ALMAN FAZMNN TRKYEDEK PROPAGANDA FAALYETLER Orijinal ad: Deutsch Faschistische Propaganda in der Trkei Johannes Glasneck 1966

6 ylnda Halledeki Martin-Luther-niversitesinin Wissenschaftliche Beitrge adl dizininde yaynlamtr. eviri: Murat akr

Alman tekelleri 1993de Almanyada oluan faist diktatrlk ile Avrupadaki ve sonuta dnyadaki egemenliklerini kurmaya altklarnda, Kaiser Wilhelm dnemindeki Badat Trenyolu Politikasna tekrar el atmlard. stemeyerek te olsa, baz blgelerdeki yntemlerini deitirmek zorunda kalmlard. nk artk karlarnda, sadece yklmakta olan Osmanl mparatorluu deil, Britanya ve Fransz mandasndaki blgeler ve Entente Emperyalizmine kar ulusal kurtulu savan (1919 1923) vermi olan gen Trkiye Cumhuriyeti durmakta idi. Ancak hedef gene aynyd: Alman tekelleri Trkiyeyi, ayn zamanda ran ve Arap lkelerini, yeniden dzenleyecekleri faist Avrupaya sk skya balayacaklar zengin ve ucuz hammadde depolar olarak grmekteydiler. nk Orta Dou ve Balkanlar, sava durumunda, Britanya filosu okyanus tesinde olan yollar kapasa da, Alman silah sanayini petrol, krom, bakr, mangan, yn ve tiftik ile besleyecekti. Birinci Dnya Savanda olduu gibi, Alman generalleri, Byk Britanya ve Fransann Orta Doudaki konumunu ve Hindistan ile olan balantlarn Trkiye zerinden tehdit etmeyi planlyorlard. Bunun tesinde, Almanyann Orta Douya konulanmas, Sovyetler Birliinin gneyinden saldrabilme olanan da getiriyordu. Bu nedenle faist Almanya, ekonomik adan eskisi gibi zayf olan Trkiyeyi politik ve ekonomik aralarla egemenlik alan iine ekmeye alyordu. Kzl Ordunun Kafkasyada ve Wolga blgesinde elde ettii baarlar, bu amac boa kard. Ancak faist Almanyann ustaca uygulad diplomasisi, Ankarann Byk Britanya ve Fransa ile girdii ittifakn gereklemesini engelleyebilmiti. 1930lu yllarn sonuna doru 1921de Sovyetler Birlii ile imzalana Dostluk ve Kardelik Szlemesinden uzaklaan Ankara Hkmeti, faist Almanyann etkisi ile 22 Haziran 1941 tarihinden itibaren antisovyetik tavrlar almaya balamt. Trkiyeye ynelik faist politika, geni bir propaganda faaliyetince izlenmekteydi1. Bu faaliyetler Alman diplomatlarnn 1937 1945 yllar arasnda blirli oranda baar elde etmelerini salad. Uygulanan faist propaganda, zellikle kltr propagandas, Almanyann kinci Dnya Savandan sonra Trkiyedeki konumunu rahatlkla geri elde etmesini salad. 1950l yllarda ekonomide, politikada ve orduda kilit noktalarna gelen Trk burjuvazisi, faist propagandann 1930lu yllarda kendi karna kulland Alman kltr ve biliminden etkilenmiti. Bu nedenle Trkiyedeki egemen klik, sava sonrasnda ekonomik mucizesini gerekletiren Almanya ile ilikilerini tekrar sklatrd ve birlikte NATOya girdi. Almanyann Ankaradaki bykelisi Georg von Broich Oppert 1962 ylnda Almanyann Trkiye politikasn yle zetliyordu: Yzyln ilk yarsnda sk bir birliktelie giren bu iki ulusun kader birlii, ayn zamanda bugne kada kalm olan deer birlikteliinin tastikidir2. Almanyann sadece Trkiyededeil, ayn zamanda Asya, Afrika ve Latin Amerikann

eitli lkeleri ile benzeri szlerle dostluunu pekitirmesi, bu deer birlikteliklerinin faist propaganda tarafndan nasl oluturulduunu aratrmaya deer. Bu aratrma, modern kitle iletiim aralar, okullar, yksek okullar, tiyatro ve mzik ile faist Almanya politikasnn Trkiyeyi nasl sava amalar iin kullandn ve bugnk ilikilerinin temellerini nasl attn gsterecektir. Faist devlt aygt ierisinde, alma alanlar snrlanmayan farkl birimler yurtd propagandas ile ilgileniyorlard. Yurtdndaki diplomatik misyonlara talimatlar ulatran temel emir komuta merkezleri Dileri ve Goebbelsin Propaganda Bakanlyd. Haber ve Basn Dairesinin yansra, 1939 ylnda Dilri Bakanl ats altndA KURULAN Enformasyon Dairesi bu konularla ilgileniyordu. Savan balamasyla Hitler yurtd propagandasnn sorumluluunu, Propaganda Bakanlnn kurumlarndan faydalanmakla ykml olan Dileri Bakan Ribbentropa verdi3. Bunun tesinde NSDAP (Nasyonal Sosyalist Alman i Partisi) D Politika Dairesi efi Rosenberge Orta Dou ve Balkanlarda nc Reichn bereketini tantma ve ngiltereden Afganistana kadar faist evrelerle iliki kurma grevi verildi4. zellikle Devlet Mtear Bohlenin bakan olduu NSDAP Yurtd rgtnn5 ilikileri iyi hesaplanmt. Yurtd rgtnn yeleri stanbuldaki (ve dier lkelerdeki) Alman derneklerini ziyaret ederek, Nasyonalsosyalizme balamakta ve propaganda casusluk merkezleri olarak kullanmaktaydlar. Bu merkezlerin Trkiyedeki propagandist almalarnn temel tezleri antikomnizme dayanyordu. Trkiyenin bamszlna destek olan Sovyetler Birlii ve Trkiye Cumhuriyeti arasndaki dostlua ve bara dayal komuluk ilikileri, faist Almanyann karlarna ters dyordu. Bu nedenle faist Almanyann propagandistleri, Ankarann Trkiye Komnist Partisine ynelik basklarn frsat bilerek, Trkiye Sovyetler Birlii ilikilerine yeni bir d siyasa yerletirmeye altlar. Dnemin NSDAP Yurtd Dairesi Mdr Werner Daitz, bu gelimeyi yle aklyordu: Almanya, talya, Macaristan, Bulgaristan ve Trkiye nce Avrupann bolevist ykmna ve Orta Asyal deerlerin istilasna kar savunmaya getiler6. Bunun yansra, Trkiyenin Boazlara ynelik Rus tehditi metodu uygulanmaya balad. 1936 ylnda Trkiye ve Sovyetler Birlii arasnda balayan anlamazlklar ve 1939/40 yllarnda Trk basnnda yrtlen Antisovyet kampanya, faist Almanyann giriimlerine destek oluyordu. Trkiyeyi faist Almanyann dostu ve kardei olarak gstermek iin bugn dahi politikaclar ve tarihiler, gemiteki isimleri sralamaktadrlar. Bu kardeliin temelini Prusya Kral II.Friedrichin Osmanl Padia ile yapt antlamadan ve Moltke, von der Glotz, Liman von Sanders paalar gibi asker danmanlardan almas hayli ilgin. Trkiyenin Berlin Bykelisi Hsrev Gerede (19393 1949) gibi Alman militarizmi ve faizminin ak destekisi olanlar, Almanya ve Trkiye arasndaki ilikilerde bu silah kardeliinin hep n planda durmasn salamlardr. Hsrev Gerede Ocak 1942de Prusyann asker eitiminin ruhu Trk erkeinin kine tpa tp uymaktadr iddiasnda bulunuyordu. Anca bu ruh hali Ankaradaki politikac ve askerlerin, Trkiyenin kaderini yeniden Almanya ile bir silah kardeliine balamak iin yeterli olmamt. zellikle Birinci Dnya Sava esnasnda Alman generalleri tarafndan hor grldklerine inanan askerlr, almanya ile yeni bir ittifakn hata olacan savunuyorlard. Bu nedenle Alman propagandas 1930lu yllardan itibaren Birinci Dnya Savandaki silah kardeliini her frsatta n plana karyordu. Hitler bile bunu 4 Mart 1941 tarihinde Cumhurbakan nnye gnderdii mektupta vurguluyordu. lgin olan, Alman propagandasnn silah kardeliini ekonomik alana da geniletmesiydi. Trkiyenin 1938e kadar hammadde alcs ve sanayi donatm satcs olarak Almanyaya olan bamllndan Orient

Nachrichten isimli dergi ekonomi kardelii szcn kartyordu. Haziran 1933de Hitler, TBMM Dileri Komisyonu Bakanna, Trkiyenin verdii ulusal kurtulu mcadelesini kendisine bir rnek setiini sylemesinden sonra, Almanyann Trkiyeye ynelik propagandasnn karakteristik faist vasf ortaya kmaya balad. Goebbelsin propagandistleri eitli aklamalarda iki byk ulusal kahramandaki benzerliklerden ve hereyi tek adam ideolojisine bal olan ve Avrupann yeni dzenini kuracak olan Nasyonalsosyalizmin, Kemalizmin ve Faizmin hayat kanununun douundan bahsediyorlard. Bu ekilde Ankaraya yakn grnmeye alan Alman faizmi, Alman tekellerinin Trkiye pazarndaki yerlerini garantilemeye ve Trkiyeyi Lozan Antlamasn silah zoru ile revize ettirip, oluturmaya altklar faist akis iine almaya alyordu. kinci Dnya Sava esnasnda, dnyadaki egemenliini kurabileceini dleyen Alman faizmi Trkiye politikasnn temel hedefini NSDAP Basn Brosunun 29 Kasm 1941 tarihli bildirisinde yle aklyordu: Avrupann yeni dzeni ierisinde, Trkiye de dahil olmak zere tm Avrupa lkeleri yerlerini alacaklardr... 7 ubat 1943te Ribbentrop Stalingrad yenilgisine ramen, bu hedefin gerekleeceini aklamaktayd. Bu aratrmada yer alan Trkiyeye ynelik faist propagandann temel izgileri, Nasyonalsosyalist diktatrlk boyunca hep ayn kald. Ancak baz politik gelimeler ve savan getirdii zorlamalar, propaganda da ufak yn deiikliklerine neden oldu. Trkiyenin 1939 lkbaharnda Britanya ve Fransaya yaknlamas ve 19 Ekim 1939da ittifaka girmesi zerine Alman basnnda Trkiye kart yorumlar kt. Fransann, Suriye sanca hatay Trkiyeye vermesi ile balantl olarak, Araplara, Trkiyenin gneye ynelmesine kar ihtiyatl olmalar telkini bu yorumlar izledi. Ancak faist basnn Araplara ihanet etmesi pek uzun srmedi. Fritz Rssler 1940da yaymlad bir yorumunda, Trkiyeyi, Britanya Fransa Trkiye ittifaknn tehlikelerine kar uyarrken, unlar sylyordu: Trkiyenin doal geliimi ne Balkanlara ne de Kuzeydouya doru gidecektir. Aksine, sadece ve sadece Gneye, yani Iraka ve Musula. Ankara, politikalarn gelitirirken, bu gerei unutmamal ve ngiltere ile Fransann, Trkiyenin bu doal gelimesini engellemelerini nlemelidir... 18 Haziran 1941de Almanya ve Trkiye arasnda imzalanan Dostluk ve Saldrmazlk Antlamasndan drt gn sonra Almanyann Sovyetler Birliine saldrmas zerine, iki hkmet Sovyetler Birliine kar olan ortak dmanlklar erevesine daha da yaknlatlar. Bu dnemdeki faist propaganda, Yunanistann, Arap ve Sovyet blgelerinin bir ksmnn Trkiyeye verilecei sz ve Trkiye kamuoyunda Antisovyetik yaklamlarn gelitirilmesi ile Trkiyeyi Akis Devletlerinin yannda savaa ekmeyi hedeflemekteydi. Pester Llyod gazetesinin Berlin temsilcisi olan Ernst Lemmer (1966 ylnda Almanya Federal Cumhuriyeti Srgn Almanlar Bakan oldu), Haziran 1942de len Babakan Saydama ve halefi Saraoluna, Alman Trk dostluuna ve Antisovyetik ortak karlara katklarndan dolay vgler dzyordu. Trkiyeyi siyas etkisi altna almaya alan faist propaganda aygtnn metodlarn incelediimizde, ilk gzmze arpan kitle ileiim aralar ve ellikle basn olmakta. 1939 ylna kadar Dileri Bakanlnn Orta Dou Dairesi Mdr olan Werner Otto von Hentig 1940da Trkiyedeki uygun durumu basn propgandas iin kullanmaya aryordu. ngiliz ve Fransz propagandasnn bu ans kullandn ve Trkiyede onlarn bak asnn yerlemeye baladnn altn iziyordu. Bu yaklamdan da anlalaca gibi, faist propagandann nnde zor bir grev duruyordu. Ancak bu sylenenlerden, Alman faizminin propaganda sorumlularnn, basnn nemini kavramadklar sonucu

kartlmamal. Daha 29 Eyll 1936da, Orta Douyu etilemede en nemli faist rgt olan Deutscher Orient Verein, ok geni bir okuyucu kitlesine sahip olan Orta Dou lkelerinde Almanyann propagandasnn yaplmas gerektiini savunuyordu. Hentigin talebi ise, Britanya ve Fransann etkisine dikkat ekmek ve faist propagandaya yeni bir ivme kazandrmakt. Britanya ve Fransa, Trkiyede Do you speak English?, Parade, Images, Realit, La Turquie gibi yaynlar kartmakta ve Anadolu Ajansn yzde 70 orannda kendi haberleri ile beslemekteydiler. Almanyann ev devlerini yeterince yapmad Yurtd Koruma Dairesinin 18 Mart 1940 tarihli raporundan da belli oluyordu. Yurtd Koruma Dairesi Alman basn propagandasnn yetersizliklerine dikkat ekiyor ve bundan Ankaradaki Alman Haber Brosu temsilcisi Dr. F.F. Schmidt Dumont (ayn zamanda Bykelilik Basn Ataesi) ile stanbul temsilcisi Walter Brelli sorumlu tutuyordu. Faist Almanya bu konuda neler yapmt? Trkiyede Franszca yaymlanan Beyolu ve stanbul, Trke yaymlanan Yeni Dnya, Goebbels bakanlnca Franszca, ngilizce, Almanca ve Trke yaymlanan Signal ve Almanca yaymlanan Trkische Post gazeteleri dolaysz kontrol altnda idiler. stanbuldaki Alman kitabevleri Vlkische Beobachter ve Deutsche Allgemeine Zeitung gazetelerini satyorlard. Alt Alman haber brosu (Deutsches Nachrichtenbro ve Transcontinent Press gibi) Trkiyeye alyordu. Her gn kardklar 4 ader gnlk blteni stanbul ve Ankara gazetelerine gnderiyorlard. Tara gazetelerine ise bltenler telefon ve telegraf kanalyla iletiliyordu. Genel haber organlarnn yansra faist propaganda kurumlar Trkiyeye bilim dergileri de gnderiyordu. Alman malsermayesi ve Trk basn Alman faizminin Trk basn zerindeki etkisini incelemeden nce, Alman propaganda organlarnn mal sermayenin merkez noktalar ile ilikilerini amak gerekir. Bunu en iyi Trkische Post rneinde grebiliriz. Bu gazete Birinci Dnya Sava sonrasnda Trkiyeye gnderiln ilk Alman Bykelisi olan Rudolf Nadolnynin giriimi zerine kuruldu. Birinci Dnya Sava ncesinde Trkiyede yatrm yapan ve Trkiye ile yaplacak olan ticaretten pay almak isteyen Detsche Bank gibi Alman irketleri gazeteye madd destek salyorlard. Hkmetin basn brosu, 24 Mart 1933 tarihinde verdii raporda, gazetenin ok aklayc, yn verici ve tantc i yaptn tastik ediyordu. Bu rapor zerine Deutsche Bank Genel Mdr Weigelt, gazeteye yardm olarak verilen yllk 500.TLlik yardm 1.000.TLye kard. Ancak gazetenin Badat Tren Yolu hissedarlarna verilecek olan tazminatlar konusunda Trk hkmetinden yana taraf tutmas zerine, verdikleri para yardmn tekrar 500.TLye drerek, gazeteyi Alman hissedarlarn karlarn yeterince temsil etmemekle sulad. Weigelt faist propaganday kimin belirleyecei konusunda hi bir soru brakmayarak, gazetenin ynn belirler oldu. Bu giriim zerine Trkische Post gazetesinin bana yeni bir ef redaktr getirildi. Nazi partisinin sadk bir yesi olan Heinz Mundhenke, Deutsche Bankn isteklerini yerine getirerek, belirtilen alanlarda paray verenin ddn almaya balad. Bunun zerine Deutsche Bank gazeteye verdii yardm tekrar ykseltti. Bu tip gelimelerden daha nemli olansa, Alman diplomasisinin, propagandann ve ekonomik glerin Trk gazetelerini dolaysz etkilemeye almalaryd. Her ne kadar o dnemler Trkiye halknn yzde 80lik bir blm okuma yazma bilmese de, iktidar, sanayi ve ticaret erbab, aydnlar ve ordu ynetimi propaganda merkezlerinin haberleri ile ynlendirilbilirlerdi. Geri bu etkileme Trk Ceza Yasasnn 140. 149. maddeleri erevesinde (Padiahlk ve Halifeliin savunulmas, Faizm veya Komnizm gibi baka devlet ideolojilerinin propaganda edilmesi) yasak olsa da, Trk hkmetlerinin sava

dneminde arasra Trkische Post veya Signal gibi yasaklam olmas, sadece sava sresinde deien dengeleri yakalamak iin yaplan manevralard. OysaVatan gazetesi salt Charlie Chaplinin Byk Diktatr filmindeki bir resmini yaynlamas nedeniyle aylna yasaklanmt. Alman Faizmi farkl aralarla ve eitli kademelerde Trkiyedeki basn etkilemeye almaktayd. Ribbentrop ve von Papen, Trkiyedeki devlet adamlarna, Trk basnnn Almanya hakknda objektiv yayn yapmas iin bask uyguluyorlard. Bu basklarn sonucu 18 Haziran 1941 tarihine yaplan ortak aklama ile alnmaktayd. Ortak aklamada Almanya ve Trkiye Cumhuriyetinin her iki lkenin basn ve radyosunun Alman Trk ilikilerini karaterize eden, dostluk ve karlkl gven ruhuna uygun alacaklar vurgulanyordu. 22 Haziran 1941 tarihinden itibaren Trk basnnn nemli bir kesimi yksek Trk ahsiyetlerin talimat ile Alman faizminin dpolitikas ve sava politikas ile lendini zdeletirmiti. Ancak Trkiyedeki egemen politika sava srdren her iki kesimle de ilikiyi devam ettirme eiliminde olmas nedeniyle, Almanyann bunu istemesine ramen, Trk basn Byk Britanya ve Amerika Birleik Devletleri aleyhine tavr almaya yanamamaktayd. Bu alanda sadece Trk hkmetinin 1941 Sonbaharnda Britanya Bykeliliine bavurarak, Trkiyedeki propaganda faaliyetlerini azaltmasn istemesi kayda deer bir gelime saylabilir. 17 19 Kasm 1941 tarihlerinde hkmet temsilcisi Schmidtin bakanlnda Trkiyeyi ziyaret eden bir Alman basn heyetinin Trkiye basnnn ve radyolarnn yayn politikasna ynelik nerileri belirtilen politik yaklam nedeniyle baar elde edememiti. Almanyann Kafkaslara ve Wolgaya ynelik saldrlarnn younlat 1942 Temmuz ve Austos aylarnda Trk hkmeti bir iade-i ziyaret yapmay uygun bulmutu. Trk hkmetinin basn szcs Selim Sarper bakanlndaki yksek bir heyet Almanyaya giderek, Berlin ve Viyanada bir dizi grmeler yaptktan sonra, Almanyann Dou Cephesini ziyaret etmiti. Ancak ayn tarihlerde baka bir heyet, Byk Britanya ve ABDyi ziyaret ediyordu. Alman faizmi, Trk basn zerinde younlaan etkisini sadece Trk hkmetleri kanalyla salamad. Almanyann 1939 Austosuna kadar ve sonradan 1941den 1944e kadar Trkiyenin en byk ticaret patrneri olmas nedeniyle, Alman tkelleri sadece verdikler reklamlar geri ekerek, kimi Trk gazetesinin iflasn eiine getirebilecek gteydiler. Bunun tesinde, Trkiyenin gazete kd ihtiyacnn nemli bir blmn Almanya karlamaktayd. Alman kt komisyoncular, Almanya kart ittifak glerinin politikasn eletiren ar miliyeti ve venist Trk gazetelerinin kt ihtiyalarn ncelikli olarak karlamaktaydlar. Alman faizminin Trk basnn etkilmedeki en byk baars, kukusuz baz gazete sahiplerine, redaksiyonlara ve baz gazetecilere verdikleri rvetler ile gerekleti. Almanyann Mart 1941de Balkanlara saldrmay planlad bir dnemde, Ribbentrop 9 Mart 1941de von Papene gnderdii bir telgrafta, Trkiyenin tarafszln salayabilmek iin, Trk basn ve radyo alanlarna vermek zere bir ka milyon dvizin reserve edildiini belirtiyordu. Von Papen ise gnderdii yant mektubunda, bu operasyonun baar ile sonulandn belirtiyordu. Bu giriimle Trk basnn faist saldrya urayan komu lkelerin kaderine kaytsz kalmas salanmak isteniyordu. Rvet operasyonu Ribbentropun Alman Bykeliliinde alan kaynbiraderi Jenke tarafndan devam ettirildi. Von Papen, sonradan yapt bir aklamada Cumhuriyet gazetesinin ef redaktr Yunus Nadi ile yaplan bir grmeden sonra, gazetenin 1940 Eyllnde faizmi ven yaynlar yaptn belirtiyordu. Geri bu yayn Cumhuriyet gazetesinin bir ka gnlne kapatlmasna neden olmutu ama, 18 Haziran 1941 tarihinde yaynlanan Bsn

ve Radyo Ynetmelii rvet sonucu faizm lehine yaz yaza gazetelere rahatlk getiriyordu. Bu ynetmeliin hemen ertesinde, 19 Aralk 1941 tarihinde Yunus Nadi Alman ordularnn Moskova nnde aldklar yenilgiye ramen, Trk Alman dostluunu ven yazlar yaynlyor ve bu ekilde Alman militaristlerine kamuoyu destei salyordu. Trk basn Almanyann Sovyetler Birliine yapt saldr dneminde sadece Alman basn ajanslarnn yaynlad haberleri veriyordu. 1942 Yaznda Alman Dileri Trk basnn etkileme almalarn deerlendiriyordu. Trkiyenin 18 Haziran 1941 tarihinde balayan akis devletlerini tutma tavr tek parti hkmeti CHPnin yayn organ Ulusa da yansmt. Redaksiyonda yaplan bir i blmyle, iki ef redaktrden Esmer srekli Almanya kart ittifak devletlerini ven yorumlar yaparken, dier ef redaktr Atay, Alman faizmini ven yorumlar yazyordu. O dnemler Franszca La Republique adl gazeteyi de karan Cumhuriyet ve Tsviri Efkr gazeteleri Alman dostu olarak anlyordu. Geri Cumhuriyet gazetesi Almanyann faiznan politikasnn baz momentlerini eletirmit, ancak Avusturyann ve Sudetler blgesinin Reicha katlmn da desteklemiti. Bu nedenle sol politikay savunan Tan gazetesi, Cumhuriyet gazetesini Goebbelsin Avukat olarak sulamaktayd. Bunlarn yansra Akam, Vakit ve kdam gazeteleri ortada bir politika izlemekteydiler. Ribbentropun diplomatlar tm kinlerini, Almanyann faist yaylmc politikasn srekli eletiren Yeni Sabah, Haber, Tan, Son Telegraf ve Vatan gazetelerine ynlendirmekteydiler. Alman diplomatlarnn en ok kzdklar kii ise, zaman zaman Trkiyenin geleceinin Sovyetler Birliinin yannda olduunu syleyen Yeni Sabah ve Haber gazetelerinin ef redaktr Yand. Trk basnnn verdii haberler 1942den itibaren Babakanlk Basn Dairesine balanm olan Anadolu Ajans kaynaklyd. Bu ajansn haber kaynaklarna ise Alman Haber Ajans yzde 20 25 ile katlrken, Reuter Ajans haberlerin yzde 50den fazlasn salyordu. ABDnin savaa katldn aklamasndan hemen sonra ise United Press ajansnn etkileri artmaya balamt. Trkiye Babakan Saydam 4 Mays 1942 tarihinde yaynlad genelge ile, Anadolu Ajansnda alan yahudi kkenlilerin toplam 26 kii hemen ertesi gn ii brakmalarn istedi. Bu karar hkmet ierisinde tartmalara neden olmu, ama Babakanlk Basn Dairesi Genel Mdr Sarperin, Almanya kart ittifak lkelerini destekleyen Anadolu Ajans mdr Muvaffak Menemencioluna kar ynelttii bask sonucunda gereklemiti. Alman faizmi bu gelimeyi yrtt yahudi kart propagandann baars olarak grmekte ve bunun sonuncunda, dman destekleyen yahudi elementlerin Anadolu Ajansndan temizlenip, ajans haberlerinin istenilen yne ekilebileceini ummaktayd. Alman faizminin Trkiyeyeynelik propagandas en kolay radyo kanalyla yaplabilmekteydi. Sava sresince Alman radyo itasyonlar gnde 7 defa 15er dakikalk Trke yayn yapmakta idiler. Bu pogramlardan drdni Berlin, dierlerini ise Bkre, Sofya ve Tiran radyolar yapmaktayd. Programlarn ieriini haberler, mzik ve elence yaynlar oluturmaktayd. Yaplan yaynlar, Trkiyede ok iyi dinlenilebilmekteydi ve mzik yardmyla Trkiyedeki gnlk kamuoyu tandansn etkileyebildiinden, seilmekteydi. Bu yaynlarn yansra Japonyann Trkiyeye ynelik yapt radyo propagandas, hem iyi dinlenilememesi, hem de retmence tavr nedeniyle Almanyann kisiyle rekabet edememekteydi. Alman radyo sanayi, Trkiyedeki pazarda tekel konumunda olduundan, Trkiyeye gnderilen radyo cihazlar propagandann gelimesine katk salyordu. Sadece Trkiye iin ucuz ve kk bir cihazn yapm planlanmaktayd. 1942 1943 yllarnda, Goebbelsin Propaganda Bakanlna bal olan Radio Union GmbH irketi, Trkiyede temsilcilik

kurma almalarna balad. Bu temsilcilik yapaca yaynlarda hem Alman tekellerinin reklamn yapacak, hem de Alman radyo irketleri ile birlikt ucuz halk radyo cihazn retecek fabrika kuracakt. Alman Propaganda Bakanl kamuoyunu etkileyecek bir irketin sermayesine Radio Unionun ounluk katlmn ve bylelikle Berlinden ynetme olanaklarnn kacan olumlu bulduundan, bu giriimi desteklemekteydi. Trk Ticaret Bakanlnn balangta Radio Union temsilcisi ve Alman Ticareti Reklam Konseyi ysi Hans Hiebler tarafndan ynlendirilen bu projeye scak bakmasna ramen, Mart 1943e kadar irketin kurulmas gerekletirilemedi. 1942 yl sonunda Trk hkmetinin yrrle soktuu ve zellikle yabanc irketleri etkileyen sermaya vergisi ve sonradan savan ad yn, projenin gereklemesini tamamen engelledi. Trkiye radyolarndaki durum ise, resm basn kurumlarndakinden farkl deildi. Verilen haberlerde, savaan taraflarn salad haberler, yar yarya toplam haberleri oluturmaktayd. 31 Austos 1939 tarihinde Alman Trk ticar ilikilerinde ve buna bal olarak faist propaganda faaliyetlerinde grece bir duraksama sz konusu olsa da, Fransann kapitlasyonunun Trkiyedeki egemen politikay son derece etkilemesinden dolay ilikiler tekrar gelitirildi. Dnemin Bykelisi von Papen gerek bykeliliklerde, gerekse de Alman klplerinde st kademedeki Trk ahsiyetlerinin davet edildii toplantlar dzenlemekteydi. Bu toplantlarn tek amac, Bat Zaferi adl propaganda filmini davetlilere gsterilerek, Alman ordularnn yenilmezliinin altn izmekti. Propaganda filmlerinin tesinde, Alman sinema filmleri de tekrar gsterime alnmaya baland. 1941/42 sinema sezonunda altmtan fazla Alman sinema filmi Trkiyede gsterildi. Senkronizasyon iin gerekli olan ham filmleri IG Farben trstne bal olan Agfa Wolfen irketi Trkiyeye ithal ediyordu. Ancak 1942 ylndan itibaren Trk sinemalarnda daha ok Amerika sinema filmleri gsterilmekteydi. 27 Ekim 1943de stanbuldaki Alman Konsolosluu, senkronizasyon irketi olan Marmara Atlyesinde sadece Amerikan filmlerinin seslendirildiini rapor etmekteydi. stanbul Konsolosu bu nedenle, ham film ithalinin durdurulmasn nermekteydi. Buna ramen, Alman faizmi 1942 ve 1943 yllarnda dzenlenen stanbul Radyo ve Televizyon Fuar ile Ankara naat Fuar ve 1943 zmir Fuar sayesinde propaganda faaliyetlerini Trk burjuvazisine ynlendirmeyi baarabildi. Fuarlardan HansHiebler sorumlu idi. 18 Mart 1943 tariinde hkmet temsilcisi Dr. Kroll, Hieblere Radyo ve Televizyon Fuarn en iyi ekilde dzenlemesi emrini verdi. Propaganda Bakanl ve Alman Dileri Bkanl fuarlar iin toplam 150 bin Trk Liras ayrdlar. Alman alkanlnn ve ekonomik gcnn gsterilmesi ile, Alman ordularnn Wolgada uradklar hezimeti unutturmak ve halen bar salayabilecek gl bir Almanya resmi izilmek istenmekteydi. ABDnin zmirde Radyo ve Televizyon fuar amak istemesi, bu giriim iin ayr bir nem tamaktayd. Hiebler, bu fuarlarla her yeni teknik gelimeye, zellikle televizyona ilgi duyan Trklerin etkilenebilecei baarl bir propaganda yaplabileceini savunuyor ve retmenlerin, ynetici durumdaki memurlarn ve radyo cihazlarnn hediye edilecei nemli ahsiyetlerin geni kitleleri etkileyebileceini hesaplyordu. Kltr alanndaki faist propagandalar Alman faizminin en iren gereklerinden birisi Alman teknolojisinin, biliminin ve sanat ruhunun saldrgan yaylmaclk anlay erevesinde kullanlmas idi. 1942 Yaznda Sovyetler Birliinin teslim alnacan ve ordularn Orta Douya ynelmesi gerektiini hesaplayan sava stratejisi ile Kltr Politikas arasndabalant gren Alman Dileri

Bakanl, 24 Aralk 1942 tarihinde yaynlad bir raporda yle demekte: Trkiyenin bundan sonra ok daha hzl bir biimde dnya kamuoyunun ilgisine maruz kalaca varsaymndan hareketle, Ankaradaki Bykeliliimizin kltr politikas faaliyetlerini eitli alanlarda gelitirmesini zorunlu grmekteyiz. Almanyann Birinci Dnya Savandan sonra tam anlamyla duralayan Trkiyeye ynelik kltr politikas, Alman tekellerinin eski pazarlarn geriye alabilmesi amacyla daha 1920li yllarn ortalarndan itibaren tekrar nem kazanmt. Trkiyedeki Alman okul ve yksek okul faaliyetlerini incelemek iin Trkiyeye giden Wrttemberg Kltr Bakanl Mster Yardmcs Dr. Lffler, 23 Temmuz 1935 tarihinde Dileri Bakanlna verdii raporda u sonucu kartmt: stanbul ve Ankaradaki yksek okullarda Almanca eitim veren saysz profesrmz, ekonomi, teknik ve sannat dallarndaki bilirkiilerimiz ve en nemlisi, stanbuldaki Alman Kolejimiz... kanmca Almanyann Trkiyedeki dnsel ve ekonomik etkisini gelitirmede ok salkl rol oynamaktalar. Basn ve radyo kanalyla yaplan ve kstl etkisi olan gnlk propagandann aksin, bilimsel ve sanatsal alanda yrtlen faist propagandalar, hemen belli olmayan, ancak uzun vadeli ve daha etkili sonular dourmaktayd. Trkiyede 19. Yzyln ortalarndan itibaren kurulmu olan Alman kltr kurulular, Trkiyenin egemen evrelerinin nemli bir kesimini Alman faizminin siyasasna ve ideolojisine yaknlatrmay baarmtr. 1911 ylnda liseye dntlen ve 1868 ylnda stanbulda kurulmu olan Alman Okulu (imiki Alman Lisesi) Almanyann reklam merkezi olarak grlmkteydi. Balangta bu reklam okul renimine ynelikti. 1937/38 okul ylna toplam 642 renciden sadece 150si Alman kkenliydi25. Bu gelenek sava sonras yllarda da devam etti. 1962 ylnda okulda okuyan toplam bin renciden sadece 35i Almand. retmenlerde ise: 71 retmenin 43 Almand. Okulun her k smestresi ierisinde ebeveynlere, stanbuldaki Almanlara ve mezunlarna ynelik verdii konferanslarda ayr bir gelenek olarak devam etmekte. Sava dneminde bu konferanslar faist devlet aygt, NSDAP ve stanbuldaki zengin Almanlar tarafndan finanse edilmekteydi. Okulun ynetim kurulu ye listesine bakldnda, Alman Okulunun tekelci sermaye ile olan sk ilikisi gzler nne serilmekte. 1937/38 dneminde okulun 1.Bakanln, Trkiye ile olan d ticareti ynlendiren Dresdner Bankn stanbul ubesi olan Deutsche Orientbankn Mdr Paul Burghard yapmaktayd. Okulun ynetim kurulu yeliklerinde ise, Alman deniz yollarnn en nemli irketi oln Deutsche Levantelinienin Genel Mdr Karsten Meves ve Trk sava bakanlna cephane fabrikalar kuran Wayss u. Freytag AGden mhendis Ernt Schiller gibi isimler bulunmaktayd. Ayrca Alman Bakonsolosu ve memurlar, faist devlet aygtnn temsilcileri olarak okul ynetim kurulundaydlar. Okulun Birinci Dnya Savandan sonra (1925) tekrar almasndan itibaren, Scheuermann mdr olarak, Preusser de mdr vekili olarak grev yapyorlard. 1942 ylnda Alman Eitim Bakanl her iki retmeni de Trklere kar yeterince direni gc gstermedikleri gerekesiyle grevden almay dnyordu. Alman faizmi yurtdndaki Alman okullrnda verilen eitimi tam anlam ile kontrol altnda tutabilmek iin anavatandan retmen rotasyonu ve retmenlerin devletin ve partinin yurt iinde ve dndaki tm kurumlar ile sk ilikisi zorunluluunu getirmiti. stanbuldaki retmenlerin listesine gz atldnda, bu zorunluluun ne denli uyguland daha iyi grlmekte; stanbul Alman Okulundaki 20 Alman retmenden 18i nazi rgtlerine yeydiler. stanbuldaki okulun yansra, Mays 1934den itibaren Ankaradaki Alman Bykeliliinde, Bykelilik mensuplarnn ve Alman profesrlerin ocuklarnn gittii bir

okul daha kurulmutu. Balangta bu okul Trk makamlarnn bilgisi dnda kurulmu ve uzun zaman gizli tutulmut. Daha sonra okul zel okul statsne getirilip, Trk makamlarnn onay alnmt. Okuldaki eitim Almanya Ders Ynetmeliine gre verildiinden, bu okula Trk renciler alnmad. Alman okulu kanalyla yrtlen faist propaganda, etkisini kstlaan bir dizi engellemeye de maruz kalmt. Trkiyedeki Kemalist devrim, Trk eitim ve ders ynetmeliklerinin yabanc okullar iinde geeri olmas zorunluluunu getiriyordu. Ve bu ynetmelikler erevesinde, Alman renciler de Trke verilen tarih, corafya, yurtalk bilgisi ve sosyoloji derslerine katlmak zorundaydlar. Trkiye Mill Eitim Bakanlnn Ekim 1932de yrrle soktuu bu ynetmelik, 1937 Sonbaharna kadar Alman okulunda Trk makamlarnn sessiz onay nedeniyle baaryla sabote edilmiti. Ancak, Avustruya ve Fransa yurttalarnn Trk makamlar nezdinde yapt giriimler sonucu, Alman okulu bu ynetmelii uygulamak zorunda kald. Bunun zerine dnemin Bykelisi Keller, Trkiye Dileri Bakanlna ve Babakan Celal Bayara notagndererek, Almn rencilerin yabanc dil zorluu nedeniyle bu ynetmeliin byk zorluklar karacan iddia etti. Bakonsolosun bu giriimi zerine Alman okulunda verilen Trke ders imtihanlarnn not ortalamalar ok cmertce datlmaya baland. Alman diplomatlarnn bylesi nc, belkide drdnc deerdeki bir konuya bu kadar yklenmelerinin nedeni ne idi? zellikle Trke tarih derslerinde kullanlan tarih kitaplar eletirilmekte ve 1941 ylna kadar her frsatta Trke tarih derslerinden yaknlmaktayd. Verilen derslerin ieriinde Alman ordusunun tarihine ve ideallerine istenilen lde deer verilmemesinin Almanyann karlarna ters dmesi olarak nitelendirilmekteydi. Alman Eitim Bakanlnn 1941de yazd bir raporda, Birinci Dnya Sava ile ilgili olarak Trke tarih kitaplarnda Alman Trk silah kardeliinden veya anakkale savanda Alman subaylarnn nderliinde yrtlen sert atmalardan bahsedilmemektedir... Ayn ekilde Filistindeki ve Kafkaslardaki savalarda Alman askerlerinin varlna deinilmemektedir eklinde serzenite bulunulmaktayd. Ancak Trke tarih kitaplar ok daha ileri giderek, Birinci Dnya Savanda Alman generallerin her zaman kendi karlarn nplanda tutarak Trk askerlerini kurban ettiklerini yazmaktayd. lkokul 4. Snf iin hazrlanm olan bir tarih kitabnda Almanlarn srekli Trklerin ilerine karm olduklar ve Trkiyeyi kullanmaya alm olduklartespiti yaplmaktayd. Bu gelime Alman Bakonsolosunu hayli kzdrm olacak ki, 14 Mart 1938 tarihli raporunda Trklerin gelien zgveninin Almanyay Birinci Dnya Savanda alnan yenilgiden sulu tutmasnn kabul edilmez bir kstahl olduunu yazarak, bu kstahln bir de gereksiz vmelerle mkfatlandrlmamas gerektiini sylyordu. Trke tarih kitaplarna kar Almanca derslerde verilen ieriklerle bir denge oluturmaya allyordu. Alman Eitim Bakanlnn dosyalarnda yer alan raporlardan, ayca Trk retmenlere, tarih derslerini Almanca derslere uyarlamalar konusunda bask yaplm oduu anlalmakta. rnein Mstear Yardmcs Bense, 1942 okul sezonunun bitiminde, Trke tarih retmenlerinin Versailles Antlamasn Almanca derslerdeki terminolojiye uygun olarak verdiklerini rapor etmekteydi. Yksekokullar Trkiye hkmetleri 1920li yllarn sonuna doru zellikle Alman bilim adamlarn lkeye aryordu. Almanyann Birinci Dnya Savan yenilgiyle bitirmesinden dolay, gen cumhuriyet iin en tehlikesiz yntem muhakkak ki buydu. Trkiyeye gelen yksek okul profesrlerinin, kendi dallarndaki uzmanlklarn Trkiyenin barl gelimesinin hizmeine snmalar mutlaka sayg duyulacak bir zveriydi. Ancak, profesrlerin Trkiyedeki

faaliyetlerinin tarihsel deerlendirilmesi sadece bu zveri ile snrl kalmamal. Bu gelimede Alman mal sermayesinin oynad roln unutulmamas gerekir. zellikle Deutsche Bank ok youn bir ekilde Trkiyedeki Alman profesrlerin durumu ile ilgilenmiti. Deutsche Bankn mdr Petzold, 27 Ekim 1933 tarihinde Berlindeki Alman klubnde sanayicilere ve byk sermaye sahiplerine yle diyordu: Trkiyenin sanayilemesinde bilim adamlarnn etkisinin byk olmas nedeniyle, Trk biliminin ve eitim sisteminin Almanyann etki alanna olabildiince sokulmas gereklidir27. Alman mal sermayesi iin bu aamda nemli olann, gelimekte olan lkelerdeki etkilerini artrmak olduu bu szlerden anlalmaktadr. 1934de ise Deutsche Bank Genel Mdr Weigelt, Trkiyedeki akadeisyenlerin Almancay renmeeri ve Alman metodlar ile aralarn kullanmalarnn tevik edikmesinin nemini vurguluyordu. Bunlar Alman mallarnn Trkiyede yaygnlamasn salayacak alt yapnn oluturulmas iin atlan admlar olarak nitelemek te olanakl. Mal sermayenin amalarna ulamak iin kulland baka aralar da vard. rnein Alman faizminin basksndan kaarak, Trkiyeye yerleen Alman profesrlerin gerekletirdikleri baarlarn Almanyann stn bilimsel gc olarak tantmak gibi. Dnya apnda yrtlen faist propaganda birtarafta nazi aleyhtar veya yahudi asll bilim adamlarn ktlerken, dier taraftan da gstedikleri bilimsel baarlar Almanyann baarlar olarak tantmaktayd. Bu yaklam, Almanya Federal Cumhuriyetinde kinci Dnya Sava sonrasnda da devam etti. rnein 1962 ylnda Stuttgartda yaynlanan Zeitschrift fr Kulturaustausch adl dergide Christiansen Weniger isimli ziraat bilimcisi, faizm dneminde Trkiyeye snm olan Alman bilim adamlarn Trk Alman dostluunun tevikileri ve tayclar olarak nitelendirmekteydi. Ayn Christiansen weniger, Ankaradaki Ziraat Fakltesini kuran Alman delegasyonunun yesiydi. Ama, ayn zamnda faist propaganda ve casusluk faaliyetlerinin de ierisindeydi. Almanya Yurtd Koruma rgtnn 18 Mart 1940 tarihli raporunda, Christiansen Wenigerin NSDAP tarafndan Trkiyeden geri ekilerek, ilhak edilen Polonyaya gnderilmesi eletirilmekte ve bu kiinin Ankarada kalarak, bu lke hakkndaki bilgilerinin Almanya karna kullanlmas daha doru olurdu28denmekteydi. Bu raporun Asker stihbarat Tekilatndan gelmesi, Trkiyedeki Alman bilim adamlarnn faaliyetlerinin faist ynetimce hangi ynlerde kullanldn aklamak iin herhalde yeterli olur. Alman faizminin kltr propagandas Ankaradaki Ziraat Fakltesi ve stanbul niversitesinin tesinde, stanbul Teknik niversitesi ve Kamu leri Bakanl Teknik Okulunda younlayordu. zellikle Kamu leri Teknik Okulu kurulu aamasndaki planlarn Almanyadan almakta ve Franszca renimden Almanca renime gemekteydi. Okulun mdr ve tm retmenleri Almanyada eitilmekte ve okulda Alman mfredat uygulanmaktayd29. Buna karlk fist kltr propagndas Ankara Sanat Akademisinde, Fransz ve ngiliz retim yelerinin okluu nedeniyle isteilen sonular verememekteydi. Sava sonrasnda ise Almanyann basks zerine eitli nedenlerden dolay boalan retim yeliklerine ngiliz profesrlerin alnmas engellenebilmiti. Trkiyede retim veren Alman profesrlerin saysnn ykseklii, niversite rencilerinin ounluunun yabanc dil olarak Almancay semelerine neden oluyordu. Bu da Almanca retmenlere olan ihtiyac artrmaktayd. Bylelikle Alman Eitim Bakanl, Trkiyeye srekli olarak Almanca retmeni gndermeye balad. Almanca retmenlerinin tesinde Trkiye Mill Eitim Bakanlnn genelgesi ile byk kentlerdeki Halkevleri Almanca kurslar dzenlemeye baladlar. Bu almalar, 1956 ylnda kurulan Goethe Enstitlerinin temelini oluturdular. Alman faizminin bu giriimle, Trkiyedeki eitim sistemini tamamiyle kontrol altna

alma hedefini gtt grlmekte. Bu ekilde, hem ileride devlet ierisinde ynetici fonksiyonlar stlenecek olan kadrolara Alman bak as alanmakta, hem de bu kadrolarn ileride Alman karlarna hizmet etmelerinin yolu almak istenmekteydi. Trk rencilerin Almanyadaki niversite ve yksekokullaea alnmalarnn ardnda yatan dnce de buydu. 1939 lkbaharnda yurtdnda okuyan Trk niversite rencilerinin ve meslek okulu mensuplarnn yzde sekseni Almanyada okumaktayd. Alman faizmi, Almanyadan Trkiyeye geri dnen ve okullarda, teknik enstitlerde, demiryolunda, sanayi ve madencilikte, zirai kurumlarda ve sonuta devlet aygt ierisinde ynetici olan niversite mezunlarn Trkiyede de tevik etmeye devam ederek, etki alann geniletmeyi baarmtr. Sanat alan 19 Ekim 1939 tarihinde Trkiye, Fransa ve Britanya arasnda yaplan antlama ile 18 Haziran 1941 tarihinde imzalanan Trk Alman Dostluk Antlamas arasnda geen zaman dilimi ierisinde faist propaganda hem Trk makamlar tarafndan, hem de ittifak glerinin kar propagandas tarafndan eitli engellerle karlamt. Bu kark durum karsnda Ankara Bykelilii sanat alannda Alman etkisinin artrlmas gerektiini savunuyordu. Trk tiyatrolar efi Muhsin Erturulun Lessingin Emilia Galotti adl parasn sahnelemek istemesini Alman tarafnn kullanmas gerektii belirtiliyordu. Bykelilik Basn Ateesi Schmidt Dumont, kar karya kalnan karmak durum ierisinde Muhsin Erturulun Emilia Galotti adl paray sahnelemek istemesinin nemli bir gelime olduunu vurguluyordu. Alman Sefir Kroll, Dilerine verdii raporda Alman propagandasnn bylesine sert engellerle karlat bir dnemde bu olay, Alman rejisrlnn, sanatnn ve organizasyonunun tantlmas iin karlmamas gereken bir frsattr demekteydi. Reji kitaplar, kostmler, dekorasyonlar ve programlarla ilgili telif haklarnn kullanlmasndan bu ekilde vazgeild. 1935te Profesr Ebertin Trk Mill Eitim Bakanlna danman olarak verilmesi ve Ebertin uzun yllar Ankara Sanat Okulunda Trk tiyatrocularn eitmesi, sonu vermeye balamt. mzalanan dostluk antlamasndan sonra Bykelilik, Don Carlosu ve Hauptmannn sekseninci doum gnne atfen Meslekta Cramtonu sahneleyen Muhsin Erturulu Almanyaya davet etti ve daha youn bir ekilde desteklemeye balad. Erna Sack ve Esther Rethy gibi sanatlar Trkiyede sahne almaya ve Alman yaynevleri Trk tiyatrolarna opera partitlerini satmaya baladlar. 23 Haziran 1942de Schmidt Dumont gelimeleri artk her ey daha rahat yaplabilmekte ve propagandamzn geimesi iin temeller atlabilmekte cmlesiyle yorumlamaktayd. O dnemde Ebertin yansra, Ankara Devlet Konservatuarn kuran Paul Hindemith ve Cumhurbakanl Senfoni Orkestrasn kuran ve yneten Ernst Prtorius gibi isimlerde Trkiyede sanat alannda amaktaydlar. Ancak faist propaanda aygt, bu iki onurlu sanat adamn amalarna alet etmeyi hi bir zaman baaramad. Alman derneklerinin rol Trkiyede kurulan Alman dernekleri, faizm dneminde Nasyonalsosyalizmin ve Avrupann kurulmakta olan yeni dzeninin propagandas iin kullanldlar. Bu derneklerin yansra, Almanyada ubat 1928de Trk ticaret burjuvazisi ve Alman sanayi tekelleri tarafndan kurulmu olan Almanya iin Trk Ticaret Odas (Trkische Handelskammer fr Deutschland) ile 1934 ylnda kurulmu olan Alman ark Dernei (Deutscher Orient Verein) propagandaya Almanyadan destek salyorlard. zellikle Orient Verein, Alman faizminin ekonomik ve kltrel alanlarda Yakn Dou lkelerindeki

etkisini artrma iin youn almalarda bulunuyordu. Dernein lkeler komisyonlar arasnda, bir Trkiye Komisyonu da vard. Bu komisyonun bakanln, Alman tekelci sermayesinin Trkiyeye almasnda merkez rol oynayan Deutsche Bankn Genel Mdr Weigelt yrtmekteydi. Dernek ark Haberleri adl bir yayn kartmaktayd. Yayn organnn yneticisi Dr. Reinhard Hberdi. Hber, kinci Dnya Savandan sonra, faizan Orient Vereinn devam olan Yakn ve Ortadou Derneinin yneticisi oldu ve faizan yaynclk faaliyetlerine 1945den sonra da devam etti. Orient Vereindan nce 1919 ylnda kurulan Asya Savalar ve ark Dostlar Birlii (Bund der Asienkmpfer und Orientfreunde) Alman genlerinin ilgisini, Alman ordularnn Birinci Dnya Sava esnasnda Yakndouda yrttkleri asker almalarn ruhu erevesinde, Yakndouya ekme grevini stlenmiti. Trkiyedeki ilk Alman dernei, 1847de Bhmenli, Alman camclar tarafndan kurulmu Teutonia idi. Trkiyede yaayan Almanlarn toplumsal odak noktas haline gelmi olan Teutonia dernei, zamanla Alman tekelci sermayesinin kontrol altna girdi. Bu adm NSDAP tarafndan da desteklendi. 1933 ylna kadar aktif olan Alemannia ve Deutscher Ausflugsverein gibi dernekler fesh edilerek, yeleri Teutoniaya alnd. 1933de dernein bakanlna Deutsche Bank stanbul mdr Weidtmann getirildi. Alman kolonisinin banda ise tersane mdr Mewes durmaktayd. Mewes ayn zamanda NSDAP Yurtd rgtnn stanbul grubunun da bandayd. Trk yasalarnn, yabanclara siyasal dernek kurmalarn yasaklamasna ramen bu yasak sadece sol rgtlere kar kullanld NSDAP grubu yllarca Teutonia dernek lokalinde propaganda toplantlar dzenledi. Bu toplantlar Trk polisinin bilgisi dahilinde yaplmaktayd. Ancak Dileri Bakanlnn olay renmesinden sonra ve Teutonia derneinin kapatlmasn engellemek amacyla, partinin propaganda toplantlar sadece konsolosluk binasnda yaplmaya baland. Ama, partinin yan kuruluu olan Kraft durch Freudenin 14 gnlk toplantlarna devam edildi. Zamanla sava rgt haline dntrlen NSDAP parti rgt, 941de ilikilerin dzelmesinden sonra, Teutonia derneindeki propaganda faaliyetlerine daha youn bir ekilde devam etti. 1954 ylnda Teutonia dernei, Trk hkmetinin 1944 ylnda kamulatrd binasn geri ald. Dernek bundan sonra adn Alman Klb (Deutscher Klub) olarak deitirdi ve sonralar kurulan saysz Trk Alman Dostluk Derneklerine rnek oldu. Bu erevede Bonnda kurulan Alman Trk Toplumu (Deutsch Trkische Gesellschaft) kuruldu. lk ynetim kurulunda FDPli Federal anslye Vekili Mendenin de olduu dernee, Adenauer ve Hess gibi isimler de ye oldular. Bu kuruluun kurucu yelerinden Johannes Bergius, bu tip dernekler hakknda yle bir yorumda bulunmutu: Bu kuruluun avantaj, gayri resm olmasdr. Bu ekilde bamszln korur ve deien politik ynlerden etkilenmez. Ama Federal makamlarn ve Federal Parlamentonun destei sayesnde, almalar iin iyi bir temele sahiptir. Alman faizminin Trkiyede younlatrd propaganda faaliyetlerinin etkileri, tek tek ele alnan blmlerde akland. Ancak sonu olarak, yrtlen faist propagandann temel hedefine, yani Trkiye Cumhuriyetinin Akis Devletleri yannda savaa sokulmas baarlamad. Trkiyedeki egemen gler, Byk Britanya ile olan ve daha sonra ABD ile gelien ilikilerini bitirmeye yanamadlar. Bu ilikiler, lkenin bamszlna kar byk bir tehlike olan Alman faizmi karsnda denge unsuru olarak kullanldlar. Alman faizminin propagandasna, ittifak glerinin gelitirdii kar propaganda ile politik ve asker gelimeler nemli bir engel tekil ettiler. Alman ordularnn Sovyetler Birliindeki ar yenilgilerini uzun vadede en baarl propaganda bile gizleyemedi. Ancak dier taraftan Alman faizminin yrtt propaganda, Trkiyenin zellikle

1940/41 yllarnda Byk Britanya ve Balkan Entente Devletlerine kar olan tavrn olumsuz ynde etkiledi. Trkiye, Alman faizminin Orta Dou ve Arap lkelerine ynelik olan propaganda ve casusluk faaliyetleri iin nemli bir merkez oldu. Trkiyenin, Almanyann etki alanna girmesinde, Trkiyenin 1930lu yllarn ortalarndan itibaren deien Sovyetler Birii siyasasnn etkisi olduu muhakkak. Faist ordularn, Sovyetler Birliine saldrd dnemde, Trkiyenin Alman silah sanayine hi te kmsenemeyecek destei olmutur. Tm bu ilikileri gelimekte olan gen Trkiye Cumhuriyetinin i politikas ile de balantl olarak grmek gerekir. Ancak, bu konu baka bir aratrmann ierii olmal. Bu elinizdeki aratrmann vurgulad asl nokta ise, Trkiyenin Alman Faizmi ile olan ilikilerinden sonra izlemeye karar verdii yoldur. Trkiye, bamsz ve demokratik lke olmak yerine, tekellerin egemenliindeki lkelerin yannda, onlarn pazar olarak yer almaya karar vermitir. Faist propagandann belki de en nemli etkisi, ite bu ynde olmutur.