn yzey, daha alt ksmlarda ise jet deki bozulmalar nedeni ile malzemeye tam nfuz edememesi sonucu kaba yzeylerin olumasdr [49]. Andrcl jetlerdeki bklmeler ve tekrarlanma periyodu yksek hzl bir kamera ile tespit edilmitir [3,30]. Andrc partikllerin younluunun kaba, dalgal, ikinci yzeyde tekrarl olarak deitii grlmektedir. Bu kararsz blgede andrc zerreciklerin bir araya giderek topakland ve tekrar dald gzlenmektedir. Bu topaklanan partikl topluluu yksek enerji younluu ierdiklerinden malzemeye nfuz edilerek geriden gelen jetin kn aarak rahatlatmaktadr. Kesme performans ve yzey kalitesini gelitirecek bir dier parametrede ikinci blge olarak adlandrlan deformasyon anma blgesinin daraltlmasdr [49]. Dzgn olan birinci blgede yzey kalitesi, andrc boyutuna, partikl hzna ve malzeme trne baldr. Pratikte, yzey bitirme ilemini optimizasyon kriterleri olmadan tartmak mmkn deildir. Burada uygulaycnn toplam kesme giderlerini en aza indirmeye alt kabul edilirse; Bu durumda uygulayc minimum bir przllk seviyesi belirleyebilir. Ancak buna ilave olarak optimum kesme parametreleri, sabit ve deiken olan maliyet kriterlerine bal olacaktr. Eer sabit olan kriterler yksek ise yksek andrc ak oran ve daha byk (Orifis) ap kullanlarak yksek kesme oran elde etmeye allmaldr [50]. Eer deiken olan kriterler yksek ise, daha dk andrc ak oran ve dk kesme hzlar uygun olabilir. Yaplan alma alminyum iin gerekli olan parametrelerin seiminde bir referans olarak istifade edilebilir. Hassas yzey bitirme ve hassas kesme kanal gerektiren uygulamalar iin andrcl su jeti parametreleri olduka dikkatli seilmelidir [51]. Kesme kanal genilii kanal st ksmnda jet apna yakndr. Ancak kanaln dip ksm genilii kesme mekanizmasna baldr [52]. Kesme anma blgesinin alt ksmlarnda jet geniledii iin buradaki kanal genilii st ksmdan daha fazla olmaktadr. izgili hatlarn baskl olduu deformasyon anma blgesinde kanal genilii niform olmamakla beraber st ksmdan ortalama olarak daha dardr [26]. Yksek hassasiyet gerektiren uygulamalarda kanaln st ve alt ksmndaki genilik farknn sfr olmas istenirken, baz uygulamalarda kesilen yzeye ikinci bir ilem uygulanacandan bu farkn pek nemi yoktur. Bu almada sadece yzey karakteristikleri zerinde odaklanlmtr. Aadaki sonular bu alma ile desteklenmitir. Daha iyi kesme performans salayan ilem parametreleri ayn zamanda kesme anma blgesini geniletmektedir, Kesilen kanaln alt ksmndaki yzey blgesinde oluan paralel hatl dalgal yzey, yzey przlln tayin etmektedir, Kesme anma blgesinde elde edilen daha iyi yzey kalitesi her zaman deformasyon anma blgesinde daha iyi yzey elde edilebileceini garanti etmez, Kesme parametrelerinin optimizasyonu yzey kalitesini arttrabilir, Burada ele alnan parametreler arasnda her iki anma mekanizmas blgesinde de nemli yzey kalitesi arts salayan parametre daha dk kesme hznn seilmesidir,

22

AINDIRICILI SU JET LE KESLEREK ELDE EDLEN YZEY KALTESNN DEERLENDRLMES

Burada denenen malzemelerin hepsinde zellikleri farkl olmasna ramen, benzer yzey topografyas elde edilmitir.

KAYNAKLAR 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. H ASHISH , M., Visualisation of Surfaces Machined With Abrasive - Waterjet Cutting Process, Experimental Mechanics, 159-168. 1988. H ASHISH , M., Characteristics of Surfaces Machined With Abrasive - Waterjet, Journal of Engineering Materials and technology, 113, 354-362. 1991. M END, F., ve KL EKC, M.K., malatta Su Jeti Uygulamalarnn Deerlendirilmesi, Pamukkale niversitesi Mhendislik Bilimleri Dergisi, ISSN 1300-7009, Cilt5, Say 2-3, s.1067-1075. 1999. BLICKWEDEL, H., GUO, N.S., HAFERKAMP, H., LOUIS, H., Prediction of Abrasive Jet Cutting efficiency and Quality , Proceedings of 10th International Symposium in Jet Cutting Technology, 163-180. NETHERLANDS, 1990. BITTER, J.G.A., A Study of Erosion Phenomenon Part I and II, Wear, 6, 169-190. 1963. FINNIE, I., The Mechanism of Erosion of Ductile Metals, Proceedings of the 3th National Congress of Applied Mechanics, ASME, 527-532. USA, 1958. KIM, T.J., LABUS, T.J., Influence of Basic Jet Parameters And Phisics of Abrasive Waterjet Cutting, Fluid Jet Technology Fundamentals and Applications, ISBN 1-880342-01-04, Publ. by the WJTA, st. Lois, MO, USA, 1993. KAHLMAN, L., KARLSSON, R., NILSON, C.G., Wear and Machining of Engineering Ceramics by Abrasive Waterjets, American Ceramic Society Bulletin, Vol.77, No. 8, 1983. MEND F., ve KLEKC, M.K., Su Jeti Teknolojisindeki Gelimeler ve Su Jeti le Kesme Uygulamalar, Sleyman Demirel niversitesi Fen Bilimleri Enstits Dergisi, ISSN 1300-7668, Cilt 5, Say 1,147-157. 2001. HASHISH, M., Pressure Effects in Abrasive Waterjet Machining, Journal of Engineering Material and Technology, 111, 221-228,1989. McCOUGH, J.A., Advanced Method of Machining, Chapman& Hall, ISBN 0-412-3197-05,1988. SCHRIBER, R.R., Harnessing a Vulcano, Manufacturing Engineering,66-69,1992. DOYLE, R.A., Thermomechanical Effects During Solid Particle Erosion, Wear, 131, 105-221. 1989. STOUT, K.J., SULLIVAN P.J., DONG, W.P., MAINSAH, E., LOU, N., MATHITA, T., ZAHOUANI., Publ.No. EUR 15178 EN of the Commission of the European Communities, ISBN 0-7044-1313-2, 1993. K KLEKC, M.K, ve GRAY, A., Endstriyel Malzemeleri Keserek ekillendirmede Su Jeti uygulamalar, 8. Denizli Malzeme Sempozyumu, 85-93, Denizli, TRKYE, 2000. LOU, M.S., CHEN, J.C., LI, C.M., Surface Roughness Prediction Technique for CNC End Milling, Journal of Industrial Technology, 15, 2-6.1998. KALPAKJIAN, S., Manufacturing Engineering and Technology, Addison Wesley Publishing Company, USA, 1995. ASM., Friction Lubrication and Wear Technology, ASM International, USA, 1992 SINGH, P.J., CHEN, W.L., and MUNOZ, J., Comprehensive Evalution of Abrasive Waterjet Cut Surface Quality, 6th American Waterjet Conference, 139-156, USA, 1991. SCHEY, J.A., Tribology in Metalworking Friction, Lubrication and Wear, American Society for Metas, USA, 1987. HASHISH, M., Modelling of Abrasive Waterjet Cutting Proceedings of the Int. Symposium on Jet Cutting Technology, 249-265. Ottawa, CANADA, 1984. HUNT, D.C., BURNHAM, C.D., KIM, T.J., Surface Finish Characterisation in Machining Advanced Ceramics by Abrasive Waterjet, Proceedings of 4th US. Waterjet Conference, 169-174. California, USA, 1987. HASHISH, M., Prediction Models for AWJ Machining Operation, Proceedings of 7th American Waterjet Conference, 205-209. Washington, USA, 1993. JMERTS, C., Abrasive Waterjet Machining, Licentiate Thesis, Chalmers University of Technology, SWEDEN, 1994.

23

M. KLEKC, A. AKKURT

25. ZENG, J., and KIM, T.J., An Erosion Model in Polycrystalline Ceramics in Abrasive Waterjet Cutting, Wear 193, 207-217, 1996. 26. HUNT, D.C., BURNHAM, C.D., and KIM, T.J., Surface Finish Characterisation in Machining Advanced Ceramics by Abrasive Waterjet, Proceedings of the 4th U.S. Waterjet Conference, 169-174. California, USA, 1987. 27. SUMMERS, D.A., Fluid Jet Technology Fundamentals and Applications, Publ. by. WJTA, MO, USA, 1991. 28. LABUS, D.A., High Pressure Equipment and Systems, Publ. by. WJTA, MO, USA, 1991. 29. BURNHAM, C.D., and KIM, J., Statistical Characterisation of Surface Finish Produced by a High Pressure Abrasive Waterjet Proceedings of the 5th U.S. Waterjet Conference, pp.169-174, Toronto CANADA, 1989. 30. HASHIS, M., Optimisation Factors in Abrasive Waterjet Machining, Jornal of Engineering for Manufacturing, 113, 36-41, 1991. 31. HASHISH, M., duPLESIS, M.D., Theoretical and Experimental Investigation of Continuous Jet Penetration of Solids, Jornal of Engineering for Industry, 100,26-32, 1978. 32. VULCAN, Product Catalogue, 1993. 33. HASHISH, M., MONSERUD, D.O., A New Abrasive - Waterjet Nozzle for Automated and Intelligent Machining , Proceedings of 7th American Waterjet Conference, 28-31.WA, USA, 1993. 34. ZENG, J., KIM, T.J., Development of an Abrasive Waterjet Kerf Cutting Model for Brittle Materials, Proceedings of 11th Int. Conference on Jet Cutting Technology, 43-47. St Andrews, SCOTLAND, 1992. 35. HAUSNER, H.H., MAL, M.K., Handbook of Powder Metalurgy, Chemical Publishing Company, 1982. 36. MACHINE DESIGN., Jet Tec89, BHRA Publication, USA, 1989. 37. GUO, N.S., LOUIS, H., MEHER, G., Surface Structure and Kerf Geometry In AWJ: Formation and Optimisation, Proceedings of 7th American Waterjet Conference, 1-26. Seattle, USA, 1993. 38. FREIST, B., HAFERKAMP, H., LAURINAT, A., LOUIS, H., Abrasive Machining of Ceramic Products, Proceedings of 5th American Waterjet Conference, 191-204. Toronto, CANADA, 1989. 39. SUNDRARAJAN, G.L., SHEWMON, P.G., A New Model for the Erosion of Metals at Normal Incidence, Wear, 84, 237-258, 1983. 40. SIMPSON, M., Abrasive Particle Study in High Pressure Waterjet Cutting, International Journal of Water Jet Technology, 1, 17-28, 1990. 41. KHALMAN, L., KARLSSON,S., NILSSON, C.G., ., Wear and Machining of Engineering Ceramics by Abrasive Waterjets, American Ceramics Society Bulletin, 72, 93-98, 1993. 42. MURAI, H., NISHI, S., Structure of Waterjet and Erosion of Materials, Proceedings of 5th American Waterjet Conference, 89-98. Toronto CANADA, 1989. 43. ASTM STANDARDS., Standard Terminology Relating to Wear an Erosion, Designation: G40-94, Annual Book of ASTM Standards, USA, 1995. 44. HASHISH, M., Optimisation Factors in Abrasive Waterjet Machining, Journal of Engineering for Industry, 113, 29-37,1991. 45. FAIRHURST, R.M., DIAJET A New Abrasive Waterjet Cutting Technique, Proceedings of 8th International Symposium on Jet Cutting Technology, 395-402. Durham, ENGLAND, 1992. 46. HASHISH, M., Abrasive Jets, Fluid Jet Technology, ISBN 1-8800342-01-04. USA,1993 . 47. SWANSON, R.K., KILMAN, M., CERWIN, S., TRAWER, W., Study of Particle Velocities in Water Driven Abrasive Jet Cutting, Proceedings of 4th American Waterjet Conference, by ASME, 103-107.CA, USA, 1987. 48. JMERTS, K.M.C., AMINI, N., A Discrete Approach to the Abrasive Waterjet Milling Press, Proceedings of 12th International Conference on Jet Cutting Technology, 425-434. Rounen FRANCE, 1994. 49. ROCHESTER, M.C., BRUNTON, J.H., Surface Pressure Distribution During Drop Impingement, Proceedings of 4th Conference on Rain Erosion and Related Phenomena, 371-393. Meersburg, GERMENY, 1974. 50. JMERTS, K.M.C., Abrasive Waterjet Milling an Experimental Investigation, Proceedings of 7th American Waterjet Conference, 771-791. Seatle, USA, 1993. 51. HOLMQVST, G., JMERTS, K.M.C., Waterjet Peeninig, External Report, Chalmas University of Technology, SWEDISH, 1995. 52. JMERTS, K.M.C., Analysis of Surfaces Produced by Abrasive Waterjet Milling Techniques, Proceedings of 13th International Conference on Jetting Technology, 753-768. Sardinia, ITALY, 1996.

24