NOCIONI, FUNKSIONI SANKSIONEVE PENALE

DHE

SISTEMI

````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````` shtje kryesore t s drejts penale t do vendi jan sanksionet penale .Kto jan epiqendr t vemendjes t s drejts penale dhe t politiks kriminale. N t gjitha rastet kur personi i caktuar kryen vepr t rrezikshme, e cila me ligj sht e prcaktuar si vepr penale, sht e domosdoshme q shoqria ndaj kryesit t veprs s till t ndrmarr ndonj mas, e cila ka pr qllim pengimin e kryerjes sveprs penale n t ardhmen. N t drejtn penale , masat t cilat zbatohen ndaj kryesit t veprave t ktilla quhen sanksione penale. Krahas sanksioneve penale shteti duhet t disponoj dhe t ndrmarr masa t ndryshme , si jan ngritja e nivelit arsimor, kulturs dhe vetdijes pr respektimin e ligjit, t lirive , t drejtave , siguris dhe barazis s qytetarve dhe nj varg masash tjera pr mirqenjen ekonomike dhe sociale t qytetarve dhe shoqris satij vendi n trsi. Sanksionet penale jan masa shtrnguese q zbatohen me dhun dhe paraqesin represion ndaj kryesit t veprs penale.Me an t sanksionit penal kryesit t veprs penale i kufizohen apo i merren t drejtat, lirit dhe t drejtat tjera shum t rndsishme, si sht liria e lvizjes, pasuria etj.Ndrsa n vendet ku akoma sht n fuqi dnimi me vdekje, kryesit t veprs penale i merret edhe jeta. . Sanksionet penale jan masa t dhunshme penalo-juridike t cilat i shqipton gjykata n procedurn e prcaktuar me ligj ndaj kryesit t veprs penale, me qllim t mbrojtjes s shoqris dhe individit nga kriminaliteti, ndrsa konsistojnjn n marrjen apo

kufizimin e lirive dhe t drejtave t caktuara apo trheqjen e vrjetjes kryesit se do ti merren apo kufizohen lirit apo t drejtat nse srish kryen vepr penale.
Karakteristikat themelore t sanksioneve penale ``````````````````````````````````````````````````````````````````````````` Sanksionet penale , kan kto karakteristika themelore: -me an t sanksioneve penale shoqria mbron nga kriminaliteti vlerat m t rndsishme t individit dhe t bashksis shoqrore, -sanksionet penale mund tiu shqiptohen vetm kryesve t veprave penale, -ndaj kryesve t veprave penale mund t shqiptohet vetm ai sanksion penale i cili sht parapar me ligj n momnetin e kryerjes s veprs penale,

-sanksionin penal mund ta shqiptoj vetm gjykata n baz t pocedurs t prcaktuar me ligj dhe, -me an t sanksioneve penale , kryesve t veprave penale u merren apo u kufizohen lirit dhe t drejtat e tyre.

Llojet e sanksioneve penale n prgjithsi

`````````````````````````````````````````````````````````````````` Q nga fillimi i shekullit XX, n vend t monizmit , n t drejtn penale inagurohen pluralizimi i sanksioneve penale. Pa marr parasysh dallimet terminologjike , n t cilat e drejta penale bashkohore kryesisht njihen kto lloje t sanksioneve penale -:dnimet kryesore, -dnimet alternative, - dnimet plotsuese, - masat siguruese, -masat edukative, -dnimi me kusht dhe -vrejtja gjyqsore. N fillim t shekullit XX, krahas dnimit paraqitet edhe nj lloj tjetr i sanksionit penal, q u dedikohet kryesve t mitur t veprave penale, kto jan masat edukuese apo masat edukuese prmirsuese. Di m von, por gjithashtu n fillim t shekullit XX, nn ndikimin e shkolls italiane jan krijuar edhe nj lloj i sanksioneve penale q aplikohen ndaj kryesve t veprave penale q lngojn nga smundjet e ndryshme psikike q quhen masa siguruese, n KPPK kto masa quhen masa t trajtimit t detyrueshm. Pa marr parasysh se ekzistojn dallime terminologjike n emrtimin e masave siguruese , tani pothuajse se t gjitha legjislacionet penale bashkokohore njohin kto lloje sanksioneve penale.Mirpo meq disa masa siguruese n esnec jan sanksione penale me t cilat kryesve t veprave penale u merren apo u kufizohen disa t drejta, n suhm legjislacione penale t shteteteve t Evrops Perendimore, kto lloj t sanksioneve konsiderohen si dnime plotsuese, kshtu , ka vepruar edhe KPPK n nenin 54. N fund t shekullit XIX, evulucioni i s drejts penale shpien n humanizimin, zbutjen dhe reagimin e shtetit ndaj kryesve t veprave penale q kan shpie gjer ke inagurimi i disa llojeve t reja t sanksioneve penale dnimit me kusht dhe vrejtja gjyqsore.

Sistemi i sanksioneve penale n t drejtn penale t Kosovs

`````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````` Ngjashm me t drejtn penale t shteteve t Evrops Perendimore dhe t SHBA, e drejta jon penale prvetson sistemin pluralist t sanksioneve penale

.n nenin 3. t KPPK jan parapar katr lloje t sanksioneve penale kto jan: 1.dnimet kryesore; 2.dnimet alternative; 3.dnimet plotsuese dhe 4.vrejtja gjyqsore. 1.Dnime kryesore shqiptohen ndaj personave madhor, t cilt jan penalisht t prgjegjshm pr veprn penale t kryer. 2.Dnimet alternative n brendin e tyre jan substitute, zavendsim i dnimit me burgim, spektri i tyre sht mjaft i gjr dhe i llojllojshm.Kto lloje t sanksioneve penale n fakt jan nj lloj i posam i masave parapenale, ku kryesi i veprs penale n vend q t dnohet i trhiqe vrejtja dhe njiherit i caktohen obligime t cilat duhet ti prmbush brenda afatit t caktuar, e nse nuk i prmbush obligimet e caktuara , dnimet alternative mund t revokohet dhe t shndrrohet n dnim me burg. 3.Dnimet plotsuese, jan t karakterit sekundar dhe i plotsojn dnimet kryesore, kto dnime mund t shqiptohen vetm s bashku me dnimet kryesore. 4.Vrejtja e gjjykats, ky lloj i sanksionit sht i karakterit parapenal, sht e parapar pr vepra t lehta penale. Llojet e masave dhe sanksioneve ndaj t miturve ````````````````````````````````````````````````````````````````````````````` Ndaj kryesve t veprave penale t mitur mund t shqiptohen masat e divesitetit, masat edukuese dhe burgimi pr t mitur.

DNIMET
``````````````````````` N strukturn e t gjitha llojeve t sanksioneve penale q njihen tani n t drejtn penale bashkohore, dnimi sht lloji m i vjetr i sanksionit penal.Ka lindur nga gjakmarrja dhe kompozicioni, si forma t par t reagimit t shoqris ndaj veprave t ndaluara t individve.Gjer n fund t shekullit XIX dnimi ka qen i vetmi lloj i sanksionit penal. . N shkencn e s drejts penale njihet nocioni formal dhe material i dnimit. Nocioni formal ``````````````````````````````` Prcaktohet duke pasur parasysh elementet juridike t dnimit si jan prcaktueshmria e tij n ligj, ligjshmria me rastin e shqiptimit, organi i cili sht kompetent pr shqiptimin e tij, procedura gjyqsore q duhet trespektohet pr t mudur t shqiptohet etj. Nocioni material ````````````````````````````

Prcaktohet duke pasur parsysh qllimin e dnimit, qllimi i dnimit sht mbrojtja e shoqris nga kriminaliteti dhe preventiva me qllimq kryesi n t ardhmen t mos kryej vepra penale dhe t prmirsohet si dhe ruajtja e disciplins s qytetarve. Sipas nocionit formalo- material, dnimi prkufizohet si mas e dhunshme e parapar me ligj, t ciln e shqipton gjyqi ndaj kryesit penalisht t prgjegjshm t veprs penale, me qllim t mbrojtjes s vlerave t; caktuara t qytetarve dhe t shoqrisn tresi dhe i cili konsiton n marrjen apo kufizimin e lirive dhe t drejtave t kryesit t veprs penale.

Elementet dhe karakterisitikat themelore t dnimit

`````````````````````````````````````````````````````````````````````````` 1.Elementet themelore t dnimit Dnimi posedon kto elemente: -sipas brendis s tij dnimi duhet t paraqes nj vlersim negativ moralo-etik ndaj veprs penale dhe kryesit. -si mas e dhunshme dnimi duhet t paraqes nj t keqe q e godet kryesin e veprs penale. -dnimi duhet t ket qllimin e caktuar/mbrojtja e shoqris dhe qytetarve nga kriminaliteti, -dnimi duhet t jet i prcaktuar me ligj. Karaktersitikat themelore t dnimit 1.Dnimi duhet t jet personal,d.m.th.dnimi duhet ta godass personalisht kryesin e veprs penale, mirpo sido q t jet ai i godet edhe antart e ngusht t familjes s t gjykuarit. 2.Dnimiduhet t jet human, nuk duhet ta mundoj apo ta poshtroj, prbuz delikuentin,edhe me Konvent ndrkombtare edhe me KPPPK, por edhe me Ligjin pr ekzekutimin e sanksioneve penale garantojn resppektimin e personalitetit dhe dinjitetit t njeriut n procedurn penale edhe gjat ekzekutimit t dnimit. 3.Dnimi duhet t jet legjitim, dnimi sht legjitim vetm nse gjyqi shqipton asi lloj dhe lartsie t dnimit, i cili sht i domosdoshm pr mbrojtjesn e shoqris nga kriminaliteti dhe prmirsimin e e kryesit( fajtorit). 4.Dnimi duhet ti godas njsoj kryesit e veprave penale, pa marr parasysh prkatsin nacionale, fetare, racore, politike socilae etj. 5.Dnimi duhet t jet proporcional me peshn e veprs penale dhe shkalln e prgjegjsis penale t kryesit. 6.Dnimi duhet t jet i ndar, ai sht i ndar nse mund t shqiptohet n mas m t vogl apo m t madhe, varsisht nga pesha e veprs penale.

7.Dnimi duhet t jet i revokueshm, kur konstatohet se dnimi sht shqiptuar n kundrshtim me ligjin ai duhet t abrogohe( pr shkak t lajthimit t gjykats, dshmis s rrejshme t dshmitarit etj) 8.Dnimi duhet t jet i prmirsueshm, edhe kjo duhet t shprehet kur sht shqiptuar n kundrshtim me ligjin, dnimet pasurore jan t prmirsueshm, ndrsa dnimi me vdekje nuk sht i prmirsueshm , ndrsa shum autor mendojn se edhe dnimi me burg nse sht mbajtur sht i paprmirsueshm.

Baza juridike e dnimit

```````````````````````````````````````` N shkencn e s drejts penale sht shtruar pyetja se prej nga del e drejta e shtetit t zbatoj masa t dhunshme ndaj personave q kryejn vepra penale, masa kto t cilat individve u merren apo u kufizohen t mirat juridike t rndsishme. Lidhur me kt shtje ekzistojn disa teori: 1.Teoria metafizike apo idealiste: sipas ktyre teorive dnimi sht manifestim i hakmarrjes s shoqris dhe shtetit kundr kryesve t veprave penale. 2.Teorit mbi kontratn shoqrore ( grociusi, Hobsi,Lloku, Bekario etj) sipas ktyre teorive individi i ka bart shtetit q ai ti mbroj nga kriminalitetit, meq vet nuk jan n gjendje t mbrohen. 3.Teorit normative juridike.sipas ksaj teorie baza juridike e shtetit q t zbatoj dnimet gjendet n vet sistemin juridik, n vet normn juridike mbshtetet arsyeshmria e shtetit q t aplikoj dnimet. 4.Teorit Sociologjike, kto teori , bazn juridike t dnimit e shohin n t drejtn dhe n domosdon e shoqris q t mbrohet nga kriminaliteti.

Qllimi i dnimit
`````````````````````````````````` Edhe lidhur me qllimin e dnimit ekzistojn disa teori: 1.Teoria absolute, sipas cils teori qllimi i dnimit sht hakmarrja ndaj personit q kryen vepr penale.( sipas teorive metafizike dhe idealiste kryesi vepron me vullnet t lir, andaj edhe hakmarrja paraqitet si i vetmi qllim i dnimit). 2.Teoria relative,sipas ktyre teorive qllimi i dnimit sht preventiva , q kryesi n t ardhmen mos t kryej vepra penale, kjo ndahet n teorin e preventivs individuale dhe n teorin e preventivs gjenerale.

A/.Sipas teoris s preventivs individuale qllimi i dnimit sht q kryesin e veprs penale ta pengoj q n t ardhmn t kryej srish vepra penale. B/.Sipas teoris s prventivs gjenerale, qllimi i dnimit sht q t ushtroj ndikim friksues ndaj kryersve t mundshm t veprave penale dhe n kt mnyr ti zbraps nga kriminalitetit. 3.Teoria e przier.kto jan sintez t teorive apsolute dhe relative, sipas ktyre teorive qllimi i dnimit nuk mund t arrihet as vetm me hakmarrje e as vetm me preventiv, dnimi duhet t ket qllim preventivn dhe hakmarrjen. Qllimi i dnimit sipas t drejts penale t Kosovs ````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````` N nenin 34.t KPPK, sht prcaktuar qllimi i i prgjithshm i dnimit: 1.T parandaloj kryesin nga kryerja e veprave penale n t ardhmn dhe t bj rehabilitimin e tij, dhe 2.T parandaloj personat tjer nga kryerja e veprave penale. Nga dispozitat e prmendura rezulton se e drejta jon penale e prvetson preventivn e posame ( speciale) dhe t prgjithshme gjenerale si qllim i dnimt. Preventiva e posa sht e parapar n nenin 34.par.1., ndrsa preventiva gjenerale parshihet n par.2. t nenit t cituar.Ky n fakt sht efekti friksues i dnimit ndaj kryesve t mundshm t veprave penale, me vet faktin se pr do vepr;r penale sht i parapar dnimi q do ti shqiptohet kryesve t veprave penale , kjo sh nj lloj kanosje dhe si e till ushtron edhe efekt friksues, i zbraps atao nga kryerja e veprs penale..Edhe sot prkundr faktit se n prmasa m t vogla n krahasim me t kaluarn , dnimi prmban n vehte nj doz t hakmarrjes

Sistemi i dnimeve n t drejtn penale t Kosovs

```````````````````````````````````````````````````````````````````````````````` KPPK i njeh pes (5) lloje t dnimeve( neni 36.41 dhe 54). -dnimin me burgim afatgjat, -dnimin me burgim, -dnimin me gjob, -dnimet alternative dhe -dnimet plotsuese. E drejta jon penale nuk e njh dnimin me vdekje , ky dnim sht abroguar m 12. dhjetor 1999 me rregulloren e UNMIKUT 1999/24 Karakteristik e sistemit t dnimeve t parapar n KPPK sht se parasheh nj numr t madh t llojeve t dnimeve.Ky sitem i dnimeve sht kopatibil me sitemin e dnimeve t parapara n kodet penale t shteteve t Evrops Perendimore dhe SHBA, sidomos me parashikimin e dnimeve plotsuese dhe alternative. Ndarja e dnimeve `````````````````````````````````` N radh t par dnimet ndahen n ato kryesore dhe plotsuese(sekundare).

Dnimet kryesore (primare)

``````````````````````````````````````````````` Jan ato t cilat ligji i parasheh se mund t shqiptohen si mas kryesore e dnimit. Sipas nenit 38. t KPPK dnimet kryesore jan: 1.dnimi me burgim afatgjat, 2.dnimi me burgim dhe 3.dnimi me gjob. Dnimi me gjob mund t jet kryesor kur shqiptohet vet dhe plotsues kur shqiptohet s bashku me dnimin me burg.

Dnimet plotsuese
`````````````````````````````````` Dnmet plotsuese jan ato lloje t dnimeve t cilat mund t shqiptohen vetm krahas dnimit kryesor apo alternativ.Sipas nenit 54.t KPPK, parashihen kto dnime plotsuese: 1.gjoba, 2.heqja e s drejts pr tu zgjedhur, 3.Ndalimi i ushtrimit t funksioneve n administratn publike ose n shrbimin publik, 4.ndalimi i ushtrimit t profesionit, aktiviteteve ose detyrs, 6.marrja e patent shoferit, 7.marrja e sendit, 8.urdhri pr publikimin e aktgjykimit dhe, 9.dbim i t huajit nga territori i Kosovs.

Dnime alternative
```````````````````````````````` `` Dnimet alternative jan rezultat i trendeve bashkohore n tdrejtn penale dhe kan pr qllim q n t gjitha rastet e mundshme t parapara me ligj, n vend t dnimit me burgim, t shqiptohet dnimi alternativ, q jan joizoluese, jo me burgim. Sipas dispozitave t nenit 41, 43, 49, 50, , 52 dhe 53 rezulton se KPPK njeh pes (5) lloje t dnimeve alternative dhe ate: 1.dnimi me kusht neni 43, 2.dnimi me kusht me urdhr pr trajtim t detyrueshm rehabilitues neni 49, 3.dnimi me kusht me urdhr pr mbykyrje nga shrbimi sprovues neni 50, 4. dnimi me kusht me urdhr pr pun n dobi t prgjithshme neni 52, dhe

5.gjysmliria neni 53. Dnimet mtej ndahen n dnime permanente(prjetshme) dhe kohore(pr nj koh t kufizuar) Pastaj ekziston minimumi i prgjithsh dhe minimumi i posam ,maksimumi i prgjithshm dhe maksimumi i posam Minimumi i prgjithshm sht 15.dit, ndrsa maksimumi i prgjithshm sh 20 vjet pr dnimin me burgim ndrsa 40 vjet pr burgimin afatgjat Dnmet kumulative dhe dnimet alternative. Kur dnimet parashihen n mnyr kumulative gjykata duhet ti shqiptoj t gjitha dnimet e parapara me ligj.

Dnimi me vdekje
`````````````````````````````````` KPPK dhe i tr sistemi juridik i Kosovs nuk e njeh dnimin me vdekje.Mirpo n disa shtete t Evrops dhe t bots, ky lloj dnimi njihet edhe tani dhe si i till shqiptohet pr rastet shum t rnda t veprs penale .Dnimi me vdekje sht i drejtuar kundr vlers m t rndsishme t njeriut , kundr jets s tij, dhe si i till sht lloji m irnd i dnimit n t gjitha legjislacionet q e njohin. Dnimi me vdekje sht lloji m i vjetr i dnimit n histrorin e s drejts penale.Gjer n fund t shekullit XVIII, n Evrop dhe kontinente tjera t bots, dnimi me vdekje ka qen i parapar pr nj numr t madh t veprave penale.Psh.n legjislacionin penal t Francs n shekullin XVIII dnimi me vdekje parashihej pr 115. vepra penale, gjat ksaj kohe dnimi me vdekje sht ekzekutuar n mnyra shum t vrazhda dhe me mundime t tmerrshme. N gjysmn e dyt t shek.XVIII dhe n fillim t shekullit XIX nga ana e filozofve dhe iluministve si dhe nga disa prfaqsues t shkolls klasike, vemas t Cezario Bekarios, iu drejtuan kritika t ashpra sistemit ndshkimor t s drejts penale mesjetare.Duke u ndikuar nga kto kritika n gjysmn e par t shekullit XIX numri i veprave penale pr t cilat mund t shqiptohet dnimi me vdekje sht kufiziar n 12. vepra penale. N fund t shekullit XIX u themelua edhe lvizja abolacioniste e cila edhe sot e ksaj dite angazhohet pr heqjen e dnimit me vdekje.Kjo lvizje ka arritur rezultate t konsiderueshme, ngase prpos q u zvoglua numri i veprave penale pr t cilat mund t shqiptohet dnimi me vdekje gjer n fund t vitit 1970 arriti q n 40.shtete t bots t abrogohet dnimi me vdekje, nse n dekadat e fundit numri i shteteve q kan

abroguar dnimin me vdekje sht shum m i madh.Tani ekzistojn idhtart pro dnimit me vdekje dhe ato kundr dnimit me vdekje (abolacionistt).

A.Idhtart q pretendojn se duhet edhe mtej t ekzistoj dnimi me vdekje thirren n kto argumente
``````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````` 1.Vetm me an t dnimit me vdekje shoqria mund t mbrohet nga individt qkryejn vepra jashtzakonisht t rnda dhe dnimi me vdekje sht mjet i fundit i mbrojtjes nga kriminelt e ktill, n rast sanksionet tjera do t ishin joefikase, 2.Dnimi me vdekje ushtron efekt t madh friksues dhe si i till paraqitet si faktor i rndsishm i preventivs speciale dhe gjenerale. 3.Dnimi me vdekje sht sanksioni m radikal ndaj kryesve t paprmirsueshm t veprave penale jashtzakonisht t rrezikshme. 4.Rndomt, dnimin me vdekje e prkrah shtresa m e gjr e popullsis dhe e konsiderojn garanci t siguris s tyre juridike. 5.Ekzekutimi i fshht i dnimit me vdekje mnjanon rrezikun e paraqitjes s motiveve t ulta dhe ndjenjn e dhembshuris ndaj t ndshkuarit, q eventualisht mund t shfaqet.

B/.Kundrshtart e dnimit me vdekje japin kto argumente ``````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````` ``````````````

1.E drejta pr t jetuar sht e drejt sovrane e njeriut.kt t drejt nuk ia ka dhn shteti andaj edhe nuk mund tia merr. 2.Dnimi me vdekje sht i parevokueshm de i paprmirsueshm. 3.Dnimi me vdekje sht i padrejt dhe johuman. 4.Dnimi me vdekje sht i pandar nuk lejon mundsin e ndarjes dhe godet n mnyr t njet t gjith kryesit. 5.Dnimi me vdekje n mas t madhe ka doz t hakmarrjes s shoqris ndaj kryesve t veprave t rnda penale. 6.Dnimi me vdekje sht n kundrshtim me qllimin e dnimit., me q;llimin e prevetivs individuale q kryesi t prmirsohet dhe n t ardhmen mos t kryej vepra penale. 7.Dnimi me vdekje nuk ndikon n uljen e kriminalitetit. Shumica e legjislacioneve penale t Evrops Perendimore e kan abroguar dnimin me vdekje n trsi apo gjat kohs s paqs, dnimin me vdekje nga shtetet e Evrops Perendimore e njohin Belgjika dhe Irlanda dhe Greqia mirpo vitet e fundit fare nuk e kan shqiptuar.Kurse disa shtete t Evrops Perendimore dnimin me vdekje e parashohin vetm pr vepra penale t posame t cilat kryhen gjat kohs s lufts.Veprat e tilla jan psh.spiunazhi apo tradhtia.

Historiku i shkurtr i dnimit me burgim

```````````````````````````````````````````````````````````````` Dnimi me burgim konsiston n marrjen e liris s lvizjes(liris s qarkullimit)kryesit t veprs penale pr nj koh t caktuar.Ky lloj dnimi konsiderohet nj ndr dnimet m t rnda ngase me kt dnim kryesi i veprs penale i merret nj e drejt themelore e drejta e lvizjes , qarkullimit t lir. N t gjitha sistemet bashkohore n legjislacionet e tyre , dnimi me burgim z vend qndror, ngase pr numrin m t madh t veprave penale sht parapar ky lloj dnimi.Edhe n KPPK, pr kundr nj numri t madh t dnimeve alternative , pr numrin m t madh t veprave penale sht parapr dnimi me burg. Dnim me burgim , pr her t par sht parapar n Kodin penal t Francs t viti 1791.Ky lloj dnimi paraqitet nn ndikimin e shkolls klasike , e vemas prfaquseit t saj t denj Cezaro Bekario.Dnimi me burg paraqitet si zavendsim i dnimit me vdekje dhe dnimeve tjera fizike t cilat n prmasa t gjra u aplikuan gjat mesjests. Prkundr mangsive dhe dobsive q u shprehen gjat ekzekutimit t dnimeve me burg, ai u tregua shum m efikas n krahasim me t gjitha llojet e dnimeve fizike q u zbatuan n mesjet. Gjat historis s tij, dnimi me burg ka psuar evulucion t rndsishm.N shekullin XIX ka ekzistuar numr i madh i llojeve t dnimit me burg, si dhe mnyrs s ekzekutimit t tij.Ndrsa sot , n legjislacionet e shteteve bashkkohore, njihet nj numr i vogl i llojeve t ktij dnimi me tendec t zvoglimit t mtejm.N ish Kodin penal t Jugosllavis t vitit 1951 gjer n mesin e vitit 1977 ka ekzistuar dnimi me burgim dhe dnimi me burgim t rnd. KPPK,njeh dy lloje dnimesh me burgim, dnimin me burgim ( neni 37) dhe dnimin me burgim afatgjat(37).

Dnimi me burgim afatgjat

````````````````````````````````````````````` Dnimi me burgim afatgjat n KPPK, sht rrjedhoj e abrogimit t dnimit me vdekje n Kosov.T gjitha shtet q kan hequr dnimin me vdekje kan parapar n legjislacionet e tyre dnimin me burgim afatgjat prej 30.vjetsh, 40, 45 dhe me burgim t prjestshm. Ky lloj dnimi sht parapar pr veprat penale m t rnda t kryera me dashje n rrethana veanarisht t rnda ose q kan shkaktuar pasoja shum t rnda(neni 37 par.1) Dnimi me burgim afatgjat n asnj rast nuk sht parapar si lloj i vetm i dnimit, madje as pr lloje m t rnda t veprave penale, ngase n nenin 37.par.3.t KPPK thuhet se burgimi afatgjat nuk mund t parashihet si i vetmi dnim kryesor pr nj vepr t veant pnale, nga kjo rezulton se dnimi me burgim afatgjat mund t parashihet vetm n mnyr alternative me dnimin me burgim .

Dnimi me burgim afatgjat shqiptohet n kohzgjatje prej 21-40 vjet, ky lloj i dnimit mund t shqiptohet vetm n vite t plota( sipas Salihut mirpo mendoj se mund t shqiptohet edhe n muaj t plot).Personit t dnuar me burgim afatgjat mund ti ipet lirimi me kusht pasi ti ket mbajtur e dnimit( neni 37.par.4 i KPPK).

Dnimi me burgim
`````````````````````````````````` Dnimi me burgim sht lloji i dyt i dnimit me heqje t liris i parapar n KPPK( neni 38). Sikundr dnimi me burgim afatgjat, edhe dnimi me burgim, sht dnim kryesor.Mirpo ndryshe nga dnimi me burgim afatgjat, dnimi me burgim sht parapar pr numrin m t madh t veprave penale. Shqiptimi i dnimit me burgim nganjiher sht parapar n mnyr alternative apo kumulative me dnimin me gjob.Ndrsa n raport me dnimet plotsuese , dnimi me burgim gjithher sht parapar n mnyr kumulative. Dnimi me burgim mund t shqiptohet prej 15.ditsh e deri m 20 vjet ( neni 38.par.1 t KPPK). Dnimi me burgim shqiptohet n vite dhe muaj t plot ndrsa deri n gjasht muaj mund t shqiptohet edhe n dit t plota ( 38.par.2.)

Dnimi me gjob
````````````````````````````````` Dnimi me gjob bn pjes n llojet e dnimeve pasurore.Me an t ktij dnimi , kryesi i veprs penale detyrohet q brenda afatit t caktuar ta paguaj shumn e t hollave n dobi t shtetit. Dnimin me gjob apo me t holla e njohin t gjitha legjislacionet bashkohore.Dnimi me gjob sht lloji m i leht i dnimeve dhe shqiptohet pr verprat penale t lehta mirpo mund tparashihen edhe pr veprat penale t mesme, ky lloj dnim sht adekuat pr ti ikur dnimeve me burg afatshkurtr. Qllimi i dnimit me gjob sht q kryesit t veprs penale ti bhet me dije n mnyr serioze se ka kryer vepr t kundrligjshme dhe njherit ta godas standardin e tij jetsor.Me rastin e dnimit me gjob duhet t kihet perasysh gjendja materiale e kryesit.N kt drejtim disa shtete Austria,Gjermania,Suedia , Sllovenia Kroacia njohin sistem t till ndshkimor , ku lartsia e dnimit me gjob caktohet varsisht prej meditjes, sa fiton pr nj dit pun. N nenin 39. parashihet dnimi me gjob ai mund t shqiptohet si dnim kryesor dhe si dnim plotsues.( sht i paqrt konkludimi i pro.Ismetit kur thotse dnimi me gjob mnd t shqiptohet si dnim plotsues me dnimin me kusht neni 44.par.4 fa.456).

Minimumi i dnimit me gjob sht 50 , ndrsa max.25.000 ,ndrsa n rast kur vepra penale sht kryer me qllimi t itimit , max.i gjobs sht 500.000 ( 39.par.1.) N nenin 39.par.2 dhe 3. t KPPK, sht parapar mnyra e ekzekutimit t dnimit me gjob, afati pagimit nuk mund t jet m i shkurtr se 15. dit e as m i gjat se 3. muaj n raste t arsyeshme , gjykata mund t vendos q dnimi me gjob t paguhet n kste, me kusht q afati i pagess t mos jet m i gjat se dy vjet. Pastaj sht parapar procedura e pagimit t gjobs dhe zavendsimit t gjobs me pun n dobi t prgjithshme dhe zavendsimin e dnimit me gjob me dnim me burg,ku 15 llogaritet n nj dit burg , me kusht q afati i burgimit nuk i kalon 6.muaj(39.par.4.) Dnimi me gjob nuk mund t ekezkeutohet pas vdekjes s t dnuarit.(39.par.6). Dnimet alternative `````````````````````````````````````

Llojet e dnimeve alternative sipas KPPK

`````````````````````````````````````````````````````````````````` Duke u mbshtetur n dispozitat e Rregullave t Tokios(shih 461 dhe 462) parashihen alternativat e dnimeve dhe masave n vend t dnimeve me burgim, si dhe rekomandimet e Kshillit t Evrops pr aplikimin e tyre, dhe n baz t modeleve t Kodit penal t Italis, Francs,Zvicrs, Gjermanis dhe t kodeve penale t shteteve tjera t Evrops Perendimore, n KPPK jan br prpjekje q t ancipohen shumica e ktyre dnimeve dhe masave alternative duke i akceptuar zgjidhjet edhe nga legjislacioni i SHBA dhe Anglis. Qllimi kryesor i dnimeve dhe masave t tjera alternative t parapara n legjislacionet e shteteve bashkohore , sht q n t gjitha rastet e mundshme t ushtrohet luft efikase kundr kriminalitetit pa u ekzekutuar dnimi me burgim, prkatsisht t luftohet kriminaliteti me sanksione dhe masa joizoluese, jo me burgim. Me KPPK jan parapar 5.lloje t dnimeve alternative, t cilat mund t shqiptohen nvend t dnimit me burgim e kto jan: 1.dnimi me kusht neni 43; 2.Dnimi me kusht me urdhr pr trajtim t detyrueshm rehabilitues neni 4; 3.Dnimi me kusht me urdhr pr mbykqyrje nga shrbimi sprovuae neni 50 4.Dnimi me kusht me urdhr pr pun n dobi t prgjithshme neni 52 dhe 5.Gjysmliria neni 53. Nocionet e dnimit me kusht dhe sistemet e ndryshme t tij ```````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````` Dnimi me kusht sht pezullimi i ekzekutimit t dnimit t shqiptuar pr nj koh t caktuar dhe me kusht t caktuar.Ky sht lloj i sanksionit parapenal.Nse personi brenad afatit t caktuar nuk kryen vepr vepr penale dhe nse i prmbush kushtet ecaktuara nga gjykata , dnimi i shqiptuar nuk ekzekutohet, kurse personi i till nuk

konsiderohet i dnuar, n t kundr dnimi me kusht mund t revokohe dhe personi i dnuar ta mbaj dnimin. Dnimi me kusht pr her t par sht paraqitur n SHBA dhe n Angli me emrin probatio sprovim, ky lloj dnimi u paraqit nn ndikimin e lvizjeve pr zavendsimin e dnimeve afatshkurtra me burg. Qllimi i dnimit me kusht sht resocializimi i delikuentit me an t pezullimit t dnimit. Pr nga natyar e tij , dnimi me kusht sht i prshtatshm t shqiptohet n vend t dnimit afatshkurtr me burg pr delikuentt e rastit dhe n prgjithsi pr kryersit e veprave penale t lehta. Duke u mbshtetur n prparsit e ktij dnimi , ky dnim sht prvetsuar pothuaj se n t gjitha legjislacionet e shteteve bashkohore.

Sistemi i dnimit me kusht

``````````````````````````````````````````````` N legjislacionin penal jan t njohura tri sisteme t dnimit me kusht: 1.Sistemi anglo-amerikan; 2.Sistemi Evropian dhe 3.sistemi i przier.

1.Sistemi angloamerikan apo probation

````````````````````````````````````````````````````````````` sht paraqitur n disa shtete t Ameriks dhe n Angli, n fund t shekullit XIX, si form e zavendsimit t dnimit me burg.Spar sht parapar pr kryesit e ,mitur t veprave penale, e m pas edhe pr kryesit madhor. Karakteristik e ktij sistemi sht se ndaj kryesit t veprs penale zhvillohet procedur penale , konstatohet fajsia e tij mirpo nuk i shqiptohet dnimi, vehet nn mbykqyrje t posame.Shqiptimi i dnimit i dnimit pezullohet pr nj koh t caktuar dhe caktohen kushtet q duhet prmbushur .Gjat kohs s pezullimit t shqiptimit t dnimit ai vehet n mbykqyrje t posame, t cilin e ushtron personi zyrtar i emruar nga ana e gjyqit.Nse kryesi gjat kohs q e cakton gjyqi nuk kryen vepr penale dhe i prmbush kushtet e caktuara atij nuk i shqiptohet dnimi fare.

2.Sistemi evropian kontinental

````````````````````````````````````````````````````` sht paraqitur n fund t shekullit XIX, s pari n Belgjik dhe Franc dhe pr at quhet sistem belgo-francez, M pas ky sitemi prvetsohet edhe n shtet tjera t Evrops.

3.Sistemi i przier
`````````````````````````````````````

sht prvetsuar n fillim t shekullit XIX dhe sipas ktij sistemi , ndaj kryesit t veprs penale zhvillohet procedura penale , i shqiptohet dnimi dhe pezullohet ekzekutimi i tij, por gjykata mund ti caktoj edhe masa t posame t mbykqyrjes pr nj koh t caktuar.Gjithashtu personit t dnuar me kusht mund ti caktohen edhe detyrime t cilat duhet ti prmbush ai .Edhe Kodi yn penale ka prvetsuar kt siistem.

Llojet e dnimit me kusht sipas KPPK

`````````````````````````````````````````````````````````````` KPPK, njeh katr lloje t dnimit me kusht edhe at: 1.dnimin me kusht, 2.dnimin me kusht me urdhr pr trajtim t detyrueshm rehabilitues, 3.dnimi me kusht me urdhr pr mbikqyrje nga shrbimi sprovues, 4.dnimi me kusht me urdhr pr pun n dobi t prgjithshme. Kto lloje t dnimeve konsiderohen si dnime alternative n vend t dnimit me burgim apo me gjob.Me kto lloje t dnimit n t vrtet kryesit t veprs penale i trhiqet vrejtja.

DNIMI ME KUSHT
`````````````````````````````````````` Sipas nenit 43. t KPPK ,gjykata mund ta shpall personin fajtor, ti caktoj dnimin , mirpo ekzekutimin e tij e shtyen pr nj koh t caktuar q nuk mund t jet m e shkurtr se 1. vit e as m e gjat se pes vjet ( koha e verifikimit) me kusht q i akuzuari n afatin e ln t mos kryej vepr penale.

Kushtet pr shqiptimin e dnimit me kusht

``````````````````````````````````````````````````````````````````` Sipas nenit 44. t KPPK, dnimi me kusht mund t shqiptohet nse plotsohen dy kushte:

1.kushtet t cilat i referohen dnimit t parapar me ligj dhe dnimit t shqiptuar nga ana e gjykats a/.Lidhur me dnimin e parapar, n nenin 44. par.1 thuhet shprehimisht se kryesit mund ti shqiptohet dnimi me kusht pr veprn penale e cila dnohet me burgim deri n pes vjet edhe pr veprat penale pr t cilat parashihet dnim deri n 10.vjet burg, nse zbatohendispozitat pr zbutjen e dnimit. b/.lidhur me dnimin e shqiptuar nga ana e gjykats, n paragrafin 2. t nenit t cituar thuhet se dnimi me kusht mund shqiptohet , kur gjykata i cakton dnim me gjob ose me burg deri n dy vjet, qoft pr nj vepr penale qoft pr bashkim veprash penale.

2.kushtet t cilat i referohen personalitetit t kryesit t veprs penale dhe qllimit t dnimit me kusht . Kushtet q kan t bjn me personalitetin e kryesit jan: -sjellja e mparshme e kryesit, -sjellja e kryesit pas kryerjes s veprs penale, -shkalla e prgjegjsis penale dhe, -rrethanat n t cilat sht kryer vepra penale. Nse gjykata kryesit t veprs penale i ka caktuar n mnyr kumulative dnimin me burg dhe dnimin me gjob, dnimi me kusht mund tia shqyptoj pr t dy dnimet apo vetm pr dnimin me burg (neni 44.par.4.

Kushtet dhe detyrimet t cilat gjykata mund tia caktoj personit t dnuar me kusht
```````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````` Nga prku i dnimit me kusht me ligj, rezulton se personit t dnuar me kusht, gjykata i cakton kushte dhe detyrimet e caktuara t cilat duhet ti prmbush ai.Kto kushte jan t prgjithshme dhe t posame. 1.Kushti i prgjithshm q i akuzuari t mos kryej vepr tjetr penale n afatin q e cakton gjykat e q nuk mund t jet m i shkurtr se 1-e as m i gjat se pes vjet.(afati i verifikimit fillon t rrjedh nga dita kur vendimi merr formn e prer). 2.Kushtet e posame jan: ````````````````````````````````````````` a/.ta kthej prfitimin pasuror t fituar me vepr penale , b/.ta kompensoj dmin e shkaktuar me vepr penale ose c/.ti prmbush detyrimet tjera t parapara me dispozitat e ligjit penal. 3.Detyrimet t cilat ia cakton gjykarta t akuzuarit jan ato t cilat rezultojn a/.nga disa dnime plotsuese dhe b/.ato t parapara pr disa vepra penale. a/.detyrimet q rezultojn nga disa dnime plotsuese jan : ndalimi i ushtrimit t funksioneve n administratn publike ose n shrbimet publike, ndalimi i ushtrimit t profesionit ose aktiviteteve tjera, nadlimi pr t drejtuar automjetin etj. Nse krahas dnimit me kusht , gjykata shqipton ndonj dnim plotsues, i cili konsiston n ndonj ndales, mund t vendos q dnimi me kusht do t revokohet, nse i dnuari me ksuht nuk e respekton ndalesn e caktuar.

b/.Detyrimet t cilat jan parapar pr rastet e disa veprave penale,psh.detyrimet nga neni 212 par.3.pastaj nenit 213. pastaj nenit 293.par.4.

Revokimi i dnimit me kusht

````````````````````````````````````````````````` Sipas KPPK, dnimi me kusht mund t revokohet pr kto tri shkaqe: 1.Nse i dnuari gjat periodss verifikimit kryen vepr t re penale. 2.Nse pas shqiptimit t dnimit me kusht vrtetohet se i dnuari ka kryer vepr penale, para se t jet dnuar me kusht. 3.Nse i dnuari nuk i ka prmbushur detyrimet, t cilat jan caktuar me dnim me kusht.

Revokimi i dnimit me kusht pr shkak t veprs s re penale

`````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````` Nse i dnuari me kusht gjat afatit t verifikimit kryen vepr t re penale revokimi i dnimit mund t jet obligator dhe fakultativ a/.dnimi me kusht do t revokohet detyrimisht nse i dnuari gjat kohs s verifikimit kryen nj apo m shum vepra penale pr t cilat i sht shqiptuar dnim me burg prej 2. e m shum vjetsh( neni 45.par.1.) b/.dnimi me kusht do t revokohet n mnyr fakultative nse i dnuari gjat kohs s verifikimit kryen nj apo m shum vepra penale pr t cilat sht shqiptuar dnim me burgim m pak se 2. vjet.N raste t tilla gjykata do t vendos nse do t revokoj dnimin me kusht, pasi ti vlersoj t gjitha rrethanat t cilat i prkasin veprave penale t kryera dhe kryesit, e sidomos ngashmrin e veprave penale t kryera, rndsin e tyre dhe motivet nga t cilat jan kryer. Nse gjykata e revokon dnimin me kusht, pr t gjitha veprat e shqipton nj dnim unik sipas nenit 71.t KPPK. Sipas dispozitave t KPPK, gjykata pr veprn e re pnale mund ti shqiptoj dnim me burg, apo edhe pr veprn e re penale mund ti shqiptoj prap dnim me kusht apo me t holla Revokimi i dnimit me kusht pr shkak t veprs penale t kryer m par `````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````` Mund t ndodh q gjykata pasi ka shqiptuar dnimin me kusht t zbuloj vepr t ciln kryesi e ka kryer m heret.N raste t tilla , gjykata mund t revokoj dnimin me kusht nse vlerson se nuk do t kishte baz pr shqiptimin e dnimit me kusht pot dihej pr at vepr penale.Me rastin e vendosjes nse do t revokoj dnimn me kusht , gjyakata do t marr parasush kriteret, t cilat jan parapar pr revokimin e dnimit me ksuht pr veprn e re penale (46). Revokimi i dnimit me kusht pr shkak t mosprmbushjes s

detyrimeve t caktuara ``````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````` Mos prmbushja e detyrimeve t caktuar gjithashtu mudn t jet arsye pr revokimin e dnimit me kusht. Nse i dnuari me kusht nuk e prmbush njrn nga kto detyrime brenda afatit t caktuar me aktgjykim, gjykata sipas nenit 47.t KPPK, mund t vendos si m posht: -q personit t dnuar tia vazhdoj afatin e prmbushjes s detyrimit; -personin e dnuar mund ta liroj nga prmbushja e atij obligimi, nse bindet se i dnuari , pr shkaqe t arsyeshme, nuk mund ta prmbush obligimin; -detyrimin e caktuar m par ta zavendsoj me obligim tjetr t parapar me ligj, apo -mund ta revokoj dnimin me kusht. Afatet e revokimit t dnimit me kusht `````````````````````````````````````````````````````````````` Dnimi me kusht revokohet gjat kohs s revokimit, mirpo nse pr veprn penale t kryer gjat afatit t verifikimit sht msuar m von, dnimi me kusht mund t revokohet ms largu n afat prej nj viti nga dita e skadimit t afatit t verifikimit. Edhe n situatn kur i dnuari nuk ;i prmbush obligimet e caktuara, dnimi me kusht mund t revokohet n afat prej nj viti pas skadimit t afatit t verifikimit. DNIMI ME KUSHT ME URDHR PR TRAJTIM T DETYRUESHM REHABILITUES ``````````````````````````````````````````````````````````````````````` Ky lloj dnimi me kusht i sht dedikuar ndaj kategoris s atyre kryersve t veprave penale , t cilt jan alkolist apo narkoman dhe nse gjykata konstaton se pikrisht vartsia ndaj alkoolit apo drogs ka qen faktori kryesor q ka kontribuar t kryhet vepra penale. Personi i dnuar me kusht me urdhr pr trajtim rehabilitues, gjykata ia cakton obligimin atij q t mjekohet.Organi sprovues e prpilon programin e trajtimit, t cilit duhet ti prmbahet i dnuari dhe shrbimi sprovues e informon gjykatn se programi i trajtimit sht zbatuar me sukses.N kt rast gjykata nxjerr vendim me t cilin konstatohet se dnimi sht mbajtur.Kjo mas shqiptohet n afat prej 6muaj deri n 3 vjet. N rast se i dnuari me kusht me urdhr pr trajtim largohet nga programi i trajtimit rehabilitues pa i mbushur detyrimet lidhur me trajtimin, gjykata mund ta zavendsoj detyrimin e mparshm me nj tjetr, t shtyej kohzgjatjen e urdhrit pr trajtim ose ta revokoj dnimin me kusht dhe t urdhroj ekezkeutimin e dnimit t caktuar n dnimin me kusht( neni 49 par.4.). DNIMI ME KUSHT ME URDHR PR MBYKQYRJE NGA SHRBIMI SPROVUES ````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````

Pr nga natyra , prmbajtja dhe mnyra e ekzekutimit , sht form e dnimit me kusht t tipit anglo-amerikan dhe kjo mas konsiston n pezullimin e ekzekutimit t dnimit me burgim dhe kontrollin dhe dhnien e ndihms kryesit t veprs penale. Gjykata para se t shqiptoj kt lloj dnimi , gjykata duhet t krkoj nga shrbimi sprovues kompetent pr territorin e vet mendimin nse ky dnim mund t ekzekutohet, si dhe far lloji deturimeve mund ti caktohet, ky dnim mund t zghjas m s paku 6. muaj dhe jo m tepr se tre vjet. Llojet e detyrimeve t mbykqyrjes s shrbimit sprovues t caktuara me dnimin me kusht dhe mnyra e zgjedhjes s tyre ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ KPPK, n nenin 51. parashef 11. lloje t detyrimeve edhe at: 1.Mjekimi ose rehabilitimi n entin shndetsor; 2.Nnshtrimi n programin e trajtimit mjeksor ose rehabilitimit; 3.Vizitat te psigologu ose t kshilluesit tjer dhe veprimin n pajtim me rekomandimet e tyre; 4.Aftsimi profesional n nj profesion t caktuar; 5.Kryerja e aktiviteteve punuese; 6.Shfrytzimi i pags dhe i t ardhurave t tjera ose i pasuris pr prmbushjen e detyrimeve familjare; 7.Mosndrrimi i vendbanimit pa autorizim t shrbimit sprovues; 8.Heqja dor nga prdorimi i alkoolit apo i drogs; 9.Heqja dor nga frekuentimi i vendeve apo lokaleve ku shrbehet pije alkolike; 10.Heqja dor nga shoqrimi me personat t caktuar, dhe 11.Heqja dor nga mbajtja e fardo llji t armve. N rastet kur i dnuari me kusht nn mbykqyrjen e shrbimit sprovues nuk mban kontakte me shrbimin sprovues ose nuk i prmbush detyrimet t cilat i ka caktuar gjykata, detyrimet e mparshme gjykata mund tia zavendsoj me nj detyrim tjetr apo tia vazhdoj afatin brenda kohs s verifikkimit apo t revokoj kt lloj t dnimit me kusht. Gjykata do t revokoj dnimin me kusht nn mbykqyrje t shrbimit sprovues edhe nse i dnuari kryen vepr t re penale pr t ciln sht shqiptuar dnim me burgim s paku dy vjet apo m tepr.

Dnimi me kusht me urdhdr pr pun n dobi t prgjithshme

Sipas nenit 52. t KPPK, gjykata me aktgjykim, kryesit t veprs penale i cakton obligimin q brenda afatit t caktuar t kryej pun n dobi t prgjithshme, n interes publik. Kushtet pr shqiptimin e dnimit me kusht me urdhr pr pun n dobi t prgjithshme -q gjykata kryesit t veprs penale t,i ket caktuar dnimin me burgim deri n nj vit ose dnim me gjob deri n 2.500 ;

-t ekzistoj vlersimi i shrbimit spovues, dhe -t jepet plqimi i t dnuarit se ai dakordohet q ti shqiptohet ky lloj dnimi. Kohzgjatja e puns n dobi t prgjithshme dhe mundsia e caktimit t detyrimeve tjera Puna n dobi t prgjithshme shqiptohet n kohzgjatje s paku 30.or, e ms teprmi 240 or pune..Ort e caktuar duhet t kryhen brenda nj viti ( neni 52 par.3) Gjykata cakton numrin e orve me vendim t posam, ndrsa shrbimi sprovues vendos pr llojin e puns n dobi t prgjithshme q duhet kryer personi i dnuar, cakton organizatn pr t ciln personi i dnuar do t kryej punn, vendos pr ditt e javs gjat t cilave do t kryhet puna dhe e mbykqyr kryerjen e puns n dobi t prgjithshme. -tGjykata mund ti urdhroj q personi i dnuar nj apo disa prej

ktyre detyrimeve:
mbaj kontakt me shrbimin sprovues, -t kthej prfitimin pasuror t fituar me veprn penale, -t kompenzoj dmin e shkaktuar me vepr penale, -t prmbush detyrimet tjera t parapara me ligj si dhe -t prmbush nj apo disa prej njmbdhjet lloje t detyrimeve t parapara me nenin 51. t KPPK. Kohzgjatja e prmbushjes s ktyre detyrimeve t parapara me nenin 51.t KP nuk duhet t jet m i shkurtr se 6.muaj dhe m i gjat se 3. vjet. Revokimi i dnimit me kusht me urdhr pr pun n dobi t prgjithshme Nse personi i dnuar pas kalimit t afatit t caktuar , n trsi apo pjesrisht , nuk e kryen punn n dobi t prgjithshme shoqrore, nuk mban kontakte me shrbimin sprovues ose nuk i kryen detyrimet nga neni 551. t urdhruara nga gjykata , athre gjykata mund ta zavendsoj detyrimin e moarshm me nj tjetr, mund ta shtyej kohn e mbykqyrjes brenda kohs s verifikimit ose ta revokoj dnimin me kusht.( neni 52.par.5.). Nse revokohet ky lloj dnimi me kusht, i dnuari detyrohet ta mbaj dnimin e caktuar me burgim apo ta paguaj dnimin me gjob.

GJYSMLIRIA
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Gjysmliria , si lloj i pest i dnimit alternativ konsiston n at q personi t cilit i sht shqiptuar dnimi me burgim, i mundsohet do dit, brenda orve t caktuara(gjasht 8 apo 10.or), t mund t qndrojn n liri pr t vazhduar punn profesionale t ciln e ka kryer edhe para kryerjes s veprs penale, apo q t kryej pun familjare( psh. femra t kujdeset pr fmijt dhe punt tjera t

shtpis), t vijon shkollimin, t vazhdoj mjekimin etj, pasi t kryej punt duhet t kthehet n burg.( 53)

Kushtet pr shqiptimin e gjysmliris

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Sipas nenit 53 par.1.t KPPK, Kur gjykata shqipton dnimin me burgim deri n nji vit, mund t urdhrojekzekutimin e dnimit me gjysm liri pr shkak t detyrimeve t personit t dnuar lidhur me punn,arsimimin , kualifikimin ose aftsimin profesional, prgjegjsit esenciale familjare apo nevojn pr trajtim ose rehabilitim mjeksor.Kur vuan dnimin me gjysmliri, personi i dnuar detyrohet q t kthehet n burg pas kryerjes t detyrimeve brenda kohs s caktuar nga gjyjkata. Nga kjo rezulton se kushtet pr shqiptimin e gjysm liris jan: -q kryesi i veprs penale t jet dnuar deri n nj vit burgim; -q pr kryesin , familjen , por edhe pr shoqrin , do t jet shum e dobishme ti lejohet vazhdimin apo prfundimi i punve apo aktivitetve t cilat qndrojn para tij dhe, -q pr do dit, pas kryerjes s punve t caktuara, t kthehet n entin penal, n burg. Programin pr implementimin e dnimit me gjysmliri e prpilon drejtori i burgut me organin e shrbimit sprovues. Mnyra e ekzekutimit t ktij lloj dnimi detalisht rregullohet me ligjin pr ekzekutimin e sanksioneve penale.

Revokimi i gjysmliris
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Sipas nenit 53.par.2.t KPPK, sht parapar shprehimisht se nse i dnuari nuk prmbush detyrimet lidhur me punn , arsimin apo aftsimin profesioanl, pr t cilat sht shqiptuar gjysmliria, gjykata do t revokoj kt lloj dnimi dhe do t urdhroj q ky dnim , apo pjesa e mbetur ktij dnimi, t ekezekutohet n burg. N rastet kur gjykata vendos pr revokimin e ktij lloji dnimi pr shkak t mosprmbushjes s detyrimeve t puns apo aktiviteteve tjera, do t krkoj raport nga shrbimi sprovues.

Dnimet plotsuese Paraqitja dhe zhvillimi i dnimeve plotsuese ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Gjer n fund t shekullit XIX dnimet kryesore kan qen i vetmi lloj i sansksioneve penale q n t drejtn penale kan mundur t shqiptohen ndaj kryesve t veprave penale.Mirpo , n fund t shek.XIX, nn ndikimin e shkollave pozitive dhe socioantropologjike, u parapan edhe lloje tjera t sanksioneve penale, t cilat n fazn e paraqitjes u emrtuan si masa siguruese.Pas lufts s dyt botrore shumica e

masave siguruese n shum kode penale t shteteve t Evrops Perendimore u konsideruan si dnime plotsuese.Ndrsa masat siguruese t karakterirt mjeksor, emrtohen dhe trajtohen si masa t trajtimit dhe mjekimit, me rast n trsi iu jan hequr atributet e sanksioneve penale.Kte koncept tani e ka prvetsuar edhe KPPK. Edrejta penale e ish Jugosllavis shumicn e dnimeve plotsuese , q tani njihen te ne i ka konsideruar masa siguruese(Kodi penal i 1948, 1951 si dhe meligjin penal t 1977).

Nocioni dhe qllimi i dnimeve plotsuese

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Dnimet plotsuese jan paraqitur si rezultat i njohurive t reja shkencore se dnimet kryesore nuk mund t jen mjet efikas ndaj t gjith kryesve t veprave penale.Pr kt arsye n t drejtn penale u formsua mendimi se , krahas dnimit kryesor, duhet parapar edhe sanksione t tjera penale t lkarakterit komplementar, plotsues. Kryesit t veprs penale i shqiptohet dnimi plotsues me qllim q ti merren apo ti kufizohen disa t drejta , t cilat pr shkak t natyrs s tyre nuk mund ti merren apo ti kufizohen me dnime kryesore. Kufizimi apo marrja e disa t drejtave t posame me dnime plotsuese , midis tjerash , bhet pr dy arsye kryesore: 1.Arsya e par qndron n at q funksionimi dhe autoriteti i disa detyrave dhe profesioneve shtetrore krkon q ti ushtrojn personat q kan nj t kaluar t pastr.P.sh.prkundr resocializimit sht vshtir q menjiher pas mbajtjes s burgut ti besohet ushtrimi i funksionit t gjyqtarit, prokurori, inspektorit, profesorit i cili ka kryer ndonj vepr penale t marrjes s mitos, keqprdorimit t detyrs zyrtare, mashtrimit etj. 2.Arsya e dyt sht e karkterit kriminalo-politik, meq nuk sht e preferueshme q personi pas mbajtjes s dnimit menjiher t vehet n sprov dhe t gjendet n aso rrethana dhe kushte dhe t kryej t njetn detyr apo profesion t cilin e ka shfrytzuar pr t kryer Vepr penale.P.sh. nuk do t ishte e arsyeshme q arkatari , i cili ka qen i dnuar pr vepr penale t shprdorimit t pasuris shoqrore, pas mbajtjes s dnimit , ti besohet prsri detyra e till , n t cilat rrethana prsri mund ta kryej veprn penale.Nga kjo rezulton se kto masa jan t karakterit preventiv. Prparsi e posame e dnimeve plotsuese sht se mundsojn individualizimi m adekuat i sanksioneve penale dhe mundsi m e madhe pr resocializimin e kryesit t veprs penale. Dnimet plotsuese shqiptohen krahas dnimit kryesor, kurse n disa raste krahas dnimit alternativ(dnimit me kusht), ngase me kryerjen e veprs penale, personi i ka keqprdor kto liri dhe t drejta.

Lidhja midis dnimeve plotsuese dhe dnimeve kryesore dhe alternative

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Krakteristikat e prbashkta midis ketyre tri lloje t dnimeve jan kto: 1.dnimet kryesore, plotsuese dhe ato alternative jan lloje t sanksioneve penale; 2.Me t tri kto dallime gjyakat ka pr qllim q shoqrin ta mbroj nga kriminaliteti; 3.T tri kto lloje t dnimit aplikohen me dhun; 4.Baz pr aplikimin e ktyre dnimeve sht vepra penale; 5.Pr t gjitha kto dnime vlen parimi i legalitetit; 6.T gjitha kto dnime i shqipton gjykata.

Sistemi dhe lloji i dnimev plotsuese sipas KPK

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Neni 54.i KPPK parasheh kto lloje t dnimeve plotsuese: 1).gjobn, 2.heqja e s drejts pr t zgjedhur, 3.ndalimi i ushtrimit t funksioneve n administratn publike ose shrbimin publik, 4.ndalimi i ushtrimit t profesionit, t aktivitetit ose detyrs, 5.ndalimi pr t drejtuar automjetin, 6.marrja e patentshoferit, 7.marrja e sendit, 8.urdhri pr publikimin e aktgjykimit , dhe 9.dnimi i t huajit nga teritori i Kosovs.

Heqja e t drejts pr tu zgjedhur

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Sipas nenit 55. t KPPK, ky lloj dnimi plotsues mund t shqiptohet n dy raste: 1.Kt dnim gjykata e shqipton nse personi me qllim q t zgjidhet n ansamblen komunale apo deputet n Kuvendin e Kosovs, gjat procesit zgjedhor, e realizon kt t drejt duke u shrbyer me krcnime ose falsifikim t listave t votimit dhe 2.Kt mas gjykata e shqipton ndaj kandidatit pr zgjedhje, nse ai kryen vepr penale pr t ciln gjykata i shqipton dnim me burgim s paku 5. vjet.Situata e dyt nuk ka lidhje me procesin zgjedhor por me gjithate e bn t padenj n aspektin etik. Ky lloj dnimi mund t shqiptohet n kohzgjatje prej 1-3 vjet.Ekzekutimi fillon pasi i dnuari ta ket vuajtur dnimin.

Ndalimi i ushtrimit t funksioneve n administratn publike n shrbimin publik

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

1.Ky lloj i dnimi mund t shqiptohet n mnyr obligative, n rast kur personi, t cilit i sht besuar ushtrimi i funksioneve n organet e pushtetit, apo administratn publike, e kt detyr e keqprdor, me rast kryen vepr penale pr t ciln i sht shqiptuar dnim me spaku 10.vjet burgim. N kte situat ai funksionin e till ai nuk mund ta ushtroj prej 1-5 vjet i cili fillon t ekezkutohet pasi q i dnuari ta vuaj dnimin. 2.Sipas nenit 56.par.2.t KPPK, ky lloj dnimi mund t shqiptohet n mnyr fakultative edhe n rast kur personi me shprdorimin e funksionit kryen vepr penale pr t ciln gjykata i ka shqiptuar dnim me burgim gjer n 10.vjet.N kt situat ndalimi zgjat prej 1-3 vjet. Ky lloj dnimi mund t shqiptohet: 1.q ta ket shprdorur funksionin , detyrn e caktuar, 2.q ky shprdorim t jet parapar me ligj si vepr penale dhe 3.q pr kt vepr penale gjykata t ket shqiptuar dnim me burgim spaku 10 vjet.par.1. apo dnim deri n 10.vjet par.2.t KPPK.

Ndalimi i ushtrimit t profesionit, veprimtaris ose detyrs

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Ky lloj i dnimit plotsues konform nenit 57.par.2.mund t shqiptohet n kohzgjatje prej 1-5 vjet me kusht: 1.q kryesit t veprs penale ti shqiptohet dnim kryesor apo dnim alternativ; 2.q kryesi i veprs penale ta ket keqprdorur profesionin e vet, veprimtarin detyrn apo funksionin menaxhues apo administrativ ose, 3.nse me baz, me arsye mund t pritet se ushtrimi i profesionit, veprimtaris, detyrs apo funksionit menxhues ose administrativ mund ta keqprdor pr kryerjen e veprs penale. Kohzgjatja e ktij lloj dnimi llogaritet prej dits kur vendimi sht br i plotfuqishm, mirpo koha e kaluar n burg, n entin shndetsor pr ruajtje dhe mjekim, nuk llogaritet n kt lloj dnimi d.m.th.afati i kti lloj dnimi vazhdon pas mbajtjes s burgimit prkatsisht pas lshimit nga enti shndetsor. N rast t shqiptimit t ktij lloj dnimi plotsues s bashku me dnimin me kusht, gjykata mund t vendos q dnimi me kusht do t revokohet, nse kryesi nuk e rrespekton detyrimin e ndalimit t ushtrimit t profesionit, veprimtaris apo detyrs (57.par.3)

Ndalimi i drejtimit t automjetit

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Sipas neni 58 t KPPK , ky lloji i dnimit plotsues mundt t shqiptohet nse plotsohen kto kushte:

1.q personi t; ket kryer vepr penale me t ciln ka rrezikuar trafikun publik, 2.q gjykata kryesit t veprs penale ti ket shqiptuar dnimin kryesor, ndonj dnim alternativ, vrejtjen gjyqsore, masn e trajtimit t detyrueshm apo ta ket liruar nga dnimi, 3.nse rrethanat n t cilat sht kryer vepra penale apo cnimet e mparshme t dispozitave mbi sigurin e trafikut publik tregojn se sht rrezik q personit t ktill ti lejohet q edhe m tej n t ardhmn t drejtoj llojin dhe kategorin e caktuar t automjetit. Ky lloj dnimi mund ti shqiptohet edhe personave t paprgjegjshm,t cilit i sht shqiptuar masa e trajtimit t detyrueshm psikiatrik, si dhe personave me prgjegjsi t zvogluar apo narkomanve dhe alkolistve. N rast t shqiptimit t ktij lloj dnimi plotsues s bashku me dnimin me kusht, gjykata mund t vendos q dnimi me kusht do t revokohet, nse kryesi nuk e rrespekton kt ndales. Kohzgjatja e ktij lloj dnimi llogaritet prej dits kur vendimi sht br i plotfuqishm, mirpo koha e kaluar n burg, n entin shndetsor pr ruajtje dhe mjekim, nuk llogaritet n kt lloj dnimi d.m.th.afati i kti lloj dnimi vazhdon pas mbajtjes s burgimit prkatsisht pas lshimit nga enti shndetsor.Por nse kryesit i sht marr edhe patent shoferi kohzgjatja e ksaj mase t prkohshme gjykata do tia llogarit n lartsin e dnimit t ndalimit t drejtimit t automjetit.

Marrja e lejes s vozitjes ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Ky llooj i dnimit plotsues konform nenit 59 t KPPK, mund t shqiptohet: 1.q personi t ket kryer vepr penale kundr sigur;is s trafikut publik, 2.nse vepra penale kundr siguris ka shkaktuar plagosje t rnd trupore apo vdekjen e personit, 3.q gjykata kryesit ti ket shqiptuar dnim kryesor, alternativ me kusht, vrejtje gjyqsore apo trajtim t detyrueshm psikiatrik apo ta ket liruar nga dnimi, 4.nse rrethanat n t cilat sht kryer vepra penale, lloji i veprs penale apo shkeljet e moparshme t dispozitave mbi sigurin e trafikut publik, tergojn se pr shkak t apaftsis sht rrezik q personi i till edhe n t ardhmn t drejtoj automjetin. Kohzgjatja e ktij lloj dnimi sht prej 1-5 vjet dhe llogaritet prej dits kur vendimi sht br i plotfuqishm, mirpo koha e kaluar n burg, n entin shndetsor pr ruajtje dhe mjekim, nuk llogaritet n kt lloj dnimi d.m.th.afati i kti lloj dnimi vazhdon pas mbajtjes s burgimit prkatsisht pas lshimit nga enti shndetsor.Por nse kryesit i sht marr edhe patent shoferi kohzgjatja e ksaj mase t prkohshme gjykata do tia llogarit n lartsin e dnimit t marrjes s lejes s vozitjes.(59 par.3. i KPPK).

marrja e sendit
~~~~~~~~~~~~~~~~~ Sipas nenit 60. t KPPK, mund t meren ato sende q jan prdorur pr kryerjen e veprs penale apo q kan qen t dedikuara pr kryerjen e veprs penale , qofshin ato t kryesit apo t personave t tret, si dhe sendet q jan razultat (pasoj) e verps penale( psh.sendet e blera me parat e vjedhura apo me marrjen e ryshfetit vetura shtpi apo ndonj pasuri tjetr e luajtshme dh e epalujtshme) Ky lloj i dnimit plotsue mund t shqiptohet:nse kryesit t veprs penale i sht shqiptuar dnim kryesor, alternativ me kusht, vrejtje gjyqsore apo trajtim t detyrueshm psikiatrik apo sht liruar nga dnimi. Ky lloj dnimi mund ti shqitptohet nse sht kryer vepra penale sht tentuar vepra penale apoii ka ndrmarr veprimet pregaditore pr kryerjen e veprs penale.Prkatsisht do t merren ato sende q jan detikuar pr kryerjen e veprs penale.(60 par.1.t KPPK). Pr disa raste KPPK ka parapar mundsin e marrjes s sendeve n mnyr obligative.( neni 60.par.3)

Urdhri pr publikimin e aktgjykimit

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Sipas neit 61.t KPPK, ekzekutimi i ktij lloji t dnimit plotsues bhet duke e publikuar aktgjykimin trsisht apo pjesrisht, n nj apo disa gazeta, transmetohet n radioose televizion ose n stacionet raditeleivizive me shpenzime e t dnuarit ( neni 61.par.1.t KPPK.). Datn e publikimit, vllimin, kohzgjatjen si dhe shtjet tjera lidhur me kt e cakton gjykata ( neni 61-3 t KPPK). Publikimi nuk do t urdhrohet nga gjykata nse konstatohet se do t rrezikohet fshehtsia zyrtare, jeta private e personave ose morali i shoqris.

Dbimi i t huajit nga teritori i Kosovs

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Sipas nenit 62.par.1.t KPPK ky lloj dnimi mund t shqiptohet ndaj t huajit apo personit pa shtetsi, i cili ka kryer vepr penale n teritorine Kosovs.Ky dnim plotsues shqiptohet n kohzgjatje prej 1-10 vjet .Personi t cilit iu sht shqiptuar kjo mas duhet ta lshoj Kosovs dhe nuk guzon t kthehet gjat kohs sa zgjat kjo mas. Shqiptimi i ktij dnimi plotsues sht fakultativ,psh.nse gjykata komnstaton se i huaji ka ndonji antar t familjes apo t afrm t ngusht n Kosov, ka vend t puns n Kosov, m par ka qen shtetas i Kosovs mund t mos e shqiptoj kt mas. Dbimi i t huajit nga Kosova nuk do t shqiptohet nse sht n kundrshtim me nenin 3.t t Konvents evropiane pr Mbrojtjen e t Drejtave t Njeriut dhe Lirive Themelore t 4.nntorit 1950 dhe protokolleve dhe Konvents lidhur me statusin e refugjatve t 28 korrikut 1951 dhe Protokollit t saj t 31.1.1967 ose Konvents kundr torturs dhe

Trajtimit t vjetr t vrazhd, njerzor dhe poshtrues t 17.12 1984 ( neni 62.par.4.t KPPK). Koha e kaluar n paraburgim nuk i llogaritet n kohzgjatjen e ksaj mase.

Matja e dnimit
~~~~~~~~~~~~~~~~ Me matje t dnimit nnkuptojm caktimin e lojit dhe lartsis s dnimit kryesit t veprs penale.Me rastin e matjes s dnimit duhet t merren parasysh t gjitha rrethanat lehtsuese dhe rnduese, q jan shprehur n momentin e kryerjes s veprs penale, n mnyr q ti caktohet ai lloj dhe mas dnimi i cili do ti prgjigjet peshs s veprs penale dhe rrezikshris shoqrore t kryesit dhe me t cilin m s miri do t arrihej qllimi i dnimit. Duke pasur parasysh organin q e bn matjen e dnimit , n t drejtn penale njihen tri lloje t matjes s dnimit :1.matja ligjore, matja gjyqsore dhe 3.matja administrative.

1.Matja ligjore e dnimit

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Matja ligjore e dnimit bhet prej organit q e nxjerr ligji, me rast ligjdhnsi cakton llojin dhe lartsin e dnimit me rastin e parashikimit t veprs penale .Matja e dnimit nga ana e ligjdhnsit bhet sipas rrezikshmris apstrakte t veorave penale( psh. vrasje plagosje, vjedhje etj). N t drejtn penale njihen disa lloje t matjes ligjore t dnimit dhe at: a/. Sistemi absolut i caktimit t dnimit b/.sistemi arbitrar i caktimit t dnimit dhe c/, sistemi relativ i caktimit t dnimeve. a/.Sistemi absolut i caktimit t dnimeve sht sistem i atill sipas t cilit ;ligji prcakton saktsisht llojin dhe lartsin e dnimit q do t i shqiptohet kryesit t veprs penale pa marr parasysh rrezikshmrin shoqrore t veprs penale konkrete dhe kryesit.Ky sistem ka ekzistuar deri m shekullin XIX dhe ka lindur si rezultat i revolts ndaj sistemit arbitrar t dnimeve n sistemin skllavopronar dhe feudal.Pr her t par sb /.sistemi arbitrar i caktimit t dnimit esht parapar n kodin penal t Francs t vitit 1791.athere kur ligjigjdhnsi nuk e prcakton llojin dhe masn e dnimit , por kt autorizim ia beson gjykats q sipas bindjes s vet tia caktojllojin dhe masn e dnimit kryesit t veprs penale.ky sitem ka ekzistuar n sitemin e mesjets. c/.Sistemi relativ i caktimit t dnimit ekziston athere kur ligji prcakton minimumin dhe maksimumin e dnimit q mund t shqiptohet pr veprn.Sipas ktij sitemi gjykats i lejohet mundsia q brenda kufinjve t caktuar me ligj ta mas dnimin pr do rast konkret, duke i marur parasysh t gjitha rrethanat relevante objektive dhe subjektive t veprs penale dhe t kryesit t saj.

2.Matja gjyqsore e dnimit

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Kt lloj t dnimit e bn gjykata kur n procedurn penale konstatohet se kryesi i veprs penale s caktuar sht penalisht prgjegjs pr veprn e kryer. Matjen gjyqsore t dnimit e njohin t gjitha t drejta penale bashkohore.Kt lloj t matjes s dnimit e njeh edhe e drejta jon penale, ku n nenin 64. t KPPK jan prcaktuar rregullat e prgjithshme mbi matjen e dnimit t cilat duhet deomos t merren parasysh, ndrsa nga neni 64-73 t KPPK, parashihen rregulla t posame pr zbutjen apo ashprsimi i dnimit dhe n kt mnyr ti shqiptohet ai lloj dhe ajo mas e dnimit e cila do t jet sa ma adekuate me peshn e veprs dhe rrezikshmrin e kryesit.

3.Matja administrative e dnimit ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ ~~~~~~~~~~

Krahas matjes ligjore dhe gjyqsore t dnimit ekziston edhe matja administrative e dnimit .Ky sistem i matjes s dnimit aplikohet n disa shtete t SHBA.Sipas ktij sistemi , dnimin e masin organet kompetente pr ekzekutimin e dnimit .Kjo matje e dnimit mund t aplikohet vetm te dnimet me heqje t liris , me rast gjykata e cakton vetm llojin e dnimit, kurse kohzgjatjen e cakton organi administrativ.

Ligjshmria e shqiptimit t dnimit

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Kryesit t veprs penale mund ti shqiptohet vetm ai dnim i cili n kohn e kryerjes s veprs penale ka qen i parapar me ligj nulla poena sine lege.

Individualizimi i dnimit
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Me individualizim t dnimit nnkuptohet prshtatja e dnimit veprs penale dhe kryesit t saj.Qllimi i individualizimit t dnimit sht q t shqiptohet asi dnimi i cili n mnyr m efikase do t ndikoj n riedukimin e kryesit t veprs penale. Pr her t par sht paraqitur n Kodin Penal t Francs t viti 1810, sipas kodit penal fraez t vitit 1791 dnimet kan qen t prcaktuara n mnyr apsolute , dmth.nuk ka ekzistuar individualizimi i dnimit.

Metodat e individualizimit t dnimit

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Legjislacioni penal parasheh nj varg dispozitash pr zbatimin e individualizimit t dnimit n praktik,kodi penal n pjesn eposame prcakton llojet dhe minimumin e maksimumin e dnimt pr do vepr penale ve e ve. Individualizimi i dnimit bhet edhe gjat ekzekutimit t dnimit.

Llojet dhe rrethanat lehtsuese e rnduese

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Kodi penal n nenin 64. t KPPK parasheh kto rrethana lehtsuese dhe rnduese: 1.shkalln e prgjegjsis penale ,2.motivet nga t cilat sht kryer vepra penale, 3.sjellja e mparshme dhe rrethanat personale t kryesit, 4.Pranimi i fajit 5.sjellja e kryesit pas kryerjes s veprs penale, 6.Intenziteti i rrezikimit apo i dmtimit t s mirs s mbrojtur, 7.Rrethan n t cilat sht kryer vepra penale dhe 8.Gjendja pasurore e kryesit.

Zbutja e dnimit
~~~~~~~~~~~~~~~~~ Zbutja e dnimit zbatohet kur me ligj parashihet mundsia q gjykata t shqiptoj dnim nn minimumin e posam t dnimit t parapar pr at vepr penale dhe at gjer n minimumin e prgjithshm t atij lloji t dnimit, apo q ta zavendsoj dnimin e parapar pr at vepr penale me lloj t dnimit m t but. Sipas nenit 66. t KPPK njihen dy lloje t zbutjes s dnimit a/.zbutja e dnimit n raste kur shprehimisht parashihet me ligj dhe b/.zbutja e dnimit sipas bindjes s gjykats.

Sipas nenit 67.par.1. t KPPK, kufinjt e zbutjes s dnimit parashihen ksisoji: 1.Nse pr veprn penale sht parapar dnimi me burgim afatgjat, dnimi mund t zbutet deri n 10 vjet burgim. 2.Nse pr veprn penale sht parapar si mas m e ult e dnimit burgimi prej s paku tre vjet dnimi mund t zbutet deri n nj vit. 3.nse pr veprn penale penale sht parapar si mas m e ult e dnimit me burgim prej 2. vjetsh, dnimi mund t zbutet deri n 6.muaj burgim, 4.Nse pr veprn penale sht parapar si mas m e ult e dnimit me burgim prej 1. viti , dnimi mund t zbutet deri n tre muaj. 5.Nse pr veprn penale si mas m e ult e dnimit sht parapar dnimi m pak se nj vit burg,dnimi mund t zbutet deri n 15.dit burgim.

6.Nse pr veprn penale nuk sht parapar masa m e ult e dnimit (nuk sht i prcaktuar minimumi i posam),athere mund t shqiptohet dnim me gjob n vend t dnimit me burg. 7.Nse pr veprn penale nuk sht e parapar shuma m e ult e gjobs, gjoba mund t zbutet deri n 50 .

Lirimi nga dnimi

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ N t drejtn penale sht parim se do person q kryen vepr penale dhe q sht penalisht prgjegjs duhet t dnohet.Mirpo n disa raste mund t ndodh q gjykata t konstatoj se sht kryer vepra penale dhe se kryesi sht penalisht prgjegjs, por shqyptimi i dnimit nuk sht i arsyeshm pr shkak t intensitetit t veprs apo pr shkaqe kriminalo politike. Gjykata mund ta liroj kryesin nga dnimi vetm kur kjo shprehimisht sht e parapar me ligj. Sipas KPPK. Njihen dy grupe raste kur kryesi mund t lirohet nga dnimi .Grupi i par i rasteve sht parapar me dsipozitat e pjess s prgjithshme t kodit penal, ndrsa grupi i dyt me dispozitat e pjess s posame. 1.Me dispozitat e pjess s prgjithshme t KP, mundsia e lirimit nga dnimi sht parapar te veprat penale kaprcimi i kufinjve t mbrojtjes s nevojshme neni 8.par.4.kaprcimi i kufinjve t nevojs ekstreme neni 9.par.3. lajthimi juridik neni 19.par.2, tentativa e paprshtatshme neni 21. heqja dor vullnetare nga kryerja e veprs penale neni 22. heqja dor vullnetare nga baskimi kriminal neni 26.par.2. pr veprat penale nga neni 257, 258, 265 ose 269 nse kryesi e kthen pasurin e vjedhur e kthen parase t njoftohet pr fillimin e procedurs penale, gjykata mund ta liroj nga dnimi. neni 266 etj. 2.Me dispozitat e posame t KPPK, jan parapar rastet e mundsis s lirimit nga dnimi psh, nse dshmitari, eksperti, prkthyesi apo interpreti e revokon deklaratbn e reme para se t jet nxjerr vendimi prfundimtar neni 308 par. 2.Nse personi i privuar nga liria heq dor nga rebelimi para se ta ket ushtruar dhunn apo kanosjen, neni 312.par., nse sulmuesi ndaj personit zyrtar ka qen i provokuar nga veprimi i kundrligjshm apo brutal. N rast kur legjislacioni penal parasheh mundsin e lirimit nga dnimi , gjykata sht e autorizuar q kryesit tia zbut dnimin pa kufizime i parapar me dispozitat pr zbutjen e dnimit (neni 68 par.2.).

Bazat e posame t lirimit nga dnimi pr vepra penale t kryera nga pakujdesia .
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Sipas nenit 69 t KPPK, gjykata mund ta liroj nga dnimin kryesin e veprs penale t kryer nga pakujdessia n kto raste: 1.kur pasojat e veprs penale e godasin aq rnd kryesin e veprs penalesaq ndshkimi do t ishte i panevojshm pr realizimin e qllimit t dnimit, ose kur 2.kryesi menjiher pas kryerjes s veprs penale ka br prpjekje pr evitimin apo zvoglimin e pasojave t veprs penale dhe nse n trsi apo n mas t madhe e ka kompensuar dmin i cili sht shkaktuar nga ajo vepr penale.

Recidivi
~~~~~~~~~~~~ Me recidiv nnkuptojm rastet kur personi q ka qen m par i dnuar prsri kryen vepr penale.(kuptimi penalo juridik) 2.n kuptimin kriminologjik , recidivi paraqet do kryerje t srishme t veprs penale , nga personi i cili m par ka kryer vepra penale , pa marr parasysh se ishte apo nuk ishte i dnuar, 3.n aspektin penalogjik recidivi ekziston kur personi q eka vuajtur dnimin me burg, srish vjen n burg se kryen vepr tjetr penale.

Llojet e recidivit
~~~~~~~~~~~~~~~~ Ekziston recidivi i prgjithshm dhe special. Duke marr parasysh numrin e veprave penale t kryera , n t drejtn penale njihen dy lloje t recidivit, recidivi i njfisht dhe i shumfisht. a/.recidivi i njifisht apo i rndomt ekziston n rast kur personi , i cili ka qen i dnuar pr vepr penale t mparshme , srish kryen vepr penale tjetr. Gjykata n situata t ktilla duhet t marr parasysh 1.se a sht kryer vepr e njejt me at t mparshmn,2. se ajn kryer kto dy vepra penale nga motivet e njejta 3. sa koh ka kaluar nga dnimi i mparshm q e ka mbajtur apo q i sht falur. 1.Recidivi i njifisht sht rrethan rnduese fakultative dhe gjykata nse kt rrethan e mrr si rnduese mund ti shqiptoj dnim deri n maksimumin e parapar pr at vepr penale. 2.recidivi i shumfisht(multirecidivi) konsiderohet se ekziston athere kur personi, kur m par ka qen ms paku dy her i dnuar pr vepra penale , srish kryen vepr penale t re.sipas nenit 70.t KPPK, pr t konsideruar recidivi i shumfisht duhet plotsuar kto kushte: a), q kryesi t jet dnuar m par dy apo m shum her pr vepra penale t kryera me dashje me s paku nj vit burgim dhe

b/.nse nga dita e lrimit t kryesit nga mbajtja ose prfundimi (skadimi) i dnimit t shqiptuar m par deri n kryerjen e veprs s re penale kan kaluar m pak se pes bvjet. Kto kushte duhet plotsuar n mnyr kumulative. Recidivi i shumfisht sht rrethan fakultative e ashprsimit t dnimit dhe me rastin e vlersimit t gjykats se ado t ashprsoj apo so dnmin merr parasysh pranimin e fajit, ngjashmrin e veprave penale t kryera, motivet nga t cilat jan kryera, rrethanat n t cilat jab kryer si dhe nevojn e realizimit t qllimit t dnimit. Gjykata mund tia ashprsoi dnimin recidivit t shumfisht por jo m tepr se gjysmn e maksimumit q parashihet pr veprn e re t kryer. Psh nse recidivi i shumfisht kryen vepr t re penale pr t ciln parashihet dnim deri n 8. vjet maksimumit mund ti shtohen edhe 4. vjet d.m.th.kryesi t dnohet me 12.vjet burg.

Matja e dnimit pr veprat penale t kryera n bashkim

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ N shkecn e s drejts penale njihen tri sisteme t matjes s dnimit unik pr vepra penale t kryera n bashkim 1.sistemin absorbcionit 2.sitemin e asperacionit dhe 3. sistemin e kumulacionit. 1.sistemi i absorbcionit Matet dnimi pr do vepr penale ve e ve mirpo si dnim unik shqiptohet dnimi m i rnd i cili apsorbon n vehte dnimet m tlehta.ky sistem tani n praktik zbatohet shu mrall,

2.Sistemi i asperacionit
S pari matet dnimi pr do vepr penale ve e ve, madje dnimi m rnd merret pr baz, kurse dnimet tjra i shtohen ktij, por me kusht q dnimi unik t mos e arrij shumn e t gjith dnimeve e as mos ta tejkaloj maksimumin e prgjithshm t atij lloji t dnimit t prcaktuar me ligj.ky loloj i matjes s dnimeve aplikohet n shumicn e legjislacioneve penale t shteteve bashkohore.

3.sitemi i kumalicionit
Sipas ktij sitemi s pari dnimet caktohenve e ve pr do vepr penale n bashkim, e m pas mblidhen t gjitha dnimet dhe shuma e tyre paraqet dnimin unik, t prbashkt.ky sitem aplikohet sidomos kur sht n pyetje dnimi me gjob.

Sistemi i matjes s dnimit pr veprat penale n bashkim n t drejten penale te Kosoves

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Kodi penal i Kosovs i njeh tri sisteme t matjes s dnimit pr veprat penale n bashkim(71).Mirpo prej tri sistemeve q njihen n shkencn e s drejts penale , sipas kodit penal, sitemi i asperacionit sht themelor ngase m s shpeshti aplikohet n praktik, ndrsa sistemi i kumulacionit dhe t absorbcionit jan sisteme plotsuese.

Sistemi apsorbcionit
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Sipas sistemit t absorbcionit, nse gjykata pr ndonji vepr penale ka shqiptuar dnimin me burgim afatgjat, athere e shqipton vetm kt dnim.

Sistemi i asperacionit
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Sipas ktij sistemi nse gjykata pr seciln vepr penale ka shqiptuar dnim me burgim, dnim unik duhet t jet m i lart se do dnim i veant, por dnimi unik nuk mund t arrij shumn e t gjitha dnimeve t prcaktuara dhe as t tejkaloj periudhn prej 20. vjetsh. Nse gjykata pr seciln prej veprave penale ka caktuar dnim me burg prej 3. vjetsh, dnimi unik nuk mund t jet m i gjat se 8.vjet.

Sistemi i kumulacionit
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Sipas ktij sistemi nse gjykata pr seciln vepr penale ka shqiptuar dnim me gjob, dnimi unik nuk duhet t tejkaaloj shumn prej 25.000 , prkatsisht 50.000 , kur nj apo m shum vepra penale jan kryer pr prfitime materiale. Nse gjykata ka shqiptuar pr disa vepra penale dnim me burg, ndrsa pr disa t tjera dnim me gjob, ajo shqipton nj dnim unik me burgim dhe nj dnim unik me gjob. Dnimin plotsues gjykata e shqipton nse sht parapar s paku pr nj vepr penale.

MATJA E DNIMIT PERSONIT T DNUAR

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ N t shumtn e herave personi n t njetn koh gjykohet pr t gjitha veprat penale t kryera n bashkim dhe i shqiptohet nj dnim unik. shtja e matjes s dnimit personit i cili m par sht dnuar , n tdrejtn penale shtrohet n kto raste: -q nj apo m shum vepra penale t jen zbuluar pasi q personi sht dnuar dhe kti nuk, kan mundur t prfshihet me aktgjykimin;

-nse personi para se t ket filluar vuajtjen e dnimit sipas aktgjykimit t mparshm kryen vepr t re penale; -nse personi i dnuar gjat mbajtjes s dnimit me burg kryen vepr penale t re dhe -nse t dnuarit me kusht i revokohet dnimi pr shkak t veprs penale t ciln e ka kryer para se t jet shqiptuar dnimi me kusht. N kto situata sipas nenit 72 t KPPK, matja e dnimit bhte sipas rregullave t parapara pr veprat penale n bashkim.Dnimet e shqiptuara m par gjykata i merr si t caktuar , ndrsa dnimet i mat vetm pr veprat q nuk kan qen t prfshira n aktgjykimin e mparshm.N raste t ktilla dnimin apo pjesn e dnimit t ciln i dnuari e ka mbajtur i llogaritet n dnimin e shqiptuar. Nga rregulla e matjes s dnimit sipas nenit 72.par.2. ekziston nj prjashtim,ku nse personi i dnuar me burgim apo me burgim afatgjat gjat mbajtjes s dnimit kryen vepr t re penale , gjyakata do ti shqiptoj dnim pr kt vepr penale pavarsisht nga dnimi i mparshm, nse me zbatimin e dispozitave mbi matjen e dnimit pr veprat penale n bashkim nuk mund t realizohet qllimi dnimit pr shkak se ka mbetur pa u vuajtur shum pak dnim( psh. nse n prfundim t dnimit i burgosuri kryen vepr penale t vrasjes ndrsa pr ta vuajtur krejtsisht dnimin i kan ngelur vetm nj vit, nse aplikohen dispozitat pr matjen e dnimit pr veprat penale t kryera n bashkim ai nuk do t mund t dnohej m tepr se 20 vite e deri n momnetin kur e ka kryer veprn penale i kan mbetur vet 2. vite).

LLOGARITJA E PARABURGIMIT DHE DNIMIT T MPARSHM ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ ~~~~

Sipas nenit 73.par.1.t KPPK, koha q i pandehuri e ka kaluar n paraburgim, si dhe do lloj tjetr i privimit nga liria lidhur me veprn penale detyrimisht llogaritet n dnimin e shqiptuar me burgim, burgim afatgjat, dhe n dnimin me gjob. N t njetn mnyr sht rregulluar edhe shtja e llogaritjes s dnimit t mparshm me burgim apo me gjob pr kundravajtje apo delikte ekonomike.( neni 73.par.2) Ndrsa n par.3. sht parapar se masa mbrojtse q sht shqiptuar pr kundravajtje ose delikt ekonomik prfshihen n dnimin plotsues pr veprn penale.

VREJTJA E GJYKATS
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ N gjysmn e shek.XIX n t drejtn penale filluan t faqen sasnksione , t cilat n brendin e tyre kishin pr qllim t zavendsonin dnimin me burgim vemas ato me dnim afatshkurtr, nj ndr kto sanksione shtedhe vrejtja e gjykats. Esenca e vrejtjes s gjykats sht q kryesit t veprs penale ti trhiqet vrejtja se ka kryer vepr penale, t ciln shoqria n aspektin social dhe etik e vlerson

si negative, t dmshme, t keqe dhe pr kt gjykata i shqipton qortim , prkatsisht vrejtje.vrejtja gjyqsore sht nj lloj sanksioni jopuntiv, jondshkues. Ky lloj sanksioni sht i parapar n nenin 74. dhe 75 t KPPK ku sht prcaktuar se qllimi i vrejtjes s gjykats sht q ti jepet kryesit qortim kur, duke pasur parasush t gjitha rrethanat n lidhje me veprn dhe kryesin, vrejtja gjyqsore mjafton pr t arritur qw;llimin e dnimit.

Nocioni dh rndsia e vrejtjes s gjykats

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Vrejtja e gjykats sipas brendis dhe qllimit t saj, nuk sht dnim, por n fakt sht trajtim i kryesit t veprs penale me masa jondshkuese.Sipas natyrs s saj , vrejtja e gjykats sht mas pr zavendsimin e dnimeve me burgim afatshkurtr dhe paraqet hap t rndsishm n drejtim t depanilizimit t s drejts penale. N brendin e saj , vrejtja e gjykats paraqet qortim serioz dhe publik q i bhet kryesit t veprs penale dhe gjykata ia trheq vrejtjen q n t ardhmen mos t kryej vepra penale , sepse pr vepra t tilla do t dnohet.edhe vrejtja e gjykats shqiptohet me aktgjykim.

Kushtet pr shqiptimin e vrejtjes s gjykats

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Sipas nenit 75.par.2. dhe 3. t KPPK, vrejtja e gjykats mund t shqiptohet ( dmth.mund t shqiptohet sipas bindjes s gjykats)pr dy grupe veprash penale: 1.n grupin e par bjn pjes veprat penale pr t cilat sht parapar dnimi me burgim deri n nj vit, apo dnim me gjob dhe nse vepra sht kryer n rrethana lehtsuese q veprn e bjn veanarisht lehtsuese. 2.N grupin e dyt t veprave penale pr t cilat mund t shqiptohet vrejtja e gjykats hyn veprat penale pr t cilat mund t shqiptohet dnim deri n 3. vjet(neni 75/3), nse me ligj shprehimisht sht parapar kjo mundsi , psh. neni 153 par. 3. t KPPK etj. Vrejtja e gjykats mund t shqiptohet edhe pr veprat penale n bashkim, por nuk mund n situata t tilla pr nj vepr ti shqiptohet dnim e pr nj tjetr vrejtje e gjykats.

Efektet e vrejtjes s gjykats

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Kryesit q i shqiptohet vrejtja e gjykats, konsiderohet person i dnuar dhe shnohet n evidencn e t dnuarve.Ky dnim shlyhet nga evidenca nse kruesi brenda fatit prej nj viti nga aktgjykimi i plotfuqishm nuk kryenvepr t re penale (neni 87.par.2-1t KPPK).

Me vrejtjen gjyqsore kryesit mund t;i shqiptohen kto dnime plotsuese: ndalimin e drejtimit t automjetit, marrja e lejes s vozitjes dhe marrja e sendit ( neni 54.par.3.)

MASAT E TRAJTIMIT T DETYRUESHM ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

N shkencn e s drejts penale sht konstatuar se n mesin e faktorve t kriminitetit, rregullimet mendore, prkatsisht smundjet psikike dhe varsia nga droga dhe alkooli, jan gjithashtu faktor t rndsishm t kriminalitetit.Pr tu evituar rreziku q personat e ktill n t ardhmen t kryejn vepra penale , sht treguar e domosdoshme q ndaj personave me prgjegjshmri t zvogluar dhe n varsi t drogs apo alkoolit , krahas dnimit , t shqiptohet edhe masa e mjekimit.Ndrsa ndaj personave trsisht t paprgjegjshm pr shkak t rregullimeve psikike , shqiptohet vetm masa e trajtimit t detyrueshm. Me an t masave t trajtimit t detyrueshm psikiatrik ndaj kryesve t veprave penale me rregullime mendore , t drejtat penale bashkohore kan pr qllim ti realizojn dy funksione:1.t evitojn rrezikun q personat e ktill srish t kryejn vepra penale dhe 2.ndrsa funkioni i dyt me kto masa t trajtimit t detyrueshm psikiatrik, konsiston n arritjen objektivave t humanizimit t s drejts penale.

MASAT E TRAJTIMIT T DETYRUESHM N T DREJTEN PENALE T KOSOVS

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ N KPPK, masat e trajtimit t detyrueshm nuk jan sanksione penale , por jan masa t posame, masa sui generis t karakterit mjeksor t karakterit mjeksor, t cilat u shqiptohen vetm kryesve t veprave penale me paaftsi mendore dhe n varsi nga droga dhe alkooli.Pr kt arsye kto masa jan parapar n kapitullin e veant(kap.V.neni 76 dhe 77) dhe jan trsisht t ndara nga sistemi dhe llojet e sanksioneve penale .Masat e trajtimit nuk konsiderohen dnime e as lloje t tjera t sanksioneve penale .Pra masat e trajtimit pe nga brendia dhe qllimi i tyre jan masa t mjekimit.N disa kode penale t Evr.perendimore por edhe t evr.qendrore dhe juglindore, kto masa emrtohen si masa siguruese , edhe n legjislacionin penale q sht aplikuar n Kosov kto masa jan quajtur siguruese, e t tilla quhen edhe n legjislacionet e ish.republikave t jugosllavis q tani jan shtete t pavarura. Pr kundr faktit se kto nuk konsiderohen sanksione penale edhe pr kto vlen parimi i ligjshmris. KPPK, n nent 76. dhe 77. i parashef tri lloje t trajtimit t detyrueshm: 1.Trajtimin e detyrueshm psikiatrik pr kryesin me paaftsi mendore; 2.Trajtimin e detyrueshm psikiatrik pr kryesit me aftsi t zvogluar mendore, dhe 3.Trajtimi me an t rehabilitimit t detyrueshm i personave t varur nga droga ose alkooli. Procedura e shqiptimit t masave t trajtimit t detyrueshm pr kryesit me apaftsi mendore (trsisht t paprgjegjshm) dhe trajtimi i detyrueshm pr kryesin me aftsi t zvogluar mendore, sht e parapar me ligj t veant..Ndrsa shqiptimi i trajtimi me an

t rehabilitimit t detyrueshm t personave t varur nga droga apo alkooli jan t prcaktuar me

TRAJTIMI I DETYRUESHM PSIKIATRIK I KRYESIT ME PAAFTSI MENDORE

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Kt mas t trajtimit t detyrueshm gjykata e shqipton n rastet kur konstaton se veprn penale personi e ka kryer n gjendje trsisht t paprgjegjshme(neni 76), ndaj kryesve t ktill t veprave penale e vetmja mas q mund t shqiptohet sht mjekimi i detyrueshm. Personi konsiderohet plotsisht i paprgjegjshm nse n kohn e kryer s veprs penale ka lnguar nga smundja menodre e prkohshme ose e prhershme, rregullimi mendor apo ngecje e zhvillimit mendor, gjendje kto t cilat personin e kan br t paaft q t kuptoj apo ti kontrolloj veprimet apo mosveprimet e tia, apo t kuptoj se po kryen vepr penale ( neni 12.par.1.). Kjo mas sht e natyrs kurative mjeksore dhe se kt mas e njohin t gjitha legjislacionet bashkohore me emrtime t ndryshme. Gjykata mund ti shqiptoj masat e trajtimit t detyrueshm psikiatrik nse plotsohen kto kushte: 1.q personi t ket kryer vepr penale, e cila sht konstatuar n procedur penale; 2.q vepra t jet kryer nga personi i paprgjegjshm; 3.q gjykata t konstatoj se personi do t rrezikoj vehten ose tjetrin apo pasurin me vler t madhe nse lshohe n liri, dhe 4.q pe evitimin e rrezikut sht i nevojshm mjekimi n entin shndetsor.

TRAJTIMI I DETYRUESHM PSIKIATRIK I KRYESIT ME AFTSI T ZVOGLUAR MENDORE ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Aftsia e zvogluar mendore ekziston nse personi pr shkak t smundjes mendore t prkohshme ose t prhershme, rregullimit mendor apo ngecje n zhvillimin mendor, aftsia e tij ka qen dukshm , esencialisht e zvoglauar pr tu kontrolluar veprimet apo mosveprimet e tij, apo t kuptoj se kryen vepr penale(neni 12.par.2.). Personat e ktill konsiderohen penalisht prgjegjs dhe dnohen.Mirpo gjykat me rastin e matjes s dnimit kt gjendje shndetsore t tij do ta marr parasysh si rrethan lehtsuese. Meq kryesi i veprs penale me prgjegjshmri t zvogluar konsiderohet penalisht prgjegjs, gjykata sht e obliguar q s pari tia shqiptoj dnimin.Nse kryesi i ktill, pr shkak t prgjegjsis t zvogluar sht edhe i rrezikshm pr veten, tjetrin apo pasurin me vler t madhe , athere krahas dnimit ia shqipton edhe masn e trajtimit t detyrueshm psikiatrik.

Nse gjykata kryesit t till i shqipton dnimin dhe masn e trajtimit t detyrueshm psikiatrik, ai s pari drgohet n entin shndetsor pr trajtim, pr mjekim .Koha e kaluar n entin pr mjekim i llogaritet n kohzgjatjen e dnimit me burgim. Nse koha e kaluar n entin psikiatrik pr trajtim sht sa edhe kohzgjatja e dnimit t shqiptuar me burgim , athere personi konsiderohet se e ka mbajtur dnimin dhe lshohet n liri.Mirpo nse koha t cilin i gjykuari e ka kaluar n entin shndetsor sht m e shkurtr se kohzgjatja e e dnimit me burgim , athere gjykata ka dy mundsi: 1.q personi i ktill t drgohet n entin ndshkues q ta mbaj dnimin e mbetur me burgim apo 2.q personi i ktill t lirohet me kusht. ( koh zgjatja t shihet te rreguulorja q e rregullonkt shtje). TRAJTIMI ME AN T REHABILITIMIT T DETYRUESHM I PERSONAVE T VARUR NGA DROGA OSE ALKOOLI ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Trajtimi mjeksor i detyrueshm i narkomanve dhe alkolistve sht mas e dats relativisht t re, e cila shqiptohet s bashku me sanksioninet e caktuara penale dhe ka pr qllim q ti evitoj rrethanat dhe shkaqet q kan kontribuar n kryerjn e veprs penale.Hulumtimet shkencore kan treguar se vetm dnimi ndaj kryersve, t cilat veprat penale i kan kryer si alkolist apo narkoman nuk mund t ushtrojn efekte t duhura n luftn kundr kriminalitetit.N rastet e tilla trajtimi mjeksor, psikiatrik i tyre ka efekt m t madh preventiv se dnimi. Kt mas gjykata do ta shqiptoj nse jan plotsuar kto kushte: 1.q kryesit t veprs penale ti jet shqiptuar dnimi(dnimi me burgim, dnimi me gjob, dnimi me kusht), vrejtja e gjykats apo lirimi nga dnimi; 2.q kryesi ta ket kryer veprn penale pr shkak t varshmris nga droga apo alkooli; 3.q t ekzistoj lidhja kauzale mes veprs penale t kryer dhe varshmris s kryesit nga droga apo alkooli, prkatsisht q gjykata t konstatoj se faktori kryesor q ka motivuar kryesin e veprs penale sht varsia nga droga apo alkooli, dhe 4.nse ka gjasa pr mjekimin e tij suksesshm. Kjo mas nuk mund t shqiptohet ndaj personit i cili veprn penale e ka kruer nn ndikimin e drogs apo alkoolit, por i cili pr ndryshe nuk sht i varur ngadroga apo alkooli.Pr shqiptimin e ksaj mase nuk sht domosdoshme q personi n momnetin e kryerjes s veprs penale t ket qen i dehur, s kndejmi kjo mas mund t shqiptohet ndaj narkomanit apo alkoolistit i cili veprn penale e ka kryer n kohn kur nuk ka qen nn ndikimin e drogs prkatsisht alkoolit, mirpo ai sht i varur nga droga dhe alkooli dhe veprn penale e ka kryer p.sh.pr t fituar mjete pr t bler drogn apo alkoolin. Kjo mas ekzekutohet n entin shndetsor apo n ndonji ent tjetr t specializuar,Mirpo kjo mas mund t ekezekutohet edhe n entin pr ekzekutimit t dnimit, ku gjendet kryesi n mbajtjen e dnimit me burgim. Nse kjo mas shqiptohet krahas dnimit me burgim, kjo ekzekutohet gjat mbajtjes s ktij dnimi.

Nse kjo mas shqiptohet krahas dnimit me gjob, vrejtjes s gjykats apo lirimit nga dnimi, gjykata mund t vendos, me plqimin e t dmtuarit q masa e till t trajtohet n liri.Nse kryesi pa ndonj arsye nuk i nnshtrohet trajtimit n liri apo e braktis ate , gjykata mund t urdhroj q trajtimi t ekezkutohet n entin shndetsor (neni 77.par.2.). Nse kjo mas sht shqiptuar krahas dnimit me burgim, n ksi rasti mund t zgjas derisa t kryhet dnimi. Ndrsa n raste kur kjo mas sht shqiptuar krahas dnimit me gjob, vrejtjes s gjykats, apo lirimit nga dnimi, trajtimi nuk mund t zgjas m tepr se 2. vjet., n kto situata gjykata n do dy muaj duhet t vendos nse sht e nevojshme t vazhdohet ekezekutimi i mass( neni 77. par.3.).

KARAKTERSITIKAT KRYESORE SANKSIONEVE PENALE

EKZEKUTIMIT

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Me ekezekutimin e dnimeve realizohet funksioni i preventivs speciale dhe gjenerale( neni 34. par.1.t KPPK). Rndsia kriminalo politike e ekzekutimit t sanksioneve penale, me t cilat kryesit i merret liria i kufizohen disa t drejta, konsiston edhe n faktin se kto jan edhe masa praktike me t cilat me qllim t mbrojtjes s shoqris nga kriminaliteti , i izolojn kryesit e rrezikshm nga mjedisi shoqror.

Parimet themelore t ekzekutimit t sanksioneve penale

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ N dispozitat e prgjithshme t kodit penal rezultojn edhe parimet themelore mbi ekezekutimin e sanksioneve penale. Kto jan: 1.parimi i ligjshmris ; 2.parimi i humanitetit, 3.parimi i riedukimit dhe resocializimit dhe 4.parimi i individualizimit .

1.parimi i ligjshmris
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Parimi i ligjshmris s ekzekutimit t sanksioneve penale manifestohet n dy aspekte: A).S pari parimi i ligjshmris s ekzekutimit t sanksioneve penale konsiston n faktin se ndaj personit t dnuar mnd t ekzekutohen vetm ai lloji i sanksionit penal, i cili sht i parapar me ligj dhe i shqiptuar me vendimin e plotfuqishm t gjyqit. B).S dyti parimi i ligjshmris s ekzekutimit t sanksioneve penale konsiston n ate se personit t dnuar mund ti merren apo ti kufizohen vetm ato liri dhe t drejta t caktuara me ligj.

Parimi i ligjshmris s ekzekutimit t sanksioneve shrben pr mbrojtjen e lirive dhe t drejtave t personave t dnuar nga arbitrariteti dhe keqprdorimet e organeve shtetrore q jan t autorizuara t i ekzekutojn sanksionet penale.

Parimi i humanitetit
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ N nenin 78.par.3. t KPPK sht parapar shprehimisht se gjat ekezkeutimit t dnimit , personi i dnuar nuk duhet t;i nnshtrohet trajtimit njerzor ose poshtrues dhe as dnimit q prfshin mundime t panevojshme psikike dhe fizike , si dhe veprimit nga nevoja elementare, duke prfshir edhe trajtimin adekuat mjeksor. T drejtat e personit t dnuar mund t kufizohen aq sa sht e nevojshme dhe n prputhje me ligjin dhe standardet ndrkombtare t t drejtave t njeriut. Parimi i humanitetit sht parapar edhe me dispozitat e ligjit pr ekzekutimin e sanksioneve penale , n t cilat thuhet se sjellja ndaj t dnuarve duhet t jet njerzore, n mnyr q t ruhet dinjiteti i tij njerzor, shndeti i tij fizik dhe psikik dhe n t njetn koh sigurohet disiplina e nevojshme n entin ndshkues prmirsues.

Parimi i riedukimit dhe resocializimit

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Ekzekutimi i dnimit me burg ka pr qllim q personin e dnuar ta prgadis q t jetoj n liri, q t jetoj dhe punoj n pajtim me ligjin dhe moralin e shoqris.Pr kt arsye npr ente aplikohen masa t ndryshme edukuese dhe terapeutike , n mnyr q i dnuari pasi ta mbaj dnimin , t mudn ti kryej detyrimet e veta dhe t jet i aft t jetoj dhe t punoj n pajtim me normat e shoqris.

Parimi i individualizimit
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Individualizimi i ekzekutimit t dnimit me burg ndryshe quhet edhe individualizim penitenciar. Me ligjin pr ekezekutimin e sanksioneve penale prcaktohen detajisht mnyrat, metodat, dhe mjetet e individualizimit gjat fazs s ekzekutimit t sanksioneve penale. Individualizimi i ekzekutimit t sanksioneve penale bhet varsisht prej kushteve ekzistuese n entin ndshkimor-prmirsues si dhe duke marrur parasush veorit e personit t dnuar , moshn etij, nivelin e tij arsimor dhe kulturor, se a sht fjala pr recidivist etj.Individualizimi i ekzekutimit t sanksioneve penale bhet me an t masave t ndryshme mjeksore , pedagogjike dhe sociale.

Sistemi i ekezekutimit t dnimit me burgim

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

1.sistemi i qelis apo i vetmis nn ndikimin e ideve t penalistit anglez Xhon Huardit n filadelfi n vitin 1790, n Pensilvani n vitin 1828, 2.sitemi auburn apo i heshtjes(1823) Njujork,n qeli qndronin natn ndrsa ditn jasht qelis por pa t drejt komunikimi me t dnuarit tjer. 3.sistemi progresiv (gjysmn e dyt t shek.XIX) sipas ktij sistemi i dnuari kalonte npr tri faza a).n fazn e par gjat dits dhe nats rrepsiht qndronte n qeli, dhe mund t zgjaste gjer n 12,muaj b). Faza e dyt i dnuari ditn punonte dhe qndronte me t dnuarit e tjer, kurse natn ndahje n qeli dhe c).faza e tret sht faza m e favorshme dhe kjo konsiston n lirimin me kusht t atyre t dnuarve t cilt me sjelljet e tyre t mira e kan merituar kt.Ky lrim mund t revkohej nse i dnuari n liri nuk i kishte ato sjellje q jan pritur prej tij. dhe 4, sistemi irlandez(1853).ky sistem dallon nga sistemi progresiv ngase parashef nj faz me tepr pr t dnuarit, ku i dnuari para se t lshohet n liri duhet ta kaloj nj koh n nj dhom , q quhet dhoma pr t liruarit, ku personave t cilve u sht njohur ky trajtim, mund t lvizin lirisht edhe jasht lokaleve t burgut , t ken lidhje me botn e lir , t gzojn edhe benificione t tjera.

T drejta dhe obligimet e personave t dnuar me burgim

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Sipas ligjit mbi ekzekutimin e sanksioneve penale , gjat mbajtjes s dnimit me burgim, t dnuarit i kan kto t drejta: 1.t drejtn n shprblim pr punn e kryer sipas dispoziatve t veanta( me rregulloren mbi ekezkutimin e dnimit me heqje t liris , caktohet pjesa e shprblimit pr pun e cila ruhet si kursim i detyrueshm i t dnuarit, ndrsa pjesn tjetr ai e dsiponon lirisht) 2.t drejtn n pushim prej 8. orve gjat 24. orve gjithashtu edhe nj dit pushim gjat javs, 3. t drejtn n pushim prej 14. dits gjat n viti(pushim vjetor i t dnuarve) 4. t drejtn n mbrojtje shndetsore pa pages 5.t drejtn n sigurim invalidor n rast t fatkeqsis n pun apo smundjes profesionale 6). T drejtn n komunikim me an t korespondencs, duke pranuar viziat dhe paketa 7. t drejtn e ankess drejtorit t entit ndshkimor n rast t cnimit t t drejtave t tij ose pr shkak t padrejtsive tjera. Krahas ktyre t drejtave , kur t dnuarit sillen mir drejtori mund tu jap edhe benificione tjera.

Obligimet e personave t dnuar me burgim

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Pr t funksionuar enti ndshkimor prmirsue dhe zhvillimi i procesit t resocializimit , n dispozitat e Ligjit pr ekzekutimin e sanksioneve penale pr personat e dnuar jan t parapara edhe obligimet e tyre. -t dnuarit duhet ta respektojn rendin shtpiak,

-t punojn n orarin e caktuar dhe punn e caktuar me qllim q t formojn shprehi pune ta mbajn kondicionin e puns dhe t bj t mundshme arritjen e kualifikimeve profesionale dhe fitime materiale dhe -detyrimi i t dnuarve q ti zbatojn urdhrat e personave zyrtar. Pr mos rrespektimin e obligimeve t prmendura dhe cnimit t dissiplins, ndaj t dnuarve mund t shqiptohen kto dnime disisplinore:qortimi, ndalimi marrjes s letrave deri n 3. muaj, ndalimi i marrjes s paketave deri n 3.muaj, ndalimi apo kufizimi i t drejts s disponimit me t holla per nevoja personale deri n 3. muaj dhe drgimi n qeli deri n 30. dit.

Lirimi me kusht
~~~~~~~~~~~~~~~~ Lirimi me kusht nnkupton se personi i cili sht duke e vuajtur dnimin lirohet n liri para se t ket vuajtur dnimin n trsi. Me kusht q deri sa t skadoj koha pr t ciln i sht shqiptuar dnimi mos t kryej vepr tjetr penale. Institucioni i lirimit me kusht sht i kohs s re pr her t par sht paraqitur n Angli n gjysmn e shekullit XIX e m pas edhe n Franc. Lirimi me kusht sht i ngjashm me dnimin me kusht -te dnimi me kusht Personi fare nuk fillon vyuajtjen e dnimit, ndrsa te lirimi me kusht personi lirohet nga mbajtja e dnimit t cilin sht duke e vuajtur.

Rndsia penalo juridike e lirmit me kusht ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Me lirimin me kusht i dnuari motivohet q m shpejt t prmirsohet dhe t aftsohet pr jet normale n liri, -lirimi me kushrt paraqitet edhe si nj lloj korigjimi i vendimit t gjyqit mbi dnimin dhe si mnyr konsekuente e zbatimit t individualizimit t dnimit, -gjykata nuk ka mundsi q me rastin e shqiptimit t dnimit me burgim t dij saktsisht se far kohzgjatje eprivimit nga liria do ti nevojitet pr prmirsimin e kryesit t veprs penale dhe s fundi, -lirimi me kusht shrben edhe si mas pr shkurtimin e dnimeve veanarisht t gjata dhe njherit shrben edhe pr kufizimin e ndikimit t dmshm t dnimit me privim nga liria me afat t gjat si ndaj t dnuarit , edhe ndaj familjes s tij dhe pozits s tij sociale. Arsyeshmria e lirimit me kusht konsiston edhe n faktin se ky institucion n instanc t fundit shrben edhe si mas e mbrojtjes s shoqris nga kryerja e srishme e veprave penale, ngase praktikisht sht vrtetuar se personat e liruar me kusht rrall her kryejn vepra penale, n krahasim me personat q dnimin e kan vuajtur n trsi.

Kushtet pr shqiptimin e lirimit me kusht

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Kushtet pr shqiptimin e lirimit me kusht jan t parapara n nenin 80.t KPPK.Kushtet mund t ndahen n dy grupe , grupi par i referhen sjelljes s t dnuarit, ndrsa grupi i dyt i lushteve ka t bj me pjesn e dnimit t mbajtur. 1.Sipas nenit 80.par.1.i dnuari mund t lirohet me kusht nse ekziston baza e arsyeshme se ai nuk do t kryej vepr t re penale .(nuk sht e theksuar se sa duhet t ket vuajtur dnimin pr t pasur t drejt n lirimin me kusht) 2.Sipas variantit t nenit 80.par.2.i dnuari i cili e ka mbajtur gjysmn e dnimit (nuk shkruan kshtu n KPPK), mund t lirohet me kusht nga mbajtja e mtejme e dnimit , me kusht q deri n skadimin e kohs pr t ciln sht shqiptuar dnimi t mos kryej vepr t re penale 3.sipas variantit t dyt , personi i cili ka mbajtur 1/3 t dnimit me burgim, prjashtimisht mund t lirohet me kusht kur rrethanat e veanta q i referohen personit t dnuar tregojn se ai nuk do t kryej vepr t re penale. 4.sipas variantit t tret (neni 80.par.4.)i dnuari t clilit gjykata i ka shqiptuar dnim me burgim afat gjat , mund t lirohet me kusht nga mbajtja e mtem e dnimit nse i ka mbajtur 3/ 4 t dnimit

Revokimi i lirimit me kusht ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Revokimi i lirmit me kusht mund t jet obligativ dhe fakultativ. 1.Revokimi obligativ i lirimit me kusht Gjykata patjetr (detyrimisht) do ta revkoj lirimin me kusht nse personi i dnuar , derisa gjendet n lirimin me kusht kryen nj apo m shum vepra penale pr t cilat i sht shqiptuar dnimi m tepr se nji vit( neni 81 par.1.)

2.Revokimi fakultativ i lirimit me kusht ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Gjykata mundet nse personi i dnuar i cili gjendet n lirim me kusht , kryen nj apo m shum vepra penale pr t cilat i sht shqiptuar dnim me burg deri n nj vit( neni 80.par.2.), duke pasur parasysh ngjashmrin e veprave penale , rndsin e tyre, motivet nga t cilat jan kryer veprat penale dhe rrethant tjera q treojn arsyeshmrin e revokimit t lirimit me kusht. Nse personi i liruar me kusht pr veprn e re dnohet jo m tepr se nj vit, ndrsa gjykata nuk urdhron revokimin e lirimit me kusht , lrimi me kusht vazhdohet pr aq koh sa i dnuari e ka mbajtur dnimin e till me burgim( eni 81 par.5).

Ndihma postpenale

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Ndihma postpenale t dnuarve u jepet nga organet kompetente t autorizuar me ligj dhe t cilat duhet t jen t themeluara pran do kuvendi komual.Kjo ndihm realizohet n bashkpunim me gjykatat dhe organet e prkujdesjes sociale.Ndihma e ktill mund t jet e brendshme dhe e jashtme. Ndihma e brendshme ofrohet duke nxitur kurajuar dhe duke i dhn kshilla t dnuarit se si ti zgjidh problemet me t cilat do t ballafaqohet pas lshimit t tij n liri. Ndihma e jashtme konsiston n dhnien e ndihms materiale , sigurimin e punsimit , zgjidhjen e prkohshme t banimit , dhnien e ndihms n zgjidhjen e problemeve familjare etj.

Konfiskimi i dobis pasurore t fituar me veprn penale

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Sipas nenit 82.par.1 gjykata sht e detyruar q tia konfiskoj dokujt dobin pasurore q sht rezultat i veprs penale. Knfiskimi i dobis paurore shqiptohet me aktgjykim me t cilin sht konstatuar kryertja e veprs penale( neni 82.par.2.).Kjo mas shqiptohet n rastet kur kryesit t veprs penale i shqiptohet dnimi kryesor, dnimi alternativ, vrejtja e gjykats, masa edukuese apo masa e trajtimit t detyrueshm psikiatrik dhe ruajtjes n entin shndetsor si dhe trajtimin e detyrueshm psikiatrik n liri.

Natyra juridike e konfiskimit t dobis pasurore

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ KPPK, e parasheh si mas t posame konfiskimin e fitimit pasuror dhe e radhiti n kapitul t veant.Kjo mas nuk konsiderohet lloji i sanksionit penal.

Konfiskimi i dobis pasurore nga kryesi i veprs penale

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Dobia pasurore konfiskohet nga dokush q ka pasur dobi pasurore nga vepra penale sipas nenit 82.par.1.t KPPK shprehimisht thuhet askush nuk mund ta mbaj dobin pasurore t fituar me an t kryerjes s veprs penale, dobia pasurore merret nga kryesi i veprs penale, organizatori i bashkimit kriminal, nga shtytsi ndihmsi apo ai i cili i ka fshehur veprn penale apo kryesin, kjo mas gjithashtu shqiptohet edhe ndaj atij q i sht dhn ta ruaj pasurin t fituar me vepr penale. N rast kur konfiskimi nuk sht i mundur , kryesi detyrohet t paguaj shumn e t hollave e cila i prgjigjet dobis s fituar pasurore neni 83.par.1.

Konfiskimi i dobis pasurore nga personat tjer

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Sipas nenit 83.par.2.t KPPK, marrja e pasuris nga personat tjer mund t vij n dy situata.1.Situata e par sht kur pasuria e fituar me vepr penale bartet n personat e tjer dhe 2.Kur pasuria e till bartet n t afrmit e kryesit.

Pr t mundur me u shqiptuar kjo mas duhet plotsuar kushtet objektive dhe subjektive n mnyr kumulative. Kushti objektiv prmbushet n rastin kur pasuria sht bartur pa kompenzim apo me kompenzim i cili nuk i prgjigjet vlers reale t pasuris. Kushti subjektiv sht prmbushur n raste kur personi n t cilin sht bartur pasuria , e ka ditur apo ka mundur me dit se pasuria sht fituar me vepr penale. 2.Nse pasuria sht bartur te t afrmit kryesit , ajo mund t konfiskohet nse nuk mund t dshmohet se si kompensim kan dhn vlern e plot. Krkesa pasurore e t dmtuarit ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Ktu na paraqiten dy situata 1.kur i dmtuari e ka paraqitur krkesn pasuroro juridike dhe 2. kur i dmtiuari nuk e ka paraqitur krkesn pasuroro juridike. Nse i dmtuari pr krkesn pasurore ushzohet n kontest civil, ai mund t krkoj q t kompensohet nga shuma e vlerss e cila sht konfiskuar , nse e fillon procedurn kontestimmore brenda afatit prej 6.muajve nga dita e plotfuqishmris s vendimit me t cilin sht uudhzuar n kntest civil dhe nse brenda fatit prej 3.muajve nga dita e plotfuqishmris s vendimit me t cilin pozitivisht sht zgjidhur krkesa e tij, e krkon kompenzimin nga vlera e cila sht konfiskuar( neni 84) 2.Nse i dmtuari nuk e paraqet krkesn pasuroro juridike n procedur penale , ai mund t krkoj kompenzimin e dmit nga vlera e konfiskaur nse e fillon kontestin civil brneda 3.muajve nga dita kur ka marrur vesh pr knfiskimin e dobis pasurore dhe ms voni n afat prej 2. vjetsh nga plotfuqishmria e vendimit mbi konfiskimin e dobis pasurore dhe nse n afat prej 3. muajve nga dita e vendimit me t ciln sht aprovuar krkesa e tij krkon kompensimin nga vlera e konfiskuar.

Rehabilitimi
~~~~~~~~~~~~~~~~~~ 1.Rehabilitimi ligjor,paraqitet n mnyr automatike me kalimin e kohs s caktuar pas dnimit t mbajtur, me kusht q personi i dnuar gjat ksaj periode t mos kryej vepr tejtr penale. 2.Rehabilitimi gjyqsor, n kt situat gjykata do t vendos nse do ta rehabilitoj t dnuarin n baz t sjelljeve t tia pas mbajtjes s dnimit dhe rrethanave t tjera q jan relevante pr nxjerrjen e vendimit t ktill,rehabilitimi gjyqsor sht fakultativ.N situatn e till gjykata sipas lutjes s t dnuarit, mund t vendos q dnimi t shlyhet nga evidenca e t dnuarve dhe personi t konsiderohet i padnuar, nse ka kaluar gjysma e afatit t parapar me ligj dhe nse gjat asaj kohe nuk ka kryer vepr t re penale.n rastet t tilla gjykata merr parasysh sjelljet e t dnuarit pas mbajtjes s; dnimit, natyrn e vep;rs penale dhe rrethanat tjera t rndsishme pr vlersimin nse shlyerja e dnimit sht me vend.

Shlyerja e dnimit nga evidenca e t ndshkuarve

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Dnimi shlyhet nga evidenca e t ndshkuarve n afatin e caktuar prej kur sht mbajtur dnimi, parashkruar apo falur , nse i dnuari brenda atij afati nuk kryen vepr t re penale. Afati brenda t cilit shlyhet dnimi , varet prej llojit dhe peshs s veprs penale, lartsis s sanksionit, i cili sht shqiptuar kryesit t veprs penale. Sipas nenit 87.par.2 t KPPK, dnimi shlyhet nga eveidenca e t dnuarve: 1.Nj vit nga dita e plotfuqishmris s aktgjykimit, n rastin e vrejtjes s gjykats apo lirimit nga dnimi; 2.nj vit pas skadimit t periudhs s verifikimit n rast t dnimit me kusht; 3.nj vit nga dita e mbajtjes s dnimit , parashkrimit ose prfundimit me amnesti,me falje ose me ndryshim t ligjin penal n rast t dnimit me gjysm liri; 4.tre vjet pas mbajtjes s dnimit , parashkrimit ose prfundimit me amnesti, me falje os eme ndryshimin e ligjit penaln rastin e dnimit me burgim deri n nj vit, dnimi me gjob ose dnim plotsues; 5.pes vjet nga dita e mbajtjes s dnimit, parashkrimit ose prfundimit me amnesti, me falje oe me ndryshim t ligjit penal n rastine dnimit deri n tri vjet; 6.tet vjet nga dita e mbajtjes s dnimit parashkrimit ose prfundimit me amnesti, me falje oe me ndryshim t ligjit penal n rastine dnimit prej tre deri n pes vjet; 7.dhjet vjet nga dita e mbajtjes s dnimit parashkrimit ose prfundimit me amnesti, me falje oe me ndryshim t ligjit penal n rastine dnimit prej pes deri n dhjet vjet; 8.pesmbdhjetvjet nga dita e mbajtjes s dnimit parashkrimit ose prfundimit me amnesti, me falje oe me ndryshim t ligjit penal n rastine dnimit prej dhjet derin 15 vjet..( neni 87,88). Dnimi me burg mbi 15 vjet dhe dnimi me burgim afatgjat nuk mund t shlyhen.

Dhnia e shnimeve nga evidenca e t ndshkuarve

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Sipas ligjit t dhnat nga evidenca e t dnuarve mund ti jepen vetm organeve t caktuar shterore dhe publike.ligji njeh dy situata t dhnies s shnimeve nga evidenca e t dnuarve .a).dhnia e shnimeve pr dnimin q nuk sht shlyer dhe b).dhnia e shnimev pr dnimin q sht shlyer.( neni 89).

Parashkrimi
~~~~~~~~~~~~~~~ Parashkrimi i ndjekjes penale dhe parashkrimi i ekzekutimit t dnimit. Sipas nenit 90.par.2.t KPPK, parashkruhet ndjekja penale nse: kan kaluar 35.vjet nga kryerja e veprs penale t dnueshme me burgim afatgjat;

 15.vjet nga kryerja e veprs penale t dnueshme me burgim m shum se 10.vjet; dhjet vjet nga kryerja e veprs penale t dnueshme me burgim m shum se pes(5)vjet; pes vjet nga kryerja e veprs penale t dnueshme me burgim m shum se tre(3)vjet; Tre vjet nga kryerja e veprs penale t dnueshme me burgim m shum se nj(1)vjet; Dy vjet nga kryerja e veprs penale t dnueshme me burgim m shum se nj(1)vjet;ose dnim me gjob.

Fillimi i rrejdhs s afatit t parashkrimit

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Afati i parashkrimit fillon t ec nga dita e kryerjes s veprs penale, prkatsisht kur kryesi ka vepruar ose ka qen i detyruar t veproj. Pr veprat penle t prbra, afati i parshkrimit fillon t ec prej momentit kur sht kryer veprimi i fundit , pr veprat penale t vazhduara , afati i parshkrimit fillon t ec prej momentit kur sht ndrmarr veprimi i fundit, pr veprat penale permanente, afati i parashkrimit fillon t ec prej momentit kur ka pushuar gjendja e kundrligjshme, te veprat penale kolektive , afat parashkrimit fillon t ec prej dits kur sht kryer vepra e fundit , e cila hyn n prbrje t veprs penale kolektive. Mirpo te disa vepra penale kundr integritetit seksual, psh. nga neni 198, 200, 2001, 204, afati parashkrimit fillon t rrjedh nga dita kur e dmtuara i ka mbushur 18.vjet.

Ndalja e parashkrimit t ndjekjes penale

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Ekzistojn dy lloje t pengesave t cilat mund t shkaktojn ndaljen e afatit t parashkrimit 1.pengesat faktike dhe 2.pengesat juridike Pengesat faktike jan:arratisja e kryesit t veprs penale, kur nuk dihet vendbanimi i kryesit, okupimi i teritorit nga ana e armikut, trmeti, vrshimet, zjarri dhe rrethanat tjera t cilat e bjn t pamundur punn e gjykats . Pengesat juridike, jan psh.imunitetit i deputetit t parlamentit, smundjet psikike t pandehurit etj, N situata t ktilla pr aq koh sa ka zgjatur ndalja , pr aq koh vazhdohet edhe afati i parashkrimit.

Ndrprerja e parashkrimit t ndjekjes penale

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Kodi penal i njeh du situta kur ndrprehet parashkrimi edhe ate: 1.Parashkrimi i ndjekjes penale ndrprehet me do veprim t organit shtetror kompetent, i cili ndrmerret me qllim t ndjekjes s kryesit pr shkak t veprs penale t kryer( 91.par.3 t KPPK) 2.Nse i pandehuri gjat rrjedhs s afatit t parashkrimit kryen vepr tjetr penale (91.par.4.)vepra penale duhet t jet e njejt apo m e rnd se vepra e mparshme. N kto situata koha e cila ka kaluar para ndrprejes nuk llogaritet por parashkrimi fillon t ec rishtas (91.par.5.)

Parashkrimi absolut
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Ndalja dhe ndrprerja e parashkrimit mund t shpiejn praktikisht q kurrnjiher t mos shkaktohet parashkrimi, pr tiu shmangur ksaj mundsie , e drejta penale bashkohore parasheh parashkrimin absolut. Parashkrimi absolut i ndjekjes penale paraqitet kur kalon dyfishi i kohs q krkohet sipas ligjit pr parashkrim ( neni 91.par.6.).

Parashkrimi i ekzekutimit t dnimit

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Parashkrimi i ekzekutimit t dnimit konsiston n ate se pas kalimit t kohs s parapar me ligj, dnimi i shqiptuar nuk mund t ekzekutohet. Parashkrimi i ekzekutimit t dnimit shprehet si pr dnimet kryesore , ashtu edhe pr dnimet alternative dhe plotsuese, mirpo parashkrimi i dnimeve plotsuese nuk shprehet n t njjtn koh si pr dnimet kryesore dhe alternative.

Afatet e parashkrimit t ekzekutimit t dnimet jan si m posht:

1. 35.vjet nga plotfuqishmria e aktgjykimit me t cilin i akuzuari sht gjykuar me burgim afatgjat; 2.15.vjet nga dnimi burgim m shum se 10.vjet; 3.dhjet vjet nga dnimi me burgim m shum se pes(5)vjet; 4.pes vjet nga dnimi me burgim m shum se tre(3)vjet; 5.Tre vjet nga dnimi me burgim m shum se nj(1)vjet; 6.Dy vjet nga dnimi me burgim m shum se nj(1)vjet;ose dnim me gjob. Afati i parashkrimit t ekzekutimit t dnimit fillon t rrjedh nga dita kur aktgjykimi sht br i plotfuqishm, ndrsa nse sht revokuar dnimi alternativ, nga dita kur vendimi mbi revokimin sht br i plotfuqishm( neni 94.par.1).Prjashtim bn n rastin e revokimit t dnimit m kusht dhe kur i akuzuari arratiset nga burgu, te revokimi i dnimit me kusht afati vjetsrsimit fillon t ec q nga momenti kur vendimi pr revokimin e dnimit me ksuht sht br i plotfuqishm( prof.Ismeti thot se nga momenti kur sht

urdhruar ekzekutimi i tij). Ndrsa kur i dnuari arratiset nga momenti i arratisjes, apo nga momenti i mos kthyerjes n burg kur i sht mundsuar q pushimin ta bj jasht burgut.

Ndalja dhe ndrprerja e parashkrimit t ekzkeutimit t dnimit

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Ngjashm si te parashkrimi e ndjekjes penale , edhe te parashkrimi i ekzekutimit t dnimit mund t paraqiten rrethana t cilat shkaktojn ndaljen dhe ndrprerjen e afatit t parashkrimit.

Ndalja e parashkrimit t ekzekutimit t dnimit

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Rrethanat pr shkak t cilave dnimi nuk mund t ekzekutohet mund t jen t natyrs juridike dhe faktike, psh. shtyerja e fillimit t vuajtjes s dnimit, pastaj i dnuari smuret rnd, apo i vdes ndonj antar i familjes s ngusht, pastaj ndalja e parashkrimit t ekzkeutimit bhet edhe kur organet e ndjekjes nuk mund ta gjejn t dnuarin.

Ndrprerja e afatit t parashkrimit t ekzekutimit t dnimit

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Afati parashkrimit t ekezekutimit t dnimit ndrpritet me do veprim t organit kompetent q ka pr qllim ekzekutimin e dnimit, psh.thirrja nga ana e gjykats s t dnuarit q t paraqitet pr ta vuajtur dnimin, urdhresa q ai t sillet me dhun pr ta mbajtur dnimin, lshuarje e fletarrestit pr gjetjen e t dnuarit q ka ikur, vrejtja pr ta paguar dnimin me gjob, veprimet e gjykats pr realizmin e dhunshm t dnimit me gjob etj. sikur te ndrprerja e ndjekjes penale edhe te ndrprerja e parashkrimit t ekzekutimit t dnimit, koha q ka kaluar gjer n momentin e ndrprerjes s parashkrimit nuk llogaritet.(94 par.4.)

Parashkrimi absolut i ekzekutimit t dnimit

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Parashkrimi absolut i ekzkeutimit t dnimit paraqitet n do rast kur t kaloj dyfishi i kohs q krkohet sipas ligjit pr parashkrimin e ekzekutimit t dnimit.(94.par.5).

Parashkrimi i ekzekutimit t dnimeve plotsuese dhe masave t trajtimit t detyrueshm

sipas nenit 93. par

.1.parashkrimi i ekzekutimit t dnimit me gjob si dnim plotsues, shprehet n rastet kur kan kaluar dy vjet nga dita kur aktgjykimi sht br i plotfuqishm . Parashkrimi i dnimeve tjera plotsuese shprehet n rastet kur kan kaluar 5.vjet nga dita kur aktgjykimi sht br i plotfuqishm. Parashkrimi i ekzekutimit t mass, trajtimit t detyrueshm , paraqitet kur t kalojn 3.vjet nga plotfuqishmria e aktgjykimit(93 par.3). KPPK, nuk prmban dispozita t posame prkitazi me parashkrimin e ekzekutimit t mass s trajtimit me an t rehabilitimit t detyrueshm t personave t varur nga droga dhe alkooli.,mirpo meq kjo mas shqiptohet krahas dnimit dhe ekzkeutohet prej kur aktgjykimi bhet i plotfuqishm, mund t kostatohet se parashkrimi i ksaj mase paraqitet ather kur edhe parashkrimi i ekzkeutimit t dnimit.

Mosparashkrimi i veprave penale t gjenocidit dhe krimeve t lufts

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Sipas KPPK, pa marr parasysh sa koh ka kaluar prej momentit t kryerjes s veprave penale , nuk mund t bhet parashkrimi i ndjekjes penale dhe ekzekutimi i dnimit, pr veprat penale t gjenocidit, krimeve t lufts dhe krimeve kundr njerszimit, si dhe veprat penale pr t cilat sipas t drejts ndrkombtare nuk mund t zbatohet parashkrimi ( neni 95).

Amnestia dhe falja

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Krahas parashkrimit, edhe amnistia dhe falja shpiejn shuarjen e dnimit.Me an t amnistis, apo faljes , personit t dnuar i falet n trsi, apo nj pjes e dnimit t shqiptuar.Zavendsohet dnimi i shqiptuar me dnim m t but , bhet shlyerja e dnimit nga evidenca e t ndshkuarve, apo kryesi i veprs penale lirohet nga ndjekja penale. Amnestia apo falja , me t ciln kryesi i veprs penale lirohet nga ndjekja penale quhet abolicion. Abolacioni mund t jipet n t gjitha fazat e procedurs penale gjersa nuk sht nxjerr aktgjykimi i plotfuqishm, me abolacion procedura mund t mos fillohet nse sht filluar ndalohet.

Arsyeshmria pr ekzistimin e institucionit t amnestis dhe faljes

1.Amnestia dhe falja jan mjetet t prshtatshme pr prcjelljen e ndryshimeve shoqroro politike n aspektin penalo juridik, mund t ndodh jo rall q pr shkak t ndryshimeve t rrethanave shoqroro politike disa vepra penale e humbin at shkall t

rrezikshmris shoqrore q e ka pasur n momentin e nxjerrjes s ligjit penal, kshu me amnesti apo falje ( pa u ndryshuar aktgjykimi me t cilin sht shqiptuar ky dnim, zbutet dnimi i shqiptuar apo abrohohet n trsi. 2.Me an t amnestis apo faljes ndikohet te personat e dnuar q gjat mbajtjes s dnimit t sillen mir. 3.N raste t caktuara amnestia dhe falja jepet pr shkaqe humane dhe pr interesa t caktuara shtetrore dhe politike. A.Kto institute pr shkaqe humane zbatohen n raste kur vepra penale kryen nj person q ka merita t jashtzakonshme pr lirimin dhe ndrtimin e vendit B.N raste kur jan n pyetje interesat shtetrore politike, amnestia dhe falja mund t jepet nse me ndjekje penale, ndshkim, apo mbajtja e mtejme e dnimit nga personi i caktuar cnon rnd autoritetin e shtetit karshi organizmave ndrkombtar(OKB, UN.EV, Kshillin e Evrops e tj) apo karshi shtetit tjetr. 4.S fundi amnestia dhe falja sht edhe shtje e menuris s shtetrore dhe politike, sepse me kto institute n rastet t caktuara bhet e mundshme q t merren parasysh rrethanat juridike dhe shoqrore politike t cilat diktojn dhe arsyetojn aplikimin e tyre. Amnestia dhe falja mund t jepet pr t gjitha veprat penale, madje edhe pr veprat penale t cilat ndiqen privatisht. Me amnesti dhe falje nuk cenohen t drejta e persanave t tret.T gjith personat e dnuar me vepr penale edhe n rastet kur jepet amnestia dhe falja kan t drejt t krkojn kompensimin e dmit.

AMNISTIA
~~~~~~~~~~~~~~~~~ Amnistia sht akt , t ciln n form t ligjit e nxjerr parlamneti i shtetit .Me amnisti e pacaktuar me emr pr emr lirohen nga ndjekja penale, lirohen pjesrisht apo plotsisht nga vuajtja e dnimit, zavendsohet dnimi i shqiptuar me dnim m t but apo caktohet shlyerja e parakohshme e dnimit nga eveidenca e t dnuarve, ose hiqen pasojat e caktuar juridike t dnimit, (96 par.1.). Amnistia prfshin ato vepra penale t kryera deri nj dit para shpalljes s saj, me prjashtim kur me aktin e amnistis sh vendosur ndryshe.(96.par.2.). Ligji pr amnisti mund t prcaktoj veprat penale pr t cilat jepet amnistia ( psh. t gjitha veprat penale nga neni 243.0.ligji pr amnisti gjithashtu mund t prcaktoj dnimin i cili prfshihet me amnisti( psh.pr t gjith t dnuarit t dnuar me burgim deri n nji vit, ose t gjith personat q jan dnuar deri n 10.vjet e m tepr, u falet nj vit dnim.Gjithashtu mund t prcaktohen t dy kushte veprat penale dhe dnimet. Me an t amnistis mund t ceken veprat penale ,kryesit e t cilave lirohen nga ndjekja penale apo nga ekzekutimi i plot apo i pjesrishm i dnimit. Me amnisti kryesi i veprs penale mund t lirohet plotsisht apo pjesrisht nga dnimi.Lirimi i plot nga ekzekutimi i dnimit prfshin si dnimin kryesor ashtu

edh ednimin plosues.Lirimi i pjesrishm nga ekzekutimi i dnimit prfshin vetm disa nga dnimet apo shpien zvoglimin e dnimit , psh. lirohet nga ekzekutimi i nj pjese t dnimit apo lirohet nga ekezekutimi i dnimit plotsues. Me amnisti dnimi i shqiptuar me aktgjykimin e plotfuqishm mund t zavendsohet me lloje t dnimit m t but, psh. dnimi me burgim afatgjat zavendsohet me dnim me burgim, apo dnimi me burgim zavendsohet me dnim me gjob. Me an t amnistis mund t vendoset q t shlyhet dnimi nga evidenca e t ndshkuarve.

Amnistia nuk mund t prodhoj efekte ndaj masave t shqiptuara t trajtimit t detyueshm t personave me rregullime mendore dhe n varsi t drogs ose alkoolit.

FALJA
~~~~~~~~~~~~~ Falja sht akt t cilin e nxjerr kryetari i shtetit ose qeveria e shtetit.Falja nxirret n form t vendimit me t cilin personat e caktuar emr pr emr lirohen nga ndjekja penale, lirohen plotsisht apo pjesrisht nga ekzkeutimi i dnimit,zavendsohet dnimi i shqiptuar me dnim m t but apo me dnim me kusht, apo caktohet shlyerja e parakohshme e dnimit nga evidenca e t dnuarve, hiqen apo u caktohet afat m i shkurtr i dnimeve plotsuese, psh.ndalimi i drejtimit t automjetit, apo dbimi i t huajit mga vndi.( n librin e I.S.nuk thuhet kshtu). Falja jepet n baz t ligjit t posam (ligji mbi faljen), me t cilin sht prcaktuar procedura pr zbatimin e saj. Pr nga prmbajtja dhe efektet n statusin e personit t dnuar , falja sht e njjt me amnestin ngase si edhe me amnisti edhe me falje personi mund t lirohet nga ndjekja penale , t lirohet plotsisht apo pjesrisht nga ekzekutimi i dnimit, ti zavendsohet dnimi i shqiptuar me dnim m t but dhe t shlyhet dnimi nga evidenca e t ndshkuarve. Mirpo, pr nga vllimi , falja sht m e gjr se amnistia ngase me t mund t shuhen numr m i madh i sansksioneve penale..Ndryshe nga amnistia me falje dnimi mund t zavendsohet me dnim me kusht ( neni 97). Procedura pr falje mund t fillohet sipas deturs zyrtare(ex officio) dhe me iniciativn (lutjen) t dnuarit apo antarve t familjes s tij. Me falje mund t prfshihen t gjitha veprat penale pa marr parasysh se ndjekja bhet sipas detyrs zyrtare.Me an t fjes n favor t kryesit t veprs penale t ndrushohet do lloj i dnimit t shqiptuar