Kemal Tahir _ Bir Mlkiyet Kalesi Cilt1

SARAY-I HMAYUN'DA Odann her eyi, ipekten, atlastan, altn ve gmten, kristal ve kehribardan, antika biblolardan, abanozdan, servet ve samandan, debdebe ve ihtiamdan ibaretti. Bu odann pencerelerinden deniz, gkyz ve gne bile baka trl grnyordu. Marangoz Mahir efendi, halnn zerine oturup ayaklarn uzatm, kollarn arkaya dayayp som yaldzl tavan seyre dalmt. Gvur alya can vermi! Boyay iirmi! Gvurda ince zenaat ileri! Srtnda, fitilli kadifeden boz bir elbise, ayanda asker postallar, banda pskl yolunmu eski bir fes vard. Fesi kulaklarna kadar gemi hazr elbisenin kollar, ellerinin stn rtmt. Pantalon tszd. Yannda, st gemici brandasyla kaplanm, bir takm zembili duruyordu. Mahir efendi, uzun boylu, geni omuzlu, esmer, elmack kemikleri hafife kntl, kara atk kal, siyah gzl, siyah bykl otuz yanda bir adamd. Byklar aa doru sarkt- iin olduundan be ya daha byk grn yordu. Mahir efendi, seyrek sar dilerini gster rek kapya bakt. Efendimizin detlerine alkt. Bizi bu rada unuttular. Kimbilir, hangi namussuz elin bir jurnal verdi. Bareyi korkuttu! Ulan rezil ler! Ayptr! Ka kere rastlamt. Tam havuzbamda kahvesini ierken eline bir kat veriyorlar,1 evketl'yu harap ediyorlard. Kahve fincam-j nn titreyen parmaklarda nasl zpladn, yarl s bile henz iilmeden braklp nasl unutulduunu biliyordu. Jurnali neden yazarlar? Bir adam, eer ve-1 rilen havadisten holanmyorsa ona bunu duyurmakta ne mana var? Her jurnale ihsn- ahanede bulunurmu... Eksik olmayn beni korkuttunuz! diye para vermek olur mu? Para vermese belki jurnalleri keserler... Peki ama, kocaman bir Padiah, kattan niin korkuyor? H korkmaz! Eski bir Ramazanda, Ramazan'n onbein-de Dolmabahe Saraynn muayede salonunda vzera bat ederken zelzele olmutu. Mahir efendi, bunu pekl hatrlyor, teferruattan en ehemmiyetsiz noktalan dahi unutmuyordu. Ortadaki avize angr angr sallanmaa balaynca jurnalciler il yavrusu gibi dalm lard. Abdlhamit'in marn alan Mbeyn mzkas sustu. te o anda, Efendimiz sivil (kyafetiyle) tahtnn zerinde bir dev gibi doruldu. Mzkaya almasn ferman buyurdu. Sska bir adam, kocaman burunlu, krpk lakall, kanbur bir adam, cirit meydan kadar [Kocaman bir salonda tekbana kald zaman [Yedi bal bir dev haline getiren ey cesaret [eil de nedir? Hele Ermeni komitaclarnn Selmlk dn bomba attklar gn!.. Eer caminin kapsnda Seccadeciba izzet bey, efendimizi birka saniye lfa tutmam olsayd... Maazallah... Cehennem makinas atlar, arabalar, asker cesetlerini havaya uururken Padiah caminin iine doru gideceine, metin admlarla tehlikenin stne yrmedi mi? Selmlk resmi-lsi dnlerinde arabay bizzat kullanmak detini a gn olsun terketti mi? Dizginleri toplayp, hayvanlar srmesi ne kadar yiiteydi. Birka adm sonra, phesiz cesaretini gstermek iin paytonu durdurmu, Tfeki Bl Kumandan Arnavut Tahir Paa'ya: Zabitanm miktarn anlaynz. Acele isterim! diye ferman buyurmutu. Mahir efendi, o gn arabann iki adm yannda bulunuyordu. Efendimize iyice dikkat etmiti. Ne sararmak, ne titremek! yleyse... O katlarda ne yazarlar? Jntrk denilen habisler, Allah'n zelzelesinden, Ermeni komitaclarn cehennem makinalarmdan daha m beter? Yedi Dvel'i parma stnde oynatan, istanbul'a 50 bin kiilik askerimle seyyah geliyorum! diye haber yollayan Moskof arna: Buyur! Ben de yzbin askerle karc kyorum! diye cevap veren, koca Alman imparatorunu, Acem ah'n, daha bilmem hangi krallar ayana kadar getirten Abdlhamit Jntrk meselesine bir are bulamaz m? Mahir erendi, imdi Ermeni patrdsn h trlyordu. Osmanl Bankasn basacaklar, ms lmanlar kamilen kltan geireceklerdi. Efe dimiz bu komitac gruhunu Gmrk hamail^ rina sopayla tepeletmiti. Eer 24 saat sonr^ Ermeni krmak yeter! Evltlarm sakin olsun lar! diye ferman etmemi olsayd, Memalik-j ahne'de Ermeninin ktlna kran girecekti Pekala! Jntrk'lerin

hakkndan niin gelemi yordu da, Falanca da Jntrk imi. Filnca da Jntrk olmu diye jurnal alnca iflah ke siliyordu. Efendimizin Beikta muhafz kulu, Fehim Paa kulu, Serasker Riza Paa kulu, ne i grrler ki?.. Eblhda, eyhislm efendi hazretleri... Bir sr hergele!... Mahir efendi, kendi dncesinden rkerek dorulup bada kurdu. Gerindi, esnedi. Tam iki saattenberi bu odada mahpus bulunuyordu. Zat- hne de marangoz olduundan, bir kk menteenin be dakkada taklacan bilir! Bizi unuttu efendimiz! Saolsun-lar! Demindenberi bir trk tutturmak arzusu, kar durulmaz bir istek halinde yreine girip kyordu. Harem-i Hmayun'da, li Osman Padiahnn yatak odasnda: Kaplar kalndr Komular hanmdr. Esef e.tme sevdiceiffi Eda benim canmdr. Sevdiceim aman Allah! Yosmacm aman Allah! kr kr krdama sen bana gel! Aaaah! Oooof! kr kr krdama sen bana gel! diye curcuna sylenmez ya... Ayaa kalkt. Cgara tabakas da marangozhanede kalmt. stnde bile olsa, bakalm burada ttn imek icabeder mi? Nerdeyse karn ackacakt. Gen ve kuvvetli vcut, huysuzlamyordu. Kendi kendisinden gizlenir gibi ihtiyatla pencereye yaklat. (Buna Yaklat demek de bir acaiptir. Pencereyle arasnda, ferah ferah iki admlk mesafe vard. nk Harem dairesinde bulunuyordu. Bahede Kzlardan birisi gezinebilirdi.) Deniz, masmavi, dmdz bir atlas yorgana benziyordu. Ne gemi, ne kayk! Yalnz, berrak gkyznde kocaman bir ku, kanatlarn ar ar, tembel tembel rparak, yoku kar gibi uuyordu. Gkyznde yoku ne arasn bre Mahir! ardm m sen? Glmsedi. Yataa dnd. Bu odaya girdi gireli namahrem birey sayarak oraya hi bakmamt. Kadn efendiler... Gzdeler... Ban utanarak ve piman olarak evirdi. Bir caml dolabn iinde, bin trl kk eya, aklda tutulmaz, neye yarad anlalmaz eyler doluydu. Dolap maundan yaplmt*. Camlar mdevverdi. Cils ayna gibi parlyordu. Bir cigara olsa... Bir cigara!.. Akama kadar gelmesin de rezaleti seyret! Bir de gece vakti Kadmefendilerden birisiyle beraber... Hafife ksrd. Ortada duran takm zembil'ini kapnn dibine gtrd. Ceviz kaplama bir dier dolap! Anahtar zerinde... Acaba kilitlemi de mi b-rakm... Yoksa evirmemi mi? Herhal iind<juttu Daha dorusu bu ipe smsk tutundu, gecelik entarisi, gecelik hrkas vardr. ylece yere melip kald. Birdenbire Padiah'm yatakta ne giydiini Sessizlik, sopa gibi ensesine vuruyor, yre-merak etti. Dolabn kapan ekti. Kilitli de^ini skyordu. Adam hrsz olur! Hey Allah'm ilmi. inde gecelik entarisi yok. Azna kagen gnah yazma! diye mrldand. Bir ab-dar para dolu... Kaime para... Deste deste.,,dest asa... le namaz oldu mu acaba? Bir Her deste bir kada sarlm, ince lstikle tutkere namaza dursayd... Takm zembilinin ii-turulmu... Birisini ald. Kadn zerinde yzne alnan paralar hi saklanr m? Bulunu-rakkam var. Demek herbiri yz lira... Tek banverse... Bitti. kanottan yz lira! Gece vakti bu paralar ne- Efendimizin, Harem-i hmayunlanndaki reye sarfeder mbarek! Herhal Kadnefendi'yehususi marangozhanesinde hep beraber alt-hsan verir! Padiah ksmna para her zaman arkadaar Hasan Kahraman ustayla Tahsin her yerde lzm! efgndi ^^ imdi ikind Kadnefendiye ait daiAcaba hesabn bilir miydi!? Ona ne ma-reDn panjurunu tamir edenler, kendi yerinde lum olmaz ki... Git iine bre Mahir! Bu kadarolsaydar... paraya hi el srer miydiler? parann hesabna akln m erer <ulan biz adam oacamza cudam oluyoruz... Bir an ylece durdu. Yz liralk desteyi Anlald m? hl elinde tutuyordu. unlardan be tane... anahtar dnd Abdlhamit grn. Be tanecik alsa... Takm Zembilinin ta, dibine J.. .. , zmpara katlarnm arasna sokuverse... Be U- U U tanesi tam beyz lira eder. Beyz liraya katl kagir bir ev satn alnr... Be tanecii ile... Hesabn nerden bilecek? Denizde kum, Efendimizde para!.. Hesabn... Ne mmkn! Gene bir an iinde yrek dayanmaz dereMahir efendi, srayp iki bklm kald. Mahir seni hapsettik! Ferman Padiahmn. in bitti mi? Bitti efendimiz!

 Teekkr ederim. Yemek hazr. Arkadacede korkun bir dehete kapld. Elindeki desteyi tekilerin yanma atverdi. Dolabn kaps- lann bekliyor. Haydi olum! n kapatp takm zembilinin yanna kadar ka Ferman efendimizin. ti. Tvbe estafurullah! Tvbe Yarabbi! Sen Zembilini omuzlad. Sska bir haremaagnahm affet yarabbi! Efendimizin bu. kadar ltf-u ihsanna kar... Bu kadar nimetlerine kar!.. Git eytan! Bismillahirrahmanirrahim! Ezubillah! Zembilin omuza vurulacak ipini smsk 10 snn arkasna dt. Arap, incecik, hasta kadn sesiyle, her be alt admda bir kere Destur! diye nida ediyordu. Koridorlarda hi kimse yok ama, kapal kaplarn arkasnda etek hrtlar, kadn fslt11 lan iitiliyor, kelerde Destur sesinden ki an topuklu terlik sesleri... Mahir efendi, ban gsne emi, kambj runu bsbtn karm olarak, yol hallarnda) baka bir yere bakmadan Harem bahesin, kt. Hasan Kahraman ustayla Tahsin efendi uj ta ii paydos etmiler, yemek bekliyorlard. Ha rem dab zre srtlarn binaya dnp me mislerdi. Onlarn srtnda da ayn cinsten birer e. bise, balarnda, kulaklarna gemi ayn pus kl yoluk fesler vard. Byklar da tpk Ma hir efendinin byklar gibi aa sarkmt. evketl efendimizin huyunu bilen Hasa Kahraman, Mahir efendiye glmsedi: Cann skld m? ook... Ben unuttuunu anladm. Nadir aayi haber yolladm. yi etmisin. Siz ii bitiremediniz mi? Hayr! Btn panjurlarn menteeler paslanm. Deitiriyoruz. Pekl! amlar bahar rzgryle hrdyordu. Marangozlara bir byk sofra getirdiler. Delikanllar fena halde ackmlard. Hemer yemee baladlar. Sra su imee gelince srahinin yanm bardak koymay unuttuklar anlald. Birka adm geride bekleyen haremaasna zahmel vermemek iin Hasan Kahraman sahan kapak 12 inu? arndan birisini bardak olarak kullanmay eklif etti. Suyu, glerek bunun iinde itiler, lasan Kahraman en eskileri olduu iin, he-nen hemen kendi evindeymi gibi davranyor-u. Mahir efendinin kulana fsldad: __Kusura bakma! Burasnn dam kurun! Lurun altnda oturan karlarn akl olmaz. [aklar unutmadklarna kr... Sofray kzlar m hazrlyor? Hayr sofraclar hazrlyor ama, onlar [a kurun altnda oturuyor. Sus yahu! Arap duymasn! Efendimiz fe kurun altnda oturuyor. H! Efendimiz kul taifesiyle bir olur ? Hasan Kahraman Abdlhamid'i ok sevi-ordu. Birgn marangozhanede beraber al-urlarken, bir yere bir ivi akmak icabetmi, riasan usta ekice uzanmaa lzum grmeden iviyi tahtaya yumruuyla mhlam. Bunu seyreden Padiah, kendisine o gnden itibaren (Kahraman) lkabn takmt. Yemein bitmesine yakn, Mahir efendi, sahan kapayla su ierken efendimiz adeti Dduu zere birdenbire ecinni gibi peyda oluverdi. Aa! dedi, benim evimde evltlarma iirecek bardak yok mu? Arabm korkudan duda atlam olacak ki -Mahir efendi bu maceray naklederken szn burasnda daima byk bir hrmetle glerdi onun yerine Hasan Kahraman cevap verdi: Biz istemedik efendimiz! 13

 Neden istemediniz? Zahmet olmasn diye! Misafir arlarken hibirey zahmet d ildir. Haydi bardak getirin! Yemekten sonra derhal ie baladlar. Bahede erkekler bulunduu iin kzlar evin bu cephesinde, bilhassa alt kat odalard dolamalar phesiz yasak edilmi olmal k kimseler grnmyordu. kinci katta Yld Saray'n daireleri zaten iki kattan ibaretti:-Baz perdelerin oynadn, beyaz hayalleri camlara vurduunu marangozlar farketmiyo: deillerdi. Lkin bunlarla asla megul olmam a almlard. Akama doru, son panjurun son pasl meif teesi bir yenisi ile deitirildii zaman, Mahi efendi, ka keredir yapmak istediini nihaye N'olursa olsun yapt. Panjurun stne elle riyle aslarak ayaklarn yerden kesti, iki tara fa sallanmaa balad. Arkadalarn zaptetmee altklar kahka halarn arkasndan Padiahn keyifli sesi du yuldu: Mahir n'apyorsun? Mahir efendi derhal yere atlad. Efendimi zi selmlad: Salam olup olmadna baktm evket lim! Seni ektiine gre salam olmu! Ferman efendimizin! Sk kapatlrsa evime hrsz girmez ya: Girmez efendimiz! Teekkr ederim. Mahir efendinin yrei duracak gibi oldu 14 Padiahlarn, Peygamber postunda otur-uklar iin keramet sahibi olduklar sylenir- te doru birey! Yoksa sabahleyin akln-lan geen hrszlk niyetini nerden bilir, Hr-;zdan nasl bahsederdi. Beyz liray almad ne gzel olmutu. Padiah'a hainlik edenin iki gz kr dur! Abdlhamit'in husus marangozhanesinin astabas talyand. Btn talyanlar gibi abuk fkeleniyor, abuk glyordu. Bizimkiler talyancay, talyan Trkeyi renmeye asla almadklarndan ekseriya iaretle anlayor-ar, aletlerin isimleri ayn olduundan pek de knt ekmiyorlard. Ustaba lleri metre zerindeki rakamlarla gsteriyor, ancak pek fkelendii zaman kendi gvurcasyle bireyler barp aryordu. Zenaatn son derece ehli, bu sebepten de son derece kibirli bir adamd. zerinde Pa-diah' bile tanmaz, dediini mutlaka yaptrrd. Bir kere (Non) dedi mi, bitti! Gnlerden bir gn efendimiz, alt keli salonuna bir gizli kap yaplmasn ferman etmiti. Gizli kap yaptrmay nedense pek seviyordu. Mahir efendi, evketl'nun macera romanlar okutup dinlemekten holandn duymadndan, buna hi bir man veremez, yalnz, Padiah ksmnn her emrinde bir hikmet vardr. Szn hatrlard, yle ya, insan kendi evine gizli kaplar neden yaptrmal? Ora15 p kacana, aogru Kapdan ge! Sen bijj Padiah'sn! Keyfine kim karr? te alt keli salonun gsterilen mevkiin de gizli kap taklacak yeri aarken Mahir efen di byle dnyordu. Duvarn orasn ykt. Mstatili dzeltti ly milimetresi milimetresine ald. Nadir aa ile Abdlhamid'e haber yollad:, Delik ald. lsn aldm efendimiz! Fer] man buyrulursa, kapy marangozhanede yapp yerine takalm! Kap kanad, ertesi gn ikindi zeri hazrd. Abdlhamit, taklrken bizzat bulunmak istemi, talyan ustabay da armt. Hamallar kanad getirdiler. Mahir efendi: Buraya! Diye iaret etti. Tam yar yolda italyan ustaba elini kaldrd. Non! Non! Hayr ola usta! Non! Non ne demek? Bu olmaz!.. Byk oldu bu! Gtrecek " yeniden yapacak sen!-. Ben yeniden yapacak? Byk oldu deil! Non byk! Non byk... Tamam

 Tamam yok... Non bono! Herif, hamallar eliyle geri gtrmek istedi. Dur usta! Geldi burda... Bir kere yerine takacak biz... Bakacak... Non! 16 __Bir Non renmisin... Yerine takacak! __. Non olmad... Byk. Byk m? Bu delii ben atm! Kapy zerine ben yaptm! Bir kere yerine takasa*Non! Hamallarn stne yrd: __ Dur bakalm... Bir kere getirdik usta! [yerine konulsun... . Non! Sen eek! Demindenberi zaten, fkelenen Mahir efendi bu Eek szyle kplere bindi. Huzurda blduunu unutarak ensesinde duran keseri eline alp ustasnn karsna dikildi: Gvurolu! Sen Osmanl'nn maln yer- mi buldun? unu uraya bir kere takalm diyorum. Tecrbe etmeden uradan uraya yol-amam. Getirin bakalm! Non! Mahir efendi keseri kaldrd: ime karrsan kafan patlatrm domuz! Mahir! Ferman evketlm! Bu nasl i? Padiah'm! Bereket Nadir aa araya girdi. ocuk hakl efendimiz, dedi, lyle yapldna gre bir defa tecrbe edilsin! Hazr buraya kadar getirilmi. Peki! Hamallar kanad, delie tatbik ettiler. Tpa-p uygun geldi. Padiah bu neticeden fevkalde memnun 17 olduunu saklamad. talyan ustabaya tebe: sm ederek iltifatta bulundu. Elli altn veri meini istedi. talyal, Atlas keseyi cebine sokup da knca efendimiz Mahir ustay iaretle alkoj du: Btn Sivasllar byle fkeli mi olu lar Mahir? diye sordu. Hayr evketlim ! Yalnz sen mi bylesin? Af buyrun evketlim. Kul hatasz olmaj Niin bukadar fkelendin? Bizi adam saymyor. Halbuki, efendimi Okka her yerde drtyz dirhemdir. Biz bunu lsn aldk. Padiahmz efendimiz sayesi de biz de metrenin dilinden anlyoruz. O yabancdr. Ne yaparsa yapsn, on kar terbiyeli olmalsnz. Kendisini burad altryoruz. Bilgisinden istifade ediyoruz. B ze hakk geiyor. Gvur hakk zor denir. Af buyrun Padiahm... Kulunuz kuu ettim ! Kavgay arkadalarna anlatma! Ferman efendimizin! Nadir! evketlim! Bu ocua be lira ihsan ettim. Yarn Tj hir Paay bana arrsn. Ferman Padiahmn. Berhudar ol Mahir! Kapy beendin" Mahir efendi iin Kapy beendim. S< z elli altndan daha kymetliydi. Yere kapand! 18 II BR KYL OCUU

Mahir efendi, Sivas Vilyetinin ibin Ka-rahisar Sancann Alar ky ndendi. Alar ky, bir hyn dibinde, bir Amansz derenin kenarna kurulmu, dam toprak krkiki haneden ibaretti. Dalarnda mee ve ahlat, dzlklerinde byk beyaz kayalar vard. Adam, umumiyetle yayla kylleri gibi, gl, kuvvetli, ok yaar, kolay kzar, gurbeti kiilerdi. Tepeba'nda, Perapalas'n karsndaki muazzam "eyh Hanmn drt kapsn da elli altm senedenberi Ahar'llar bekliyorlard, ilk Mehmetler orbacy okadar memnun etmilerdi ki eyh Han'nm kapclk gedii o zaman, bu zamandr Alar'llara verilmiti. Mahir, Durmu aa'nn nc olu, yedinci evldyd. Babasn Redif Taburuna alp, Yemen'e gtrdkleri zaman, alt aylkt. Durmu aa, gidenlerin yzde doksan dokuzbuuu gibi, hl gitti gider. ok sonralar, Mahir, Yemen'den kurtulmu olanlarla konutuu zaman orada, askerlerin 19 4 ' -A's. gndzleri flara su doldurup iine oturduklarn, vcutlarn drt ayda ter olup aktn, Yemen milletinin byk abdestini hayvanlar gibi ayakta durarak yaptklarn, banda yedi kula sark tayan eyhlerin, iki beyaz lira eyreine, yedi yandaki kzlarn getirip Osmanl'nn koynuna sokuverdiklerini, dinleyerek a-akalmt. Mahir, efendinin anas uzun boylu, iri kemikli, erkek yrekli bir kadnd. Yedi ocuk, be alt tarla, bir deirmenin yar hissesi, bir ift kz, bir inek, 21 kara kei, bir katrla dul kalnca* herhalde, malnn hatr iin evlenmeyi isteyenler ok oldu. Lkin Emine Hatun Benim tane kocam var! diye oullarn ileri srerek btn bu istekleri reddetti. Byk olann ad Ahmet'di. Ksa boylu, tostoparlak, anasyle babasna zerre kadar benzemeyen bir ocuktu- Onbe yama varmadan okumay skt. Belki de camide baz baz mezzinlik ettiinden midir, nedendir, onbe yanda zerine bir arlk kt. Evin erkei olup kt. Ortanca olan Sleyman ondrt yama basnca stanbul'a gelmiti. Kk aabeysi stanbul'a hareket ettii srada Mahir, yedisini yeni biti riyordu. e, olaklar gtmekle balad. obanlk ona iyi denek sahibi olmak merak verdi. Gen mee fidanlarn kesiyor, onlar kabuklarn * Askere gidip sene mektubu gelmeyen adamn ehit (!) olduuna, karsnn dilerse evlenebileceine, Aliar taraflarna uram bir eyh fetva vermiti. 20 soymak suretiyle iliyor, atete gevretiyordu-Sonra bu denei kendisiyle beraber kei yavrusu gden kk kzlarn kaba etlerinde denerdi. Giderek o kadar kavgac, geimsiz br ocuk olmutu ki kyl, Emine Hatun'a ikyetten bkp usand. On yanda dier ocuklarla beraber Ho-ca'ya gnderildi. Elif mertek gibi, B tekne gibi, T ona benzer... ki senede ancak bu sz ezberliyebilmiti. Ezberlemesinin sebebi de trk edip ardmdand. Ondrt yanda, slaya gelen bir uzak akrabasnn yanna katarak stanbul'daki Sleyman aabeysine gndermekten baka are bulamadlar. Mahir, ilk defa, zpka biimi bir dizlik, krmz basmadan bir yeni mintan, bir de ad fes giymiti. Srtnda azk torbas, koynunda, gmleinin eteine dikilmi bir gm Mecidiye ile Giresun'dan vapura bindi. Denizi de, vapuru da zerre kadar yadrgamad. Ordu'ya gelinceye kadar gverte yolcularndan mada, btn gemicilerle, bilhassa Yerin altndaki kara heriflerle** can cier ahbap olmutu. Mecidiyesini alacaklarn aklna bile getirmeden onlar gibi yar beline kadar soyunup kazana kmr att, kadn yolcularn yreini oynatan bir cesaretle ba taraftaki parmakla aslp vapurla yar eden Yunus balklarn saatlerce seyretti. Mahir'i, Alarllarm aka olarak Byk ky dedikleri stanbul da artmad. Yann* Ateilerle 21 -IV dakilerden frsat bulsa atl tramvaylara derhal binecek, beygirlerinin pei sra koan srclere, tulumbalarla yangna yetimeye alan tulumbaclara frsat bulsa karverecekti. Beyolu'nun muazzam ta binalarna da aldrmad. Yalnz eyh Han'nn bir numaral kapsn bekleyen akrabasnn oturduu yere girerken biraz rperdi.

Buras, insanlarn ve ehli hayvanlarn deil, ylanlarn ve akreplerin bile barnamaya-caklar cenabet bir yerdi. basamak tahta merdivenle bir kapya klyor, kapdan kapkaranlk, darack bir koridorun oynak tahtalar stnden, kf ve irkef kokularyle bunalarak yirmi adm kadar yrdkten sonra eni, boyu, iki metreden ibaret bir odaya (!) giriliyordu. Bu odann bir tek penceresi vard. Pencere kat kat apartman dairelerinin mutfak taraflarn aydnlatmak iin yaplm kuyu gibi bir arala alyordu. Hizmetiler, Alarl kapc Mehmet aa'y zerre kadar dnmeden, btn bulak ve amar sularn, hatta, ocuk lazmlklarnn muhteviyatn bu arala boaltyorlard. Alt katl binann zerindeki kirli camlardan k namna hi bir ey giremedii iin kapc odasnn penceresini amak faydaszd. Bu sebeple camlar silmek gibi lzumsuz bir klfete de ihtiya grlmyordu. Yukardan boaltlan her eit pislik, camlan yle svamt ki rutubetten simsiyah olmu duvarlardan ayrt etmek mmkn deildi. Bu odada gece gndz be numaral bir gaz lambas yanyordu. Mahir, ok sonralar, mrnn hemen he22 men 15 senesini burada bekr geiren Mehmet aa amcasnn Bu uzun boylu, kaln gvdeli, parlak siyah bykl, krmz yanakl erkek gzelinin, odasnn biricik hava ve k menfezine irkef dken dilber Rum hizmetilerini Sra sra bu odadaki buram buram erkek Daha dorusu (kir) kokan pis yataa yatrdn renip, kendi intikamn almlar gibi ferahlad. Ortanca aabeysi, Sleyman efendi, Henz yirmi iki yanda olduu halde Tersane'de burgucu baavuluuna ykseldiinden artk hemerileri kendisine Efendi demeye balamlard. Ancak iki gn sonra geldi. Mahir'e elini ptrd. Memleketten haber sordu. Akama doru peine takp Cami altna gtrd. Burasna bahriye zindanlarndan dolay Kasm-paallar Zindan arkas diyorlard. Mahir, daha ilk gnnden zindanda zincirlerini srkleyerek azametli azametli dolaan azgn bahriyeli mahkmlarla ahbap oldu. Onlara ttn, kiraz, hatta esrar almaa kotu. Denizin kenarnda tersine evrilmi filikalar, byk hangarlarda eski devrin yaldzl merasim kayklar vard. Tersine evrilmi, filikalarn, omurga ziftlerini olsun diye bir bir teneke parasyla saatlerce kazd. Asla hareket etmeyen kk harp gemilerinde alman borular, verilen bayrak iaretlerini dinleyip seyretti. Taklide giriti. Yaldzl kayklar, hangarlarn tahta aralklarndan saatlerce gzetledi. Burgucularm alt atlye hem kirli, hem de grltlyd. Grlty umursam-yordu ama, her tarafa, duvarlara ve tavanlara 23 kadar sinmi olan siyah ileri bir trl beene-miyordu. nsanlar, bilhassa, raklar da kapkaraydlar. Aabeysi, birka gn sonra tesviyeci olmay isteyip istemediini sorduu zaman, hi nazlanmadan Bana yaramaz! diye kesip att.' u ceviz renkli futalar Hani iinde beyaz elbiseli zabitler gidip geliyor. ite onlar nerede yapyorlarsa kendisini oraya rak vermeliydiler. Olann marangoz olmak istedii meydandayd. Sleyman efendi, Burgucuba'ndan izin isteyerek temiz elbiselerini giyindi. Kardeini arkasna takarak, Kasmpaa iskelesinden bir kaya atlad. Azapkaps'na kt. Kapdaki nbetiyi selmlayp havuzlara girdiler. Tavan maazasnn idare zabitine Burgu-cuba'nn selmn sylediler. Tavan maazas iki katl muazzam bir binayd, ii d marangozla doluydu. Her taraftan, taze tahta ve ispirtolu domalikanm kekremsi kokusu geliyor, ormanda ylan akyor gibi bir hrt, dada odun kesiliyor gibi bir grlt hi aralksz duyuluyordu. Her taraf tozlu, fakat temizdi. Burada da torna kaylar vard ama, demirhanedekiler gibi simsiyah ve pis deillerdi. Rendelerin ve pu-lanyalarn talalar, desterelerin kepekleri yumuackt. Hele sistirelenmi tahtalara elini srmek, onun uysal przszln bu suretle hissetmek, cilalanm ceviz kaplamalara bakmak doyum olmaz zevklerdendi. idare zabiti, beyaz sakall, zabitten ziyade, 24 y imamna benzeyen fakat ky hocas gibi somurtkan deil, bilkis gler yzyle insana cesaret veren Halit baba efendi, Mahir'in yana-in okad. Cin gibi gzleri var kftehor'un! diye iltifat etti. Fakat ocua onbir numaral tezghta alan ve raklarna kar gayet sert davranma-syle mehur olan Riza ustann da yanna verdi. Riza ustay Sleyman efendi de tanyordu-Bu suretle Mahir'in

yatacak yer kaygusu da bir anda halledilmi oldu. Akam ustasyle beraber, tabi zenbili tayarak eve gidecek, sabahleyin gene ayn vazifeyi yklenip ibana gelecekti. (lk gnlerde, Riza usta, Yenieme'de Sivrikoz Mahallesinde oturduundan, buraya da insafsz bir yokutan kldndan, zembil, Mahir'e marangozluu renmekten yani, parmana keser, eki vurup, elini kaleme kaptrmaktan daha zor grnmtr.) Usta evinde baka, ite baka bir herifti. Tavuk ve iek meraklsyd. Akamlar soyunup gecelik entarisini giyer, Mahir'i kyl olduundan, btn kyller mutlaka iekten ve tavuktan anlamaa mecburmular gibi yanma arrd. Mahir, dorusu bundan da bizar oluyordu. Ky yerinde iei yalnz Allah yetitirir, kimse dnp yzne bakmazd. Byle sakslara doldurup, canl insan gibi bytmeye uramak ne demekti? Tavuklara gelince: Bir erkein, hem de maiyetinde rak, iki kalfa, bir de usta altran kocaman bir ustabamm bu pis, bitli mahlklara gz gibi bakmas ayp bir eydi. Kyde tavuklarla kocakarlar urar!. 25 ;.*'. Riza ustann kars, pembe yanakl, ocuu yaamayp ldkleri iin biraz dertli, buna ramen kederle glmsemesini ve bilhassa ocuklara efkatli davranmasn bilen bir ihtiyar kadnd. Kocasn Huu! diye armas da Mahir'i ayrca artmt. Lkin tabiat iktizas hi bir eyi yadrgamadndan Nigr anneyi de hemen sevdi. Eve, kebamdaki emeden su tayor, bakkaldan teberi alyor, temizlii sevdiinden hi bir yeri kirletmiyordu. Nigr hanm, bir hafta sonra kocasnn randan Mahir'im diye bahsetmeye, Bu olan kendi elimle evlendireceim. demeye balad. Bu evde kar koca kavgas hi olmuyordu. Herey yerli yerinde ve hazrd. Nigr hanm kocasna o kadar mutlak bir itaat gsteriyordu ki Riza usta bu itaatla klbk olmu denilebilirdi. Zaten iki imez, kahve, meyhane bilmez bir adamd. iek ve tavuk merakna kars da gnlyle itirak ediyordu. Mahir, yanlarnda kald be sene iinde bu dzgn aile hayatndan ok eyler rendi. Fakat Riza usta, sabahleyin iba elbiselerini giyip zembili raa ykletince bir baka adam oluveriyordu. Zenaatmda son derece usta ve titizdi. Bir ii, raklarna ilk gsterirken ne kadar enmez, yumuak davranrsa, ikinci defa, ettiklerini tekrarlamalarn istedii sralarda o kadar sinirli ve insafszd. amar derakap alar, kfr basar, daha da fkesini yenemezse ra Hele gel! Hele buraya gel diye yanma arp kulana yaparak srkleye srkleye kedeki byk san26 dm yanma gtrr, onun iine hapsederdi. jVlahir bu sanda hapsedilmek cezasna bir trl alamad. teki raklar, ok defa usta karmaa geldii zamanlar uyumu bulurdu. Lkin Mahir, meseleyi birinci defadan haysiyet krc saymt. Sandkta uyumaa ne kadar cehdetse muvaffak olamad. Bilkis, ok sevdii marangozluktan kendisini koparmlar gibi kederli yetimlik duygular hissediyor, atlyenin kendisinden gittike uzaklatn, nerdey-se bir daha bulunmamak zere kaybolacan, zannederek adeta korkuyordu. Grltler, sandn tahtalarndan zorla ieri szdndan mdr, nedir, daha tatl geliyor hepsini ayr ayr bilip kararak byk bir hakszla uram olmann fkesini Ama yalnz kendisine kar, ustasna kar deil duyuyordu. Be senede bu ancak defa vaki oldu. Riza usta, bu akgz ra yava yava methetmee balad, yani verdii cezalar tama-miyle unuttuu halde, Mahir bunlar asla unutmad ve usta olduktan sonra raklarna byle bir cezay hi bir art iinde veremedi. Tavan maazas cihet-i askeriyeye, daha dorusu Bahriye nezaretine aitti. Ekseriya gemilerin ahap ksmn tamir ediyorlar, ender olarak da meraya veyahut resmi dairelere mobilyalar yapyorlard. Mahir marangoz olmay evvela kayk yapa-milmek iin istedii halde imdi yava yava iinde bir boluk hissediyor, usanma duyuyordu. Marangoz ksm ev yapmalyd. Ona yaraan ey mutlaka buydu. Bir bo arsaya yava 27 m :& yavag bina kmak! (Bu duyguda herhalde, bir byk heykeltram bide yontmas ihtirasndan bir mini mini para vardr.) Evi, marangoz, iinden dndan, ku kafesi gibi hani oyma desteresiyle yaplanlar yok mu, ite onlar gibi iler.

Riza ustasnn o eski eve nasl tahamml ettiine ayordu. Kaplama oktan siyahlanm, demeleri ykana ykana tahtalktan km da yumuak memelere dnm bir evde adam oturur mu? Hem de Tavan maazasnn birinci ustas olduktan sonra... Bir gn bu fikrini Riza ustaya at. Cuma gnleri ikisi sabahtan balayp alsalar, birka ayda evi tepeden trnaa yenileyemezler mi? Riza usta Terzi kendi skn dikemez. diye cevap vermi, keyifle glmt. Bir Cuma gn, ustann bir hasta akrabasn yoklamak zere Kzltoprak taraflarna getiler. Mahir oradaki kkleri grnce aakald. te ku kafesi gibi binalar... Tamam... Dnya, ok kr, Riza usta gibi tenbel deilmi. Kendisini hakl bularak stne bir baka arlk kt. Sanatn biraz daha sevdi. Dikkatini ve ihtirasn arttrd. Aylar oluyordu ki aabeysini grmeden yayordu. Onlar meslekleri ayrmt. s ve kurum! Halbuki her karlamada Sleyman efendi, gen bir baba gibi Mahir'e harl olup olmadm soruyor, Bayramlarda elbise, kundura alyordu. Mahir iin parann esasl hi bir deeri olmamtr. raklarn hemen hepsi bir dkkn ama28 yi kurduklar halde, o byle bir arzudan hi bir ey anly army ordu. Bir insan tek bana, Tavan maazasnn heyet-i umumiyesi gibi bir fabrika kuramaz. Kuramaynca da kk bir dkkna usta bir marangoz nasl sabilir. Zaten hayrl, istifadeli birey olsa, Riza usta bir gn durur mu? Askerlik anda, onyedi yanda askere ainm oldu. ki senede avuluk verdiler. Nihayet gnlerden bir gn Mabeyn marangozhanesi iin Tavan maazasndan eli ie yatkn bir rak istendi. Riza usta, sanatta en gzel eserini takdim eder gibi Mahir'i ileri srd-Ve idare zabitinin de yardmiyle kabul ettirdi. kisi de, Padiahmz efendimizin yaknnda, Mahir'in, yzlerini kara etmiyeceklerine emindiler. Mabeyn marangozhanesiyle Tavan maazas arasnda ok esasl bir fark vard. Burada malzeme kaybna kimse kymet vermiyordu. Sanat renmek isteyen merakl bir rak iin btn imkanlar son boumuna kadar mevcuttu. spirto, domalika, ceviz tahtas, zmpara kd, aletler, keyf iin sarf ve tahrip edilebiliyordu. Bir de gemi donatmann biraz dlgerlie benzeyen taraf aradan km, dnyann en ince marangozluu kalmt. Burada Saray mobilyas yaplyor veya tamir ediliyordu. Mahir'i, Saray- Hmyn marangozhanesi hamdolsun hi yadrgamad. Bir hafta iinde yenilii unutulmutu. Delikanlnn iine bu pek yarad. Sanatn pf tarafn rahat rahat sezdi. Eli ince ilere dehetli yatt. Gnn birinde 29 SSSKKf m sM,mm kendisi de farketmeden kymetli kalfadan, Hasan Kahraman, Tahsin efendi bir de kendisi birisi oluverdi. Zaten de ayn tabiattaydlar. Hi biri okuma yazma bilmiyordu. Bu bilgisizlik nefislerine mark mark gvenmelerine mani olmu, her ite azami dikkatle hareket etmelerini kolaylatrmt. Ab-dlhamit'in hususi marangozhanesine evvela yaa byk olduundan Hasan Kahraman' aldlar. O da bir sene iinde dier iki arkadan ekip gtrd. Bu ykseli, Padiah'a doru deil, sanata doru olduundan de hususi hayatlarn pek deitirmediler. Ortada gurura kaplacak birey yoktu. Birisinin gururlanmas lazmsa hak sanatnd. Bir de henz ok gentiler. Kylydler. Zaptiye Yzbas hakknda fikirleri vard ama, Padiah hakknda esasl hi bir ey bilmiyorlar, hayal de edemiyorlard. Saray'n malm havas tabi onlar da sarmt. Harem-i H-mayn'a girmek, kendilerine gsterilen en yksek itimatt. Buna lyk olmak iin, kendilerini zorlamaa lzum grmyorlard. Henz stlerinde tadklar kyl ekingenlii, Pek farknda olmadan- bir akll adam arball haline inklp etmiti. Padiah' ar ar sevdiler. Bu sevgide, kendilerinden daha usta bir marangoza kar duyulan hrmetin de byk bir yeri oldu. Atlyede, hi bir zaman terbiyesizlie ka-amayan bir arkadalk hayat kuruldu-

Sanat, dalkavuklua gelmiyordu. kyl 30 delikanlsnn bu arkadal vasta ederek kmay dndkleri bir mesnet de yoktu. Saray' dolduran incecik beylere, muhteem paalara yaklamadlar. Dnen ilere karmadlar. evketl'ya istirhamname, jurnal gtrmeye vasta olmadlar. (Bilhassa bu son teklifleri her de szlemiler gibi her zaman iddetle reddetti.) Hasan Kahraman o zamanlar yeni evlenmiti. Tahsin efendiyle Mahir henz bekrdlar. Mahir ufak tefek apknlklar yapt halde, Tahsin efendi fkara aylndan para biriktirerek evlenmeye hazrlanyordu. Tahsin efendide kk byk bir ev sahibi olmaktan baka hi bir ihtiras yoktu. Beikta kahvelerinden birisine oturup nargileleri tokurdatmaya baladklar zaman sz dndre dolatra bu mevzua getirir, stanbul'a yerlemenin, stanbullu olmann, doacak oullarn okutup adam etmenin baka aresini gremediini heyecanla anlatrd. Kynde, ok sknt ekmiti. Kyllkten nefret ediyordu. Askere kyl gider, diyordu, Yemen'i boylar da bir daha geri gelmez! Senin rahmetli baban gibi! Ekya kyly soyar. Zaptiye kyly der... Ayakta yok, bata yok! Biz kylyz Amenna! Asln inkr eden haramzadedir. Lkin Dersaa-det'e yerleeceim. Saye-i ahanede oullarm stanbul efendisi olacak. Veririm Sultani mektebine Okurlar... Veririm askeri Rdiyesine... Tahsin efendi, yava yava, hi farkna vardrmadan bir ev sahibi olup stanbul'a yerlemek fikrini Mahir efendiye de kabul ettiriyor-clu. O kadar ki bir Perembe gecesi, Hasan 31 Kahraman'la beraber, srtn yumruklayp Tahsin efendiyi kendi kk evinde gerdee soktuktan sonra Mahir, bir kolu kesilmi gibi dehetli bir noksanlk hissetti. Sabaha kadar deli gibi iti. Bir ev... Mutlaka bir ev de kendisine lazmd. stanbul'un erefli bir mevkiinde bir ev! Artk sokakta dolarken evlerin cephelerine bakyor, bu kadar evden mutlaka bir tanesinin kendi hissesine dmesi lazm geldiine } karar veriyordu. Lakin gittike kkleen bu ihtirasta bir | acaip taraf vard. Marangoz olduu, tahtalar son derece sevdii halde, evinin kagir olmas-j m aklna koymutu. Ahap' anlyordu. Lkin ta daha bakayd. Ta: Kaleydi. Byle dnmesinde, aaca artk diledii, gibi hkmetmesinin, onu kolayca istedii ek-; le sokmasnn da belki tesiri vard. Bu sefer, Tahsin efendiyle nargile ierler-] kan, oyuncan kaybetmi mark bir ocuk | gibi kendisi ikayete balamt. Utancndan bir mddet byk kagir bir bi- -\ na istediini arkadandan saklad. Zaten para tutmasn bilmiyordu. Beyolu'nda bir arkc Rum kz ile de alka peyda etmiti. Dilediine erimek maan biriktirmekle elde edilir bir hayal deildi. u halde, Mahir efendi iin bir mucize lazm geliyordu. Tahsin efendi, ayn duygular tadndan, hatta kocaman bir kagir ev hlyasn bile ciddiye almamazlk edemedi. Bor para bulmak imknszd. 32 Padiah'la arkadalklarn en sonra hatrladlar. Efendimiz pekl bu ie bir are bulabilirdi. O kadar cieri be para etmez rezilleri servete garkediyordu. Mahll'den* bir ev niin balamasn? Hi olur mu? Neden? Bilmem ki... pekl olur. Alamayan ocua meme vermezler. Yahu Tahsin, evketl'ya biz nasl alarz? Eller nasl alyorsa... Ben o halt dnyada edemem. Sen becerebilir misin? Tahsin efendi bir mddet derin derin dnd- Ban arkaya arkaya iki kere sallad: Aah! O da beceremezdi! (Mahll'den bize bir ev ihsan ediniz efendimiz!) Ne mmkn! gn sonra tekrar babaa nargile iiyorlard ki, bu mddet iinde Tahsin efendinin meseleyi unutmad, unutmad deil, bilakis etraflca dnd anlald. Aklna bir are gelmiti. Hasan Kahraman patavatszn biridir. O, pekl Padiah'a arzeder. Hem de kendileri yokken... Bir keyifli srasnda... Mahir efendi, kocaman kagir eve kavumu gibi sevindi.

Ertesi gn ii Hasan Kahraman'a atlar. Daha ilk szlerde Kahramannn her zaman glen, ablak surat asld. Elini kaldrp Tahsin efendiyi susturdu: Baka kapya!., diye bard, ben efendimizden Hele u ekici ver! diye alrken takm isterim. O da bana verir. enmez. Fakat ne kendime ne de size ev, bark, para, ni-an, rtbe dilenemem!-. Ulan serseriler! siz de Mahll = Verese brakmadan lenlerin Hkmete kalan emlki 33 mektepli zabitlere, ktiplere mi dndnz? Se evi n'apacaksm bakalm. Hem de kagir evi?j Baban da stanbul'da kagir ev sahibi mid Kestane kabuundan km da kabuunu beenmemi... arklarn daha Tavan ma smda Riza ustann tezgh altnda duruyor. Kendini arma! Hayr canm! Hani mnasipse dedik..., Hi mnasip olur mu? Nasl mnasip olurmu bakaym! Yahu! Biz bu herife ne iyilik ediyoruz ki o da bize ev balasn! K:;k ylda bir kere sandalya baca takyoruz da yoksa, dmandan kale mi aldk sanyoruz. Ayptr, ayp! ben senin akln eleni biliyorum. Bu Tahsin olacak sersem deil mi? Gzn patlatrm Tahsin! Beni dinden imandan karmayn! Tvbe estafurullah!.. Haydi i bana! Hasan Kahraman birka keser vurduktan sonra dikilip durdu: Biriniz birey duyurursunuz, sonra karmam... Vallaha, brakr giderim. Tahtakale'de ayak tornasyle ocuklara topa yapmaa balarm. Siz bizi rsvay edeceksiniz! ikisi de bu paparadan fena halde rktler. Bir zaman meseleyi unutmu grnp hatta kendi aralarnda bile amadlar. Fakat zaman geip, Hasan Kahraman'n tehdidi gerilerde kalnca yara nksetti. Hem de alacak ey! Mahir efendiden ziyade, Tahsin efendinin yreine iddetle deildi. Anlalan btn kyl kurnazln bu ie koymutu. Sanki ken,di iinde noksan kalan mhim bir arzuyu bu suretle tatmin etmi olacakt. 34 Gene bir akam, skntl skntl nargile ierlerken: Mahir! dedi. Ne var? Seni Seccadeciba zzet bey sever. Pekl! u ev meselesini bizim divaneden gizli zzet beye asana... zzet beye mi? zzet beye... Mahir efendi, bir mddet tefekkre dald-Tefekkre daldka teklifi ilk andaki kadar yadrgamad. zzet bey kendisini evld gibi seviyordu. Hem o kendileri gibi mmi idi. Kylyd. Beikta Muhafz Hasan Paa adn (Ye-di-sekiz) rakkamiyle pekl yazd halde, koca Seccadeciba, zzet yazmasn mmkn deil renememiti. Efendimizin en gvendii bendesi olduu iin Sadrazam bile kendisini etekledii halde, babayaniliini, kalenderliini bozmam olmas cesaretini arttrd. Doru! diye cevap verdi, zzet beye sylemeli! Syle elbet... Hem de bu Cuma, selamlktan sonra... Demiri tavnda delim... Haklsn... Ben de sz veriyorum. Bu Cuma selmlk resm-i lsinden sonra syledim gitti. Cuma, bereket versin, yarnd. Selmlktan sonra Mahir efendi, zzet beyin Beikta'ta, Serencebey yokuundaki konana gitti. Buraya zaten sk sk giderdi. Hanm-efendi'yi bile tanyordu. Seccadeciba zzet bey, hl kaybedeme35 fi dii Ein lehesiyle iltifatlarda bulundu. Onuii da Padiah'la hergn hususi olarak, bir arada bulunan byle samim ahbaplara ihtiyac vard. Bu dnceyle Mahir'e de, arkadalarna da azamet satmyor, evinde olsun, Mabeyri'de olsun, onlar baba gibi samimi karlyordu. Mahir efendi, dier ziyaretilerden sonraya kald. Derdini, yznden skntsn kefeden zzet beyin yardmiyle umduundan daha kolay at ve Seccadeciba'nm bu teklifi hi yadrgamamas cesaretini arttrd.

 Ev ama, yle tahta paras istemiyorum, dedi, kagir olmal. kat zerine... erefli bir mevkide... zzet bey gld: Ulan Kpolu! katl kagir evi ne yapacaksn? Sen daha bekr deil misin? Bekrm. Burada kimin, kimsen de yok! Yok. Pekl! Efendimiz: Bekr bir adam, tek bana bu kadar byk evi ne yapacak? derse... Memleketten anasn getirtecekmi demeli... Sonra da... Sittin sene bekr m kala caz! diyecekti. Utanarak ban ald. zzet bey biraz dndkten sonra: Kolay var ulan ay! diye gld, seni eve-reyim! Bamz sokacak bir evimiz olmazsa.-. Seni Sarayl hanmlardan birisiyle evlendiririz. Sonra efendimize arzederim. (iki evldnz sayenizde bagz ettim. Lkin kira kelerinde srnyorlar. Mahll'den bir m36 naSip bina ihsan buyursanz!) derim. Bylesi daha yakk alr. Fazladan hanm annen Karsndan bahsediyordu seni sever. O da Saray'a gidince aldn kzn Sultan'ma yalvarr. Sultan hanm ierden, biz dardan icabna bakarz. Bu fikir Mahir efendinin aklna pek yakn galdi. Eve kavutuuna artk phesi kalmad. Bireyler kekeledi ve mjdeyi vermek iin Tahsin efendiyi bulmaa komak istedi. Artk siz bilirsiniz. Hanm annemin ellerini perim.-. El pmekle raz gelir mi? Sen kar milletini nerden bileceksin. Kendisine mnasip bir zamanda syleyeceim. Bakalm ne diyecek? Ona gre... Seccadeciba zzet bey, Saray'daki mhim nfuzuna ramen karsnn kendisinden kat kat yksek olduunu oktan kabul etmiti. Klbk olduunu byle gvendii ahbaplarndan sak-lamazd. Hanma bir kurnazlk yapyormu gibi Mahir efendiye gz krpt. ki gn sonra da mjdeyi verdi. Mabeyn' in binektanda karlamlard. Mahir efendi' yi bir iaretle yanma ard: Hanm anneni raz ettim, klhanbeyi! diye omuzunu okad. Bir mnasibini buldu bile... Nikh derhal kyalm. Yama yok! Ben de byle syledim de bak hanm annen ne dedi: (Ben olumu tanr ve severim ama... dedi, bu iin usul, nizam var! Pazardan src beygiri mi alyorsunuz 37 sz? Alelusul bir grc gnderecek... Hele imdilik grcleri yollasn! Gerisini dnrz.) dedi. Anladn m? Bu hafta karlar yolla! Hangi karlar? Bende mnasip kar var m? Canm! Anan kyden getirecek deilsin ya... Getirsen de fkara ie yaramaz. Rabtal iki kar bul. Kl, kyafeti yerinde, szn, sohbetini bilir iki kar! Zaten bunlar laf olsun diye gelecekler! Hanm annen gelinini oktan semi galiba! Saolsun! ki kar bulmal... Dur bakalm... Artk orasn sen dn. Ya ev meselesi? Sonra... Patladn m Kpolusu? Mahir efendi, zzet beyin eline davrand. Bey elini kurtarp azametle arabasna bindi: ek konaa! diye bard. Mahir efendi, koarak Tahsin efendiyi buldu. Haberi verdi. Babaa dndler. Nihayet Mahir efendinin raklk ettii sralarda birgn tesadfen grd bir yanar dner Tafta entari imdatlarna yetiti. Bunu bir Bayramda Riza ustann kars giymiti. Binaenaleyh grclerden birisi Riza ustann ihtiyar kars Nigr hanm olabilirdi. Mahir, senelerdenberi Mabeyn'e kapland halde, Riza ustasiyle, Nigr annesini ihmal etmemi, her Bayramda mutlaka gidip ellerini pmt. kinci grc de tabi Tahsin efendinin gen kars. 38 III BR ABAZA KIZI

Canseza, 93 muharebesinde Kafkasya'dan muhacir gelip Adapazar havalisine yerlemi bir Abaza kabilesindendi. 6 yanda esirciler tarafndan arlp istanbul'a getirilerek Saray'a satlmt. 17 yana kadar Abdlhamit'in en sevgili kz Naile Sultan'm Saraynda kalmt. Naile Sultan'm Saray dier birok Sultan Saraylarnn aksine, pek sessiz, bir evdi. Sultan, kocas Arif Hikmet Paa'y hem seviyor, hem sayyordu- Paa, teki Padiah damatlar gibi, tulumbac fesi giyip. Fenerbahe, Katha-ne, piyasalarnda kadnlarla dolu arabalarn arkasnda at koturmaz, Beyolu'nda kapatma beslemezdi. Sarayda bile, devire gre hi ayp saylmayan ileri Cariyelere sarkntlk etmeyi aklna bile getirmediinden Sultan hanm, isteri nbetleri geirerek Padiah babasna ikyete gitmiyor, onu aresiz aile dedikodulariyle rahatsz etmiyordu. Karkoca, hesaplarn iyi bilen insanlardand. Biraz hasis olan Padiah' ayrca para 39 skntlarndan dolay da buz gibi soutmu; lard Kk Canseza, ocuksuz olan bu kocama^ ve kalabalk evde ok daha baka trl yetiebilirdi. Fakat rkek tabiatl, sessiz, kendi ken-diini megul edebilen bir ocuktu. Saray adabn, Saray lisann, kolay rendi. Lkin 17 yama kadar bir tek dost, bir tek yakn arkada edinemeden, hi kimseye zarar vermeyip, gc yettii kadar herkesin hizmetine koarak yaad. On senedir, bir defa bile Saray'dan kmam, buna ramen hi de can sklmamt. Can sklmas, kaybedilmi bir eyin hasretinden ibaret olsa gerekti. Canseza, kyn, anasn, babasn hatrlamyordu. ehir hakknda esasl bir fikri de yoktu. Daha dorusu, bu fikir otomobilde giden bir insann yaya yryenlere kar duyduu, biraz acma, biraz kibirden ibaretti. Kur'n' ve baslm yazlar mkiltla da olsa okuyor, mslmanlm artn, binasn biliyordu. lk bakta ufak tefek zannedilirdi, fakat orta boylu ve tkzd. Gene ilk bakta irkin gibi durur, fakat acaip gzellii insan gittike sarard. Kocaman el gzleri, siyah atk kalar, pek krmz, etli dudaklar, yuvarlak ve irin bir enesi vard. Salar gzlerinin ve kalarnn aksine krmz ltlarla dolu kestane rengindeydi. Elleri, ayaklar kckt. Beli pek ince olduundan gsnn ve kalalarnn biimli yuvarlakl bsbtn meydana kyordu. 40 Birey biriktirmee, birey saklamaa hi akl erdirememiti. Sarayda lzumlu eylerden hi birinin ktl olamazd. Dolaplar yemi ve lbiseyle doluydu. Dkkn olmadndan paraca ihtiya grlmyordu. (Canseza mrnn sonuna kadar yz kuruluk bozuk paray lysayamamtr.) ^^ Naile Sultan', kadnefendi'yi, ok seviyor--% ama, bu sevgide, kskanln, fedakrln, kaybetmek korkusunun zerresi yoktu. Bundan dolay yrei rahatt. mrnde Paa hazretlerinden, haremaa-v Olarndan, ayda ylda bir yerin tamiri iin hail crem dairesine giren marangozlardan, bir de mu-Ji sandraya kp drbnlerle seyrettikleri selm-1 hk resm-i lsi kalabalndakilerden baka 5 ^ erkek grmemiti. Baz arkadalar gibi r: cemanlara merakl deildi.flhtiyarJbir kalfa buj I -c: kitaplarn kzlan_ verem ettiini yemili. Ak hususunda, bir aa kadar cahildi-Byk bir ruh emniyeti iinde yayordu. Mazisi olmadndan, yaad gnler daima yeknesak, telaesiz getiinden istikbal hakknda da hi bir hlya yapamyordu. htiyarlamak bile Canseza iin, baz insanlar sanki birdenbire yle buruuk, halsiz yapan bir hastalkt. Evlenmek ancak Sultan hanmlara mahsus birey olabilirdi. Filhakika ra edilen kap yoldalar Bayramlarda Sultan hanmla Kadm-efendi'nin eteklerini pmee geliyorlar, arada srada kk ocuklarn da beraber getirip pek ender de olsa gece yatsna kalyorlard. Fa41 k 9 It kat pek gen bir kz iin, artk ehire km, evlenmi, ocuk dourmu kadnlar bir eit namahrem gibiydiler. Onlardan adeta utanyordu. ocuk dourmak ise ehire mahsus acaip bir adet olmalyd.

Kkken kendisine bebek vermemilerdi. Akran olmadndan, misafirlik, gelincik gibi oyunlar da oynamamt. Hi bir dn grmemi, mahallede olup bitenleri, kklerin dinleyebileceini hatrlarna bile getirmeden uluorta konuan kadnlarn yannda bulunmamt. Padiah'm ve ehzade efendilerin apkmlk-lklarma dair anlatlan hikyelerin Naile Sul-tan'm Saray'na girmesi yasakt Yal kalfalar bu hususa son derece dikkat etmek emrini almlard. Canseza, on sene iinde, utanacak hi bir ey duymadan, tertemiz yaad. Kzlktan kadnla gemek, harici tesirlere tabi olmayan bu gen kz ne artt, ne korkuttu. Hastalanmt o kadar. (Behin Kalfa, bu hastaln muayyen bir yatan sonra Sultan hanm da dahil olduu halde btn kadnlar yakalad ve elli yama kadar her ay nksederek devam ettiini sylemiti.) Saray Tiyatrosunda Bertran', baz talyan operetlerini, mehur hokkabazlar, bilhassa komik Apti'yi O da dier Sarayllar gibi seyretmiti. Lkin buradaki adamlar Oyuncular'd. Erkek deillerdi. 17 yan bitirecei sralarda gen ve salam vcut oyunbozanlk etti. Bo oturup iyi beslenmek, yava yava asap zerine bask yap42 ga bu bask, mide sanclar halinde gittike daha sk sk tutmaa balad. llar fayda vermeyince, Sultan hanm teb-i-i hava bahanesiyle Canseza'y Seccadeciba /zet beyin konana kard. Bu (Tebdil-i ha-\ sznde ksmeti zuhur ederse evlenmek, hur etmezse, bir sene sonra tekrar (Tebdil- havaya) gnderilmek zere Saray'a dnmek manlar vard. Fakat Sarayllar ilk anda ehre atldklarn, yerlerinden koparldklarn se-zemediklerinden tellanmyorlard. Canseza, zzet beyin konana da abuk alt. Dier Sultan Saraylar iinde Naile Sul-tan'm saray neyse, dier byk konaklar iinde bu konak da ayn eydi. mark oul, uar damat yoktu. Kzlar iin Saray'daki mutlak emniyet burada da aynen devam ediyordu. Eski bir hazinedar kalfa olan hanmefendi evini mstebit bir Padiah gibi ekip evirmekteydi. Tebdil-i havaya gelen kzlar evlendirmekle, ok sevdii Naile Sultana ekseriya Naile Sultann kzlar kendisine gnderilirdi hizmet edeceini bildiinden, cariyeleri geri yollamak-tansa, ksmetini bulup evlendirmeyi severdiSaray'a her gidiinde ahsen Abdlhamit efendimizin iltifatlarna mazhar olduundan biraz kibirli grnyordu. Sultan sarayndan buraya muvakkaten geldiklerini zanneden cariyelerin, kendi halayklarna, kalfalarna yukardan bakmalarna bsbtn tahamml edemiyordu. Canseza'y, byle bir hisse kaplmadndan, ilk grte sevmiti. nsanlar bilhassa sarayllar denemek 43 iin kendisine mahsus baz usulleri vard Canseza, hi zorlamadan ve tabii farkna varmadan btn bu imtihanlar gzel geirmiti. Komu erkekler geerken kafeslere trmanmyor, selml gzetlemiyor, ehir dedikodula. ryle asla alkadar olmuyordu. Birka kere yanna alp Bonmare'ye gtrm, bir iki defa Kapalar'ya karmt. Her defasnda kz, kupa arabasndan inmek istememiti. Giyim, kuam, ss, fantezi canls deildi. N'olursa olsun, bir eyi ne ok beenmi, ne de hi bs-enmomiti. Saray' zlemiyor, burada kalmayacan dnerek de zlmyordu. Hergn konan kapsn andran, gen bir kzn gzlerini parlatmas lzm bir sr eya tayan bohac kadnlar bile Canseza'y alkadar edememiti. Grclere ktn bile ilk zamanlar pek anlayamad. Sonra bunu da pek tabii karlad. O sralarda zzet beyin konanda tebdil-i havaya gelmi drt cariye daha vard. Bunlardan birisi, ksa bir mddet Padiah'm gzdeleri arasna dahi karmt. O kadar gzeldi. Byle olduu halde, grcler, srarla Canseza'y beeniyorlard. Fakat Hanmefendi, kzna iyi bir koca bulmaa karar vermiti. Talipleri, iyice lp bitikten sonra, bir mahzur bularak Bunlar apknlk, serholuk, kumarbazlk, istikbali parlak olmamak gibi yerlerdi reddediyordu. Reddediin de kolay bir usul vard. O kz daha kk... Tekrar saraya dnecek. te bu kadar... 44 Canseza zzet beyin konandaki iki aylk jgafirlii esnasnda Sarayda on senedir duymad eyleri iitip renmiti. teki sarayllarla bir odada yatyordu. Kendisine anlama-3alar bile aralarnda konuup glyorlard. nsan ister, istemez dinliyordu.

Bir gece, gzdelik eden kz, Padiah'm yatak halini pek elenceli bir tarzda hikye etmiti. (Kendisini byle saraydan koduu iin herhalde O'na kzyordu.) Dur ocuk! dursa-na... Ben seni Kadnefendi edeceim... Dur irade ediyorum... Ben Padiah'm! diye yalvar irmi... Sakallar da bir sertmi ki... nsann etine ine gibi batyormu... Bu kz, saraydan niin karldn da anlatt. Bir gn efendimiz erbet istemi, bu da ayaklan plak olarak erbeti gtrm. Vermi. Padiah ierken sevgili papaan arkasndan gelip plak topuuna gagasn geirmez mi? Pek korktum efem, diyordu, can havliyle ayam silkeledim. Kuu duvara arptm. yle bir bard ki efendimiz korktu. Ben ayam tutmu, sekiyordum. Niin hayvanlara fena muamele ediyorsun? dedi Hayvann da, sen de kahrol! demiyeyim mi? te bu bir ift sz iin... Canseza, gene ayn kzn anlattklarndan sarayllarn biribirlerini nasl sevdiklerini, nasl kskandklarn, neler yaptklarn, sonra ehzade saraylarnda olup bitenleri rendi. Btn bu hikyeler onun zerinde, kendi sarayyle iftihar etmekten baka bir tesir brakmad. Biraz daha rkek oldu. zzet beyin halayklar ile kalfalar da da45 ha az hayasz deillerdi. Onlar da ehirde olup bitenleri syleyip geziyorlard. Paalarn kapatmaiarm, sultanlarn kk yaramazlklarm bendegn kzlarnn sevdalarn hep duyduEvlenmek lf alnca btn kzlar, (Eli kalemli beli kll) diye can veriyorlar, tabla-clara, dier bendegna verilen kzlar iin sanki lmler gibi yas tutuyorlard. ki ay iinde zzet beyin konandan iki gelin kt. Padiah'n eski gzdesini balklar khyasnn olu ald. Eli kalemli beli kll olmadndan, btn konak hanmefendiden gizli nk Padiah'mza hrmetsizlik ettiinden bu izdivac bizzat hanmefendi inadna istemiti yas tuttu. kinciyi ok kr bir zabite verdiler de, bu sevinle teki kederi unuttular. Mahir efendi, bir byk kagir eve, daha kolayca sahip olmak iin evlenmee ite tarn bu srada karar vermiti. Hanmefendi, havadisi kocasndan duyar duymaz Canseza'y dnd. z kz gibi sevdii bu sessiz ocua Mahir efendiden daha mnasip bir koca dnyada bulunamazd. Bir mbarek Perembe gn Riza ustann kars Nigr hanmla Tahsin efendinin kars Feride, sabahleyin bulutular. kisi de takp taktrmlard. Hereyin Hanmefendi tarafndan oktan kararlatrldn, bu karar artk Padiahmz efendimizin iradesinin bile deitiremeyeceini bilmediklerinden kadnlarn bu gibi ilerde hissettikleri tatl heyecanla Kasmpaa'dan va46 pura binip kprye ktlar. Oradan fazla masraf etmemek iin tramvaya atladlar. Beikta' ta Tahsin efendinin evine geldiler. le yemei yle birka lokmada bitirildi. Bir saat zorla sabredildi. Nihayet entarilerini, bronlarn, gs saatlerini, gen gelinin hafif yz tuvaletini tekrar tekrar gzden geirip sokaa ktlar, caminin yannda duran kira paytonlarn-dan en rabtalsn setiler. zzet beyin adresini verdiler. Pazarlk bekleme artiyle yaplmt. Araba da hani hususi konak paytonlarmdan farkl deildi. O kadar ki yokua sardklar zaman Nigr hanm, hayvanlar arabacnn gururdan koltuklarn kabartacak derecede d. Dualara garketti. Hanmefendi, o gnk grclerin Mahir efendiden geleceini biliyordu. Byk bir iltifat olarak kadnlar huzuruna kabul etti. Kzlar kendisi gsterdi. Canseza hanmefendinin tenbihine ramen her zaman giydii mavi entarisini deitirmemiti. Kahveyi teki kz verdi. Canseza iin baka bir bahane bulunmutu. Nigr hanm Kasm paa'daki grc usullerinin hepsini ayr ayr tatbik etti. Kzlar ayr ayr gldrd, birer vesileyle yanlarna yaklap azlarnn kokmadn anlad. Mevsim ok kr scak olduundan, telerine berilerine yastklar sokarak insan aldatmalarna ihtimal yoktu. Baka zaman olsa, Hanmefendi btn bu kepazeliklere tahamml edemezdi. Fakat imdi kendisince herey kararlatrlm olduundan zavalllarla gizliden gizliye eleniyordu. 47 Hanmefendiden bu kadar yz bulduklar iin bir saatten fazla oturdular. Msaade istedikleri zaman Hanmefendi:

 Kzlarmn hangisini beendinizse yarn, brgn haber verirsiniz, dedi, tabii Allah ksmet etmise... Gveyin bir de resmini isterim. Bastne efendim! Yarn, brgn haber yollarz. Resim gndeririz. Arabaya yerleir yerlemez kzlar vasfet-mee baladlar. Pembe entarilisi daha uzun boyluydu. Lkin tekindeki, mavilideki tenasp baka! Pembe entarilisi, kara gz, kara ka... Ama, mavilideki el gzler baka! Pembeli de fena deil, Allah sahibine ba lasn, lkin mavilideki eda, irinlik, tatllk baka... Szn burasnda, arabac dizginleri ekerek arkasna kaykld, gelirken hayvanlarn o kadar metheden bu akll kadnlara bir iyilik etmi olmak iin: Valde, beni dinlerseniz, dedi, maviliden caymayn. Biz buraya haftada on, onbe grc getiririz. Hepsi de (lle mavili ille mavili) diye dner... Hanmefendi, (Daha kk, hem de saraya gidecek) diyerek vermiyormu. nallah ksmet sizedir. Yzn grmedim, dnya ve ahret hemirem olsun, lkin maviliyi karmayn... Akam st, Tahsin efendinin evinde seyahatin neticesi erkeklere bildirilirken maviliyi mnasip grdkleri sylendi. Meselenin iyzn bilen, fakat Hanmefen di tarafndan mnasip grlen kzn mavili mi, pembeli mi olduundan haberdar bulunmayan Tahsin efendi, Pekl, dedi, ben Mahir efendiyle grrm. Siz iki gn sonra resmi gtrr, sz kesersiniz. Ayn gece, yatsdan sonra Seccadeciba zzet beyin haremi Hanmefendi, Canseza'y odasna ard. Allah'n izniyle ksmetin kt kzm, dedi, efendi baban da, ben de mnasip grdk. Bizim mnasip grdmz sen de mnasip grr msn? Canseza kpkrmz kesilerek ban nne edi. Hanmefendi pek alk olduu nutkuna rahata devam etti: Saray kimseye baki deil yavrum! Ben de bir vakitler Padiah sarayndaydm. te imdi kendi evimdeyim. Kendi evinde herkes bir Hanm Sultandr. Kadn ksm nihayet bir-gn evlenecek. Allah bahtiyar etsin! Haydi yavrum Allah'a dua et rahata uyu. eyizini efendi baban yapacak. Tabii Sultan Hanmefendimize arzedeceim. Canseza, ne sevinmiti, ne de zlmt. Yalnz alt dudann bilmedii bir sebepten kendisini rahatsz edecek derecede titrediini hissediyor, odadan biran evvel kmak istiyordu. Hanmefendi'yi etekleyerek acele kapya doru yrd. Tam kaca srada, zzet beyin kars seslendi: 49 Canseza! Efem! Sevinmelisin kzm! Efendin yabanc deil. O da kap yoldalarmzdan... Namuslu bir erkek... Belki sen de tanrsn. Efendimizin hususi marangozlarndan Mahir efendi... Canseza daha fazla dinleyemeden dar frlad. Szleri esasl olarak anlam bile deildi. Utanyordu. Koarak koridoru geti. Yatak odasna girdi. teki kz oktan uyumutu. Yatan stne entarisiyle meldi. Yrei arpyor, boaz kuruyordu. Kulanda hep ayn kelimeler; Bel ki sen de tanrsn... Efendimizin hususi marangozlarndan... Mahir efendi!.. Hususi marangoz larmdan... Marangozlarndan... Marangozlarndan... Birdenbire kendisine hainlik etmiler, cann actmlar gibi gzlerini yumdu. Gsnn sol taraf skyordu. Marangozlarndan... Marangoz. Ne kara taliim varm benim!. Aklna ktip arks geldi. Gznn nne de on gn evvel evlenen Jale'nin kll kocas... Bu gen zabitin resmini grmt. Gzleri biraz patlak ama... Olsun... Marangoz deil ya... Efendimizin hususi marangozlarn imdi, grd sralardan daha keskin hatlarla hatrlyordu. Pis elbiseli, kambur, feslerini Kelolanlar gibi kulaklarna geirmi adamlar... Byklar dk... Srtlarnda zembiller. Ayaklan kstekler gibi yryen... Glmeyen, bakmayan, konumayan, glmeleri, bakmalar, konumala-r> keser sallamaktan ibaret korkun mahlklar,.Yarabbi! Allah'm! Ne kara taliim varm benim!

Etrafna kocaman gzlerle bakt. urada uyuyan kz neden beenmediler? Demek ki alnna bu byle yazlmt. u kz kendisinden daha alml olduu halde... Bir de sevinecek-niim! Alt dudan srd. Senelerce hapis kalm isyan hisleri, semek, beenmek, yahut beenmemek hisleri, nefes aldrmayacak kadar iddetli bir galeyanla boazna toplanyorlard. Naile Sultan'a gitmeli... Ayaklarna kapanmal!-. Utanarak nefes kesti. Hi olur mu? Hanm anneme yalvar sam!.. Karanlk pencereden bir araba grlts geliyordu. Kendimi u pencereden atsam! Birdenbire ba armaa balad. Kuvveti kesildi. Byle dncelere zaten alk deildi. Acele acele soyundu. Yorgann altna sakland-Bildii namaz dualarnn hepsini okudu. Allah'a yalvard: Yarma kadar ya benim canm al Yarabbi! Ya o marangozun canm al!.. Ertesi sabah, fena bir rya grm gibi uyand. Aznn ii zehir gibiydi. Fakat aydnlk, dn geceki mitsizlii biraz yattrmt. lk dncesi, byle bir eyin akacktan sylenmesi ihtimali oldu. Seni bir marangoza vereceiz! diye mjde olur mu? Hanm anne demek ki alay etti. Akama kadar Hanmefendi'nin yanma lzumlu lzumsuz girerek, dn geceki szlerin 51 ciddi olmadna dair bir kelime, bir iaret bekledi. Byle birey kmaynca, bunu da aresiz hayra yordu. Fakat bu gece teki kz erken uyumami-t. Yalnz erkeslerde grlen akl almaz bir insafszlkla sz at: Hanm annem ok neeli efem, dedi, sizin ksmetinizden bahsetti. Benim ksmetimden mi? Evet efem... Kimmi benim ksmetim? Size sylemediler mi? Efendimizin marangozlarndan birisiymi... zlme karde... yi adam diyorlar. Efendimiz de kendisini pek severmi efem. aka ediyorsunuz! Vallaha aka etmiyorum... Hanm annem size de sylemi... Bana sordu. Seviniyor mu Canseza? dedi. Ne diyebilirim... Evet seviniyor. dedim. Talihli kz! dedi. Canseza artk cevap vermedi. Ve bu gece tekinden daha feci geti. Hibir are kalmadn nihayet anlamt. Marangoz kars olacakt. imdi Efendisinin bunlardan hangisi olduunu kestirmee alyordu. Marangozlarndan... dediklerine gre bunlar ka taneydiler acaba! Kendi Saraylarna ilerinden yalnz bir tanesi mi geliyordu, yoksa gelenler baka baka adamlar myd? Bunlardan birisiyle evleneceini hi akl edebilir mi ki, yzlerine biraz daha dikkat etsin! Cehdettike hayal daha korkun bir hal alyor, zembil, iine insan sacak kadar byyor, kambur, cami kubbesi gibi kabaryor, fes, insan boacak hale geliyordu. Fakat yz hayal etmek hepsinden beterdi. Ortada bir insan eh-resi yoktu ki... Aa dk byklar!.. Hepsi bu kadar... N'olur, patlak gzl zabit gibi byklarn yukar kvrsa... Bunu o pis adama elli sene sonra bile teklif edemez ki. inden bir alama boand. Buna da hi alk deildi. Evvel geici birey zannederek aldrmad. Sonra dilerinin birbirine vurduunu, hkrklarnn gittike ykseldiini duydu. Kz uyanrsa... Yarn hanm anneye sylerse... Telland. Tellandka alamas artt. Yorgan sryor, sesini alaltmak iin boazn bastryordu. Kriz o kadar iddetlendi ki onunla adeta boumas lzmgeldi. Asl derdini unuttu. Bacaklarnn damarlar ekiliyor, karn szlyordu. Nihayet baygnla benzer bir halde uyuya-kald. O gn le st, Hanm annenin terzisi gelmiti. Bu tesadften istifade ederek Canseza' nm lsn aldrdlar. stste drt tane entari smarlamaa zorladlar. Kitaptan resim beendi. Renkleri intihap etti. bu kadar kati-yetleince de zerine bir uyuukluk kt. Salak, salak odalar dolayor, pencerelerden uzaklara bakp dalyordu. Kimse kederini anlamamt. Herkeste tersine bir sevin bile vard. Hanm annenin emektar kalfas, daha ileri giderek: Benim talihli kzm! diye yanan bile okamt. i, yava yava anlad. Btn bunlar kendisini teselli etmek iindi. Acmazlar m? Elbet acrlar... Herkesin kendisine acmakta olS3 mas mitsizliini farknda olmadan fkeye e- il virdi. Halbuki fkelenmeyi de bir trl bece- ;1 remiyordu. Hem kime fkelenecek? mrnde ' ilk defa yalnzln faciasn duydu. Dnyada hi

kimsesi yoktu... Hi kimsesi... yle boy- nuna sarlp derdini dkecek, bol bol alaya-1| cak hi kimsesi!.. p Marangoza verdiklerini Saray'dakiler du- * yarsa... Fakir olduklarndan Fakirliin mansn da pek bilmiyordu ya Bayramlarda Saray'a gidip Sultan hanmn eteini pecek, eski bir sarayl olan ve tablakrlardan birisiyle evlenen zavall Perican hanm gibi para m^ isteyecekti. Fakirler Sultanlardan para isterler... Fakirlik hakkndaki fikri ite bundan ibaretti... Kendisi bile Perican hanma pek utanarak iki entari ile bir hrka vermiti. Bir de konan nnden kaside okuyarak kr dilenci geiyordu. Omuzunda torbas... Marangoz zembili gibi bir torba... Bir de mahalle bekisi... Geceleri herkes uyurken sopasn talara vurarak dolaan fakir adam... Kk kz her akam gelirmi de mutfaktan yemek artklar gtrrm... kindiden sonrayd. Nedense, Hammefen-di'nin odasna girmiti. Galiba bir firkete alacakt. Konsola yaklanca kalbi iddetle arpt. Orada bir resim duruyordu. Bir erkek resmi! Klcna dayanm bir zabit! ki gn evvel olsa buna bakmaa cesaret edemezdi. Fakat fjimdi utanamayacak kadar bedbahtt. Yaklat. Omuzunda beyaz apuletleri, gsnde kordonu ve nianlar var. Elinde beyaz eldivenler.. Uzun boylu, geni omuzlu, ehzade gibi m54 rnde hi ehzade grmemiti ama, ehzadeler de herhalde byle insanlar olmalyd, yakkl bir Hnkr Yaveri! Yzne dikkatle bakt. Simsiyah biraz atk kalar... Kara gzler... Dikkatle kvrlm kara byklar... Btn ehrede belli belirsiz bir glmseme... Canseza yreinde scak birey hissetti. Gzlerini yumdu. Canseza orada n'apyorsun? Hi efem! iddetle dnp Hanmefendi ile karlanca kpkrmz oldu Hi firkete... Brak firketeyi... Orada n'apyorsun diyorum Firkete aryordum efem... Hanmefendi tehdit eder gibi parman sallad: Utanmaz seni! Resme bakyordun deil mi? Resme bakyordum. Bir de "sklmadan itiraf ediyor. Kzn gzlerinde istedii eyleri gremeyince biraz ararak sordu: Kimin resmi o bakalm? Bilmem ki efem... Sahi bilmiyor musun? Bilmiyorum. Sen bu adam hi grmedin mi? Hayr efem! te efendimizin marangozlarndan Mahir efendi! Artk bu kadar fazlayd. Canseza darbeyi izzetinefsinin tam ortasna son iddetiyle yemi gibi davrand. Gzlerini hi indirmeden kederle glmsedi: 55 aka ediyorsunuz hanm anne! Ben efen dimizin marangozlarn grdm. aka ne demek? Sen efendimizin marangozlarn nasl grdn? Kambur adamlar... Fesleri kulaklarna gemi... Srtlarnda zembilleri Kr dilenci gibi... Hanm anne o kadar gld ki Canseza ararak ve korkarak sustu. Kadncaz, gzlerinden akan yalar silerek tekrar ediyordu: Fesleri kulaklarnda... Zembilli adamlar... Kambur... Kr dilenci gibi. Sen ok yaa e mi? Sen ok yaa benim aptal kzm! una bakn ocuklar! Kamburmu... Kr dilenci ha! Ben seni kambur, kr dilenci gibi adama hi verir miyim budala!.. te kocan!.. ki gndr bu sebeple mi somurtuyordun? Ben de utanyor, sevincini belli etmek istemiyor, dedimdi. Akam olsun efendi babana anlatacam... Gleyim bari! Marangoz diyince demek ki aklna Saray'da grdn adamlar geldi. Onlar Harem'e girerken mahsustan yle giyiniyorlar. Senin gibi budalalar k olmasn diye... imdi anladn m? Mahir efendi hem Hnkr Yaveridir, hem Bahriye'de, hem Nizamiye'de, hem Svari'de zabit... Drt tane ayr zabit elbisesi var. 15 tane de nian! Bunlardan baka efendimizin de i arkada. imdi haydi git de yzn yka... Canseza uar gibi odadan dar frlad.

Kulaklar uulduyordu. Allah duasn kabul etmiti. yle ya... Bu Allah'tan baka kim yapabilir? Pis bir marangozu arslan gibi bir zabit haline getirmek... Mlzm Mahir efendi, evlenmek arzusunu Padiah'a Hasan Kahraman tarafndan duyurmutuAbdlhamit buna memnun oldu. Nadir aa'ya dn iin Mahir efendiye 30 altn verilmesini irade etti. Ayrca hususi marangozhane, Mahir ustann karyolasn, tuvalet masalarn, koltuk ve kanepeleri yapacakt. Bunlar bir hafta srd. Bir hafta Padiah da dahil olduu halde, btn alanlar Mahir'le alay ettiler. Gene zabiti terlettiler. Haberi Naile Sultan'a bizzat zzet beyin kars gtrmt. Hanm Sultan Mahir efendi'yi kolayca hatrlad. Canseza, pek sessiz yaamt ama, yerini bo brakarak gitmiti. Btn Saray halk, haftalarca bu yokluu yadrgam, garip bir kederle bu grltsz kz anmt. Efendimizin en sevgili Hnkr Yaverlerinden birisine ksmet olmas herkesi sevindirdi. Arif Hikmet Paa da, velime cemiyetine elli lira vermek suretiyle yardm etti. Ordu dahili Talimatnamesi mucibince Se-rasker'den izin almak lzm geliyordu. Mir Riza Paa bu hususta kat'i emirler vermiti. Evlenmek isteyen her zabit istidasn Seraskere bizzat gndermek mecburiyetindeydi. Mahir efendi, bir gn leden sonra kad 56 57 kat ederek cebine soktu, Bab Serasker'den'l ieriye girdi. Emir zabitini buldu. Serasker Hazretleri, evlenmek isteyen Hnkr zabitini fazla bekletmedi. Mahir efendi, topuklarn birbirine vurarak Bakumandan vekilini selmlad. Yanaklar kpkrmz, kad uzatt. Riza Paa, mhim bir vesikay tetkik ediyormu gibi istiday derin derin okudu. Sonra gen Mlzm'n yzne acyarak bakp sordu: Ka yandasn Mlzm? 29 Paam! Nerelisin? Sivas, ibin Karahisar, Alar ky. Burada kimsen var m? Hayr! Beyol'na kar msn? Hayr! Kordonlarna yazk... Mutlaka evlenecek misin? Msadeniz olursa... Benim byle bir felkete asla msadem olmaz... Sen evlenmenin ne demek olduunu biliyor musun? Mahir efendi, sknt ile .nne bakt. Neden sustun? Kabahat bende. Lzumsuz bir sual sordum Mlzm! Evlenmenin ne demek olduunu bilsen zaten evlenmezdin. yle deil mi? Mahir gene cevap vermedi. Paa, derin bir merhametle anlatt: Olum, ^ylenmek, bal dolu bir_kavano-za benzer. indeki sinekleiMar kmak ister58 ler. dardaki sinekler ieri girmek... Anladn 'm? Mahir rahatsz rahatsz susuyordu. Paa mahsustan fkelenmi gibi yapt: Hepsi de susarlar! Keratalar... Evlenmekle neler kaybettiinizi nasl sezmiyorsunuz. Evldm, vazge bu sevdadan... Gel szm dinle... Sonra dizlerini dersin. Eyvah! dersin. Benim halime bak! Bir de srtyor. Pekl kendi den alamaz. Hmla kalemi ald. Mucibi yazarken birisinden

intikam alyor gibi syleniyordu: Sen de grrsn anann reke-sini. Sen de grrsn anann rekesini... Galiba, dn grltsnn en zor sahnesi bu sahne oldu. Hnkr Yaveri, koltukta bile bu kadar sklmad. Dn tahmin edilmeyecek kadar parlak olmutu. Naile Sultan, kendisine vekleten Bahazi-nedarm yollad. Seccadeciba zzet bey, Tfeki bl kumandan Arnavut Tahir Paa, zzet beyin haremi, btn Hnkr Yaverleri, bizzat Nadir aa, hazr bulundular. Saray'lar, yeni evlilere para yardmndan baka, drt manda arabas dolusu eya hediye etmilerdi. Bu hediyelerin en gz alan, bir fotoraf makinesiyle, kuyruklu Piyano oldu. Eyalar, Mahir efendinin acele tuttuu be odal eve sdrmak imknszd. Piyano talkta kald. Alttaki odalardan bir tanesi tavana kadar eya ile doldu. Dn, hi kimse cehdetmedii halde, bilinmez nasl bir talihle Padiaha kar ubudiyet arzedilecek bir nmayi halini almt. 59 Geline ufak tfek elmaslar bile getirdiler. Gaztenekeleriyle rak sarfolundu. Gveyin Yaver arkadalarndan bir ou evlerine arabalarla yar baygn gtrld. Eer Hasan Kahraman, ortada hakiki bir kahraman gibi frl frl dnmemi olsayd, rezalet gkyzne kacakt. Bereket versin Hasan Kahraman, azna bir kadeh iki koymam, Tahsin efendiye de irmemiti. Tam geceyars, hi kimsenin hat-. rina, gnlne bakmadan incesaz, engileri de-' fetti. Raky kesti. Evde drt marangozla karlarndan drdnc marangoz Riza ustayd bir de Mahir'in Sleyman aabeysinden baka kimse kalmaynca gveyi yumruklayarak gerdee koyup kendileri de evlerine dndler. Ertesi sabah gelin-gvey yapayalnz uyand. Hafif bir kahvaltdan sonra Mahir efendi, arya kt. Arkasnda iki kfeciyle dnd. Kfeler azna kadar erzakla, turfanda sebzeler ve meyvelerle doluydular. Mahir efendi, kfecileri savdktan sonra karsn karsna ard. Yemek piirmesini bilir misiniz? diye sordu. Kadn utanarak ban edi. Anlalyor. Kurunlu kubbenin altndan ktnz unuttum. Hi yumurta piirdiniz mi. yada yumurta... Hayr m? Al! Ate yakma60 vj da bilmez msnz: aernes onu Diliyorsunuz. gu iyi! Ate yaklacak, ya bir sahana konulacak. Pembeleinceye kadar kzdrdktan sonra, anlald m, yumurtalar birer birer krarsnz. Birer birer diyorum. Hepsini birden ve kabuk-lariyle beraber olmaz. Canseze o kadar tatl glyor, bu glmseme yznn pembeliini o kadar gzelletiri yordu ki Mahir efendi lezzetle yutkundu. zlmeyin hanm! dedi, Sarayllar hi-birey bilmezler. Duyduuma gre karpuzu ka-buuyle beraber uzun mddet grmemisiniz de, sonunda efendimiz bunu duyup ieriye kabuklu karpuz verilmesini irade edince Bayram etmisiniz. Canseza, O acaip Bayram gnn aynen hatrlayarak: Evet efem! diye sevindi. yleyse bugn kabak piireceiz. Benim ustam grdnz ya, Riza ustay... Nigr annemin kocasn... te onun bir huyu vardr, insana bireyi bir kere gsterir. Ben de size btn yemekleri birer defa gstereceim. Anlamadnz yerleri sorarsnz. Aklnzda kalmayacak < ibi olursa, siz yaz yazmasn da biliyormuunuz. Bir kenara kaydedin. Anlald m? Pekl! imdi artk nnze birey balayn da mutfaa inelim. Beraber mutfaa indiler. Mahir efendi, st gibi nazik turfanda kabaklar, patlcanlardan, domateslerden ve dier sebzelerden ayrp bir tarafa koydu. Siz bunlarn kabuklarn syrn, ufak 67

ufak keserek su dolu bir kaba atn. Suya biraz tuz koysanz iyi edersiniz. Ben de atei yakar, soan yada kavurmaa balarm. Sonra domates dorayacaz... Bu seferlik etsiz piecek. Aklnz kartrmayalm. Malm ya, siz kurunlu kubbenin altndan geldiniz! Aklnz u ka-darcktr. Kars bir byk tasa su doldurup tuz koydu. Mahir efendi atei yakt Tencereyi zerine yerletirip ya atarken Canseza'ya bakt. Sonra kahkahalarla glmee balad: Aman hanm! Kabaklar elma gibi soyuyor arkadalar! Dur kz! Dursana. yle soyulmaz. Ban ucuyle hafife kaznacak... Anlald sen beni batracaksn! Evde babaa olmalarnn ok faydasn grdler. Bu, onlar iin bir eit balay seyahati yerine geti. Canseza, kocasnn ehir ileri hakkndaki usuz, bucaksz (!) malmatna hayran oluyor, kocaman ellerinin yatknln zevkle seyrediyordu. Hele kocasnn bir adm arkasnda durup namaz klmak yreine O devirde bile pekaz iman sahibinin duyaca, yksek hisler veriyordu. Pehlivan kadar kuvvetli, ehzadeler kadar gzel, nianlar, klc ve rvelveriyle yenilmez bir kaleye benzeyen erkeinin byk bir ihtiram iinde secdeye kapanmas, Canseza'y kor-kuyle kark bir ilah akla saryordu. Cuma geceleri, tersine, imam olmak kada dmekteydi. Yatsdan sonra Canceza, seccadenin bir ucunu kvrarak kocasna dner, biraz hazin sesi ve etrefil erke diliyle Yasini erif okurdu. Riza ustalar, Hasan Kahramanlar ve Tah-sin efendilerden baka ahbaplar yoktu. Baz zzet beylere gidiyorlard: Mahir efendi, gndz bandan geenleri evde hibir zaman anlatmazd. Canseza da tek basma yaadndan gndzk hayat hakknda kocasna syleyecek birey bulamyordu. Fakat gene de tatl bireyler konuuyorlar ekseriya glyorlard. Mahir efendi, muayyen bir maksad olan, bu maksada her ne bahasna olursa olsun eri-.meyi aklna koyan azimli insanlarn hepsi gibi, ar balyd. Dnyada hi kimsesi bulunmayan, yetim ve ksz bir erke kz iin bundan daha gzel, daha sevilen bir baba olamazd. Canseza, mrn daima sknet ve emniyet iinde geiren insanlarn iyi taliine malikti. Mahir efendi, gnahtan korktuundan gece fonograf ve piyano alnmasn pek sevmiyordu. Fakat pek nadir olarak birka fincan il itii zaman karsna ark sylemesini emreder, yataa srtst uzanp kimbilir neler dnerek dinlerdi. Ama gndzleri Canseza, istedii kadar fonograf ve piyano almaa mezundu. Kadn bu mezuniyeti hemen daima Kavaleri Rstika-na'dan, Tuna dalgalarndan, Ayda'dan ve en dul'dan pratik renilmi baz paralar ve bilhassa her defasnda balarken ve usanrken 62 63 /voauinamit eienctmzm marn amaK suretiyle kullanyordu. Sevdii arklar o zamann birok sevdallarna gzyalar dktren (Leman'm gidiyor buna hi can dayanr m?) trksyle AbdP aziz efendimizin lm zerine byk kadne-fendi'si tarafndan karld sylenen (Uyan Abdl'aziz uyan!) sarkyd. Kocasnn pantolonunu tek bana tleyip akam kendisine beendirdii gn ok mesut olmutu. Artk birbirlerine o kadar yakn olduklar halde, Canseza iin kocas pis marangozluktan, birdenbire Hnkr Yaverliine deimi, Daha dorusu Allah tarafndan kendisine hi umulmaz bir surette balanm bir masal kahramanyd. Uzun senelerden ve akl almaz deiikliklerden sonra bile Canseza'mn hayalinde, tzzet beylerde korkarak ve kskanarak bakt o gzel zabit fotoraf asla bozulmad. Ve belki de bu inklpta ilhi bireyler vehmettiinden, o-lua, ocua kartklar, birbirleri iin gittike birer iptil haline geldikleri zamanlarda bile kocasna bir cariye itaati gsterdi. Ondan hibirey istemedi, hibir iine karmad. Mahir efendiye gelince: Sonderece sinirli ve mstebit bir adam olmasna ramen karsnn bu uysall karsnda asabiyetini evde birtr son boumuna kadar kullanmak frsat bulamad. ok kereler, biraz itaatsizlik gsteren aletleri yere arpp krd ve umumiyetle dmekten hazzettii ve Kur'an Ke64

rim, (Karnz dnz) dedii halde, Canseza' va elini kaldrmad. Kt bir sz bile sylemedi. Bu kfrbaz kyl-zabit, en fazla fkelendii zaman Samalyorsunuz! diye kalarn atard ki bukadarck ey ikisini de sakinletirmee yeterdi. Galiba o zamanlar nikhta hakikaten keramet vard. (!) 65 IV KAGR EV Ev meselesini Abdlhamit efendimize dnden ancak , drt ay sonra Seccadeciba-s zzet bey vastasyle aabildiler. Padiah, teklifi Baka eyler dnyormu gibi anlamadan, biraz somurtarak dinledi. Dneceim! diye cevap verdi. Hibir eye birdenbire (Olmaz) demeyecek kadar kurnaz davrandn belki yz kere tecrbe ettikleri halde, bu bir tek kelimeden mide kapldilar. Fakat padiahlardan, her istenen eyi istendii anda koparmak lzmd. O frsat an bir kere geti mi, sz tekrar bu kadar basit bir meseleye getirmek ok kere artk ebediyen mmkn olmazd. Mahir efendinin ev ii de ite byle kt bir ra girmiti. zzet bey, bir zaman sonra, tekrar ayn mevzuu amaa davrandysa da, birka defa yutkunup cayd. Mahir efendi, adeti hilfna, ev meselesinin Padiah'a ald gnn akam karsna btn emellerini etrafiyle anlatmt. Bir b66 yk, bir kocaman, adeta konak gibi evleri olacakt. O zaman piyanoyu, zzet beylerde olduu gibi salona karabileceklerdi. Salona, aada katl duran Hereke mamult taban hals se-rilneliydi. Padiahmz efendimizin bizzat alt mobilyeler ancak o zaman ortaya koyulurdu. Ancak o zaman annesini kyden getirtecekti. Belki aabeysi Sleyman efendi de kendileriyle beraber oturmaa raz olurdu. Bir de hizmeti tutacaklard. Canseza'y, (byk kagir ev) o kadar alkadar etmedi. Kocasnn bu mevzuda ocuk gibi sevinmesine gizlice at. Sonra, ayn sevinci duymak iin kendisini zorlad. Hayatnda hibir zaman (Ev) ihtiyac diye birey duymamt. Bu iinde oturduklar evin bir bakasna ait olduunu, iinde ancak, her ay iki mecidiye kira vererek oturduklarn anlaynca telaland. Pekl efendimiz de Saray' byle bir bakasndan m kiralamt? Hayr! kendi mal- Ya hanm anneler? Onlar da kendi mallarnda oturuyorlar. Tahsin enitesi? te Tahsin efendi de bizim gibi. Heray 30 kuru veriyor. Acaba otuz kurula iki mecidiye ayn para myd? Hayr! Hi olur mu? Benim budala karm! ki mecidiye, otuz kurutan tamam on kuru fazla. yleyse, kendilerinden niin on kuru fazla istiyorlar? nk Tahsin enitenin tuttuu ev odal. Mevkii biraz sapa. Bizimki saysana, be tane odas var. O da o kocaman evi, efendimiz kendisine verirse, byle parayla bakasna m brakacakt? Hi ki67 aya verir miyim? Biz oturacaz! Neae bu evin sahibi kendi evinde oturmuyordu bakalm? nk onun daha tane evi var. Zengin bir adam! Canseza, bir adamn yalnz birisinde oturduu, dierlerini yabanclara brakt halde, niin tane ev sahibi olduunu bir trl anlayamad. O kadar anlayamad ki kocas nihayet can skmtsyle E artk sen samalyorsun! demek mecburiyetinde kald. Fazladan kalarn att, sol kan da biraz yukar kaldrd. Aylar geiyor, i tekrardan efendimize ar-zolunamyordu. Tahsin efendinin dkt diller, Olan artk evlendi. Bir ev ister! diyerek ileri srd hakl esbab- mucibe zerre kadar fayda vermemi, Hasan Kahraman Pa-diah'la bu hususu grmeyi kabul etmemiti. Eer raz olsayd, malm ve korkun samimiyeti ile iki gnde atr atr sker alrd. Yoo! artk edepsizlik ettiini, elinden gelen bir ii yapmamak suretiyle hakszla saptn, bu ekingenlie bir mana veremediklerini, Padiah' la o kadar laubali olduu halde... Byle kk bir yardm esirgemesini anlayamadklarn hayretle sylediler- Hasan Kahraman ikisine de hayretle bakt: Nasl farkna varmyorsunuz eekler! diye gld, ben efendimizle, ondan hibirey istemediim iin o kadar serbest konuuyorum. Kendim iin de, bakalar iin de birey isteyecek olsam, dilim dolar, lfn arkasn getiremem. Getirirsin. Hele bir dene! Bir kere denedim.

68 "Ne zaman? ok eskiden... Buraya ilk geldiim sralarda... Ustabamz iin nc rtbeden nian istedim. Ne dedi? Hibirey demedi. Yzme bir bakt-Ama nasl bakt? Hal unutamam. Sonra... Peygamber gibi glmsedi. Bizim cahilliimize verdi besbelli... E! E si! Ustabaya asla nc rtbeden nian ihsan etmedi. Nian baka, ev baka! Ev ie yarar. Evin ne ie yaradn bilmem. Nian baka, ev baka demenize gelince: Nian baka, ev baka ama istemek hep bir... Ben yapamam... Nihayet areyi, hi umulmad halde, Canseza buldu. Kocasnn bu ie nakadar zldn anlar anlamaz, btn kadn kurnazln toplad. Birgn sabahtan akama kadar dnd. Akam zeri, sabahleyin dnmee balar balamaz, aklna ilk gelen arede karar kld. Fikrini kocasna yemekten sonra at zaman, Mahir efendi, karsnn yznde korkun birey grm gibi gzlerini amt. Evvel Senin akln ermez! diyecekti. Vazgeerek, dnceli dnceli dinledi. Nihayet Olur mu? Ayp dmez mi? Dur bakalm... diye mrldand ve: Haklsn hanm! diye bard: Baka are yok. Yarn efendi babanla bunu greceim... Sonra dndke karsnn fikrini beendi, beendike neelendi. Onu iki kere kucaklad. 69 Sen, kurun kubbede oturmusun ama, dedi, akim banda... Vay canna Byle erke olur mu?.. Akll bir erke... Ben mrmde grmedim. Hanm! Kitabmz yazyor. Erkek ksm krk senede bir kere kar sz dinleyecek. Ben de ite senin szn dinliyorum. u duvara yaz... Tam krk sene sonra bir szn daha tutacam... Sanki her i olup bitmiti. ocuklar gibi sevindiler. Bu suretle Canseza kendi fikrinin peinden, adeta zorla Byk kagir ev mcadelesine girdi. Canseza'nn bulduu are uydu: Vaziyeti, zzet beyin haremi vastasyle Naile Sultan'a anlatmak, Sultan'm vastasiyle efendimizi zorlamak Naile Sultan eer isterse, Padiah babasndan hereyi koparr. Yalnz bir istesin! Fikri en evel, zzet bey pek beendi. Hemen o gece karsna at. Bunlar kimsesiz iki ocuktular. Kendileri de ileriyle uramazsa-lar halleri n'olurdu? te bir kere Padiah'a arzetmi, fakat bir netice alamamt. imdi tekrar hatrlatmaa da cesaret edemiyordu. gene Krolu na kalmt. Hanmefendi, Canseza ile Mahir efendiyi ev sahibi yapmak zevkinden ziyade, erkeklerin beceremedii bir ii baarm olmak heyecaniyle teklifi kabul etti. Hemen ertesi gn arabaya atlayp Naile Sultann Sarayna kotu. Sultan efendinin, ehir havadislerini rahat rahat dinleyecek gnleri olurdu. te bunlarbirine tesadf edilmiti. Hanmefendi, s-zU dndre dolatra, Canseza'ya getirdi. Ha-nm Sultan, eski cariyesiyle alkadar oldu. Hakknda iyi eyler syledi. Hatta elinden gelen her yardm o ocua gstereceini ileri srerek hi farkna varmadan yaplacak teklifi peinen kabul etmi oldu. Hanmefendi, Gen Mlzmn maayle kt kanaat geindiklerinden balad. Darda herey ate pahasmayd. Bir okka eker yetmi paraya almyordu. Etin okkas krk paraya frlamt. Fazladan zavall adam iki mecidiye ev kiras veriyordu. Bey anlatmt da gzleri yaarmt. Hanm Sultan da kederlendi. Bir are? Rtbesini mi ykseltmeli! Hayrd. aresi mahll' den bir ev bulup efendimizden iradesini aldrmaktan ibaretti. Herkes kendi tevabiine neler alyordu- Birok Padiah dman habisler bylece ev bark, iftlik ubuk sahibi olmulard. Halbuki Canseza, Sultan efendimizin ra kabul etmez, sadk kullarmdand. Hanm Sultan bu kadar basit bir mesele iin bu kadar uzaktan misaller getirilmesine at. Gidip syleyeceini, iradeyi derhal alacan vadetti. Fakat szn tam burasnda biraz duraklad. Birey hatrlamt. sene kadar evvel, cariyelerinden birisine gene byle mahll'den bir ev verdirmi fakat hayrsz kocas, bir sene gemeden evi satp parasn kat oyununda kaybetmiti-Bu ocuun bana da byle bir eyin gelmesine raz deildi. 70 71

Hanmefendi her ne kadar, Mahir kullar^ nn o kbalde bir ahs olmadn temin ettiyse de fayda vermedi. nsanlar i st emmi-lerdi. Hele erkek ksmna gvenmek olmazd. Evi bir artla alacakt: ki direini* Canseza'nn zerine tapulamak artiyle... Bu art, Canseza'y kz gibi seven hanmefendiye de pek doru geldi. Hanm sultan etekleyip erkeklere mjde vermek zere acele konaa dnd. zzet bey, havadisi kars kadar beenmedi. Fakat bunu belli etmek de istemedi. stibdat devrinin erkek kafasiyle art hi beenmemiti. Kadn ka paralk eydi ki evin iki direi mutlaka stne evrilmeliydi! Bir kere bu ciheti erkek erkee konuurken Mahir'e nasl aacakt? Delikanly Mabeyn'de yanna ard. Kederli bir haber verir gibi hikyeyi anUatt. Mahir .efendi ilk atele: Bastne! Hayhay! sterlerse hepsini onun stne yapalm! dedi. Seccadeciba zzet bey szn kesti: Hi olur mu? Sen klbk msn ulan eek! Pekl! deriz. Karnn fikrini elersin. Sormaz ya, sorarsa bile Evet yarsn benim zerime geirdiler. deyiverir. Sultan ksm unutkandr. Anlald m? ki kyl kar karya kurnaz kurnaz glmsediler. Yani yars 72 Fakat esasl noktay hibirisi akl edememiiNaile Sultan babasna gidip cariyesi iin Hiahll'den ev isteyince, efendimiz, zzet beyin istirhamn hatrlad. Demek ki tekrar sylemede cesaret edemediklerinden sevgili kzn araya sokmulard. te yavrucak, dudaklarn mark iirerek cevap bekliyordu. Halbuki kadnlarn bu dnyada bilmedikleri, dnmedikleri ne kadar ok mesele vard Yarabbi! Naile Sultann Padiah babas glmsedi: rade istiyorsun ama, hangi ev bu? Mevkii nerde? Bilmem! Bunlar mutlaka lzm m? Tabi lzm. Ben eminim bizim zzet budalas da, Mahir sersemi de bunu zerre kadar dnmemilerdir. imdi n'olaak? Cann sklmasn! Ben yarn zzeti grr sylerim. Bir mnasip ev bulsunlar. Adresini, tapu kaydmdaki malmat getirsinler. Kolay! Vadediyor musunuz? Ediyorum. Teekkr ederim evketli babacm... Canseza iyi bir ocuktur. Sizin Canseza iyi ocuksa, bizim Mahir de fena ocuk deildir kzm! Mahir efendi, havadise, Naile Sultan'dan daha fazla at ve byk bir mitsizlie kapld. Acaba, efendimiz evi vermek istemiyor73 du da, byle bir bahane mi karmt? Yoksa Padiah ksmna mkl m olur? Veriver iradesini be mbarek! Byk kagir bir evi, mah-ll'den, Mahir kuluma baladm! te bu kadar... zzet bey onu temin etti. Usul byleydi. imdi, burada olmayacak ilere min diyeceine, koup bir mnasip bina bulsayd elbette daha iyi yapard. Tam bir hafta, Hasan Kahraman, Tahsin efendi ve Canseza ile ayr ayr mzakerelere giriildi. stanbul'un btn semtleri, btn semtlerin mahalleleri ve bilinen sokaklar ayr ayr mnakaa edildi, iyi ve fena taraflar hesapland. -Beyolu, gvur yatayd. slama yaramazd. Kasmpaa harabati bir yer... Hnkar Yaverine yaramaz. ingene milleti de ziyadece... amuruna ne diyelim!.. Beikta, tabi en mnasip mevki. Saraya yakn! Lkin ne halte-dersin ki orada mahll kalm kagir bina deil, sahipsiz bir tek kaldrm ta yok... Orta-ky Yahudi havras... Arnavutky, Rum yata! Kadky bize elvermez! Sanki Frengistan! Boaz'da hamlaclarla, irket-i Hayriye ile uramak icap eder. Sis, frtna! Vapuru karan stanbul'da kalr... Eyp Sultan'da himmeti hazr olsun, hazreti Eyp oturuyor ama kagir evi Eypl ryada m grd? Nihayet dne dolaa, Aksaray, Fatih, Sleymani-ye, emberlita havalisinde karar kldlar.

Mahir efendi, paalar svad. Bo vakitlerinde arabaya atlaynca Sultanahmet'de iniyor, btn sokaklar ayr ayr dolayor, per74 I r|eSlZ evleri Tabi bunlarn kagir olanlar-__ geriden gzne kestirmeye alyordu, gu ne zor bir iti? Eline ak bir senet vermilerdi- stedii rakkam yazacakt ve hi bir rakkam kfi gremiyordu. Zaten mahll evler de ilk zannettii kadar ok deildiler. Byle dolap durmaktan, bekilere cigara verip mahll ev sormaktan az vakitte bkp usand. Bir taraftan da fena halde utanyorduNihayet gene Canseza imdadna yetiti. Eve yorgun, argn, somurtkan dnd bir akam, terliklerini, gecelik entarisini hazrlayp kocasnn ayaklarn ykadktan sonra, fikrini at. Bu mahll evler, mutlaka biryerlere kaytl olmak lazmd. Her nereye yazl ise, Defterleri nerede duruyorsa oraya gitmeli, memuruna birka kuru verip istedii semtte, istedii gibi bir ev beenmeliyd. Mahir efendi, vaktin gece olduunu dnmeden hemel yola kacakm gibi bir davrand: Hanm ok yaa! diye bard, yahu bizim aklmza buras neden gelmedi? Hay Al-laf mstahakm versin Mahir! Ertesi sabah Mahll Emlk Mdriyetine kotu. Orada Durmu efendi ile tanp derhal ahbap oldu. Durmu efendi de Sivas Vilyeti ahalisin-dendi. Zara'dan... stanbul'a medrese tahsili grmek iin gelmi, senelerce Fatih medreselerinde dirsek 75 rtmt- Sonra Evkafta mmeyyizlik eden bir hemerisi vastasiyle Mahll Emlak Mdriyetine kayt ve sicil memuru tayin edildi. Pek ufak tefek, pek zaif, kse sakall, gkleri insanlara merhametle bakan bekr bir ihtiyard. (Bu marazi merhamet herhalde, miras-sz, yani tek balarna olup, hayatlarnda 0 kadar mezelletle kazandklar emlk ve akarlarn mahll'e brakan insanlarn acaip talile-riyle uramaktan geliyordu.) Bu daireye mracaat etmek Mahir efendi iin yepyeni ve mkl bir iti ama, Durmu efendi, buna alkt. Gen Hnkr Yaverim, dikkatle dinledi. Bir ev sahibi olmak arzusuna -- bu mitsiz ihtirasa kaplanlar derinden derine tetkik etmiti. Hep ayn yalvaran baklar, aceleci hareketler... Biraz da sklganlk yi ama! peinde kotuklar eyin biraz fena olduunu seziyorlar da neden kendilerini tutamyorlar? Hemeri kmalar ii kolaylatrd. Kaln, siyah talarla ciltlenmi gibi duran, mein kapl eski defterler ortaya alnd. Fihristler gzden geirildi. Durmu efendi, tozun, topran, rmcek alarnn arasnda o kadar Cansiperane alt ki, cigara imeyen bu kk ihtiyara, hi bir ey veremeden, bu kadar zahmet ektirdiine Mahir efendi bin piman oldu. Nihayet, tarife muvafk evlerden tanesinin adresi, Tapu kaytlar, merhum sahipleri, bir kk kada karld. Durmu efendi, byk aresizlik iinde eli76 cebine daldrp para czdann karan Hnkr Yaverine, glmseyerek bakt: __ Hele onu ieri koyun! dedi, hemeriviz!.. Evi tapulatmca bir mevlt okutur, beni de davet edersiniz. deiriz. Bir kahve paras... Ben kahve imem... ocuklara eker... Bekrm... Olmad bu... Dnyada olmayan iler de vardr. Allah muininiz olsun! Vezneciler'deki evi uzaktan grr grmez Mahir efendinin sevinten adeta nefesi tutuldu. Btn cehtine ramen mstakbel evinin hayalini bu kadar gzel ve mkemmel hale getirememiti. Tramvay yolunda bir hane! Drt katl. nnde birka sala dkkn var ama, ha ykldm, ha yklacam diyorlar. Onlar defedince altna bir dkkn yaplr. Bir de caddeye kap alr. imdilik kaps arka sokakta olsun varsn!

Arka sokaa sapt. Aman Yarabbi! Kk bir selmlk ksm da varm. Selmlk ksmndan, aalardan belli, bir baheye geiliyor. Sonra konak gibi ev. Kapy ald. Kim o? diye ses verdiler. Biraz bakar msnz hemire? Sen kimsin? Hele biraz bakn. 77 imdi Katana Kovayla ouiaiK suyur, a dkerim. Kocam evde yok. Nerde buluruz efendiyi? Cehennemin dibinde... Ses kesildi. Biraz sonra duvarda halkas gcrdayan bir salncak sallanmas ve bir ninni duyuldu: Karga da seni tutarm aman! Kanadn yolarm aman Yelpazeler yaparn aman! Hanmlara satarm aman! E, E, E!.. Mahir efendi, ister istemez geriledi. Mahalle bekisini bulup izahat ald. Evet, ev mahll'e kalmt. Selmlk ksmnda, beki s fa tiyle Kantarc dedikleri edepsiz bir herif oturuyordu. Edepsiz ama, nasl edepsiz! Beki ayln vermeyecek kadar edepsiz! Her-hal Balkhanede kantarc olmalyd. iman, yusvuvarlak, burnunun tepesinde ie mantar kadar bir et beni bulunan bir herif! Dokuz aydr beki maan vermiyordu. Tam dokuz aydr. Bereket ki ou gitti, az kald gayr! Binba bey evi stne yrtse... Mantarcy elbette defeder... Bre hangi Binba? Evi stne nasl yrtr bu Binba? Ev mahll idi ya... Binba Padiah'tan irade almaa urayordu. Koca bir Binba alr, alr! Kantarcy gidip bulmutu da, beraberce evi gezmilerdi. Ev de, hani, ev... Konak yavrusu! inde kuyusu bile var... Mahir efendi, derhal bir arabaya atlad, Balkhaneye gitti. Vakit ikindiye geldiinden Balkhane tenhayd. Kenarda bir tahta zerinde Yusyuvarlak bir herif terliyerek, inleyerek namaz klyordu. Burnunun tepesinde hakikaten ie mantar kadar kpkrmz bir et beni vard 78 ki bu Den oraaa aururKen secaeye nas Kapandna, usul zre alnn yere nasl getirdiine insan aakalrd. Bu ev meselesiyle urarken Hnkr Yaveri klna girmeye utandndan Mahir efendinin srtnda Nizamiye Mlzm niformas bulunuyordu. Kantarc namazdan sonra, kenarda heyecanla bekleyen Mlzma, kedi mi, kpek mi diye bakmaa bile lzum grmeden masann bana geti. Bir mendille terini sildi. Burnunu kartrmaa balad. Mahir efendi, sesini nazikletirerek sordu: Kantarc siz misiniz? N'olacak? Lazmd. Veznecilerde mi oturuyorsunuz? N'olacak? Lazmd. Veznecer'deki mahll evde... Ev mahll deil mi? N'olacak? Kantarc nc defa ayn suali sorarken burnundan kard hap parma arasnda ustalkla yuvarlamaa balamt. Mahir efendi, burnunu kartran insanlara kar, burnunu o esnada kartrmak ihtiyac duymayan insanlarn daima kapldklar byk fkeye ve tiksintiye tutulduKalarn att. N'olacak? N'olacak? Lazm... N'olacak? Lazm... Ben kantarcym... Vezneciler'de oturuyorum. Lakin sorduunuz ev mahll deil. Beki (mahll) dedi. 79 Beki haltetmi. Allah, Allah! koca kan- tarcya inanmyorsunuz da, kurt bekiye mj. inanyorsunuz? Daha dorusu, onbe gn evvel mahll'du ama, artk malsahibi var! Kim malsahibi? radesini alp tapuyu stne yrtt m? Yrtmediyse de birey kalmad. Herif urayor. Saray- Hmayn'da Kaynbiraderi ktipmi... Arkal bir adam. Eli de ak. Evi gezdirdim de karp iki eyrek verdi.

 Ben sana bir mecidiye vereceim. Neden beyim?.. Bana da evi gezdir... Hay, hay! Bastne... Hele yle oturun... Ne zaman gezeriz. Hemen imdi. Bizim arkada aralm. urada tavla oynuyor. Tabi bir araba tutarsnz. Tramvayla vakit geer. Yayan hi olmaz... Yokular kamam. Araba kolay! Kantarc arabaya binince Bayram ocuklarna dnd. Bir sr aklabanlk yapt. Beygirlerin ihtiyarlyle alay edip arabacy fkelendirdi. Gerek ev hakknda, gerek evin peine den Binba hakknda sadra ifa verecek hi bir esasl sz sylemediinden Mahir efendinin de cann skt. Tesbihiler'i geerlerken, kehribar mtehasss olduunu ileri srm Bakrclar'da d-me bakr hakknda konferans vermi, Kitap80 cilar'da okumay can pek ektii halde, yreinin skldn hikye etmiti. Arabay sokan aznda brakp kapy aldlar. Deminki kadn, aralkta sularla urayordu. Gene: Kim o? Diye seslendi. Benim hatun! eri ka da pencereden ipi ekiver. Evi gezeceiz. Binba bey mi geldi? Hayr, Mlzm bey. Sen hele a! st ak, mermer deli kk bir aralk grnd. kinci bir kap bu ksmdan asl haneyi ayryordu. Kantarc gidip anahtarlar getirdi: Haydi Bismillah! diyerek kilidi at-Kk fakat, Cennet gibi bir baheye girdiler. Yer, renkli akllarla deliydi. Sa tarafta tane erik aacyle Kuyu bilezii, sol tarafta komu duvarna yapk bir gzel havuz vard. Bakmsz iek tarhlarnda herey susuzluktan sararmt. Demir basamakl bir merdivenden ikinci kata ktlar. Evin her taraf, toz iindeydi. Kantarc: Refika, ocuklu olduundan, buralar s-premiyor efendim, dedi, merdivenden aas mutfaa, kilere iner. Ayrca iki tane hizmeti odas vardr. Bu kat ite gryorsunuz odal. Camlar, ereveleri, kaplar, menteeleri salam adet oda... Bize teslim edildii gibi muhafaza ediyoruz. Yukarda... Buyrun. Yukarda oda var. kisi bahe zerinde, birisi caddeye nazr! Caddeye 81 nazr olan byk bir salon... Drdnc k;.. yar tavan arasdr. Yaptran, canna rahmet, merakl adamm. Tam onbir oda yapm. Mevkii pek erefli... Her taraf gezdiler. Mahir efendi, daha imdiden, nereleri tamir ettirip nerelerini dzelteceini, hatta mutfa karanlktan kurtarmak iin hangi taraftan bir pencere aacan tasarlyordu. Dalgnd. Kantarc'nm bir sz ile dalgnlktan uyand. Herif Binba'dan bahsediyor: Eli ak bir bey, diyordu, yrei temiz! Yrei temiz olduundan Allah nusret veriyor besbelli... Vadetti evin iradesi karsa bir lira bahi var. Ben de veririm. Eksik olmayn... Tapu kayd zerine yrtld gn Binba bey, fakire ayrca iki altn daha ihsan edecek. Anahtar bedeli... Ben de veririm. Nur olun efendimiz... Allah ikinizde de raz olsun... nallah size nasiptir. Seni ruhum sevdi. Benim ruhum bir tuhaf! Rabbimin bir hikmeti canm! yi adamlar ite byle sevi verir... Peki, peki!.. te bir mecidiye... Teekkr ederim. Allah tuttuunuzu altn etsin!.. Fakir her zaman kantar bandaym. Terif edersiniz, gezdiririn. Mahir efendi arabaya atlayp: Sr Beikta'a dedi, sk gidersen bahi vereceim... Yaptr krbac!.. Biraz ge kalr da zzet beye yetiemezse, eVi Binba kendisinden koparp alacak gibi bir eyler hissediyordu.

Seccadeciba zzet bey, kendi ii gibi davrand. Gene de iradeyi karmak bir hafta srd. Abdlhamit, btn sehavetini nian datmakta kullanyor, bu lzumsuz (!) hissi bu suretle tatmin ediyor olmal ki dier ihsanlarnda insan canndan bezdirecek kadar ar davranyordu. Nihayet, iradeyi tebyiz kalemine kadar srklediler. Ktip kam kalemi gzelce yonttu. Ucunu (krk) diye kesti. Bir dizini bkp altna ald, tekini dikti. Kad Besmeleyle katlayarak giriti. zzet beyle, bir adm arkasnda duran Mahir efendinin yrekleri titriyordu. Kalem bir mddet gcrdad. Sonra bir yerde duraklad... Allah, Allah! N'oldu efendi? Biz bu iradeyi bugn tekrar m yazdk ne? O nasl sz? Vezneciler'de mahll'de hanelerden birisini bir Binbai'ya ihsan etmilerdi de... Yaz efendi! Vezneciler'de mahll evi ararsan kyamet gibi... Numaras da tutuyor galiba! Tutar... zzet bey, ii berbat edecek korkusuyla, Mahir efendi'ye eliyle gizli bir iaret verdi: Bunlar zaten yanyana iki bina83 dr. Numaralar mkerrer... Biz biliyoruz ou-lum sen hele yaz... Ktip: Nezareti Evkaf- Hmayn-u ahaneme mlhak emval- mahllden Dersaadet Bayezit Vezneciler'de kin... diye balayp iradeyi; tevcih olunmak fermanm olman Bin yz yirmi senesi Cemaziyl hrnn onaltnc gn tarihiyle ha Hmynun bu berat- erifimi verdim ve byrdm ki mumaileyh salifzzi-kir emval- gayr menkle art- mezkr zre mutasarrf olup, i hu berat erifime mugayir tasarruflar umuruna taraf- hrdan hi bir fert man ve mzdahim dahil ve taarruz klmam yalar. yle bileler, almeti erifime itimat klalar... Tamamlad. Baktip vastasyle imzaya yolladlar. zzet bey, imzal kad eline alnca, kocaman bir solukla cierlerini boaltt: imdi davran! dedi, duydun ya evin birinci iradesi Binba'ya km. Ne yapacaz? Bana m soruyorsun? Bir de asker olacaksn. Derhal gider haneyi igal edersin. -- Beni ieri sokmazlarsa.., Haydi girdik diyelim. Cebren karmaa kalkarlarsa?.. eri bir oyunla gir. karmaa kalkarlarsa adam ldrmemek artiyle mukavemet et... Sonrasna karma... Mahir efendi, sz ikiletmedi. Klcn kavrayarak koar adm uzaklayordu ki zzet bey eteinden tuttu-. Dur hele... Koma, dur,! radeyi almadan nereye gidiyorsun, ahmak! Sonra bir i da84 ja var! Kzm da beraber gtr. Evde aile bulunursa bir halt edemezler. Efendimiz gazaplanmasm! Sana fkelenmez, bana fkelenir... Ben je fkesine alm... Orasn dnme! Yallah! Mahir efendi, bo bir arabaya raslaynca-ya kadar kotu. Hemen eve geldi. Canseza'ya derhal araflanmasn emretti. Tam merdivenleri inecekleri zaman duraklad. Evi, bir usulle igale gidiyorlard. cabnda, icabnda deil, muhakkak orada kalnacakt. Eyalar gtrse belki kapy atramazlar-d. Bir gece olsun, barnmak iin kaln bir kilim elverirdi. Kilimi yuvarlayp sicimle smsk paket yapt. ki kiiye yetiecek kadar da yiyecek aynp bunlar da ayrca kada sard. Kadnla beraber arabaya binmek iddetle yasakt ama, bu yasaa aldrmadan Canseza'y1 yanma oturtup yola kt. Canseza, bu acaip hazrlklardan hi bir ey anlamam, bir, iki defa nereye gittiklerini sormutu. Mahir efendi hi duymam grnd. Doruca Saray'dan geldii iin tabancas da zerinde yoktu. Tella almay da unutmutu. , belindeki incecik klca kalyordu. Dilerinin arasndan Allah Kerim! Allah Kerim! diye homurdand. Kpry geip yokua sardlar. Artk konumann zaman gelmiti. Hanm, sana bir mjdem var, dedi. t. 5

 Yoksa evin iradesini aldnz m? yi bildin, irade cebimde. imdi eve mi gidiyoruz. Evet. Kilim n'olacak? Belki orada kalrz. Bir de sprge ister. Kova lazm. Bo ev, toz, toprak iindedir. Mahir efendi, arabacya ilk rastlayacaklar bakkal dkknnn nnde durmasn emrettikten sonra karsna meseleyi anlatt. Yanllkla iki irade kmt.. imdi gidip evi cebren zaptedeceklerdi. Koca kilim, sprgeyi, yemek paketini arafnn altna mmkn mertebe saklayp bir adm arkasnda duracak, kendisi kapy atrnca beraber ieri dalacakt. Becerebilir misin? diye sordu. Arkanzdan hi ayrlmam. yleyse pekl! Evi kurtarrz. Bir sprge aldlar. Fakat ikisi de suyu akllarna getirmemilerdi. Mahir efendi artk kara kara dnmyor, karsnn cesareti karsnda gittike neeleniyordu: Aferin hanm! Senden hi ummazdm dorusu... Neyi ummazdnz efem? Bir tabura bedel imisin. Neden bir tabura da bir alaya deil? Binba ksm alay kumandan olamaz' Tabur kumandan olur. - Ya Binba da bizim gibi acele edip karsn eve yerletirdiyse... 86 Sus... O nasl lkrd, inallah Tapu'ya komutur. nallah... Ah bir Tapu'ya kosa renirdi... Neyi renirdi? Evi urada brakp kt parasnn peine dmeyi... Birey syliyeceim. Buyrun. Yarn ben Saray'a gidersem... Sen evde yalnz bana korkmaz msn? Korkarm. N'olacak? Katlanrm. Alamazsn ya... Alama... inden karsn kucaklamak arzusu dehetli bir kuvvetle kabard: Sakn alama... Bir ev, senin alamana demez karcm... Canseza biran iin Ama ancak biran iin samimi olan bu sz de zzet beyin evinde grd fotoraf gibi btn mrnde hi unutmadBereket versin Kantarc evde yoktu. Kars, artk Mahir efendiye alk olduundan kapy amakta tereddt etmedi. Mlzm, evi refikasna gsterecekmi. Hi olmazsa bir mecidiye bahi almak ihtimali var. Kar-koca ara kapy ap asl eve girdiler. Canseza derhal arafn karp bir iviye asarak cadde stndeki byk salonu sprd. Pencere nndeki geni kerevetin bir tarafna kilimi serdi, teki ucuna da, paket k-adnn yardmyle sofray kurdu. Bombo bir evin bilhassa perdesiz bir 87 evin ortasnda, iki gen insan, yollarn kaybetmiler gibi garip hisler duyarak biribirleri-e baktlar, biribirlerini daha ok sevdiler, gltler. > Mahir efendi, evi, karsna yukardan aaya gezdirdi. Canseza da pek beendi. Yahut pek beenmi grnd. tihasz itihasz bireyler yediler. Bir mum almay bile unutmulard. Canseza susad. Mahir efendi, aa inip ara kapy vurdu. '

Kantarci'nm kars cevap verdi. Sizin efendiyi bekleyeceim. Hanm susad. Ltfen bir srahi su ile bir bardak verir misiniz? Bizde srahi yok. Ya, ne var? Desti var. Daha iyi... Daha iyi... Desti epi bykt, azna kadar da doluydu. Eer muhasarada kalrlarsa her hususta ie yarayacakt. Mahir efendi, az kalsn bir de mum isteyecekti ama, burada gecelemek niyetini meydana koyup kadn phelendirmemek iin vazgeti. Eer, Kantarc olup bitenlerden habersiz gelirse, hem bir ilte, hem de bir lmba uydurabilmek belki de mmkn olurdu. Fantezi-yi sonraya brakarak desti'yi yukar tad. Kar-koca vakit geirmek iin bir mddet pencereden darsn seyrettiler. Bir tarafta Zeynep hanm konann yars, bir tarafta 88 yksek ahap evler vard. Aralarnda, pek uZakta Marmara denizi grnyordu. Tramvaylar borularn ttrerek gemekteydiler. Nihayet btn b manzaradan usandlar. Mahir efendi, kilimin bir ucunu kaldrarak kaim marangoz kalemiyle tahtaya bir ta izgisi izdi. Canseza'ya orackta ta oyununun pek basit olan kaidelerini retti. Bu oyun onlar iyi avuttu. Bilhassa fazla ttn almay da unutmu olan Mahir efendinin az cigara imesini temin etti. Canseza artk kolayca yenilmemee balamt ve akam iyice oluyordu ki merdiven kaps fkeli fkeli alnd. Kim o? Benim... 3en! Sen kimsin? Kantarc! O, Kantarc birader... Sesini alamadm. Mahir efendi kapy aralad- Kantarc'y yalnz grnce bsbtn at. Hele buyur... Hayr. Girmeyeceim!.-. Siz burada n'apyorsunuz? Oturuyoruz. Oturuyoruz ne demek? Hanm gezdirmek iin girmisiniz. ledenberi gezdirmek bitmedi mi? Hayr! Daha tavanarasn gezeceiz... Hi lzumu yok. Ltfen haneyi tahliye ediniz. Neden lzumu yokmu bakalm? nk ev artk mahll deil. Ya, ne? 89 Sahibi var. Bugn iradeyi seniyye karld. Ev Binba Rdvan beyin mal... Tapuyu kardnz m? Sabahtanberi urayoruz. Kantarc demindenberi bir trl eski yumuak halini almyor, gittike kalarn atyordu. Ev Bin-ba'ya devredildiinden artk bunlardan bahi kazanmak ihtimali kalmamt: Siz ltfen haneyi tahliye eder misiniz? Benim iim var. Vah, vah! Biz de bu gece burada kalalm diyorduk. Kirasiyle de olsa bir yatak isteyecektik. Bir de gaz lmbas... Alay m ediyorsunuz Mlzm efendi? El alemin evinde yatlr m? Derhal kp git-mezseniz sonra karmam. N'olur? Polise haber veririm. Ben zabitim polis bana karmaz. Demek cebren oturacak msnz? Bunun sonu fenaya varr. Siz refikam ifal ederek... Kimseyi ifal etmedik. Estafurullah... imdi kmayacak msnz? imdi de, kmayacam, yarn da kmayacam...

 Efendim? Efendim? Baka bir szn varsa syle... Yatak vermek vicdanna kalm bir mesele... Bir geceliine bir mecidiye... Bir mecidiye mi? Evet... Pein mi? Tabii pein! Yatak buluruz... Lkin ben gidip mese90 leyi Binba beye anlatmalym. nk syle-nesem olmaz... Neden? Eve yerleince beni burada bedavadan oturtacak... yleyse git syle... Mahir efendi kapy kapatt. Kantarc avluda ayaklarn srkleyerek dnceli dnceli yrd. Birdenbire hibir ey anlamaz oluvermiti. Karsnn kurnazlna, buluttan nem kapma tabiatna gvenirdi. Hu! diye seslendi. Ne var? Yava kar gel yle!.. Fsl fsl konumaa baladlar: Syle bakalm! Mlzmn yanndaki ka r ne kbalde bir iekti? Yzn gremedim. Peesi kapalyd Rak, arap kokusu falan duydun mu? Vay bama gelenler! erde iret mi kullanyorlar yoksa?.. phelendim. kp gitsinler! (Yangn var) diye barrm... Barma da srasiyle... Bizden kiralk yatak istiyorlar. Gecelii bir mecidiye... stme iyilik salk! Herif, sen eek dili mi yedin?.. Kovala unlar... Yreim bu-lanyor... Sabrl ol... uradan eski ilteyi kar... iltemi, vermem!-. zerinde zina edilen yatakta bir daha yatlmazm. 91 Zinaya frsat verir miyim? u mecidiye " yi skelim hnzrdan... Gnaha girmeyelim!.. Balarm imdi... uradan ilteyi... ilteyi, yorgan, yastn srtlad. Byk altndan glerek merdiven kapsn ald. Eyalar teslim edip mecidiyeyi ald. Karanlk balarken iki eyrek mukabilinde bir de gaz lmbas getirmeyi vadetti. . Sonra iman vcudunun btn imknlarm kahramanca kullanarak Aksaray'a kadar yu varland. Nizamiye Mlzm meselesi Binba bey iin tamamiyle yeni bir hadiseydi. nk Kantarc, evin hangi tarafta kalacan iyice bilemediinden ikinci talipten hi bahsetmemiti. Ne Mlzm? Bu nasl i? diyerek Binba elini bana gtrd. Bir bell adam Binba bey! Evi almay aklna koymu. Her ne kadar bu sevdadan vazgemesini syledimse de gen olduundan, kulak asmad. Beni haber verseydin!.. Sizi haber verdim. taat etmedi mi? Glverdi. imdi de ben evde yokken yanma uygunsuz takmndan bir kadn alm, refikam cariyenize kapy bir tarif atrp ieri girmi... Ne diyorsun? imdi bizim evde mi serseri? Sizin devlethanede... Pekl siz orada eekba msnz? Ema nete ihanet olur mu? 92 fkelenmeyin Binbam! Ben de dava-ciym! Refikam cariyeniz iltelerden birisini havalandrmak iin salona koymutu. ilteyi, yorgan, yast, bir de Erzurum kilimini, bir de destiyi zaptetti. Yalvardm, yakardm evden kmyor. Buraya imdat istemeye geldim.

 Daha evvel sylesene be adam! Kapdan dar bard: Hey benim Potinlerimi evirin. Klc verin benim! Binba bey klcn takp potinlerini fkeyle ekti. Derakap bir arabaya atladlar. Soa-naa'ya saplacak sokan karsndaki nzibat karakolunun nnde durdular. Binba bey, nzibat zabitine meseleyi anlatt. Zabit Kantarc'ya pheli pheli bakarak sordu: Nasl bir adam? Doru syle... Bu i biraz acaip! Acaip olmaz m? Doru sylyorum. Binba beye arzettiim gibi... Kendisi bir M lzm paras... Karsndakinin de Mlzm olduunu farkederek topland: Hem de Nizamiye Mlzm! Kordonu falan var m? Rica ederim Mlzm bey... Ben Osmanl ordusunun niformalarn tanmayacak adam mym? nzibat zabiti Kanun avularndan birisini ard. Binba beyle beraber, gsterecei eve kadar gitmesini, orada bulaca bir Mlzm buraya getirmesini emretti. avu, itaat etmemesi halinde n'apacan sorunca: Evvel bir kere nazikne arrsn! Kulak asmazsa sryerek getir. Yanma kuvvetli kanun neferlerinden drt, be kii al! Silh ekerse... O nasl sz? Gndz ortas, Padiahmz efendimizin kanun neferlerine kim silh ekebilir... ayet ekerse efendim? i silha dkmezsiniz. Derhal evi evirip bana haber verin. Bir Kanun avuu ile be Kanun neferi muzafferiyetten emin olduklar iin koltuklarn kabartarak yryen Binba ile Kantarc' nn arkasna takldlar. Kantarc kapy aan karsna merakla sordu: Defoldu mu karabel? Hayr! erde... Ben korkmaa baladm. N'apyorlar? Bilmem. O kadar gzetledim. Birey gremedim. Dinledim. Birey duyamadm. Pekl! Haydi sen savu! Binba bey de ikinci kapdan ileriye gemek istememiti. Mafevk olduundan n bir hrmetsizlie uramaktan ekiniyordu. Kanun avuu, vazifenin nezaketini, havuzlu baheye girer girmez idrk etti. Buras neresi? Bir Paa konana benziyor!.. (Sr getir!) demek dile kolay! Hani tahrir emir! Ner-de tevkif mzekkeresi!.. Taharri mezuniyeti!.Pek yle kanun bilmez Kanun avularndan deildi. Gndz ortas bir karyla byle bir cebren zapteden herif eer deli deilse evi mutlaka Fehim Paa'nm adamlarndan birisiy. ster misin onikilerden olsun da, Usturpay ekip kendilerini cehenneme kadar kovalasn!.. Dnya bu! Bir kere ksrd. Bir kere daha ksrd. Neferler hayvan gibi etraflarna bakmyorlard. Akllar ermediinden rahata yayorlar eolular... Merdiveni kp kapy tkrdatt. Cevap alamaynca biraz daha hzl vurdu. Bir ayak sesi iniyor. niyor ama, beraberindeki kl akrtsn ne yapalm? Kim o? Aar msnz biraz? Sen kimsin? Kanun avuuyum. Ne istiyorsun? Hele an u kapy iki szm var. Seni buraya kim gnderdi? Siz kapy an da... Derdini bir kere syle... Bu ekingenlik avu'a cesaret verdi. Sesini kalnlatrd:

 Haydi Karakola gideceiz! Hangi karakola? nzibat karakoluna... Benim Karakol'da ne iim var? Kumandan bey aryor. Kendisi neden gelmedi Galiba herif alay ediyordu. Bu dnce Kanun avuunun parlayan cesaretini yeniden sndrd. Aln terleyivermiti. Yanl bir halt kartrdn m Fizan' boyladnn resmidir... Beyim biz emir kuluyuz. Siz de-askeriniz emirden anlarsnz... 95 Benim, asker olduumu nerden ren-1 din? Ya sana yalan syledilerse... Hele kapy an... Kapy an da sonra s kolay... Amazsam... Bizi cebir istimaline mecbur etmeyin. Cebir istimali ne demek unu ak syle... Bakn sonu fena olacak... Biz daha iki gn evvel bir Bahriye Mlzmn sryerek Karakola gtrdk. Bahriye Mlzm misali, bahriyelilerin pek klhanbeyi olduklarndan veriliyordu. Mahir efendi, kmrlkte bulup kapnn arkasna hazrlad kaln mee sopasn kavrayarak kapy at: Ulan t! Ben Bahriye Mlzm deilim. Haydi sr gtr bakalm! Siyah byklar dikilmi, karagzleri im-eklemiti. Pehlivan gibi vcuduyle merdivenin bana dikilmesi pek heybetli bir manzarayd. avu iki basamak aa inerek selm verdi: Beyim biz emir kuluyuz! Emir kulu iseniz... Ben de emrediyorum- Defolun... abuk!.. Buras neresi hayvan? Ailemle oturduum bir evin bahesine siz nasl girersiniz?.. kn diyorum. Sopay kaldrnca avu merdivenden bsbtn indi: Amirime malmat vereceim, dedi, hakknzda hayrl olmayacak... Hl konuuyor!.. 96 Kanunlar baheyi karmakark terketti-ler. Binba beyle Kantarc vakay kapnn aralndan seyretmilerdi. Biribirlerine baknd-lar N'oldu avu? Bizi kodu. Nasl koar?.. Siz Kanun avuu olasnz.. Sen hele sus bir kere iko! Hani elimde tahrir emir... Duymadn m Kendi evimdeyim. Ailem yanmda! dedi. Adam Fzari'a srerler. Ben yapamam. Binba, mahll ev sevdasna dt deli ileri nasl yrteceini renmiti. Cebine davrand. Sana iki mecidiye, arkadalarna birer mecidiye var... unu karalm. avu bir kere yutkundu. Askerler etrafn eviri verdiler. Fakat, Mahir efendinin elindeki mee sopas mecidiyelerden daha ar basm olacak ki, dudaklarn yalayarak feci bir kederle reddetti: Olamaz Binbam! Talimatnameyi biliyorsunuz! Bir Mlzm ancak bir Yzba tarafndan tevkif edilir. Biz yutturursak diye geldik. Yutmad. imdi n'olacak? Vallaha aklm ermez... Kantarc demindenberi dnyordu. Bir karar vermi olmal ki avuun omuzunu dosta okad: Eyvallah, avuaa! dedi, haklsn. Yut97 mad zokay! Sen artk git. Biz baka are dnrz. Askerler gittikten sonra, Binba'y kolundan ekerek dar kard. Serasker dairesi uracktayd. Saat henz onbir'e* gelmediinden Serasker Paa hazretlerini makamnda bulmak mmknd. rade yannzda m siz bana onu syleyin! Yanmda olmaz m?

 yleyse... Koalm... Serasker Paa Hazretlerine karsnz. rade'yi gsterirsiniz. Evimi bir sergerde cebren zaptetti. Kanun neferleri gnderdim. Onlara kl ekti. Kovalad. Dersiniz... Kl ekmedi ki... Olsun... Ha sopa, ha kl... Kantarc'nn (Ha sopa, ha kl) sz doru deildi. Kl ekmek hangi art iinde olursa olsun, hazar zamanda btn zabitan iin sureti katiyede memnudu. (Tabi merasimler mstesna!) Byle bir iftira, pek derin tahkike lzum grlmeden, serkelik almeti saylarak herhangi bir zabiti Yemen'e kadar yollamaa yeterdi. Binba da, Bab- Serasker'den ieri girerlerken bir kere: Ha sopa, ha kl! dedi. Asl binann kapsn geerken de bir daha: Sopa olmu kl olmu... Haklsn Kantarc, ne fark var? diye tekrarlad. Fesi basp Alaturka saat. 98 Serasker Paa Hazretlerinin Seryaver dairesine dald. Seryaver, meselenin esasndan ziyade, cereyan ettii mahalle alkadar oldu. urackta, Bab- Serasker'nin burnu dibinde... Ne kstahlk!.. O da, ii, bizzat bandan gemi gibi stne alarak fesi bast. Serasker Mir Riza Paa Hazretlerinin makamna girdi. Binba kapda dokuz douruyordu. Dakikalardan sonra bir zil alnd. Bir emir zabiti koarak yanndan geti. Mir Hazretlerinin huzuruna vard. Fakat girmesiyle kmas bir oldu. Nihayet Kantarc kadar iman, Kantarc kadar ksa boylu bir Binba ile beraber avdet etti. iman Binba bey, soluk solua ceketini iliklemee, kl kayn sktrmaa alyordu. erde ne konuulduysa konuuldu. Seryaver glerek, mahll ev merakls Bin-ba'ya yaklat. Paa Hazretleri emir buyurdular. te bu arkada sizinle beraber gelip, terbiyesiz herifi evden karacak. Yok, yok... Anladm. Cezas bu kadar deil... Sabaha kadar kendisini mevkuf tutacaz! Sabahleyin Mir Hazretleri gelince cezasn tertip edecek... Ne demek olsun efendim! Burada... Makama byle yakn bir mahalde... iman Binba'ya dnd: Emir aldnz! Haydi infaz ediniz. Bekliyorum. Bastne efendim! Merdivenleri hzl hzh indiler ama, Bozdoan kemerine klan sa avlu kapsna doru yrrken iman Binba yavalad. Meseleyi 99 bir kere de ona naklettiler. iman insanlarn ekserisi gibi pek kaygusuz bir adam olmah ^ istedikleri kadar fkelenmedi. Acaip i... Olur efendim! Bu dnyada olmaz olmaz... Derya tutuur mu? htimaldir Padiah'm! Fazladan glvermesin mi? Byle gevek davranmasna ramen kaplardan tereddtsz geti. Tek bana demir merdiveni kt. Kanad yumruklad: Hey Mlzim! Hey Mlzm! diye bard. Mlzm bu sefer yukardan cevap verdi: Kafana Mlzm kadar ta dsn! Sopa geliyor ha! Gelsin gelsin! Hele kapy a! Bu mahallede kap atrmaa, ne merakl, ne ok adam varm! Sen kimsin? Binba Dilver bey! Ne istiyorsun Binba Dilver bey? Kapy a! te atm. Mahir efendi gene dehetli sopay elinde tutarak ortaya kt. Ne istiyorsunuz? Siz bu eve haksz olarak girmisiniz! Kim syledi. Evin sahibi! Hani evin sahibi? Oras senin stne vazife deil... D

peime! Nereye gideceiz! Serasker Paa'mn huzuruna! Bu emri sana kim verdi? Bizzat Serasker Paa Hazretleri... 100 imdi gelemem iim var. Binba fena halde ard. Bu aknlkla sordu: Ne iin var? ta oynuyorum. Ne oynuyorsun, ne oynuyorsun? ta. Vaziyet al. Terbiyeni takn! Sana Serasker Mir Riza Paa Hazretlerinin emirlerini tebli ediyorum. u anda mevkufsun. Ben Serasker Riza Paa'nm emirlerini tanmam... Neee! Tanmam efendim. Sen asker deil misin? Askerim. Senin kumandann kim? Sultan Hamit! Neee! Haydi Yallah Binba! Bir daha beni rahatsz edersen karmam... Kapy barenin yzne hzla kapatt. ki Binba ile Kantarc ara kapnn gerisinde mzakereye giritiler. Bu herif ya deli, yahut da srtn mabeyn'de kodamanlardan birisine smsk dayamt. Yoksa (Ben Serasker' in emrini tanmam) olur mu? Orackta, lzumsuz lflarla birok kymetli dakika kaybettiler. Vaziyeti makama bildirmek iin daireye dndkleri zaman, emirlerini tanmayan bir Mlzmla karlaacaklarn zerre kadar ummayan Serasker Paa ile Seryaveri oktan arabalarna binip evlerine gitmilerdi. 101

Hibirisi, byle akl almaz bir kstahli Mir Paa'ya yahut Seryaver'e mjdeleyecek kadar cesaretli deildi. iman Binba alnnn terlerini silerek: Herif kudurmu, kardeim, dedi, u halde, lm bile gzne alm. Ben ldm diyenin stne varlmaz. Yarn ola, hayr ola! Yarn vaziyeti ben Seryaver Hazretlerine bildiririm. O da tabi Mir Paa Hazretlerine arzeder. Dorusu, bizi kovaladlar, Serasker Paa'y siktir ettiler. Onun kolu uzundur. cabn icra eylesin! Gene, orta yerde mahll hane merakls Binba ile Kantarc babaa kalmlard. Binba'nn yreine dehetli bir ate dt. Ne belya atmlard Yarabbi! Akl almaz bir mesele! erdeki eli sopal kim? Kimin nesi? Tam evin iradesini kard gn... Allah'n hmna m arpld yoksa?-. Bir anda, sabahtanberi, iinde yuvarlanp yzd sevin kayboluvermiti. Kantarci'nm koluna tutunarak yalvard: Aman Kantarc birader! Aman Kantarc efendi! Bir are bulalm. Bu eytan herif bu gece evde kalrsa... Bu gece evde kalmamal... Bu gece evden karmalyz! Bir are dn. areyi buldun mu be tane il il altn var! Be tane! Be tane il il altn Kantarci'nm gznn nne gelince akl bir kere kld, sonra iek gibi ald. Gzlerine, burnuna, azna doldu. are mi? areyi elbet bulacam. Bu 102 ben o herifi evden karmazsam namerdim.

 Aman Kantarc birader yemin et! Evltlarnn bana! Beikteki yavrumun lsn peyim_Bir taraftan da hzl hzl dnyordu: lsn... Anladn m sen! ten dokuza art olsun... te tamam... Ne yapacaz? Buldum... Yahu imdiye kadar nasl dnmedik? Gel arkamdan Binba. Altnlar zerinde mi? Kolay! Hayr! Altnlar zerinde deilse... Altn meselesi daha zor. Demek karacak msn? Yalnz karmak deil, doduuna, doacana piman edeceim. Olmaz! Hi zannetmem! Hi midim yok! Kalbini bozma... Nereye gidiyoruz? Yolu sapttk! Hayr! Doru yoldayz. Mescide gidiyoruz. Dua skmez Kantarc birader. Dua ms-tecap olana kadar... Kalbini bozma dedim ya... Bizim mahalle imam cebbardr. Cebbar deil ya kahhar olsa faydasz... Muska m yazdracaksn? Cemaat akam namazndan kyordu. Kantarc byk bir heyecanla barmaa balad: 103 mmet-i Muhammet! Imam efendi ha1 ni? N'olacak? mam ri'apacaksn? ld m? kii mi lm? Peynirden zehirlenmilerdir. Bizim ocuklar da geenlerde bir vecdan bahsediyorlard... mam efendi! mam efendi! mam efendi, gayet uzun boylu, gayet asab bir adamd. Kantarc ile beraber birok nikh, nfus, lm, doum muameleleri yapyorlard. Semt ehzadeba'na pek yakn olduundan Ramazanlarda Teravih namazlarm bir solukta kldrp halk Direkleraras'na yetitirdii mehurdu. Bilhassa uarlar bu huyundan dolay mam efendiyi yere bastrmyorlard. mam efendi, min'i kapda tamamlayp yzn elleriyle svazlayarak: Hayrola Kantarc? diye sordu. Burada msn mbarek adam! Hele davran! Hayrola! Hl (Hayr) diyor. er oldu er! Battk. Mahallenin namusu pay imal oldu. Hangi mahallenin... Nasl namusu?.. Bizim mahallenin, umum namusu! Cemaat bsbtn skt. Merakl sualler balad: Krmz evde mi? Ben O kary zaten beenmemitim. Zampara ierde mi? Kantarc bararak anlatt; 104 di: Krmz evdeki deil. Bizim evde... Cemaat kocaman bir hayret nidas salver Tuuu! Aman Allah'm! Ta yamadna kr... Ka senelik Halile'ndi bare? ocuunuz da vard. Kar ksmna inan olmaz demiler... Kantarc elini kaldrd: Bizim kar deil yahu! Bo ev var ya... Tamam bo ev...

 Eeee! kindi zeri bizim kapy almlar. Sa-olsun bizim krolu saftr. Gz almam srck yavrusu desem seza! Evi gezmek bahanesiyle bir herifle bir kadn ieri girmiler. Kapanp kalmlar. Bana evela sylemeye cesaret edemedi. te imam efendi bilir. fkeli bir herifim. Boarm vesselam. Bereket Binba bey bugn evin iradesini kartm. Mal kendisinin deil mi, eksiini, gediini yoklamaa geldi. Bizim ocuklar aresiz meseleyi bana tlattlar. Namus hepimizin banda mslmanlar! Grlt etmeden habisleri defleyelim dedim. Kapy tklattm. Yavuz hrsz evsahibini bastrr derlerdi de inanmazdm. Bana bir ksn! Nah, Binba beyim de ahit! (Ulan Kodo! Dedi Ulan buras neresi? Ben bu mahalleyi bilmez miyim? Bu mahalle Beyolu'nun iekli Soka'ndan beter.) dedi. Duydunuz mu? Yarna kadar vur patlasn, al oynasn muhabbet yapacakm... Cemaat dahn ziyadesini dinlemedi. Muaz105 zam kkreme Beyazt semtinin sakin yaz akamn inletti. Dakikasnda tulumbac kouuna haber uurdular. Evlerden bo gaz tenekeleri koturdular. Zan ile Zaniye'yi ters bindirmek iin saka Ahmet aann ihtiyar merkebini ahrdan ektiler. Btn mahalle meru bir fke nbeti iinde duyulmam derecede cr'etkr hovardann zerine yrd. Binba bey, byle ordu ile deil yalnz bir Mlzm parasn bo bir evden srp karmann, Moskoflan Krm'dan defetmenin bile pekl mmkn olacana emniyet getirdiinden muhakkak bir zaferin ilk lgn sevinci arasnda Kantarc'y bu akl kumkumas herifi bir kenara ekerek avucuna be tane il il altn saydKafile bereket versin Maliye Nezaretinin nnden dolamt. Kitaplar da oktan kapand cem'mi gafr deniz misali kabarmad. Evin kaps da sapa bir sokaktayd. mamla Tulumbac Reisi ileri getiler. Kantarc kapy atrd. mam efendi, yolda pln hazrlamt. Zpr evvel usul dairesinde darya davet edecek, raz olmazsa hcum emri verecekti. Tulumbac Reisiyle beraber, ikindiden beri drdnc defa demir merdiveni kp kapy aldlar. Kim O? Hele buraya kadar terif et arslann! Siz kimsiniz? Ben mahallenin manym! Ne istiyorsun mamefendi? Sopa m istiyorsun? mam efendinin fkeden nefesi kesildi- Kan106 tarc haklyd. Dnya kurulalberi byle bir zampara grlmemiti. n aa diyorum. Ben yalnz deilim! Tulumbac Reisi Arap Haydar aa da yanmda... Hibir ey anlamadm. Burada - nikh kydracak adam yok! Yangn da bacay sarmad. Oturmaa geldinizse biz daha yerlemedik... Yarn akam buyrun. Kantarc ihtiyaten ierdeki belnn zabit olduunu sylememiti. mam efendi bukadar sknete kar pirelendi- Bunun nasl bir herif olduunu sormak iin Kantarcy arad. Gremeyince ban hayretle sallayarak Tulumbac Reisi Haydar aa'ya dnd: Ne dersin aa efendi! Arap Haydar elini usturpasna atmt. Gzleri alaca karanlkta kandil gibi parlyordu. Kapya ykleneceim hocam! Olmaz. Razlm yok. Lveri varsa... Belli birey serho olmu... Karnn yannda arslan kesilmi. Kalabalkla gelelim... Sen bilirsin. eriat ordusunun pidarlar da muharebe kabul etmeden geriledi. Soka dolduran heyecanl kalabalkla karlanca mam efendi gene celdet peyda etti: Usulyle dar karamadk ihvanlar! dedi, i sizin yiitliinize kald. Kitabmz zn ve zniye hakknda taa gmmeli diye yazar. Lkin zaman deitike ahkm da deiiyor. Bunlar zaten iki dnyaya da rsvay olacaklar. te size benden izin! Kapy kracaksnz! Her iki habisi de sryp getireceksiniz ...Haydi gazanz mbarek olsun... 107 M'

Kalabalkta ne gememek iin ufak sessiz bir tereddt oldu. te bu anda kaln erkek sesi sokan ba tarafndan bard: Haydar aa orada msn? Buradaym? Beni kim istiyor?.. Bekle geliyorum! Uzun boylu, gs parl parl nianlarla dolu bir Hnkr Yaveri arkasnda kendisi gibi giyinmi bir arkadayle beraber kalabal kolayca yarp mam efendinin yannda duran Tulumbac Reisi Arap Haydar'm karsnda dikildi. Merhaba Haydar! Oo merhaba Hasan Kahraman bey! Hayrola! Bir emrin mi var? Ne yapyorsunuz? yi ki geldiniz... Bir belya attk canm! Nasl bel? Kantarc artk daha fazla sabredemedi. Hasan Kahraman'n namn herkes gibi O da biliyordu. Herhalde, Serasker Riza Paa Hazretlerine mesele duyurulmu olmalyd. te Padi-ah'm gzbebei Hasan Kahraman' yollamlar. Sana Sultan Hamit karr ha!, ite Sultan Hamit! Efendimiz, diye lfa giriti, Serasker Paa tarafndan m geliyorsunuz? Hasan Kahraman, Haydarla konuurken aralarna baka birisinin girmesine kzmakla beraber cevap verdi: Evet! Sizi Allah gnderdi. Hayaszn bize et108 tiini duydunuz ya! nallah Fzan'a srlr. j3yle Padiah dmanlarn Fzan terbiye eder. Fazladan bir de Jntrk'l var. Vallaha da gillha da... Yemin etme herif! imdi tepelerim. Mahir efendiden mi bahsediyorsun. Hangi Mahir efendi? Ben Mahir efendi... gvet Mahir denilen habs!. Habs babandr. Siz buraya Mahir efendi iin mi toplandnz Haydar aa? Mahir olduunu bilmem. Ev mahll'd-Bugn bir Binbai'ya verilmi. radesini grdk- kindi zeri de, bir adam yanna bir kadn alarak bu bo eve yerlemi. Sakn siz baskna gelmi olmayasnz? Baskna geldik. mam efendi, bu marifet senin bann altndan m kt bakalm? Ben vastaym... eriat... eriat'a boynumuz ince... Lkin eriatta. nikhl karsyle kendisine ait bir evde oturan bir adam basmak var m? Kendisine ait bir ev mi? Nikhl kars m? Bu nasl sz? Hele Kantarc! Binba daha fazla dayanamad. Yaver bey! dedi, size yanl malmat verilmi. Hane efendimiz tarafndan bana ihsan olunmutur. te iradesi... Hasan Kahraman uzatlan kad almad bile... Beni dinle Haydar aa! diye sertleti, seni aldatmlar olum! Bu ev, bugn efendimiz 109 tarafndan Hnkr Yaveri arkadalarmzdan Mlzm Mahir efendiye hibe edilmitir. Mahir efendi u anda kendi evinde bulunuyor. Yanndaki de nikhl kardr- Hem de ehir kz deil. O da Saray'l... Kantarc son gayretle itiraz etti: Yanl Yaver bey Hazretleri... Yanl... erdeki Nizamiye zabiti... Belki bugn Nizamiye zabiti niformasn giymitir. Mahir efendi ayn zamanda hem Bahriye Mlzmdr hem de sanatkr Yaveridir. Hem de efendimizin hususi marangozlarndan... Yani benim arkadam. Beni buraya Sec-cadeciba zzet beyefendi yollad. Kendisine yarn iin mhim bir irade tebli edeceim. Klcnn kabzasn tutarak Tulumbac Reisi Haydar'a dnd: Haydi

artk canm skyorsunuz! Dat u hergele gruhunu! Hoca! Sana bir ift lfm var. evirdiin dolaplar biliyorum- Ayaklarn yerden keserim... Sarna fes'inin zerine sahip olmazsan boyuna dolanm grrsn ha! Haydi basn bakalm... Hasan Kahraman', oradakilerin iinde en iyi tanyan Tulumbac Reisi Haydar aa idi. Abdlhamit'in bu en yakn arkada ayn zamanda gzn budaktan saknmaz bir klhn-beydi. Hepsinin aabeysi olan mehur onikiler bile gerek Saray'daki nfuzunu, gerek bizzat yumruunun kuvvetini bildiklerinden onu herkesten fazla sayarlard. Usturpasn beline sokarak: Haydi grlt etmeden herkes yerli yerine! diye emretti. Ayak takm, Reis'in szn ikiletmedi. Te110 nekeleri tngrdatmadan, sakann lagar eeini iterek savutular. mam, Haydar aa'ya hkmn bu kadar kolaylkla geiren Hnkr Yaverine kendisini affettirmek iin biran oralarda ayak srd. Lkin yzne dnp bakan olmaynca cbbesini toplad. Kantarc'ya lanet okuyarak keyi bkld. ki Yaver, Haydar'la vedalap eve girmilerdi. Binba, Kantarci'nn kolunu tuttu: Olmad Kantarc! dedi, ver be liram? Ne bei liras Binbam! Evim ykld benim! art ettik. art etmedik haltettik... Bunca senelik aileme Hlle iktiza etti... Hlle... IV MAL HIRSI! Mesele Saray'a marangozlar tarafndan o kadar velveleli bir ekilde anlatld ki Binba soluu am'da ald. Hoca'y memleketi olan Divrik'e yolladlar. Kantarc ortadan kayboldu. Evi yerletirdiler. Saray'da belki de kimsenin mal olmadklar iin birbirlerine yabanc gibi duran mobilyeler burada birdenbire ipirin ve samimi oluvermilerdi. Mahir efendi, karsnn btn bu eyalara ne kadar yaratn anlayarak sevinle iini ekti. Yreinde, stanbul'lu olmann btn kibrini duyuyordu. yi kadna, iyi eyaya, iyi eve sahip olmak iin ne gibi iler yaptn, btn bunlar ne mukabilinde kazandn dnmee lzum grmedi. Bunu dnmee lzum grmedike, insan malik olduklarn daha ok haketmi zannederek, daha ok nyordu. zzet bey Tapu Kadastro Mdriyet-i umu-miyesine hususi bir tezkere yazarak Tapu senedinin acele verilmesini rica etmiti. Mdr umumi gen Hnkr Yaverini gler yzle karlad. Yer gsterdi. Kahve smar112 ;. Sonra nne bir kat ekip not tutmaa hazrlanarak sordu: Yalnz sizin namnza m geirilecek, yoksa hisse var m? Mahir efendi, ka gndr bu sualin cevabn dnyordu. Buraya gelirken, n'olursa olsun, evin yarsn karsna vermeyi kararlatrmt. Hatta byle yaptn zzet beyden bile saklayacakt. Fakat, meseleyle yz yze gelince duraklad. Byk bir hata irtikp ediyormu gibi iinde bir rkme kabarmt. Hissedar yok! Sesini kendisi de beenmedi. Sonra kendi kendinden utanarak saatlerce bekledi. Paralar istediler. Verdi. Pullar yaptrdlar. mzalad. Nihayet, kocaman bir banka-not paraya benzeyen ve tepesinde efendimizin Tura-y Hmynu bulunan Tapu koann takdim ettiler. Bahiler datt ve bir arabaya bindi. Kagir eV kendi malyd. Fakat bir trl istedii kadar sevinemiyordu. Vicdarmda bir arlk vard. Sanki insanlarn yzne artk di-kedik bakamyacakt. Naile Sultan duyarsa... Naile Sultan!.. Dudaklarn yalad. Fena halde korkmutu. Bir fkelenirse... Padiah babasna sylerse... Biz de am- erifi boylar myz? Evi elimizden geri alrlar m? Cigara yakarken elleri titriyor, bacaklar arasnda duran klc, asabiyetle zplayan diziyle beraber zm-grdyordu. berbat olmutu. Mahll'den ev almak ne bel! Demek ki Hasan Kahraman hakl! nsan parasn bir tamam saymadka mal sahibi olamaz vesselam! 113 Dndke karsna sz nasl aacaa bir trl bulamyor, tel artyordu. Olmaz derse... Yarsn mutlaka isterse... Tapu Mdrnn huzuruna bir daha nasl kacak? Kary artolsun boarm. Evi de brakr gibi derim... Derin bir keder duydu. Byklarm asabi ekitiriyor, bu kararlardan en mklnn, hatta imknsznn Canseza'dan ayrlmak olduunu anlyordu.

Arabacnn lzumsuz yere krbacm aklatmasna, hayvanlarna Ha aslanm ha! Ha tosunlar ha! diye iltifat etmesine kzd. Nihayet eve yaklat zaman btn bu karmakark hisler evvel en yksek tesir derecesine ktlar, sonra birdenbire utanmazla ve kurnazla kadar yuvarlandlar. Eve, can pek ziyade sklm gibi kalar atk girdi. Canseza, kocasnn fkeli olduunu sezerek hi sesini karmad. Onu soymaa yardm etti. Kahve piirdi. Mahir efendi, adeti vehile yemekten sonra ke minderine oturdu. Canseza'ya ancak kendisine arkasn dnd zaman bakabiliyordu. Nihayet, gene byle bir vaziyetten istifade ederek, gzleri hafife kslm olarak sze balad: Bugn Tapu'ya gittim. Yani evi stmze yrteceiz... zzet bey bir tezkere yazd. Gznz aydn! Hemen sevinme. Tam Tapu Mdriyeti nnde aklma birey geldi... Canseza bekledi. Mahir efendi, yere bakarak devam etti: Geri dndm. Canm skld... Neden efem? Dndm u; Evi stmze yrteceiz! Lkin, anam var, aabeyim Sleyman efendi var, sen varsn. Gene sustu. Canseza hayretle sordu: Biz olalm?.. Evin yarsn birinizden birinizin stne geireyim diyordum. Tam orada aklma bir cihet geldi. Sana versem annemle aabeyimin hatr kalacak. Anama versem aabeyimle senin... Aabeyime versem, belki sen ve anam gcenirsiniz... Canseza glmseyerek yzne bakt: En iyisi yalnz kendi stnze geirin. O zaman da belki hepiniz birden darlrsnz Ne hakkmz var... Evi Padiah'mz hizmetlerinizden dolay size verdi. Aabeyinizi, annenizi, beni tanmaz. Aabeyimle anam tanmazlar ama, Naile Sultan Hazretleri seni sever. Sevsin... Evin yarsn sana vermediimi duyunca bize gcenmez mi? Zannetmem... Sormak aklna bile gelmez. Ya sorarsa?.. Sorarsa... Canseza, gzlerini krptrarak kocasna bakt. Yalnz kadnlarda bulunan ve ancak sevdikleri erkei anlamaa yarayan korkun sezi kuvvetiyle ii farketti. Aabey... Anne lf ge114 115 lii sylenmiti. Demek zzet beyin haremi hanm aka etmemi... Naile Sultan iradeyi evin yarsn kendisine verilmek ar tiyle alm... Kocas ne istiyor? Bu evin yarsn kendisinden esirgiyor mu? Hayr, hayr! Baka sebepler var demek... Aklnn ermedii, erkek ileri... Tella szn bitirdi: Sultan sorarsa... Yarsn bana verdi derim efem... Yok canm! Hakikat byle der misin? Derim; Yemin verdirirse?.. Ederim. Gnah olur. Olsun... Yalan syledim. Yemin her yerde gnah olmaz. Kpeklere ekmek dorarz. zzet beyin hanmna da byle syler misin?

 Sylerim. Hay Allah senden raz olsun! Sabahtan-beri yahu!.. Bir fkeleniyordum... Haydi bana efendimizin marn al... Sen ne akll bir kadnsn! Canseza Piyanoya oturdu. Yznde birisine muziplik yapm gibi tatl bir glmseme vard. Bu birisi bizzat kendisiydi. Sultan Ha-mit'in mar balad. Bundan sonra, bu hikyeyi dorudan dog rya alkadar etmeyen birtakm ufak tete vak'alar oldu ki ksaca kaydedilecektir: 116 Canseza, gsterdii itaattan dolay Mahir efendi tarafndan bir sepet dolusu civcivle sevindirildi. Kadncaz mrnde civciv iitmemi, civciv grmemiti. Yepyeni bir sepetten daima slak gibi duran akl deli baheye dalveren mini mini sar mahlklar grnce azkalsn sevincinden deli oluyorduMahir efendi, nihayet ikinci rtbeden Me-cid Niann kazand. Bir sene sonra Yzbala, dier bir sene sonra Kolaalma ykseltildi. Canseza'nn kaynanas kyden geldi. Bu, uzun boylu, iri kemikli, oluna pek benzeyen, fakat stanbul'da, sudan km balk gibi sersemleyen bir Anadolu kadnyd. Gelinini de, Yaver olunu da hi yadrgamad. (Yadrgamamak Mahir efendi ailesinde bir tabiatt.) Yani onlarn kendisinden her hususta stn olduklarn ilk grte kabul etti. Zaten Mahir efendi, evinde, gelin kaynana drltsna meydan brakacak erkeklerden deildi. En ufak ikyette ikyet eden haksz kyordu. Hem Canseza da, kaynanas da birey dava etmesini asla renmemilerdi. Erkek her zaman haklyd. Sleyman efendi, biraderinin kocaman bir ev sahibi olmasna, ancak sene sonra alabildi. Bunun aka olmadna inanarak nihayet gelip bir odasnda oturmay kabul etti. htiyar bir hizmeti kadn, ayn zamanda alk yapmak artiyle aileye kart. Sleyman efendi, biraderinin, Valdesi va-stasiyle yapt bilmem kanc evlenme tek-'irini gene reddetti. 117 Ve nihayet 1908 senesinde. 35 yanda b. lunan Mahir efendi Binba apoletlerini omu; larma oturttu. Bu, marangoz'un mera snfn s gemesi demekti. Sivas'llar, mesel 7-8 Hac Hasan Paa'y yetitirmi olmakla nen o-rum'lular gibi, artk Mahir efendiyle iftihar etmenin zaman geldiine kani oldular. lk Bayram, mahll'den alman kagir evi azna kadar Hamal, seyyar sebzeci, kapc, kahveci, olan hemeriler doldurdu. (Az daha, hikyenin ilersinde mhim bir yardm grlecek mhim bir ahsiyet unutuluyordu: Mahll emlk Mdriyeti kayt ve sicil memuru Durmu efendi, evin Tapusunun Mahir efendinin stne yrtlmesi erefine okutulan Mevld'a, vaad zere davet olunmu tu. Evvel kimse bu kck, kseden hibir-ey ummad. Fakat en naml Mevltudan sonra birdenbire aka gelip, iki diz stne dikilerek, akl almaz derecede gzel sesiyle, Hsey-ni'den (Merhaba) parasn okuyunca i deiti. Mahir efendi, ilerin bu kadar iyi gitmesinde, kse hocann uurlu ahsiyetinin tesirini grd. Ramazan'da iftara ard. Bo zamanlarnda bulutular. Hnkr Yaveri, Adem babadan balayarak efendimize kadar ad malm Peygamberlerin hayatlarn, mucizelerini, hep Durmu efendiden rendi. Sonra, gnlerden birgn dehetli bir cesaretle kendisine Kur'an dersleri vermesini rica etti. Mahir efendi okuma yazma bilmiyordu. Buna ramen Elifba'nn harflerini tanmaa balar balamaz Amme c-z'ne giritiler. Zaten ezberinde olan ksa sureleri Mahir efendi naslsa okumaa giriti. Ve 118 1-asmdan btn Kur'an skverdi. (Gazete, kitap okuyamad halde, Kur'ann her taraf-n, ezberlemedii halde, blbl gibi, kraat ediyordu ki bu hal birok cahillerde grlmtr ve muallimleri tarafndan Kur'ann en byk mucize olduuna delil tutulmutur.) Evin iini Canseza'nm ksr olduu korkusu kaplad bir srada nki kusurun erkekte olduu, kadn bakasna varp ocuk dahi doursa kabul etmek yoktur. Kadncazn gebelii meydana kp aileyi ferahlatt. Mahir efendinin Paalna nihayet iki se-necik kalmt ki 1324 senesinin Yani 1908 10 Temmuzu gelip att. Akl almaz eyler oldu. Sz ayaa dp, eline bayraklar alarak sokaa frlad. Avrupa'ya kaan jntrkler, srgndeki Padiah dmanlar Dersaadet'e toplandlar. Bendegn'n

zerine bir psrklk kt. stikbal karard. Din, namus, vatan, mem leket, millet, mmet, daha bunlara benzeyen ne kadar mukaddesat varsa cmlesi bir anda tehlikeye girdi. Devlet gemisini 33 sene trl muhataralara kar maharetle evki idare edip Devlet ve milleti gnde , drt defa mahv-u inkrazdan kurtaran, yedi dveli parmann ucunda oynatan Zllullah efendimize kadar dil uzatlyor, trl tefewuhatta bulunuluyordu. Btn bu olup biten ilerin kabahati, efendimizin etrafn eviren hainlerdeydi. Maazallah gvurluk tehlikesi belirmiti. Hrriyet bir vakit mslma-na lyk bir i olamazd. eriat- Muhammedi-ye zre amel etmekten baka are yoktu. Var diyen de neuzubillh kpkzl kfir olurdu. 119 Sokak balarnda vart, vurt eden tys2 ocuklar memleketi belli bir ey felkete srklyorlard. Bir are lzmd. Bereket versin dinin direi olan ulema bu areyi Mart ay iin de nihayet yle kefetti. Btn mektepli zabitleri kesmeli... Drt kelimelik are, evvel okuma yazma bilmeyen avularn iine gelmi olmal ki mbarek 31 Mart gn ie mbaeret ettiler. Lkin, Rumeli ingenelerinden mrekkep Aralarnda Bulgar, Srp, Yunan, komitaclar da olan Hareket ordusu ie kart... 31 Mart sabah. Binba Mahir bey Artk efendilik geride kalmt Hibir eyden haberi olmad iin, btn nianlarn takm olduu halde evden kmt. Ancak yirmi metre kadar yrd, yrmedi, Durmu efendi, banda sarksz bir fes'le nne dikildi. Sordu: Nereye gidiyorsun divane? Saray- Hmayuna! Saray- Hmayun mu kald? Bendegn ldryorlar. Sebep? syan kt. Mekteplilerle, mektepsizler vuruuyor. Bana ne? urackta katlederlerse anlarsn. olu-un, ocuun var. Geri dn. Ya, efendimiz? Ben maslahat icab sar karm jon-trklere dnmm, sen de >hal efendimiz diyorsun. Serasker Ruhsat ver Padiah'm, iki blk efratla hareket ordusu denilen ekyay tuz gibi eriteyim! demi de, efendimiz ms-lnan arasnda kan dklmesine raz olmam. Hal'inden bahsolunuyor. iten geti. Hal'inden mi? Estafurullah... Binba Mahir bey ayaklarnn altnda toprak kaym gibi salland. Kafas kopsayd ancak bu kadar mukavemetsiz olabilirdi. te tam bu anda, kse Durmu efendi, talebesinin imdadna Hzr gibi yetiti. (Hakikatte ancak kolunu hafife tutup bir kere sarsmtr.) Haydi eve! dedi. Mahir bey alk olmad malup admlarla geri dnd. Ona Padiah sevgisini, dnmesine lzum grmeden retmilerdi. imdi iki taraf da bunun zararn Yahut faydasn gryordu. Mahir beyin evinden yirmi adm tede kck, kse ihtiyar tarafndan geri dndrlmesi demek, Abdlhamit'in Selanik yolculuuna bilet kestirmesi demekti. Mahir beyler eer her semtte bir kse hoca tarafndan geri dndrlmemi olsalard, neler cereyan ederdi? Neler cereyan ederse etsin! Ka gn srerse srsn! Abdlhamit efendimiz Selanik'te kkne yerleemezdi. nk kafasn kaybederdi. Halbuki mstebitler iin kafasn kaybetmektense, Hamit onba, Kzl Sultan lkaplariyle, yzne tkrlerek alaa edilmek gene de byk bir muvaffakiyettir. Hem Mahir bey, lmne kadar, o gn yapt iin bir nevi kaaklk olduunu anlamad ki... Efendisine kar vicdan her zaman rahat yaad. O'nu, son nefesine kadar Allaha kar duyulan hrmete yakn bir saygyla and ve sevdi. Ve Padiah dmanlar: 120 121 Millet seni istemiyor! dedikleri zaman yzn kbleye dnerek: Semina ve tna gufranike... diyerek bir yet-i kerme okumasn, kulaktan duyduu bu hadiseyi anlatrken daima gzleri bulutland. Elbette bir byk hakszlk yaplmt. Ama bu hakszlkta kendisinin hibir suu yoktu. Gene ayn gn ahvali, bir mthi korku ininde pencereden seyreden Canseza, unutulmaz bir faciaya ahit oldu.

Kee klhl Bu beyaz klahlarda (Ya Hrriyet! Ya lm!) Yazl imi bir svari neferi Fatih tarafndan doludizgin geliyordu. Tam, Mahir beyin kagir evi nndeki kaldrmda hayvann ayaklar kayd. Kelle gtrr gibi giden hayvan ve insan yere dtler. Asker der dmez kafas patlayarak can verdi. Kendisini pencereden ekemeyen Canseza, lmek zere olan gen vcudun btn ihtillarn sonuna kadar, gzleri bym, trnaklar avularna batm olarak seyretti. biterken kap da ac ac alnmaz m? Sanki caddedeki iini bitiren Azrail byk bir fkeyle eve saldrmtKadncaz, bouk bir lk koyuvererek ellerini oyluklarna gtrd. inden bireyler geriliyordu. Nefesi kesildi. Gzlerinden krmz krmz bireyler geti. Yrei ezildi. Tam baylaca srada, gerilen damar sanki koptu. Dayanlmaz bir ac vcudunu kaplad ve kan bacaklarnn arasndan sel gibi boand. Hrriyet, Vezneciler'de ikinci kurbann Mahir beyin yedi aylk ocuunu bylece 122 aln oldu. phesiz, caddeye devrilen 20 ya-oindaki delikanl da, gen bir erke kadnnn bacaklar arasndan kanla beraber akan yedi aylk olan da niin ldklerini bilmiyorlard. Ama, bunda da hayret edilecek birey yoktu. Byle grltlerde ekseriya niin ldklerini bilmeyenler lrler, niin yaadklarn bilen Jpolular yaarlarjki ilerin birjmddetjonra eski hamam, eski tas olmas da galiba bundandr. ~~~. " ' Mahir bey, hocasnn telkini altnda evin kapsn derhal abdest alp Yasin-i erif tilvet etmek emeli ile almt. Karsn o halde grnce hereyi, efendimizi bile unuttu. Belki sonuna kadar vicdan azab ekmemesinin esasl bir sebebi de, o meum gnde domam bile olsa ilk ocuunu bylece kurban vermesidir. Her zaman olduu gibi bir kere akmaya balayan kan zor dindirdiler. Ev halk, kendi byk faciasna daldZaten, ortahalli insanlarla fkaralar iin esasl bireyler de deimemiti. Gene bir efendimiz vard. Ad Hamit deilmi de Reat'm. Gene askerler selmla kyorlar. (Marur olma Padiah'm senden byk Allah var.) diye baryorlard. (Mamafi bir mddet sonra Sultan Mehmet Reat efendimiz kendisinden byk olann Allah deil, damad Enver Paa Kulu olduunu anlamtr.) Mahir bey, grlt bastrldktan sonra' Saraya gitti. Kendisini gene eski adamlar karla123 dlar. O, kimseyle megul olmamt ama, kendisiyle bakalar gerei gibi megul olmulard. Birkere jurnalcilik etmedii, jntrkleri srgnlere gndermedii, Tbbiyelileri pranga-layp denize atmad malmdu. Bu sebeple yalnz son iki terfiini haksz bulmular, yeni bir iradeyle rtbesini yzbala indirmilerdi. Bereket versin yzbalk almetleri evde yepyeni duruyordu. Binba apoletlerini karp onlar takmak zor olmad. Mahir bey, tekrar Mahir efendilie inmiti. Gnler kars iin yle tehlikeli idiler ki buna bizzat kendisi bile zerre kadar ehemmiyet vermedi zaten Saray marangozhanesi md-detsiz olarak tatil edilmi. Esasl bir ii de kalmamt. Bu gen yzbann hangi ktaya mensup olduu bile malm deildi. Gene Hnkr Yaveri kordonlarn tayordu. Gene kt kahvede ayn hrmeti gryordu. Gene, mehur kahkahalaryle glerek ttihad- Terakki Frkas Beyazt Oca Reisi oluveren Di hekimi akir beyle iddial tavla partileri yapyorlard. Abdlhamit gittii halde, dnya yklmamt. Buna galiba, en ziyade bizzat Abdlhamit amtr. Gnlerden birgn Scak bir ikindi st Yzba Mahir efendi, yzne yeni yeni pembelik gelen karsiyle ta oynarken kap alndBir Kanun avuu kendisini soruyordu. Yzba efendi, hi tellanmadan aa indi. Mahir efendi siz misiniz? Evet benim! 124 Sizi Bab- Seraskerimden istiyorlar. Ne yapacaklar? Bilmem.

 Kim istiyor? Zat ilerine mracaat edersiniz. Bugn m? Derhal. Bastne- Geliyorum. Giyineyim de... Mlzmken ayn kapda kendisini Serasker Riza Paa'nn huzuruna aran bir Binba'y (Bana Serasker karamaz) diye kovalayan Mahir efendi, acele giyindi. Karsn znt iinde brakarak Zat ilerine mracaat etti. Dairenin nnde kendisi gibi niin arldklarn bilmeyen bir sr Alayl zabit daha vard. Sras gelince adn seslediler. Byklarn Alman mparatoru gibi kvrm, fesinin yanprlmdan jntrk olduu belli bir Mlzm, knyesini sordu. Sonra masadaki desteden bir kat alp uzatt: Falan numaral kanun mucibince tekade sevkolundunuz. Tekat maa muamelenizi bu katla ikmal ettirerek czdannz alrsnz. te bu kadar Yzbam... Mahir efendi, az kurumadan, hakareti iadeye lzum bile grmeden nk bu hakaretin ahsndan ziyade Sultan Hamit'e ve Yzbala ait olduunu sezmiti Dar kt. Yolda rastlad yksek rtbeli zabitleri alkanlkla selmlayarak, cebindeki kattan haberi olmayan madunlarnn selmlarn tabii bir hareketle iade ederek doru eve geldi. Karsna: 125 Tekade sevkolunmu^uz hanm! de; Haydi benim takm zembilini hazrla! Ertesi sabah, erkenden, boz kadifeden i t., elbiselerini giydi. Marangoz daha dorusu dlger takmlaryle dolu zembilini besmeleyle srtlad. Hibirey kaybetmemi metin admlarla Kasmpaa'da Tavan maazasnn yolunu tuttu. Bir tanda rastlarm diye utanmyor, kendisi asla klm hissetmiyordu. Gece rahat uyumutu. Riza ustay buldu. Meseleyi anlatt. Derhal muamelesini yaparak ie aldlar. le zeri arkadalaryle akalaarak tezghn zerinde peynir, ekmek, zm yedi. Darbe Canseza iin de sarsc olmamt. Geen mddet iinde, fotoraftaki erkein klcn, niformasn deil, bizzat kendisini sevmesini renmiti. Saray'da grd pis marangoz kyafeti artk onun iin izah edilmi bulunuyordu. Meer marangozlar, klklarndan, kyafetlerinden ibaret deillermi. lerinde adam varm ve insan o adama sonuna kadar gvenebilirmi. Galiba, sahici byk a^klar^onunakadar gvenmekten ileri geliyorlar^ sene sonra (Paa) olacak ve ocuklar (Paazade) unvann alacak bir adam, onbe senelik bir dolamadan sonra, tekrar balad yere avdet etmiti. Ortada dnyann yuvarlak 126 olduunu ispat edecek* pek hakl ve pek basit bir hadiseden baka birey yoktu. Hibir ey kaybedilmi deildi. Daha dorusu kaybedilmi dail saylacakt** Eskisi kadar, hatta biraz daha fazla kazanyordu. Eskisi gibi ^para biriktirmeye lzum ^rmeden harcyordu. Anas ve hemerileri kendisine hl Yaver bey diye hitap ediyorlard. Mahir efendi bu hitapta, imdiki haline uymayan hibir cihet grmyordu. Bu sz elbette yalan deildi. Bir zamanlar Yaver olduunu Enver beyle Niyazi bey bile inkr edemezlerdi. Zaten inkr ettikleri de yoktu. Galiba kendisiyle megul olmadklar belliydi. Yakasn salvermilerdi. Onlarn iine gelen, Mahir ustann da iine geliyordu. Belki de bu sebeple asla muhaliflik yapmad. Siyasete akl erdirmee almad. Yalnz o zamana kadar her gn beraber olduklarndan m nedendir, Sultan Hamit efendimizin bir resmini edinmei hi dnmemiti. (En byk adam bile ua iin byk deildir, sz mutlaka dorudur.) Zaten yanyana olan insanlarn resme ne ihtiyalar vard ki... Fakat gnler, * Mahir efendi, o zamanlar dnyann yuvarlak olduunu henz hi duymamt. Sonra oullan bunu mektepte renip kendisine syledikleri halde de asla inan-nad, Fakat birisinin bir hakikati hi duymam ve asla inanmam olmas o hakikati bizzat kendi hayatiyle isbat etmesine mani deildir. ** Trablus garbin talyanlara gemesi Mahir efendiyi zerre kadar alkadar etmemitir. 127 aylar geip efendimizi grmeyince yreinde yava yava bir boluk, bir bikeslik hissetmeye balad. Nihayet, vcudun ihtiya duyduu gday can istemesi gibi hayatndaki noksanl! bir resimle

doldurmay dnd. gn gezdi. Kartona gayet parlak baslm, kocaman burnu na ramen son derece sevimli gsterilmi bir fotoraf bulup satn ald. Buna fevkalde sanat-krane bir ereve yapabilirdi. Yapmay da ok istedi. Lkin mslmanlk belini bkyordu. Fotoraf bulunan yere Melikeler giremiyorlar-d. Durmu efendiye dant. Mahlu Padiah tasviri iin, gzleriyle yalvararak bir hileyi seriye istedi. Kse hocann daarc byle masum arzular iin yakas almam hileyi eriyeler-le dolu olduu halde, Hakan- mahl'un fotorafn kymettar bir ereve iinde, ok sevdii talebesinin evine astrma zemin-i zamana uygun grmediinden, tysz enesini kati bir ifadeyle kaldrp yardm reddetti. Hayr! Hakan- mahlu bile olsa, resmini asmak icap etmiyordu. Melikeyi kiram hazerat her eit insan tasvirinden bilkaydart mteneffir idiler. Nitekim baz din kitaplarnda, bilhassa siyeri Ne-bevi'de Peygamberimiz efendimizle sahabelerine ait resimler, beyaz yuvarlaklar halinde, gayr mahhas olarak tersim edilmemiler miydi? Peygamberimize baholunmayan bir msaade, haa smme haa, tahtndan indirilmi bir Padiaha elbette verilemezdi. Zaten azlar kapal dahi dursa, iki alg fonografla piyano evin havasn kfi derecede ifsad ediyorlard-yleyse resim hi mi alnmayacak? Hasret ekildike baklmak iktiza ediyor... Onun aresi 128 U: Fotoraf, boru gibi bklm olarak ya bir _ a _------+*^$ yjxaicxts. y Dir andkta muhafaza edilir, yahut da duvardaki ivilerden birisine aslr. Mahir efendi, ikinciyi daha mnasip grd. 0 gnden itibaren efendimizin tasviri, boru gibi bklm olarak, salonda salondaki biri-ci1 tablonun yanna bu tablo, muazzam bir ormanda den iki kocaman geyik'i musavverdi. Kara kalemle yaplmt asld. Baz akamlar Yldz'a ait tatl hatralar yadedilirse, boru, Kur'an gibi ihtiyat ve hrmetle indirilip alyor, Sultan Hamit'in mbarek ehresi uzun uzun seyrediliyordu*. Zaman bylece, geip dururken bir gn eve mthi bir yldrm dt. Hrriyetiler kendilerini yeni toparlyorlard. spat da, eski defterlerin yoklamasna nihayet balanm olmasydMahir efendiye yaplan tebligat pek sade ve pek feci idi. Evi mahllden almt. Mahll' den, Hakan- mahl'un iradesiyle verilen btn evler Kadnlara hibe edilenler mstesna bir kanunla geri alnacakt. Beanart ki sahib-i hzr bedelini tamamiyle tesviye edebile... Mahir efendi, O akam ilk defa bir efendimizin gidip bir efendimizin gelmesinin ne mthi olduunu anlad. Cebinde iki altn vard. Halbuki kendisinden insafszca, namussuzca tam 360 altn isti' O zamanlar 1910-15*1 l'de bu da belki bir muhalefet saylrd ama, 1942-1943'te Cumhuriyet ilnndan yirmi sene sonra stanbul'da intiar eden bir rk mecmua, Abdiilhamit'i Trk rkn koruyan bir inklp olarak ''n ettiine gre irtica herhalde Hrriyetiler tarafnca olsa gerektir. 129 yorlard. -yz-altm-altm! mrnde n hediyeleri sras mstesna yirmi u bir araya getirememi, getirmeye ihtiyac olacan da zannetmemiti. Karsnn okuduu ihbarnameden evvel hibir ey anlayamadBir daha, bir daha okuttu. Nihayet, derin derin iini ekti. Canseza, bu derin i ekii Arslan erkeinin bu ilk malubiyet itirafn hayatnn sonuna kadar hi unutmad. Bu yle bir and ki btn teselliler botu. Hibir sz, hibir hareket, bu esmer, bu kocaman, bu ocuk adamn yreine varamazd. Hepsi de elindeki sar kada arpp krlacakt. Canseza da btn kadnlar gibi aresizlik diye bir eyin dnyada mevcut olduunu, byle eliyle tutsa bile asla kabul etmiyordu. teyi beriyi satarz! dedi. Ne dedin? Samalyorsun? lk defa Yedi senedenberi birinci defa Samalyorsun. Sz kadn korkutmad. Ban dikti: Hayr! Yzklerimi, kpelerimi, bileziklerimi satarz. Piyanoyu satarz. Fazla eyalar hep satarz Evini kurtaracaksn. Samalama!.. Kes sesini diyorum Neden? Ben onlar zaten takmyorum ki... Lzm deil... stersen rehine koyalm-Emniyet sandna...

 Kes dedim ya... Budala seni! Brak da dneyim! Dnmee alt. Ortada en kk bir mit olmaynca dnmenin bile imknsz bir" 130 ey olduunu o gece tecrbe etti. Doluya koydum almad, boa koydum olmad sz de manaszd. Yahut elde bir esas olmadka samayd. Hi bir ey dnemiyordu- Yava yava kendisine fkelendi. Para biriktirmek neden lzm? Kara gn iin... Herkes aptal da sen mi akllydn bakalm! Eek herif! Asla zengin ahbap aramamt. Btn dostlar kendisi gibi baldr plak herifler! zzet bey bile son zamanlarda mzayaka ekiyordu. Konan masraflarn ksm, halayklar datmt. Kendisine kar duyduu fke son haddini bulunca, btn son haddini bulan hisler gibi yavalad, istikamet deitirip aabeysi Sleyman efendinin zerine ulland. Sleyman efendi, kendisinden byk olduu halde... Bu yaa gelmi evlenmemiti. Bir , Rum karsiyle dp kalkyor, her akam bir okka rak iiyordu. Filhakika, bir okka rak itikten sonra bile, itiini yakn ahbaplarndan bakas anlayamazd- Herif sanki rakya erbetliydi. Lkin ne fayda, o da be liray bir araya getirememiti. Hele re... Rezil diyecekti. Soluunu tuttu. Sanki iinden geirdii bu kelimeyi henz eve gelmemi bulunan aabeysi iitmiti. Mahcup oldu. Dnyada Sleyman efendiyi sevmeyen, O'nu saymayan bir kiiye bile rastlamamt. Ya, kendisine yapt iyilikler!.. Bu sefer fkesi tekrardan cephe deitirip yzne bakmaa cesaret edemeyen karsna yklendi. Dnyada bunun kadar aklsz kar olur muydu Yarabbi! Herkesin kars biraz tamahkrlk eder, kocasndan gizli be on para 131 biriktirir, bunun iin hatta gizlice kocasnn antasndan bozukluklar arrd. Buna gelince... Bayramlarda bile Naile Sultan Hazretlerini ziyarete gitmek istemiyordu. Her ziyarete gidiinde, halbuki, Sultan kendilerine be, on lira ihsan ederdi. Getirip kocasna vereceine insan onlar biriktirmez mi? Dncesinin burasnda birdenbire duraklad. Biriktirse n'olacakt? Bu ocuun parasn alr da evi kurtarmaa koabilir mi? Ne hacet ite tesini berisini satmaa hazr!.. Haydi satsa ya! Kederle gld. Gizlice yzne bakan Canseza mitlendi. Neye glyorsunuz? Sana glyorum Meleim! Neden? Bir dn!.. Evin yarsn sana vermi olsaydm, imdi 180 altnla kurtaracaktk. Hepsini sana verseydim, on para istemeyeceklerdi. Aldrmayn canm! Elbette aldrmyorum. Bir de elmaslarn vermeye kalkyorsun. Bir daha byle sz sylemeyeceksin. Kulaklarn keserim... Ben aresini bulacam. Tabii bulursun... Haydi artk yatn. Mahir usta, sabaha kadar uyuyup uyand. Cigara iti. Canseza hi uyumad halde, kocasn yalnz brakmak lzumunu hissederek uyuyor gibi davrand. * hbarname, onbe gn mhlet vermiti-Bunun on gn Mahir efendi iin akl al132 maz mezelletlerle dolu geti. stanbul'un btn murabahaclarna, faizcilerine bavurmutu. Btn istibdad devri uzunluunca Vezirzadelere, yzde altm faizle para vermeye alm bu namussuz herifler, ihtill ve harp sralarnda, dnyadaki emsalleri gibi paralarna smsk sarlmlard. Byk kr olmadka iki altn bile vermek istemiyorlard. Herhangi 'birisinden 360 altn almak, evi bu deerle herife devretmek demekti. Mahir efendi, o gnk kazancyle anapara urada dursun, faizi bile deyemezdi. Ev elden gidiyordu. Bu dnceyle akln oynatacakt. Hayatnn bu biricik, bu meru (!) ihtiras kudurup kkremi, grtlana sarlmt. Birisini ldrmeye hazrd. Hatta bundan daha beterini, birisini soymay bile tasarlyordu. Bir gece, az kalsn, karsnn mcevherlerini a-racakt. ekmeyi am, orada, en stte nian beratlarn, Yaver kordonunu, Padiahn hediye ettii sedefli rvelveri grnce akl bana gelmiti.

Gene de Canseza'nm hergn diraz daha srarla yapmak istedii yardm daha iddetli . reddediyordu. Kadna oyun oynamt. Evin senedi cebindeyken, henz Tapu kayd stne yrtlmemi gibi davrand, mahsustan kederli grnd geceyi hi unutmuyordu. O alaklktan sonra bu kn bir eyine el srmekle evden kp gitmek arasnda ne fark vard? Baz baz, lzumsuz yere titizlik ettiini, kar koca arasnda mal ayrl olmayacam dnyor, (Peki) diyecei geliyordu. Kararndan vazgemesinin bir baka ve asl sebebi 133 de, ufak tefek eylerin derdine derman olmayaca idi. Canseza, elmaslaryle 360 altn arasndaki fark hesaplamaktan acizdi. Topu topu 40-50 lirann hibir eyi halledemeyeceini kestiremiyordu. Nihayet Mahir efendi iin on gnn keder ve tel geti. Onbirinci gnn deheti balad. Bugn saylmazsa drt gn kalmt. Drt gn... Drt gn sonra sanki btn aile anadan doma sokaa atlacakt- Anadan ryan... Evsiz, barksz! Bir daha kalkamamak zere tekerlenmek... Aaya doru kayp gitmek. Bataa doru... Hem de btn su kendisinin... Btn su... Tuuu Allah belsn versin!.. Allah kahretsin!.. Onbirinci gnn le zeri yorgun ve mitsiz kahvede oturmu dnyordu ki kse Durmu hoca, herzamanki glmsemesiyle yanma yaklat. Btn kseler gibi latifeyi severdi. Omu-zuna vurdu: Ne dndn biliyorum Mahir efendi' Ne dnyorum. u kse hoca gelse de bir ay smarla-sam diye dnyordun! Yalan syleme... Mahir efendi, hocann yzne nasl bakty-sa bakm, nasl glmsediyse glmsemiti. Kk, kse ihtiyar, birdenbire ciddileerek: Hayrola! dedi. ler berbat hocam! Kzm m hasta? 134 Yok... Hamdolsun!.. Bota msn? Para m lzm? Mahir efendi, meseleyi henz Durmu hocann duymadn hatrlad ve sualin verdii imkn, son bir mitle karmak istemedi. Para lzm! dedi. Ne kadar? N'olacak? 360 altn... Ciddi mi? Bu kadar paray ri'apacaksn? Mahir efendi felketi hikye etti- Her tarafa bavurduunu, faizcilerin artlarn neden kabul edemediini syledi. Durmu hoca, hem dinliyor, hem dnyordu. Nihayet darlm gibi sordu: Bana daha evel neden sylemedin? Mahir efendi bu sualden hi birey ummad. Hazin hazin glmsedi: Sen de paray pek sevmezsin... Yanl... Param olsa severim... Lkin henz elime gemedi... Ben kendim iin sylemedim ki... Belki bir aresini bulurduk... Etme hoca... Bakalm... Sen benivburada bekle... Eer areyi bulursam, kulan ekeceim... Bana neden daha evel sylemedin de bu kadar tellandn diye... Kzm da kimbir nasl z-lyordur... Cevap beklemeden cbbesini savurarak kahveden kt. Mahir efendi, hi sevinmeden ylece bekledi. eriye insanlar girip kyor, selm verip selm alyor, arada srada, aln hissedip unutuyordu. 755 Baz baz da iine glmek geliyordu. Sanki bir ryadayd- Kap kurtulmak, uyanp ferahlamak imkn olmayan bir korkun ryada... u anda beyaz yal boya ile boyanm yuvarlak teneke masann zerine 360 altn bo-altverseydiler de te al, evini kurtar!" deydiler bile sevinmeyecekti. Hayat batan sonuna kadar boalm gitmiti.

Ongndenberi sk sk kapld fke nbetleri de arada bir yreini yokluyordu. Eski devir... Sultan Hamit tahtndan inmemi olsa... o kad kendisine yollayan bulup keyfiin ldrrd. Hi kimseden, hi birey almad halde, kendisine azap veriyorlard. Kendisiyle, yzlerini bile grmedii, hi bir fenalk yapmad adamlar, merhametsiz, gvur herifler urayorlard. Btn bu dman dnyada tek bana kalmt. Bir de kse hoca! Glmsedi: lhi hoca! 360 altn isteyince savuursun ha! Susamad halde su istedi. ti. Kuvvetli vcut alktan ikyet etti. Mahir efendi, kendi kendisine ac ektirmenin zevkini tadarak, simit bile almamaa karar verdi. Zaten evi, iki adm tedeydi. Evi, ama, bu sabah kapsndan karken boaz bir ho olmutu. Kan yutar gibi birey... Haydi kalk Mahir efendi! Kse hoca kapdan el sallyordu. Onluu masann stne brakp Buldun mu hoca? 136 Buldum. Sahi mi? Yr... Kadn bekliyor. 360 altn bize bir kadn m verecek? Of! Canm skyorsun... Para ksmnda akl ne geziyor? te gitmi, bir kadnn eteine dolmu... Ben o cenabeti Tvbe Yarab-t>i! Aklszlndan tr sevmem. Atik Ali Paa Camiinin avlusuna girdiler. Burasn, Mahir efendi o gne kadar hi grmemiti. Scak Temmuz lesinde, kocaman narl Cami avlusunda esasl unsur hakimdi. Gne Glge Hela kokusu... Bir kahvehane, ana bir kuluka tavuu gibi, kk hasr iskemlelerini glgeye datmt. Bu kahvehane kocaman b4r otelin altndayd. Otelin bitiiindeki kk kapy Durmu hoca tereddtsz ald. Kahvede oturanlar, bu eve yabanc erkeklerin girmesine alk olmallar ki hayret almeti gstermediler. Bir ip ekilip kap ald. Tertemiz tala, kat gibi beyaz bir tahta uzatmlard. ki erkek kunduralarn karp tahtadan yryerek sadaki oda kapsndan ieri girdiler. pi eken gen kadn, ok esmer, biraz abdalca yukar kata doru, nazl bir sesle bard: Anne, Durmu efendi amcam geldi. Pek belli bir Rumeli lehesiyle konuuyordu. Bilhassa Hrriyet'ten sonra tekmil Rumeli' 137 lilerden rken Mahir efendiyi bu cihet rahatsz etti. Girdikleri oda kkt. ki penceresi vard. Pencereler kafesli olduundan biraz lotu. Sedire oturdular. Durmu efendi, talebesinin teredddn farketmi gibi, izahat vermek lzumunu hissetti: Hayriye hanm eski ahbaplarmdandr. Zengindir. Rumeli'nde bir sr vakfiye sahibi. Buradaki emlki de ok. Mahll'den birka hane satn almt da o yzden tanmtk. Erkekleri yok mu bunlarn? Bir byk olu var ama, biraz hava! Hayriye hanm kendi iini kendi grr. Merdivende ayak sesleri iiterek sustular. Safa geldiniz Durmu efendi! Safa geldiniz olum! Hayriye hanm, ufak tefek, tamamiyle beyaz sal, pembe yzl, ellilik bir kadnd. Bana beyaz bir tlbent rtmt. Erkeklerden, fazla ekinmiyordu. Bir iskemle alp misafirlerin karsna oturdu. Beraber getirdii byk mukavva kutudan cigara verdi. Durmu efendi ile Msrars'ndaki bir dkkn hususunda konumaa baladlar. Kadn sz arasnda durup Mahir efendinin yzne glmseyerek onu da mevzua davet ediyor, yabancln gidermeye alyordu. Kz kapy vurarak kahve tepsisini uzatt. Kahveler bitince ihtiyar kadm, Mahir efendinin heyecanla bekledii para iini kolayca ortaya atverdi: Biraz evel Durmu efendiyle konutuk, diye balad, Durmu efendi sizi pek seviyo1* 138

, glum! Maallah arslan gibisiniz. Benim de fann kaynad. Durmu efendi sizi seviyor, gen de Durmu efendiyi severim- Kse hocay dnyalara deimem. Size yardm edebilirsem memnun olacak. Bana o kadar iyilikleri vardr ki.. Estafurullah hanmefendi... Biz vazifemizi yaptk... ok iyiliinizi grdm. Tekrar Mahir efendiye dnd: Biraz evel vaziyeti anlattDnyann sonuna m geldik nedir? Btn bu deimelerden lyk olmayanlar kazanp, lyk olanlar kaybediyor. Bulunduunuz^ mevki sizi bana muhta etmeyebilirdi. u anda drst olmann skntsn ekiyorsunuz. Ka lira iinizi grr. Durmu efendi araya girdi: Bir kere evi gezseniz... Rehinin kymeti tesbit edilmedike... Rehinin kymeti mi? lhi Durmu efendi... Mahir bey Adnz Mahir beydi deil mi? Artk ihtiyarladm isimleri aklmda tutamyorum. Mahir bey olum evini istedikleri paray vererek tekrar satn almak istiyor. Kendisi de fazladan marangoz. u halde, lzumlu paray, kat kat deer olmal... Kadnn yarm saat iinde, ii enine boyuna dnd, kararn oktan verdii ve bu karardan memnun olduu anlalyordu. Mahir efendi, ancak on gndenberi denedii bor istemek mkltn, Bu biraz dilencilie benziyordu: demindenberi, hi farknda olmadan kaybetmiti. Burada, ne pahasna olursa olsun, Mkl vaziyete dm bir adamdan en fazla 139 kn koparmak deil, bilkis, skntl bir nn imdadna yetimek havas vard. Faizci kadn, kendi yannda, sanki bir bakasn ikna edecekmi gibi dosta konuuyordu Mahir efendi, Durmu hocaya kederle g'. lmseyerek, evin istenilen para kadar deeri olup olmadn hi dnmediini, galiba bunu bir izzetinefis meselesi yaptn, kendi mal diye yerletii bir yerden insann 360 liray bulamad iin kovulmay bir trl kabul edemediini anlatt. Sonra da kadnn yzne bakarak ilve etti: Ev kagir binadr. nnde baz sala dkknlar vard. Efendimizin devrinde, ehremaneti marifetiyle bu viranelikleri kaldrttm. Bu suretle Tramvay caddesine ktk. Arsa doldurulmu toprak olduundan, az bir himmetle altna gzel bir maaza yaplabilir. nsan ba-zan ocuk gibi oluyor Valde hanm evimi ne bahasna olursa olsun kurtarmak istiyorum. Haklsnz... Size 360 altn vereceim. Bana senede yzde iki faiz deyeceksiniz... Yzde iki pek az... Yzde bee, yediye razym... O zaman faiz gnah olur. Dinimiz faizcilii umumiyetle haram sayar ama, ben dul bir kadnm. Henz evlenmemi bir kzm var. Allah'n bu kadarck gnahm affedeceine biz eminiz... Deil mi Durmu efendi? phesiz... phesiz... Rehin muamelesini Durmu efendi tamamlayacak... Faizi dediiniz mddete anapara durur. Ben bekleyebilirim. Yalnz siz, elbette borcunuzu demek zere baz areler 140 ^ndnz. Hele syleyin bakalm... Belki da-ka mnasiplerini buluruz. Ev bana artk byk gelecek. Sonra iime de uzak. Altna bir dkkn yaplr da beraberce kiraya verilirse... Pekl! Pekl! Bir dakika msade eder misiniz? Hele birer cigara daha yakn. Odadan kt. Durmu efendi, Nasl! manasna, talebesinin yzne bakt. Mahir erendi: Allah senden raz olsun hocam! dedi, Allah bu kadndan da raz olsun... Drt gnmz var. Drt gnde rehin muamelesini tamamlayabilir miyiz. Vzr vzr... Yahu! Evelinden sana sylemeliymi... Bylesi daha iyi oldu. Senin bu ilere akim ermezdi. Dnyadaki btn faizcileri Hayriye hanma benzetirdin... Kadn biraz sonra ieri girdi, iki erkein arasna bir atlas kese brakt: Ltfen saynz. Fazla silikleri varsa deitiririm... Mahir efendi, akn akn bakakalmt. nanlmaz iler oluyordu. Daha terhin muamelesi ikmal edilmeden...

 Parann acelesi ne, diye kalarn att, daha drt gn mhlet var. Hele Durmu efendi rehin muamelesini bir kere tamamlasn da... Siz muameleyi dnmeyin. Ben Durmu efendiye gvenirim. Tabii siz de gvenirsiniz. Esasen hoca efendi arada olduktan sonra, rehin bile fazladr. Ama, bu dnya, lml dnya... nsanlar i st emmi... Ben ocuklarm dnmeye mecburum... nsan, paray insa141 na verir. Aradaki katlar sama eyler. Saina lkin akll glmsedi: kts gelirse kendime Bu ne kadar budala kadmm. Bir senet olsun almam. dedirmem... Siz ltfen unlar saynz. Durmu efendi, oktan yazma mendilini karp sedirin zerine sermiti. Paralar bunun iine boaltt. Mahir efendi, ellerini ie kartrmamak iin yumruklarn skmt. Bu kck sar yuvarlaklar... Ttn almak iin, sadeya almak iin bozdurduu eyler... Demek ki bunlardan yalnz yzaltm tanesi kocaman, kagir bir evi, birisinden alp birisine vermeye yetiiyordu. Bunlardan tanesini kazanabilmek iin, kendisi, her sabah gn domadan kalkp koar adm yemi iskelesine iniyor, oradan Pazar kayna atlayp Kasmpaa' ya geiyordu. Dnya bu kk sar yuvarlaklarn zerinde durmaktayd. Dncesini kesip Durmu efendinin fsltlarn dinledi: Seksenalt... Seksenyedi... Seksensekiz... Yzde iki faiz... Senede yedi altn... On senede yetmi altn... Vay canna! Altn ksm, u halde durduu yerde kuzuluyor. Canl mahlk gibi... Yahudi sarraf fin altn kpek cinsi mi ne? Senede yzde yirmi istemiti. Senede Yetmi altn... Yz yirmibir... Yz yirmi iki... Yzyirmi ... Bir gn Saray- Hmayn'da... ok eskiden birgn efendimizin yatak odasnda mahpus kald gn... Dolapta tepeleme yl' m bankanotlar grd aklna geldi- Yzer 142 yzer destelenmi paralar. Drt tanesini O zaman alvermi olsayd, bir tarafa saklasayd... Demek ki hrszlk her zaman hrszlk sayl-jnazm. aldklarn imdi veriverir... Evi kur^ tarrd. Hkmetin paras gene hkmete gidince... Yz doksan dokuz... ki yz... Su sesi... Para sesi... Kadn sesi... derler. Ne doru bir sz! Rzgrlarla sallanan nar yapraklarnn arasnda bir gne paras kurtulup sedirin zerindeki para ynna vurdu. Sapsar -Sapsar deil, kzlla yakn bir lt! Mahir efendi, kamaan gzlerini ne tarafa evireceini ard. Halbuki paraya kar hal en kk bir hrs duymuyordu. Evini kurtarmak iin byle 360 lira deil 3600 lira isteselerdi... Kendi paras olmak artiyle pazarlk etmeden derhal verecekti. Dikkat et! Para senin hizmetkrn olsun. Sen parann klesi olma! Bunu bir Ramazan gn Beyazt Camisindeki hocalardan birisi sylemiti Sylemek ne kelime! Elini rahleye vurarak barbar barmt. Celallendike az kpren mehur Lz hafz... kiyz elli dokuz... kiyz altm... ki-yz altm bir... Nasl da saymakla tkenmiyor. Kadnn rehin istemeye hakk var. Galiba yahudi faizci de hakl... Bu kadar para karlp bir yabancya nasl teslim edilir... Herifler, efendimize btn O jurnalleri ihsan almak iin vermezler iniydi? Beher jurnal bir ocak sndrrm... Hasan Kahraman byle syler de kfr ederdi. Altn ne demek? Bu cenabetin yznden ka hanu nan ykld kimbilir? 143 te yz... Keseden tam yz altm lira kt. Hayriye hanm, Durmu efendi gidince bunlar hazrlam olacak. Yoksa, odadan kp tekrar geri dnmesi mddetince sayamazd. Durmu efendi: Tamam! dedikten sonra mendilin drt ucunu toplayacak oldu. Fakat Hayriye hanm msaade etmedi: Hayr, hayr! dedi, keseye koyun. iniz bitince bana geri verirsiniz. Denemiim. Bu krmz kese ok uurludur. Mahir bey olum inallah borcundan kolay kurtulur. Sonra, karsiyle de tanmak istediini syledi. Kendisi romatizmadan dar fazla kam-yormu... Birgn hanmkzm getirirse pek se-vinirmi. Mahir efendi, birka kelime mrldand-Efendimizin huzurundayken hissettii, erefini alaltmayan o anlalmaz hrmet hissini duyuyordu. Galiba bu hisle, sivil olduunu unutarak topuklarm birbirine vurup hazr ol vaziyetine geti. Elini fesine gtrp, bu kck ihtiyar kadn selmlad.

Dar knca, on gnlk didinmenin btn yorgunluu sanki birden bire omuzlarna kmt. (Bu duyguda, cebindeki arln da herhalde tesiri olmalyd-) Konumadan Cami avlusunu getiler. Tramvay caddesinde, Durmu hoca, yarn sabah senedi alp rehin muamelesine girieceini sy-liyerek, ok yorgun ve hl biraz kederli olan talebesinden hemen ayrld. 144 P Karkoca kesenin azn amaa ve kendileriyle hibir alkas olmayan paray tekrar saymaya lzum bile grmediler. Para aynen yatrld. Yakn tehlike gemiti. Ama, byk bor, erkein yreinde ar bir yk gibi asl kal-m*1Parann yatrld gnn gecesi, Canseza gebeliinden phelendiini kocasna yavaa syledi. Mahir efendi, kocaman elini karsnn karnna koyarak: Uurlu bir olan! diye gld. 145 V EVDEK PAZARLIK... Rehin muamelesi bir mbarek perembe gn tamamlanmt. O gece iki karde yemekten sonra bir odaya ekilerek vaziyeti gzden geirdiler. Evvel, Kasmpaa'ya tanmak karar verildi. Yarndan tezi yok bir mnasip ev kiralanacakt. Sonra Sleyman efendi, borcun senelik faizini demeyi stne alyordu. Bundan baka her ay anapara iin bir lira verecek. Kardeinin itirazna kar da Bunu kendisine borlanacan syledi. Mahir efendi de iki lira koyabileceini umuyor. Hesap, kitap... Senede, faiz hari, ana bortan 60 lira deyecekler. Alt kere alt otuzalt... inallah alt sene sonra, dert kalmayacak... Alt sene, Allah, vcut sal verirse... lmden aman bulurlarsa... Bir hafta iinde, Kasmpaa'nn Yenie-me semtinde, Sivrikoz mahallesinde iki mecidiye aylkla alt kocaman odal, katl, kk bir de bahesi olan, mnasip bir ev kiralayp derhal tandlar. Evin bir iyilii havadar olmas ise, ikinci iyilii de Riza ustann hanesine yakn bulunmayd- Bu suretle, kiracla yeni kanlar, yabanclk ekmemi olacaklard. Evin st kat pencerelerinden srasiyle Okmeydan, Hali, ve geceleri Tepeba'nn yanan elektrikleri grnyordu. Sokak pek sakindi. Su derdi de yoktu. Bahede kulalk bir kuyu... Kebamda, eme... Komular, pek rabtal insanlar... Ekserisi usta taifesi... Sleyman efendinin burgucubalk ettii tamirhanede alanlar... Zaten Mahir efendi ailesi, btn bu deiikliin pek muvakkat, nihayet alt, yedi senelik birey olduunu bildiinden skntya katlanmaya hazrlanmt. Murat, ite bu evde dodu. Mahir efendi, ocuun erkek olacana oka-dar emindi ki fazla sevinmedi bile... Murat, Can-seza'y da artmad. Hi farkna varmadan ve kendisini asla zorlamadan kocasna kar duyduu btn muhabbeti oluna evirdi. Bu hali Mahir efendinin yadrgayacan, huysuzluk etmek ihtimalini aklna bile getirmedi. Ka-naatmca, bir babann vazifesi, olu doar domaz yerini ona brakmakt. Mahir efendi akamlar eve gelip gecelik entarisini giyiyor, kadnla ocuu seyretmekle eleniyordu. Canseza'da byle bir eser meydana getirebileceini hi ummam' bir insan kibri peyda olmutu. Kkle anlarm gibi konuuyor, mesel kundan zp balarken: Ayanz msaade ediniz efem! diyor147 du, hayr canm, sa ayanz evvel.. Niin bukadarck eyi henz renmiyorsunuz... Bir de glerseniz.. nsan sizin gibi disiz olursa, azn bile amamal... Haydi imdi sra kollarn... Anlyorum. Siz doktor deil hamal olacaksnz... Pek kuvvetlisiniz de ondan... Bazan ocuun bir yeri sanclanyor, sabaha kadar alyordu. Byle gecelerde Mahir efendi, fkesini zorla zaptederek gzlerini smsk yumar, uyumu gibi yapard. Ve dnrd: Bu kadn milleti neden bukadar dayankl? unu insan hl yere arpmaz m? Karsna acyor, rahatn kard iin oluna fkeleniyordu. Bereket versin bu hisler srmek adetti. Parman emerek uyurken.., Sonra glerken ve hele memeyi obur bir hayvan yavrusu gibi emerken...

ocuun domas, bor iin verilen karar zerre kadar sarsmamt. Her ay muntazam lira biriktiriyorlard. Henz altna dkkn yaplmadndan rehindeki ev ancaik mahiye bir lira getirebilmekteydi. Tavan maazasnn ileri bu sra pek skyd. Senelerce muattal kalm her cins gemi tamir ediliyor, istibdat devrinin khne Devlet daireleri yeni sahipleri tarafndan tekrar deniyordu. Mahir efendi, evinin altna dkkn yapmak iin istedii onbe gnlk izni sekiz aydanbe-ri bir trl alamamt. Canseza, kocasnn bu ie ne kadar ehemmi" yet verdiini bildiinden hemen hemen her akam, izin alp almadn soruyordu. Gnlerden birgn, Mahir efendi hi ade148 ti olmad halde ikindi zeri ve pek dnceli geldi. Canseza merakla: Hasta msnz? dedi. Hayr. zin mi aldnz? Yahu deli misin hanm... Sen benim Bahriye zabiti elbiselerimi hazrla bakalm... Bahriye zabiti elbiselerinizi mi? Evet... ki gne kadar hareket ediyoruz. Nereye? Dne deil ya... Muharebeye... Canseza, bir haftadanberi alman davullarn nihayet bir gn kendi kapsna geleceini hi de tahmin etmemiti. Kollarn yanna brakverdi. Gzlerine byk bir korku doldu. ocuun salncana bakt. Mahalleden bir sr adam gitmi, bir sr kadn alamt. Ben sizin yerinizde olsam gitmem! dedi Gitmez misin? Niin efendim? Gitmem elbette... Sizi neden Binbala lyk grmemilerdi? Sizi neden tekat ettiler? imize yaramaz diye tabii.. imdi neden aryorlar?.. Hayr gitmemelisiniz? Yoksa kabul ettiniz mi? Sen ancak Murat kadar akllsn karcm... Bana soran kim? Bu kadar adam gtrdler. Hangi birisine soruyorlar? Onlar baka... Onlara Siz iimize yaramazsnz! demediler ki... Samalyorsun. Haydi gel... 149 niformalar, kymetli birer hatra gibi, evin en iyi sandnda Daha dorusu zeri sar mein kapl bir byk sepette duruyorlard. Mahir usta ingiliz hmayunundan yaptrd, ipek gibi parlak, beyaz elbisesinden iki katn, siyah rugan palaskasn, st sar ilemeli ucu kesik Bahriye zabiti klcm ayrd. Naftalin kokusu Canseza'nm cann bsbtn skmt. Sahiden gidecek misiniz? diye biraz fkeyle sordu. ocuk musun hanm! Herkes gitmeye mecbur. Gitmeyen ne olur bilir imisin? Asker kaa olur. Adam kuruna dizerler... Ruslarla m muharebe ediyoruz? Hayr. Bulgarlarla, Yunanllarla, Srplarla... Bizden ne istiyorlar? Toprak. Onlarn topra m yok? Yok besbelli... -7- Toprak neye yarar? Artk o kadarn bilmem... te grdnz m? Biran dnd:-Bahriye zabitleri ne yaparlar muharebede? Harbederler... Gemilere binip harbeder-ler. Denizde... Hani bizden toprak istiyorlard. Denizi de mi istiyorlar?.. Senin aklmermez... Meraklanma! Uzun sreceini zannetmiyorum.

 Biz mi kazanrz? 150 Allahm inayetiyle elbet biz kazanacaz. . Siz, rica ederim, sakn adam ldrmeyin... Pekl! Pekl! Yzba Mahir efendi, gverte zabiti olarak Hamidiye'ye binip cenge gitti. Uzun mddet istibdatla idare edilen bahtsz memleketlerin tarihlerinde, Balkan harbi gibi acaip vakalar daima grlmtr. stibdat, dnya zerindeki btn meziyetleri Kurnazla varncaya kadar... nk kurnazlk da bir eit meziyet saylmaya balar mstebite malederek yaar. Meziyetler ancak mstebite mal edildikten sonra, ondan millete geerler. Ve mutlaka millette de mevcut saylrlar. Mstebit, Allah tarafndan, milletin bana kondurulmu bir Devlet kuudur. Onun sayesinde yaanr, onun sayesinde mesut olunur, onun her eyin hakkndan gelecei, btn dnyaya kl ekip, btn dnyay yenecei phesizdir. Ona itaat eden bir millet, btn bu ilh meziyetlere sahip olmu demektir. Ona itaat etmeyenler ise birtakm vatan hainleri, bozguncular, dinsizler... Allah, evvel mstebitle sonra mstebitin hkmettii milletle beraberdir. Allah da beraber oluverince kt Bulgar, kt Yunan, kt Srp urada kalsn, yedi dvel ayaklansa, efendimizin sayesinde haklarndan geliriz! Zaten bir mslman tamam on tane kfire be151 deldir. Bir kere kf fara ehid olmak var n^ bakalm? Ne haddine! Mslmanm kalam gazi leni ehit!93 de yenilmenin sebebi, efendimizin namussuz vzerasmdan... "i bildirnie-diler, yanl haber verdiler. Gazi Osman Paa'ya imdad gnderilseydi, malubiyet ne mmknd? Zaten meydanda birey! (?) Yunan Kral ne demi? Ben Osmanl ordusuna yenilmedim. (?) balkann Osmanl piyadesi zaptetmedi. n saflarda den, yeil sarkl derviler zaptetti. Kll, teberli derviler! demedi mi? 33 senelik dehet devri, hareket ordusunun yryyle fakat pek de kan dklmeden gp gidince, galiba Jntrklere de bir celdet gelmiti. Hi kimse, ihtilalde muvaffakiyetin birinci artn ihtilalcilerin kuvvetinden ziyade istibdadn artk idare edemez hale gelmesi olduunu hesaplamamt. Darlfnun talebelerinin (Harp isteriz.) naralar bu yanl hesab gsterir. Anadolu askeri fena talim grm olmas bertaraf henz derebeylik devrini yayordu. Rumeli onun nazarnda bir eit gvur memleketiydi. (Halbuki zabitleri frkaclk derdi ayrd da ondan derler. Frkaclk daima malubiyetten sonra, hi deilse galibiyet ihtimali kalmaynca balar.) Ordu neden, nerede bozulduunu bilmeden ve ekseriya tfek patlatmadan kamaa balamt. istanbul buna evvel inanmak istemedi. Gzn smsk yumdu. Selanik Hrriyet'in kbesi der dmez, yumulan gzler ald. Fakat (Of) demee 152 vakit kalmadan Edirne'nin sarld haberi geldi. Sonra bizzat stanbul bir cephe ehri oluverdi. Senelerce asker vermeyen payitaht panik yapmasn bile bilmiyordu- Tavan gibi yere yapt. Top sesleri Artk atalca'da dl-yordu camlar zngrdatrken kabahat Hrriyetilere ykletilmeye balamt. Sultan Hamit efendimizi tahtndan indirmemi olsalard, Allah bamza bu bely musallat etmezdi. 33 sene memleketin burnunu kanatmadan idare eden bir li Osman padiahna O hakaret yaplr da, Allah mdahale etmez olur mu? Bari Mahmut evket Paa ldrlmeseydi... Mahmut evket Paa iin ngiliz ne demi? yle iki tane Paam olsa... Dnyay alrdm demi. ki tane baldr plan Bbli'yi basp Nazm Paa gibi bir cihan Seraskerini katletmesine ne demeli? Ahrzaman almetleri bunlar hep! Hak taal fkelendi bir kere... Sizi gvurla terbiye etsem gerek buyurdu zahir!.. Hele Kasmpaa'dakiler, yana yatan bir geminin, suya yakn tarafndaymlar gibi pek yakn bir tehlike hissediyorlard. nlerinde dmdz, aasz, mdafaasz Okmeydan vard. Dman oradan yryp gelecekti. Bulgar, Rumeli'yi tekmil kana boyam. Kadnlarn rzna gemek... Gebelerin karnn baklamak... ocuklan sngye takmak-.. htiyarlar tekmil camilere doldurup yakmak...

153 Uzak, pek uzak bir mit var; Edirne hl dayanyormu. Artk bilinmez sahi, bilinmez ittihat yalan! Btn bu grltlerin, kann ve gzyan,! iinde Canseza, metanetle duruyordu. Kocasnn sapasalam geleceine emindi. Bu emniyetin, adamlarm askere yollayan her evde ve bizzat gidenlerde, lm haberi verilinceye ve dp lnceye kadar daima ayn kuvvetle mevcut olduunu aklna bile getirmiyordu. Herkes lebilir, fakat Murat'n babas asla lmezdi. Bir kere kendilerini kime brakp gidecekti? Halleri ne olurdu? Hem bu olup biten iler Al-lahdansa, ok kr kendileri hibir gnah ilememilerdi ki... Allah bu kadarck eyi bilmez mr Bir sabah gne henz domadan Hamidiye kruvazr, arka taraf suya gmlm olduu halde, limana girdi. Rauf bey gemisini gene kurtarmt. K blmedeki onbe, yirmi lye parlak bir cenaze merasimi bile yapmaya lzum grmediler. Mahir efendi eve sapasalam geldi. Dorusu bu muharebeden hi birey anlayamamt. Averof u niin batrmadklarm soruyorlard. lk isabette elektrik santral tahrip edildii halde, muattal kalan bir gemi batrlamaz m? Rauf bey mstakil Torpido filotillas kumandan hcum iaretini grmediini sylyordu. Hcum iareti lzm m? Torpidolarn vazifesi nedir? Dmana yaklap torpili yaptrmak 154 deil mi yahu? Gemisini yaralattktan sonra kap kurtulmak da artk kahramanlk saylrsa..Velhasl, erknharpler oalmt. Kahvelerde ay iip simit yiyerek ordular bozuyorlar, donanmalar mahvediyorlard. Babli'ye (Harp isteriz) diyerek hcum eden kahramanlarn istedikleri harp herhaldje bu olmasa gerekti. Yaral kafilelerinin feci hali, tosunlara muharebenin manzumelerdekinden baka trl de olduunu anlatmt. , asker mzedeki bir tabloya Yavuz Sultan Selim'in aldran'da at koturmasna hi benzemiyordu. Hem btn hesaplarda yalnz ve yalnz dman nne katp kovalamak vard. (O kadar ok, yani nefesi tkanana kadar deil... Bir baka eit, hi yorulmadan, postallar eskitmeden kovalayp zafere eritirmek) lenler Tabi bizden bakalar rahat rahat ehit ola bilirlerdi. Ruhlar gklerde bir" mddet dolap dorudan doruya cenneti ly boyluyacak olduktan sonra arkalarndan alamak bile ahmaklkt. Biz gazilere gelince... Ne kazanacamz asla dndrmediklerinden... Gel keyfim geldi... O kadar... imdilik atalca dayanyordu. Mahir efendi, btn muharebeden bir tek ehemmiyetli hikye getirmiti. On tane Bulgar yakalamlar. Ordularnn vaziyetini sormak iin sktrmlar. Bulgar kfiri sert gvur. Nuh demi, Peygamber dememi... aresiz Rauf Kaptan: Aln unlar kazan dairesine... Sylemezlerse atn keratalar yansnlar! Emrini vermi. 155 Mahir efendi: Aldk aa, diyordu, soyduk yar belle-rine kadar... Kazanlar fayrap! Kazan deil cehennem... Tercman geldi. Meseleyi anlatt. Bataki Bulgar askeri... Akl almaz bir hal yahu! Bireyler bard kendi lisaniyle Yallah edip kendini kazana atmaz m? Bir czrt iittik. Bir alev parlad. Adam saniyesinde kl oldu. Meer (Yaasn Bulgaristan!) diye barm ta kendisini atee atm. Arkadan ikincisi de ayn ii yapt. Kaptana haber verdiler. (Brakn namussuzlar... Belli birey! Sylemeyecekler!) dedi. Sekizini yukar aldk. Bulgar gvuruna (etin) derlerdi ama, bu kadar etin olduklarn bilmezdim... Kasmpaa'nn Sivrikoz mahallesi, ad bir marangoz ustas zannettii Mahir efendiyi Bahriye yzbas rtbesiyle grnce, Canseza'ya kar muamelesini biraz daha iyiletirdi. Mahir efendi, birka zaman daha, beyaz elbisesiyle Tersane'ye gidip geldi. Bu mddet iinde Bulgar'la Yunan'm birbirine dt havadisi kt. Nihayet Osmanl ordular Edirne'yi geriye aldlar. stanbul ve btn memleket, koca Rumeli'nin kaybolup Edirne'nin tekrar bulunuuna Bayram yapt. ttihatlar, zafer kazanm gibi bbrlendiler. Her zaman, her yerde olduu gibi malubiyet ahlki biraz daha bozdu. Herkes muvaffakiyetleri kendisine, malubiyetleri dmanna maletmeye balad.

Otuz milyonluk bir memleketin birka ayda oniki milyon dmana yenilmesi hi bir hacalet hissi vermedi156 gtn kabahat kumanday daha evel Enver Pasa'}'3 vermeyenlerdeydi. Zaten ttihatlarn tutmak istedikleri yola baklrsa, itaatsiz, akll Rumeli milletinin elden kmas bir taraftan da faydal olmutu. Bulgar da, Yunan da eer bilirlerse balarna bely kendi istekleriyle satn almlard. eksin dursunlard. Hrriyet eektekini indirip yerine kurulmaktan ibaret olduuna gre Balkan muharebesi, bu ii biraz kolaylatrm bile saylrd. Yoksa Talt Paa'nn (Byk Kabine)ye kar gelmesi mahere kalacakt. Mahir efendi, bo oturmann faydaszl-n neden sonra anlamt. Tavan maazasndan izin alacana, iini bu srada pekl yoluna koyabilirdi. ehremaneti'ne bile danmadan iki usta buldu. Bir sabah, erkenden, evin nne dkkn yapmaa giriti. Evel duvarn bir ksmn ihtiyatla skp payandaladlar. Sonra zaten doldurulmu olan topra ihtiyatla ekmee baladlar. Ustalardan birisi mhendis kadar malmatlyd. Evi enine boyuna tefti etmi Ancak metre ieri girebiliriz. Yoksa binann kmesi ihtimali vardr. demiti. Drt araba metrelik topra gnde kolayca tad. Drdnc gn le zeri, artk iersinin duvarlarn receklerdi ki Ustalar yemek yemeye gitmilerdi Mahir efendi, metre derinlikte bir dkkn koaman evine bir trl yara-tramad. Palaskasn, klcn, zd. Ceketini kard. Kazmay alp topraa bir ucundan giri157 In HSP!1 ti. Ustalar yemekten gelinceye kadar ileriye doru tam iki metrelik bir tnel amt. Mhendisten malmatl usta, her ne kadar san ban yolmaa, evin tehlikeye dtn sylemeye baladysa da Mahir efendi kulak vermedi. ki gn daha alarak iki metre daha ileri gittiler. Dkkn be metrelik yakkl bir ey oldu. Duvarlar rld. nne cameknlar yapld. Mevkiinin parlakl dolaysiyle derhal de kiralandSanki memleketin dahili ve harici ahvali bu iin bitmesini bekliyordu. Mahir efendi bir akam karsna ikinci defa: Yarn benim takm zembilini hazrla! dedi. Vcudne gene ihtiya kalmam, gene tekat edilmiti. Birbuuk sene, Mahir efendi ailesi iin, bor ve faiz hesaplaryle dolu geti. Siyasetin arpp zedeledii bu evde, siyasetle uzaktan bile uraan, olup bitenleri bu bakmdan merak eden bir kii bile yoktu. Birbuuk sene iinde Mahir efendi, Tavan maazasnda yzlerce metre mikb tahta ilemi, Sleyman efendi gemi salarna saysz perin delii amt. Murat memeden kesildi. Artk Baba -Anne Atta Kaka falan diye ocuk kel melerini sylyordu158 Balkan harbim kynde geiren Mahir efendinin-annesi, sulh aktedilince bir araba dolusu klk erzakla geri dnmt. Mahir efendi borcunu yz liraya indirdii iin pek ziyade seviniyordu ki Srbistanda AvusturyaMacaristan Veliahtnm ldrld havadisi duyuldu. Sonra dnya, kudurmu gibi evvel birer birer, sonra ikier er biribirlerinin grtlana sarld. Osmanllar, evvel buna memnun oldular. -Kfirler bize demesinler de biribirlerini yesinler! diye fsldatlar. Rivayet oald. Hocalar bu badirenin yerini tarihlerde grmlerdi. Neler olup biteceini de sylyorlard: Hitamnda zafer kazanan kfir Herhalde Almanya Kralyle birlikte hak dinini kabul edecek. Uzaktaki muharebenin gre seyrine benzeyen pek zevkli haberleri gelmeye balad. Alman ordular Belika'y ezip Fransa'ya dalmt. Ha babam Haa... Arslan canm!.. Fransa'y braksa da u Moskofun iini evvel bitiriver-se... Birdenbire inanlmaz bir dedikodu: Alman bize iki tane Zrhl hediye etmi! Ama ne Zrhl... Dnyada menendi yok! Toplarnn namlusunda bir adam ferah ferah bada kurar. Srati akllara hayret! Almann bunlar bize kumandanile, askerile hibe etmesine, suphanallah, ne demeli? te belli birey! Harbi kazandktan sonra Vilhelm Hazretleri, Hinden-'Jrg ile beraber mslman oldu, gitti. ok -

159 kr! Kudretine inanmayan kpkzl kfirdir hey Allahm! stanbul gemileri grmeye frsat bulamamt. anakkale'den girmeleriyle Karadeniz'e frlamalar bir olmu. Gidip Sivastopol' bir gzel topa tutmular. Hay mbarekler hay! Ellerinize salk!.. Ve gene davullar gmbrdedi. Yer yerinden oynad. te tamam! Dnyaya kl ekmiiz! Cihad ekber! Seferberlik! Tanin gazetesinin makalelerini okumaa yrek dayanmyor. Bir taraftan Msr' zaptedip oradan habeleri kurtardktan sonra, Cihad- slm romannda olduu gibi, cenub Afrika' ya kadar btn ktay tarayarak, mslmanla-r kfir izmesinden hals edeceiz. Basra krfezinden ve Badat zerinden iki kol Hindis-dan'a varp Hintlileri adam eyledikten sonra in mslmanlaryle elele verilecek- Gelelim bu tarafa; Kafkasya'y kamilen teshir eden kuvvetler, Turan' Anodolu'ya yahut Anadolu'yu Turan'a balayp, sola kvrlarak Krm hanlm Moskof'tan kopararak Aralktan tabi btn Rumeli, Adalar, Kbrs, Malta, hatta Pantelarya Osmanl hakimiyetine geecek... K-zlelma'ya Yani Roma ehrine eriilecek... Neden olmasn! Bir tarafta Almanya, Avus-turya-Macaristan, Bulgaristan ve biz... Karmzda btn dnya! te byle olmal efendim! Balkan harbinde anmza lyk dmanlarla dmedikdi ki... Tanin doru yazyor ama, gelgelelim muhalifler adamcaz keyfine brakyorlar m? 160 Bize verilen iki gemi, zaten Akdeniz'de kapana tutulup elden km ba bellary-jnlar Aldk kabul ettik. dememi bile olsay-miz, harbin sonuna kadar limanlarmzdan birisinde silhtan tecrit edilerek mevkuf kala-caklarm... Harbin sonunda, Almanya, tknefes ortaklaryle partiyi mutlaka kaybedeceinden, gemiler karlksz bizim olacakm. Kulaklaryle duyanlar sylyorlar. Gemiler anakkale'ye gelince, Enver Paa oradaki istihkmclara emretmi: Onlar brakn! Pelerini kovalayan ngiliz, Fransz zrhllarna ate edin! demi. Zavall Sadrazam, bireyden haberi yok, meseleyi Enver Paa'dan u vehile reniyor: Mjde Paam, iki olumuz oldu! Msrl Prens Sait Halim Paa'nm cevab mr: Babas kim? diye sormaz m? Gler misin, alar msn? Gene bir ikindi zeri Mahir efendi, eve surat ask geldi. Karsna bu sefer de piyade yzbal niformalarn hazrlamasn emretti. Canseza artk armt. Birey de sylemedi. Naftalinli elbiseler, palaskalar, izmeler, nikel knl, namlusundan kelimeyi ahadet kakmal kl meydana karld. Hemen ertesi gn, geri kalan ihtiyalarn teminine yetecek tahsisat dediler. Mahir efendi, bir portatif karyola, bir matara, kuzu derisinden bir heybetli kalpak satn ald. Bilk ''iver tabancasn da beline takt. Mahmuz161 larn krdatarak kendisinden daha 300 altn alaca bulunan Hayriye hanm grmeye gitti Tantklarndanberi aradan geen zaman zarfnda, biribirlerinden hi bir fedakrlk beklemedikleri iin ana-oul gibi olmulardKadncaz, Mahir efendiyi byle harbe hazr grnce boynuna sarlp alamaa balad. Herhangi bir muharebenin zafer erefinden zerre kadar hissesi olmayan kalabalklar iin Balkan harbi gzel bir ders olmutu. Millet, Afrika'da kazanlacak mstemlekelerden, Hindistan ve in-i main imparatorluundan, Trkistan'dan, Krdistan'dan, ran' dan, Turan'dan Krm'dan, elmann bilhassa kzlndan ve dier her. renkte olanndan esasl birey anlamyor, Trk Ocaklar'ndaki feryatlara kulak asmayarak, mezbahaya gtrlen babalarna, kardelerine, oullarna ve kocalarna ve sevgililerine alyordu. Evet Bakumandan vekili yakkl adamd. Sultan kocas olmaya lykt. Fakat konyak mptels Sultan Reat efendimizde muzaffer imparator tacn tayacak kafa hayal etmek, ancak Merkez-i Umumi yarannn becerecei bir marifetti. Hayriye hanm, gazete okurdu- Bunlar Mahir efendiye tella, hnla tekrarlad. Durmu efendi de kendisi gibi dnyordu. Mahir efendi, dikkatli dikkatli dinledikten sonra: imdi bunlar brakalm, anneciim, dedi, biz kendi iimizi grelim.

162 Hangi iimizi? Geen muharebe akaya benziyordu. gu biraz ciddi gibi... Gidip de gelmemek var, gelip de bulmamak... Sen bana byk iyilik ettin. Yzmden zarar grrsen pek utanrm- te evin kontoratolarn getirdim- Bundan sonra kiralar sen toplarsn. Tamirat yapar, vergileri dersin. Geri kalan faize say. Ben de elimden geldii kadar yollayacam. Aabeyim Sleyman efendi, bu sefer de postu kurtard. Askere alnmyor. O da vadettiini verecek. Hayriye hanm, kontoratolar bir kenara koydu: Teklifini borcundan ziyade, Murat iin kabul ediyorum, dedi, gelinim bu ilerle uraamaz. Sleyman efendinin de galiba hi akl ermiyor. Erdirmeye de almyor. Sahibi banda olmayan bir evin ne hale geleceini bilirim. Bastne olum! Yalnz bir ricam var. Canseza'nn bireye ihtiyac olursa mutlaka bana gelsin! Eksik olmayn anneciim. Sylerim. Sen de hepimizin hatr iin kendini kolla! Muharebe, aklm pek ermez ama, bir eit delilik olsa gerek- Kalabalkta insan coar, leri atlr. Bence bunun kahramanlkla hibir alkas yok. Serholuk gibi birey!.. Belki henz evlenmemi genler iin bu da bir vazifedir. Fakat senin gibi ocuk babalar her za-rcan iki kere fazla dnmeli. Burada yolunu beklediimizi hi unutma. marklk yapacan sralarda bizi hatrlayacan, haydi bana vadet bakalm! 163 Mahir efendi, iinde byk bir ferahlk duyarak Hayriye haramn ellerini pt. Veda-lap karken mutfakta Hayriye hanmn kznn Yani, yzn hl grmedii hemiresinin hngr hngr aladn duydu. Muharebe, ehrin yollarna, aalarna, binalarna sanki yamur gibi yamt. Her eyde bir keskinlikle, ac bir tel ve asabiyet vard. Mahir efendi, evini evvel dardan seyretti. Sonra iine girip bir bahaneyle her taraf dolat. Btn bunlar bir daha hi grmeye-cekmi gibi feci bireyler dnerek Durmu efendiye Allahsnarladk demeye gitti. Kse hoca da, kendisini kurtaramam, daha dorusu kurtarmak istememiti. Tabur imamlarna mahsus haki elbiseleriyle acemi ve utanga, kahvenin bir kesinde oturuyordu. Talebeyle muallim kucaklap ptler. Mahir efendi, iindeki hzn datmak ar-zusuyle ehemmiyet vermiyormu gibi sordu: N'olacak dersin bu iin sonu hocam? stikbli yalnz Allah- aziman bilir ama, kul ksm da biraz sezer... Yani! ' Yani doacak ocuk kanndan belli olur demiler. Balkan'dan belli... Ama artk yalnz deiliz. diyorlar. Biz gene yalnzz galiba... Almanya yalnz deil... Anlayamadm. Sen Abdlhamit'le arkadatn yle mi? Evet. Bu nasl bir arkadalkt? Sen mi rahattn o mu? 164 dim... Her zaman o rahatt elbet. Sen?.. Ben... Ne biim anlataym... Skhr Fazla iltifat etse de sklrdn, biraz suratn assa da... yle mi? Tamam... te bizim arkadalmz da buna benziyor. Pekl! Sen niin kalmadn? Geen defa canm skld. Cephe gerisinde ok yalan sylyorlar. Buradaki yalanlar dinlemek, Edirne'de muhasarada kalmaktan zor. Bir de, insan her zaman istedii, eyi mi yapar? Elinden gelmez de istediini o zaman yapar...

 Hi deil... Ben yan yaam bir adamm. Kimsem de yok. Kendimi bugne kadar fevkalde korkak bilirdim. Hem de hl o kanaattaym... Kanl yaralara, kesilen hayvanlara, kanad krlm kulara bakamam... Gene de muharebeye mi gitmek istiyorsun? Evet... Niin? Bulgar ordusunda Papazlar varm. Sen duydun mu? Duydum. Biz de mslmanlarm Papazlaryz... Sen bir Bulgar zabitinden aa kalrsan belki a3'ip olmaz ama, ben bir Bulgar Papazndan geri kalrsam gnahtr. J65 Bana da ayp... O nasl sz hocam? Ayp olmaz m? Onlar ocuklar snglemiler. Sen yapabilir misin? Yapamam... ocuklarn ne kabahati var? Murat m gznn nne gelir?.. Tabi... Ama ben ocuklar sngletirim. aka ediyorsun. Hayr. Cddi sylyorum. Bulgar Pa-paz' sngletti ya... Hi bir ey anlayamadm. Kana bakabilir, kurban kesebilirsin ama, yufka yreklisin. -Ben bunlar yapamadm halde gaddarm. Bunu birdenbire hissetmek utanlacak birey... Sen mi gaddarsn?.. Kendine iftira ediyorsun ftira olur mu? Baksana 55 yama gelmiim hl bekrm olum! Gvurlarn Papazlar da evlenmezlermi... nsanlar tekbala-rma yasaya yasaya canavar oluyorlar... Bunu ben ge anladm... Budalalk etmiim- Her bu-dallm bir cezas olmaldr. Gideceim. Hasan Kahramanla Tahsin efendi de giyinip kuanmlard. Birincisi Kanal'da kald. teki Galiya'da..-Durmu efendi ise Sibirya'dan, beraberinde mzmin bbrek sanclar getirdi. 166 VI SEFERBERLK Birinci cihan harbine Osmanllarn neden Seferberlik dediklerini anlamak kabil deildir. Bu herhalde, orduya asker vermeyen stanbul'dan, ilk defa bol bol kurban istedii iin olmal. ttihat ve Terakki'nin, bilhassa Balkan harbinden hemen sonra, yetmi ikibuuk milleti barndran darmadank bir memleketi, o kadar isteyerek niin harbe soktuunu da anlamak mkldr. Dnyada gelmi gelecek btn zafer mitlerini tartan terazileri iinde bu kadar hilelisini bir daha bulmak mmkn olmazMillete vadettiklerini vermeyen hkmetlerin harbe, bir avutma aresi olarak bavurduklar sylenir. Millete vadettiini vermeden, ondan cann istemek fena bir alveritir. Yapana (Tccar) bile demezler, (dolandrc) derler. yi ama, Balkan'da tek tfek atmadan kaan ordu, iki sene sonra anakkale'de neden dayand? Halife'nin Payitahfn dorudan doruya mdafaa ettiinden mi? Yoksa, denizden gelen dman kendisini rktmediinden mi? Mahir efendiye kalrsa, ne birincisi, ne ikincisi... Onyedi ay, anakkale harbinin en skk sralarnda, oradayd. Fikrine baklrsa o i de dier iler gibi ama kk olsun, byk olsun... naslsa iyi balamt. (Nitekim, Kafkasya'da ayn i fena baladndan fena bitti.) Sonra asker anakkale'ye vapurla gtrlyordu. (Bu hal, kaacak yer yok gibi bir his verir.) Boazda da gibi dman zrhllarnn battn seyretmilerdi. Da gibi ejderhalarn geemedii yerden, etli kemikli ngiliz askerini brakmak akl almaz bir kancklk olurdu. Sonra dman kovalayarak yabanc Gurbet topraklarna gidilemiyordu. Oralara, kyleri gibi alvermilerdi. (Kyl, kyn baka trl mdafaa eder.) Yer, darack olduundan yarallar derhal ekiliyor, harp yeni baladndan din takviyeler derhal geliyordu. Uzaktan, pek uzaktan, bulutlarn ve sislerin arasndan atlan gllelerle lmek mukadderata Aln yazsna inanm insanlar iin pek kolay anlalr bir hadiseydi.

Velhasl, anakkale, yedi dvele yol vermedi. Mahir efendi, iin pek fazla iinde olmal ki, stne bast toprak parasnn, alm ve ak braklm gen bir damar gibi mtemadiyen kan fkrttn bile lykyle anlayamad. Yaraklarn, seyyar hastane arabalarna, bilhassa, bir zaman sonra, kerpilerden daha hoyrat hoyrat atldm, amurlu, pis sarglarn nasl kurtlandn, nihayet sarg da bu168 lunmanaa balaynca cerahatlenmi cerihalara kocaman yeil sineklerin kara bulut gibi ko-nup kalktn gzleriyle grmt. Ama btn bunlar ehemmiyetsiz teferruatt. Esas dman oeemiyordu ve anlalan asla geemiyecekti de... Belki bu imanla asker fkelenmemiti. (Mahir efendinin kanaatnca askerin fkelenmemesi fkelenmesinden iyidir. Ama bunun neden daha iyi olduunu kendisi de izah edemez.) Bu galibi kendi hissi olduu iin byleydi. O bizzat hi fkelenmiyordu. Adeta bitaraft. Abdlhamit haledilmemi olsa, phesiz baka trl dnecekti. Bir de, buradaki boumann kagir eviyle bir alkas olabileceini bir trl aklna sdramyordu. Dmanlar phesiz karsnn rzna da geemezlerdi. Byle birey imknszd. Asker fkelenmedi. fkelenmedii de iyi oldu. dedii halde, btn anakkale muharebelerinden yalnz bir tanecik hikye getirdiBir sng hcumunda dman denize dkmlerdi. Blndeki en kt nefer, Huysuz, pis, sska, "Ali olu Recep Yozgat bir ngiliz avuunu suyun iindece kovalayp, orada muharebeye mecbur etmiti. ngiliz sngsn can havliyle sallad. Ali olu Recep Yozgat ayn hisle mukabelede bulundu. ki sng, iki gse kabzalarna kadar girdi. Ve cesetler, yar bellerine kadar suyun iinde ve ayakta olarak ylece korkun bir heykel gibi gnlerce kald. Muharebeyi bu kadar dehetle ifade eden baka bir maddi delil mevcut ola169 mayaca halde, Mahir efendi, inadndan cay-mamtr. Hikyesine glerek yle devam eder: Bir sabah baktk ki iki ahbap avular yok olmu. Deniz, tabi vura vura kumlar datt. Herifleri ald gtrd. Gitti bizim fkara Ali olu Recep Yozgat... Gitti gider, dhi gider... Allah rahmet eylesin! Muharebenin biraz tavsad sralarda ilk gelen zabitlere izin kaca rivayeti zuhur etti. anakkale'de hi bir dkkn yoktu. Halbuki Mahir efendi karsna bir hediye gtrmek istiyordu. Dne tana nihayet karar verdi: Onbir mermi atan, tknaz bir ngiliz Fi-linta's... (ngiliz kulakls) lzm. Karsnn eytan doldurur korkusuyle, eline bo bir r-velveri bile alamadn biliyordu. Bu, ondan ziyade kendi kendisine verecei bir hediye olacakt. Lkin bunu da bir trl itiraf etmiyordu. Aylardr mtemadiyen sng hcumu yaptklarndan hertaraf ngiliz Filintalaryle doluydu, ama, gene acaip bir inatla Mahir efendi bunlardan birisini srtlayp gitmek istemiyordu. Bizzat alnnn teriyle kazanlm birey olmalyd. Bu karara geince, pek sk emirlere ramen gece bastrr bastrmaz, ilk siperlerden ileri kmaa, harp meydannda ngiliz kulakls aramaa balad. Her taraf karanlkt. Gemilerin projektrleri, kendi siperlerini gece basknndan korumak iin zaman zaman aradaki sahay taryordu. Ik parlar parlamaz l gibi yere yap' 770 lzmd. nk, ngiliz topusu, en kk harekete 50 mermi savurmaktan ekinmiyordu. nc gece, artk tamamyle midini kesip dnecei srada, ayana birey takld. Yava yava uzanp yoklad. Tamam... Kunda falan krlmam, mekanizmas stnde mkemmel bir ngiliz tfei... O kadar sevinmiti ki hafif bir slk bile ttrd. Ganimet beyz fienkle beraber stanbul'a getirildi. Sivrikoz mahallesindeki evin salonuna, en batarafa, Abdlhamit'in boru gibi b-kl duran resminin yanna asld. zin ge kar, abuk biter ve askerler iin pek de uurlu saylmaz. Herhalde, insann akl geride kaldndan stne bir salaklk geliyor. Gene bir bombardman esnasnda, Bl avc hattna yaymt Murat' dnrken biraz tesinde byk bir mermi infilak etti. Toprak, sarsld, koptu, birka metre ykselip sald. Kaide mucibince derhal yer deitirip en yeni mermi ukuruna atlamak icap ediyordu. (nk ikinci bir merminin ayn ukura dt hemen hemen grlmemiti.) Mahir efendi endi. Artk lme bile kanksamlard. Mat-rasn kancasndan kurtarmaya urarken...

Sa omuzu ilerisinde bir patlama daha oldu-Mataraya bir daha davrand. Ya matara yahut da kolu artk yerinde deildi. Susuzluu birdenbire yz misli artt. Dilini dar kararak inledi. Gzlerinden bireyler geti. Bayld. Byk yapl, gzel erkein kk yapl, irkin erkekten balangta daha ok talii olur. 171 Grlt kesilip shhiyeler yarahlar toplarken bunun tesiri grld- Shhiyelerden birisi Yazk! Arslan gibi! diye acd. Bir sedye boaltp Mahir efendiyi iine yatrdlar. Seyyar hastaneye kavuturdular. Yara bykt ama, derin deildi. Rum doktor da Yazk! Arslan gibi. diye dnd. Yaray dikkatle temizledi. kinci gelite iyi sarlp sarlmadn muayene etti. Tesadfen bir de gemi hazr bulundu. Marmara denizinin tuzlu, slak havasnda, bu kk gemi kan, rm et ve il kokuyordu. stanbul'a kadar, hep ayn eyi dnd. Harp meydannda yarm kalan dnceyi... Dnmeye vakit bulabildii yere kadar... Tpk duvara yaptrlm bir eski gazete resmi gibi... Uzaktan silik, yakndan biraz daha vazh grnerek... Bu harpte Murat'n henz bebek oluuna sevinmiti. Zorlayp onu bym hayal etse de muharebenin hakkndan gelemeyeceini biliyordu. lk hcumda ne sngy e-lebilir, ne de gllelerden saknr... Anas ufak tefek ama, olu iin kudurmu kurt gibidir. ki elleriyle yakasn tutar da Murat' kendisinden ister... ki elleriyle... te dncesinin tam burasnda, omuzun-daki arl hissediyordu. Limana sabaha kar vardlar. Bir askere emredip kendisini yar oturttu. Gkyz koyu maviydi- Koyu mavi bir kadifeyi andryordu. Beyazt Kulesini dikkatle arayp buldu. Evi orada duruyor. Ev ksm da canl olmal... Sahibi yaralannca karn san172 cllanmal... Keyifle gld. Glnce yaras szlad- Yaras deil... Sa taraf batan aa san-jjj yara... Bir hrlt duyuldu. ki adm tesinde birisi ld. Mahir efendi hi zlmeden bakt. Ceketinde zabit iaretleri vard... Allah rahmet eylesin! diye mrldand. Yenicami minarelerinde ezan okunuyordu. Yrei rahat, henz lmedii iin memnun, dualar mrldand. Karsnn hastaneye gelmesine msade etmemeye karar verdi, Kar ksmnn yle yerlerde ii yok! Bahriye hastanesinde 48 gn yatt. ay tebdili hava alp kt. Kemikte hi bir zr olmadndan kuvvetli vcudu, abuk topland. Mahalle kahvesine kmaa balamasnn haftasnda, kimseye sylemeden, menedilmi birey yapar gibi Kasmpaa iskelesine mip bir sandala atlad. nadna souk bir sonbahar gnyd. Hali gnlerdenberi yaan yamurlardan sapsar olmutu. Balk, ve l balk kokuyordu. Eminn'nden bir arabaya bindi. Beyazt'a yaklatka yrei heyecanlanyordu. Hastanede kendisini grmeye gelen Hayriye hanm, evde baz tadilt yaptrdn sylemiti. Bu haber, Murat'n harbe gitmesi hlyasna benziyordu. Mahir efendi olmadka ev tamir dahi edilemezken Tadilt ne oluyor? Kapda, uzun mddet kalmak iin arabacy savd. Dkkn, ok kr, eski halindeydi. Kendi yapt erevelerin boyalar bile pek az sararmt. Gelgelelim!.. Yanbama, caddeye bir ka-Pi amlar. Byle ev kaps grlmemi ca173 mm? Kadncaz muhakkak aldatmlar. Cameknl bir kap! Hem de kilitli deil... Fesuphanallah! Kanad itip ieri girdi. Vay canna! Mermerden merdiven... Birinci katta, bir kar-makarklk... imento torbalar, kire sepetleri, demir, tahta ynlar. Yukardan eki, keser sesleri de iitiliyor. kinci kat merdiveni de sklp tatan yaplmt. Tadilt hakkndaki kara dnceleri biraz dalarak, yar emniyetli admlarla orta kata kt. Buras, belli birey, Beyolu'ndaki-ler gibi iki daireli bir apartman kat haline getirilmiti. Ve grlt daha yukardayd. Yeni yaplm Maun taklidi kaplar yoklad. kisi de kilitli. nc kat merdivenin banda hi mit etmedii birisiyle, Hayriye hanmla karlat. Bare, srtna kaln bir atk alp kk bir iskemleye oturmutu. Ustalara nezaret ediyordu. kisi de ayn derecede arp, ayn derecede fkelendiler. Burada ne aryorsun?

 Burada ne aryorsun? Sonra gltler. Hayriye hanm, olunu sapsalam grd iin, Mahir efendi, anasn, ileri kimseye emanet etmedii iin beenmiti. Kadn, nc kat hizasnda, baheye bir kocaman fotoraf atlyesi yaptrmt. st . caml, bir resim ekme mahalli... Benden sakn baheni sorma, diye glyordu, baheyi defettim gitti. Buras Arnavut-ky' deil ki ilek yetitirelim diyesin!.. 174 Saol, anneciim! Neden zahmet ettin... Bunun alt nedir bakalm? Zahmeti brak imdi! Alt m? Tabii bahe... Baheyi defettim, dedim ya... Bunun altna drt tane oda yaptracam. Daha dorusu ikier odalk birer kk ev... Mterek bir mutfak... ki hela. Senin Kantarc'nn oturduu odac ksm bu hesaba dahil deil... Onun stne de bir ikinci oda kartacam. Bizim kalfa, Pekl tar dedi. Bu suretle ayr aileye kiraya verilecek alt oda arkada... Buras fotorafhane. st kattaki tavan aras gibi yeri de blmelerle bir daire haline koyacam... Buras da drt ailenin barnaca drt ayr ev olacak... Nasl da akl ettin?.. Ben krk yl dnsem... Baktm ki aptal gibi paralanyorsun. Bu benim olum, kendisini bir kede sakat ettirecek. Sonra benim alacam da veremeyecek. diye dndm. Bamn aresini aryorum. imdi iki altn getirirse, ilerde drt altn getirecek. Fena hesap deil... lerde drt altn alacam diyerek kendi kesenden bu kadar masraf etmisin... Evimi mahvettiin iin seni ben dava edeyim de gr... Sonra ustalarla grt. Hayriye hanm fena halde itiraz etmeseydi ceketini karp aralarna karverecekti. Birden akln bana devirdi. Kalarn att: Sen hl buralarda ne srnyorsun ha175 tun? te ben geldim. Haydi eve... Haydi diyorum... Daha ay iznim var. Ben nezaret ederim. Yr! Yavaa iterek, hatta kucanda tayarak Hayriye hanm aaya indirdi. Bir bo araba durdurup bindirdi. ay sonra, Nazilli seyyar hastanesine inzibat zabiti tayin ederek Mahir efendiyi cephe gerisine aldlar. Vazifesi bana giderken evin tadilt tamamen bitmi, iman bir Alman kars fotorafhaneyi dolgun kira ile oktan tutmutu. Zaten evi, Hayriye hanmn, Atikalipaa camisi avlusundaki otelini senelerce iletmi Ali efendi nammdaki bir adama ayl be liraya toptan vermilerdi. Birinci katta, mehur falc Hac Hseyin bin Hudeydi oturuyordu. Bu Hac Hseyin kuz-gun siyah bir herifti. Yerin altndan, yedi kat gkten haber verdii, kayplar derhal bulduu, irinlik muskalaryle birok hanmanlar hara-biden kurtard mehurdu. Devaml mterileri iki tane hdam bulunduunu, hdamlardan bilisinin kendisi gibi kara, tekinin st beyaz olduunu sylyorlardikinci kat bir topal Dava vekili yazhane olarak kullanyordu. Karsndaki dairede mahallenin polis komiseri oturmaktayd. En st katla atlyenin altndaki iki blk, bir de vaktiyle Kantarcnn oturduu ksm, askeri mutfak ustalarndan kiiye icar olunmu velhasl, ev, evlikten kp akaret haline gelmiti. Mahir efendi, Nazilli'ye doru hareket eder776 ken stanbul'u, harbin ikinci senesinde, yava yava ala ve yoksullua derken brakt. Merutiyet grltleri de olmasayd, ehir stne birdenbire ken bu musibetlere hi dayanamaz, manen kverirdi. Bir kere, senelerce asker vermeyen stanbul'lular, yediden yetmie kadar cephelere dklmlerdi. Hele anakkale obur gibi insan yiyordu. Hastanelere yakn mahalleler feryattan, iniltiden, lden dertli, sinirli olmulard. Her sokak, daha imdiden birer ikier ehit vermi, ilk acyle hep beraber alamt. Sonra sonra buna da alld. Ktlk knce artk kimse bizzat kendi l sne bile lykyle alayamaz oldu.

Yalnz bir defa. Kurban Bayram arifesinde Barbaros Hayrettin Zrhlsnn 1200 kiilik mrettebatiyle beraber batmas zerine btn Kasmpaa, mterek bir dehete kapld. Bahriyeliler, zabit olsun, kkzabit olsun, hep burada oturuyorlard. Arife gn ikindi zeri, havadis azdan aza geerek yldrm gibi her tarafa yaylmt. skele bandan, Balat'a kadar btn Kasmpaa, evvel nefesini keserek ylece duraklad. Sonra namahremlii falan unutarak, siyah arafl kadnlarla beraber bir kere srad, yollara dkld. stisnasz herkesin Barbaros'ta akrabas yahut ahbab, yahut ahbabnn ahbab vard. Kalabalk heybetli bir rma halinde Bahriye Nezaretinin nne topland. Hepsi lmler 177 miydi? Sa kalanlar ka kiiydi ve isimleri neydi? Gen bir Bahriye zabiti, Nazr Paa namna birka sz syledi. Merak edilecek birey yoktu. Evet geminin torpillendiini haber alm lard Fakat henz tam tafsiltl rapor gelmemiti. Nazr Paa u ciheti katiyetle temin edi-> yordu ki geminin torpillendii mevki karaya pek yakn olduundan hemen hemen hibir can kayb olmamak lzmd. Asker olsun, zabit olsun herkes mutlaka sahile kp canm kurtarmt. Yarn Hkmet bir tebli neredecekti. Zaten teblii beklemeye de hacet kalmayacakt ya... Gaziler, belki bu gece, belki yarn sabah evlerine kavuacaklard. Gen zabit, herkesin istediini sylyordu. Kalabalk ilk can acsndan sonra teselliye muhtat. Zaten arada felkete gz yumanlar da buraya gelirken ayn szleri yaymlard, ihtiyar kadnlar zabiti duaya garkettiler. Halk dald. O gece, Barbaros'ta adam olanlar, sabahlara kadar kaplarnn almasn bo yere beklediler. Bayram, Kasmpaa halkna zehir oldu. Daha, erkekler camideyken, felketten para para malmat gelmeye balamt. Gen zabitin ve Nazr Paa'nn tahmini hilfna, hakikat tamamiyle tersine zuhur ediyordu. lenler deil, kurtulanlar devede kulakt. Blme tertibat olmayan khne gemi, torpili yer yemez, bir ta paras gibi dibe kmt. Gver-' tede bulunanlardan pek az kurtulabilmiti. Anlatldna gre, bunlar ilk denize atlp iyi y' 178 zerek tekneden uzaklaanlard. Biraz ge kalanlar anafora tutulup kaynamlardAncak denizci yetitiren fkara . muhitler bu mterek matemi tanr. Kasmpaa, muazzam bir vcut gibi ilk yaray almt. Bu yara harbin sonuna kadar kapanmadan kanad. Kasmpaa, bir fkara semttir. Btn fkara semtler gibi abuk fkelenir, abuk korkar, abuk ylar. Fkaralar btn darbeleri dorudan doruya kalplerine alrlar. Kederli ve mukavemetsiz olmalar bundandr. Ktlk da stanbul'da, galiba ilk defa sahici kl ile Kasmpaa'da grnd. Bakkal dkknlar birdenbire boald. nsanlar, arlardan pazarlardan ekilerek frnlarn nne biriktiler. lk hafta, dilenmeye benzeyen bu hal amele ve usta ailelerine pek zor geldi. Erkeksiz kalm evler, ne yapacaklarn ardlar. te o zaman i kocakarlara dt. Bunlar hep beraber siyah yeldirmeler giyerlerdi. Sevimli, geveze, ayplamay pek seven ninelerdi. lk gnlerde, meseleyi dualarla yalvarmalarla Hu yavrum! diye seslenip olunun, damadnn, merhum kocasnn adn hatrlatmaa almakla hallederiz sanmlard Fakat gitgide, Badu-la'nn arpuk boyun mamnda, Sivrikoz'un yeil sarkl Mezin'inde, Zindanarkas'mn iman Muhtar'mda, Tabakane'nin Binba mtekaidi bakkalnda zerre kadar din, iman, namus, haya olmadn anlayarak feryada baladlar. Grlt ileri bsbtn kartrd. Frnlarn, ya179 hut, vesikayla ekmek datan dkknlarn nne birer ikier polis getirmekten baka bir eye yaramad. Kocakarlar, evden sabahleyin kyorlard. lk gnlerde, kulua doru ekmek getirdiler. Sonra sonra le, ikindi geti. ocuklarn alamalar asumana-eriti. Kafeslerin arkasndan, aralk duran talk kaplardan Babaanne, Allah cann alsn! Nerede kaldn? diye makamla feryad eden ocuk sesleri duyuluyordu- Daha beteri artk getirilen eyin ekmekle hibir alkas da kalmamt. Haa smme haa buna ekmek demek vebale girmekti. Kimi sprge tohumundan yapldn ileri sryor, kimi msr koann- dan olduuna yemin ediyordu. inden neler de kmyordu Yarabbi! Tebih bcekleri, ad bilinmeyen dier bcekler, sineklerin eitleri, kelebekler, trtllar, hatta btn azas yerli yerinde sanlar... San _iki cail_bir taze, grm de, grmesiyle ocuunu drmesi bir olmu... Btn bu ilerin sebebi de malm: Namussuz Hkmet budaylar tekmil Almana veriyor. Hergn vagon vagon ekmek sevkolunuyormu. Gzleriyle grenler kyamet gibi...

Nihayet, sabahleyin ekmee giden analar, bykanalar, kaynanalar, teyzeler yats namaznda dnmeye balaynca, bu kadar gecikmeyi ihtiyarlarn suu sayan genler paalar svadlar. Alk ayp, utanma brakmad. Namus falan hep karn tok adamlara mahsustu. Babas, aabey si, kocas cephede olan gen kadn ve kzlar birdenbire sokaklara dkld. lk gidenlere erkekler Zavall taze! diyerek szde ner 180 hamet ettiler, mendillerini kocakar kalabalnn zerinden alp ekmei evvel verdiler. Bu hal tereddtte olanlar da nihayet yola getirdi. lk imdikleri yadrgayanlar sonra sonra bunlarn azl veya okluu ile elenmeye, byk buranlara nce zoraki zoraki, sonra alk alk glmsemeye baladlar. Btn bunlarn neticesi nihayet Kalbel'dan beri, vard yeri buldu. Boynu eri mam, Yeil sarkl Me-zin, Lz Frnc, tk nefes polis, mtekait Binba, gece bastrnca, birer mendille gzel kadnlarn evlerine girmeyi adet ettiler. Mahallelerde baskn yapacak delikanl kalmamt. nsanlar o kadar atlar ki, namustan bahsetmek gln ve usandrc birey oluyordu. Her mahallede yava yava bir iki harp zengini yama, ua, bendesi, akrabas kard- Drt kunduras olanlar birini bulamazken, birisini bulamayanlar on kundura sahibi oldular. Beyolu'nu grenler anlata anlata bitire-miyorlard. Yalanc cennet olmutu. Geceleri Tepeba'ndaki klara herkes r-pererek bakyordu. Kadn yamas, erkek azlndan, azln da ihtiyarlndan dolay pek ksa srmt. Boynu eri hoca, yeil sarkl Mezin, mtekait Binba yirmi yandaki prlanta gibi gelinleri kart buluyorlar, oniki, on yanda krpe pili aryorlard. Bizzat onlarn gelinleri, kzlar da azmlard. Vesika dalaveresinin dier kazanlar Mezin'in evde kalm iki tane hakikaten kart kznn srtnda grnd. Kokorozlu araflar, siyah dantel eldivenler, yksek keli botlarla sabahleyin evden kp akam ezannda gelmeyi adet edindiler. Alman gvurunun sinema diye birey icat ettii syleniyordu. Allah beterinden saklasn! Perde zerinde canl insanlara olmadk habaset yaptrlyormu. Muharebeyi bile perdeye ekmiler. Kasmpaa nihayet kadn ihracna balad. Pek gzeller birer yolunu bulup baka taraflara tandlar. Ortada bu ii beceremeyenlerle, bu al verite para etmeyenler ve daha besbeter olan vesika ekmei, renksiz ocuklar, koltuk deneini talarda takrdatan mall gaziler kald. Btn bu felketlerin iinde, eski halini bozmam birka dzine bahtiyar aileden birisi de Mahir efendilerdi. Askerlik vazifesini sivil olarak tamirhanede yapan Sleyman efendi, evdekilerin sokaa dklmelerine, alk ekmelerine mani oldu. Kolaas taynndan baka, her akam gelirken be alt tane asker tayn tayor, fazladan, Beyolu'ndaki kapatmas va-stasiyle Murat iin hergn bir kk Bira Francel's buluyordu. Canseza, evinde pek rahat', mahallede pek rahatszd. Ahlkszlk dalgalar insan utancndan yerin dibine sokan hikyeler halinde bohac kadnlarla beraber Murat'n salncann yanma kadar geliyordu. Kadnlar da cephe gerisinde, muharebe meydanndaki erkekler gibi dyorlard. Hem de onlardan daha silahsz olduklarndan daha ok miktarda... 182 ki kap aadakilerin kzlarna bir polis ^adanmt. Hastal da varm. Fena bir hastalk- Kza hastal da geirmi... ocuk baba-s bir herif! Kebandakilerin gelini iin de ba ak kt oldu deniliyordu. Birka gece, geyolu'ndan kendisini zil zurna ser ho getirmiler. Araba ile getirip kapdan ieri srklemiler... ki tane zabit... Birisi de galiba Alman zabitiymi... Mslmanlar btn bu ilerin vesika ekmei yznden olduunu gzleriyle grdkleri halde, inatla vesika ekmeinin bu yzden Allah tarafndan balarna bel edildiini sylyorlard. Karlar, ap aralarn muhafaza edememilerdi de... Bunun zerine Hak taal birdenbire fkelenmi. Vay! Demek siz daha terbiye olmadnz... Size kan verdim terbiye olmadnz. Haydi sizi iki cihanda rsvay edeyim de grn bakalm gnnz... demiti. anakkale^ dayanp, dman tuttuu iin yakn tehlikelere maruz deildi. Cepheler uzak latmdan muharebe arada srada tandklarn lm haberlerini verse de ilk korkunluunu kaybetmi gibiydi. Esirler adamdan saylmyor, lenlerden daha kolay unutuluyordu. Gzlerini, bacaklarn, kollarn, erkekliklerini kaybedip kagelenler, eer zabit tayn, emirber ve mall gazi maa ile gelmemilerse drt gn iinde gebermesine dua edilen birer babels kesiliyorlard. Byleleri fazladan bir de

huysuzluk ederlerdi. Sakatln dnmez de, ka-nsnm gezmesine falan karr. Kznn dikimhaneye gitmesine msaade etmeyecek olur. Faz ladan bir de ttn iiyor... Ttn iiyor... Hali 183 vapurlarnn bacasndan duman eksilir, bu men deburun azndan eksilmez! Bir gn ikindi zeri Canseza kocasna mektup yazmakla meguld ki mthi bir patlama Kasmpaa'y zelzele gibi sarst. Herkes gibi Murat'n anas da pencereye kotu. Okmeydan'ndan doru bir kara bulut ykselmiti. Patlamalar evvel aralk aralk sonra daha sk sk devam etti. Gkyzne dumandan baka tahta paralar, kayalar da frlad. Yarm saat sonra cephaneliklerden birisinin kazaen ate ald, , drtyz kiinin Bu rakam gittike kabararak akama doru mbalaclar vastasyle binbeyz'e (!) kt. havaya utuu, tahta paras, kaya gibi grnenlerin insan kolu, insan baca, insan kafas olduu duyuldu. Bilhassa felketin karsnda ekser anneler gibi Canseza da metin bir kadn olmasna ramen artk daha fazla dayanamad. Hi bir eye yaramayacan bildii halde kocasn ac ac imdadna ard. Anlatyor anlatyordu da mektubun yerinde Efendiciim! Benim artk tahammlm kalmad. Deli olacam! diyordu. Hakikaten herkes gibi onu da bir sinirlilik tutmutu. Gen ve kuvvetli vcudu erkeini istiyordu. Bu mthi yoksullua etrafndaki akl almaz, utandrc facialar ilve edilince tahamml hakikaten imknszlayordu. Mektup daha yerine varmadan, bir akam kap alnd. 184 Kaynanas aa indi. Kim o? diye sordu. A valde. Buras Mahir beyin hanesi mi? Mahir beyin... Mahir'ime ne oldu? Sen kimsin!-. Vay bama gelenler Yarabbim ehit mi dt... Uyyyy... Bre valde... Hele a... Mahir ismine karan feryatlarla Canseza deli gibi komutu. Bann ak olduuna bile aldrmadan kapy at. Ciddi ve igzar bir erkek olan Hseyin Onba henz o srada onba deildi hastalar teskin etmeye alk inandrc bir sesle: Ben Mahir beyin emirberiyim! Size teberi getirdim! Banz rtn de ieri gireyim! dedi. ki hamala iki sandk ykletmiti. Sandklar tala koydurup paralarn verdi. Sleyman bey gelmedi mi? diye sordu. Gelmedi evldm... Doru syle... Ma-hir'im... Mahir bey arslan gibi... Siz valdesi misiniz? Verin elinizi peyim. Ben emirberiyim... te mektubu... Ceketini zp iyice burumu bir zarf uzatt Canseza kilerin aralk kapsndan bakyordu. Kaynanas mektubu evirip evirdikten sonra nihayet gelinine vermeyi akl etti. Hseyin onbay yukarya aldlar. Lmbalar yaktlar. Canseza mektubu bir solukta okudu. Aman Yarabbi! Kocas ermi bir adamd. Sanki feryadn duymu, imdadna komutu. Ev tuttuunu, lzumlu yol masarifini Hseyin'e verdi185 ini mektubu alr almaz vakit geirmeden Bir hafta iinde onunla beraber yola kmasn emrediyordu. Kadm arkas da aabeysine yazlmt. ! Hseyin onba, Sleyman bey gelinceye kadar sessiz sedasz cigara iti. Zabitinin aabey-si ile karlanca yerinden srayp sivil urba-l olmasna ramen Kolaa'lm bildii iman adam hrmetle selmlad. Murat o zaman drt yandayd. Hseyin onbay hi yadrgamad. ki gn sonra (Hseyin amca) diyerek kucandan inmemeye balad. Sleyman efendi mektubu okuyunca rahat bir nefes almt. Gen yengesinin korkun bir hal alan Payitaht'tan uzaklamas pek mnasip olacak, kendisini maddeten olmaktan ziyade manen ferahlatacakt. Hazrlklar tez tamamland. Hseyin onba, ksack boylu, sar benizli, Rumeli muhacirlerinden olduu konumasndan anlalan bir adamd. lk bakta psrk gibi duruyor, insana bir ie yaramaz hissi veriyordu ama, bilkis ate gibi bir ocuktu. Bir eyi unutmak, ihmal etmek, en iyisi lzumsuz

bir kelime fazla sylemek adeti deildi. ay iinde Mahir efendinin emniyetini tamamiyle kazanmt. O kadar ki byle az bir zamanda, zabit-nefer farkn bir tarafa brakmlar, aabeykarde haline gelmilerdi. Mahir efendinin btn tenbihleri, siparileri aklmdayd. Hareketlerinden bir gn evvel Sleyman efendiden msaade isteyerek Canse-za'y, kaynanasn, Murat' Hayriye hanmlara 186 veda ziyaretine gtrd- Orada, ihtiyar kadnla ev, bor, faiz meselelerini ciddiyetle konu-tu. ki tarafn Rumelili olmas bir tesadf ese-ri deildi. Hemen btn Anadolulularn aksine Mahir efendi: (Rumeli'nden iyi adam karsa Peygamber gibi adam kar.) Kanaatini besliyordu. Hseyin Onba aslen Pritine'liydi. Balkan harbinde muhacir lp Bursa'nm Canbaziar ka-riyesine yerletirilmilerdi. ki ocuu vard. Hayriye hanm bu sevimli hemerisine takld: Ben senin yerinde olsam, birka gnlne Bursa'ya geerdim, dedi, Bursa urackta-. Kap komu... Mahir bey de syledi. stemedim. Biz de anakkale'nin kl artklarmdamz. Yaralar iyi olunca drt ay memlekette kaldm. Tekrar gidersek ayp olur valde! Neden ayp olur? lenlerin ailelerine kar ayp olur. Bizim Canbaziar kariyesi daha imdiden yedi ehit verdi... Canseza bu cevaba bayld. Kocasnn bir gzel talii de her zaman mert adamlara rastla-masyd. Mahir efendi, sanki, bir selmla insanlar byle iyi, byle namuslu yapyordu. Bir yaz sabah, Glnihal vapuruyla hareket ettiler. 187 VII ANADOLU Canseza'nn Anadolu hakknda hibir fikri yoktu. Dnyas, kocasndan evinden, daha son-a da ocuundan ibaretti. Lf arasnda o da dier birok stanbullular, bilhassa Saray.lar gibi Kaba Trk derdi. Bu Kaba Trkler-den birisinin de kocas olduunu aklna bile getirmeden... imdi, pek uzakta, kuruni bir bulut paras halinde, kara grnnce Murat' diafae"oturtup Anadolu hakkndaki bilgisini derleyip toplamaa alt. Demek ki ayak basaca toprakta btn insanlar tabii erkekleri yrtk, prtk elbiselerle, yal feslerle patlcan, domates, limon satyorlard. Kadnlar da hep ba kel ahretlikler... Gl, kuvvetli adamlar phesiz, srk hamall yaparlar. Zabitlere emir-berlik ederlerdi- Cmlesi son derece pis, bitli olmak gerekti... Oluna kt szler reteceklerdi. Kfrler... Kaba Trklerin yaad topraklar elbette kaba, saba idi... Ben ehir kaldrm ine' dim. diyenlerin bir bildikleri olmal... Halbuki, zerinde sra sra vagonlar duran 188 muntazam bir rhtma ktlar. Kar tepelerde geyolu oyuncak maazalarnn vitrinlerinde grlenlere benzeyen yeldeirmenleri kurulmutu. Maallah bir de byk cami-i erif!.. Te-jjjiz niformal zabitler ve hepsi nerede olurlarsa olsunlar biribirlerinden ayrt edilmeyen neferler. Yalnz ikindi zeri olduu halde, hava, stanbul'dan daha scak gibiydi. Trende kadnlar kompartmanna yerletiler. Memede ocuu olan bir Yzba kars rme raflarn kancalarna bir salncak kurmutu. Bu salncak darack kompartmana gln bir oda halini veriyordu. Hemen ahbap olundu. Yabanc krlardan, yabanc kylerden akam st gemenin hzn iyice bastrmadan karanlk kt. Trenin dnya ile alkas kesildi- Grlts, sarsnts birka misli artmt. Sanki karanl yarmakta mklt ekiyordu. Tnellere girdiklerini, kmr tozu, istim ve duman kokusundan anlyorlar, toprak altn-da yrmeninlrnp yakn hislerini duyarak kelimeyi ahadet getiriyorlard. Canseza uyuan dizlerinde, Murat' tayarak, sabah etti. Hseyin Onba, onlara taze simit, satn ald. stanbul oktan beri byle eyleri unutmutu. Anadolu, u halde, Dersaadet'ten daha beter olmamalyd. zmir'de, Canseza o kadar yorgun dmt ki frn gibi scak bir otel odasnda, byk cibinlikli bir odaya girer girmez yemek bile dnmeden yatp uyudu. 189

Gvur zmiri, hayalinde, boucu scaktan ve cibinlikli bir yataktan ibaret bunaltc bir yer halinde kald Nazilliye akam st vardlar. Mahir efendi, herhangi bir cephe gerisi zabiti kadar derbederdi. izmelerinin boyas on gnlk olduu halde, eilip bakmama benziyordu. Yalnz bir para toplamt. Karsn ve ocuunu grdnden dolay kara gzlerinin ii glyordu. Murat' kaldrp pt. Sonra krlacak bir-eymi gibi yavaa yere brakt. Daha sonra baba-oul elele nden yrdler. Canseza ikisinin arkasndan, hi de yabanclk ekmeden gidiyor, kocasnn geni omuzlarna, biraz krmzlam kaln ensesine bakyordu. stasyonun darsnda iki beyaz at koulmu siyah muamba perdeli siyah muamba demeli bir binek arabas bekliyordu. ki yanma beyaz yuvarlaklarn ortasna birer krmz ay boyanmt. Arabac ihtiyar bir askerdi. Eyalarla zerre kadar megul olmaa lzum grmeden buna bindiler. Besili hayvanlar gayrmuntazam kaldrmlarda, yeni nallarn iddetle akrdatarak trsa kalkt. Arabann sratinden, muamba perdeler sallanyor, Canseza aralklardan yalnz duvarlardan ibaret bir ehre girdiklerini anlyordu. Mahir efendi oluna sordu: Rahat geldiniz mi Murat? Rahat geldik? 190 Vapurdan korktunuz mu? Korkmadk. Amcan nasl? Sleyman amcan? Bilmem... Amcam gelmedi ki... Kar koca baktlar. Onlar glnce Murat da gld. Neden getirmedin amcan olum? Haydi kalk gidelim demedin mi? Demedim". sterse gelsin! Hseyin amcam bana yolda hep simit ald. Sleyman amcan stanbul'da sana simit almaz myd? A, ah! Bu da nasl sz? Sen arsz bir ocuk olmusun. nsan (A, ah) der mi? Hayr diyeceksin. Hayr! stanbul'da kara ekmek var diyorlar. Doru mu? Bu suale Canseza cevap verdi: Biz hamdolsun, sknt ekmedik. Lkin kara ekmei bulamayanlar da ok. stanbul'un hali harap efem! Anlyorum. Mektubu yeni aldm. Murat'n yanan okad: Bana ne getirdin bakalm Murat! Annemi getirdim efendim! Vay kpolusu vay! Bunu sana kim retti? Trendeki teyze! Trendeki teyze kim? Cemal'in annesi! Cemal mi? 191 Cemal ya! Onun da babas zabitmi... Cemal de babasna anasn gtryor. Ka yanda bu Cemal! Ne bileyim? Daha salncakta uyuyor. Karn ackrsa Benim karnm ackt diyeceine alyor. Sonra efendim, simit falan yemiyor da annesinin memesini emiyor... Size rica ederim babacm, bana bir kk kzkarde alnz! Ulan sen neler sylyorsun? Trendeki teyzem retti. Size byle sylersem bana dnte lstik top alacak. Araba geni, ferah ve duvarlarn zerinden meyve aalar grnen bir sokakta durdu. Mahir efendi, yere atlayp bir kapy anahtarla at. Evalt gibi bir aralktan, olduka byk bir baheye girdiler. Bahe eski bir asma arday-le rtlmt. Sanki yeil bir tavan vard. Her tarafn meyve aalar, gayr muntazam iek tarhlar doldurmutu. Ortada bycek bir havuza parl parl bir su akyordu.

Murat, saa, sola kotu. Kaln, yamru yamru asmay sarmaa urat. zerindeki kocaman siyah zm salkmlarn dremeyince: Baba, ben zm isterim! diye bard. Haydi ieri gel! zm kolay! Toprak evaltmdan, yukar kata ktlar. So kak stndeki odann tahta pencere kepenkleri kapalyd. Mahir efendi bunlar at. eriye bol gne girince, burasnn stnkr denmi olduu grnd. tane portatif iskemle, bir tahta masann etrafna koyulmutu. Masann 192 zerindeki bakr leen azna kadar zmle do-iuydu. Mahir efendi: A msnz? diye sordu. Hayr! yleyse... Artk arafnz karn... Komulardan ireti bir karyola bulduk. Yatak odas uras... Murat' zmlerin banda brakp teki odaya getiler. Burasnn kepenkleri ok kr kapalyd. Mahir efendi alaca karanlkta, bir gen kz gibi titreyen ve sk sk nefes alan karsn, kuvvetli kollaryle kucaklad. Yanan biraz tral yanana dayad: Safa geldin yavrum! diye fsldad. Brak... Murat gelir... Artk akl eriyor.. Akl eriyorsa bizi ayplamaz... Karsn akla pt Sizi zledim. Pek zledim... Ben de... Annenizin selm var. Alad zavall! teki odadan Murat'n heyecanl sesini duydular. Anne! Anneciim! Ko... Bak!.. Canseza, istemeyerek kocasndan ayrld: N'oldu? Ne baryorsun? Baksana... Ekmek gtryorlar. Kocaman ekmek... Kpkrmz... Gzel bir ekmek... Mahir efendiyle Canseza pencereden baktlar. Petemall bir kadn, bana koyduu bir tepsi iinde Nazilli'nin mehur tatl mayal ekmeinden bir tane gtryordu. Ekmek hakikaten nar gibi kzarmt. Ve ekmekten ziyade pandispanyaya benziyordu. 193 Bu manzara, 1916 nn drt yandaki stanbul ocuu iin sahiden inanlmaz bir eydiNazilli kadnlar sokaa hamam petemal-lar rtnp kyorlard. Kylerden teberi sat maya gelenler, ba aralarna kadar kunduralarn balarnda tamakta, ehre girerken ayak larma geirip, dnte son evleri geince tekrar karp kafalarnn zerine koymaktaydlar. Bir anlalmaz konumalar vard. Erkeklerin hemen hepsi efe kyafetindey-diler. Ksack alvarlarn, gbeklerinin ta, altna balyorlar, dizkapaklarn da plak brakyorlard. Senelerce gnee, yamura, scaa, soua maruz kalan bu dizkapaklar simsiyah olmulard. Siyah kvrck tylerle byk rmceklere benziyorlard. Sekiz, on yandaki ocuklar da ayn biimde giyinmekteydiler. Meyan kk, pamuk balyas, kuru incir ve zm eken deve katarlarnn nndeki merkeplerin zerine bu ocuklarn efe tavryla bir kurulmalar, bo mein silhlklarna yumruklarn dayyarak azametle bir geileri vard ki Canseza seyretmeye doya-myordu. Aklnn almad bir cihet de bu kadar kk ocuklarn geceyarlar dalardan, ormanlardan, develeriyle tekbalanna gidip gel meleriydi. Demek Anadolu ocuu korkmuyordu. Dier alacak bir nokta: Yirmi otuz deveyi bacak kadar yumurcaklara kimlerin, nasl emanet ettiiydi. Dalar ekyalarla doluydu. 194 Ay gemiyordu ki birisini vurup leini H-t meydanna srmesinler. Bir gn Canse-za; bunlardan birine rastlamt. Byk bir me-rakla kalabala kart. lnn srmal cepke-ni vard. Ksa alvaryle, dizliklerinin arasndaki dizkapaklar Henz lmemiler gibi siyah ve kll duruyorlard. Bana bir uval rtlmt. Birisi bunu ekti! Aman Yarabbi! Tannmamas iin herifin suratn tamamiy le yzmler. Dileri srtakalm... Gzleri, bur nu, kulaklar hi yok... Yz, sineklerin didik-ledii morarm, et paras halinde...

Canseza haftalarca et yiyemedi. Birka kere de ryasnda bu yzlm kafay grp srayarak uyand. Arada, srada, asker kaaklarn asyorlard-Bunlardan birisinin anasn sekiz, on kadn, adeta srkleyerek kapnn nnden geirmilerdi. Kadn anlalmaz eylerle feryad ediyor, olunu asanlara beddualar yadryordu. Canseza korkarak kulaklarn tkad. Bu asker kaaklarn asma hikyelerinin en ackl taraf, hemen hepsinde, ki gn daha aslmasayd af geldiydi. derilmesiydi. ki gn daha... ki gn sonra af geldiine gre asmann hibir mantki deeri kalmyordu. Adam korkak olmasa bireyden kamaz. Madem ki kayor, peini neden kovalamal. Korkak bir adam cepheye gitse neye yarar ki... Akam stleri eczac beyin karsyle krlara kyorlard. ehrin hemen darsnda, harap bir kahvehane vard. Bunun nnde dere drt kola ay195 rlarak telala, kpk iinde akyordu. Balarn etrafna duvar gibi dikilmi olan narin kamlar akam rzgriyle nazl nazl sallanyorlard. Karda, dimdik tepelere doru, kuvvetli ve yksek bir duvar uzanmaktayd. Duvarn kuvveti tatan yaplm olmasndan, bir de stne gnete elmas gibi parlayan cam paralar koyulmu bulunmasndan ileri geliyordu. inde Turun aalar doluydu. Bu aalar, harp patlaynca zmir'e kaan mehur pamuk ve meyankk tccar bir Rumun mkellef kkn saklyordu. Canseza'nm dokuz ay kald Nazilli'de iki byk seyir oldu. Birisinde Deve gretirdiler. Bilmem kimin (Aynal devesi) kazand. Aynal deve, her tarafm kaplayan kkl bykl aynalara ramen pek korkun bir mahlktu. Azn smsk baladklar halde, dilini krmz bir torba gibi yan tarafndan sarktmt. Grete birok hareketleri insana benziyor, hasmna adeta elme takyordu. ki erkei birbirine drmek iin, Kalbeldan beri herkesin kulland en kolay usule mracaat ediyorlar, araya aifte bir dii deve sryorlardYeleli erkeklerin gzellii ve hameti yannda bu incecik tysz mahlk, uruna byle d edilecek bir eye benzemiyordu. Canseza hayvanlara acd. Erkeklerin bu grein neresinden zevk aldklarn bir trl anlayamad. kinci oyun, umumi af iln zerine zey beklerin dadan inip teslim olmalar vakasyd1Merasim gene develerin gretirildikten jpeydanhkta yaplm, Aydn Valisiyle, Frka kumandan Paa da hazr bulunmutu. Dada gezen zeybeklerin ehirde tek tk dolaanlardan fark, silhl olmalaryd. Tfekleri omuzlarnda, kulakl palalaryle Altpatlar tabancalar bellerindeydi. ete reisi olan efe kzanlarndan daha ksa boylu, fakat biraz daha iman ve ok daha evikti. Paalar selmladlar. Paalar da onlara nasihatlar verdi. Sonra curalar almaa balad. Btn ete efelerinin arkasna tek sra olarak zeybek oyununa kalkt. Sahici ekya, sahici zeybek olduklarndan mdr, nedendir, oyun Canseza'ya pek rpertici hisler verdi. Her diz vuruta sanki toprak sallanyordu. Bu his galiba, bu adamlarn bir zaman evel, Hkmet kona nnde grd, yznn derisi soyulmu cesetle yakn mnasebetleri olmasndan da ileri geliyordu. Canseza sonralar birok zeybek oyunlar seyretti. Fakat hibirinde o gnk azameti bulamad. Bilkis, sahicisini grm bir insan sfatiyle kendisini aldatyorlar gibi zc bireyler duydu. Mahir efendi, Murat', her hafta muntazaman bir gn ata bindirip gezdiriyor, bir gn ava gtryordu. Mektebe gitmeyen btn zabit ocuklar gibi Murat'n mr de askerlerin iinde gemekteydi. Hastanede ekseriya hasta bulunmuyordu. Gayr mslmlerden mrekkep 180 kiilik kt'a talimsiz falan avare dolamaktayd. Byk bir handa oturuyorlard- Hann orta196 i 97 s, Arnavut kaldrm deli drt ke geni bir avluydu. kinci kat odalarnn nndeki koridor balkon gibi drt keyi dolayordu. Murat bir gn Babasnn orada olmamasndan istifade ederek. Bu avluda sertabibin ve dier doktorlarn ve kahkahadan krlan askerlerin yannda, eeklerin iftlemesini seyretti. Etini gcklayan mphem bireyler hissetti ve ayp olduunu bildiinden grdn evde sylemedi. Baz baz rr fabrikasna gidiyordu. Buras inadna pis, kmrtozu, pamuk krnts ve pamuk ekirdei dolu bir yerdi. Ortasnda kocaman bir havuzu vard. Galata kprs dubalarnn arasndaki yemyeil Zehir gibi deniz ne kadar korkunsa bu kocaman havuzu dolduran Katran

gibi siyah su da o kadar korkuntu. Buna ramen, Murat, bir zenci ocuuna benzeyen yzn bu suda seyretmeyi seviyordu. Annesiyle beraber komu evlere misafir gidiyorlard. Zengin evlerin avlular mermer deliydi. Kocaman fskiyeli havuzlar, saysz iek sakslar vard. Yarm flarda beslenen limon fidanlarmdaki limonlar koparmasna komu teyzeler ses karmyorlar, (Yemi)* e (incir) demesine glyorlard. Murat'n da Nazillf'den iki mhim hatras oldu. * zmir havalisinde incire yemi derler. ncir baka bir eyin addr ve sylenmesi ayp saylr. 198 Birisi, Marko ismindeki bir Rum askere babasnn meydan daya atmasdr. Bu Marko sim Muratn aklnda, babasnn Nikola Marko dedikleri iin kalmtr. Mahir efendinin, karsna anlattna gre, pek itaatsiz bir herifti. stanbul'un mehur hrszlarndan olduu da syleniyordu. Hastaneye yakn evlerden birisine bir hrsz girmi, kymetli futalar, i amarlar armt. Komular, asker elbiseli birisinin oralarda dolatna ahittiler. Mahir efendi, namus bels, Marko'yu ele vermemi, aras sovuduktan sonra askeri disiplini bahane ederek birgzel slatmt. Adam iki kii ne doru bktler. Babas sopa ile kaba etlerine vurdu. Her vuruta vcut acyla bklyor, Marko feryat ediyordu. Askerler de, dier zabitler de, tpk eeklerin biribirlerine hcum ettikleri gn olduu gibi keyifle glyorlard. Murat, dayak yiyen Marko'nun hesabna ok zld, ok utand. ki gn sonra, bu utanmaz Marko'nun babasna glerek bireyler anlatmas ocuu bsbtn artt. Bunu babasna da syledi. Murat cevab hi unutmaz. Mahir efendi: Hrsz adam utanmaz olur yavrum! demiti. kinci vaka daha feci idi. Yahut tam bir faciayla neticelenebilirdi. Babasyle beraber bir akam eve geliyorlard. Yolun kesinde biribiriyle den birka kiiye rasladlar. Mahir efendi, hi tereddt etmeden ayrmak iin aralarna girdi. Tam aralarna girince de bir silh patlad. Silh sesi zerine herkes bir tarafa dalarak Murat'la 199 babasn yalnz braktlar. Mahir efendi kaanlarn arkasndan bir mddet gld. Bu tesadfn korkun tarafn ancak evde Canseza farkettiAtlan kurun Mahir efendinin manevra kayn delmi, sol i cebindeki czdann paralayarak mintann da yrttktan sonra ten fanilesine hi demeden koltuk altndan kp gitmiti. ok sonralar, Murat mektepte (Kurun bizim ayak teri ve yer suyunu..-...) diye biten manzumeyi okurken hep bu vakay hatrlamtr. Nihayet bign Nazilli'de bobouna oturan bu seyyar hastaneyi datmak karar verildi. Frka kumandan Nurettin Paa Mahir efendiyi eskiden tanyordu. Bu eski ahbapla bir cemile olmak zere Bandrma sevkiyat amirliini kabul etmek isteyip istemeyeceini hususi olarak sordu. Mahir efendinin sevkiyat amirlii hakknda hibir malmat yoktu. Bu sebeple ii Ser-tabip'e at. Gvur Sertabip Bir Ermeni doktoruydu Burdur'da bulunan dokuzuncu seyyar hastaneye Sertabip tayin edilmiti. Pek ok sevdii Mahir efendiden ayrlmak istemedii iin sevkiyat amirliinin mahzurlarn sayp dkt. Bir kere erzak, teberi elinden geecekti. Kendisinin okumas, yazmas yoktu. , ne id belirsiz yazclarn amanna kalrsa ba derde girerdi. Dnya hrszlktan krlyordu. Tekbama bir adam ne kadar doru olursa ol200 sun bir alay hrszla bouabilir mi? En iyisi paaya syleyip Burdur dokuzuncu seyyar hastane inzibat zabitliini istemek, beraberce oraya gitmekti. Birbirlerine almlard. Zaten bu muharebe srd kadar srecek deildi ya..- Yaknda ya msbet, ya menfi bir hal alacaktMuharebenin ne kadar sreceini, yaknda, msbet-menfi nasl bir hal alacan Mahir efendi pek umurlamyordu. Fakat gvur doktora hrszlar meselesinde hak verdi. Paa'ya bir teekkr mektubu yazp Burdur'a gitmek istediini syledi. Szn ikiletmediler. Onbe gnde btn muamele tamamland. Sertabiple Mahir efendi, yanlarnda iki emirberle aileleri olduu halde, trene bindiler. Bu sefer, ii salam tutmular, kadnlarn istirahatlerini fevkalde dnmlerdi. Bir kere, kocaman bir kompartmana baka kimse alnmayacakt. nc mevkie raz olduklarndan trendler buna itiraz etmediler. Mahir efendi, kuru ceviz tahtalarn istasyona tatt. Bunlar kompartman

sralarnn stne ireti olarak sralad. Bu suretle tahta demeli kk bir oda vcude getirilmi oldu. Kadnlar demeye yataklar serip zerine uzandlar. Adeta souk bir bahar gnyd. Artk odunla ilemeye balayan tknefes lokomotifin arkasnda, sarsla, tokua yola kld. Evleri de ancak bu kadar rahat olabilirdi. Sertabip'in, elinden her i gelen, alak yrekli madam, btn yol uzunluunca hem gld, hem de 201 Canseza'y gldrd. Hi ocuu olmadndan Murat' kucandan indirmedi. Daha evel telgraf ekip hastanenin arabalarn istediklerinden sabaha kar vardklar (Baladz) istasyonunda fazla beklemediler. Eyalar yk arabalarna doldurup yayllara atladlar. Bir tepeyi kvrlnca Burdur gl, toprakta unutulmu byk bir ayna gibi grnd. Murat', Deniz! Denize bak anne! diye haykrtan bu gl hakikaten tuzluydu. Kocaman glne ramen memleket Nazilli'ye zerre kadar benzemiyordu. ose bozkrdan gemekteydi. Toprak stmal bir adamn dudaklar gibi hararetten atlamt. Hele etraftaki tepeler, saf kireten yaplm zannedilecek kadar plak ve bembeyazd. Arabacya Burdur'un da byle plak olup olmadn sordular. Gayr- msellh asker, yorgun bir ifadeyle: Burdur balktr, dedi. Dalara ve ovaya baknca bu sze inanmak mkld. Fakat iki saat sonra Yol drt saat ekiyordu rzgr bir acaipleti. Merak ve tella havay kokladlar. Burcu burcu gl kokuyordu. Arabacya sordular: Burdur gllk yerdir, dedi. ehire yaklatka gl kokusu artt. O kadar ki boluu incecik bir duman gibi dolduran gl kokusuna gitgide gmlyormu gibi bir-eyler, tatl ve artc bir rahatlk duymaa baladlar. ehre yakn ilk gl bahesini grr grmez meselenin artc taraf kalmad.Kocabir tarla, adam boyu gl fidanlaryle doluydu. Bunlar birer adm aralkla sra sra duvar gibi ykseliyordu. Dnyadaki fidanlarn en irkini olan bu fidanlarn st, sar, krmz, pembe, beyaz gllerle rtlmt. Arabacya sordular. Glya karrlar! dedi. Telgraf ektikleri halde, hastane ktibi aileler iin mnasip evler hazrlayamamt. Hana inildi. Bereket versin, Ermeni tehciri yznden yalnz evler deil, mahalleler tekmil bombotu. Ortada sahipsiz bir ehir vard. Daima pratik bir adam olan Mahir efendi, emval-i metruke dairesine, Mutasarrf beye mracaat etmeye lzum bile grmeden balarnn aresine baktHkmet konan Frka kararghna balayan biricik muntazam yolun kenarnda byk bir bahe iindeki evi kendisi, bunun yannda bulunan daha byk bir haneyi de Ser-tabip namna zaptetti. Handa ancak bir gece yattktan sonra evlere yerletiler ve tam iki sene Mtarekeye kadar Siz burada ne aryorsunuz? diye soran kmadan oturdular. Alay kumandan, bir Alman karsyle evlendikten sonra tamamiyle Almanlara benze-mi, fevkalde kibirli bir Kaymakamd. Ksa boyluydu. Ak sar salarn alabros kestirdiinden yz olduundan daha krmz grnyordu. Burdur'daki hastane daha sapa yerde olduu iin yalnz Alayn hastalaryle meguld. Cephe gerisinde bulunan bir Alayn mevcudu202 203 na gre hasta adedi Nazilli'deki kadar da yoktu. Belki bu sebepten hastane pek bakmsz kalmt. Alay kumandan meseleyi usanm bir tavrla yeni gelenlere anlatt. Arada srada Almanca kelimeler de sylyor, bir Prusyal zabit gibi davranmaktan holanyordu. Sertabip dairesi Frka kararghna yaknd. Hastalar iin muvakkat pavyonlar yaplm, bunlar, plak araziye geliigzel serpilmiti. Asl hastaneye klalarn arkasndaki aalkta balanm, iki katn ta duvarlar kldktan sonra harp patlaynca ahap ksmn tamamlamak mmkn olmamt. Kendilerini evsiz brakan hastane ktibini, iki gn aradlar, nihayet serho bir halde, mirlerinin karsna kt. Az le gibi kokuyordu. Hastalndan bahsetti. Ev aramaktan bkm, usanm, nihayet ok kr bir ev bulmu. imdilik bir arada oturacklarm ama... lk frsatta...

Mahir efendi, Ermeni Sertabip kadar sabrl deildi: Kes yeter, Mlzm! diye grledi, sana kalsa, adrl ordughta oturacaktk. Biz ev bulduk. Sen imdi bize demirba defterini, ambar defterini, kasa defterini ve emanet defterini hazrla... Devir yapacaz! Bu ktip, galiba mrnde Devir yapmak diye bir tabir duymamt. Saydklar defterlerden de haberdar deildi. Yazc Onbasna 204 -rmaya davranmca Mahir efendinin siyah palabyklar dikildi. , attk belya! Buras nasl hastane by-]e ktip! diyerek ayaa kalktKtip doru sylyordu. Almana benzeyen Alay kumandan, demek ki vaktini cetveli masaya vurmakla geirmiti. Adam mesul ederler, ktip! Adam kuruna dizerler! Serho ktip Askere alnmadan evel Maliye memuruymu kabahatli kabahatli nne bakyordu. Mahir efendi izmelerinin tozunu silmeden ie giriti. Okuma, yazma bilmedii iin bilenler tarafndan aldatlmaktan ok ekinirdi. Zaten atk olan kalarn bsbtn dmleye-rek biribirine katt. Gece, gndz gayret ederek kasa defteriyle, emanet sand defterini tamamlatt. Hey Yarabbi! Nasl bir belya atmlard! Hele emanet sand... Hastaneye yatrlanlarn zerindeki paralar kk knlara sarlarak birer kk kat parasyle atl atlve-rilmiti. lenlerinki hl yerli yerinde duruyordu. Vereselerine gnderilmek lzm gelirken... Pekl! Buraya senelerden beri hi bir mfetti de uramad m yahu? Altn liralar, torba torba Mecidiyeler, para dolu mein kemerler, yzkler, saatler, kehribar azlklar, ekserisi Ermeni tehcirinden yama edilmi eyler... Bunlar nizama koyulduktan sonra demirbalar ele aldlar. Karyola, dek, battaniye, yatak ve yor205 gan araflar, yastklar, klflar sayld. Kullanlmaz hale gelmi olanlar iin imha mazbatalar yapld. amar ykamak meselesinin ay-lardanberi yzst kald meydandayd. Bu ciheti ambarn teslim alnmasndan sonra dzeltmek zere bir sabah erkenden, omuz kan-taryle ambarn kapsna dayandlar. Bre aman! Ambarn ucu buca grnmyordu. Budaylar arpalar, uval uval zahire tepeler gibi ylmt- Soanlarn stnden seneler getii iin bir taraf kamilen ryp su olmu, pis pis taaffn etmeye balam, bir taraf yeerip dal budak salmt. Bunlar bylece tartmann da, defterleme-nin de imkn yoktu. kinci bir odada durduu yerde rm amarlar, battaniyeler, top top bezler vard. Mahir efendi, vatan, millet gayretiyle bir nra vurdu. avuu koturup tavlaclara varncaya kadar tekmil askeri itima ettirdi. kierle kol nizamnda ambara getirtti. Evvel eyalar gnee kardlar. Rutubetleri biraz dalnca erzak stlerine serdiler. Sereleri, kargalar kovalamak iin drt tarafna nbetiler dikildi. Velhasl ambarn miktar bittii zaman Mahir efendi de bitmiti. Sesi haykrmaktan m, yuttuu tozlardan m nedense, patlak davul gibi bouk kyor, elini bileine her srte kir, siyah bir amar ipi gibi burularak yere dyordu. Ahvali pencereden ibretle seyreden Ermeni Sertabip bu adam beraber getirmeseydi halinin n'olacan dnyordu. 206 Alay kumandan, harbin kaybedildiine daha o gnlerde inanm olmal bu faydasz gay-. rete esef ediyordu. bitince, Mahir efendi, ellerini beline koyarak etrafna bakt. Tavlada sekiz ift beygir, bo oturup bol yemekten imi, kmldayamaz hale gelmiti. Askerlerin de nerdeyse bacaklarnn aras oturmaktan rmcek balayacakt. Miskinler tekkesine dmlerdi. Vaziyeti bir tahriratla Kolordu Kararghna bildirmek, burada ryen erzak lzumlu yerlere nakletmek arelerini dnmek lzmd. Bir gn bu fikrini Alay kumandanna at. Alman zabitine benzeyen herif, iini ekerek: Kolordu karargh nerede? Asl onu bulmal Mahir bey! dedi.

Bu sz, birinci cihan harbinde Osmanl mparatorluuna den kaderin ne olduunu belgatle anlatyordu. Lkin inat bir adam olan Mahir efendiye byle belgatler vz gelirdi. yice dinlendiine emin olunca ehri dolat. Byk arazi sahiplerinden birisinde, hayvanlar orduya alndndan bo duran pulluklar bulduArabaya ykletip karargha getirdi. Etraftaki araziyi sekiz ift beygirle gz alabildiine srdrp ektirdi. Frka zabitleri evvel gizliden gizliye, sonra aktan aa bu fkeli herifle alay ettiler. Fakat az zamanda etraftaki bozkrn rengi de207 iip hei taraf ekilince hrmet duymaa baladlar. Derdi olan Mahir efendiye bavurmay adet etti. O da elinden geleni kimseden esirgemedi. Fakat harman, baka bir mkilt karmt. Yorulmam toprak mevsimin yamurlu gitmesi neticesinde bire 60 verdi. Buday arpay sdracak yer bulamadlar. Bilmem hangi kanunun bilmem hangi maddesi bunlarn satlmasna msaade etmiyordu. Doktoru olmadndan iki senedir bo duran Cildiye pavyonundan karyolalar dar atld. Buras ikinci ambar olarak kullanld. Sonbaharda Mahir efendi baka birey akl etmiti. Meseleyi Alay kumandanna anlatp msaade almak akl ettii ii tamamlamaktan daha zor oldu. Mahir efendi bu yarm kalm hastanenin ahap ksmn yapmak istiyordu. Tahtaclara buday verip istedii evsafta kereste alacakt. Efradn arasnda iki marangoz, sekiz, on tane dlger vard. Kendisi de bizzat alacakt. Kumandan bey mesuliyetten korktuu iin deil nk ortada artk mesuliyet falan kalmamt Mahir efendinin emeine acdndan evvel kabul etmek istemedi. Sonra birdenbire raz oldu. Buday tahta ile kolay deitirdiler. Eya satmak kanuna uymad iin Mahir efendi ou ihtiyacn kitaba uydurdu-Fazla tahta alp tahtay da ivi ile deitirdi. Filhakika bu deitirme muamelesinde hep kendisinin zarar ettiini biliyordu. Fakat ne 208 are ki kahrobas kanun sanki bu millet zarar etsin diye yaplmt. ki ay sonra, hastaneyi barakalardan asl binaya tadlar. Mahir efendi ailesi Burdur Kasabasn yar yarya harap bulmulard. Bir sene evel, dehetli bir zelzele ehri Hk ile yeksan eylemiti- emeler yar bellerine kadar yere gml duruyordu. Bilhassa mslman mahallesi, damlar kamilen toprak olduundan pek zedelenmiti. Allah'n hikmeti! Gvur mahallesi sapasalamd. Kfirlerin bir kere alverii doru... Ukurlarna da salam kefereler... Halbuki h smme h, zelzele gecesi birok evlerde kocalar askere gitmi gelinleri, kaynanalarnn koynundan kardlar. Hac Me-zin'i de evlt edindii benli olanla anadan ryan... Belki de btn bunlardan dolay, zelzele bu beldeyi brakp gitmek istemiyor, haftada, on gnde mutlaka sarsyordu. Hem grlmemi bir haldir ki toprak her defasnda be dakika arayla iki kere rgalanyordu. Canseza, gen bir anne olduu halde, giderek buna da almt. lk sarsntda pek far-ketmese de, ikinciyi metanetle bekliyor, ocuu yanmdaysa onu kucaklayarak Ehed ekiyordu. Hizmetlerini tehcirden naslsa kurtulmu bir Ermeni kars grmekteydi. Anadolu riaya s'n Canceza hi de byle zanetmemiti. Bun209 lar, uzun siyah entariler giyiyorlar, balarna siyah rt koyuyorlard. Hizmetisine bir sabah gnee kar Mslmanlar gibi secde ederken raslamt. Allah, son nefesinde Hak dini nasip etsin, slama yakn bir kadncazd. Pek titizdi. teberiyi kendi mal olsa o kadar saknmazd. Murat' da pek seviyordu. Canseza'ya Burdur hakknda ok eyler anlatt. Kazanclarn dnne de beraber gittiler- Giritli tahrirat ktibinin ailesine de o tantrd. Giritlilerin de Allah gnah yazmasn, gvurdan farklar yoktu ki... Hele kocakar, Rumcadan baka lisan bilmiyordu. Bir insan, hem Rumcadan baka lisan bilmez de, hem nasl o kadar sevimli olabilir? Canseza'nn keyfine braksalar evinden dar kmayacakt. Papaz oturaca evi pek tertipli yaptrmt. Avludan bir merdivenle ikinci kata klyor, mutfak, ahr, amarlk aada kalyordu.

Evin taraf baheydi. Soldaki geni araziye haha ekilmiti. Rengrenk iekleriyle rzgrda dalgalanrken insann yrei ferahlyordu. Canseza, afyonun nasl toplandn pencereden kolayca seyretti. iekler dkldkten sonra kozalan hususi bir bakla izip brakyorlar, birka gn geince siyahlaan usareyi topluyorlard. Haha tohumu kavrulup yeniyor, bununla rek yaplyor, kspesi hayvanlara veriliyordu. Glya kardklar zaman imbiklerin yannda bulundu. Glya, ekildii sralarda, gl 210 kokusu, bahelerden ehrin iine yerleir, evlerin eikleri altndan sokaa sular, glsuyu ile kark akar... Yerliler Canseza'y pek sevdiler. Ekmek yaptklar gnler mutlaka davet ediyorlard. Baz evlerde toprak kubbeli, demeli tuladan kk frnlar vard. Bunun ustas Ermeni kadnlaryd. eitli ekmeklerden baka, ocuklar iin, simit, rek, pide karyorlard. Btn bu ahbaplklarn esasl bir zarar oldu. Kadn hi farkna varmadan kolayca, ttne altrdlar. Misafirliklerin, bir elencesi de erkeklere cigara sarmakt. Alk parmaklar bu ii hi bakmadan yapp dururken arada bir, incecik, insana imek itihas veren cigaralar sarp takdim ediyorlard. Mahir efendi, evvel hi bir ey sezmedi. Sonra, birgn, bir okka yumuak ttn getirdi. Misafir hanmlara bundan verirsin, dedi, gevektir. Pek ksrtmez. Ve adeti olduu zere kk bir ocukla akalar gibi karsnn burnunu fiskeledi. Burdur'lular dnlerde geline adeta ikence ediyorlard. Kzcaz gzlerini kaldrp etrafna bakmasn diye, st gzkapaklarma altn pullar yaptrlyor, eer ailede yoksa, ince kangallar, beibirlik dizisi, ta kiralanp bare kz, (Persenk) haline getiriliyordu.* Bu yklenmi haline acmadan bir iskemle zerine * Persenk Yahut Pesenk Katr kervanlarnda en ne koyulan boncukla, zillerle srmalarla ssl katr, beygir ya da merkep. 211 karp ayakta tutuyorlar, zorla alatmak iin ne kadar-ackl mani, koma varsa sylyorlard. Canseza Burdur'un gndzlerinden pek memnundu. Fakat geceleri, hele Mahir efendi evde yokken korkuyordu. Mahalle batan aa bo evlerden ibaretti. Sahipleri srgne gtrlrken yolda ldrlm evler... Rzgrl gecelerde, uzaktan yakndan, kap ve pencere gcrtlar duyuluyor, bo evler, iine byk byk talar atlan derin kuyular gibi inliyordu. Kocasnn ayak sesleri merdivende duyu-lncaya kadar Canseza'nm yrei rahat deildi. Hele ikinci ocuuna Mahir efendi daha imdiden bunun kz olacana emindi, adn bile koymutu. Aye'ye gebe kaldktan sonra bsbtn korkak olmutu1917 senesi Austosunda Aye deil, maalesef Camal dodu. 212 VIII BOZGUN Alay kumandannn bir fikri sabiti vard ki, buraya geldiklerinin haftasnda gerek Ser-tabip'e gerek Mahir efendiye srasn getirip sylemiti: Efendiler! Osmanl zabiti, muharebe ile yakndan alkadar olmaya mecburdur. Bunu da ancak (Harp mecmuas) temin eder. kinizden de bu mecmuaya abone yazlmanz isterim. Ermeni Sertabip derhal raz olduktan baka, czdanna saldrp bedelini masann zerine koydu. Mahir efendi, Harp mecmuasnn adn yeni iitiyordu. (Mecmua) hakknda bir fikri de yoktu. Bu herhalde, askerlie ait bir let olacakt- Gvur doktordan arda kalacak deil ya... O da keseye davrand. Paray sayd. Alay kumandan, herhalde, bu mecmuann idare memuru olmamak lzmd. Fakat takdim edilen paray.. Hi yadrgamad. Btn Alay zabitanma kar byle hareket etmiti. Bunlar kendi balarna brakmak, byle entellektel bir teklifi daha domadan ldrmek olurdu213 (Kumandan beyin harp mecmuas fikri sabitinin esas sebebi, bu mkemmel mecmuada iki makalesinin intiar etmesindendi.) Paralar dikkatle sayarken sordu: Ka nsha aldnz imdiye kadar doktor bey? Frsat elvermedi... Alamadk... Kamaktan kovalamaa... Ya siz? Mahir efendi yutkundu-

 Kamaktan kovalamaa... diye mrldand... Alamadk. yleyse birinci saylardan itibaren yol-.lasnlar. Yedinci ve sekizinci nshalarda bizim makaleler var. Okuyun da fikrinizi syleyin. Bastne! Hay hay! Bir ay sonra bir akam Mahir efendi eve azametle geldi. Emirberi Hseyin onbann koltuundaki paketi itina ile at- Bol resimli mecmualar karsna takdim ederken: Okur da elenirsin! dedi. Bunlarn iinde bir kadn elendirecek hi bir ey yoktu. Anadolu'ya geldiklerinden beri yava yava fakat tamamiyle unuttuklar muharebeyi hatrlatmaa ama her ay inatla hatrlatmaa yaradlar. Mecmualar muhakkak Viyana'da baslyordu. Kaymak kad, harp mecmuasna yaramayacak kadar lkst. Enver Paa'nm, Gol Paa'mn, Hindenburg'un, Ldendorfun, Vil" helm'in, Sultan Reat'n, Kral Ferdinand'm.. 214 boy resimleri... Alnan esirler, itinam olunan malzeme... Dmann nasl mahvedildiini gsterir temsil tablolar... Trk ordusuna ait sehamet manzaralar... anakkale'deki ar sa-k bataryalarnn bilmem ka kyyelik gllesini srtnda gtren arslan gibi avu... Dman tahtelbahirini yaralayp esir alan Recep olu Mstecap onba... Bu tahtelbahirin Halite Enver Paa tarafndan gezilmesi... Bir de zrhlnn 18 Mart'da batr... Torpido hcumlar... afta gambotlarmz... Kttl-ema-re muhasaras... Tam isabet alm bir ngiliz bataryasnda topu neferlerinin kadanalar zp savumalar... eitli sng hcumlar... Gece basknlar. Alman, Avusturya, Macaristan, Bulgar, Trk neferlerinden mrekkep glmseyen gruplar... Ve her mecmuann arka sayfasnda Yaayan llerimiz. Muharebenin hakikatini Canseza'ya ancak bu yaayan ller sayfas verdi. Vesika fotoraflariyle dolu bu sayfada bir sr delikanl, insann yzne bir eyi ayplar, bir eye teessf eder gibi bakyorlard. Kimbilir (Yaayan l) denilmelerine ramen llerin yaayaniyle yaamayan arasnda fark olamayacandan mdr, nedendir, hepsinin gzleri kederliydi. Bu mterek keder insann yreine dokunuyordu. Son gelen saylardan birisinde Tahsin efendinin yaayan lsn bili kardlar. Kar koca, bu eski aziz dost iin haftalarca yas tuttu. Harp mecmualar, bir cephe gerisi zabi215 tinin evine harbi bylece yerletirmiti. Artk her tarafla alkadar oluyorlard. ylece duyup sevindikleri Rus bozgununu daha etrafl sordular. Moskof silh patlatmadan, arlklarn brakarak kayordu. Bu muhakkak... Lkin... teki cephelerden bir ey anlamak mmkn deildi. Badat dmt. Galiya'da ilerliyorduk ama, garp cephesi yerinde sayyordu. Sina'daki ahval de parlak saylmazd. ok kr Moskof devrildi ya... ngi-lizin hakkndan gelmek ocuk oyunca! K fena bastrd. Gnlerden bir gn, bozgunun ilk almeti, etli, kemikli fakat yryemeyecek kadar hasta bir asker halinde Canseza'nm penceresi nne geldi. Kar lapa lapa yayor, insan scak odada olmann btn tatl emniyetini ve rahatln duyuyordu. Canseza Cemal'i emzirip salncaa yatrdkdan sonra mutfaa inmi orada kendi kendisine bir trk mrldanarak akam yemei hazrlamak iin maltz yakmt. Fasul-yay bir gzel halad. Pirinci yukarya kmaa enerek orackta ayklamaa dald. Neden sonra, atei kuvvetlendirip hereyi yukar tad. Sofada kn stnde yemek piirmek iin bir kk masa duruyordu. Maltz tencereleri bunun zerine koydu. Hi sesleri kmayan ocuklarn merak ederek odaya girdi. Murat, pencereden darsn seyrediyordu. Dalmt. Neye bakyorsun Murat? Askere bakyorum. 216 Hangi askere?..

 urada... Hl oturuyor. Oturuyor mu? ocuun yanna geldi bu havada asker oturur mu? Bir saat oldu. imdi oturmad ki... stn kar rtt de... Haberi yok... Hi kmldamad. Samalama... Hangi asker? Murat kk parmaklaryle kardaki, osenin tesindeki frn harabesini gsterdi. te... Aacn altnda. Aacn altnda insan yok... Ta yn o... Vallaha asker... Elinde sopas da vard... Ar ar yryordu. Oraya oturdu... imdi oradaki tmsek insan m? nsan elbette... Budala niin haber vermedin. Donacak zavall... Canseza, kendi sznden rkerek sustu. imdi hi bir tarafn insana benzetemedii halde, oradaki tmsein bir adam olduuna emindi. Murat! diyerek olunu kolundan tuttu. Seni oraya gndersem gider misin... Korkmaz msn? Belki Korkmaz msn? demeseydi Murat korkuyu hatrlamadan giderdi. Lkin bu kelime ocuu rktt: Gidemem... Ben lden korkarm... l m? nallah lmemitir... Aman Yarabbi! Kimse de gemiyor. Hseyin amcan nerde kald? Kar, feci bir sknetle kocaman kocaman 217 yayordu. Frn harabesinden tesi kuruni bir sis altnda grnmez olmutu. Sra kavaklar dev balklarn klklar gibi dimdik duruyordu. Btn bu sakin fakat souk tabiat ortasnda, bir adam sessiz, sadasz can vermekteydi. Canseza, daha fazla tereddt etmedi. Kardein uyanrsa, alarsa salnca salla, emi? diyerek bana bir atk rtp hrkasy-la dar frlad. Daha ilk admlarda terliklerinden birisi kara gmlnce geri dnd. Acele kundurasn giydi, arafn rtt. Artk deminki gibi tell deildi. Metin admlarla karla rtl tmsee doru ilerledi. Birka metre kala Murat'n hakl olduunu anlayarak duraklad: Askeraa! Askeraa! diye seslendi. Cevap alamaynca dilerini skp, yaklat. Omuzunu sarst. Askeraa sol tarafna dev-riliverdi. Canseza, dnya zerinde gcnn asla ye-temeyecei byk bir ile ilk defa kar karya geliyordu. Sanki bir faydas varm gibi asker kaputunun zerindeki karlar hastay sarsmamaa dikkat ederek sprmee alt. Askeraa! Askeraa! Bu askeraa Kumarda kaybedilen yz-binlerce (Bop) ""lardan birisiydi. Asla ikyet etmediinden cesaret alarak, kara gzlerinin nurunu, yreinin usuz bucaksz ocukluunu, olak Vilhelm'in Hindistan mparatorluu tacna mtevazi bir ss gibi hediye etmek iste* Poker'de srlen en kk para. 218 mislerdi. Enverland'm ku umaz, kervan gemez bir kesinde, karda kalm bir ktk gibi yuvarlanmtCanseza, kumardan da, bop'tan da, Wil-helm'in mparatorluk tacndan da haberdar deildi ama, bir askeraa gznn nnde lyordu ve ite bunu iyice anlyordu. Yklenip eve gtrmek aklna geldi. Bismillah diyerek kolundan tutup kaldrmak istedi.Bu hareket kaputun yakasn aralad ve kabalak* dt. Aman Yarabbi! Canseza bir adm geriledi. Adamn yz sapsaryd. Daha dorusu yemyeil... Ve bir deri bir kemik kalmt. Dileri grnyordu. Senelerce etini bitlere yedirirken, senelerce karnn doyuracak birey bulamam sivri a kurt dileri... Canseza, peesiz-olduunu ehre kt kal ilk defa unuttu. arafnn eteklerini toplayarak hastaneye doru komaa balad. Byle uzaklamasnn evde bir bana kalan Murat' da korkutacan artk dnmyordu. Bir felkete uramt. Kendisini ancak Mahir efendi kurtarabilirdi... Murat falan deil...

Gvur mezarlna kadar durmadan kotu. Kar yzne arpyor, ayaklar kaydndan kou kendisini fena halde yoruyordu. Kararghn demir parmaklkl kaps grnmt ki Hseyin onba ar kyl adm-laryle oseye girdiHanm tanynca, gzlerini krptrd: Yangn m var? diye sordu. * Asker bal 219 Birisi lyor, Hseyin onba! ocuklar m Allah esirgesin! 1 Hayr! Bir Asker... Nerde? Evin karsnda... Karn altnda... Donmu... Siz bu sebepten mi kouyorsunuz? Evet... Zahmet etmisiniz... Haydi eve dnn. Ben bir araba alr gelirim. Beye syle... Hamam yaktrsn... Yahut... Gbreye mi gmerlermi... yle birey iitmitim. Biz icabna bakarz. Siz eve gidin. Canseza dileri biribirine vurarak geri dnd. Gmlei terden vcudne yapmt. As-keraanm hizasndan geerken dnp bakamad ve bu hareketini alaklk sayarak kendisinden nefret etti. Murat: N'oldu anne! Asker deil miymi? diye sordu. Askermi yavrum. Ben sana demedim mi? Bak doru sylemiim... Orada n'apyor, uyuyor mu? Uyuyor. Allah rahmet etsin! Araba derhal geldi. Fakat Askeraay kurtarmak kabil olamad. sparta'nn Kanlpmar kynden 313 tevelltl Ali olu smail ylece, Murat'n anasnn evi nnde lm gitmitiEfendiler, Bykada'nm Yat Kulbnde (Harbi kaybetsek bile sulh- mnferit lf is220 temeyiz. Biz sz verdik. Erkek ksm tkrdn yalamaz.) diye klhanbeylii yaparken, Ali olu smail'ler, Murat'n analarnn gzleri nnde hasta kpekler gibi geberiyorlard. Canseza, harp mecmualarnn atafatna ramen bu almeti hi beenmedi. Bireyler atrdyordu. Adeta topran temelleri... Ve gkyz stlerine kmek zereydi. Murat' kendisine doru ekti- ylece kocasna bakt. N'oluyorsun hanm? Korktun mu? Hayr... Bu askeri neden yalnz gndermiler?.. Kiminle gndereceklerdi?.. Yanma birisini katmalydlar. stanbul'daki hastanelerden birisi taburcu etmi... Baladz'dan buraya kadar yrm.-. Haydi aldrma... Allah'n takdiri neyse o olur. lm hepimiz iin... Hepimiz iin ama... Ben byle lm istemiyorum... Gzleri ak gitti. Ban kapattm. Sen kapatamazsn. Belki kars, ocuklar vardr. Ne yapalm? Harp etmeyin efendim... Bastne... Sen samalyorsun... ' Hayr ben Murat' dnyorum. Mahir efendi, zoraki glmesini kesti- Kendisi de birgn anakkale'de Murat' dnm t. Herkes Murat'lar dnse... Galiba kars 221 haklyd... Erkekler pis bir i yapyorlard... Namussuz bir i... Bozgunun ikinci sana Burdur'a daha umulmaz bir ekilde kt. Yarlan cephelerden birisinin arkasndaki halk Krtler evlerini, barklarn, topraklarn yzst brakarak srtlarna sardklar, pis yorganlar ve yorganlardan daha pis ocuklaryle bir gn ka-geldiler.

Dilleri anlalmaz, gzleri korku dolu acaip insanlar. Hepsi de esmer... htiyarlar korkun derecede zaif, genleri Yalnz gen kadnlar vard korkun derecede yorgundu. Bo Ermeni evlerine yerletiler. Yiyecekleri, yakacaklar, rtnecekleri yoktu. Bir mddet titretiler. Nihayet oturduklar evin ahap ksmlarn yakmaa mecbur oldular. Onbe gn iinde, btn mahalle deiiverdi. Evlerin st katlar evvel kafes gibi ald, sonra gne grm kar gibi eridi. Ve nihayet birer odadan ibaret kald. Bu odalarn ortasna birer tandr yaptklar, yorganlarn, ullarn bunun stne koyup hepsi birer ucundan altna girdikleri syleniyordu. Aptesane bilmez olmallar ki avlular artk bok kokusundan geilmiyordu. Hkmetin verdii bir haftalk erzak gnde bitirmekteydiler. Drt gn a hayvanlar gibi ehre dalp, dileniyorlard. Alay'm, Hastane'nin, Ahz- Asker ubesi'nin senelerden beri bekr askerlerine gn domutu. Mahir efendi, ilk zamanlar, elinde kz sinirinden krbac, hususi bir ses karan ngiliz dd ile zinaya mani olmak iin gayrete geldi. Gece sabahlara kadar kol gezdi. Lkin iki eit aklkla mcadele etmek Allah'n bile haddi deildi. Askerleri dd, hapsetti. Hi bireyin fayda vermeyeceini anlayarak nihayet usand. Gnah boyunlarna diyerek iin arkasn brakt. Bu alveriin beer hibir taraf yoktu. nsanlar ancak iki ayr zaruretin zoruyle iflei-yorlard. Krt kzlar, kurt gelinleri yatarken gzlerini yummakta, stlerindeki askerler de ayn suretle hareket etmekteydiler. ki taraf da yaklatklar pislikten ireniyorlar, biribirlerin den nefret ederek hemen ayrlyorlard. Muhacirler yollarda yle sefalet ekmiler, karnlarn doyurmak iin hereylerini yle cmerte harcamlard ki artk gen kadnlklarndan baka bireyleri kalmamt. htiyarlar, avlu duvarnda bir asker kabala grnce dilerini hnla skp ieri kayorlard. O zaman, ya bir gelin, ya bir kz, esmer yznde beyaz dilerini parlak yorgun bir glmsemeyle meydana kyordu. Asker koltu-undaki ekmei gsterirdi. Duvarn tesine geen kadn, alvarn zp arka st yatardKimse kimsenin adn bilmiyor, kimse kimseyi kskanmyordu. Birisi zerindeyken dier iki askerin, dnceli dnceli sigara ierek sra bekledikleri vakiydi. Kk Krt ocuklar annelerine birey 222 223 yaplrken artk ilk zamanlarda olduu gibi a- 1 lamyorlard. Kurnaz kurnaz glmseyerek seyretmeyi renmilerdi. Btn bu acaip boumann sebebi olan ekmek ekseriya kenara braklyordu. ocuklar bunu bir kou kapp kamay da nihayet akl ettiler. Harp klar, demek ki insanlarn yalnz vcutlarn deil, ruhlarn da donduruyordu. Yalnz Mehmetcik'in kendisi olsa neyse ne, namusu da kumara koyulmu ve belli birey, birka elde tamamiyle kaybedilmitiErkekler, kendi kylerinde neler olup bittiini dnmyorlar, kadnlar, senelerdenberi ayr kaldklar adamlarnn nereye niin gittiini renmek bile istemiyorlar, burada verdikleri eyin yar yarya onlara ait olduunu da akllarna getirmiyorlard. Karn ackmt. Gnde bir kerecik olsun, mutlaka yemek lzmd. Bunun iin hangi eit para geiyorsa elbette o sarfolunacakt. Madem ki pullardan ibaret yirmi paralar, Galata kprsnn mruriye fileri yoktu. Dilerini gstererek glmek ve alvar zerek arka st yatmak ayp deildi. Artk ocuklar da lezzetini duyduklar fakat mahiyetini anlayamadklar bu oyuna merak sardrmlard- Alt, yedi yandaki gruplar, henz analar ve ablalar kadar utanmaz olmay beceremediklerinden her taraf skp yaklm evlerin duvarlar dibinde, biribirlerinin bacaklar arasna girip byklerden grdkleri gibi hareket ediyorlard. Bir gn Hseyin onba, Murat', kk bir Krt kznn bacaklar arasnda bylece yaka224 lam, kulandan kavrayp ayaklarn yerden ^eserek bir temiz tokatlamt. Canseza bunun sebebini kocasndan bir trl renemedi ama, ocuu bir daha yalnz sokaa salvermemesi tenbihinden bireyler sezdi. Utancndan yerin dibine geti. Murat' iki gn pmedi. Her frsatta tartaklad, horlad.

Memleket yreinden vurulmu bir muharip gibi deil, zorla rzna geilmi bir kadn gibi yerde yatyordu. Her taraf para parayd. Aparas kan, gs rk ve syrk iindeydi. Birka zamandr atrdayan dnya, nihayet ite byle devrilmiti. lerini gren- Ermeni kadn, bir gn Can-seza'ya: Ermenilere yaptklarnn cezasn ekiyorlar hanm! dedi, bize onlar byle yapmlard. Fazladan hepsini de ldrdler. Ama, ne deeri var... Bu hale gelmektense lmek daha iyi... Allah, hepimizin Allah'. Eski adamlar, (Kan bir vakit battal olmaz.) demiler. Ermeni kan battal olur dememiler... Sizinkileri kadnlar ldrmedi ya... Erkekleri de ldrmedi, eskiden niin ldrmyorlard. Hkmet emretti. Krt eyh leri Gvur ldrmek sevap. dediler. Gvurun rz, namusu mslmana helldir. dediler. Niin byle dediler? eyhler zengindir hanmcm. Zengin olanlar, insanlara hi acmazlar... Neden? Acsa zengin olamaz. Sahi... Canseza bu kejimeyi sylerken Hep sadaka verirler de fakir derler 225 diye dnmtr:- Sen bunlar nerden rendin Madam? Kocamdan... Benim kocam Amerika'ya gitmiti. Orada on sene kald. imdi nerde? Bilmem... Askere aldlar. Belki bir baka memlekette o da bakalarnn namusunu kirletiyordur. Erkekler adam olmazlar ki... ocuk kadar bile akllar yok... Biz de kuvvetli deiliz ... Kuvvetliyiz ama... Sanki bizim aklmz var m? Sahi... Biz de aptalz. Neden acaba.' Ermeni kars kederle glmsedi. Herhalde, herey gibi bu da Allah'tand Canseza'nm sormas bile ayr bir aptallk!.. mparatorluk darbeleri ldrecek yerlerinden yemiti. Bir derse kalkmak olmadm bildiinden ayakta duruyor, daha dorusu ayakta sallanyordu. Vcudunun btn muvazenesi bozulmutu. Artk alman hibir zilin cevap verecei emin deildi. idare tekilt, artk hareket kanunlarm kaybetmiti. Nizamsz rpn nihayet, hi beklemedii ve haketmedii halde, Mahir efendiye de birdenbire arpt. Ktip lmemi olsayd, belki hi kimse Bur dur'daki seyyar hastaneyi hatrlamayacakt. Evvelce de biraz sinirli ve hastalkl olan adamcazn son zamanlar ahvali bsbtn ber batlam, akl hemen de tamamiyle bandan 226 gitmiti. Bazan haftalarca hastaneye uramam, dalarda, krlarda avare dolard. Mahir efendi, pek mhim bir i zuhur edince, ktibi ka ere bizzat aramaya km, tenha bir eme banda musluktan akan sular dikkatle seyrederken yakalamt. Byle yakalad srada, insann yzne bir mahcup mahcup bakmas, bir zr dilemesi var di ki Mahir efendinin pek de yumuak olmayan yreini para para ediyordu. Burada ne aryorsun birader? Kendini artk koyuverdin. Biraz davran. Hamdolsun, ne var? Daha gensin kardeim... Sus rica ederim...Gen demekle gnah iliyorsun. Biz artk gen saylmayz. Btn genler, Kafkasya'da ld... Sen Kafkasya'y grdn m? Brak Kafkasya'y... Sadeya satn aldk, mazbata yapacaz... Ka kuruluk pul lzm senetlere?.. Bir trl aklmda tutamyorum... Ben de bir trl unutamyorum. Sanki kocaman bir gece kt zerimize. Sonra... Gn dounca... Tamam otuzbin kiinin, otuzbin delikanlnn lsn karlarn altndan karmlar. Ben onlarn (Allah! Allah!) diye nasl hcuma kalktklarna ahidim. Burada da ahidim, yarn ruz-u maherde, AUahn nnde de ahidim. Hepsinin rahmet olsun canna... lm bu zamanda kurtulu... Bak, biz srnyoruz ktip! Daha da srneceimizden baka... Ktip, bu sz zerine daima elbiselerine bakarak glmserdi. niformasnda zabitlie

227 yakacak hibir ey kalmamt. Srmalar, yem yeil kf... Ceket ya iinde... Pantalon t izgisini oktan unutmu... Kunduralar asker postallarndan beter... Gen bir kansyle iki ocuu vard. Birgn kars tella Mahir efendilere geldi. Kocas ateler iinde yatyordu. Daha fenas, kimseyi tanmyor, abuk sabuk syleniyordu. Ermeni Sertabip'le beraber grmee gittiler. Yataktaki adam, artk hastane ktibi Selim efendi deildi. Bir haftann iinde bir insann bu kadar kebilmesine inamlamazd. Vcudun nesi varsa, bir dehetli tazyik altnda gzlerine toplanmt. nsanlara, sanki karmcay-mlar gibi bakyordu. (Mahir efendi, bu hissini dnte Sertabip'e syledi. Ermeni doktor Bana da yle geldi. diye ban sallad.) Daha dorusu, bir camdan te tarafn seyreder gibi... Mahir efendi, yatan nne melerek sordu: Neren aryor Selim efendi? Yreim aryor... Yreimde doksan-bin arkadan yrei var. Halbuki benim yreim kck bir yrektir... Bu sikle ti ekmez ki... Biz Suehri'ne ancak bin kiiyle ricat edebildik. Doksan binden bini kar. Ne kalr... Seksenyedi bin... Seksen yedi binini Al-lahuekber da yedi. Allah, Allah diye kendisi ne kotuumuzu duymad m bu da? Halbuki (Dalar tekin olmaz) derler... Dalarn adam gibi akl vardr diye iitmitim... Namussuz b dam bu Allahuekber da... 228 Brak imdi onlar... Baksana Sertabip bey de geldi... Geldiine ahidim... Rugan izmeleri ayandayd. Hi amursuz rugan izmeler... Kafkasya'da amursuz izme olur mu, olur! Merhaba asker! diye bard. Ufak, tefek bir adam. Baka yerde grseniz Bakumandan vekili Enver Paa olduuna inanmazsnz... Aramz ancak 6 metre kadard. Doyasya seyrettim. Ona insan gvenebilir... Namussuzlar szn dinlememiler ki Taarruz ilkbahar'da olacak! buyurmu... Bizi kn koyuverdiler. Tavana Kobay koyuverir gibi... Lkin yanlarna brakmayacam... Ben ahidim... Kyamet gn de ahidim. Bir Trk zabitinin eha-deti, yz kiiye bedeldir. Bakumandan vekiline de syliyeceim. Siz (Merhaba asker!) dediiniz zaman, sizi hep bir azdan (Saol) diye selamlayanlara kahpelik ettiler efendim. diyeceim. Atlar, yorlard... Lkin ikyet bile etmediler efendim. diyeceim... Ermeni Sertabip, nemli gzlerini Mahir efendi'den kard. Kadna; Ben il yollayacam hemire! dedi, ok zorlamayn. sterse alsn, isterse almasn! Yalnz ocuklar yanma pek yaklatrmayacaksnz. Hastalk sirayet edebilir. Siz de ihtiyatl davrann. Nedir hastal doktor bey? Beyin hummas... Birey yemiyor. Zarar yok... Zorlamayn... Ben yarn gene urarm. 229 Darda Mahir efendinin kolunu tuttu: Beyin veremi! dedi, birka gne kadar cenazemiz var demektir. Allah rahmet etsin! Hi mit yok mu? Yok arslanm! Bizim ktip mert insand. Bilmem ki sen de dikkat eder misin? Sahici kahraman ruhlar, sessiz, gsterisiz vcutlerde saklanyor. Birey anlayamyorum doktor bey!.. Akln Kafkasya'ya takm... Vatan elden gidiyor da... Vatan ne demek? Selim efendi Vatan denilince stndeki insanlar hatrlayanlardan... Vatansz insan ok grlmtr ama, sen hi insansz Vatan grdn m? Siz Trkler bunu anlamazsnz... Orduda bir katr lr yer yerinden oynar, Mehmetie geldi mi, knyesini kapar, leini bir ukura atarlar. Ben, bir tfek kunda iin kiiye meydan daya atldn grdm. Biz fkara milletiz... Ya millet fkaras olsanz... Yani tfek kunda ok olsa da onu dikkatsizlikle kracak adam bulunmasa... Ben Ermeniyim, belki kendi iime geldii gibi dnyorum. Ama Selim efendi gene de senden hakl... Selim efendi, bir hafta sonra Mahir efendinin nnde ld. Tabutu, hastanenin gayr- msellh efrad kimseye vermeden tad. Onlar, lenin her karlamada yzlerine nasl baktn, bu baktaki many vaktiyle sezmiler, bu zaif hasta adamn kendilerini lesiye sevdiini oktan anlamlard.

Kadn aslen Aydn'l imi. Yol parasn denkletirmek iin eyalar satmak lzmgeldi-Alay ve hastane zabitleri bir de kk iane topladlar. Hilliahmer iaretli bir yayl araba, hazin bir k gn dul kadnla iki yetim ocuu Baladz istasyonuna brakp dnd. Mahir efendi, ayn gn Sertabip'e, Selim efendinin son szlerini syledi. lrken ne dese beyenirsin? Ben ahidim! dedi, rahmetli! Ermeni doktor, biraz dnd. Sonra kederle glmsedi: l bir ahit Bakumandan vekilinin iine gelir! Ktip'in lmn bildiren tahrirat Burdur' da oktan unutulmu olan seyyar hastaneyi Kolordu'ya hatrlatmt. Selim efendinin yerine bir ktip beklerlerken, evvel Ermeni Ser-tabibi, Balkesir'deki Seyyar hastaneye nakleden bir emir kt. Ermeni doktor sevinerek hareket etti. Viziteyi bazan eczac, bazan shhiye avu-uyle beraber Mahir efendi Evet Mahir efendi yapp duruyorlard ki Baladz'a, yeni Ser-tabip'le yeni ktibi almak zere araba gnderilmesini isteyen bir telgraf aldlar. Yeni Sertabip iman, ksa boylu, pek hosohbet bir adamd. Her zaman gler yzlyd. Lkin gzlerinde insana emniyet vermeyen bir oynaklk vard. Ktibin bilkis boyu uzun surat askt. Pehlivana benzeyen kaln vcudy-le sanki nyordu. Sesi ince olduu halde, 230 231 vcudne yaktrmak istiyormu gibi, konuurken, hele emir verirken zorla kalnlatr-yordu. lk konumalarnda, Mahir efendiye harbin iptidasndan beri Sertabip beyle beraber bulunduklarn, doktorun kendisine mutlak itimad olduunu, bir szn iki etmediini tekrar tekrar syledi. Fazladan kendisi de pikin adamm. Olur olmaz iler iin arkadalarna mki lt karmazm. Fakat tabii, herey karlkl samimiyet ve uhuvvet dairesinde halledilir-mi... Velhasl, Mahir efendinin derinliine pek akl erdiremedii, dorusu, erdirmee de zerre kadar lzum grmedii lf kalabal... O zamana kadar hastahane emanet sandnn anahtarlarndan birisi ktip Selim efendide, birisi Mahir efendide duruyor, sandk alaca zaman Sertabip de mutlaka hazr bulunduruluyordu. Yeni Sertabibin ilk ii, anahtarlardan birisini zerine alp tekini emniyetli ktibine vermek oldu. Bu deiiklik evvel Mahir efendiyi memnun etti. Bu eit mesuliyetlerden holanmyordu. Ancak devir muamelesi bittikten sonra yeni gelenlerden stanbul havadislerini etrafiyle sorabildiler. Harp kaybedilmi gibiydi. Sulh- mnferit taraftarlar tremi, hatta Yakup Cemil bu yzden Divan harp karariyle kuruna dizilmiti. Mahir efendi, basit insan mantki ile sordu: Harp kaybedilmise, ayr sulh yapmak neden su oluyor? Sen Trk deil misin Yzba? 232 ni? Elhamdlillah mslmanm... Mslmanlk baka... Asln Trk deil Sivaslyz. ibinkarahisar'm Ahar kaziyesinden... te stbest Trk olusun. Trk ksm verdii szde durur mu durmaz m? Verdii szde mi?.. Durur mu durmaz m dedin ha! Bunlar sylerken Mahir efendi iddetle dnyordu: Erkek ksm, evet, sznde durmal. Lkin biz harbe birka kiinin szyle girdik. Harp kaybedilmi. Birka kiinin sz iin koca memleket batsn m imdi yahu? Birka kii dediin bizim bamzdaki-ler... Sz bizim nammza verdiler. Bu szde durulmazsa hepimiz lekeleniriz... talya, Almanya ile beraberken dnd ngiliz'le bir oldu. imdi umum talyanlar namussuz mu? Orasn bilmem. Biz talyan deiliz. Trk olu Trkz. Trkler tkrdklerini yalamazlar. Ben arklarm kemiren Trkleri ok grdm doktor... stanbul'da, Yalnz istanbul' da m? Her tarafta bir ekmek iin namuslu kadnlar batan kt... Sen kimin kyn soruyorsun. Ben Yakup Cemil'i sevmem. Nazm Pa-a'ya beyhude kyd. Katilin biridir. Lkin herif haklym... Sen cepheden uzak kaldn iin uyumusun... Zafer-i nihaiyi ne yapalm? Alman-lar taarruz hazrlyorlar uyuma... Bu sefer, bir vuruta Fransa'y skerler... Daha imdiden 233 Kafkasya bizim oldu. Bir gayret daha Altay-lara dayanacaz...

 Neresi bu Altaylar! ngilizde mi? Sertabip kahkahalarla gld. Sen yoksa Kzlelma'y da m duymadn Tosunum? Kzl elma grdm. Ferik elmasn, k elmasn da tanrm. N'olacak? Sizi Abdlhamit bendeleri sizi... Altaylar bizim anayurdumuz yahu! Altaylar anayurdumuz da, ya, Anadolu ne yurdumuz? Anadolu sonraki yurt... Altaylar Trkln beii... Altm milyon Trk Moskof izmesinden kurtulu bekliyordu, tte onlar kurtardk... yi yleyse... nallah bizi de bir kurtaran olur... Kzlelma diyerek Altaylara dayanmaktan bu suretle 60 milyon Trk kardei kurtarmaktan dem vuran Sertabip bey, akln fikrini bu ie iyice takm olacak ki hastaneyle hi megul olmuyordu. Btn ileri ktibin elinde kalmt. Birka kere yanlarna girince lf kestiklerinden Mahir efendi de bir kenara ekildi. Zaten birbirlerinin szlerini anlayamyorlard. Daima ciddi bir adam olan Mahir efendiyi en fazla rahatsz eden cihet heriflerin hangi lkrdy ciddi, hangi lkrdy aka sylediklerini birdenbire kes-tirememesiydi. Ermeni, mermeni idi ama, eski Sertabibi mum yakp aramaa balamt. Bulgaristan'n nihayet teslim olduunu duy 234 duklar hafta, bir sabah erken, yazc onbas tella eve geldi. Dn gece, ktip yalnzca daireye uram, emanet sandnn bulunduu odaya girmi... Nbeti merakla bakm, sand kartrrken grm. Yanltr olum! Anahtarlardan birisi Sertabip beyde... Ben de byle syledim efendim. ocuk yemin ediyor. (Hatta para krts bile iittim-) diyor. te size malmat veriyorum. Bu ide, nbetinin uyku sersemlii ile bir yanllk olmalyd. Mahir efendi, pek mhim-semedi. Gle elene kahvaltsn yapt. izmelerini ekip yrd. Efrat kouunun kapsnda avu kendisini bekliyordu. O da nbetiden duyduklarn tekrarlad. Fazladan nbetiyi de ard. Para sesi duyduuna emin misin? Eminim Yzbam! Pekl] Bakalm, anlarz. Gene hi bireyden phelenmeden daireye girdi. Herhalde, ktip kendi masasnn gznde parasn unutmu onu almaa gelmiti. Gece kumar m oynad, nedir?.. Merhaba ktip! Merhaba! Dn gece sen buraya gelmisin. Geldim. N'olacak? Nbeti bir para krts duymu da... Para krts m? Hayr... Ne paras? Bilmem. Mahir efendi, ktibin yzn hi beenmeyerek ilk defa phelendi: Bir para krts olmu... 235 Yalan sylyor... Kim bu nbeti?.. imdi ayamn altna alacam... cabederse terbiyesini ben veririm. Ya-Jansa neden tellanyorsun arkada? Ben mi tellanyorum?.. Szn bil de syle... Dangalak! Mahir efendi, Dangalak kelimesini suratna nen bir tokat gibi iddetle duydu. Glmsedi. (fkelenince byle glmsemek adetiydi) Szn asl sen bilmiyorsun! Nbeti de, ben de vazifemizi yapyoruz. Hele Sertabip gelsin... Daha da yapacaz. Ne yapacaksnz? Emanet sandn tdt edeceiz! Ne demek? Benden phe mi ediyorsun? Ben adamn gzlerini patlatrm. Bana adiyle sanyle klhan Recep derler... Ulan ben sizin biz gelmeden evvel burada Ermeni doktorla ne dalavereler evirdiinizi bilmiyor muyum? Hepinizi Divan- harp Divan- harp srndreceim hrszlar... Mahir efendi, (Dangalak) kelimesinden itibaren kararn vermiti. (Hrszlar) itham ie balamak iareti oldu. Kocaman ktibi bir tek tokatta ayaklarnn dibine serdi. Sonra yumruk, tokat beriye

ald- Herifin feryad gkyzne kyor, Can kurtaran yok mu? diye debeleniyordu. Askerler, avular, daha sonra alay zabitleri ve en arkadan Alay Kumandan yetitiler. Ktibi, yz gz kan iinde, yar baygn kurtardlar. Alay kumandan: Bu ne rezalet? diye kacak oldu. Fakat Mahir efendi, Alay Kumandan deil ya. bizzat merhum Abdlhamit efendimiz gelse kulak verecek itaat edecek halde bulunmuyordu. Tahkikat derhal balad. Nbetinin, yazc onbasnn, nbeti avuunun ifadeleri alnd. Sandk alp tadat olundu. inde altna, gme dair hi birey kalmamt. Ktibi bir ihtiyat tedbiri olarak oda hapsine koyup evini aradlar. Bir ey zuhur etmedi. Artk gece geldiini de saklyor, teki anahtarn Sertabipte olduunu ileri sryordu. Kana-atnca bu ii Mahir efendi evvelden hazrlamt. Kara sevdal ktipten anahtar alp bir benzerini yaptramaz myd? teki anahtar da zaten kendi cebinde tayordu. Bir kere buna hakk dahi yoktuMahir efendinin hrsz olamayacan herkes bildii iin bu iftiraya kulak asmadlar. Yalnz Prusyal bir zabit gibi davranmak frsatn bulduuna gizlice sevinen Alay kumandan, ktibe dayak attndan dolay Mahir efendiye onbe gn hapis cezas verdi. Mahir efendi, Prusya usul sevk ve idareden de, inzibati tedbirlerden de hibirey anla-myordu. Ktibin hrsz olduuna emindi. Yaplan iftiraya da kulak asmayacak kadar namusluydu. fkesini bir gzel kardndan memnun, bir odaya yerleti. lk akam yemeini Alay kumandannn Madam yollad. Kumandan bey de emirberiyle bir sr resimli gvurca kitap gnderdi. Selm varm. Vazife baka, dostluk bakaym... Canseza, birdenbire o kadar zld ki alama bile akl edemedi. 236 237 Yalnz olup bitenler emirber Hseyin onbay pek sevindirmiti: Aldrma hanmefendi, diyordu, benim Yzbam, koca ayy bir tokatta altna alm... Sonradan vermi yumruu... Yzn bir grsen afi kpei zannederdin. Alay kumandan Bre ben mrmde byle ktek grmedim. diye glyormu... Grrsn, hrsz herif, krk gne yetimez... alman eyalar bulundu mu? Bunlar eski hrsz... aldklarn karmazlar. Bu ide Sertabip olacak namerdin de parma yoksa, nah, uraya yazyorum. Lkin dur sen! Bizim Yzba, fakir, fkaranm hakkn kimseye yedirmez... Mahir efendi, Sleyman Peygamber olmad gibi, ktip Recep efendi de, ii bir anda silleye, tokada dken Mahir efendilere yakalanacak dangalaklardan deildi. Mtareke havadislerinin Burdur'a kadar srarla geldiini grnce, Prusya'h zabit rolne kan budala Alay kumandannn emrine ba eerek beklemeyi mansz buldu. Bir gn el altndan bir yayl hazrlatp savutu. Tren vaktini de gzel hesaplamt. Zaten firarnn ancak ertesi sabah farkna varabildiler. Mahir efendi, onbe gnlk hapis cezasn bu firar hadisesi zerine alt gnle dedi. Prusyal zabit taslann kitabnda bir zabitin emri dinlemeyip firar etmesi ihtimali kaytl bulunmam olmal ki herkesten ok armt. Ba-ladz'a svari kardlar. Svariler tren hareket ettikten sonra yetitiler. Geriye bu haber gelince telgraflar ekildi. Halbuki yorgun telgraf 238 telleri Mondros haberleriyle dopdoluydu. Hastanede lm Mehmetiklerin kefen paralarn klhan denilmekle nen mlzm Recep efendi bylece deve yapt. Sertabip bey de bir hafta sonra kimseye danmaa lzum grmeden hareket etti. Askere bir taraftan tezkere veriliyordu. Mahir efendi, azna kadar dolu erzak an-barlar, faili mehul gibi grnen bir hrszlk vakas, sknca haddi istiabsi yz yataa kan efrad terhis edilmi bir hastane ile ortada kalakald. Drtbuuk sene sren askerlik, erkeklerin canna yetmiti. Kimse hatr gnl dinlemiyordu. Mahir efendinin sadk emirberi Hseyin onba bile onbe, yirmi gn sesini karmad. Fakat sonunda tezkeresini istedi. Her ne kadar Mahir efendi beraber giderlerse yollarda sknt ekmeyeceini sylediyse de, lf anlatamad. Hseyin onba, zabitinin huyunu biliyordu: Eer bir ay sonra hareket edeceinizi bilsem beklerdim yzbam, dedi, lkin siz bu hastaneyi ayda da teslim edemezsiniz... Teslim alacak adam bulamazsnz da ondan... zin ver gideyim. Anam belki lmtr, belki lmek zeredir. Dnya gzyle...

Hseyin onba da gidince aile yabanc bir memlekette terkedilmi gibi bireyler hissettiler. Krtler de geldikleri yere dnmlerdi. Burdur iki taraf olmu yolcularn karlyordu. Bilhassa tren gnleri, herkeste bir tel vard. Hele tehcirden naslsa kurtulup birer k239 eye sinmi olan Ermeniler, birdenbire meydana kmlard. Trkler hem harp kaybettiklerinden hem de komularn ehitlerini dndklerinden askerden gelenleri o kadar atafatl kar, lamyorlard. Fakat Ermenilerde bilkis harp kazanm gibi bir hal vard- Her asker ehre bir muzaffer kahraman gibi giriyordu. Geceleri mealeler yakan kadnlar, rarak mahalleleri dolayorlar, senelerdir konumamaya dikkat ettikleri lisanlarn inatlarna yksek sesle haykryorlard. Zabitlerin yannda, yolu tek balarna -kartamayacaklarmdan korkarak kalm tek tk emirberler, artk destileri alp eme balarna gidemez olmulard. Askerden dnen Ermeniler, nerede bir niforma grseler, imdilik li-sanen hakaret brakmayp yapyorlard. Uzun muhaberelerden sonra Kolordu Hastane demirbalaryle anbar mevcudunu Ahzas-ker ubesi riyasetine devrederek inzibat zabitinin Aydm'a gelmesini emredebildi. ube reisi, deveyi hamuduyle yutan babayiitlerden olduu iin bir aksilik olur da bu devlet kuu elden gider diyerek, ambar tartmaa, demirbalar saymaa bile lzum grmeden listeleri imzalayp Mahir efendinin o kadar korktuu zimmetini ibra etti. Btn bu bell ileri bitirdikten sonra Ku gibi hafifleyen Yz basy arkadalk gayretiyle Baladz'a kadar beylik arabalarda gndermeyi de zerine ald. Nisan aynn souk, yamurlu bir gnnde yola ktlar. 240 Araba ehirden ayrlr ayrlmaz, (Bozgun) un iine giriverdi. Yol kenarlar takattan dm, harap, perian asker dkntleriyle doluydu. Bunlar inliyorlar, dileniyorlar, trk syleyip kfrediyorlard. Ordunun, biribirine gizli iplerle bal gibi hep beraber hareket etmesi ve seyrinde insann iini rperten kuvveti bir anda dalmt-Neferler, uuruma yuvarlanm eski bir arabann tuz-buz olmu enkazn andryorlard. Yol boyu, taze mezarlarla doluydu. Buraya kadar srnerek gelip memlekete bu kadar yakn mesafede dp kalmak ne acaip bir talih-di. Baladz'm biricik hanna indikleri zaman treni ka gn bekleyecekleri malm deildi. Zaten artk hibirey malm deildi ki... Han, her gece azna kadar cephe artkla-yle doluyor, her sabah erken saatlerde boalyordu. Herkes muharebeden bir marifet renerek dnmt. Terhis edilmi askerlerin iinde, karagzcler, kuklaclar, hokkabazlar, fala bakanlar, trk syleyip oyunlar oynayanlar, mevlt, mukabele, Kuran okuyanlar, teberi alp satanlar ve akl almaz maceralar anlatanlar kyamet gibiydi. Herkeste lm aldatp geri dnmenin utanmaz kibiri, lgn neesi vardEirdir'de bir iae zabiti' karsn getirip emirberiyle beraber Mahir efendiye teslim etmeseydi, Canseza arabac, katrc kfrleri iitilen bir toprak odada tekbama gnlerce kapa241 l kalacakt. Bereket versin iae zabitinin sar sal kars Bu otuzbe yalarnda, tombul her zaman, yerli yersiz glen ksr bir kadnd ayn fikirde deildi. Cansezay da beraber alarak gneli havalarda krlarda gezmeye gtrd. Baladz ky, hann arkasndaki kk tepenin te yzndeydi. Birgn yourt bulmak iin ocuklarla beraber oraya kadar yrdler. Kyde samal hayvan kalmamt. Her taraf tasavvur edilemeyecek kadar pisti. Beyaz minareli caminin iine tkabasa gbre doldurulmutu. Camiye koyulan hayvan pislii Canseza' nm az kalsn akln bandan alyordu ki imdadna aziye hanm ae zabitinin kars--yetiti. Bura ahalisinin Alev olduu ite bundan belliydi ve kadnn Canseza'ya Alev'lerin gizli detleri hakknda anlattklar phesiz bir camiye gbre ymaktan bin kere korkuntu. Ama, Canseza'mn burada daha korkun eyler grmesi alnna yazlmt. Bir gece oda kapsnn nnde fsltlar duyarak uyand. Yreinde dehetli bir ekya korkusu vard. V-cudn ter bast halde, ocuklarnn kesilebileceini dnerek zplayp kalkt. aziye hanmla beraber olduklarndan Mahir efendi kahvede peykeye serilen bir yatakta yatyordu- Fsltnn mahiyetini gizlice renmek,

icabeder-se imdat armak iin hi grlt etmeden kapya yaklat. Orada, aralkta iki kii duruyordu. Birisi aziye hanm, birisi de kocasnn gayr mslim emirberi Nikola... Canseza geriye bile ekilmeyi akl etmeden ylece, nefes keserek durdu. Dnya, sanki btn insanlaryle, 242 [ayvanlaryle, rzgrlar ve sularyle lver:aiti. Erkek: Biri grr hanmefendi... diyordu. Grsn... Canm istiyor... Beni ldrrler... Hadlerine mi dm?.. Klma bile dokunamazlar... Hanm uyanr... Uyanmaz! Uyuyor... Haydi Nikolacm Olmaz ben korkuyorum... Utanmaz... Erkek olacaksn... Ben kadnlmla korkuyor muyum? Haydi gel... Gel artk... Bak yreim nasl vuruyor merhametsiz... Nikola, mahsustan yalvartmak iin byle sylyordu. Canseza erkein sesinden bunu kolayca anlamt. Kadm, emirberi, aptesaneye kadar adeta iterek gtrd. Bir milletin bayra, o milletin ba gibi dyordu ama, bunun ufakl bykl bin trl sebebi vard ve en birincisi birka meydan muharebesini kaybetmek deil, ahlkszlkt. Canseza yatana kat. Murat'a uyanacan hi dnmeden sarld. Dileri birbirine vuruyordu. Sabahleyin bu kadnn yzne nasl bakacakt, onunla nasl konuacakt, Murat'n ona teyze demesine nasl katlanacakt. Canseza'mn mrnde grd ilk orospu bu aziye hanmdr. Drt senede Ehramlar kadar ihtiyarlam 243 odunla iler seferberlik treni, bozgunu tayarak, bozgunun iinden ar ar aaya doru iniyordu. aziye hanmla beraber, iinde yalnz bir tek sra bulunan darack blmeye skmlard. Srann altnda dolu kmr uvallar vard. Bunlar yle byle dzeltip stne bir ilte atmlard. Canseza, burada oeuklaryle yalnz kalabilseydi adeta rahat edecekti. Halbuki kadnlk hicabm, sar sal, gler yzl, baz baz hatta sevimli bir insan halinde yannda bulundurmaa mahkmdu. Arada bir o gece rya n grdn kendi kendine soruyordu. Orospu dedikleri mahlk yoksa bu kadar teki kadnlara benzeyebilir miydi? te huysuzluk eden Cemal'i kucana alm avutuyor. Tren istasyonlardan hareket ederken dua okuyor. Halbuki ykanmad bile... Hl pis... Aman Yarabbi! Balarna mutlaka bir felket gelecektir... Byk bir felket! Feneryolu'nda otururlarm. Kocasyle seviip evlenmiler. Kocasn hl da seviyormu. Pekl!.. Bir insan iki kiiyi birden nasl sever? Kocas gzlerine bakar bakmaz, bunun yreini grmez mi? Eer tekini sevmiyorsa kendisini nasl teslim ediyor? Neden yle, deli gibi yalvaryordu?-. Sahi! Bunlar deli olmalydlar... Tren rampalarda durduka, terhis edilmi askerler vagonlarda dilenmeye kyorlard. Hi birisi de dilenmeyi lykyle beceremiyor. Demek ki dilencilerin en byk marifeti insanlar iz'a etmekmi. Bunu Canseza, bu tren yolculuunda askerlerin acemi dilencilik' lerinden rendi. 244 Tren, korkun bir rmcee benziyordu. Kvrmlarda pencerelerden ne ve arkaya baknca insann yrei rperiyor. Perian kyafetli adamlar, vagon basamaklarna, vagonlarn stlerine dolmular. Katar, canl bir sefaleti srtr gibi salkm saak ekiyorBunlar bir senede temizlenemezler ki... Bunlara kanlar birdenbire sarlamaz... Kim-bilir, ilerinde bir ou adam da ldrmlerdir... Bu harp yaplmasayd, herey, bundan daha m beter olurdu? Kk istasyonlarn yamadan korkacak bireyleri olmadndan bozgunu tayan trene pek aldrmyorlard. Fakat byk kasabalarda korku vard. Trenin yaklat haber alnr alnmaz, ehrin btn inzibat kuvvetleri istasyonu kordon altna alyor, bozgunun sokaklara yaylmasna iddetle mani olduyordu.

Birka yerde askerler frnlar yama etmilerdi. Bazan krlarn ortasnda duruluyor, lokomotif iin civar korulardan odun kesmek iktiza ediyordu. Byle sralarda, lzm olduklar iin trendler Mehmetiklere biraz evel kfr ettiklerini unutmu gibi yalvaryorlard. Bizim millet kadar yalvarmaya dayanamayan millet olmaz. Trk kyls kendisinden bedava i istenmesine almtr. Bunu ekseriya sopa ve kfrle yaptrdklar iin yalvarmak pahal bir cret yerine geer. A olduklarn bile unutan, daha kilometre ilerde kendilerinden ime suyunu esirgediklerini hatrlarna getirmeyen 245 Mehmetikler evkle ormana dalp kuru odun kesiyorlard. Byle mahrukat temini sralarnda, zabitler kompartmanlardan inip ayaklarnn uyuukluunu gidermek iin dolayorlar. Mahir efendinin bulunduu blmede tamam onbir tane zabit vard. Bunlardan bir tanesi Murat' pek seviyor, yanndan ayrmak istemiyordu. Aksine Murat da ondan hi holanmamt. Dorusu kabahat ocukta deildi. Muharebe bu ihtiyat zabitinin yznde insana benzeyen hibir ey brakmamt. Tamam on-drt yara aldn sylyordu. Bir gz krd. Alt duda parmak enliliinde yarlmt. Boynu da arpuktu. Takmna hcum kumandas verirken alt dudan yalayan bir kurun azndan girip boynunun sol tarafndan kmtr. Tesadfe ne dersin Murat! diye glyordu, dilerimden birisine bile dokunmad. stersen say bak! Otuziki diim de salam. Son zamanlarda esir dm, Hindistan', Msr' boylamadan harp bitmiti. Bavulu, ingiliz ikolatalar, reelleri, komposto ve marmeltlar kutularyle doluydu. Bunlar olmasa Murat, bu suratsz herifin dizlerine hi oturur muydu? Baz rampalarda odunla ileyen lokomotif btn katar ekip karamyordu. O zaman, treni ikiye blmek lzmgeliyordu. Bir gece, gene byle bir i oldu. Zabitler, kendi vagonlar gittii halde, kadnlarla beraber kalmay mnasip grdler. Dehetli ayaz vard. Dolamann fayda ver 246 meyeceini anlayan Mahir efendi, kmr uvallarn hatrlad. Bunlardan birisini bakla kesip kmr kard. Vagonun penceresi hizasna byk bir ate yaktlar. aziye erkekleri bir mddet seyretti. Hepsinin yzne atein kzll vurmutu. Hepsi de bu anda eski ylmaz muhariplerdi. aziye, Canseza'ya yavaa sordu: Kocanz seviyor musunuz? Ben mi? Evet. Severim. ocuklarmn babasdr. lse evlenir misiniz tekrar? Hayr! Ya, ne yaparsnz? ocuklarm bytrm. Erkeksiz olarak m? Buna dayanamam dorusu... Sinirli sinirli gld. Mahir efendi, kadnlara seslerini alaltmalarn ihtar etmek iin kaba kaba ksrd. Kocanz sizi kskanyor anlalan... Pek kskantr. Benimki kskan deil... Kendisini beenir. Dnyada kendisinden stn erkek yok zanneder. Erkekler hep budaladrlar... Yok canm! Somurtmayn hemen... Ben baz erkekler iin sylyorum tabii.. Ben kocamdan baka erkek tanmadm da o sebepten bilemiyorum.. Mahir bey budala deildir. aziye kederle mrldand: Erkei budala olmamak ne iyi ey! Canseza, alaca karanlkta kadnn yzne 247 merakla ve mitle bakt. Acaba bu kadar ahlksz olmasnda bir mazeret mi vard? Uzaktan akallar, a kalm kk ocuklar gibi uluyorlard.

Bir yldz dt. ki kadn da bir azdan salvat getirdiler. Canseza iin dnyada olup bitenlere akl erdirmek imknszd. O, ancak kocaman ana yreiyle herkese acmay becerebilirdi. Bir ie yarasn, yaramasn... Uyuyup yahut kuvveti kesilip yahut, tnellerde ve kprlerde dalgnlkla ban bir yere arpp denleri yol boylarnda brakarak Aydm'a doru iniyorlard. Sefalete ramen arada srada, hep bir azdan gurbet trkleri okunuyor, yry kolunda sylenen trkler tekrarlanyordu- Ltife edenler, taklit yapanlar bile eksik deildi. Bir kere harbe girdikten, buna altktan sonra dnyada yadrganacak birey kalmyordu. Hatta bir istasyonda en arkaya balanan hususi bir vagonda, kendilerini lakayt baklarla seyreden ngiliz zabitini de zerre kadar yadrgamadlar. Elbette hesapta, gvurlarn memlekete bu kadar derinlemesine girmeleri yoktu. Herkes silhlar brakmay baka bir manada, hatta tezkere verildii iin ferahlatc bir manada anlamt. Fakat en korkun ihtimal dman aya altnda kalmak olduu halde, imdi bu bile yle pek feci birey saylamazd. ngiliz zabitleri ender de olsa gl248 yorlard. Sonra gzlerinde Sizi yendik! Siz bizden daha aasnz! diyen bir mana da sezilmiyordu. Harp onlar da yormutu. Bir de Trk'n muharebe sporunda centilmen oyun-cu olduunu denemilerdi. Halbuki Almanlar, bu sevgili mttefiklerimiz, bilhassa harbi kazanmak midi olduu sralarda, ngilizlerden ok daha kstah ve dmandlar. Nerdeyse Trke konumay, namaz klmay bile yadrgar Trk askerine beceremeyeceklerinden dolay hi bir ey emniyet edemez gibi bir tavr taknmlard. Bu ciheti anlatan ondrt yerinden yaralanm ihtiyat zabiti, Mahir efendiye: Galiba bu harbi kaybetmek bir bakma iyi oldu arkada! dedi. Onlar byle konuurlarken tren gene odun kestirmek iin durmutu. Trk zabitleri, ngilizlerin vagonu baland balanah byle durular esnasnda yere inip dolamaz olmulard. Dmanlarnn karsnda mdafaa edemedikleri topraklara basmaa bile haklar kalmam gibi bireyler dnyorlard. ngiliz zabitleri gidip gelirlerken pencerede Murat' grdler. Trende Murat ve Cemal' den baka ocuk, hatta, aziye ile Canseza'dan baka da kadn yoktu. Uzun boylu, pek zaif, pipo ien zabit duraklad. Gld. Murat'a elini sallad. Murat da glmsedi. ngiliz bireyler sylyordu. Murat; Anne bak! Bu amca ne diyor? dedi. Canseza, kompartmann teki tarafna saklanmt. 249 Mahir efendi, manzaray uzaktan grmt. ocuklar dehetli'bir tehlikeye birdenbire maruz kalmlar gibi gidip yetiti. Syleyecek, bir sz olmad halde: Bana bir mendil verin? dedi. Sonra mendili beklerken ngilizlere dnd Uzun boylu zabit Mahir efendiyi selmlad. Vagonuna doru seslendi. Tren memuru kyafetli bir herif kotu. ngilizin emirlerini hrmetle dinleyip Mahir efendiye dnd: Zabit efendi, ocuk sizin mi diye soruyor, dedi. Benim. Tercman cevab ngilizceye evirdi. Ve bir Rum ivesiyle: ndirirseniz memnun olacak. Onun da bu yata bir ocuu varm. Okamak istiyor. Mahir efendi, ocuu beenilen her baba gibi gururla glmsedi. Murat' aa indirdi. ngiliz zabiti, ocuun nne meldi. Yanan okayarak kendi diliyle bireyler, ama kck, sevimli kelimelerle iyi bireyler syledi. Sonra koarak vagonuna gitti. Bir sr kutu ile dnd. Bunlar birer birer ocuun kucana doldurduAyaklarn biribirine vurarak Mahir efendiyi selmlad Murat da, tpk babas gibi elini fesine gtrerek selm iade edince ngiliz zabiti tekrar hazr olup bu kk selm da karlad. nsanlarn neye boutuklarn anlamaktan ziyade nasl olup da senelerce bouturulduk-larma akl erdirmek mkld. du. Ve zafer bile bazan nasl ayp birey oluyorAydm'da otele gitmeye frsat bulamadlar. stasyonda, ksack boylu, kanbur bir adam Mahir efendinin eline sarlverdi.

 Vay kambur felek! Vay velinimet! Sen Aydm'l miydin kanbur? Unuttun mu Yzbam. Aydn'm iindeniz! Hanm ablam da beraber mi? Beraber... yleyse dnyada brakmam... Eve gideceiz. Bizim eve... Rahatsz etmeyelim... Vallaha darlrm- Senin bana yaptn iyilik unutulur mu? Kocakar her namazda mrne dua eder. Koup bir araba buldu. Eyalar ykletti. Bir paytona misafirlerini bindirdi. Kendisi de arabacnn yanma srad. Adresi verdi. Bir bahe iinde tek katl, fakat pek geni bir eve geldiler. Kanburun anas, iki kars Canseza'y pek iyi karlad. , Mahir efendi ertesi gn Kolordu kararghna gitti. Kumandan Paa Sakall Nurettin Paa emir vermi, terhis edilecek btn ihtiyat zabitlerini bizzat kendisi grecekler-mi. Bizzat... Kumandan Paa Mahir efendiyi eskiden, Abdlhamit devrinden tanyordu. Yer gsterdi. Kahve smarlad. Konuup dururken dal250 251 masndan belli ki baka eyler dnyordu. Dilinin altnda bir sz var ama bir trl karamyor. Kk sevk-i idarenin bu harpte vazifesini tamamiyle baardndan ap btn hatalar byk sevk-i idareye ykletti. Yani Binbaya kadar olan zabit snf vazifesini bir tamam yapm, ondan yukars Almanlarn taht tesirinde hata zerine hata irtikap eylemiti. Vatan bir felkete gidiyordu. Ordunun kumanda kadrosu her ihtimale kar hazr bulunmalyd. Acele ie, mutlaka eytan karrd. Zaten Dersaadet'in ahvali de malm deildi. Yeni Pa-diah'm, ne dnd bir trl anlaamyor-du. Sabr ve teenni gerekti. Sonra Mahir efendinin az amasna meydan brakmadan Burdur ahvalini sordu. Oradaki Alay- kumandannn tavr-u hareketini merak ediyor. Ahzasker-ubesi Reisini bili karmaa alyordu. Nihayet" sz, Mahir efendinin terhis iine gelince elini sakalna att: Hele bir mddet bekleyeceksin evlt! dedi, Harbiye Nezaretiyle muhabere edeceiz. Sen birka gn sonra urarsn. Mahir efendi, derhal tezkere alamayacan anladysa da, bizde ilerin daima byle yrdn bildiinden pek meraklanmad. Soyulan sandk meselesini hikye etti. Ahzasker ubesi Reisinin hastane anbarn tekmil satacandan korktuunu da ilve etti. Paa davranmt. Hrszlarn Allah belsn versin! diye balad, o paralar gitti gider... Biz kalanlara 252 baKanm. Ambar meselesi mhim... Derhal telgraf ekmeli... Paa, konumann bittiini anlatmak zere elini uzatt. Darda bir tfeki zabiti, Mahir efendiyi evirdi: Terhis iin ne dedi Yzbam? Terhis iin mi? Pek anlayamadm. Geleli nakadar oldu? Dn geldim. Ben krk gn olduu halde birey anlayamadm da sen bir gnde mi anlayacaktn? Bizi brakmayacaklar m? Paa'ya kalsa brakmayacaklar. Bizden ne olur? te harp bitti. Bizden ne olmaz ki yzbam? Sen asl Paalardan ne olur diye sor. Efendim? Sz aramzda... Ordu yenildi. Memlekete dman girdi. Paalara i kalmad. Balarna are aryorlar... are biz miyiz yahu? Bizden l da are olmaz. Boynuzuna rak srlm kei gibi nara atarak kurdun zerine gitmez miyiz?

 Olalm. Bu cihet sade bizi alkadar eder. Mahir efendi iki hafta karargha gidip geldi. Tezkereyi elde edemedi. Artk can sklmaa balamt. Scaklar bastryordu. Kepez'de dolamaktan, Topyata'na kmaktan iyice usanmt ki Kambur Ali efendi imdadna yetiti. Ev meselesini karlkl birka kadeh atar253 ugieimn. vanr eenumn uyuz liraya yakn borcu olduunu, drt sene iinde ancak ikiyz lira biriktirdiini biliyordu. Terhisi gecikip. Mahir efendinin aknl artnca Kambur felek bir fikir ileri srd. Burada fuzuli yere masraf edeceine Ticaret hayatna atlsa nasl olurdu? Ticaret hayat sz Mahir efendiyi ilk anda biraz rktt. Fakat Kambur, lf tayyareler gibi pe pee uuruyor, rakkamlar sayyordu. Kuru incir yukar taraflarda Yani Dinar, Burdur taraflarnda elli, ellibe kuru etmiyor muydu? Burada okkasn on kurua alrlarsa... Krkbe kurutan satsalar... Okkada masraf ktktan sonra krk kuru, bilemedin otuzbe kuru... Bilmedin otuz kuru kalr. Yz lira kendisi koyacak, yz lira da Mahir efendi... kiyz liraya binyediyz okka incir alrlar. Trene ykletmesine de karmayacak. Kamburun istasyonda kyamet gibi ahbab var. Binyediyz okka incir otuz kurutan te beyzon lira para brakyor. Yars 250 lira tutar. Allah bin bin bereket versin... O zamana kadar da tezkereyi alr m sana! Cebinde beyz lira... Ver elini stanbul... Borcunu kapatr. Yakar ubuunu keyfini arar... Mahir efendi, Canseza'nn sabaha kadar alamasna aldrmadan raz oldu. ncirler, kap dibinde miydi behey kambur felek!.. ki gn sonraki trene nasl yetitirdin? Kambur Ali efendinin (Yolda kolaylk grrsn) tavsiyesini dinleyerek Mahir efendi zabit elbisesiyle yola kt. Dinar'a kadar piyasay sormaa lzum grm, yukar iKtuca maln pahaya bineceini ummutu. Dinar'da arya girdi. Esnafa incir alp almayacaklarn sordu. Hayhay! Alrlard. Okkas 17 kurutan... Neee! Alay m ediyorsun ahbap? Ne alay beyim... Yirmi kurutan dilediin kadar vereyim... te... teki dkkna girdi. Ayn cevap. nc, drdnc dkkn... Ayn... Bir kahveye kendisini att. Dnmee balad. Dndn grp merak eden bir kse herif yanma yanat. Sebebini sordu. Hay Allah raz olsun! Mahir efendi dert yanacak adam aryordu. Meseleyi anlatt. Kse hi tellanmad. Sen benim yerimde olsan ne yaparsn? Ka okka mal var? Binyediyz okka... Kse herif tavana bakarak birtakm hesaplar yapyordu. Nihayet parman Mahir efendinin gsne tabanca namlusu gibi Tevcih etti. Sana drt tane vurgun arabas lzm yzba, dedi, salam hayvanl, akll srcs olacak. Drt tane araba... Ne olacak? Mal atarz. Dahile doru eker gidersin. (.....) da Panayr var. Panayra bir kere yetitin mi? korkma... Okkasn elli kurutan elini pene verir, uvallar at arabaya, iki gnde ktana kavu... Arabay nerde buluruz? Ben bulurum. Sen hi keyfini bozma... Ulan kahveci yap bize iki ekerli kahve... 2:4 255 ^cj^cj.11 jvanvcc ^uu&eu sum el rif dar frlad. On dakika sonra drt tane araba kapya sraland. Kiras kaa bunlarn? Kira kolay... Hele senin iini grelim... Olmaz... Pazarlksz i uursuz olur. Gndelii iki lira... Drdnn m? Drdnn olur mu? Beherinin... dare etmez.

 Kaa idare eder? Bir mnasip fiyat istemedin ki... Arabalarn sahibi bu kadardan aaya inmiyor. Benim malm olsa... Hepsini al gtr, on para verme. Biz garip dostuyuz... Ben de askerlik ettim. Kemiklerim sarard gurbet ellerinde... Arabalar birer buuk liraya tuttular. uvallar ykletildi. Mahir efendi bunlardan birisinin zerine kurulup yola kt. Panayra ertesi gn akam zeri yetitiler. Mal toptan kapatacak kimse bulunmad. Sabahleyin perakende satmaktan baka are gremediler. Kira ile bir terazi uyduruldu. Akama kadar okkas yirmibe kurutan ancak iki uval Yani yz okka satabildiler. Nihayet iin kmaz olduu anlald. Mahir efendinin bu kanaata gelmesini bekleyen ky bakkallar etrafn evirip 19 kurutan mal bltler. Mahir efendi dnte bo uvallarn stne oturmu, iinden klmaz hesaplar yaparak zngr zngr sallanyordu. Kse herife uymamak varm. Dinar'da 17 kurua verseydi.. jyeger araoaarn sahibi kse herif deil miymi?.. Herkes kendi budayn ttryor yahu! Buna batmak demezler mi? . Trende poturlu bir hac efendiye tesadf etti. Bandan geenleri anlatt. Neler olmu da Mahir efendinin kulaklar duymam. Mtarekenin akabinde memlekete eker gelmi. ark- karipteki ngiltere ordusunun ambarlar hep zmir'e boanm... ncir piyasasnn dmesinin sebebi ite bu! Mahir efendi, ngiliz gibi akll bir milletin yendii dmana, mtareke imzalatr imzalatmaz, eker yedirmek fikrine neden kapldn bir trl anlayamad. nsan Bizim bildiimiz istil ettii memleketi resmen, soyar, yama eder... ngiliz Kfiri ihya ediyor. Hayret kat ender hayret! Kambur Felek ile hesaba oturdular. kisi de somurtuyordu. Nihayet el elde ba bata ayrldlar. Daha dorusu ve hi mit etmedii halde daha fazla zarar ummutu Mahir efendi yz lirasna mukabil doksan lira alp Yarabbi kr! Sana iman etmeyenler kfirdir Allahm! Mahir kulunu yznn akyla kurtardn. Hell para bir vakit zayi olmuyormu. Elhamdlillah diye sevindi. Fakat gece olup odasna ekilince Canseza3 dan duyduklar akln bandan ald. Canseza, kadnlarn azndan baz hakikatler renmiti. Meer incirler kambur herifin kendi mal imiler. 7 kurutan mteri bulamam imi de, belki daha fazla eder diyerek oralara gndermi imi. Bu hesapa, ortandan beher kiloda 6 kuru kazanm oluyordu. 256 257 Mahir efendi, kamburun, kamburunu patlatmak azmiyle her nakadar yataktan kalkmaa davrandysa da Canseza meydan vermedi. Kavga, grlt beyhudeydi- Olan olmutu. te bu fkeyle ertesi sabah Mahir efendi, karargha dayand. Paann huzuruna kt. Ben tezkeremi isterim Paa hazretleri! dedi. Olum, yazdk... Yazdk, izdik anlamam... Tezkeremi isterim... Ben nereden vereyim... Harbiye Nezareti... Harbiye Nezaretinin de, Harbiye Nazrnn da Allah belsn versin. Ben battm Paa hazretleri... Ben mahvoldum. Ev kiras veriyorum. Bir trl yerleemedim. Bakkaldan yiyoruz biz... ki ocuumla refikam srnyor. Evvelki gn bir mlzma tezkeresini u ekmeden karp vermisiniz... Benimkini de verin. Onunki hazrd. Bak, Paam! ok lf istemem... Mlzmn tabancas' Parabellom ise, benimki de Parabellom... Seni de vururum, kendimi de vururum... Siz delirdiniz mi yahu! Biz kamyoruz. Memleketimize gidiyoruz. Beni siz dadan m indirdiniz? Gene lzm olursak biz hazrz. Siz kendinize bakn... Haydi tezkereyi ver... Nurettin Paa, fkelenmedi. Elini beline atp canl bir tehdit heykeli gibi duran zabite msamaha ile bakt. Sonra: Pekl! dedi, vereceim ama, bakalar 258 duymasn... arnca geleceksin. Sz verdin. Namus sz... Sz verdim elbette... Tezkereyi cebine soktu. Paay hrmetle selmlayp kt.

Ertesi sabah trene bindiler. Buradan aasn da galiba Franszlar tutmulard. Ayaslo'da, antikalar gezmek iin getirilmi Fransz Bahriye efradna rasladlar. Bunlar, tepeleri krmz ponponlu bereler giyiyorlar serho gibi glleerek dolayorlard. Lkin malbiyetin ne demek olduunu anlamak iin zmir'i on dakika grmek lzmd. Limanda yetmiiki buuk milletin gemisi vard. ehir adeta Yunan bayraklaryle tepeden trnaa giyinmiti. Eskiden de gvur zmir'i denirdi ama, imdi asl gvur zmir'i olup km. .. Mahir efendi, Canseza'y bir otel odasna yerletirdi. Murat' elinden tutup ehri dolamaa kt. Yollarda kolaylk greceini umduundan resmi elbisesi hl zerindeydi. zmir milleti, mrnde hi Osmanl zabiti grmemi gibi afal afal kendisine bakyordu. Varsn baksnlar! Ne stne elzem! Etrafta nefer, zabit hi bir Trk niformas gremediine amad, bireyden phelenmedi. ehrin dehetli bireyler beklediine, sinirli bir hava iinde yzlerin gergin, seslerin ksk olduuna da dikkat etmedi. Artk, ka zamandr zabitlerin resmi elbiselerini tamamay daha ihtiyatl bir hareket saydklarnn da farknda olmad. Kendi yrei rahatt. 259 Burada misafir bulunuyordu. Herkes de, misafire imdilik iyi muamele etmekteydi. Yalnz bir kere, Kordonboyu'nda tramvayda, birisine arpm ihtiyar herif kendisini tepeden trnaa szdkten sonra: Bir de insana arparlar... Memleketi dmana braktklar iin gidip bir keye saklanacaklarna zafer kazanm gibi insan iine kyorlar, demiti. Memleketi dmana biz mi braktk babalk? Ben mi braktm yoksa?-. Eer sende zerre kadar utanmak olsa bu elbiseyi giymezdin... u hale bak... Liman gsterdi: Bizi mahvettiniz... Yahu bizim ne kabahatimiz var? Elimizden geleni yaptk... Ben anakkale'de... Herkes anakkale diyor. Bktm, usandm... Gvur o zaman girmemi de imdi girmi ne fark var... Ne haltedelim?.. Enver Paanzla beraber defolup gitsenize... Enver Paa benim Paam deil... yleyse... Almann Paas m? Bir zamanlar Haa smme haa Allah gibi tapyordunuz! Biz emir kuluyuz... Gen bir delikanl araya girdi. Sus ihtiyar! dedi, hakszlk ediyorsun-Yzbalarn szn kim dinler. Biribirimizi, olmu iler iin yemenin sras deil... Mahir efendi, ihtiyarn mitsiz fkesini anladndan, bir de kabahatin kendisinde olma260 dma emin bulunduundan kzmamt. Delikanlya glmsedi. htiyar hl homurdanyordu. ki Madama, arsz arsz gld. Mahir efendi, ilk defa rahatszlk hissetti. Tramvay'dan indi. Duydun mu olum? O adam sana neden kzd baba? i yanyor. Sen mi yaktn? Ben yakmadm ama... Eh ne dersin. Biraz da hakl... teki aabey, o adama kzd. Niin? Onun da ii yanyor. Senin? Benim de iim yanyor olum... Bir byk caddeye girince Mahir efendi, Tramvaydaki mnakaay birdenbire unuttu. Burada iki sra iportalar dizilmiti. zerinde sapsar kaak ttnler. Kck ttn tepelerine, kck Yunan bayraklar dikilmi. Kasketi yampiri Rum Palikaryalar bara ara ttn satyorlar. aknlkla birisine yanat: Bu nedir? diye sordu.

 Ttn. Kaak m? Kaak! Burada Reji yok mu? Reji eski i... Artk Reji falan yok. E? Esi... Bu daha iyi deil mi? Pakette ttn m var, gbre mi var bilmezdin. imdi been beendiini al... 261 ^(i Haklsn ek bakalm bir okka... i Kaak ttnn, zmir'in ortasnda, spanak gibi okka okka satldn yz kii yeminle sylese, inanmazd. Koca paketi kolunun altna kstrd. Dne dne yryordu ki adn ardlar. Nazilli'de tand bir nakliye Mlzm. Sivil giyinmi. Vay Hseyin efendi! Seni hangi rzgr att Yzbam? stanbul'a gidiyoruz. Tezkere?.. Aldm. Hemen hareket edecek misin? Ya, n'olacak? Mlzm Hseyin efendinin zmir'li olduunu hatrlad: Sizin memleket fena! Neden? Adam sert! Sen sert adamlar severdin. O kadar sertini sevmez misim demek ki... Bir ihtiyar beni fena halde halad. Harbi kaybetmenin suunu bize yklyor. Hakk var... Etme yahu! lmekse ldk... Vurul-maksa vurulduk... phesiz... Lkin zaferi de Ordu tar, malbiyeti de... Koluna girdi: Bu akam iin var m? Hayr! Hangi oteldesiniz? Mahir efendi, otelin adna dikkat etmemiti. Mlzm Hseyin efendi, tariften bildi. Akam otele gelecek, sivil elbise getirecekti. Ge262 ce, yats ezanndan sonra bir yere gideceklerdi. Hovardala m? Elbette hovardala... ime gelmez. Aman sen erkek deil misin? Ben namuslu erkeim. Daha iyi ya... Biz de zaten namuslu erkek aryoruz. Batan karmak iin mi? Hayr. amurdan karmak iin... Gece bulutular. Bir ok sokaklardan maksatsz, maksatsz dolap nihayet tenha bir mahallede eski bir evin kapsn Hseyin efendi ald. Kim o? Yabanc yok! Ne istiyorsunuz? Snneti'yi aryoruz. Buyrun. Kapdan gidiler. Arka taraftaki odalardan birisinde drt kii daha oturuyordu. Hseyin efendi, bunlarla Mahir efendiyi tantrd. Birisi Erknharp Binbas imi-tekiler de srasyle Topu yzbas, Piyade mlzm, bir de sivil polis...

Sz gece yarsna kadar srd. Mahir efendi, bir tekilt hazrlandn anlamt. Yalnz bu arkadalar bir mhim hadisenin vuku bulmasn bekliyorlard. Eer o hadise vuku bulmazsa biraz sabredilecekti. Vuku bulursa harekete gemek lzmd. Ne bahasna olursa olsun harekete gemek. 263 O kadar heyecanl insanlard ki Mahir efendi, oktan beri hadiselere kar bitaraf olduunu zannettii halde, yava yava o da heyecanlanmt. Son karar: O beklenen hadise kmazsa Mahir efendi serbestti. Kalkp stanbul'a gidecekti. Hadise patlarsa beraber icap edeni yapacaklard. Yalnz beklenen hadisenin ne olduunu sylememilerdi. Mahir efendi, sokakta, bunu Hseyin efendiye sordu. Mlzm: renip ne yapacaksn, diye cevap verdi, olmazsa zaten bir ey yok... olursa sen de grrsn... Eer olursa decek miyiz? ster istemez. Ya bizim ocuklar!.. ocuk falan dnlecek sra deil... Olacak i olursa zaten ne ocuk kalacak ne kadn... Vay canna! ok srer mi? Zannetmem... Hseyin efendi, Mahir efendiyi oturduu otelin sokana kadar getirdi. Bir daha niforma giymemesini, bu sivil elbiselerle gezmesini tavsiye etti. Silh olup olmadn sordu. Bir Parabellom tabancas var. Elli fiek. Byk apl m? Byk apl... Ablam en lzumlu eyalar, ocuklar daima hazr bulundursun. Belki hareket etmek icap eder. Saatlerin deil, dakikalarn bile ehemmiyeti vardr. 264 Nereye gidiyoruz. Adem'e! Mahir efendi, Abdlhak Hamit'i okumam, hatta byle bir ahsn yaamakta olduunu bile iitmemiti. Cevaptan hi bir ey anlamayarak sordu: Neresi buras? Cennet-i l! Ben dini btn mslmanm. Cennet'e inanrm. Gitmek de isterim. Lkin her eyin bir sras olur. u anda l da deseler stanbul'dan baka yere gitmek niyetinde deilim... Cennet-i l dediim de zaten stanbul... yi yleyse... Yalnz, yol belki biraz dolar. Sen de ltfen silhnla fiekleri bann altndan ayrma... zmir'e mahsus deil Tosunum. Ben Nazilli'deyken de silhm bamn altndan ayrmazdm. Hay babana rahmet Yzbam... Senin de babana rahmet! Benimki daha lmedi ki... Benimkinin ld de ne malm? Belki Yemen'de bir kabile eyh'inin damad olmutur. Keyif sryordur. Glerek ayrldlar. Mahir efendi, karsna hi bir ey amad-Fkaray lzumsuz yere neden tellandrman. Zaten neleri var ki... Hereyleri her zaman aleste! Ka senedir bu muhacirlie altlar gitti. Asker demek ne demek? Bir abam var atarm, nerde olsa yatarm... Gnler fena gemiyordu. Bilhassa sivil el265 biseyi giydikten sonra Mahir efendi, daima Murat', elinden tutmu olduu halde, izmir'i enine boyuna dolamaa girimiti. Bir ba Karyaka'ya geiyor, bir ba Kadifekale'ye kyor... Bornova'y, Asansrd, Buca taraflarn arnlyordu. Binbann evine iki gece daha gitmiti. Zeybekler de hazrlanmlarm... Demirci Efe her tarafa haberler uurmu. Birey olursa, Demirciye doru ekileceklermi... Balkesir'de Kzm bey... Falan yerde falanca, femekn yerde filnca bulunuyor... Velhasl bir hazrlk var... Yoksa 33 milyonluk Osmanl milletinin yenildii yerde, bir avu zabit bir halt m edecek? yi dorusu... Sil yeniden bala hesab! Aferin!

Bir akam otele yorgun dnd. Saatlerce serseri gibi dolamt. Artk zmir'den de usanyordu. Hani utanmasa, Hseyin efendinin evine gidip verdii sivil elbiseyi brakacak, Bana msade! Arkadalara selm ederim. Beklemekten bktm. deyip yryecekti. Bereket bugn bir havadis kmt. Yarn deil br gece yani 14=15 Mays gecesi Yahudi meatl-mda byk toplant varm. Mahir efendi (Redd-i ilhak) lfn bir trl aklnda tutamyordu. Mutlaka birey i (Ret) edeceklerdi ama teki nasl bir kelime. Odaya girer girmez, Canseza gzleri akmak akmak karsna geti: Bey, dedi, biz burada ne bekliyoruz kuzum? Nerede ne bekliyoruz? Sana n'oldu? 266 Bizim zmir'de ne iimiz var diye soruyorum. Kadn ksmnn hereye akl ermez. Mahir efendi, byle karlannca deminki bkmay unutmutu. radesine itiraz edilen her mstebit erkek gibi u anda karaya kolayca ak diyebilirdi. Hele u sofray kur. Bizim karnmz ackt- Deil mi Murat? ocuu imdi brak... Yarn tren varm. Bizi yarnki trene bindir. Ben gitmek istiyorum. Sebep? Ben gitmek istiyorum... Canseza birdenbire alamaa balad: Bizi yarnki trene bindireceksin Ben korkuyorum. Neden korkuyorsun. Delirdin mi? ocuklardan korkuyorum. Bizi trene bindireceksin. Alama... Barma... Oteldeyiz... Sana birey mi syleyen oldu budala! Elbette birey syleyen oldu Ne sylediler? Burasn Yunan basacakm. Ne Yunan'? Yunan ite... Ne zaman basacakm? Yarn, brgn basacakm. Sen Yunan'm burasn basacan ner-den rendin? Sus artk... Yeter yahu! Canm skyorsun. Hele anlat... Canseza anlatt. Otelde bir hizmeti kadn vard. Bir Rum kars. On gndr bo zamanlarnda gelir, konuurmu. Bugn gene gelmi-Canseza iki hkrk arasnda: 267 Bizim burada ne beklediimizi sordu Madam, dedi, birey beklemiyoruz dedim, o zaman yleyse yolcu yolunda gerek hanmefendi, ocuklarn var. Ben seni ok sevdim. Sana da bebeklerine de yazk! Beyine syle sizi yarn trene bindirsin! Yarnki trene yetie-mezseniz belki artk tren de bulunmaz. dedi. Nerden biliyormu kaltak Olundan iitmi... Btn Rumlar hazrlanmlar. Yunan Orudusunu bekliyorlarm. Katlim olmas ihtimali varm. Yarn gideceiz... Yarn mutlaka tren biletlerini alacaksn. Canseza, kocasna yemin ettirinceye kadar alad. Nihayet korku Mahir efendiye de sirayet etmiti. ki ocukla beraber kars dalara debilir miydi? Hem nereye gidilecekti? Ay-dn'dan berisini Fransz, tesini ngiliz tutmu.-, zmir'liler zmir'i mdafaaya hazrlanyorlarsa pekl! stanbul'a da stanbul'lular lzm... Karsn daha fazla sakinletirmek iin srtndaki sivil elbiseleri paket yaptrd. Yarn sabah erkenden bunlar sahibine verecek istasyona bilet almaa gidecekti. Allah raz olsun Rum karsndan... Tam tren gnne de raslad... Atlar savuurlar... Canseza'nm yanan okad: Bak hanm! Nian koy! Erkek ksm, krk1 ylda bir kere karsnn szn dinleyecek. te bu sefer szn dinliyorum. Bir daha da krk sene sonra... tihan o zamana sakla... Sakn det edersin, karmam ha! Bozuuruz... 268 Otelden sabah erken kt ama, kurnazlk edip Hseyin efendinin evine kuluk zaman gitti. Tahmin ettii gibi Hseyin efendi kmt. Elbise paketini rahata anasna brakt.

stasyona gelinceye kadar karsnn dn geceki heyecanna pek ehemmiyet vermiyordu. Hatta bir aralk kendisinin de kapld korku, parlak Adalar denizi gneiyle sanki erimi gitmiti. Fakat istasyondaki maheri grnce can bana srad. Demek essaht yahu! Demek akl erenler kamak iin bilet giesine hcum etmilerdi. Bre aman! Ya, trende yer kalmazsa.. Artk ne bahasna olursa olsun bilet almaktan baka are bulunmadna inand- Evvel msade istedi. Kalabalk yle msadeye kulak asacak halde deildi. te o zaman Mahir efendi, pehlivan vcudunu, Herkl kuvvetini ortaya koydu. unu dirsekledi, bunu omuzlad. Kfrlerin, beddualarn arasnda gieye bir miktar yaklat. nnde sska bir apkal duruyordu. Hele yol ver bakalm elebi! dedi. Haydi ordan pis herif! Ulan Yahudi! Pis herif diye bana m diyorsun? Sana diyorum. Geti o gnler... Bardak oldu... Zabitlik skmez. Hangi gnler geti ulan ft? Eski gnler. Neden geiyor? Yenildik diye mi? Elbette... yi ama biz size yenilmedik ki... ok lf istemez... Mahir efendi, huyu kurusun, zaten szn 269 banda kararn vermi, glmsemee bile balamt. Ya Allah! diyerek bir nara vurdu. Herifin yakasn toparlad. Bir sarst, bir silkti. Yahudi yaygaray koyuvermiti. Lkin imdadna gelen olmad- Bilkis Mahir efendinin iini kolaylatrmak istemi gibi kalabalk biraz araland. Bu ferahlktan istifade etmek lzmd. Mahir efendi de frsat karmay hi sevmezdi. Sska herifin ayaklarn birdenbire yerden kesti. Be adm teye frlatt. Ceketinin yakas yrtlp elinde kalmt. Knn stne den yahudi, etinden et kesiyorlarm gibi baryordu. Kuvvetine mkfat olarak giedekiler sralarn bu korku bilmez kahraman Yzba'ya verdiler. Paray acele etmeden sayd. Biletleri alp cebine soktu. Kalabalktan syrlnca yahudi bir polisle beraber stne saldrd. Ceketinin tazminini istiyordu. Sylediine inanmak lzm gelirse, ken diini mutlaka astracakt. Polis zabit niformasn grnce biraz ferahlad. Yahudiye: Ben beyi tevkif edemem. Resmi elbisesi var. Kanun zabiti armaksn! dedi. Ben Kanun zabitini nerden bulacam?.. Orasn bilmem. imdi ngiliz polisi sana retir... Koarak istasyondan kt. Polis memuru Mahir efendiye: Haydi savu beyim, dedi, ngiliz polisleri gelirse vaziyet ktleir... Hem de uradan ge... Bagaj dairesinden... Mahir efendi Bagaj dairesinden geip otele gitti. Eyalar acele topladlar. 270 O gece trene bindiler. Bu tren igalden evvel zmir'i terkeden son trendi. Zaten Bandrma'ya doru bir mddet Yunan igali istasyondan istasyona treni adeta takip etti. Mahir efendi, trende, Hseyin efendiyle arkadalarn yzst braktn hi hatrlamadan karsnn szn dinlediine memnun oluyor, yahudiyi gznn nne getirerek kendi kendine glmsyordu. Bandrma'da gene bir fena tesadfe (!) uradlar. Trenden iner inmez Mahir efendi, Tavan maazas marangoz ustalarndan Hilmi efendiyle karlat. Sarlp ptler. Hilmi efendi, drt harp senesinde, yirmi ya birden ihtiyarlam, salar, sakallar bembeyaz olmutu. Mahir efendi: Ne var, ne yok? diye sorunca Hilmi efen di, ka zamandr maracak adam bekliyormu gibi alamaa balamasn m? ki hkrk arasnda, karsnn onbe gn evvel ldn, kendisini dnya yznde tek bana braktm, oluk ocuk da olmadndan evin suyu ekilmi deirmene dndn, eikten atlama can istemediini syledi.

Murat' grnce n'apacan ard. Arkadann muharebeden maaile geleceini ryasnda grse inanamazd. Hep beraber eve gitmeleri iin o kadar yalvard ki, Mahir efendi Aydm'daki Kambur Ali felketini unutup raz oldu. Ev, dayal deliydi. Kadn sanki gnbir271 ligine misafirlie gitmiti, uanseza, vapura di-ninceye kadar bu acaip duyguyu hissederek rahatsz oldu. Hilmi efendi, her ne kadar Bandrma'ya ilk geliinde marangozlua baladysa da sonun da ii bakkalla dkmt. imdi raflar tklm tklm dolu bycek bir dkknda kederli kederli oturmaktaydMahir efendi eskidenberi akl erdiremedii al veriin Aydm'daki incir ticaretinde tadn tatmt. lk gnlerde, Hilmi efendinin ekmece banda emniyetli emniyetli oturmasna at. Her mteri sanki bu dalgn ve acl adam aldatacakt. Fakat gn getike alr gibi oldu. Hatta Hilmi efendiye biraz da gpta etti. Sabahtan akama kadar ekmeceye kr kr para dyordu. Harp iinde, hak bereket versin, iyi para kazanmt. Nasl olduuna pek akl erdireme-' misse de, harbin aksata zerinde bir acaip tesiri olmutu Bir gece dkkn kapattm, dedi, eve gidip yattm. O akama kadar umum sermaye ikiyz lirayd. Sabahleyin drtyz oluvermi. ki hafta sonra sekizyz... alacak ey! Allah'n hikmeti! Mal pahaya bindi.. Lkin asl vurgunu istanbul'da vurdular. Bir de Orduya mteahhitlik yapanlar byk parsay toplad. Burada bir Kaltabanoullar vard- Karun oldu keratalar... stanbul'u sana nasl vas-fedeyim. Paray sokaklardan p sprgesiy-le sprmler de kasalara tekmeyle doldurmular. 272 Ahali ekmek bulamam... Oras baka... Kimi gelin getirir, kimi l kaldrr... Sen bilmez misin? Byle bir lf duyarz. Lkin millet l Kaldrm da iki, kii gelin getirmi... ki, kii... Evet... Bal tutan parman yalyor. ttihatlar bu ie gz yumdular. Sebep? Trkten tccar yetisin diye... Tccar neye yararm? Bir Hkmet tccara dayanr... Fkara-ya kulak verme... Zenginden bir vakit zarar gelmez. Sen Talt Paa'y grdn m? Hep Talt Paa'nm akllar... Sonunda Rus ar'mn bana gelenler herifin hakl olduunu ispat etti Rus ar'mn m? Anlayamadm. Rusya'y Bolevik'ler sard... Hilmi efendi Bolevik kelimesini (Bolevik) diye telffuz ediyordu: Bolevikler efendim... Bolevik ne demek? Hastalk m? spanyol nezlesi gibi... Daha beter... Zenginlerle fakirler birbirlerine dt. Trabzon'a kadar gelen Moskof neden ekildi, gitti duymadn m? Neden ekilecek? Alman yukardan yklendi, biz aadan... Onu syleyenin, senden gayrisi haltet-mi... Rus'un bana gelen dert Boleviklik... Mahir efendi, bu kelimeyi ilk defa iitiyordu. Ehemmiyetine ancak yeni dikkat etti. Bu nasl sz? Osmanl Ordusuyle Alman Ordusunun gremedii ii bu Boleviklik her ne karn arsysa nasl becermi bakalm? 273 te biz de yenildik! Yoksa bizi de mi Boleviklik sard? Hilmi efendi bu sualin cevabn vermeden evvel derin derin iini ekti. Allah gstermesin slama yarar bir yol deil, dedi, fkara, baldr plak icad... Zengin komayp kestiler. imdi mesel, senin bir evin var. Evini elinden alacaklar! Neden? Benim evimin kime zarar olmu? Yalandr. Yalan deil, yalan deil! Kimsenin evi olmayacak. Evler Hkmete geiyor. Sana bir oda verilecek, bana da bir oda verilecek. Senin evinde bana bir oda... Anladn m?

 Seni aldatmasnlar. Byle i olmaz. Olmu birader! Sonra mal yok, mlk yok. ocuk dodu mu. Hkmet ekip alyor. Niye? Hkmet besleyecek. ocuk ksm, babasn, anasn bilemeyecek ki byd zaman Hkmet: unu vur! deyince Babam! A-nam demeden (Tak) vuracak. yi dorusu... Babay evlda bodurmak... E sonra?.. Sonra akama kadar eek gibi alacaksn. Eline bir vesika verecekler. Ben ne yer-sem umum millet de onu yiyecek. Seri ne diyorsun Allsen! te Boleviklik bu... Bir de, eve geldin, baktn ki kapda bir apka asl. Yabanc bir apka... Demek karnn yannda bir zampara var. eri girmeyeceksin. ster sokakta piyasa et, ister kahveye git bekle. bitince geri dneceksin ki rahatsz olmasnlar... 274 Mahir efendi kahkahalarla gld. lhi Hilmi efendi, dedi, ite grdn m? aka m sandn? Bunun neresi ciddi yahu? Vallaha Boleviklik byle... Herkes sylyor... te bu sebepten, Hkmet, Zengin oalsn da fkarann zenginlere bir vakit gc yetmesin! dedi. Hrszln, ihtikrn yakasn kapt koyuverdi. u Moskof ar', bunu akl edememi mi? Eyvah! demi ama. birkere i iten gemi... Bolevik mi dedin?.. Bolevik... Evet... Bolevik. Babasnn yannda oturan Murat, dikkatle dinliyordu. O da iinden birka kere Bolevik! Bolevik! diye tekrarlad ve bu kelimeyi bir-daha hi unutmad. Gene maksatsz yere taklp kalmlard. Canseza gizliden gizliye sinirleniyordu. Vapur gnleri Hilmi efendi, misafirleri kendisini brakp gidecek diye korkuyor, Mahir efendiye adeta yalvaryordu. zmir tarafndan bazan kt, bazan iyi haberler gelmekteydi. Bir kere kendisini orada az kalsn lzumsuz yere brakacak herifler bir halt kartramamlard. 17 nci Kolordu kumandan Nadir Paa, Kararghiyle beraber, maiyetindeki iki Alay, tek kurun atmadan Yunan'a teslim etmiti. Az haberlerine inanlrsa bu 275 Frka'nm 172 nci Alay Ayvalk'taym. Kumandan Kaymakam Ali bey... Yunan'a mukabele etmi... Dmler. 12-13 gndr Yunan' in her taraf kollarn sallaya sallaya igal ettii haberleri geliyordu. Ahali kar kyor, teslim olmuyor. deniliyordu. ok kr, Trk' n ayran kabard demek- Ha Ali bey greyim seni!.. Ali beyin vurutuu tesirini gstermi olacak ki, Soma'dan, Akhisar'dan, Salihli'den de iyi havadisler skn etti. Millet silha m sarlyor ne? Bir gn stanbul postas fena bir haber getirdi. Kasmpaa'da, Yenieme'de bir yangn olmutu. Byk bir yangn... Mahir efendi, tell kamarotlar sorguya ekti. Hibirinin sz, tekini tutmuyordu. Yalnz mphem surette bir noktada mutabk gibiydiler. Yangn Yenieme'de Karakol'un yanma kadar gelip orada, Hikmethda, snmt. Tamam! Sivrikoz mahallesi de zaten oradan biraz aadadr. Zaten olur mu birader? Yukarda, H smme h Allah yok mu? Bir de evsiz, barksz sokakta m brakacak Mahir efendi kulunu! Yalnz bu yangn haberi zerine daha fazla beklemenin icap etmeyecei anlalmt. Canseza'ya birey sylemeden o gn biletleri aldlar. Ertesi sabah Yamurlu ve rzgrl bir gn Glnihal vapuruna bindiler. stanbul'un kapal yaz mevsiminde, insann yreini kederden para' para edecek bir donukluk, slaklk vardr. Halic'in sar amurlu sular Galata kpr276 snn deliklerinden iki toprak ose gibi darya doru akyordu. Rhtmdan kuvvetli bir Pazarkay'na eyalarm yklettiler. stne de aile oturdu. kii olarak ayrldklar Vatan'a drt kii olarak dnyorlard.

stanbul hi deimemiti. Selteyn Camileri, Galata ve Beyazt kuleleri... Tramvaylar... Mavna yn gene eski yerinde... Yemi iskelesinin kayklar, akam dn sabit mterilerini tayor. Havuzlarda iki irket vapuru tamirde... Akam ezan okunurken Kasmpaa iskelesine yanatlar. Hamallar yatak denklerini, sandk, sepeti dar kard- Yol yoku olduundan araba ileyemezdi. Mahir efendi, srtndaki elbiseye yakan son kumanday verdi: Haydi arslanlarm! Bizi Yenieme'ye karacaksnz! Yenieme'ye mi? Aman beyim Yenie-me mi kald? Biliyorum. Lkin bizim ev hamdolsun yanmam. Ate sokak bandaki emenin yanma kadar gelip orada snd ya... Hangi eme beyim?.. emenin yerinde yeller esiyor? Sivrikoz mahallesi?.. Sivrikoz mahallesi sprld de yangn Okmeydani'na dayanayazd... Deme! Hamallar khyas Uzun sakall din bir ihtiyar fena haber verdiine mteessir yere bakarak bir mddet bekledi. Yamur inceden 277 inceye yayordu. skele zerinde, kucanda ocukla bir kadn lzumsuz yere bekletmek manaszd. Teselli verir gibi sordu: Nereye gtreceiz beyim? Hele dur! Ben evimi kaybetmiim... Mahir efendi, felket gelip atnca kendisini mitsizlikten ve beyhude kederden kurtaran eski ylmaz tabiatn yardma ard: Suphanallah! Suphanallah! Siz ykleri duvar dibine, sipere aln. Karsna dnd: Bekleyeceksiniz. Gidip aabeyimi bulaym... Byk admlarla, fakat tel etmeden yrd. Denkleri sundurmann altna ektiler. Hamallar kahveye girdi. Fakat khya, muharebeden gelen ve topraa ayak bast anda evini kaybeden bir asker ailesini ocuklaryle beraber yamur altnda brakmaya dayanamamt. Birisini azarlar gibi, Canseza'ya taraf bakmadan teklif etti: ocuklar yecek kzm! Bak slanmsnz. Kahveye giriver. Bu szler sylendii zaman, Hseyin Rahmi (Meyhanede kadnlar) isimli kitabn yazm myd, yoksa henz yazmam myd bilinmez. Fakat Kahveye girmek teklifi harp iinde stanbul'dan ikibuuk sene uzakta kalm namuslu bir kadn iin en ar hakaretlerdendi. Canseza, ancak demin duyduu yangn haberiyle o kadar armasayd, bir de ihtiyar hamallar khyasnn sesindeki baba hissini anla-masayd, korkard. fkelenirdi. 27 S Teekkr ederim. Buras iyi! diyebildi Hayr! Rahmet dinecee benzemiyor! Bizim uaklar da dnya ahret senin kardelerin. Birer ay iersiniz. Olmaz. Khya, olu, kocas, aabeysi askere giden kadnlarn erkek elbisesi giyip plk ettiklerini grm, bir yama daha girmiti. plk ne demek? Kar milleti, harp iinde ban amt da, sokaa dklvermiti. Bu bare kimin kyn soruyor hl! At alan skdar'a geti a yavrum! Olup biten ilerin yannda ocuklaryle beraber hamal kahvesine girmek, Kabe'ye girmek gibi birey... Mamafi gen kadnn eski kafalln da bir taraftan beenmiti. Kahvenin kapsn ap ieriye Krte bireyler syledi- Uaklar birer ikier, fakat acele acele dar kp kahveyi boalttlar. Canseza tekrar girmemek istediyse de ocuklar hakikaten slanyorlard. htiyar: Eyalar merak etme... Altn olsa burada kaybolmaz! diye teminat verdi. Ttn ve bekr erkek kokan kahve scackt. rak kirli mermer masaya tane ay getirdi. Hamallar khyas, birka adm tede, yar dnk olarak durmu, yangn anlatyordu. stanbul'un yangm mehurmu ama, bylesini yz senede gren olmam. * Bir kere nereden kt, nasl byyp drt kola ayrld anlalmad, Ta, Saryer'den tulumba geldi, diyeyim de gerisini var sen he279

sap et kzm! O temel ivileri, kaplama tahtalar top gllesi gibi havalanp denize kadar utular. Bir de mbarek frtna koptu. Frtna dersem, anafor! Bir taraftan doruca esse, atei nne katp gtrr. Hayr! Sanki Kasmpaa'nn stnde cirit oynuyor. Hayvan bir dizginliyor. Yallah u tarafa hcum! Yar yolda gem kasyor. Yallah gerisin geriye... Derken sola sapt diyorsun. Meer saa ateten bir cirit frlatm. kiyz hane ilersinden alev ykseliyor. Can zayiat olmayna sen de a, ben de aaym... gn, gece yand. Cayr cayr cehennem gibi... Ne gn balad efendim? Alt gn evvel... Oralar hl yanyor. Sokaklara girilemedi. Kzll denize nasl vuruyor. nsan rker... Demek biz Bandrma'da on gn bekle-meeydik... Bandrma da on gn m kaldnz? sabet! Verilmi sadakanz varm. oluk, ocuk... Allah gstermesin... Yangn insan artyor... Tulumbaclarn atei brakp nasl yamaya daldklarn, gvur mal olsa insann gene de yreinin acyaca, halbuysa stanbul milletinde gayr, merhamet kalmadn, birka zenginin evini kurtarmak iin mahallelerin atee verildiini, hamal khyas, yana yakla hikye etti. Szn burasndayken Mahir efendi kapdan girdi. Allah raz olsun baba! dedi, slandlar diye korktum... Canseza'ya dnd, sulu su280 lu izahat verdi: Ahbaplar aradm. ou evlerini deitirmi. Nihayet birisi bizimkilerin adresini verdi. Celal vardr. Aabeyimin arkada... Bekr bir adam. Anasyle otururlar. Tabakhane'de... imdilik oraya snmlar... Yamurlu gecenin iinde denkleri yklenip arka arkaya sralanan hamallarn nnde, mehul topraklan kefe km yorgun bir sefer heyeti gibi yrdler. Birinci kat tuladan yaplm, fakat en st katnn pencere pervazlar bile henz taklma- : m, bir evin ta basamakl merdivenlerini kp kapy aldlar. Kap alnca Murat: Bey amca! Biz geldik! diye bararak ieriye komak istedi. Bir kocakar, ocuun kolunu hmla ekerek sarst: Kunduralarn karmadan nereye gidiyorsun terbiyesiz! Buras ahr m? Beyamca'yla baba-anne ierde, baba ile annesi kap eiinde donakaldlarBu kadar seneden sonra... Murat'n amur lu kunduralarla koup Beyamca'sm kucaklama a da m hakk yoktu? Bireyler kaybetmilerdi. Korkun derecede kymetli bireyler!.. Gidip de gelmeme nin ne olduu malm deildi ama, Gelip de bulmamanm acl meydandayd. Canseza, eii geip gememekte biran tereddt etti ama, kirli yn orap kokan, hamallar kahvesinden geliyorlard. Trenler dolusu (Bozgun) getirmilerdi. Halbuki burada, tahtalarm temizliinden 281 daha ehemmiyetli baka bir ey olmad belliydi. lk defa, bir ev sahibi olmak iin lesiye rpman kocasn anlar gibi oldu. Cemal kibuuk yandayd kucanda uyumutu. Kaynanasyle Kaynbiraderi gece yarsna kadar yangn hikye ettiler. Kadn btn kabahati Sleyman efendi oluna ykletiyordu. Bizi brakt da, ahbaplarna yardma gitti, diyordu, sen benim oullarm bilmez misin yavrum! Hi szm dinlerler mi? (Eyalar toplasam m?) dedim. (Lzum yok! Yangn uzak) dedi. Pencereden bakyorum. Cehennem gibi kkryor... Bakyorum. Atlaya atlaya geliyor. Artk dinlemedim. Yataklar denkledim. Hem de birbamaym. Tenbihi sk verdi. (Kapy ben gelmeden kimseye ama! Yamaclar eve dolar!) dedi. Beyolu'nda akrabalarmz ye timi, kapda yalvaryorlar ama, armm. Birisinin sesini alamyorum. Her kap almnda bir kere aa kouyorum. (Kim O?) diyorum. Bizim amca olu Ahmet. Aar mym! Elimde haa huzurundan, eski aptesane nalnlar... Aman Allahm, O gece nalnlar bana bir dert oldu. Kouyorum sanda koymaa... Aklm bama geliyor. Kouyorum yatak denklerinin arasna sokmaa, aklm bama geliyor. Allah dman atele terbiye etmesin. Nihayet bu benim Sleyman efendi olum yetiti. Git282

tii yeri de batrm. Oralarda da (Ate uzak!) diye fetva vermi. Sonra bir de arkasna bakm ki ate bizim sokan banda... Kapda bir sr akraba bekleiyor. Hepsi birden eve girdi ama, ate de sokaa beraber girdi. Baladklarm ku gibi uurdular. Hallar, kilimler pencereden atlp kurtarld. Gelgelelim senin havaleli, demelerine... Aynal dolaplar da pencereden attlar. (Brakn olduu yerde yansn!) dedim. Zahir ocuklar da arm. Piyanoyu da yallah, pencereden attlarKabak gibi dald. Yataklar tekmil kurtardk. Kilimleri, hallar kurtardk. Bakr takmlarn hararlara doldurmutum. Birisini, bizden zannedip bir askerin srtna kendi elimle yklettim. Kefen paras olur inallah... Meer apulcu imi. Gitti gider, dahi gider. Bir harar dolusu yeni bakr... Cannz saolsun anneciim! Cansal fayda vermez... Sen benim Sleyman olumu grdn m kzmSleyman efendi, iman vcudne pek yaraan bir sevimlilikle glyordu. Mala mrnde kymet vermemi, babayani bir adamd. Nihayet Mahir efendi yavaa sordu: Benim takmlar kurtaramadnz m? Hayr evldm. Takmlarn bir ksm yand. Silhlarm... Silhlar bsbtn unutmuuz. Nihayet ate saa sarnca evden ktk. Bizim ev, dorusu anl, erefli yand. Meydan dn oluyor sanrsn- Bir davulu eksik... Kurunlar patlamaa balaynca millet Yahu! Bu nasl 283 ev, cephanelik gibi bir ev! Maallah! dedi. Biz aada, Cami avlusunda seyrediyoruz. Yataklar ortaya ydk da, salonun taban halsn stne rttk. Kvlcm yadka kovalar hazr, su dk dkveriyoruz. Eyann drt tarafnda drt nbeti... Sabah ettik bu suretle... Takmlar nerde? 'Aada kmrlkte... Takm kmrle konulur mu? Paslanr.... Siz nasl... Kmrl bulduuna kret yavrum! El evindeyiz... Mahir efendi ban nne edi. Ertesi sabah takmlar gzden geirdi. imdilik ie balayacak kadar kurtulmu, fakat ince aletler kamilen yanmt. Murat' yanma alarak yangn yerine kt. ki gndr devam eden yamur bile klleri tamamiyle soutmamt. Hl siper yerlerde kor ynlar duruyordu. Mahir efendi, kira ile oturduklar evin enkazla dolu arsasna girdi. Elindeki demir ubukla akama kadar her taraf yoklad, eeledi. Takmlarnn demir aksamn hep toplayp bir tarafa yd. tane tabancasndan eri br demir hurdalar kalmt. Yalnz nc katta duran dkme soba, naslsa ayaklar zerinde zemine kadar inmi, hibir taraf zedelenmeden sapasalam duruyordu. Bunlar bir arabaya ykletip eve getirdi. Canseza da sabahtan beri ev aram, hayret deil mi, Pimaniye taraflarnda bostanlara bakan, byk baheli bir ev bulmutu. 284 Ertesi gn oraya tandlar. Mahir efendi, akam zeri, yeni bir zembille eve geldi. Bunu karsnn nne brakarak: te bizim velinimet! dedi, yarn takmlar hazrla! Mahir efendinin bu mehur sznde olanlar, olduu gibi mnakaasz kabul edip ne kadar mkl ve zararl olursa olsun, bir hesab kapatmak ve cesaretle yenisini amak mans vard. Bu sz, marangoz Mahir efendinin nama-lp tarafiyle yeniden dikilip durmasn ifade ediyordu. Takm zembili bu adamn yklmaz istinatgahyd. Kyamet kopsa ona tutunup bylece kalkabiliyordu. Ertesi sabah, alaca karanlkta, zembilini omuzlayp yola ktAncak i bulduktan sonra parasn hesaplayacak, evin borcunu grmek zere Cuma gn Hayriye hanmn yanma gidecekti. leye yakn, dn akam, kayktan havuzlandn hayal meyal grd irketi Hayriye7 nin (Neveser) vapurunda arkadalaryle akalaarak keser sallyordu. Acemiletin ne demek? Bilek de keser de acemilemez! Yalan syleme Mahir usta... imdi keserin parmana inecek!

 Deli mi bu birader? Benim kck parmama ininciye kadar senin kafana iner ya... Kaln kafana... Brak akay! Muharebeyi yoksa keserle mi yaptn sen? 285 Keserle yaptm. O sebepten yenildin desene... Hayr! O sebepten az kalsn kazanyorduk. Peki! Sonu neden byle biimsiz oldu? Bakumandan vekili olacak rezil, keser kullanmasn bilmediinden... yi ama Abdlhamit marangozdu. O neden yenildi? Bakma! Onun marangozluu keyif ii... Seninki.. Benimki ekmek paras... Ekmek paras Lf, elenceye nihayet verdi. Bir kayk kreklerinin ucundan sular damlatarak geip gitti. Bir atana ksa ksa tt. Teknenin dndan raspa sesleri geliyordu. Dnya Ekmek paras iin alyor. Bununla aka olmaz! 286 MTAREKE Mahir efendi Hayriye hanmn ellerini, Hayriye hanm da Mahir efendinin alnn pt. Kahveden sonra derhal hesaba oturdular. Hayriye hanm, siyah kapl, uzunca bir defter karp ortaya koydu. Hesap, kitap, Mahir efendinin yzseksen lira borcu grnyordu. Mahir efendi, yere bakarak: Anne, dedi, bir cihet var. Biz senden 360 liray altn olarak aldk. Bugn altnn tanesi 6 lira... N'olacak? Hesab byle yapacaz. Yani, altnn tanesini 6 liradan m deyeceksin? Tabii... Hi de tabii deil... Ben sana bor verdiim zaman, altnla banknot arasnda fark yoktuk imdi varsa bu kabahat herhalde senin deil... Olur mu? Biz sana zaten hu kadar zahmet ettik... Rica ederim, hesab yeniden yapn. 287 Yeniden yaparsak, bor ikibin liray tutar. Tutsun. Faizi zerine biner. N'apalm? deyemezsek evi satarm. yi ama, ben paray sana evi satan diye vermedim ki... Seni ev sahibi etmek iin verdim. Haydi, budalalk etme! Muharebe btn erkeklerin akllarn balarndan alm. Hesapta mutabk myz? Yzseksen lira... Mahir efendi cebinden btn parasn kiyz yirmi lira karp tomaryle defterin zerine brakt. Buyur... Ne kadar bu? Artk bilmem. Ltfen kabul et. Kusuruma bakma! Hakkn hell et. Ben insansam... Sen insansn... Paralar eline ald Benim aptal olum! , Saymaa balad. Gzlerinde gm ereveli gzlkler vard. Bartsnden bir tutam beyaz sa alnna kaymt. Parmaklarn slatrken kar gibi beyaz dileri grnyordu. Mahir efendi, som gmten yaplm irin bir oyuncak seyreder gibi ferahlk ve minnet duydu. Hayriye hanm, yzseksen liraya gelince st tarafnn ne kadar olabileceini, yani anakkale'de yara alm bir zabitin drt senede kendisini kimbilir nelerden mahrum ederek biriktirdii parann miktarn merak etmeden geriye kalanlar iade etti: Bunlar senin... Artk canm skyorsun.

288 . m our mu: ^ene ae sana biz borluyuz... Eve fotorafhane yaptrrken... O souk gnde... Gzmn nnden gitmiyor Allah senden raz olsun anne... Mahir efendinin sesi dolgundu. Alt duda titriyordu. Artk salar iyice krllaan bu hl pehlivan vcutlu adam dokunsalar alayacakt. Hayriye hanm, bir sz sylemeden, parann stn mindere koyup tekileri kaldrmak iin odadan kt. Tekrar dnd zaman Mahir efendi, hibir eye dokunmamtBiribirlerine glmsediler. Hayriye hanm: Murat' niin getirmedin? dedi. Getirmedim. ok istedi. Alad. Bir iki gne kadar tekiler de gelirler. Muhacir gibiyiz. Yangn bizi perian etti. Yangn m? Ne yangn? Mahir efendi duraklad. Kadn henz hi birey duymamt. Sz hesap sonunda buraya getirmek pek yakksz olmutu. Mahallede yangn oldu da rkmler... Dur bakaym! Sen yalan sylyorsun! Ben de bunadm galiba! Gazeteler yazdlard... Nasl dikkat etmedim Yarabbi! Sen yoksun diye Kasmpaa'da alkam kalmam... Demek eviniz yand. Eyalar olsun kurtaramadnz m? Hepsini kurtardk. Yangn esnasnda sen stanbul'da miydin? Hayr. 289 yleyse herey yanmtr- ben suiey-man efendiyi bilirim... Vah, vah Bir an durdu: E! Paray nasl veriyorsun? Utanmadan... Paraya ihtiyacmz yok. Hasr stnde kalm... (Paraya ihtiyacm yok) diyor. Sen artk dayak istiyorsun. Sen beni de sersemlettin: Bir de parasnn hepsini verecekti. una bakn komular. Mahir efendi, Hayriye hanmn elini tutarak gitmesine mani oldu: Otur kadn! attk belya! Hele otur. Mahcubiyeti dalmt. Kk bir kz ocuunu azarlar gibi sevgiyle konuuyordu: Para lzm olsa getirir miydim? Bende o gz var m baksana... Otur diyorum... Yatak?. ok... Hah, kilim? Kyamet gibi... Senin anlayacan, yalnz kanape, koltuk, aynal dolap velhasl bizim zanaatn marifetleri yanm. Havaleli olduklarndan karamamlar.. Senin ev ilerine akln m erer? Kap, kaak tamam m? eve yeter-.. imdi nerede oturuyorsunuz? Daha iyi bir ev bulduk. Kirac olmak da fena deilmi. nsann ii yanmyor. Malsa-hibini hi dnmyor. Ne yapacaksn? mi? Tavan maazasna yerletim bile... Tavan maazas bizim baba yurdu... te buna sevindim. ocuklar buraya kadar zahmet etmesin... Gelecek Cuma sen gel, beni, al gtr. Kzm zledim. Murat, resmin-deki kadar byd m? Resimdeki ka para eder. Artk kocaman delikanl oldu. Neden holanyor. Dikkat ettin mi? Sana yazmtm. Galiba kitaptan holanyor. Artk at pat okuyor da... On yana bast m? Hayr Dokuzun yarsnda... teki... Anadolu Trk ne haltediyor? Sizi henz grmediine zlyor. Btn srarlara ramen Mahir efendi yemee kalmad. Senelerce On seneden beri borcun altndan kaca gn nasl da baka trl hayal etmiti. O gn dnyaya smam sanyordu-Halbuki stne bir arlk Bunun gurura ait bir his olduunun

farknda deildi. gelmiti. (Emlk ve akar sahibi) olmak bir eydi. Her zaman, gizli gizli yadrgad zabit niformasndan tamamiyle baka trl, phesiz ondan defalarca emniyetli bir rtbe... Artk, srtn bir yere dayamt. Allahn izniyle yklmak yoktu. (Takm zembilini bu anda hi dnmyordu.) Farkna varmadan admlarn sklatrd-Hi kimseye rastlamak istemiyordu. Evinin karsnda nefesini keserek durdu. Bu kocaman, gzel binay nihayet yzseksen bankanot'a kurtarmt. Yzseksen tane kat lira, imdi, kurtard (Akaret) in yannda ne kadar deersiz kalyordu. inden, duvarlarn okamak, okaya oka290 291 ya her tarafn dolamak arzular kabard. Kendisini zaptederek dkkna girdi. Kiraclar deimiti. Dkkndakiler de, evdekiler de Mahir efendiyi tanmadlar- Kim olduunu bildirdi. Herkes burada Hayriye hanm methediyordu. Bu hal, Mahir efendiyi birf kat daha memnun etti. Kiraclardan utanmasa evden akama kadar kmayacakt. Her tarafa tekrar tekrar bakmak istiyordu. Kendisini zaptederek vedalat. Hayriye hanmla senetleri iptal etmek, konturatolar ciro etmek meselelerini de konumamlard. Artk her ay buraya bizzat gelip icar bedellerini tkr tkr toplayacaktstanbul'a bir ekmek torbasiyle bir ift ark getiren kyl ocuu ile bu krl pos bykl, gzlerinin ii glen adam arasnda nasl da hibir mnasebet kalmayvermiti. Mahir efendi, imdiden sonra stanbul'a, kocaman bir evin derin temelleri ve tatan gvdesiyle sk sk balyd. Onu artk buradan hi kimse skp alamazd. u anda bir acaip kuvvet hissediyor, dp oluverse bile gzlerinin ak gitmeyeceini anlyordu. Canseza, Murat, Cemal, bu kocaman ehirde balarn sokacak bir dam altna, az ok bir ekmek parasna maliktiler. Derin bir (Oh) ekti. Durmu efendiyi bulmak aklna gelince, bunu ka gndr nasl dnmediine at. Bir ahbaptan, hocann sa olduunu renmiti. Fkara, Moskof'lara esir dp Sibirya'y boy lam... ok srnm... Kahvelere bakt. Gremedi. Sahaflar arsna sapt. Hac Mehmet efendinin dkknnda tabii eskisi gibi, birbirlerine dargn dargn bakarak ene yartrmyorlar m? Durmu efendi de Mahir'in sapasalam dndn renmi olacak ki daha dn ayrlmlar gibi, yerinden bile kmldamadan iaret etti: Orada kazk gibi ne duruyorsun Yaver? Gel de u habisin icabna bakalm... Ooo... Mahir efendi... Hogeldin? Buyur. Hobulduk Hac efendi. Gene aranzda bir mesele mi var? Mesele... Olmaz m nruaynm? Gitti... Kurtuldum. Bir daha ebedi gremem- ok kr... demitim. Herif kedi gibi yedi canl... Nereden atsan drt ayann zerine dyor... Bu da benim bamn bels... Gene Cennet, Cehennem bahsi mi? Cennet-Cehennem bahsi... Zndk olmu km... Bsbtn delirmi... Yok mu diyor? Haa! Daha okadar kfirlememi de... Yalnz (Olmasa ne lzmgelir?) diyor. Durmu hoca fkr fkr glyordu: Mahir, dedi, u anda Cebrail gelse, Ha-c'ya (Cennet, Cehennem yok) dese... Bu rezil orucu da, namaz da brakacak. Kitap sata sata... Madrabaz olmu. Akl al verite... (Ben Allah'a namaz klarm, Allah da beni Cennet'e koyar!) dedii yer... Yahu! Biz yle mi diyoruz? Namaz bizim borcumuz... Lkin Cennet bahsi... Ulema bu meselede ikiye pay olmu efendim. Bir ksm, (Hakikatte Cennet Cehennem var. Kuram Kerimin buna mtedair ayetleri Ayet-i sahihe 292 293 dir.) diyor. Dier ksm (Hayr! Cennet vicdan huzuru, Cehennem, vicdan azabdr. Bu husustaki ayetler, ayet-i mteabihe olsa gerek.) buyuruyor. Biz bu ikinci itihad daha akla, mantka ve dine uygun gryoruz. (Zndk) herif! Dinden kp haltettin... Hem de halt- azm ettin.. Bre Moskof krmas lin! de gltler.

Dkkn, stnden kocaman cihan harbi gememi gibi, hl toz iindeydi. Mein ciltli ta basma kitaplarn sar sahifelerine bu toz pek yarayor, hatta ciltlere ilmi bir kymet ilve ediyordu. Kaldrmdaki sergide, rzgr Abur cubur larn Hac din kitaplarndan gayrsma byle derdi yapraklarn hrdatmaktayd. Kede erbetinin zili durmadan tyor, su sesi bu kapal medrese sokana adeta serinlik veriyordu. Tango arafl kadn geti. Kitap Hac Mehmet efendi gazaba gelip lahavle ekti. Korktun mu Hac? eytandan korkacaksn hr zaman ccesi! Selvt- erfe'yi ezber bildikten sonra eytan, dini btn bir .mslman'a birey yapamaz! Oku da f ley iver... __Bu eytan flemekle defolur cinsinden mi akn? yleyse... Zatnz bu yrekle Cennete zor gidersiniz... Ya, ben nereye giderim? Tabi, Cehennemin esfelessafilmine... 294 Estafurullah... Estafurullah... Bel m geldin herif? Hac efendiye dnd: Ben canmdan bktm. Sen de geldin geleli srtrsn. Ne var, ne yok? yilik-salk... Ben bugn sevinliyim-Evin borcunu, hamdolsun kapattm. Durmu efendi, elini dizine vurdu: Gene hata ettin Yaver! Tuuu! Ev borcu denecek sra m bu sra? Ya bu sra ne sras? Bor denmeyecekti. Bana bir kere danmak yok mu cahil herif! Sana dansam ne derdin? Paran tkr tkr ye de keyfine bak! Derdim. Bor? Bor mu kald yahu? lerisinde ne var sen bilir misin? Ne var? Boleviklik... Boleviklik mi? Ne demek? Sen Boleviklik duymadn m? Mahir efendi mphem bireyler hatrlad. Bu Boleviklik, sakn Bandrma'daki Hilmi efendinin syledii Boleviklik olmasn? Bu suali sordu. Durmu efendi ban sallad: Ta kendisi! ite duymusun... Duyduun halde... Ahmak herif... Boleviklikte ev borcu demek yok mu? Boleviklikte okadar byk ev sahibi olmak yok. st katlar yktryorlar m? Hayr! Hepsini elinden alyorlar da sana mnasip bir ev veriyorlar. 295 Ben raz olmam... Daha iyi ya... O zaman kafam koparrlar... Yallah! Rusya'da byle mi yaptlar ? Byle yaptlar. , Sen (olmaz!) demedin mi? Dnya (Olmaz) dedi ama, Karadayn dinledi mi bakalm? Kim bu (Karaday) ? Ufak, tefek bir ihtiyar. u kadar... Benim kadar... Vay, bizim evi elimizden senin kadar bir bunak m alacak? Ne belledin ya... Vermezsem de beni ldrecek yle mi? Hi acmadan... Buna da Moskaf milleti raz geldi mi? Evsizler raz geldi. Nitekim ben de razym. Ben alaym... Sen hazra kon... Mslmanlkta byle i yok... Deil mi Hac? Haa!

Durmu efendi, yalanc bir nefretle yzn buruturdu. Sus! Senin ahitliin makbul deil... Neden? Sen de ev sahibisin. Hem de iki tane ev sahibisin... Bu hususta mal, mlk olmayanlar mesmudur. Serseri takm demek? Boleviklii biz duyduk. Irz namus, ayak altna gidiyormu. Biz O biim mezhepsizlii bir vakit kabul etmeyiz! Elhamdlillah Mslmamz. Boleviklikte Irz, namus daha salam. 296 Hazret-i mer kanunu yryor. Hazret-i mer kanunu! Haa! Hazreti mer'e kurban olaym. Moskof zagonunu getirip de neye benzetti? Doruluk birbirine benzer. Hazreti mer devrinde eriat yle miydi grmedim. Lkin, Rusya'da olanlara ahidim. Yarn ahrette de ahit olacam... Alktan oluyorlarm. nsan eti yiyorlarm... Alktan len var. Doru... Bir bakma insan eti yedikleri, daha dorusu biribirlerini yedikleri de doru... Lkin birka kii zengin olsun, millet srnsn diye alktan lmyorlar, birbirlerini bu maksatla ldrmyorlar. Dnya kuruldu kurulal, insanlar zaman zaman iyi iler iin kan dktler. Bu sefer de iyi iler iin kan dkyorlar. yi i... Elimden evimi almaya alsnlar... Ben adamn gzn karrm. Dikkat et! Parman olunun gzne girer ha! Hangi olumun? Murat'n... Mahir efendi, uzatt parman eki verdi. Durmu Hoca, bu harekete uzun uzun gld. Sonra ciddileerek: Dinleyin, dedi, Boleviklik, yani Komnistlik... Yani Mezheb-i itirakiyyn... Bir gn Talt Paa'ya Genleri yetitirip ykseltmedikleri sylenmi, merhum da Hani 297 yle mstait gen? diye sorarak muhatabn haptetmi. Talt Paa'nn, istidatl gen olmadn iddia ettii srada, Mustafa Kemal ya Paayd, yahut da Paa olmak zereydi. Talt Paa'nn muhatab skt etmeyip (te mesel Mustafa Kemal) deseydi. Paa belki glp geer, belki de Mustafa Kemal'in aranan mstait genle hi bir alkas olmadn kolayca isbat ederdi. Muharebe, Enver Paa tarafndan kazanlm olsayd, Mustafa Kemal ismini memleket belki hi duymayacakt. Halbuki bugnlerde, bu isim yava yava iitilip aklda tutulmaa balamt. Kuvvetli bir pehlivana kafa-kol kaptrp bunalm memlekette Mustafa Kemal yar alay, yar ciddi fakat gnn mevzuu olmaktaydSivas'ta kongre kurmu. Gemi Erzurum' da kongre kurmu Anadolu ve Rumeli Mdafaay Hukuk Cemiyeti Reisi mi?.. yle birey... Herifteki zrtapozlua gler misin alar msn? Ordu Mfettiliinden istifa edip, sen ortaya nasl ktn a tredi? Etrafna bir baksana!.. Karnda senin akrcal etesi yok, Dvel-i ti-lfiye var... Kald ki Osmanl mparatorluu bir akrcal ile uraamad da pes etti... Tanyanlardan rivayet Serhoun biriymi... Kafay ekmitir de... Bulut gibi... Var m bana yan bakan! Yaman gelir yaman gider. diye bar-vermitir. Hey Yarabbi! daha ne gnlere kaldk? Bu memleketin tarihi de demek byle: Hepsi de (Yaman) gelip, (Yaman) gidiyor. Bunun aabeyleri, Enverler, Niyaziler de 298 byle serho naralaryle gelmilerdi- Vatan paralayp defoldular. Bu da zahir bakt ki birka igal edilmemi Vilyet kald. Haydi, bunlarn da hatr kalmasn! Biz de, yol yaknken bunlar batralm da... Elle gelen dn Bayram! dedi. Baba miras da deil ya... Alnnn teriyle hi kazanmad... u halde adet deimi mirim, dnya altst olmu besbelli! Eskiden Paa'lar muharebe kazanr, dmandan kale fethederlerdi. imdi tersine, elde kalacak gibi olan topraklar da dmana peke ekiyor teresler! Klkal gittike oalyordu. (Dag) diyen oldu. (Bag) diyen oldu. (Deli) diyen oldu, (Veli) diyen olduBir rivayet: Padiah, din ve millet dman! Bolevik makulesi bir serseri! Dier ve rivayet: Tastamam! Mslmana gelecei vadolunan Mehdi Resul!

Halife efendimizle mavereli imi. Var yr! Memalik-i mahruse-yi ahanemi dman yedinden hals eyle... Duam seninle beraberdir. demi de elaltmdan Anadolu'ya geiri-vermi, diye yemin edenler var. Ne mnasebet! Efendimiz, h, o makule ezrail ile zinhar szbirlii eder mi? Al-i Osman erefi bu rtbe pyml olmaz. Aralkta bir klah kapmak istedi. Lkin Padiah'a as gelip celld kemendinden hals olmu var m bir kere! Abaza Paa; Katrcolu dahi taban tutturamam... Grrsnz... Yakndr... Ser-i maktuu Asit-ne'ye gelir de bel defolur. Ben zaten ryasn da grdm. Bir de Saray- Hmayun'da bizim ocuklarn byk daysnn, teyzesi kznn vey damad vardr. Kula deliklerden... 299 Meselenin ruhunu ondan iittim. diye kalb basanlar var... Mahir efendi, Mustafa Kemal beyi, Ana-fartalar'da grmt. Sar yaz, gk gzl, zaif bir adam! Ate olsa cirmi kadar yer yakar bir bare... Fazladan asab... Gzn budaktan saknmaz bir delifiek... anakkale'nin mitsiz gnlerinde kendisiyle beraber yaam bir silh arkada olduundan Meselede kendisini bitaraf saydndan yrei Mustafa Kemal'e yatyordu. Anadolu'da evrilen frldan ciddiyetle hi bir alkas olamazd. Lkin mesele eer Padiah'la mavereli kavgay-sa... Padiah postunda oturan zat, tabi Abdl-hamit efendimiz gibi kurnaz deilse... Postdaki keramet kuvvetiyle ilerinde belki bir hikmet mevcuttur. Bilinir mi? Allah bu! Hi ummadn yerden bir sebep halkeder. Dncenin burasnda Mahir efendinin zihni dalyordu. Sebep halkeder... Amenna! Gel-gelelim... Sebep de sipsivri halkedilmez ya... Bulutsuz yamur yamyor. Gne olmazsa buday olmaz. Mahir efendi bozgunu grmt. zmir'de, Kordonboyu'nda, iportaya kaak ttn koyup satan Rum delikanlsn grmt. Yunan ordusu ilerliyordu. Buna Mustafa Kemal ne halteder hemerim! Hazret-i Ali olup Zlfikr' ekse faydasz... Silh yok... Cephane yok... Dman dersen kum gibi... Uan kular Osmanl'ya dman kesilmi. Alman'la beraberken keeyi sudan karamayan bir millet... Lkin Bandrma'dayken adn duyduu Ali bey geenlerde Bergama'daki Yunan kuvvetlerini bast demilerdi- Gvuru srm karm500 Bunun zerine de Nazilli'yi, Aydm' Demirci Efe kurtarm. Ha babam gayret! Yunan'a kar talihimiz aktr. Efendimiz de yendiydi domuzu... Gayret arkadalar... Durmu efendi olmasa ahvalin bu kadar da farkna varamayacakt. Srasyle (Neveser)'i (61), (62), (65) numaral irket-i Hayriye vapurlarn tamir ediyor, aydan aya evin kiralarn topluyordu. Kuru Ceviz tahtalar almt. Akamlar, bir de tatil gnleri bunlardan mobilya yapmaa urayordu. Evde alt zamanlar, Murat'tan takm istemek lzm gelirse; Ulan Bolevik! Ver uradan rendeyi... Ulan Bolevik destereyi getir... Hani pulanya... pulanya'y istedik... Senin gibi Bolevik grlm m rezil! Fesuphanallah... Sfr numara zmpara kadn bilmezsin bir de alemin evine elinden alacaksn!.Sersem olum benim! diye glyordu. Hilmi efendi gibi, o da, kelimeyi (Bole-vik) diye kullanmaktayd. Nihayet birgn Can-seza oluna taklan bu lkabn farkna vararak titizlendi. One demek yle! diye sordu. Sen sylyorsun ocuk alyor. Geenlerde kardeine de sylyordu. Ne diyordu? Bilmem... Ben Bolevik'im! Senin evini alacam! diyordu. Vay Kpolu kpek vay! Sylesene ne demek? 301 Kar! Sen nakadar ahmaksn. te ad stnde... (Bol) bildiimiz bol... Yani (ok)... (evik) de bildiimiz (evik). Bolevik demek ok evik demektr. Evi alacam? Ne demek? u demek ki... Ben senden ok evik' im... Atik, tetik bir herifim... Evi koar da kapveririm. diyor.

 Anlayamadm... Aklm ermedi... Benim de ermedi ama... Durmu efendiyi grdn m sen!.. Bunlar Durmu efendinin icatlar... stemiyorum- ocua lkap olacak... Mektepte arkadalar duyarlar da elenirler... Peki peki!... O anda mengene lzm olmutu. Mahir efendi, kendilerini dikkatle dinleyen Murat'a seslendi: Mengeneyi yetitir Bolevikba! Murat mengeneyi yetitirdi. Babas, Murat' baz baz ie beraber gtryordu. Byle gnler Murat iin adeta bir mkfatt. Kocaman marangozhaneyi tepeden trnaa dolar, odun kokusunu tatl tatl koklar, ustalara yardm etmee alrdGene birgn babasnn tezgh yannda dururken Mahir efendiye bk lzm oldu. Oluna seslendi: Bk'y ver bakalm, Bolevik! Karsnda alan Adil usta, dorulup bakt: ocua ne dedin Mahir usta? Bk'y ver dedim. Hayr! Baka birey daha syledin! Bolevik dedim. Murat Bolevik mi imdi? Hem de su katlmam Bodevik... Gr de bak... Haydi Murat, Adil amcana syle bakalm. Byynce ne yapacaksn? Murat tereddt etmeden cevap verdi: Herkesin evini elinden alacam. Vay canna! Adil usta, ii brakt. Murat! Bolevikler herkesin evini ellerinden mi alrlarm? Alrlar... Durmu amcam syledi. Kim bu Durmu amca? Durmu amca, ite... Yalan sylemi Murat! Bolevikler herkesin evini ellerinden almazlar, bilkis herkese ev verirler... Murat, inanmaz inanmaz glnce Adil ste sinirlendi Niye glyorsun eek! Syle bakalm, herkesin elinden evini almak m iyi, herkese ev vermek mi iyi? Almak iyi! Neden? Almak iyi... Evleri hep almal... Evi alrsak insanlar nerede otururlar?.. Nerede otururlarsa otursunlar... Demek herkesi evinden darya kovacaz. Pekl! Sonra aldmz evler ne olacak? 302 303 Kiraya veririz. Murat, kira meselesini babasndan iitmi-ti. nsan her ayba gider de kiraclardan kira toplar... Adil usta, uzun usun gld: Bu senin Boleviklik, babann Bolevikliine benzedi yavrum! Babam Bolveik deil... Ne biliyorsun? Durmu amcamla ekiiyor. u halde, Durmu amcan Bolevik mi? Elbette Bolevik... O da evleri alp kiraya m verecek? Bilmem orasn sormadm. Sorarm-Adil usta, Durmu efendi ile tanmak istedi Bir Cuma gn ikisi Mahir efendinin evinde karlatlar. Murat'n hi bir ey anlamad halde dikkatle dinledii uzun bir konuma oldu. Nihayet iki amca, ona dnd. Adil usta yavaa ve teker teker syledi:

 Bana bak Murat Yolda! Efendim! Sen Boleviksin deil mi? Bolevik'im. yleyse... Bir daha ben insanlarn evlerini alacam demeyeceksin. Ya ne diyeceim? Ben btn evsiz insanlara ev vereceim. Diyeceksin. Syle bakalm. Ben btn evsiz insanlara ev vereceim Aferin! Arabay hakettin. Haftaya kocaman araba geliyor. Bir daha syle bakalm! 304 im. Ben btn evsiz insanlara ev vereceTamam Murat Yolda... (Yolda) kelimesini Murat o gn ilk defa iitmiti. nden sonra Adil ustaya daima (Yolda amca) dedi. Murat'n evleri herkesten alip herkese kiraya veren Boleviklii araya girmeseydi, Mahir efendiyle Adil usta, yirmi sene yanyana altklar halde, dost deil, ahbap bile olamazlardkidebir, akaretinden bahseden, azbuuk varidat olmayan insanlar budala sayan Mahir efendi, Adil usta iin kaybolmu bir proleterdi. Murat ve sonra Durmu efendi, bu iki zt tabiatl meslekda iin ok kuvvetli birer ba oldular. Mahir efendi, hi farkna varmadan, bir zaman evvel zerre kadar alkadar olmad mevzularn tiryakisi olmaa balad. Her sabah. Adil ustaya: Ne var, ne yok? diye soruyor, izahatn dikkatle dinliyordu. Adapazar taraflar karm... Padiah namna Abazalarla erkesleri aldatyorlarm. Aldatrlar m aldatrlar. Serseri gruhu... Dil bilmez ki. Mahir efendi, intihap ilerine birtrl akl erdiremiyordu- Durmu efendiyle, Adil ustann Mebuslarla ne al verii vard kuzum! Kim olursa olsun. Babann olu deil ya... Deirmeni sel gtrm herifler, aptal gibi ak305 akn* aryorlar. Bu derde Mebus'la are bulunur mu? Mustafa Kemal Paa'nn Ankara'ya yerletii duyulmutu. Bir de Yahya Kaptan lkrds dnyordu. Gebze taraflarnda ete Reisi... etelere kaldysa tamam... Mahir efendi byle dnyordu ama, arkadalarn zmemek iin, ehemmiyet verir grnyordu. Souk bir Knunusani gn, Yahya Kaptan'm ldrld havadisini Adil ustadan dinlerken glmesini g zaptetti. una bak! Babas vurulsa bu kadar zlmez. Senin akln m erer marangoz ustas!.., Su destisi elbet su yolunda krlacak. Ekyadan yaam fert grlm m? Mahir efendi, btn bu gndelik vakalardan baka, o zamana kadar hi duymad eyleri de iidiyordu. Muharebenin Kale alp vermekten baka maksatlar da olduunu, ngilizlerin memleketimizi yama edecek yerde neden ucuza eker sattklarn Adil ustadan rendi. Bir cihetol-masa Akaretiyle alay etmese akll olduunu hi gstermeyen bu cin suratl, ince adama daha ok inanacakt. Lkin ne fayda! eytann yatt yeri biliyordu ama, bol kira getiren bir ev sahibi olmann faydalarna bir trl zihni yatmyordu. Bir kere de, ttihatlar, Koca memleketi tarmar eden bu inat katrlar Abdlhamit efendimizden 33 sene memleketin burnunu kanatmadan Padiahlk eden bu Peygamber vekilinden stn tutmutu. De* akak: Deirmende kullanlan nemsiz bir ara. 306 mek, bir insann akl her eye birden yetmiyor, yarsn doru sylerse, yarsnda mutlak ayorduAdil usta'nm tane ocuu vard. Byle olduu halde, evltlarnn istikblini hi dnmyor, bir 'ev sahibi olmaya almyordu. Mahir efendi, bir gn bu fikrini syledi. Adil usta: Hi dnmez olur muyum? diye glmsedi, bilkis ocuklarmz hi aklmdan kmyor. Para eder mi? Kuru kuruya dn, dur...

 Nasl anlamyorsun birader! Sen onlara tahta bir evi kfi gryorsun... Kagir olsun... lhi Mahir efendi... Brak, kagiri, ahab... Ben ocuklarmza dnyay vermek istiyorum. Veremezsin ki... Veririm. Nasl verirsin. Sen, siz, hepimiz beraber olursak veririz. te beraberiz ya... Teekkr ederim. Bu szn sras gelince hatrlayacam. Vay sen beni beraber deil miyiz sanyordun? Hayr! yle deil... Ya nasl? 307 Sras gelirse dedim ya... Duydun mu Murat? Baban sz verdi. Duydum Bolevik amca! Murat kendisine ne zaman (Bolevik amca) dese, Adil usta onun yanan okard. Gene yle yapt. gal, stanbul'a baskn gibi apansz geldi ve Trk'ler bunu hakettiklerini asla kabul etmediler. 16 Mart ehzadeba katlim, iin akaya tahamml olmadn meydana koydu ama, asl uyandrc ve birletirici darbeyi, Beyolu vurdu. ehrin bu paras birdenbire, gaddar ve muntazam ve sramayla yedi tepesinde, yedi byk Cami ehrin karsna dikilmiti. Karyaka'nn sokaklarna yabanc bandra, yabanc nara, tahtir edici marklk doluverdi. Asrlardr, itiraz etmeden yaam reayann bu hali dayanlr gibi deildi. Ne istiyorlard kuzum? Bunlarn gzne ne grnmt? Trkler neyin gnahn ekiyorlard? Mustafa Kemal, bir anda herey oldu. mitsizlik, bazan kuvvetlerin en malup edilmezi haline gelir. En malup edilmezi ve en umulmaz iler baaran... Orada, birisi vard. Vay canna! imdiye kadar niin ii ciddiye almadlar? Dtn yerden kalkmak iin ellerini topraa dayamak lzm. stne hcum ederlerse deceksin... 308 Kalbeldanberi bunun baka aresi icat edilmemi ki... Mahir efendi, Bahriye Nezaretinin nndeki ifte ngiliz nbetisini grmeye dayanamyordu. Bunca sene zabitlik etmi, Saray H-mayun'da tfeki Blnde bulunmutu. Bizim asker neden byle caka yapmaz? Bir mem-lketi igal edip, Bahriye Nezareti nnde Me-met'ciklere byle nbet tuttursayd da Allah o dakika cann alsayd razyd. Havuzlara da dolmulard. Her tarafa dolmulard. Serholuklar. serholua, yemek yemeleri yemeye, glmeleri glmeye benzemeyen herifler!-. tiraz kabul etmiyorlar, lf anlamyorlard. Gc yetmemenin, yenilmenin pahas bu kadar ar m demek? Belli birey! Sonunda bu rezillikler olmasa kim dvr ? Mahir efendi, anakkale'de deli gibi dayanmakla, birka sene iin de olsa, nelere mani olduklarn yava yava anlyordu. Dehet! Halbuki muharebe baz zamanlar, insana nasl da aka gibi gelir... Adil usta, son gnlerde huyunu deitirmiti Bu da Mahir efendiyi zyordu. Herif, birkere, daima dalgnd. Birey sylense, akln birka dakika toplayamyordu. Sonra gittike zayflamaktayd. stne bir hal gelmiti vesselam. Esnemekten eneleri sklecek, pu-lanyanm zerinde uyuya kalacak da farknda deil... Allah mstahakn versin e mi Arap- olu? Bu hal, gn getike azalacana, fazlala-mca Mahir efendi, mdahale etmeyi arkada309 lk vazifesi bildi- Bundan baka, sanki birey sylemek istiyordu da, tam lf aacak zaman vazgeiyordu. Nihayet bir akam paydosta Arapolu'nu kollad. Kapda arkasndan yetierek kolunu tuttu: Yava usta beraber gideceiz. Benim iim var. Benim de iim var. Senin ne iin var? Benim iim bu gece sensin... Anlamadm.

 leceksin be herif! Suratna aynada bir kere bakmadn m? Bireyim yok. Turp gibiyim... Turp gibi olduun belli... Haydi gel... Ne istiyorsun? Derdini syleyeceksin. Geberiyorsun be adam? Adil usta, arkadann alkasna sevinerek glmsedi: Pekl! dedi, haydi bize gidelim. Hasta m Yenge?.. Hayr... Gidelim de sylerim. Hayle... Derdini sylemeyen dermann bulamaz, demiler. Mahir efendinin olmaz demesine aldrmadan Adil usta bir ie de rak ald. Evde, mezeleri kk bir siniye koyup tahtaboa gtrdler. ki marangoz, testekerlek ve kocaman aya kar, ilkbahar gecesinin rpertici gzelliini derilerinde hissederek birka kadeh attlar. Mahir efendi, yreini karp verecek kadar dayanlmaz bir cmertlik hissederek: 310 > E, anlat bakalm usta! dedi. Dilinin altndakini koy meydana... Bre neler dnyormu da haberi bile yokmu... Yok canm! yi Vallaha! Akolsun! Tuuu! Siz ok yaayn e mi? Vah vah olmad bu, hele domuz hele! Vay namussuz vay! E, daha, daha! diyerek bazan sevinip bazan keder duyarak hikyeleri dinledi. Silh karlyor, adam karlyor, muhabir temin olunuyordu. Ambarlarn nnde ngiliz nbetiler varsn caka satsn, arka taraftan her eyi fare gibi ekip gtryorlard. Durmu efendi de, Sleyman efendi de beraber... Mustafa Kemal Paa emretmi: Bir bo kovan bile dmana verilmeyecek. Peki benim niin haberim yok?.. Vay bcr kse vay! Hele bizim aabey olacak gbekliye ne dersin? fkelendim imdi... Bak buna kzdm. Ulan, siz erkeksiniz de biz kar myz? Hayr! Estafurullah! Yalnz imdilik adama ihtiyacmz yoktu. Olmaz olur mu? Adam her zaman lzm. Bir de... Biz bak nasl dndk. Sen vazifeni yaptn. Fazlasyle yaptn. ki harbe gittin, yaralandn- Bir insandan srgit fedakrlk istenmez... Lf m bu? Manasz bir lf! Vazife i bitince yapld saylr. Biz ii bitiremedik ki... Berbat ettik. ti, ldrene srtrler. Bu ii biz ldrdk saylr. Darldm dorusu... Hepinize kstm... Ksme canm! Zaten sen bugnlerde 311 I almasaydm Sleyman efendi sana meseleyi syleyecekti Ocana dtk... Oh olsun reziller! Nasl? Anlat hele... Ne istiyorsunuz? Adapazar'na gideceksin. Olur, hay, hay! Ne yapmaa?.. Dinle beni... O taraflarda Kuva-y inzibatiye iin Abazalardan adam topluyorlarm... erkesler edepsizlik ediyor... Bizim Abazalar iinde taraftarmz hemen yok gibi... Sen henz isyan etmeyenleri durdurtmaa alrsn. Hanm Yengeyi de, ocuklar da gtreceksin. Onbe gn iinde vaziyeti Yenge bize bildirir. Sen orada kalarak ii idare edersin. Ben yaz yazmasn bilmem. Yaz n'olacak? Vaziyeti bildireceiz ya... Vazyla olur mu canm! Yenge aklnda tutar. Bastne... Ne zaman hareket edelim? Yarn... Madem ki bu gece kabil deil... Duyduuma gre Yengenin babas Abazalarm nfuzlu beylerindenmi. vey olu da Jandarma Karakol kumandan imi... yledir. te her ikisinden de istifade edeceksin. Kolay... Ertesi gn oluk ocuk Adapazar trenine bindiUerj. Mahir efendinin emektar Parabel-lom tabancasn elli fiengiyle beraber Canseza entarisinin altndan beline takmt. Silh onu 312

kuvvetlendireceine korkutuyordu. Bu n seyahatten de birey anlayamamt. Pendik'te Hintli askerlerin kamplarn merakla seyrettiler... Murat pek neeliydi. Trenin penceresinden grd her eyi beeniyor, ellerini rparak annesine gsteriyordu. Adapazar'na ikindi zeri vardlar. Mahir efendi stasyondaki yayllardan birisiyle def' hal pazarla giriti. Otelde kalmak istemiyordu. Kayalar ky Kasaba'ya drt saat, akam iyice bastrmadan yetitirecek bir araba lzm. Uzun boylu bir muhacir, atlarna muhab-betli baklarla bakarak yolu saatte feraha keseceini vadetti. Yerletiler. Tarlalarda msrlar, ancak iki kar ykselmiti. Her tarafta, insanlarn ahvalini zerre kadar dnmeyen budala bahar vard. Erenler tepesi, ovann ortasnda, top aalaryle, ocuklar tarafndan oynamak iin yaplm gibi ireti duruyordu. Biraz ilerde, Sakarya nehri, sar topraktan bir yol gibi gnete parlamaktayd. Mahir efendi arabacya bir cigara verdi. Sz at: Buraya ngiliz gelmedi mi? ' Gelmedi. Biz grmedik! Yollar emniyetli mi? Soygun falan oluyor mu? Biz duymadk. Kasaba kimden taraf?.. Arabac, rahatsz rahatsz ksrd. Hayvanlarn fkelenmi gibi dehledi. Cevap ver313 mek istemiyordu. Hakk yok deil! Ortalk karmakark. Kimin kimden taraf olduu bilinmiyor. Kuvay- Milliyeciler (Padiah tarafyz.) Padiahlar (Kuva-y milliyeciyiz) diyerek az aryorlar. Senelerce, gvur memleketinin psrk btaraflna alm Pomak, henz kimin kazanacan bilmediinden gelene beyim, gidene Paam demeyi mnasip grmt. Mahir efendi de az aramak ilmini hi bilmiyordu. Sz, mitsiz bir yerde bylece kesilmiti. Kpr grnd zaman arabadakilerin, arabac da beraber olduu halde, yreklerini hoplatan bir i vuku buldu. Nehirin iki tarafndaki fundalklarn arkasndan, tepeden trnaa silhl svariler frladlar. Balarnda beyaz bezden, emsiperler dalgalanyor, omuzlarna apraz astklar tfeklerin namlular ikindi gneiyle (zmrt) gibi yemyeil parlyordu. Mahir efendi, Parabellom tabancasn belinden karp, ekiyle beraber, erzak sepetinin arkasna saklayarak karsna fsldad: ocuklarn stne abanarak yere yaprsn! Sakn kafan kaldrma. Sen ne yapacaksn? cabnda deceim. Bunlar ekya m? Eyvah ocuklarm keserler... Sus... Arabacdan ksk bir sesle sordu: Kim bunlar hemeri? Vallaha farkedemedik. Kuva-y milliye mi, Kuva-y inzibatiye mi? Hangisi olsa iyi... 314 Bilmem. ocuklara bir fenalk yapmasnlar. Korkma! Korku ne demek sersem? Daha fazla sinirlenmeye vakit bulamadan svarilerden birisi at koparp osenin stne dikildi. Krbacn kaldrp (Dur) iareti verdi. Krba gmlyd. Eer takm da gm. Duruundan belli bu herif erke... Arabann iine bakarak Abaza lehesiyle sordu: Nereye gidiyorsunuz? Kayalar'a. Kayalar'da kime gideceksiniz? Zikotla beye... Zikotla beyin nesisiniz? Damadym. Biraz durun.

Hayvan art ayaklar zerinde burgu gibi evirerek arkadalarna doru srd. Biraz sonra yannda baka bir svari olduu halde, geri geldi. kinci svari, Canseza'nm yzn peesinin altndan farketmeye alarak Abazaca sordu: Sen misin Canseza abla? Oo enite bey safa geldin? Canseza Abazaca konuamaz, fakat konuulanlar anlard. ocuklar iin o kadar korkmutu ki, amcas olu Nail'i, sesini duymasa tanyamayacakt. Sevinle kalkacak gibi yaparak peesini at: Benim! 315 Ho geldiniz. Babam da burada m? Hayr. Servet aabeyim? Yok. Mehdi var. Bir de bizim kyden kel Hasan var. Siz burada ne aryorsunuz? Kpry bekliyoruz. Bizi geirecek misiniz? Elbette. Arkasna dnd: Ben bunlarla beraber kye gideyim. Olur. Yarn dnerim. Nail, Murat' kucana ald. Arabann yan-sra yrmeye balad. Henz, onalt yanda ancak vard. Saz benizli, ok gzel, zayfa bir ocuktu. Beyaz balnn yzn siperlemesine ramen gnete yanmt Bu hal, bir de izmeleri, kamas, tabancas ve omuzundaki svari filintas ocukluunu kolayca saklyor, ona bir byk erkek hali veriyordu. Mahir efendi sordu: Kpry kime kar bekliyorsunuz Nail? Kuva-y Milliye'ye kar. Burada Kuva-y Milliye var m? Kendisi yok. Lazlarmn eteleri var. Raslarsanz? Dyoruz. Lzlar pis millet Enite bey. Kylerimizi basyorlar. Talan ediyorlar. Kzlara satayorlar. Vay namussuzlar vay... Nail, baslan Abaza kylerini sayd. Evleri tekmil yakyorlarm... 316 Bizim kye giremediler. Kyde, greceksiniz ya, btn erkekler silhl. Geceleri nbet bekliyoruz. Bir de ekya Neet var. Onun korkusuna giremiyorlar. Neet bizim dada barnyor. Yemek veriyoruz Neet'i sen bilirsin. Mehmet'in dnnde Mehmet ismini btn Abazalar gibi Mahmet diye bir tuhaf telffuz ediyordu: Tabanca ile nian att. da elli admdan yumurtay kere vurduydu. Hatrladn m? Hatrladm. imdi Neet ekya m? Asker kaa... Onun nianclndan ylyorlar Lzlar... Pekl... stanbul'da ne var, ne yok? yilik salk. ( Mustafa Kemal iin ne diyorlar? 'Hi... Buraya geenlerde Bekir bey adnda biri geldi. Hepimizin ismini yazd. Ayl otuz liradan asker topluyor. Padiah ferman etmi. Ne yapacak askeri? Mustafa Kemal'in stne gideceiz. Neden? Padiah dmanym. Fetvas km. ldren sevaba girer diyorlar. Mahir efendiyi bir derin dnce ald. Bir cihet vard ki imdiye kadar hi fa ketmemi zerinde bir an kafa yormamt. Al sana aprak bir i! Biz Padiah'a kar m duracaz! Ali Osman sllesine

kar! Kendisini gzelce yokluyor, iki tarafa kar da ne muhabbet, ne de dmanlk hissediyordu. Halbuki ite. dnvadaki btn bitaraflarn birdenbire 317 dtkleri mevkie, tehlikenin tam ortasna te-kerlenmiti. Hem de oluk, ocuk Maaaile. Bunlar evde aklna gelseydi fena halde korkar, belki de yola kamazd. Her tehlike gibi, bu acaip tehlikenin de kendisi, dncesi kadar korkun grnmyor, aresizlik onu insana kolayca kabul ettiriyorduTellanacak yerde neelendi. Arabacnn hangi tarafta olduuna, konuulanlar dinlemesinde bir mahzur bulunup bulunmadna zerre kadar aldrmad. Silhlar nerden buldunuz? diye sordu. Herkes silhl. Asker kaaklar satyor. ngilizler satyor, Franszlar satyor. Kaa bunlar? Osmanl Mavzer'i, 89 model be kayma... Fiek? Fiek oook... Sandkla. Kyde krk elli tane el bombas bile var. yiymi yleyse... Demindenberi sepetin arkasna saklad plak Parabellon'unu, artk kemerindeki klfna soktu: Kaynpeder ne taraftan? Bizden? Sizden ne demek? Padiah taraftar. Servet? Servet Kuva-y Milliye'den. Oldu mu bu? Sorma! Amcam pek kzyor... Beddua ediyor. Yengem alyor durmadan. 318 Servet nerde? Kyde mi? Hayr! Geyve taraflarnda Karakol kumandan... Pekl! Canseza'nn anas oktan lm, babas Servet'in anasn sonradan almt. u halde, vey oluyla icabnda decek! Bunlar ne iler yahu! Bunlar ne berbat iler! Kyn ilk evi grnmeden Btn Abaza kyleri gibi Kayalar'daki evler de birbirlerine ikiyz, yz metre uzakta yaplmt: Yolun kenarndaki msr tarlalarndan iki kii ayaa kalkt. Nail'e, arabadakilerin kim olduunu sordular. renince tekrar pusudaki nbetlerine devam etmek iin yeilliklerin arasnda kayboldular. Mahir efendi: Bunlar nbet mi bekliyor? diye sordu. Nbet bekliyor. Nedir mesele... Sizin ky pek danktr. Mdafaas mkl. Mdafaas mkl ama, yaklmas da Muhasara edilmesi de mkl... Kpekleri iyi besliyoruz. Kuvvetli bir kpek, Dunbay bahasna...* t bahaya bindi Enite bey! Murat, kye yaklatklarn anladndan beri Nail daysndan hayvan koturmasn istiyordu. Nihayet, stanbul'lu yeeninden ancak be, alt ya byk olan ve bu ada Padiah * Manda r? . 319 mdafaasna kalkan Nail de srara dayanamad. Hayvann mahmuzlad. Canseza'nm: Yava! ocuu dreceksin deli! demesine aldrmadan seyrine doyulmaz bir ustalkla srd, gitti. Ky batan baa getikten sonra tepenin zerindeki evin avlu kapsna geldiler. Nail'in yetitirdii haber zerine herkes dar frlamt. Yalnz beyaz ksa sakall, elmack kemikleri kk, dileri seyrek, bacaklar, be yandan beri hayvana binmekten yay gibi eril-mi fakat vcudu ksala ramen dik ve geni Zikotla bey, gzel evinin ikinci kat pencerelerinden birisinde oturuyordu.

Canseza, vey anasnn elini, ana-baba bir kzkardei Faika'nn yanaklarn pt. Kk olan kardeine elini ptrd. Babasnn yannda ocuklaryle megul olmak Abaza adetine uymadndan Cemal'i ortada brakp eteklerini toplayarak merdivenleri koa koa kt. Babasnn oturduu odann kapsn hzla at. Baba da ayaa kalkmt. Kucaklatlar. htiyar Kafkasya'l, btn iptida insanlar gibi alamaktan utanmyor, gzyalar ve sakallar Canseza'nm yanaklarna slak ve yumuak dokunuyordu. htiyar: Siz mi geldiniz? Siz mi geldiniz? diye tekrarlad. Sonra kzn kollarndan tutup kendisinden uzaklatrarak yzne dikkatle bakt: 320 yisiniz... Hasta deilsiniz... Canseza' nn omuzlan zerinden kapda duran damadn grnce gld: Geliniz Mahir bey... Erkek grnce kadnn hi bir deeri kalmamt. Mahir efendi, Kaymbabasnn elini pt. Safa geldiniz? Safa bulduk. Sleyman bey nasl? Oturunuz... Bize ayran yapsnlar. Zikotla bey, dier Abaza byklerinin aksine ayran imeyi severdi. Canseza onlar yalnz brakarak dar kt. Nail daysnn terli hayvann gezdirmekten usanan Murat da gelip byk babasnn kucana oturmutu. Ayrandan hissesini itii iin memnundu. Mahir efendi, baldzna taklyordu: Kz kocaman olmusun. Katr gibi... Sakn birisine kaarsn... Ben Abaza adetini bilmem. Kulaklarn keserim... Beyaz sakall baba, kalarn atarak: Kaarlar bunlar! dedi, Kz dar frlaynca gld: Grdnz m damat! te kat. Ama biz ayplamayz! Biz de bunlarn anasn kardk. Zikotla beyin yaza kmaz ilerini Abaza kabileleri biraz ayplayarak ve gizlice takdir ederek anlatrlard. Canseza'nm anasn yedi yanda bebek oynarken karm, kardktan alt sene sonra gerdee girmiti. Daha alacak bir i: Kzm yedi yanda karp Saraya satan esirciyi, Adapazar'nda 321 I kahvede otururken be kurunla vurup ldrm. Halbuki o devirde Abazalar kzlarnn bu suretle Saray'a verilmesini henz ho gryorlard. Zikotla bejdn ldrd esirci ise, Kay-makam'm nn kavuturarak karlad nfuzlu bir sergerdeydi. Bu cinayet zerine Zikotla beyin Rumeli'ye geip oralarda sene kolcubalk yapt, bir de bu acaip adamn Badat'a kadar atla gidip geldii mehurdu. mrnde elini renberlik ilerine srd grlmemiti. i gc ata binmek, silh atmak, dnlerde oynamaktan ibaretti. Akam yemeinden sonra damatla kaynpeder karlkl oturdular. lkbahar olduundan henz sivrisinekler kmamt. Odada lmba yanyordu. Mahir efendi, byk bir sknt iindeydi. Buraya bir vazife ifas iin gelmiti ama, grecei iin ehemmiyetini de, nasl baarlacan da bilemiyordu. Daima Padiah taraftar olan bu adamlar, bilhassa, adn renmeye bile lzum grmeden her Padiah'a mutlaka sadk olan bu inat dal ihtiyar, karmakark bir meselede Padiah'tan ayrmak iin ne syleyecekti? Esasen hibir zaman kurnaz olmam, daha fenas kurnaz grnmee zenmemiti. nsanlar aldatmaya tenezzl etmeden yaayabilmi nadir mahlklardand. Yanl yola saptnz! diyecekti ama bu yanlln nerede oldu322 unu nasl izah edecekti? Kendisi bile henz kati bir karar vermemiti. Yanlln hangi tarafta ve iin neresinde olduunu bilemiyordu. Bir de, Zikotla bey, szne inanr, etrafmdaki-leri de inandrr da, neticede bundan fenalk grrse... te nihayet bu ihtimal imdadna yetiti. Byle bir hal vuku bulursa, kendisi de beraber yanacakt. O anda varn, younu terazinin bir tarafna Kuvay Milliye'nin kefesine atvermi oldu. Bunu anlad ve tereddtsz kabul etti. Karar vermek zihnini at. Yoksa btn bu seyahat dehetli bir malbiyetle neticelenirdi. Ahmet Zikotla bey, damadn kahvesini bitirmesini bekliyor gibi bo fincanlar gtr-lnce sordu:

 stanbul'da ne var, ne yok? Vaziyet fena! Neden? Dman girdi. Onlar dman deillermi... Padiahmz kurtarmak iin gelmiler. Vallaha yalan! Kim syledi peder? Herkes sylyor. Padiahmz neden kurtaracaklarm bakalm. Kuvay Milliye'den... Zikotla bey buna Kuli milliye diyordu Kuvay Milliye Padiah'a as bir herif... Yok canm! Senden bakas haltetmi Peder. Biz iin gizli tarafn biliyoruz. Kuvay Milliye ile Padiah'n sz bir. Sz bir olur mu? Dyoruz. 323 Yanl yapyorsunuz. Mustafa Kemal Paa'y Ankara'ya kim gnderdi bil bakalm? Kim gnderdi? Padiah gnderdi. Padiah gnderdi ama, sonunda Padi-ah'a as geldi. Ayr vergi topluyor, asker topluyor. Biz fetva-y erifeyi grdk. Fetvay erife dman zoru altnda yazlm bir kat. O fetvay biz de grdk. Ben eyhslm hazretleriyle grtm Ne diyor? Siz kulak vermeyin. ngiliz stanbul halkn yediden yetmie kltan geiririm dedi de o sebepten sahte bir fetva yazdk. diyor. Sahte fetvay buralara neden yolladlar? Fetvay buraya bir hoca getirdi. Sakal gbeinde bir hoca... Yannda iki zabit... Onlar hep ngiliz taraftar Mslman hocas ngiliz taraftar olmaz. Mahir efendi, Kaynpederinin gzlerinde ilk defa bir phe ve emniyetsizlik grerek telland. Bu hisler bir kere yerleirse herey mahvolacakt. Vallaha ngiliz taraftar, diye bard, ngiliz taraftar dedimse, ngiliz hocas deil. Padiahmzn etrafn hain vzera evirmi... Adil ustann Sadrazam'a svp saymasn hatrlad: Sen Sadrazam' bilir misin? Ben bilirim. Abdlhamit efendimizi hal'edenlerden birincisi... Habaset bu dnyadan elini eteini ekse yeniden icat eder bir dinsiz... Tamam, imdi anladm. Biz stanbul'da duymutuk da inanmadkt. Birtakm rezillere sakal uzattr324 m, dedilerdi. Bunlar Anadolu'ya sevkedip ken diine cahilden, cheladan taraftar topluyor, dedilerdi. Meer bak doru imi... Suphanallah... Bu mlkn batmadna kr... Nail' in yolda syledii de ok kr aklna geliverdi: Bir de askere yazyorlar, dedilerdi. Doru mu? Aylkl asker yazlyormu. Evet. Akyaz'da Talostan bey var. Siz tanmazsnz. Onun yanma Bekir bey isminde birisi geldi. Bu dediim i geen sene oldu- Gz sralar... Sapanca'nm Avar kariyesinden (?) namnda bir tahsildarla beraber, asker toplamaa kalktlar. Svarilere 30, piyadelere 15 lira maa veriyorlar. Niyetlerini sorduk. Adapa-zar'n basacaklar. Bizim Servet burada bulunuyordu. Artk dorusunu bilmem ya... Gitti Kaymakamla grt galiba... Kaymakam Ta-hir bey 25 atl ile heriflere kar kt. Ltife kynde kavumular. Kaymakam maksatlarn sormu. Padiah' aryoruz. Yerinde mi?, sa m? Adapazar'mdan telgraf ekeceiz. demiler. Biz Mustafa Kemal denilen herifi Padiah tanmayz! demiler. Haltetmiler... Yalan... Hep yalan... Koca AH Osman Padiah yerinde olmayacak da nerede olacak? Artk bilmem. O zaman byle duydum. Sonra? Sonras... yrmedi. Bekir bey Ada-pazar'm basmak iin stanbul'dan bir hafta mddet verdiler. demi. Kaymakam aldatsay-dlar, Ada'y basarlard. Neticede dtler. Tahsildar (?) ile biraderi Hasan avu yakaland. Asld. Bekir kat. Sonra duyduk. Herif za-

325 bitlikten tardedilmi imi. Adapazar'm basa-bilseymi. Padiah rtbesini geri verecekmi Yalan efendim! Memleket basana rtbe verilir mi? Herkes bir dolap kurmu eviriyor. Servet de sizin gibi dnyor damat! Sonra Hikmet bey namnda birisi kt. Amasya erkeslerindenim diyordu. Deirmendere'ye indi. Onun niyeti de Geyve'yi basmak. Buralarda dmanlar varm. Gelince bakm ki hep Kuva-y Milliye taraftan. Evvel Asl Ku-vay Milliye ben'im. demi. Kulak asmamlar. Dnm Kuva-y nzibatiye tarafna... te grdnz m? Uydurma bir lf... Evvel Kuvay Milliye, sonra Kuvay nzibatiye... Hani bunlarn sonu kt m? kmad. Neden kmad, bil bakalm? Neden kmad. u sebepten ki asker toplamak bir kere Padiaha mahsus... Yahut Padiah vekiline mahsus. Padiahmz asker toplamaa raz deil ki... Grdn m? Doru... Sonra Al-i Osman idaresinde sen aylkl nefer duydun mu hi! Bunlar Reji kolcusu mu yahu? Duymadm. Bir nokta daha var: Aylkl askere para m yetiir? Bunlar hep ngiliz dolab. Paray da verseler ngiliz'den alp verecekler. ngiliz Mslmam mslmana boduracak... Araplar da para kuvvetiyle artmad m? Biz Badat' neden dmana verdik?.. Yahu! Herkes bir lf sylyor? ardk 326 kaldk. Sizi dinliyoruz, siz haklsnz. tekileri dinliyoruz, tekiler hakl. Hayr! tekiler haksz! Servet de sizin gibi sylyor. Ben oluma inanrm. Lkin bir de bakyorum, lz eteleri erke kylerini basyor. Lzlar Kuvay Milliye taraftar. Bizim kylerden Kuvay Milliye ne ister? Hem de diyorlar ki Siz Padiah taraftarsnz! diyorlar. Vay melunlar vay! nsan inanr m peder? te belli birey...~ Nedir belli olan? Herifler apulcu... Padiahn adm siper etmiler. Burada Kuvay Milliyeciyiz diyorlar. Ge yukar tarafa... Trk iine... Orada da Pa-diahyz siz Kuvay Milliye'nin tarafn tutuyorsunuz. diye talan yapyorlarm... yle olmasa erke Etem bey, Mustafa Kemal Paa ile1 birlik olur mu? Anzavur bey de Padiah taraftar. Vallaha yalan... Sen Anzavur beyin imdi nerede olduunu zannediyorsun bakalm? Bandrma taraflarnda... Grdn m? Sizi ifal etmiler. Anzavur bey, u anda stanbul'da mahpus. Hem de bir ngiliz gemisinde mahpus. Ya, etesi?.. Bir serseri bulmular. (Ben Anzavur'-um!) diye ortaya srmler... Dnyada neler dnyor, neler? Mahir efendi, btn bu yalanlar urackta nasl dzdne kendisi de aarak sustu. Zi-kotla bey, dnceli dnceli sordu: Sen Kuvay Milliye'den misin damat? 327 Haa, ben Padiah taraftarym. Bilirsin Abdlhamit efendimizi severim. O kadar iyiliini grdm. O slleye kar gelirsem gzlerim kr olur. Kuvay Milliye de zaten Padiah taraftar. Mustafa Kemal Paa'nn uramas, Padiahmz dman elinden kurtarmak iin... Zikotla bey, dnerek elini sakalna att. Damadna gveniyordu. Bir kere Abdlhamit' le yzyze gelmi, senelerce bir arada bulunmutu. Sonra zabitti, sonra da insan olarak tok gzl ve mertti. imdi fazladan tpk olu Servet gibi konuuyordu. Eer syledikleri doruysa azkalsn, halt brakmayp kartracaklard. Gzlerini tella krptrarak damadndan adeta imdat istedi: Ne yapalm yleyse?.. Sesini alaltarak fsldad: Haberin yok! On, onbe gn evvel. atal kpr, Mudurnu suyu kprs atld. atal kpr Hendek'le Adapazar arasndadr. Bizim kpry de atacaklard. Birisi dursun bakalm diye izin vermedik. Telefon tellerini de kestiler.

Delikanllar bugn size kprde rasla-madlar m? Kpry bekliyorlar. Kasabada grlt oldu. Herkes Padiah taraftar. apulculara Padiah taraftar dedike kzyorum peder... Sen bilir misin? Padiahmzn elinde bugn frsat olsun... Bugn bu herifleri asacak. yleyse biz ne yapalm?.. Bizi sktryorlar. Yaknda Anzavur Geyve'ye taarruz edecekmi. Hergn hazr msnz? diye adam geliyor. Kulak asma! 328 O zaman size Kuvay Milliye taraftar derler. - Desinler... Desinler ama... Lzlar dman, bir de bizimkiler dman olursa?.. Sizinkileri bilmem. Lkin Kuvay Milliye size dman olamaz. Lz eteleri?.. Lz etelerini Kuvay Milliye'den sayma... Bu bir... Bir de siz Kuvay nzibatiye'ye asker verirseniz, Anzavur'la birlikte Adapazar' m, Geyve'yi basarsanz, ite o zaman herkes size dman kesilir. Sonra efendim? Anzavur aslen nereli? Bandrma'l. Pekala! Bandrma tarafndaki Kuvay Milliye'ye niin saldrmyor da, Geyve'ye kadar yoruluyor? nk niyeti buralar yama etmek. Mal, paray ykletip savuacak. Arkada kalann can ksn hesab... Bu da doru... Brakr, gider... Biz ortada kalrz. N'apalm? Mahir efendi deminden beri kararn vermiti. Evvel Servet'e haber yollayacaz, dedi, buraya kadar bir kou gelsin! Onunla da bir grrz. Zararn neresinden dnlrse kr. dr. Bu kadar delikanly, oluu, ocuu felkete atmak gnah olur. Gvura hizmet etmek lekesini bir dnelim. Hem bu dnyay, hem teki dnyay kaybederiz ha! yi dndn damat! Servet'e bir haber gnderelim. Kim gider, Nail gider n? 329 Haa, ben Padiah taraftarym. Bilirsin Abdlhamit efendimizi severim. O kadar iyiliini grdm. O slleye kar gelirsem gzlerim kr olur. Kuvay Milliye de zaten Padiah taraftar. Mustafa Kemal Paa'nn uramas, Padiahmz dman elinden kurtarmak iin... Zikotla bey, dnerek elini sakalna att. Damadna gveniyordu. Bir kere Abdlhamit' le yzyze gelmi, senelerce bir arada bulunmutu. Sonra zabitti, sonra da insan olarak tok gzl ve mertti. imdi fazladan tpk olu Servet gibi konuuyordu. Eer syledikleri doruysa azkalsm, halt brakmayp kartracaklard. Gzlerini tella krptrarak damadndan adeta imdat istedi: Ne yapalm yleyse?.. Sesini alaltarak fsldad: Haberin yok! On, onbe gn evvel. atal kpr, Mudurnu suyu kprs atld. atal kpr Hendek'le Adapazar arasndadr. Bizim kpry de atacaklard. Birisi dursun bakalm diye izin vermedik. Telefon tellerini de kestiler. Delikanllar bugn size kprde rasla-madlar m? Kpry bekliyorlar. Kasabada grlt oldu. Herkes Padiah taraftar. apulculara Padiah taraftar dedike kzyorum peder... Sen bilir misin? Padiahmzn elinde bugn frsat olsun... Bugn bu herifleri asacak. yleyse biz ne yapalm?.. Bizi sktryorlar. Yaknda Anzavur Geyve'ye taarruz edecekmi. Hergn hazr msnz? diye adam geliyor. Kulak asma! 328 O zaman size Kuvay Milliye taraftar derler. Desinler... Desinler ama... Lzlar dman, bir de bizimkiler dman olursa?.. Sizinkileri bilmem. Lkin Kuvay Milliye size dman olamaz. Lz eteleri?..

 Lz etelerini Kuvay Milliye'den sayma... Bu bir... Bir de siz Kuvay nzibatiye'ye asker verirseniz, Anzavur'la birlikte Adapazar' im, Geyve'yi basarsanz, ite o zaman herkes size dman kesilir. Sonra efendim? Anzavur aslen nereli? Bandrma'l. Pekl! Bandrma tarafndaki Kuvay Milliye'ye niin saldrmyor da, Geyve'ye kadar yoruluyor? nk niyeti buralar yama etmek. Mal, paray ykletip savuacak. Arkada kalann can ksn hesab... Bu da doru... Brakr, gider... Biz ortada kalrz. N'apahm? Mahir efendi deminden beri kararn vermiti. Evvel Servet'e haber yollayacaz, dedi, buraya kadar bir kou gelsin! Onunla da bir grrz. Zararn neresinden dnlrse krdr. Bu kadar delikanly, oluu, ocuu felkete atmak gnah olur. Gvura hizmet etmek lekesini bir dnelim. Hem bu dnyay, hem teki dnyay kaybederiz ha! yi dndn damat! Servet'e bir haber gnderelim. Kim gider, Nail gider mi? 329 Tamam... Nail burada... Mahir efendi frsat karmak istemedi. Kk kaynn derhal yollayp Nail'i atyla, silahyla beraber artt. Yarm saat sonra, Nail, Geyve taraflarnda Karakol kumandanl eden jandarma Baavuu Servet'i bulup ne bahasna olursa olsun getirmek zere yola kmt. Syleyecei sz de undan ibaretti: Babanla Mahir eniten seni bekliyorlar. Bir gnlne olsun mutlaka gel! Hayat tehlikesi var. Mahir efendi, o gece yataa girdii zaman, bu yeni kabiliyetine kendisi de ayordu. Kars: Neye glyorsunuz? diye sorunca: Hi, dedi, aklma birey geldi. Ne geldi? Burasn lzlar basarsa... ocuklar kesiyorlarm... Kim syledi? Herkes sylyor. Korkuyorlar. Babamn evi de aksi gibi kyn nihayetinde, ormann kenarnda... Murat konuulanlar dinliyordu. Kafasn yorgann iine saklad. Mahir efendi: Meraklanma! dedi, lzlar bize birey yapmaz. Neden? Biz de Kuvay Milliye olduk. O ne demek? Yani biz de lz olduk. JKim? Biz mi? Evet hepimiz... Baban bile... 330 Bir de eleniyor. Ben korkuyorum. Babam lz olur mu? Lzlar hi sevmez. Gnah kadar sevmez... Dnyann ucu uzun karcm. nsan ba-zan gnahn bile sever... zlme sen... Bu karklkta bizi buraya neden getirdin? Sen zaten bylesin. stanbul'da sorulacak suali, bekler beklersin de Adapazar'nda sorarsn... Neden geldik? Sylesene... O dediin Kuvay Milliye ne oluyor? Yeni bir icat... Neye yararm? Kuvay Milliye mi? Sorduun eye bak! Kuvay Milliye gibi maln olsun kar, neye yaramaz ki... Artk yeter... Ben uyuyacam... Kadnn yrei birdenbire ferahlad. Kocas ekseriya ciddi adamd. Lkin byle izah edemedii, izah edemedii iin de kendisinden ziyade ocuklar iin korktuu sralarda glnecek bir sz bularak btn korkularn datyordu. Uzakta kpekler uluyordu. Canseza kocasnn geni gsne emniyetle sokuldu. Ayn ferahl Gizlice Mahir efendi de hissetmiti. Adil ustann sk sk tekrarlad bir szn byk mansn imdi anlyordu. Herif: Nee kavgann en kymetli yardmcsdr. diye gl verirdi. lhi Adil usta... Mel'un Bolevik!

ki gece sonra Murat, sknt iinde uyand. 331 Odada anas, babas, kk kardei muntazam nefesler alarak rahata uyuyorlard. Korkun bir rya grmt. Lzlar basm. Kayor, kaamyor. Arkasndan kouyorlar. Lz ekyas tpk kendilerini buraya getiren arabac gibi... Herifin bir kula kesikti. Lzlar... Uzaktan bir kpek havlad. Murat dncesini kesip kulak verdi. Kpek havlamas, avludan avluya geerek tepeden aa iniyordu. Bykbabasnn kocaman Karaba' da bir kere esnedi, inledi. Topraklar hart hart kazd. Sonra dehetli bir fkeyle yokutan aa atld. Murat, gene uzaktaki grlty arad-Aman Yarabbi! Kpekler hep derenin iine inmilerdi. Evin altnda, kuyunun banda kyamet kopuyordu. Baba, ekyalar geldi! diye seslenecei srada, bir tfek sesi, darack vadiyi doldurdu. Nal sesleri yokuu koarak kt. Avlu kapsnda durdu. Murat daha fazla dayanamad. Babasna seslenmek istedi. Sesi kmaynca yorgann altna sakland. Annemi keserler... Annemi! Dileri birbirine arpyor, kalbi nefesini tkayacak gibi atyordu. Mahmuzlu izmeler merdivenleri kt. Kap vuruldu. Babasnn uyku dolu, fakat sakin sesi sordu: Kim o? Biziz enite! Servet... Bekle biraz. Ablan zerini giysin! Murat: Servet daym geldi! Cemal uyan! Servet daym... diye sevinle kardeini sarsyordu. 332 Canseza, entarisini bana geirmi olduu halde kt: ocuu uyandrma... Peki!.. Sen neden uyumadn. Abdestin mi var? Hayr! Tfek sesine uyandm. . Tfei kim att? Kim atacak! Servet daym elbette... Lmbay yaktlar. Servet ablasnn ve enitesinin ellerini pt. Banda Kuvay Milliye papa yerine erke bal vard. Kse olduu halde ok gzel bir delikanlyd. Kuvvetli v-cudne asker elbisesi, hele biraz arpuk bacaklarna izmeleri pek yarayordu. Nail'e hayvanlarla megul olmasn syledi. Tfeini duvara ast. Manevra kayn gevetti. Meseleyi merak ettim enite! Hayr ola! dedi. A msn. Karnn doyur da konuuruz. A deilim. Biraz yoruldum. Drt saattir dizginle geliyoruz. Evin arka tarafnda yatanlar da uyanmlard. Zikotla bey, uzun beyaz donu, gs iliksiz uzun beyaz gmleiyle, pek uzaktan da olsa Donkiot kitaplarndaki komik resimlerden birisine benziyordu. Gsndeki kvrck, krl kllar kartrarak batarafa oturdu. Safa geldiniz! dedi, oralarda ne var, ne yok? yilik, salk... Kuvay Milliyeniz ne yapyor? alyoruz. Ka gn izinlisin? 333 zinli gelmedim. Teftie kyorum, diye karakolu muavine braktm. Msaadeniz olur sa yarn gece dnerim; Zikotla bey damadna bakt: Yarn ii biter mi bu ipsizin? Biter! Servet, yaradl itibariyle son derece mantkl, ciddi bir adamd. Lf datmadan bu in ne olduunu renmek istedi. Mahir erendi, Kayn babasiyle konutuklarn ksaca anlatt: te byle Servet! dedi, baban bana hak verdi. yi etmi. Ben ka kere sylemitim. Dinlemedi. u cihet var ki. Padiah gzmn nnde ferman imzalasa da, (Ben Kuvay Mil-liye'yi istiyorum) dese ben ona gene inanmam. nk Payitaht dman aya altnda. Bir Padiah ne kadar kt olursa olsun, merkezi Hkmetinin gvura getiini ister mi? Elbette istemez. u halde, ngilizlerin stanbul'u igal et meine taraftar deildir. Biz de

ngilizleri, Yunanllar, Franszlar, talyanlar memleketimizden karmak istiyoruz. u halde, Padiahmz bizimle beraber olmak lzm. Yzme kar aksini sylese, zor altnda sylediini bildiim iin gene inanmam... Servet Karakol kumandan olmas dolay-siyle, Abaza'lar rahat durduklar takdirde, daha pratik ve faydal eyler teklif ediyordu. Bir kere lz etelerini buralardan kolayca uzaklatracakt. Bunun iin icap edenlerle grmesi yeterdi. Yalnz, babas szn dinlettii kylerden Kuvay inzibatiye'ye asker vermemeli, de3? 4 likanllar kendi kylerini mdafaa iin hazr durmalydlar. Zikotla bey, buna sz verebiliyor muydu? Baba, sakaln azametle kayarak biraz d- : i nd. Kyde kendisinden daha ihtiyar, daha j ' asil insanlar vard- Filhakika onlar eskiden be-1 , y ri vurucu, krc olmadklarndan delikanllar iri f j zerindeki nfuzlar kymetsizdi ama, kabile / , adeti zre ihtiyarlar bir kere Cami'ye topla-f/ '-g mak icap ediyordu. ? ;', Bu suale imdilik yalnz Kayalar iin bile , ancak yarn le namazndan sonra cevap vere- ekti. Bir kere Kayalar, kenarda durmaa, as- > ker vermemee raz gelirse, drt tarafa akl baI- ; mda svariler karp dier Abaza beylerini^ W karardan haberdar etmek, onlarn iltihakn da , " istemek kabildi. Zaten herkes iin iyzn <f i anlayamadndan tereddt etmekteydi. Delikanllar, kendi atlar, kendi silhlaryle sonu belirsiz bir mcadeleye atmak da istemeyeceklerinden kabul etmeleri ihtimali kuvvetliydi. Yalnz tabii btn bu yarm vaitler bir ar- m ta bal kalyordu. Lzlar artk bu havaliye ta- ^ arruz etmeyecekler. lk onbe gnde Servet bunu temin edebilirse, Ahmet Zikotla bey, Bolu' ,-, dan zmit'e kadar, btn Abazalar Kuvay in-zibatiyeden ekeceini sanyordu. htiyarn akl, Padiah'a ancak Kuvay Milliye vastasyle yardm edileceine yatmt. Ertesi gn le zeri, ihtiyarlarla orta yallar Camiye toplandlar. 555 Henz Kafkasya'dan getirdikleri barbarlklarn kaybetmeyen kabile ihtiyarlar, mnakaaya giriti. Abaza'ca grtklerinden Mahir efendi szlerden birey anlayamyordu. Fakat dn gece verdikleri kararn umduu kadar kolay kabul edilmedii belliydi. Krl sakallar, dikilmi, sesler ykselmiti. Rus adeti zerine, Kalpaklarn yere vuranlar, barmaktan yanaklar kzaranlar oktu. Lf uzaymca Mahir efendi, Servet'in kulana eilerek sordu: Olmaz m diyorlar? Olmaz diyen de var. Bir kere lzlara gvenemiyorlar. Sonra (Padiah resmen Kuvay inzibatiye'ye asker toplamak ister, biz de raz olmazsak, s gelmi saylrz. Kuvay Milliye dalrsa halimiz fenalar!) diyorlar. Baba ne sylyor? Senin rettiklerini tekrarlyor. Ben de birka lf edeyim mi? Hayr! Babam onlarla konumasn bilir. Ayn lf on kere, yirmi kere tekrarlyor. Bu onun usuldr. ekile ivi mhlar gibi ayn yere vura vura, nihayet istediini karsndakine kabul ettirir. Sabrl olalm. htiyarlarn iinde Zikotla kadar inat kim se yoktu. tekiler nihayet, bir taraftan dertlerini dkp ferahladklarndan, dier taraftan iyice yorulduklarndan eski iddetlerini kaybettiler. Balarm sknetle sallamaa, ve daha sonra da akllar yatm gibi yorgun yorgun glmsemee baladlar. Kuvay nzibatiye'ye de olsa, otuz lira maa da verilse kendilerinden istenilen ey Askere gitmekten ibaret olduu 336 iin orta yallarla grltye koan delikanllar zaten Zikotla'y oktan hakl bulmulard. Ky beklemek tedbirleri bak kalmak ar-tyle civar kylere haberciler gnderilmesi kararlatrld. Onlar da oralardan, daha uzaklara kendi adamlarn gndereceklerdi. Szn burasnda Servet ayaa kalkt. Amcalarm! Daylarm! diye lfa balad. Meseleyi ksaca hlsa ettikten sonra lz etelerinin yarndan itibaren buralar terkedeceklerini syledi. Kendisi stanbul'daki jandarma Kk Zabit mektebinde okumutu. Eer tuttuklar yol yanl olsayd kabilesini atee atabilir miydi? Babasnn hakk vard. te kocaman Hnkr Yaveri Mahir bey de kendilerine Padisah'm selmn getirmiti.

Hem kendilerinden Kuvay Milliye'ye asker vermeleri de istenmiyordu. Kuvay nzibatiye sktrrsa lz etelerini pekl bahane edebilirlerdi. Kald ki iki taraftan yana olmaya caklar iin, akl almaz ya, eer Padiah sonunda, kfir zoruyla Kuvay Milliye'ye dman gibi davransa, buralara asker gnderse bile o zaman (Biz de sizdeniz!) diyerek onlara iltihak etmek de mmknd. kindiye doru Kayalar ky, drt tarafa, drt tane akl banda haberci yollayp, btarafln iln etti. Akam zeri de Servet, vazifesi bana dnmek zere yola kt. Mahir efendi, kendisinden fevkalde memnun, baard ie. bizzat aarak soyunup rahat etmeyi dnrken, kk kayn odaya girdi. 337 Enite bey, dedi, seni Neet daym a-ryor. Nerde? Gelsin! Gelmiyor. Babamla beraber avluda, elma aacnn altnda oturuyorlar. Mahir efendi, hibir eyden phelenmeyerek, keyifli keyifli yrd. Neet'i seviyordu. Bir kere uzun boylu, geni omuzlu, son derece gzel bir erkekti. Sonra pire'ye kurun atyordu. Daha sonra da yrekliydi. Henz elini kana da bulamamt. Lkin aacn altnda oturanlara yaklanca suratlarn beenmedi. Somurtmulard. Kendisi selm verdi. Neet Abaza adeti zere kalkp ayakta durdu: Safa geldin enite bey! Safa bulduk. Otur Neet. Buyrun. yle buyrun. Tfei yoktu. Beline kz gibi bir Parabel-lom tabancas takmt. Siyah kuzu kalpa, yumuak konlu izmeleri, avc biimi hki ceketi, ayn renkte kilot pantalonuyla hem tertemiz, hem de k bir delikanlyd. Mahir efendinin yzne bakmamaa alnarak dargn dargn konutu: Geldiinizi duymamtm. Servet efendi nin de burda olduunu iitmedim. Yalnz bugn Camide verilen Jkarar rendim. Evet... Kayalar halk doru bir karar verdi. Deil mi? Hi de deil... Siz ky perian edecisiniz. Neden? Biz yabanc bir milletiz. Byle ilerde 338 Padiah'tan yana olmalyz. lerde N'apalm! Padiah ne taraftaysa biz de o taraftayz. der kurtuluruz. Padiah Kuvay Milliye taraftan... Mustafa Kemal Paa'y Anadolu'ya Padiah yollad. Neet, Hayr! Hayr! mansna ban sallyordu. . Mahir efendi, fikrini kabul etmedikleri zaman byle birdenbire fkelenmeye alk deildi. Daha dorusu marangozluktan baka hususlarda itirazlara son derece dayanklyd. ahsen hakarete uramazsa, kyl msamahasiyle lf umursamazd. imdi kendi kendisine aarak sesini ykseltti: Zaten tehlike asl, senin sznde. Biz imdilik Padiah'tan tarafa da olmayacaz, Kuvay Milliye'den tarafa da... Eer ikisi birlik ise, nihayetinde biz de onlarla beraberiz, ikisi birlik deilse, meseleyi anlayp Padiah tarafn tutarz. Padiah taraf Kuvay nzibatiye. Ben biliyorum. Nerden biliyorsun? Biliyorum ite... Biz de bilelim... Beye syledim. Anzavur beyden bana haber geldi. Hangi Anzavur bey?.. Ahmediye kuvvetleri kumandan erke Anzavur bey... Ne diyor? Diyor ki: Sakn yamlmayn. Bunlar Padiah dman. Hazr olun. Hepiniz Kuvay In-zibatiye'ye girin. cabnda ne yapacanz size 339 bildiririm. diyor. Sana akasn syleyeyim mi enite? Buyur.

 Anzavur bey nerdeyse Adapazar'n basp, Geyve'ye geecek. Maiyyetinde beyz atl var. Top var, Mitralyz var. Doru mu bakalm? Doru. Neden bildin? Dn adamlarndan birisiyle grtm. Bolu havalisindeki kuvvetleri sordu. Syledin mi? Syledim. Bolu havalisinde ne kadar kuvvet var? 24 nc Frka... Koca bir Frka'ya 500 kii mi hcum edecek. Tamam... Frka'nn mevcudu tamam deil ki... Bir Tabur ancak... Kumandan kim? Mahmut bey. Mahmut bey mi? Mahir efendi, aklna ilk gelen yalan syledi: Ben Mahmut beyi tanrm. Harpte grdm. Bir kere iyi kumandandr. Cesur bir kumandan. Tekbana Anza-vur'un etesini bozar. Bir an dnd: Pekl Anzavur'a katldk diyelim. Ne kazanacaz? Zikotla bey Milis Binbas olacak. Bana da Yzbalk verecekler. Mahir efendi, mrnde askerlik etmemi kaymbabasmn binbal ile, bu kibirli ve cahil asker kaann yzbaln hi beenmedi. Rtbe, yamaya gidiyordu. Demek ki ortada 340 bir ktlk, bir fenalk, bir aldatma vard. Artk dorudan doruya konumak olmazd. Fena deil, dedi, Peder bu ciheti bana sylememiti. Ben stanbul'a haber. gndereceim. Kuvay Milliye'nin Padiah taraf olup olmadn Saray- Hmayun'dan tahkik ettireceim. Cevap gelinceye kadar biz camide verilen kararn zerinde duralm. Servet gitti. Mil-licilerle grecek. Birkere lzlarm baskn korkusu kalmasn... Anzavur bey bu seferlik Geyve'yi sktrsn. Harbi kazanr, Frka'y bozarsa, hep beraber gider iltihak ederiz. Lkin o zamana kadar biz Kuvay Milliye taraftar grnmeliyiz. imdilik buralara stanbul Hkmetinin kuvvetleri hcum etmiyor. Ortada lz eteleri var. Onlar kendilerini Millici sayyorlar. Yakn dman hareketsiz brakmak iyidir. Ne dersin? Lzlar m? Lzlardan adam korkmaz! Yiitseler gelsinler... Ben tek bama birka etenin hakkndan gelirim. Bir elin sesi kmaz arkada. Belindeki tabancaya m gveniyorsun? Onu senin kadar ben de kullanrm. Canmz sklnca, duvara admz kurunla yazveririz. Lkin dmek-ten, dmemek iyidir. ki desti birbirine vurulunca hangisinin krlaca evvelden bilinmez... Sofra geldi. Herkes kendi dncesiyle ba-baa yemek yedi. Ay Neet'in gm yzn parlatyor, hafif bir rzgr, mee korusunun dallarn hrdatyordu. 341 Neet yarm azla Mahir efendinin fikrini kabul etmi grnd. Ayaklarn srkleyerek, karnn tka basa doyurmu bir kurt gibi ormana girdi. Evde, damatla kaynpeder saatlerce mnakaa ettiler. Uzayan lfn iinde Zikotla beyi cevapsz brakan yalnz bir nokta vard. Saray'a danmak bahsi. Milis binbaln pek zleyen cahil ihtiyar, camideki karardan cayacak gibi olunca Mahir efendi bu kocaman yalan Biraz kendi kendinden utanarak ileri sryordu. Anzavur meselesinden arkadalar acele haberdar etmek iin stanbul'a derhal gitmek lzmd. Fakat Neet buradaki ileri kendi gyabnda birdenbire tersine evirebilirdi. kiye blnmek kabil olsa... Ku gibi stanbul'a gidip, iki saatte dnebilse... Ulan Murat! Ulan Bolevik! Neden onbe yanda deilsin, kpolusu! Yataa girince dnmee balad. Neet'le konutuklar akamn sabahnda Nail'i, Canseza' ya yazdrd katla beraber Servet'in karakoluna yollam, ocuk ki defasnda da eli bo dnmt. Servet Karakolda yoktu. stanbul'dan Ankara'ya geenlerle beraber gittiini, henz dnmediini, ne zaman dneceini de kimsenin bilmediini sylemilerdi. Buralarda kimin dost, kimin dman olduu da belli deildi. Ufak bir hata, Kayalar'm batan baa yaklmasna sebebiyet verebilirdi. Mahir efendi ne yapacan iyice ard. Nail'in ikinci defa gidip Servet'i bulamadan dnd gnn gecesi boa koydu olmad, doluya koydu almad; nihayet Servet'ten midini ke-

342 serek stanbul'a haber gndermee karar verdi. Bunun iin de candan bir adam lzm. Gvenilecek bir adam... En ktsne Mlzmlk va-dedilmi, Abaza'lara byle bir vazife verilemezdi ya. mitsizliin son kertesine geldii srada, yannda yatan kars kmldad- Uykudan uyanmadan, senelerin alkanlyle gsne sokulup burnunu iki kere, omuzuna srd. Bu mardna delletti. Mahir efendi, o anda aklna geliveren eye o kadar at ki dirseine dayanarak biraz doruldu. Yldz alacasnda, karsnn uyuyan yzne dikkatle, ona bir fenalk edecekmi, yahut bir byk mjde verecekmi gibi bakt. Sonra caymamak iin, acele seslendi: Canseza! Canseza! Efendim. Uyandn m? Ne var? Birey mi oldu? Hayr. Barma! ocuklar uyanmasn... Beni dinle. ocuklarla beraber stanbul'a gidebilir misin? Yalnz bama m? Allah gstermesin... Evet... Yalnz bana... Neden gideme-yecekmisin bakalm? Gidemem ite... Bir kere para hesaplarn bilmem. Bilet alamam. Sonra... Ne bileyim... Kaybolurum. Hi de kaybolmazsn! Sizi ben Adapa-zar'na kadar gtrrm. Biletleri alrm. Murat kocaman herif oldu... Sen burada m kalacaksn? Evet. 343 Niin? yle icap ediyor. Decek misin? Yok canm! Bilkis bu sersemleri d-mekten alkoyacam. yleyse biz de kalrz da beraber gideriz. Olmuyor cicim! stanbul'a acele bir haber gtrmek lzm. Pek acele bir haber. Kime? Aabeyime sylersen o icap edenlere bildirir. Mesele ok mhim. Bakasna emniyet edemem. Buray da brakamam... Dncelerini Canseza'ya anlayabilecei ekilde syledi. Tehlikeyi iyice.aklna soktu. Kadn tereddtl bir sesle: Peki baka are yok... Biz gideriz. Lkin haberi bir kada yazdrrsn. Ben belki unuturum, dedi. Byle bir haberi kada yazmak olmaz. Ele geerse... Grdn m? Aklnda tutacaksn. Bir kere Anzavur bey... Syle bakaym. Anzavur bey... Tamam artk unutmazsn deil mi? Hayr unutmam. Aabeyime yle anlatacaksn! Bir Anzavur varm. Svari kumandan imi. Buralara haber uurmu. Ben yanlmm. Siz hazr olun. areti verir vermez ayaklanrsnz. demi. Geyve'ye saldracakm. Sylerim. Bunu Mustafa Kemal Paa'ya acele bildirsinler. Ben imdilik burada kalacam. e 344 mani olmaa alacam. Servet'e haber gndereceim. Bana bir felket gelmesin! Sen arada srada, gzn budaktan saknmazsn. ocuklarn dn. Seni dnrm... Yarn sabah erkenden hareket ediyoruz. Tren ikindi zeri kalkacak. Gece vakti... Sokaklarda... Hey Allahm! Seni greyim. Galata kprsne kar kmaz, kayk falan arama. Bir arabaya atla! Doru eve... yannda ocuklar var... Kimse fenalk edemez. Fenalk ne hadlerine... Ben o kadar korkak deilim Allah raz olsun karcm. Mahir efendi, karsn smsk kucaklad. Yrei efkatle, muhabbetle, hrmetle kabarmt. Canseza'nn, dnya zerinde gvenecei arkadalardan en birincisi olduunu ilk defa anlyordu.

Ulan Anzavur! Alacan olsun namussuz! diye fkeyle dilerini skt. Mahir efendi, karsna salimen vasl olduklarna dair mektup yazmasn tenbih etmedii iin kendi kendine kzp dururken, be gn sonra stanbul'dan mektup geldi. En ufak bir tehlike olmamas icapettii halde, birdenbire fena ihtimalleri dnp tellanarak hocaya kad okuttu. Salimen vasl olduklarn, Sleyman efendinin geldiklerine pek sevindiini, kendilerini hi merak etmemesini, 345 Sivas'taki tarlay satmak iin oraya mektup gnderdiklerini, bildiriyorduDinleyen kyller (tarla satmak) meselesiyle alkadar oldular. Mahir efendi izahat verdi: Kzkardelerinden birisinin kocasyle kavgalymlar. Herif miras davasna kalkm. Mal blrken arada kalan sulu bir tarlay mzayedeye karp Mahkeme vastasiyle... Falan, filn... Fakat kaymbabasyle yalnz kaldklar zaman baka bir makam tutturdu. Karsn gndermesinin sebebi, Saray'dan haber almak iindi. te nihayet bekledii haber de gelmiti. Tamam canm! Ben budala mym? Bilmez miyim? Sana dediim gibi... Padiah Ku-vay Milliye'cilerle beraber. Tarla meselesi yok mu, tarla meselesi... _ Var... te o tarla meselesi aramzda parolayd. Eer Padiah Kuvay Milliye'cilerle birlik ise, tarla satmak iini yazvereceklerdi o kadar... yi... Pekl! yi olmaz m Peder... Maazallah... Az kalsn... Neyse... te iimiz rahatlad... Halbuki ii hi de rahat deildi. Alk olmad, hazrlanmad, daha dorusu, pek az alkadar olduu ilere grtlana kadar battn farkediyordu. nsanlar, pek grltl bir devirde, keyifleri nasl isterse yle hareket etmek serbestlii iinde yayorlard. Silhl delikanllar uzun mddet bo oturtmann hemen hemen imknsz 346 birey olduunu Mahir efendi, ilk defa aarak farkediyordu. Banz belya sokmayn! demeyi bile insanolu neden kolayca kabul etmez ki?-. Bir esasl yardmcs vard: Artk Lz etelerinin yakn, uzak, Abaza kylerine baskn verdikleri duyulmuyordu. Gzel bir mays gn, Anzavur'un Adapa-zar'n bast haberini aldlar. Yalan m, gerek mi demee kalmadan, Geyve zerine yrd duyuldu. etenin hakikaten toplar, mitralyz-leri vard. Ky, yalnz Kayalar deil, btn civar kyler heyecana kaplmlard. Gene camiye toplandlar. Bu sefer, Padiah' m Kuvay Milliye ile beraber olduuna Mahir efendi yemin etti. En iyi hareket, neticeyi beklemekti. Eer, toplu, mitralyzl Anzavur bey kuvvetleri Geyve'yi skemezlerse, burann ie karmas bir fayda veremezdi. Kald ki bu i harbe benzemiyordu. Kayalar'm, erkekleri giderse, Lzlarn ky basmayaca ne malmdu? htiyarlar, gene Zikotla beyle damadna hak verdiler. Ky, melmi, ban karanla uzatm sinirli bir adam gibi Geyve'de olup bitenleri dinlemeye balad. Biribirini tutmaz havadisler geliyordu. Birinci gn, asker dalm denildi. kinci gn Anzavur kuvvetlerinin perian olduu iitildi. gn stste hibir haber almadlar. Bu daha beterdi. Herkes fkelenmi, hele Neet, zaptedilmez bir hal almt. Biran evvel, Yzba olup ortaya kmak istiyor olmal ki, harekete gemeyi, mkemmel bir ete halinde, Geyve'ye kp muharebeye karmay teklif 347 ediyordu. Kan uyumu ihtiyarlardan midi kesilince delikanllara musallat olmutu. Herbi-risinin damarna gre erbet veriyor, akllarn elecek, derhal, hayvanlara atlayacak, tatl va-itlerde bulunuyordu. Hali vakti iyi olmayan iki kii ve tembellii ile mehur Mehd, daha imdiden arkasna taklmlard. Ky, bylece hareketsiz tutann Mahir efendi olduunu bildiklerinden artk, fslt halinde, onun bile aleyhinde syleniyorlard. Bu Trk, kendilerine fena bir oyun oynayacakt- Belli bir ey: Herif domuz gibi Ku-vay Milliye'ci... Abaza'y apansz bastrp Lz-lara kestirecek... yle olmasa, karsn, ocuklarn bu kark zamanda yalnz balarna stanbul'a karr m?

Son dedikodu, kyn akl bandakilerini de inandrmak zereydi ki Ahmet Zikotla beyin kulana arpt ve bu kuvvetli silh birdenbire geri tepti. Bir defa, Zikotla bey, damadnn bir hain olmas ihtimalini kabul ederse, bizzat kendi namusunun, Abaza'lk erefinin paymal olacan dnmt. Sonra kznn bu seyahati hangi sebeple gze aldn biliyordu. (!) Ky imam da dahil olduu halde, btn ileri gelenleri bir gece evine davet etti. Ciddi ve gcenmi bir tavrla iin iyzn (!) anlatt. , Mektupdaki tarla satmak meselesinin srrn fa etti. Kyde herkes Mahir efendiyi eski-denberi seviyordu. Cennetmekn Abdlhamit efendimizin Yani erkeslerin bu en kymetli damatlarnn Yaveri olduu halde, zerre kadar 348 kibirlilik etmemi, dnyann sakin zamanlarnda bile kollarn svad gibi yaplarnda dlger olarak almt. Sonra, hibir Trke benzemeyen bir taraf da vard. Derecesiz namusluydu. Yzelli hanelik kyde, Zikotla beyin nfuzunu ekemeyenler bile Mahir efendiye rzlarn, namuslarn tereddtsz teslim ederlerdi. Byle iyi bir adama, kendileri iin alp dururken en kt lekelerin srlmek istenmesi, barbar Abazalar adeta ileden kard. Kullanlan silh ylesine geri tepti ki Neet bile sz tekrar ayn mevzua getirmeye cesaret edemedi. Zaten, olan iler dedikodunun uzamasna, ok kr, meydan brakmad. , drt gn gemeden Anzavur kuvvetlerinin Geyve boaznda malup edilerek firara mecbur brakldklar duyuldu. Mahir efendi bu suretle yalnz Kayalar kynn deil, civardaki yirmi pare Abaza kynn cann kurtarmt. Anzavurun malup oldu haberinin geldii gn, Mee korusunun iinde asker kaa Ne-et'le Mehd Abaza'lar buna Mahd diyorlard ve bir de kel Hasan bulutular. Buralarda yapacak bir i kalmamt. Kyl artk hibir sze kanmayacakt. Neet epeydir aklnda saklad pln arkadalarna at. Pln basitti. Dzce-Adapazar osesini, yarn muhacir kynn stndeki tepeden kesip, ehre geleni de, ehirden dneni de soyacaklard. Karar verdikleri gibi, ertesi sabah tepeyi tuttular. Hasan en yksek noktaya kp fundalarn arasna yatt- Buradan yolun iki ucu, saatlerce mesafeye kadar grnyordu. 349 Mehdi, boazn sa yanndaki kayalara siper alarak mavzeri uzatacak, Neet ortaya dikilip soygunu yapacakt. Mbarek tepe (!) sanki Allah tarafndan bu i iin yaratlmt. Gzc, iki taraftaki ovaya hakim olduu gibi, soyulanlarn arabalarn ve hayvanlarn derenin iine indirip fundalarn arasna saklamak da kabildi. Kuluk zamanna kadar iler yolunda gitti. 13 araba, 20 at ve 33 yaya evrildi, soyuldu. Dereye indirilip baland. Kolaylk, ehre asker andaki erkeklerin gitmek istememelerinden geliyordu. 14 nc arabada bir hasta kadn vard. Ya-nsra 15-16 yanda bir ocuk yryordu. ocuk Abazayd ve omuzuna tek mermi atan bir kapakl Martin asmt. Davranma yakarm! diye barmasndan Neet'i tand iin hi korkmad. Neet aabey! Dedi. Anam doktora gtryorum. Bizde para yok! Tfei brak. stnz arayacam. Tfek sana yaramaz. Zaten dolu deiL Biliyorsun, adam ktlnda... Byle derken kendisiyle akalayorlarm gibi glmsyor-du ky koruculuu yapyorum. Karakol kumandan tfei benden ister... Neet fkeyle mavzeri dorulttu: kar dedim rezil! Neet aabey! Bir lf daha sylersen seni vururum. Arabadaki hasta kadn sapsar elini mecalsiz mecalsiz sallayarak oluna yalvard: Brak diyor. Brakver yavrum! 350 Olur mu anne Karakol kumandan... Neet mekanizmay evirdi. Kadn korkuyla haykrd. ocuk tfei omuzundan karp uzatt: Buyur Neet aabey...

Neet almak iin uzannca bir kurun patlad. Kk korucu tetikteki parman, izah edilmez bir cesaretle oynatm, Neet'i bandan vurmutu. Acemi ekya ses bile karmadan yere dt. Olan atik bir hareketle arabann arkasna srad. Bir taraftan cebini yoklayarak mermi aryor, bir taraftan: Hepinizi vuracam! diye haykryordu. Bu esnada tesadf imdada yetiti. Yolun dnemecinden svari kverdi. Silh sesini duyunca tfeklerine davranp hayvanlarn srdler. Kel Hasan tepenin zerinden hem Neet' in dtn, hem de atllar grmt. Meh-di'ye seslendi. Onun yanma gelmesini beklemeden, nbet yerini brakarak fundala dald. svari vak'a yerine knca, kk korucu arabann arkasndan ayaa kalkt. Neet kendini kaybetmi inliyordu. Silh sesi zerine derede bal olup kollarn zaten biraz gevetenler, ihtiyatla yukar baktlar. Haykrarak imdat istediler. Kayann dibine ylm eyalar, para keseleri, tabanca ve baklar sahipleri tarafndan seilip alnd. 351 Ekyann yar l vcudu bir arabaya atlp Adapazar'na gtrld. Orada, Arnavut avu kendisini gecelerce uykusuz brakan Neet'e hi acmad. Ayandan srkletip Karakolun mahzenine attrd. Souk havada, sabaha kadar stne tenekelerle su dktrerek ldrtt. Ertesi gn leini Hkmet meydannda gelene geene tehir ettiler. Haber (Kayalar)'a gelince Mahir efendi rahat bir nefes ald. Her zaman Allah'a gveniyordu. te, en umulmaz srada, bir rezilin belsn vererek kendisini bou bouna beklemekten kurtarmt. Bu vak'a ayn zamanda Haktaal'nn Kuva'y Milliye'den taraf olduunu isbat ediyordu. Kurban olduum! Dorularn yardmcsdr vesselam. Hemen ertesi gn kaymbabasma son talimat verip yola kt. stanbulda yabanc bandralar bir misli oalm, kepazelik diz boyunu gemiti. Klalar, meyhaneler, kerhaneler, yabanc askerlerle, denizler yabanc gemilerle doluydu. Fakat Tiirklerdeki ilk aknln, ilk ylgnln yerini grnte sakin, fakat dehetli ve kurnaz bir kin tutmutu. Sakall Hintlilere, sakall ve hintli; omuzu harmaniyeli talyan Karabinerlerine, omuzlar harmaniyeli; neeli Franszlara, neeli; mzevvir ngilizlere mzevvir; iten pazarlkl glmsemelerle srtan irkin Japonlara, byle 352 irkin ve srtkan; Yunan efzunlarma, ponpon-lu patikleri ve pileli etekleriyle kek olanlarna benzedikleri; alabros sal Amerikallara alabros sal; fakat hepsi ile birden galip dman olduklarndan kzyorlard. gal polisi ermenileri tercman olarak kullanyordu. Rumlar malm... Yahudiler bile kendilerine birer Bayrak uydurup bunu Orijinal bir ticaret vastas yaparak cigara kat-larnn kaplarna bastrmlard. Reaya dkknlarnda Ayasofya'nn tepesi hal resmi vard. Senegalli zenciler uzun fesli kuzgun suratl yamyamlar Glhane parknn kapsnda gndz ortas arafl mslman kadnlara tasallut etmek istemilerdi. Tecavze mdahale eden polis Cemil efendi igal ordular Di-van- harbi tarafndan mebbet hapse mahkm edilerek Gyan'a srlmt. Avrupal askerler kpr zerinden gndz ortas, ak otomobillerde anadan doma plak orospular kucaklarna yatrm olduklar halde, naralar atarak geiyorlard. Eminn meydanndaki ngiliz polis avular tramvaya kadnlardan evvel binmek isteyen fesli adamlarn grtlaklarna, kam bastonunun kvrk ucunu takarak geri ekiyorlar, bu suretle centilmenlik dersi veriyorlard. Heriflerin kalbi o kadar yufkayd ki Kro-ker otelinde, Kuvay Milliye taraftarlarnn trnaklarn skerlerken tavuklar tepesi aa tayan Trklere be liradan balayarak, her itiraz kelimesinde beer beer arttrmak arty-le namtenahi ceza yazyorlar, bylece himaye-yi 353 hayvanat taraftar olduklarn ispat ediyorlard. Btn bunlar insanlar daha kolay soymak iin ikiye blnp drtbuuk sene, boazla-lan bir dnyada, galiplerin en tabi, en mnakaa gtrmez haklaryd. Biz de, hamdolsun, Kafkasya'da, Trk kardelerimizi kurtarp Anayurdu halsa gittiimiz zaman bundan farkl bir i yapmamtk ki... Azerilere, para diye Osmanl sancakl, Padiah armal cigara

kad kabuklar yutturmu, ineim, kzn gtren her kylden, paket tayan her ehirliden Ayakbast paras tahsil ederek, buna mukabil imza isteyenlere, eskidenberi Arabistanda kullandmz usulle bir kadn zerine be kuruun Tura'l tarafn basarak makbuz vermitik. Azer kardeimiz Adn bala diyince (Mehmet) demi, iki sokak aada karsna dikilen baka bir asker, ayakbast paras talep edince makbuzu gsterip (te Mehmet Paa'ya dedik.) denilmesine kar da (O Mehmet Paa metelik etmez. Asl Paa benim. Ahmet Paa!) diye fkelenerek baka bir kada, bir baka gm eyrek de basp, para toplamtk. Bedava ekmek piirmek istemeyen frnclarn gzlerini korkutmak iin Enver Paa'nm biraderi Nuri Paa sadan sayarak ilk drt frncy astrmt da Omanl Trklerinin Senelerce gelmelerini gzledikleri bu acaip kardelerin ar ordusundan besbeter olduunu btn Kafkasya gzyle grm, cann ve maln vererek anlamt. ranllara ve Romanya'llara kar da ba354 ka trl hareket etmemitik. Binaenaleyh stanbul'daki ahvale peinen raz olmu saylrdk. Lkin o mevzi ilerleme sralarnda bize yapldka pek houmuza giden bir cihet vard ki Yerlilerden dostlar ve taraftarlar edinmek imdi, bunun tadn dehetle tadyorduk. gale urayan btn memleketlerin, asrlardan beri bana gelenler tabi bizim bamza da gelmi, vatan muhabbetini, millet sevgisini, her eit hamiyyet ve kahramanl o zamana kadar hi kimseye, bilhassa, cephelerde kpekler gibi dp lenlere brakmayan beyler, paalar, zenginler, mnevverler, alimler, serbest meslek erbabnn sivrilmileri. Tabi hepsi deil fakat yzde doksansekizi birdenbire dmanla sarmadola olmulard. Dne kadar Trk ordusuna kfl saman, kurtlu bakla vesaire veren ve milyonlar kazandktan baka birer de harp madalyasna lyk grlen mteahhitler, derakap dman ordusuna en birinci malzeme satmaya balamlard. O zaman Kzlelma, Altaylar, Turan illeri, Ergenekon... diye banyorlard, imdi D-vel-i muazzama dostluu, ngiliz muharipler cemiyeti, Amerika mandas, Anadolu'nun ekyalardan istihls lflarn ediyorlar, Enver'e sylediklerini, Talt'n kulan bktklerini, Cemal Paa'ya dert anlatamadklarn hikye ediyorlard. Kibar muhitlerde, igal ordusu zabitan yamas vard. Oralarn Mslman kadnlar iin bu za355 bitlerin genleri, gzelleri bile artk matlup deildi. Elverirki davetlerinde, kabul gnlerinde her birinden birka tane bulunsun. Yksek tabaka kadnlar Ecnebi gemilerdeki balolara davet olunmay cana minnet sayan Sultan hanmlar bata olmak zere bir ngiliz zabiti tarafndan sandan tutularak creti denmi bir orospu gibi plmekle -nyorlard. Alman, Avusturya, Macar, Bulgar zabitlerinin yerini buralarda kolayca ngilizler, Franszlar, Amerikallar, talyanlar almlard. Hanmefendilerin kanaatna gre daha iyi olmutu. Zira Almanlar imalli saylrlard. Yatakta adeta iktidarszdlar. Sereler gibi... nsan hi bir ey anlayamyordu ki azizim! Sonra ngilizlerde bir efendi vekar, Franszlar da kadn ruhunun en derin noktasn bulup karan yaramaz bir ocuk irretlii vard. Amerikallarn orijinal lubalilii ve talyanlarn yree dokunan romantik halleri tadna doyulur gibi deildi. Dersaadet, birka mehur semtiyle p diye Saygon'a benzemiti- Yalnz ne fayda, orann tropikal iklimine mukabil stanbul geceleri serin oluyordu. Binaenaleyh hava scak ve nemli bir tl gibi insann etine dokunup yava yava sinirlerine tesir edemiyor, ruhunu arzu ile titretemiyordu. Orada, erkekler r-plak vcutlerine incecik beyaz ipekten smokinler giyerlermi ki, en mahrem azalar, ve bu azalar zerinde kadn gzelliinin ve cins cazibesinin btn uyandrc, korkun, itihal tesiri gzle grlebilirmi... Fazladan afyon varm... Bodler'in methiyesini yapt mu356 kaddes zehir... Kadm, aparasyle deil, ru-huyle orospu yapan dayanlmaz iptil! Hasl bu muhitte harp ok sonra faistlerin zuhuriyle medeniyet kurucusu ve kurtarcs, milletleri manevi sefaletten hals edici saylan, ebed ve ezel olduuna koca koca alimlerin yeminler ettikleri harp galip iin de, malup iin de pek tatl bir ey haline gelmiti. ok kr ki bunu yapmlard. te itima hayatmzn zerindeki karanlklar syrlyor, hayat Avrupa'dakini bir sramada, yahut bir srtst yatmada, oktan geiyordu. Galip de memnundu, malup da... Meden oluyorduk. Oluyorduk ne demek! Hamdolsun olmu kmtk bile... Yalnz bir cihet vard: ler acs bir cihet!

Cahil tabaka Bunlara ayak takm deniliyordu inat ediyor, asra uymak istemiyordu. Aman bir are! Artk bilinmez Vilson mu, Hover mi, yoksa bunlardan birka kademe aada duran bir protestan papaz m, her kimse, Allah raz olsun, imdada yetiti. Amerikal kadnlar geldiler. Kafesli mahallelerin evlerini cebren atrarak ierde esir hayat sren duda halkal, yz knal harem kadnlarn, nargileleri bamdan ekip karp sokaa dkmek istediler. Lkin bu iin mesel bir canbazhane maymununu bisiklete altrmaktan ok daha mkl olduu anlaldndan tez vakitte vazgeildi. Var kuvveti eldeki-lere tevcih edip ilerde onlar vastasyle dier ;ahil, chela takmn da ayn yola getirmek midine bel baland. Yksek tabaka, yksek muhitte bylece havasn bulmu kotra gibi Engin ufuklara 357 doru pupt yelken giderken (......) ayak takm* yukard^Sylendii zere ilk aknl, ilk ylgnl geirmi, grnte sakin, fakat iten ie kurnaz ve dehetli bir kin peydahla-mt. Kprden tesi, ilk dans figrlerine ayak altrrken kprden beri taraf ilk mitingin tadn tadyordu. Bir kar zuhur edivermiti. arafl bir kar. Kocaman kocaman siyah gzleri var. Dnya ve ahret hemiremiz olsun! Siyah bayra ekmi mi efendim, siyah bayraklar... Umum kar milletini de bir gzel bana toplam... Adalet! diye baryor, Msavat diye baryor. Kar feryat ediyor, nemize lzm, korkmadan feryat ediyor. Kar bile karlyle feryat ederse... Yazk bizim erkekliimize... lm lm bir lm yahu! Syletin bakalm, lmden teye ky var m? Ayak takm, Bunlar srk hamallar, yk arabaclar, her eit ameleler, sandalclar, kk esnaflar, ordunun dalmas zerine bota kalm kk rtbeli zabitan ve mekteplilerden ibarettiler muazzam ekseriyeti hi bir gizli tekilta mensup olmadklar halde, basit * ok sonralar eit eit zaferler kazanlp memleket ok kr hals edildikten 20 sene sonra, bu millete hrriyet verilsin mi, verilmesin mi diye bir hava tutturulduu zaman yksek tabakaya Meraklanmayn sz ayaa drecek deiliz. Buyrulmu. Ayak takmna gz atrmayacaz! Bu suretle Mtareke senesi medeniyeti bir trl kabul etmek istemeyen ayak takmnn hl koyulduu yerde otlar olduu, hrriyeti deil, hrriyetin lfn bile haketmedii anlalarak zmreyi mmtazenin yrekleri ferahlatilmtr. 358 bir program etrafnda birlemilerdi: Dmana vurmak... Ayak takm, karanlkta, sessiz bir ordu gibi harekete gemiti. Zafer neesiyle kz gibi ien aylkl igal ordusundan, gece tekbana gezen kimi grseler, bir elmede denize yuvarlyor, srtna sapladklar bir bakla iini biti-riveriyorlard. Yksek tabakay Padiah efendimizi, Fa-hametlu damadn ve bilhassa Polis mdr Arnavut Tahsin ile Divan- Harp Reisi Krt Mustafa Paa'y* mkl vaziyete drmek iin sanki hergeleler sz birlii etmilerdi. Bilhassa kibar kadnlarmz, gzleri gittike dalgmlaan, hatta arada srada, lm kor-kusuyle alaan ecnebi sevgililerini nasl gece gndz yzne bakar bakmaz, bacaklarn kaldrp teselli edeceklerini armlard. Herifler de yava yava, yatmaktan ve kendisini hayvan gibi fakat hayvanlarn aksine bkp usanmakszm teslim etmekten baka birey bilmeyen Ne Fransz kadnlarnn cilvelerini, ne ngiliz leydilerinin entellektel arkadal'k-larn, ne de Amerikal kadnn maddi ilerde ki yardmn beceremeyen bu inek kadnlardan usanmaa balamlard. Hele kskanlklarna ne demeli? En kibar toplantlarda bi-ribirlerinin sam ban yolmalar ilk gnler Btn saydklarmza emri Hak vaki olmam olsayd, Halk Partisi saflarnda ne gzel birer mkemmel Mebus olurlard. Hem de Trk inklbn, Trk istikl lini, Trk mim birliini kanlaryla, canlaryle mdafaa etmekle nerek. K.T. 359 elenceli bir manzara oluyordu ama, nihayet giderek kabak tad vermiti. Oyunu deitirmeyi neden bilmezler bu aptallar! Dei-toku-a nasl da akllar ermiyor. Halbuki erkein bir kelebek olduunu, her iekten bir yudum lezzet toplamaa mecbur bulunduunu bilmelidirler. Bir de harem hayat, taadd-d zev-cat grmler. Vallaha, Katolik kilisesinin boanmay mutlak surette reddeden talya'snda bile bu kadar inhisarc kadn bulunmaz. Kadnn tiyneti, erefi, ihanetle kabaca haleldar edilmezse, kadn da biraz hazml olmal deil mi? Grmezlikten gelmenin de ayr bir asaleti yok mu canm? Sonra, erkein nadim olmu ve geici bir ihtirastan usanm olarak ilk gzarsna bir tutkun avdet edii vardr ki bir alsalar zevkine doyamazlar... Bylece galip ordunun zabitleri malup milletin asilzade kadnlarndan usul usul ikyete balasalar da, kocalara babalara, aabeylere

dorusu diyecek birey bulamyorlard. O ne kadar nezaket, ne kadar halden anlarlk ve ne kadar samimiyet! Nerdesiniz moner! Bizim hanm size kst! imdi greceksiniz! Sizi affettirmek iin ne diller dkeceim! diyerek kola girip zorla eve kadar srklemeler, en byk aktrn jestleriyle, glerek yeniden takdimler ve hanmefendinin somurtkanl geer gemez, pek acele olduu halde, naslsa unutulmu bir i vesile ederek savumalar... Bir ngiliz lordu, bir Amerikan milyoneri, bir Fransz kontu da karsnn erkek arkadalarna kar ancak bu kadar centilmen davranabilir. Bu haslet herhalde, bu memlekette, kadnlarn senelerdenbe360 ri kapal yaayp erkeklerin senelerdenberi Avrupa'larda dolamalarndan ileri gelse gerek... Yahut da drt harp yl iinde kibirli Almanlar adamcazlar zanaate iyi altrmlar. Malm ya Prusya zabitinin mehur bir sz vardr: Orospuya kur yaplmaz, der, cretini verir iini derhal grrsn! Pezevengin de tabi eli sklmaz. Buraya kadar herey kolay izah ediliyordu. nk olup bitenler, mstemlekecilii hakl gstermek iin yazlm mehur romanlarda enine boyuna tahlil edilmiti. Lkin, teslim olan her memleketteki yksek tabakann Medeniyet itiyakn dahiyane bir suretle tesbit eden muharrirler, o memleketteki Ayak ta-kmlarnn fkesini bir trl anlayamamlard. Herhalde, iin iinde bir iptidailik, barbarlk, ahmaklk vard. Galip ordularn hereyi haketmi zabitleri, byle iptidailik, barbarlk ve ahmaklk karsnda geri ekilecek kadar l&rkak grnmek istemediler. Drt buuk sene harp etmiler, lmle kar karya yaamlard. Bu hayat, onlar hem mukadderata boyun een, hem de tehlikeyi spor haline koyan acaip mahlklar haline getirmiti. Bir de, Trk kadnlar herhalde, kendi romanlarnda okuduklar kendi kadnlarndan baka trl olma^ da lzmd- Halbuki tandklar aa yukar ayn enide eylerdi. yleyse, malbiyeti mcadelesiz kabul etmek istemeyen hayvanlarn diilerini de bir grseler... Bedava lmektense... Madem ki kendileriyle hi alkalar olmayan hanmefendileri 361 bile kskanyorlar... Dman en hassas yerinden vurmak lzm. Hem zevk, hem intikam... Bu iki dehetli hissi bir arada tatmal... Zabitlerin bu arzuya kaplmalarnn da artk zamanyd. Yksek tabakay ele geiremeyen gedikliler, avular ve neferler, stanbul muhabbet tellallarna usul retmilerdi. Bu heriflerin hepsi Trk kadnyle, hem de Trk? n aile kadnyle yatmak istiyorlard. Bilhassa Franszlar, (zde) romanm okuyanlar, zorla ihtiyar bir adamla evlenmi hassas bir ark kadnnn kederli mrnde biricik Saadet olmak hevesine kaplmt. Tellallar igai ordusunun her neferine bir (zde) bulmak imknna tabi malik deillerdi. Bereket versin bu dil bilmez srye hereyi yutturmak kabildi. Abanoz'un, Feridiye'nin, Paris mahal-lesi'nin ve bilhassa gizli alan nazeninlerin cinsine ve milliyetine baklmakszn cmlesi Amerikan filmlerindeki ark kadn haline sokuldu. O sralarda nargileciler, kmaclar, cam bilezik, sahte beibirlik, halhal satanlar ihya oldular. Dekorlar ve ba aktrisler bylece hazrlanp merakllara buyur edildi, Rum kzlar Fatma, Ermeniler Aye, Yahudiler Cemile adn aldlar. Lisan bilenler dahi anladklar kelimelere kar aptal aptal boyun bkyorlar, utanm gibi yzlerini kaz tylerinden yelpazelerin arkasna saklayarak ahvale rahata glyorlard. Neferler, avular, gedikliler, yksek tabakadan en aa tabakaya hcum eden Bu iki tabaka arasnda hi bir memlekette esasl bir fark yoktur. ki taraf da hayaszlktan yana 362 zengindirler, zabitlerine kemal-i hrmetle yer atlar. Buradaki hanmlar, Franszlara Piyer Loti' den, ngilizlere Lord Bayrori'dan, talyanlara Dante'den, Amerikallara Po'dan basma kalp bahsetmiyorlar, Milvi art roller kesmiyorlard. phesiz daha samimi, daha zenaatkrd-lar. Bilhassa serho olduklar zaman, mteriler, ihtiyar kocalarnn Hepsi de fena tesadfle ihtiyar ve kskan kocalara dm ve en aa yirmi ortak sahibi bahtszlard kz gibi rak ien, bardak krp nara atan bu densiz mahlklardan yirmi otuzunu bir evde nasl idare ettiklerine aar kalrlard. gal ordusu zabitamnn Doru yol gstericileri ilk zamanlar kskan bir kocann muhtemel takibini artmak iin mterilerine dolatrmadklar pis sokak, teptirmedikleri yoku brakmamlar, bazan duyulan arzuyu birka misli arttrmak iin zavalllar karanlk bir kap iinde be, on dakka beklettikten sonra Aman despot eve gelmi savualm. diyerek eli bo evirmilerdi.

Bunlar da nihayet bklmaz oyunlar deillerdi. Ekseriya sidik kokan bir karanlk koridor geip arkvar denmi bir odada bir odalkla gerdee girmek az vakitte egzotizmini kaybetti. Kadn, sadece yatakta kullanlr bir elence midir? Kadnn bir vazifesi de hayat batan baa doldurmak deil mi? yleyse neden araflanp beraber sokaa kmyorlar? Eer zdeler kendilerini seviyorlarsa bu kadar-ck fedakrl gstermelidirler. 363 Oyun buraya kadar, sahte harem kadnlar iin elenceliydi ama, bu noktadan ilerisini bir trl gze alamyorlard. araflanp niformal bir igal zabitinin kolunda yrmek... Non Monsieur c'est impossible! Yzlerine mesut mesut bakan gzler korkuyla byd, kendisini anadan doma vermekten zerre kadar hicap duymayan vcutlar rpererek yorganlarn altna sakland. Bu korku ve bu gerileyi, igal ordusu zabitlerinin arzularn kabartmaktan baka bir ie yaramad. Artk rehberlerine art kouyorlar, beraber sokaa kacak kadar cesur harem kadn istiyorlard. Buna da u are bulundu? stanbul tarafna yayan gememek ve bilhassa Beyolu tarafnda da olsa akam ezanna doru gezinmek. Bu artlara raz olanlar emellerine eriiyorlar, arafl harem karlarn kollarna takp, bu edepsiz, barbar ehrin kskanlkta Otello'ya ta karan erkeklerine hakaret ede ede dolayorlard. Murat, bandaki kasketi rahatsz rahatsz dzelterek ikindi ezanna yakn, Kalyoncukollu'ndaki Bulgar stnn dkknna girdi. Amca ben geldim! dedi. Geldin mi Murat? Otur da st vereyim. Olmaz. Adil amcam bekliyor. Pekl! Bulgar st camdan da364 riya baktktan sonra Murat'a katlanm bir k-at verdi: Sok cebine! Adil amcana selm syle. Gene oraya gtrecekler. Mal hazr. Bastne! Dur olum! Al u rei... Biri sorarsa gsterirsin... Murat, ay biimi rei srarak dar kt. Kebamda bekleyen Adil usta yrmee balad. Perapalas'm arkasna saptlar. Adil usta arkasna bakt. Sonra durup kundurasnn ban dzeltti. Murat bu iareti bekliyordu. Kasketini bandan karp koltuunun altna kstrd. Daha arkadan' gelip takip edilmediklerini iaretleyen Durmu efendi de yenlarma yaklamt. Aldn m kad Murat! Aldm. * Ne dedi? Eski yere gtreceksiniz. Mal hazrm. Ulan yaasn Bulgar keferesi... Adil usta somurttu: Kefere demeyecektin ya... Nasl demem! Kefere deil mi? Deil, Komnist. Komnistin gvuru mslman olmaz. Gel una gvuru olmaz, cmlesi msl-man diyelim. Hem de dini btn mslman... Hl softal brakmadn hoca... Ben softa deilim. Hazreti mer de ko-mnistmi!.. Haydi yle olsun bakalm. 365 Murat'n Bulgar keferesinden ald kk kat paras Anadolu'da arpanlar iin gene ikiyz Mavzer, elli sandk cephane temin ediyordu. Bulgar Komnist Partisi'nin Trk kurtulu savama yapt hediyelerden biri. Mahir efendi, h handaki kapc odasnda kendilerini bekliyordu. Kad somurtarak tetkik etti. de pek neesizdiler. Hazirandan beri Bursa, Uak, dman elindeydi. Anadolu'daki malbiyet yetimezmi gibi Trakya da kamilen gvur aya altnda kalmtr. Cafer Tayyar olacak aknn tek tfek patlatmadan Kolordu'yu teslim etmesini fazladan bizzat esir dmesini Mahir efendi bir trl hazmedemiyordu.

Sinemada bulumak, Mahir efendinin icadyd. Tatbik iin Murat'n vcudne muhakkak surette ihtiya vard. Beklenen arkada gelince, ocuu ltfen kucanza alr msnz diyor, boalan yere, Mahir efendinin yanma oturuyordu. erkek ve bir ecuk, heyecanl bir oyunun btn kazanmak hrsn tadarak Yksek-kaldrm'daki Majestik sinemasnn nne geldiler. Otomatik alg kyametleri koparyordu. Giedeki adam, birinci seansn bitmek zere olduunu, yer bulmak istiyorlarsa biraz beklemelerini syledi. Yksekkaldrm'm st ksmn seyrederek kapda durdular. Yolun orta yerine iki tarafl sabit iportalar yaplmt. Burada her eit ufak tefek satlyordu. Birdenbire Murat, babasnn elini ekti: 366 Baba, una bak! Bir Fransz zabit ile arafl bir kadn kol-kola nlerinden geti. Tra uzam sska bir Yahudi, bunlara Franszca bireyler syleyerek mal teklif etti. stanbul'a ait kartlar ve alnca ehrin pana-romasm gsteren bir albom satmak istiyordu. Zabit: istemez manasna elini sallad. Ekmeki frnndan kan, st ba un iinde bir Lz ararak durdu. Yahudi glyordu: Lzolu grdn m? Fransz zabitleri Trk karlarnn tadna bakyor. Sus ulan... imdi seni inerim .. Yalan m be? te... Damadnz... Yiitsen fit onu ine... Bu muhavereyi iitmemi olsaydlar, belki de sinema mterileri dilerini skmakla iktifa edeceklerdi. Fakat Yahudi doru sylemiti. Tadna bakyor... Yiitsen git onu ine... Mahir efendi mitsizlikle etrafna bakt. Dnya hi deimemiti. Esnaflar manzaraya alk olmaldr ki hayret bile etmiyorlard. Kadn, geni kalal, gen bireydi. Sendeledi. Zabitin koluna tutundu. Bu hareket, darack etekliinin altndan vcudunu bir iftetelli hareketi gibi titrettiMahir efendi, d cebinde duran mhim zarf Adil usta'ya uzatt: unu al! ocuu eve brakrsnz... Dursana deli mi oldun? ocuu eve brakn. Ben size icabnda haber yollarm. Haber yollayamazsam Murat' 367 la Cemal... Bir de bunlarn annesi... Size emanet! Allah.. Bir dakka... Beni dinle diyorum. Brak gitsin! Damadna iki if lf syleyecek. Haydi Mahir olum! Murat' da, tekileri de merak etme... Biz sa olduka... Bu millet sa olduka... Yahu siz ldrdnz m? Karnn gvur olduuna yemin ederim... Bana bak... Mahir efendi, Murat'n elini brakt: Allahasmarladk usta... Arkadalara selm ederim... Ve ba yukarda, grmeden yryor gibi kalabala kart. Murat, olaca sezmiti. Sa pazs iddetle szlad. (Baba) diye barmamak iin dilerini skp Adil usta'ya sokuldu. u anda ancak ocuklara mahsus bir hisle, yannda kalan bu iki adamdan Adil usta'nm daha merhametli olduunu anlamt. Babas da, bu Durmu amcas da insafsz adamlard... Kendilerinden bakasn dnmez fena adamlar... Kadn hl gtn sallayarak, cilveli cilveli yryordu. Sinema kapsnda kalanlar, bu karmakark kalabaln iinde yalnz kiiyi gryor' lard. Zabitle kadn drtyolazma varnca, sanki kalabalk bir iaret alm gibi ayrld. Fesini cebine sokmu olan Mahir efendinin iini kolaylatrd. Murat babasnn elini arka cebine gtrdn grd. stste iki kurun patlad. 368 V1. f 1

Fransz zabitinin kapels havaya frlad. Kadn perende atyor gibi dertop olup yuvarland. " nsanlar haykrarak kamaa baladlar. Mahir efendi soldaki yola sapp gzden kayboldu. Murat gzleri ya iinde, kendisini haykrmaktan menetmek iin dilerini skarak, ve bu gayretle boaznn damarlarn koparacak gibi gerdiinden ac duyarak yzlerine bakt-Durmu efendi gzleri kupkuru bir eyler phesiz dualar mrldanyordu. Adil usta'nm yananda cam yuvarlaklar gibi yalar vard. Ddkler tyor, herkes baryordu. Birbirlerinden be adm aralkta yatan cesetlerin etraf, ahit olmay bile istemeyen ahali tarafndan serbest braklmt. Bir kpek, kadnn akan kann yalamaa balad. Sinema seans bitmiti. Acele bilet alp ieri girdiler. Murat su istedi. Adil usta'nm fstk almak teklifini ciddiyetle reddetti. Kck yumruklarn skmt. Olup bitenleri anasna mutlaka sylememek lazm geleceini biliyor, bu kocaman srr, uzun mddet tek bana tamann yorgunluunu imdiden hissediyordu. Adil amca! Buyur olum! Anneme sylemeyeceiz deil mi? Hayr, sylemeyeceksin. Sorarsa. Sylemeyeceksin. Alarsa... Sylemeyeceksin dedim ya... 369 iSfi Yzme baknca anlar. Kular haber verir... Budala olum benim! Babam yakalarlarsa... Sus... Eek... Murat azm kapatverdi. Dakikalar gemiyordu. Babam yakalarlarsa... Babam yakalarlarsa... Tabanca nasl patlad? Benim babamn tabancas... Top gibi maallah... Nihayet film balad. Murat bu filmi mrnn sonuna kadar hi unutmad. Bir Kalede... Siyah mantolu bir herif dolayor. Yz maskeli bir herif... Arada srada, bir harita zerinde bir yeri oklarla iaret ediyorlar... Babam yakaladlar... Babam!.. Elini yzne gtrd. Farkna varmadan alyordu. Korkarak nefesini kesti. Perde alnca her zaman olduu gibi, mavi gzl apkal amca yanlarna yaklat. Adil amca Murat' kucana alp ona yer verdi. Iklar snnceye kadar biribirlerine d-manmlar gibi somurtarak sustular. Sonra Adil amcayla apkal amcann elleri Murat'n srtmdabirletiler. Adil amca yavaa fsldad: Mahir'in yaptn duydun mu? Grdm. Kahvede oturuyordum. Yakaland m? Zannetmem... Kimse peine dmedi. Boazkesen'e kabildiyse kurtulmutur. nallah... Hazr m istediklerimiz? Hayr... Teekkr ederim. 370 Birey deil... Kamalar meselesini de Sleyman efendiyle greceksiniz. Hay hay! Biz Mahir'den haber isteriz. Anadolu-ya geip gemediini acele tahkik etmelisiniz. ocuk grd. Ailesi merak eder. Yarn bildirmeye alrm.

nc perdede mavi gzl apkal amca ellerini cebine sokup bireyler arad. Sonra gvurca kfrederek ve serho gibi sallanarak kalkt. Kapdan tekrar gelecekmi gibi bir marka alarak dar kt. teki perde arasnda da onlar ayn suretle hareket ettiler. Murat' eve Durmu amca getirdi. Canseza'y kapya ard. Kzm, dedi, Mahir efendinin mhim bir ii zuhur etti. Birka gn gelemeyecek meraklanmayn. ~* Nasl i... Yoksa ld m? Yakaladlar m? Neler sylyorsunuz? i var diyorum. Kadn ksmnn erkek iine akl ermez. Msterih olun. Murat annesinin eteini tutmutu. Canse-za olunun yzne bakt. ocuk bu baka metanetle glmseyerek dayand. Canse-za'nn bu mthi sahtekrlk karsnda yrei f er ahlay iverdi. Birinci Cildin Sonu BLG YAYINLARI ROMAN DZS Fiiedrich Drrenmatt DURUMA GECES Cenp Ylmai Yakup Kadri Karaosmanolu SODOM VB OOMORE Marguerite Duras MODERATO CANTABILE Bertan Onaran Truman Capote TIFFANY'DE KAHVALTI Meral Alakuj Friedrich Drrenmatt YUNANLI BR KIZ ARANIYOR Akit Gktrk Nathalie Sarraute YNELLER Fakir Baykurt AMERKAN SARGISI Heinrich BU TRENN TAM SAATYD Roger Martin du Gard POSTACI Cervantes DON QUIJOTE -I-DON QUIJOTE -II-Kemal Tahir DEVLE r ANA (2 cilt) Franz Kaf ka AMERKA Antoine de Saint-Exupery GECE UUU B. Traven PAMUK LER Kemal Tahir YORGUN SAVAI Kemal Tahir KURT KANUNU Miguel de Unamuno SS Kemal Tahir RAHMET YOLIARI KEST Melih Cevdet Anday GZL EMR Kemal Tahir YEDINAR YAYLASI N. Gogol L CANLAR Kemal Tahir KYN KAMBURU Sait Faik (Btn Eserleri III) MEDARI MAET MOTORU Kemal Tahir BYK MAL Elsa Triolet BEYAZ AT Maksim Gorki FOMA Kemal Tahir SAIRDERE Kemal Tahir KRDUMAN lack London DEMDEN NCE Roger Vailland KANUN Roger Vailland YALNIZ ADAM Zaharia Stancu NGENEM Antoine de Saint-Exupery SAVA PLOTU Michel de Saint Pierre MLYARDER Albertine Sarrazin KEMK Kemal Bilbasar DENZN AIRII etin Altan BYK GZALTI Kemal Tahir KELLEC MEMET Arthur Hailey - John Castle TEHLKEL UU Alvah Bessie SARIIN BOMBA (M.M.) Sabahattin Ali (Btn Eserleri I) KUYUCAKLI YUSUF Sabahattin Ali (Btn Eserleri 6) KRK MANTOLU MADONNA Herman Raucher EN TATLI YAZ Horace McCoy GAZETECNN LM Joseph Wambaugh MAV SAVAI Kemal Tahir BOZKIRDAK EKRDEK Lawrence Sanders MAFA'NIN SES Orhan Kemal ARKADA ISLIKLARI Mkerrem Akdeniz Zeyyat Selimoglu Erdoan Basar Bertan Onaran Bertan Onaran Arif Gelen Bertan Onaran Adalet Cimcoz Behet Necatigl) Melih Cevdet Anday Attil Tokatl Attil Tokatl H. Pnar Kr Attil Tokatl Attil Tokatl Attil Tokatl Bertan Onaran Attil Tokatl Tark Alemdar Esin ngfiren Aziz stel Aziz ste Ahmet Altan Aziz stel Murat Gence .83 CJrls 7 NUMARALI MAHKBMB Aziz stel Bamaby Conrad MATADOR Aziz stel Osman Cemal Kaygl (Btn Eserleri I.) NGENELER Boileau-Narcejac KAFA-KOL BANKASI Aya Grkan Tark Bura BN RYASI Penelope Ashe VE IPLAK GELEN KADIN Attil Tokatl Horace McCoy MAFA'NIN DIINDA KM KALDI? . Yalm

Annemarie Selinko RKN BR GEN KIZDIM Y. llksavas Attil lhan BIAIN UCU Orhan Kemal DEVLET KUU Sevgi Soysal YENEHR'DE BR LE VAKT Anthony Burgess OTOMATK PORTAKAL Aziz stel Oetrovski VE ELtE SU VERtLD Attil Tokatl Fletcher Knebel ADAY -IMurat Gencer ADAY -IIMurat Gencer Yusuf Atlgan ANAYURT OTEL Andre Malraux UMUT Attil lhan Tark Bura KK AA Kemal Tahir NAMUSCULAR Ylmaz Gney BOYNU BKK LDLER etin Altan BR AVU GKYZ Marki De Sade BTN ESERLER ERDEMLE KIRBALANAN KADIN Yaar llUavaj Sevgi Soysal YRMEK Attil lhan SIRTLAN PAYI Fttruzan 47'LLER Sacher-Masoch KRKL VENS Tahsin Yaamak Yusuf Atlgan AYLAK ADAM Demirtas Ceyhun ASYA etin Altan VSK Paul Nizan FESAT zdemir nce Ernest Hemingway PARS BR ENLKTR Saydam zel Albenine Sarrazin APRAZ YOL Bertan Onaran OguzAtay BR BLM ADAMININ ROMANI Attil lhan KURTLAR SOFRASI (2 Cilt) Kemal Tahir HR EHRN NSANLARI Pnar Kr YARIN... YARIN... Burhan Gnel YAMURLA GDEN Oktay Rifat BR KADININ PENCERESNDEN Selim leri HER GECE BODRUM yaynlar hikaye dizisi 1. Akutagava RAOMON Tark Dursun IC. 2. Tibor Dery ELENTL BR GMME TREN! Adalet Cimco 3. Fakir Baykurt EFENDLtK SAVAI .Haldun Taner SANCHO'NUN SABAH YRY 5. Kemal Tahir GL NSANLARI 6. Fakir Baykurt ANADOLU GARAJI 7. Haldun Taner HKYELER I S.mer Seyfettin (Btn Eserieri I) EFRUZ BEY .Sait Faik (Btn Eserleri I) SEMAVER /SARNI 10. Sait Faik (Btn Eserleri II) AHMERDAN / LZUMSUZ ADAM 11 .Sait Faik (Btn Eserleri IV) MAHALLE KAHVES/ HAVADA BULUT 12. mer Seyfettin (Btn Eserleri II) KAHRAMANLAR 13. Sait Faik (Btn Eserleri VI) HAVUZBAI /SON KULAR U.Sait Faik (Btn Eserleri VII) ALEMDAGDA VAR BtR YILAN/AZ EKERL/MEfl SEVME VAKT 15. mer Seyfettin (Btn Eserleri III) BOMBA 16.Sait Faik (Btn Eserleri VIII) TNELDEK OCUK/ MAHKEME KAPISI !7. Bilge Karasu UZUN SRM BR GNN AKAMI 18. mer Seyfettin (Btn Eserleri IV) HAREM 19. mer Seyfettin (Btn Eserleri V) YKSEK KELER 20. mer Seyfettin (Btn Eserleri VI) KURUMU AALAR 21.Fruzan PARASIZ YATILI

22. Tomris Uyar PEK VE BAKIR S3. Selim leri PASTIRMA YAZ M.mer Seyfettin (Btn Eserleri VII) YALNIZ EFE 25. mer Seyfettin (Btn Eserleri VIII) FALAKA 26. Haldun Taner HKYELER il 27. Furuzan KUATMA B8. Nikolay Haytov DNYA POTURUNU IKARIYOR Naime Ylma* 29. Sabahattin Ali (Btn Eserleri 2) KANI /SES 30. Adnan zyalcner YIKIM GNLER 31. Fruzan BENM SNEMALARIM 32. Sabahattin AH (BTN ESERLER 3) DERMEN / DALAR ve RZGR SIRA KK 53, Demiita Ceyhun APARTMAN 35. Fakir Baykurt ERDEK OUL 36.Glten Dayolu GERDE KALANLAR 37. Tahsin Ycel DNM 38. Demirtas Ceyhun AMASAN S9. Selim leri DOSTLUKLARIN SON GN 40. Oktay Akbal YALNIZLIK BANA YASAK 41. Nazl Eray AH BAYIM AH! BLG YAYINLARI R DZS .Attil lhan YASAK SEVMEK . Ceyhun Atuf Kansu SAKARYA MEYDAN SAVAI . Sabahattin Kudret Aksal EK . Necati Cumal BAAKLAR GEBE . Attil lhan BEN SANA MECBURUM . Salh Birsel HAYDAR HAYDAR . Cahit Klebi TRK MAVS . Hasan Hseyin ACIYI BAL EYLEDK .Hasan Hseyin OLAK . Hasan Hseyin KIZILIRMAK . Attil lhan DUVAR . Att lhan TUTUKLUNUN GNL . Hasan Hseyin TEMMUZ BLDRS . Hasan Hseyin KELEPEMN KARASINDA BR AK GVERCN . Bedri Rahmi Eybolu DOL KARABKIR DOL .zdemir saf EKLER YEMEYN .Hasan Hseyin ALASUN AYAFAI . Behet NeoatigU KARELER AKLAR . Hasan Hseyin KOERO VATAN R . Ali Yce BOYUNDAN UTAN DARAACI . Erol ankaya CEHENNEM BZtZ . Hasan Hseyin HAZRANDA LMEK ZOR Orhan Veli - BTN ESERLER 1. EDEBYAT DNYAMIZ 2. BTN RLER Nzm HikmetRLER 1. BU MEMLEKET BZM 2. MAPUSLUK ZOR ZANAAT 3. SEVDA ATETEN GMLEK . GURBET LMDEN BETER 5. BR HAZN HRRYET 6. HERKES KED PAYINA LR BLG YAYINLARI ANTOLOJ DZS 1. lham Soysal 20. YZYIL TRK R ANTOLOJS 2. Ali PsklloSlu TRK HALK R ANTOLOJS Kemal Tahir _ Bir Mlkiyet Kalesi Cilt1 www.kitapsevenler.com

Merhabalar Buraya Yklediim e-kitaplar Aada Ad Geen Kanuna stinaden Grme zrller in Hazrlanmtr Ekran Okuyucu, Braille 'n Speak Sayesinde Bu Kitaplar Dinliyoruz Amacm Yayn Evlerine Zarar Vermek Deildir Bu e-kitaplar Normal Kitaplarn Yerini Tutmayacandan Kitaplar Beyenipte Engelli Olmayan Arkadalar Sadece Kitap Hakknda Fikir Sahibi Olduunda Aada Ad Geen Yayn Evi, Sahaflar, Ktphane, ve Kitaplardan Temin Edebilirler Bu Kitaplarda Hi Bir Maddi karm Yoktur Byle Bir eyide Dnmem Bu e-kitaplar Kanunen Hi Bir ekilde Ticari Amal Kullanlamaz Bilgi Paylatka oalr Yaar Mutlu Not: 5846 Sayl Kanunun "altnc Blm-eitli Hkmler " blmnde yeralan "EK MADDE 11. Ders kitaplar dahil, alenilemi veya yaymlanm yazl ilim ve edebiyat eserlerinin engelliler iin retilmi bir nshas yoksa hibir ticar ama gdlmeksizin bir engellinin kullanm iin kendisi veya nc bir kii tek nsha olarak ya da engellilere ynelik hizmet veren eitim kurumu, vakf veya dernek gibi kurulular tarafndan ihtiya kadar kaset, CD, braill alfabesi ve benzeri 87matlarda oaltlmas veya dn verilmesi bu Kanunda ngrlen izinler alnmadan gerekletirilebilir."Bu nshalar hibir ekilde satlamaz, ticarete konu edilemez ve amac dnda kullanlamaz ve kullandrlamaz. Ayrca bu nshalar zerinde hak sahipleri ile ilgili bilgilerin bulundurulmas ve oaltm amacnn belirtilmesi zorunludur." maddesine istinaden web sitesinde deneme yaynna geilmitir. T.C.Kltr ve Turizm Bakanl Bilgi lem ve Otomasyon Dairesi Bakanl Ankara Bu kitaplar hazrlanrken verilen emeye harcanan zamana sayd duyarak Ltfen Yukardaki ve Aadaki Aklamalar Silmeyin Tarayan Yaar Mutlu web sitesi www.yasarmutlu.com www.kitapsevenler.com e-posta yasarmutlu@kitapsevenler.com yasarmutlu@yasarmutlu.com mutlukitap@hotmail.com kitapsevenler@gmail.com