ATOM HAREKETLER ve ATOMSAL YAYINIM

1. Giri Malzemelerde retim ve uygulama srasnda grlen katlama, kelme, yeniden kristalleme, tane bymesi gibi olaylar ile kaynak, lehim, sementasyon gibi ilemler byk lde atomlarn ktle iindeki hareketlerine baldr. Atomlarn hareketleri sl enerji etkisinde oluur ve iki aamaldr. Birincisi sl etki ile atomlarn kendi denge konumlar evresindeki kk titreim hareketleri, ikincisi ise yine ayn etki ile bir denge konumundan dierine atlayarak yaptklar uzak mesafe hareketleridir. Bu sonuncuya atomsal yaynm veya difzyon denir. Kat malzemelerde meydana gelen difzyon gaz ve svlardaki difzyondan ok daha yavatr. 2. Yaynm Mekanizmalar Boluk yaynm bir atomun yanndaki boluu doldurmak iin kendi kafesindeki yerini terk etmesidir (bu nedenle orijinal kafes yerinde yeni bir boluk oluturur).

1 Malzeme Bilgisi - R
Atomsal Yaynm

Arayer yaynm kristal yapda mevcut bulunan kk bir arayer atomunun bir arayerden dier bir arayere hareketidir. Bu mekanizmann gereklemesi iin boluklara gerek yoktur.

Halka yaynm olasl dk olmakla beraber ok ilgintir. Birbirine deen atomlar ayn anda ve ayn ynde hareket ederek birbirlerinin yerini alabilirler. Bu tr yaynm ok byk enerji gerektirdiinden ancak ergime scaklna yakn blgelerde oluabilir.

Yaynmlarn ou boluk ve arayer mekanizmalaryla gerekleir.

2 Malzeme Bilgisi - R
Atomsal Yaynm

3. Yaynm in Aktivasyon Enerjisi Hareket eden bir atom yeni yerine ulamak iin evre atomlarn sktrarak gemek zorundadr. Bunun iin enerji salanmaldr. Yeni bir blgeye hareket etmek iin enerji engelini amak zorunludur. Bu enerji aktivasyon enerjisi dir, Q ile gsterilir. Bu enerji snrn amak iin atom stlr.

Genellikle yeralan atomlarn yaynm iin arayer atomlarndan daha fazla aktivasyon enerjisine ihtiya vardr.
3 Malzeme Bilgisi - R
Atomsal Yaynm

4. Atomsal Yaynm Kurallar Bir yaynm sistemi genellikle bir anafaz (eriten sistem) ile o fazn yapsnda hareket eden yabanc atomlardan (eriyen sistem) oluur. ekilde Ni kaplanm Cu kristali grlmektedir. Balangtaki yzeyde btn atomlar Ni dir. Yksek scaklkta yeterince uzun beklenirse bakr ve nikel atomlar btn metal boyunca dzenli olarak dalr.

Cu iinde yaynan Ni atomlarnn konsantrasyonunun zamanla deiimi

4 Malzeme Bilgisi - R
Atomsal Yaynm

4.1. Yaynm Hz (1. Fick kanunu) Bir malzeme iinde atomlarn yaynm hz, birim zamanda birim dzlem alan boyunca geen atom says olarak tanmlanan ak J ile llebilir. 1. Fick kanunu net atom aksn aklar.

J = D

c x

J : Atomsal yaynm aks (atom/(m2s)) D: yaynm katsays (m2/s) c: atom konsantrasyonu c/ x: konsatrasyon gradyan

Konsatrasyon gradyan yksek iken balangtaki aks da yksektir ve gradyan azalrken dzenli bir ekilde der. Yaynm katsays scakla, yaynm sisteminin trne ve yapsna baldr. Yaynm olay hacim yaynm, yzey yaynm ve tane snr yaynm olmak zere eittir.
5 Malzeme Bilgisi - R
Atomsal Yaynm

Yaynm katsays

D = D 0e

Q ) RT

Burada Q aktivasyon enerjisi (kal/mol), R gaz sabiti (8,314 J / molK) ve T mutlak scaklktr. D0 ve Q yaynm sistemine bal sabitler olup deneysel yolla llebilirler. Baz metallerde yaynm sabiti ve aktivasyon enerjisi Eriyen C C Ni Mn Eriten Fe (YMK) Fe (HMK) Fe (YMK) Fe (YMK) D0 (m2/s) 2x10-5 22x10-5 7,7x10-5 3,5x10-5 Q kkal/mol 34 29,3 67 67,5 kj/mol 142 122 280 282

Kk atomlar daha kolay yaynr. Belirli bir atom ergime scakl dk dolaysyla atomlararas ba daha zayf olan ortamda daha kolay yaynr. Atomsal dolgu faktr dk ortamlarda yaynm daha az enerjiyi gerektirir. Dzensiz yapya sahip ve atom skl tanelere gre daha az olan tane snrlar boyunca yaynm daha kolay oluur. Bu nedenle faz dnmleri ve korozyon olaylar tane snrlarnda balar ve daha hzl oluur.
6 Malzeme Bilgisi - R
Atomsal Yaynm

4.2. Kompozisyon Profili (kinci Fick Kanunu) kinci Fick kanunu atomlarn dinamik veya duraan olmayan hallerini tanmlar.

d 2c dc =D 2 dx dt

eklinde bir diferansiyel eitliktir. Denklemin zm belirli bir durum iin snr kurallarna baldr.

D terimi sabit kaldka deiik artlarda ayn konsatrasyon profili elde edilebilir. Bu zellik, belirli bir sl ilemin uygulanmas iin gerekli zaman zerine scakln etkisini belirlemeyi salar. 5. Baz Endstriyel Uygulamalar 5.1. Sementasyon ilemi Az karbonlu eliklerin ilenmesi kolaydr fakat anma mukavemetleri dktr. elie ekil verdikten sonra srtnmeye maruz kalacak yzeylere sementasyon ilemi uygulayarak yzeydeki karbon oran arttrlr, sonra su vererek sertletirilir. Sementasyonda aktif karbon ortamnda az karbonlu elik yksek scaklklara stlr. Karbon atomlarnn yaynmas sonucu yzeyde ince bir tabaka boyunca yksek karbonlu bir yap oluur.
7 Malzeme Bilgisi - R
Atomsal Yaynm

Bu elie su verilirse yzeyi sert ve anmaya dayankl, ii yumuak ve tok bir malzeme elde edilir. rnein motorlarn krank millerinin srtnen yzeyleri bu yntemle sertletirilir. 5.2. Galvanizasyon lemi Demirin korozyona kar mukavemetini arttrmak iin ergimi inko banyosuna daldrlr. inko yzeysel yaynm sonucu demir yzeyinde ince bir tabaka oluturur. Bylece korozyona kar koruma salanr. 5.3. Kaynak ve Lehim Yksek scaklkta basn altnda iki metal paras arasnda yaynm sonucu kaynak oluur. Buna basn veya demirci kayna denir. Ergime scakl 15350C olan demire basn kayna 8000C civarnda uygulanr. Ergitmeli kaynak ileminde de iki metal paras ergitilerek yksek scaklkta aralarnda uzak mesafeli bir yaynm salanr. En iyi bileim ergitme kayna ile salanr. Lehimde dolgu metalinin ergime scakl birletirilecek ana metalinkinin ok altndadr. Lehim metalinin ergime scakl ykseldike yaynm derinlii artar ve daha mukavim bir bileim salanr.
8 Malzeme Bilgisi - R
Atomsal Yaynm

5.4. Sinterleme ve Toz Metalurjisi Sinterleme (piirme) malzeme paracklarnn birbirleriyle birlemesini salayan ve kademeli bir ekilde paracklar arasndaki gzenek hacmini azaltan bir yksek scaklk ilemidir.

Sinterleme esnasnda difzyon ilemleri. Temas noktalarnda atomlar difz eder, krler oluturur ve sonunda boluklar doldurur.

9 Malzeme Bilgisi - R
Atomsal Yaynm