T.C.

MLL ETM BAKANLII

ELEKTRK-ELEKTRONK TEKNOLOJS

LOJK ENTEGRELERLE TEMEL KUMANDA DEVRELER

522EE0258

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3 1. BR MOTORUN BALATMA DURDURMA BUTONLARI LE MHRLEMEL OLARAK ALITIRILMASI................................................................................................. 3 1.1. Kumanda Devresi.......................................................................................................... 4 1.3. Entegre ve Malzeme Listesi.......................................................................................... 5 1.4. Devrenin Kurulmas...................................................................................................... 6 1.5. Devrenin almas ....................................................................................................... 7 UYGULAMA FAALYET ................................................................................................ 9 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 11 RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 12 2. BR MOTORUN LER GER ELEKTRKSEL KLTLEMEL ALITIRILMASI .... 12 2.1. Kumanda Devresi........................................................................................................ 12 2.2. Lojik Devresi .............................................................................................................. 14 2.3. Entegre ve Malzeme Listesi ........................................................................................ 14 2.4. Devrenin Kurulmas.................................................................................................... 15 2.5. Devrenin almas ..................................................................................................... 16 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 17 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 19 RENME FAALYET-3 ................................................................................................... 20 3. BR MOTORUN YILDIZ GEN ALITIRILMASI .................................................. 20 3.1. Kumanda Devresi........................................................................................................ 21 3.2. Lojik Devresi .............................................................................................................. 22 3.3. Entegre Ve Malzeme Listesi ....................................................................................... 22 3.4. Devrenin Kurulmas.................................................................................................... 23 3.5. Devrenin almas ..................................................................................................... 24 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 25 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 27 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 28 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 29 KAYNAKA ......................................................................................................................... 32

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 522EE0258 Elektrik-Elektronik Teknolojisi Dal Ortak Lojik Entegrelerle Temel Kumanda Devreleri Bu modl, lojik entegrelerle motorlarn temel kumanda devrelerinin altrlmas ile ilgili bilgi ve becerilerin kazandrld bir renme materyalidir. 40/16 Bu modln n koulu yoktur. Lojik entegrelerle temel kumanda devrelerini kurmak Genel Ama Bu modl ile gerekli ortam salandnda, lojik entegreler ile motorlarn temel kumanda devrelerini i gvenliine dikkat ederek hatasz altrabileceksiniz. Amalar 1. Bir motorun start-stop butonlar ile mhrlemeli kumanda devresini lojik entegreler ile i gvenliine dikkat ederek hatasz altrabileceksiniz. 2. Bir motoru ileri geri elektriksel kilitlemeli kumanda devresini lojik entegreler ile i gvenliine dikkat ederek hatasz altrabileceksiniz. 3. Bir motoru yldz-gen yol verme devresini lojik entegreler ile i gvenliine dikkat ederek hatasz altrabileceksiniz. Ortam: Elektrik-elektronik laboratuvar, iletme, ktphane, ev, bilgi teknolojileri ortam vb. Donanm: Bilgisayar, projeksiyon cihaz, izim ve simlasyon programlar, kataloglar, deney setleri, alma masas, avometre, bread board, eitmen bilgi sayfas, havya, lehim, elektrikli almalar, anahtarlama elemanlar, yardmc elektronik devre elemanlar, elektrik elektronik el takmlar Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test, doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

ii

GR GR
Sevgili renci, Elektronikteki gelimeler sonucu motor komut verme de deiime urad. Kontaktrlerle yaplan kumandalarda daha ok karmaa olmaktadr. Kontaktrlerin alp kapanmas mekanik olduu iin de daha ok bakm gerektirmektedir. Komutlar vermede yardmc kontaktr kullanmak yerine mantk kaplar kullanarak yapmak hem daha kolay hem de daha ucuza yaplabilmektedir. Alp kapanan mekanik bir konta olmad iin hem bakm gerektirmez hem de mekanik alp kapanmaya gre yar iletkenlerde alp kapanma sreleri ok hzldr. Yar iletken kullanlarak yaplan mantk kaplar daha gelimi olan PLCnin iinde de bulunmaktadr. ok daha karmak komutlandrmada zmlerin daha iyi yaplmasn salayacaktr. Burada eit kumanda rnei verilecektir. Hem kumanda hem de yar ilkten kullanlarak yaplan kap entegreleri ile bir motorun deiik altrma rneklerini greceiz.

RENME FAALYET1

AMA

RENME FAALYET-1

Bir motorun balatma-durdurma butonlar (start-stop butonlar) ile mhrlemeli kumanda devresini kap entegreleri ile i gvenliine zen gstererek yanlsz altrabileceksiniz.

ARATIRMA
Kumanda da kullanlan balatma ile durdurma butonlarnin yaplarn, kontaktrn yaps ile almasn, ar akm rlesini, mantk entegre eitlerini aratrnz.

1. BR MOTORUN BALATMA DURDURMA BUTONLARI LE MHRLEMEL OLARAK ALITIRILMASI

Gnmzde elektrik motorlar kumandalar daha karmak yaplar kazand iin yardmc kontaktrlerin yerini mantk kaplar almaktadr. Bunun neden ise kontaktrlerle yaplan karmak kumandalarn mantk kaplar ile daha kolay yaplabilmesidir. Kumanda devrelerinde ounlukla kalc olmayan butonlar kullanrz. Bu butonlarn zellii, zerine basldnda konum deitirmeleri, bask kaldrldnda eski konumlarna geri dnmeleridir. Bunlardan biri balatma butonuna, baslmad durumda iki ucu ak akm geirmez. Basldnda iki ucu birbirine deip akm geirmesidir. Dier buton ise durdurma butonudur. zerine baslmad durumda akm geirir, basldnda ise ular alr, akm geiini engeller. Ar akm rlelerin grevi motor eitli nedenlerle ekmesi gerekenden daha ok akm ekmesi durumunda motoru korumak iin kumanda devresinde bulunan kontan aarak almay durdurmasdr. Kontaktrler byk gteki elektromanyetik anahtarlardr. Sarm ularna gerilim uygulandnda ekerek kontaklarn konum deitirmesini salar. Ak kontaklarn kapatr, kapal kontaklarn aar.

1.1. Kumanda Devresi

ekil 1.1: Motorun balatma durdurma butonlar ile mhrlemeli altrlmas

ekil 1.1.ada bir motorun srekli almas iin yaplm kumanda devresi grlyor. Elektrik akm sigorta, ar akm rlesi (AAR), durdurma butonundan geerek balatma butonuna gelir. Balatma butonuna basarsak iki ucu birleerek akm geirir, kontaktr eker. Kontaktrn kontaklar konum deitirir. Ak olan kontaklarn kapatr, kapal olan kontaklarn aar. Balatma butonunun ularna bal olan kontak kapand iin balatma butonundan elimizi ektiimizde akm C konta zerinde geerek kontaktrn ekik kalmasn salar. Durdurma butonuna basarsak ya da AAR atarsa C kontaktrn besleyen akm kesilecei iin kontkatr brakr. ekil 1.1.bde motorun almas iin yaplm g devresi grlmektedir. Kumanda devresinde bulunan C kontaktr ekince C kontaklar kapanarak motorun almasn salar. C kontaktrn sarm ularna gelen akm kesilene dein alma srer. Eer motor herhangi bir nedenle ar akm ekerse g devresinde bulunan ar akm rlesi bunu alglayarak kumanda devresinde bulunan konta aar, kontaktrden geen akm keser. Kontaktr kapanm olan kontaklarn aarak motora akmn gitmesini engelleyerek motorun korunmas salanr.

1.2. Lojik Devresi

ekil 1.2 : Motorun balatma durdurma butonlar ile mhrlemeli altrlmasnn kaplarla yaplmas

1.3. Entegre ve Malzeme Listesi

VE entegresi VEYA entegresi Ik yayan dorultma Diren 1 k G kayna Balatma butonu Durdurma butonu AAR

1.4. Devrenin Kurulmas

ekil 1.3: Motorun balatma durdurma butonlar ile mhrlemeli altrlmasnn entegre balants

1.5. Devrenin almas

ekil 1.2de grld gibi bir motorun balatma durdurma butonlar ile mhrlemeli altrmann kaplarla yaplm e deeri grlmektedir. Balatma, durdurma butonlar ile AARnin kapal konta kullanlmtr. Kumanda devresinde balatma butonu ile mhrleme konta olarak kontaktrnn ak konta kullanlmtr. Balatma butonu ile ak kontak ayn yere (paralel) bal olduu iin kap edeeri olarak iki girili VEYA kaps kullanlmtr. AAR kapal konta, durdurma butonu, balatma butonu ile C kontann toplam tek bir akm zerine bal olduu iinde girili VE kaps kullanlmtr. Durdurma butonu ile AARnin akm geerek VE kapsnn giriinden ikisine mantk 1 uygulanr. Balatma butonuna baslmadn iin nc girie mantk 0 uyguland iin k 0 dr. Balatma butonuna bastmzda VEYA kapsnn iki giriinden biri 1 olduunda k 1 olaca iin VE kapsnn giriinde 1 yaplm olur. Bunun sonucunda IKI da 1 olur. Elimizi balatma butonunden ektiimizde VEYA kapsnn dier giriine IKI tan dolay 1 olduu iin knn 1 olmasn srdrr. k 0 yapmann iki koulu vardr, ya durdurma butonuna basarak ya da AAR alrsa girili VE kapsndan biri 0 olacanda k 0 olmu olur. Eer elimizde girili VE kaps yoksa ekil 1.4te olduu gibi iki girili VE kapsndan girili VE kaps elde etmi oluruz. ka balayacamz motor src devresi ekleyerek g devresi de altrlm olur. Yalnzca kaplarn altn grmek iin ka k yayan dorultma (led) balayarak almay grebiliriz.

ekil 1.4 : ki girili ve kapsndan girili ve kaps elde etmek

Eer elimizde durdurma butonu ile AAR yok ise yalnzca balatma butonlar kullanarak ekil 1.5teki gibi balant yapabiliriz.

ekil 1.5: Balatma butonlar kullanlarak devrenin kurulmas

UYGULAMA FAALYET

UYGULAMA FAALYET
Lojik entegrelerle bir motoru mhrlemeli olarak altrnz.

lem Basamaklar
Kurulacak mantksal kap devresinin entegresini katalogdan seiniz. Katalogdan entegre bacak balantlarn bulunuz. Kumanda devresinin emasn iziniz. Uygulama devresinin emasn iziniz. Entegreyi borda taknz. Yardmc elemanlar(buton, diren, led ) borda taknz. letken balantlarn yapnz. Balantlar denetleyiniz. Devreye gerilim uygulaynz. Devrenin almasn deneyiniz.

neriler
Besleme gerilimlerini inceleyiniz. Giri klar kartrmaynz.

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak rendiklerinizi kontrol ediniz.

Deerlendirme ltleri
1. Kurulacak mantksal kap devresinin entegresini katalogdan seebildiniz mi? 2. Katalogdan entegre bacak balantlarn bulabildiniz mi? 3. Kumanda devresinin emasn izebildiniz mi? 4. Uygulama devresinin emasn izebildiniz mi? 5. Entegreyi borda takabildiniz mi? 6. Yardmc elemanlar (buton, diren, led) borda takabildiniz mi? 7. letken balantlarn yapabildiniz mi? 8. Balantlar denetlediniz mi? 9. Devreye gerilim verebildiniz mi? 10.Devrenin almasn deneyebildiniz mi?

Evet Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr biiminde yantlarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme etkinliini yeniden yapnz. Btn yantlarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

10

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 1. 2. 3. 4. 5. ( ) Kumanda devrelerinde ounlukla anahtarlar kullanrz. ( ) zerine basldnda konum deitiren, bask kaldrldnda eski konumlarna geri dnen kumanda esine buton denir. ( ) zerine baslmad durumda akm geirmeyen, baslmad durumda akm geiren butona balatma butonu denir. ( ) zerine baslmad durumda akm geiren, baslmad durumda akm geirmeyen butona durdurma butonu denir. ( ) Ar akm rlelerin grevi motor eitli nedenlerle ekmesi gerekenden daha ok akm ekmesi durumunda motoru korumak iin kumanda devresinde bulunan kontan aarak almay durdurmasdr. ( ) Kontaktrler byk gteki elektromanyetik anahtarlardr. ( )VEYA kapsnda girilerden biri 1 dier 0 ise k 0dr. ( ) girili VE kapsndan birinin giriinin 0 olmas k 0 yapar. ( ) Kumanda devresinde AARnin ak konta kullanlmtr. ( ) Durdurma butonunun kna deil kaps ekleyerek balatma butonu yapabiliriz.

6. 7. 8. 9. 10.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

11

RENME FAALYET2 RENME FAALYET-2

AMA
Bir motoru ileri geri elektriksel kilitlemeli kumanda devresini kap entegreleri ile i gvenliine zen gstererek yanlsz altrabileceksiniz.

ARATIRMA
Motorun ileri-geri altrmada oluabilecek yanllklar g devresinde ne gibi yanllklar dourur, elektriksel kilitlemeyi aratrnz. Drt girili VE kapsn aratrnz. Bulamazsanz iki girili VE kapsnda drt girili VE kaps elde ediniz.

2. BR MOTORUN LER GER ELEKTRKSEL KLTLEMEL ALITIRILMASI

2.1. Kumanda Devresi
ekil 2.1de bir motorun ileri geri elektriksel kilitlemeli olarak altrlmas g ile kumanda devrelerinin izimleri grlmektedir. C1 kontaktrnn nne C2 kontkatrnn kapal kontan, C2 kontaktrnn nne C1 kontkatrnn kapal konta balanarak elektriksel kilitleme elde edilmitir. Motorun dn ynn deitirmek iinde dner alan ynn deitirmek gerekir. Dner alan yn evreli dzenekte iki evrenin yerini deitirerek yaplr. izimde R-S-T evrelerinden R ile Tnin yerini deitirerek dner alan yn deimitir. leri balatma butonuna balandnda sigorta, AAR kapal konta, durdurma butonunden geen akm ileri balatma butonu, C2 kontaltrnn kapal kontandan geip C1 kontaktrnn sarm zerinden geer. C1 kontaktr alr. Kontaklar konum deitirir. leri altrma butonundan elimizi ektiimizde buton ularna bal C1 konta kapand iin akm oradan geerek almay srdrr. Motor ileri ynde alrken geri balatma butonuna basarsak C2 kontaktrnn nnde bulunan C1 konta ald iin akm gemez. Bylece gvenli bir biimde alma salanr. G devresinde C1 kontaklar kapanarak motor ileri ynde alr. Motor ileri ynde altrrken geri ynde altrmak istersek nce durdurma butonuna basmamz gerekir. Geri balatma butonuna bastmzda ayn ileri ynde almada olduu gibi AAR kapal kontandan, durdurma butonundan geen akm geri balatma butonu, C1 12

kontaltrnn kapal kontandan geip C2 kontaktrnn sarm zerinden geerek C2 kontaktr alr. Kontaklar konum deitirir. Geri altrma butonundan elimizi ektiimizde buton ularna bal C2 konta kapand iin akm oradan geerek almay srdrr. Motor geri ynde alrken ileri balatma butonuna basarsak C2 kontaktrnn nnde bulunan C1 konta ald iin akm gemez. Bylece gvenli bir biimde alma salanr. G devresinde C2 kontaklar kapanarak dner alan yn deitii iin motor geri ynde alr. Motor geri ynde altrrken ileri ynde altrmak istersek nce durdurma butonuna basmamz gerekir.

ekil 2.1: Bir motorun ileri geri elektriksel kilitlemeli altrlma

13

2.2. Lojik Devresi

ekil 2.2: leri geri almann kap balantlar

2.3. Entegre ve Malzeme Listesi

VE entegresi VEYA entegresi DEL enteresi Ik yayan dorultma Diren 1 k G kayna Balatma butonu Durdurma butonu AAR

14

2.4. Devrenin Kurulmas

ekil 2.3: Entegre balants

15

2.5. Devrenin almas

leri balatma butonuna basarsak ileri alma VEYA kapsnn k 1 olur. Durdurma butonu ile AAR kapal kontandan ileri alma VE kapsnn giriine 1 uygulanmaktadr. Geri alma k 0dr. Geri alma k deillenerek 1 yaplr. leri alama da VE kaps giriine uygulanr. Bylece drt girii de 1 olan VE kapsnn k da 1 olmu olur. Elimizi butondan ekince durdurma butonunda VEYA kapsnn kna 0 uygulanr. Ancak VEYA kapsnn dier girii VE kapsnn kndan 1 aldndan VEYA kapsnn k 1 olmay srdrr. G devresinde C1 kontaktr alarak motor ileri ynde dnmeye balar. Bu durumda geri alma butonuna basarsak ileri almann k deillenerek geri alma VE kapsnn giriine bal olduundan giriine 0 uygulanr. VE kapsnn birinin giriinin sfr olduundan dolay dier girileri ne olursa olsun k 0 olur. Bylece de gvenli bir biimde alma salanm olur. Durdurma butonuna basarsak ileri alama VE kapsnn bir girii 0 olas salanr. Bylece kn 0 olmas salanr. G devresinde de C1 kondaktr brakaca iinde motor durdurulmu olur. Geri balatma butonuna basarsak geri alma VEYA kapsnn k 1 olur. Durdurma butonu ile AAR kapal kontandan geri alma VE kapsnn giriine 1 uygulanmaktadr. leri alma k 0dr. leri alma k deillenerek 1 yaplr. Geri alama da VE kaps giriine uygulanr. Bylece drt girii de 1 olan VE kapsnn k da 1 olmu olur. Elimizi butondan ekince durdurma butonunda VEYA kapsnn kna 0 uygulanr. Ancak VEYA kapsnn dier girii VE kapsnn kndan 1 aldndan VEYA kapsnn k 1 olmay srdrr. G devresinde C2 kontaktr alarak motor geri ynde dnmeye balar. Bu durumda ileri alma butonuna basarsak geri almann k deillenerek ileri alma VE kapsnn giriine bal olduundan giriine 0 uygulanr. VE kapsnn birinin giriinin sfr olduundan dolay dier girileri ne olursa olsun k 0 olur. Bylece de gvenli bir biimde alma salanm olur. Durdurma butonuna basarsak geri alama VE kapsnn bir girii 0 olas salanr. Bylece kn 0 olmas salanr. G devresinde de C2 kondaktr brakaca iinde motor durdurulmu olur.

16

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Bir motoru altrabileceksiniz. lojik entegrelerle ileri-geri elektriksel kilitlemeli olarak

lem Basamaklar
Kurulacak mantksal kap devresinin entegresini katalogdan seiniz. Katalogdan entegre bacak balantlarn bulunuz. Kumanda devresinin emasn iziniz. Uygulama devresinin emasn iziniz. Entegreyi borda taknz. Yardmc elemanlar (buton, diren, led) borda taknz. letken balantlarn yapnz. Balantlar denetleyiniz. Devreye gerilim uygulaynz. Devrenin almasn deneyiniz.

neriler
Besleme gerilimlerini inceleyiniz. Giri klar kartrmaynz.

17

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak rendiklerinizi kontrol ediniz.

Deerlendirme ltleri
1. Kurulacak mantksal kap devresinin entegresini katalogdan seebildiniz mi? 2. Katalogdan entegre bacak balantlarn bulabildiniz mi? 3. Kumanda devresinin emasn izebildiniz mi? 4. Uygulama devresinin emasn izebildiniz mi? 5. Entegreyi borda takabildiniz mi? 6. Yardmc elemanlar (buton, diren, led) borda takabildiniz mi? 7. letken balantlarn yapabildiniz mi? 8. Balantlar denetlediniz mi? 9. Devreye gerilim verebildiniz mi? 10. Devrenin almasn deneyebildiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr biiminde yantlarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme etkinliini yeniden yapnz. Btn yantlarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

18

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. ( ) Elektriksel kilitleme bir kondaktrn nne dier kontaktrn kapal kontan balayarak yaplr. ( ) Bir k deilleyerek kumanda da kullanlan kapl kontak elde ederiz. ( ) ki girili VE kaps kullanarak drt giri VE kaps elde edemeyiz. ( ) leri alma VE kaps k deillenerek geri almada VE kaps giriine balanarak gvenli alma elde edilmi olur. ( ) Kontak emniyeti olmazsa hem ileri alma hem geri alma ayn anda olabilir. ( ) leri alma ile geri almann ayn anda almas g devresinde bir saknca yaratmaz.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

19

RENME FAALYET3 RENME FAALYET-3

AMA
Bir motoru yldz-gen yol verme devresini kap entegreleri ile i gvenliine zen gstererek yanlsz altrabileceksiniz.

ARATIRMA
Yldz gen altrmay aratrnz.

3. BR MOTORUN YILDIZ GEN ALITIRILMASI

Gc 5KWdan byk motorlara yol verme zorunluluu vardr. Motorlar ilk kalknma annda alma akmlarnn 3-6 kat akm eker. Kalknma akmnn sakncalarn gidermek iin motorlara yol verilir. Bir elektrik ana gen bal olarak alan evreli e sreli olmayan (asenkron) motor, yol vermede yldz balanrsa evre sarmlarndan 1,73 kat daha az bir gerilimle alr. Motor yol alam akm yaklak olarak kat azalr. Yol alamn uygun bir annda, yldz balant alr, sonra motor sarglar gen olarak balanr. Bylece motor olaan geriliminde alr. Motora yldz gen yol verebilmek iin motorun gen alma gerilimi a gerilimine eit olmas gerekir.

20

3.1. Kumanda Devresi

ekil 3.1: Bir motorun yldz gen altrlmas

Start (Balatma) butonuna bastmzda geen elektrik akm C1 kontaktrn altrr. Mhrleme yaparak srekli alma salanr. Ayn anda C3 kapal kontandan geen akm ZR ile C2 kontaktrn altrr, zaman rlesi ayarlanan sreyi saymaya balar. G devresinde R S T gerilimleri U V W ularna uygulanr. Z X Y ular da ksa deve olduu iin motor yldz olarak alr. Ayarlanan sre dolduunda ZR GA kontan aar, GK kontan kapatr. GA konta ile C2 kontaktrnn akm kesilir, GK kontaktan geen akm C2 kapal kontandan geerek C3 kontaktrnn almas salanr. nne bal ak kontayla da kendini mhrleyerek srekli almay salam olur. Kapal olan C3 konta alarak ZR ile C2 kontaktr devre d braklm olur. G devresinde C2 kontaklar ald iin yldz balant alr. C1 kontaktr konum deitirmedii iinde motorun U V W ularna R S T gerilimi uygulanmayn srdrr. Kapanan C3 kontaklaryla da U-Z ye, V-Xe W-Y ularna balanarak gen balant oluur. Motor gen olarak almaya balar. Motor nce yldz balantda dk gerilimle yol almas, sonra gen balanarak alma geriliminde almas salanr. Bylece motor ar akm ekmeden yol verilmi olur.

21

3.2. Lojik Devresi

ekil 3.2: Yldz gen almann kap balantlar

3.3. Entegre Ve Malzeme Listesi

VE entegresi VEYA entegresi DEL enteresi Ik yayan dorultma Diren 1 k G kayna Balatma butonu Durdurma butonu AAR

22

3.4. Devrenin Kurulmas

ekil 3.3: Yldz gen almann entegre balants

23

3.5. Devrenin almas

Balatma butonuna bastmzda VEYA kapsnn k 1 olur. 1nin dier girileri de 1 olduundan k 1 olur. 1 k VEYA kapsnn dier giriine bal olduu iin elimiz balatma butonundan eksek de kn 1 olmas srer. VE kapsnn giriine bal olan 1 1, 3 deili de 1 olduu iin k 1 olur. VE kapsnn k ile ZRnin k 2nin giriine baldr. VE kapsnn k 1 ZR nin knn deili de olduu iin 2 nin k bir olur G devresinde C1 ile C2 kontaktrleri eker. Motora gerilim uygulanr. Motor yldz bal olarak alr. ZRnin girii 1 olduundan belirlenen sreyi saymaya balar. 2nin k deillenerek 3n kna bal olduu iin 2in k sfr olmadan 3n k 1 yaplamaz. Bylece gen(C3) ile yldz (C2) kontaktrnn ayn anda alas engellenmi olur. Sre dolunca ZRin k 1 , deili 0 olduu iin 2nin k 0 olur. G devresinde yldz (C2) kontaktr brakr, yldz balant alr. ZRnin k VEYA kapsnn giriine bal olduu iin kn 1 yapar. 2nin deili ile 1, 1 olduklar iin 3n k bir olur. 3n k VE kapsnn giriine deillenerek verildii iin kn 0 yapar. ZRnin k 0 olur. VEYA kapsnn dier girii 3 olduu iin k 1 olmay srdrr. G devresinde gen (C3) kontaktr eker, gen balant oluur, motor gen olarak alr.

24

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Lojik entegrelerle bir motoru yldz gen altrnz.

lem Basamaklar
Kurulacak mantksal kap devresinin entegresini katalogdan seiniz. Katalogdan entegre bacak balantlarn bulunuz. Kumanda devresinin emasn iziniz. Uygulama devresinin emasn iziniz. Entegreyi borda taknz. Yardmc elemanlar (buton, diren, led) borda taknz. letken balantlarn yapnz. Balantlar denetleyiniz. Devreye gerilim uygulaynz.

neriler
Besleme gerilimlerini inceleyiniz. Giri klar kartrmaynz.

25

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak rendiklerinizi kontrol ediniz.

Deerlendirme ltleri
1. Kurulacak mantksal kap devresinin entegresini katalogdan seebildiniz mi? 2. Katalogdan entegre bacak balantlarn bulabildiniz mi? 3. Kumanda devresinin emasn izebildiniz mi? 4. Uygulama devresinin emasn izebildiniz mi? 5. Entegreyi borda takabildiniz mi? 6. Yardmc elemanlar (buton, diren, led) borda takabildiniz mi? 7. letken balantlarn yapabildiniz mi? 8. Balantlar denetlediniz mi? 9. Devreye gerilim verebildiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr biiminde yantlarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme etkinliini yeniden yapnz. Btn yantlarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

26

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. ( ) Etiketinde yldz/gen, 220/380 Volt yazan motor evreler aras gerilimi 380 V olan ada yldz-gen yol verilebilir. ( ) Gc 5 KWdan by olan motorlara yol verme zorunluluu vardr. ( ) Yldz gen yol vermede, motor yldz alrken anma akmnn te biri orannda az akm eker. ( ) Motorlar ilk kalknma annda anma akmlarnn 3-6 kat akm eker. ( ) 2nin giriine balanarak yldz ile gen almann ayn anda olmas engellenmi olur. ( )1 k 1 olmasa da motor yldz alabilir. ( ) 3n k 1 olabilmesi iin ncelikle 2 nin knn 1 olmas gerekir. ( )3 k motorun gen balamasn salar. ( )2 k motorun yldz balamasn salar.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

27

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. ( ) Kumanda devrelerinde ounlukla anahtarlar kullanrz. ( ) zerine basldnda konum deitiren, bask kaldrldnda eski konumlarna geri dnen kumanda esine buton denir. ( ) zerine baslmad durumda akm geirmeyen, baslmad durumda akm geiren butona balatma butonu denir. ( ) Bir k deilleyerek kumanda da kullanlan kapl kontak elde ederiz. ( ) ki girili VE kaps kullanarak drt giri VE kaps elde edemeyiz. ( ) leri alma VE kaps k deillenerek geri almada VE kaps giriine balanarak gvenli alma elde edilmi olur ( ) 3n k 1 olabilmesi iin ncelikle 2 nin knn 1 olmas gerekir. ( ) 3 k motorun gen balamasn salar. ( )2 k motorun yldz balamasn salar.

28

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Yanl Doru Yanl Yanl Doru Doru Yanl Doru Yanl Doru

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 Doru Doru Yanl Doru Doru Yanl

RENME FAALYET-3N CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 Yanl Doru Doru Doru Doru Yanl Doru Yanl Doru

29

MODL DEERLENDRME CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 Yanl Doru Yanl Doru Yanl Doru

Doru
Yanl Doru

30

NERLEN KAYNAKLAR

Kumanda devreleri ile ilgili yazlm kumanda kitaplar. Saysal elektronik ile mantk kaplarla ilgili kitaplar.

31

KAYNAKA KAYNAKA
Badur, zdemir 1978 Elektrik Kumanda Devreleri Babakanlk Basmevi ANKARA

32