___________Milli Kitabxana_____________

___________Milli Kitabxana_____________
Bu kitub "Xuridbanu Natvan. srlri" (Bak, Yaz, 1984) nari sasnda tkrar nri huzrlanmdr Trtib edni v n szn nillifi: 894.3611 -dc21

Bylr Mmmdov

AZE Natvan Xuridbanu. srlri. Bak, "Lider nriyyat", 2004, 88 sh. XIX srd yaayb-yaratm istedadl qadn airmiz (Xan qz) dbiyyat v Xuridbanu Natvan mdniyytimizin inkiafnda vzsiz xidmtlr gstrmidir. Fzuli poeziyasndan bhrlnn airin qzllrindki inc lirizm, drin mzmun, yksk emosiya onu bir snatkar kim zamann yaddandan silinmy qoymam, Natvan lirikas z travtini saxlamdr.

ISBN 9952-417-13-4 "LDER NRYYAT", 2004

___________Milli Kitabxana_____________

___________Milli Kitabxana_____________
N SZ Azrbaycan xalqnn dbiyyatmza bx etdiyi nadir xsiyytlrdn biri d paeziyamzn iftixar Xuridbanu Natvandr. Xuridbanu Azrbaycan mdniyyti tarixind lirik air v rssam kimi hrt tapmdr. Nizami, Fzuli v Nvai kimi nhng sntkarlarn yksk poetik nnsindn trbiy alb byyn Natvan, tn yzillikd Azrbaycanda yazb-yaradan qadn airlrin n istedadl nmayndsi olmudr. O, yksk eir mdniyyti, orijinal yaradcl il M.F.Axundov, Q.Zakir v S..irvani kimi grkmli dbi simalarn nzr-diqqtini clb etmidir. Klassik irs drindn yiylnn Xuridbanu Azrbaycan eirinin gzl xsusiyytlrini lyaqtl davam etdirmi v qvvtli rbab il poeziyamza tsir gstrmidir. Natvan yaradcla txminn XIX srin 50-ci illrindn balamdr. lk vaxtlar onun "Xurid" imzas il yazd eirlrin aksriyyt itib-batmi, yalnz czi bir hisssi biz glib atmdr. 1870-ci ildan etibarn air zn "Natvan" (kmksiz, zif, xst) txlls gtrrk, drin mzmunlu qzllrini yaratmdr. Onun eirlri hl salnda dildndil dm, masirlri arasnda lyazmas klind yaylmdr. Txllsndn blli oldu kimi, Xuridbanu eirimiz narahat bir ilhamla, ikayt bir ruhla glmidir. Fzulid olduu kimi, onun lirikasnda da sevincl kdr

___________Milli Kitabxana_____________
birlrk vhdt yaratmdr. air bu tzadlarn arxasnda dayanaraq, ictimai ziddiyyilrin drin flsfi mnasn axtarm, dalatl haqszl, sadll bdbxtliyi trdn sbblrin mahiyytini amaa almdr. Arzular il hyat hqiqtlri arasnda boyk uurum olduunu drk edn Natvan, n cmiyyt v tbit qanunlar il, n d yaradlla bara bilmmidir: N mn olaydm, ilahi, n d bu alm olayd! N d b alm ra dil mqyydi-qm olayd! air burada insanlara zindan ksiln feodal dnyasnn daltsiz qanunlarna z narazln bildirmidir. Lakin, Xuridbanu eirlrind romantik boyalara, sentimental hvali-ruhiyylr stnlk vers d, real zmindn uzaqlamam, hyata, varla bigan qalmamdr. Onun srlrindn hyat gzlliklrin canatma, lviyyt qovuma meyli olduqca gcl v tsirli xmdr. Nikbinlik, hayalilik kimi mziyytlr Xuridbanunun tbit gzlliklrin hsr etdiyi eirlrind d rast glirik. Natvann mnal mr, hadislr, ziddiyytlr v sarsntlarla dolu hyat ona zngin dbi material vermidir. Nec deyrlr, air zndn mvzu uydurmaa ehtiyac duymamdr. Onun qzllri sasn ya ba vermi hr hans bir hvalatla laqdar yaranm, ya da unudulmaz tssratlarn, xo tsadflrin v ya poetik mahidlrin mhsulu olmudur. Xuridbanunun eirlrini mzmun chtdn rti olaraq drd qism ayrmaq mmkndr: aiqan eirlr; tbit gzlliklrin hsr edilmi eirlr; masirlrin yaz-

___________Milli Kitabxana_____________
d mnzumlr. Bu srlrin hans konkret ictimai-tarixi raitl, real zminl bal meydana gldiyini aradrmaq baxmndan Natvann hyat v yaradcl n yax tdqiqat obyektidir. Xuridbanu 1832-ci il avqustun 15-d musiqiilr v airlr vtni uada, Qaraban son hakimi Mehdiqulu xan Cavanirin ailsind dnyaya glmidir. Aild "Drr yekta", xalq arasnda is "Xan qz" lqbi il arlmdr. Natvan saray trbiysi gorm, dvrn tannm alim v sntkarlarndan drs almdr. Mstsna hafizy malik olan Xuridbanu mtali yolu il mlumatn drinldirmidir. Natvan xan qz olsa da xsi hyalndan, taleyindn raz qalmamdr. O, hl uaqlqdan bir sra mhrumiyytlrin, uursuzluqlarn acsn dadmal olmudur. Xuridbanunun uaql xanln iflas il bir vaxta ddyndn, aild hkm srn myusluq, prianlq v sbilik ona da tsir etmidir. Gz ab sarayn yeknsq, cansxc hyatn grn xan qz, aildki tklikdn v quru ayinlrin icrasndan zinhara glmidir. Odur ki, o, bdnc salam olmam, zif, clz bir uaq kimi bymdr. Xuridbanunun gncliyi d frhsiz kemidir. nki onu hat edn mrkkb ictimai rait, yaad qaranlq mhit hr cr qanunsuzluqlara haqq qazandrm, daltsizliy, zbanala imkan yaratmdr. Natvan oz hquqsuzluunu ox erkn drk etmi v trafnda cryan edn hadislr laqeyd baxa bilmmidir. Atas Mehdiqulu xann get-ged hakimiyytdn uzaqladrlmas, istr-istmz, Xuridbanunu da bdbinldirmidir. Xan-

___________Milli Kitabxana_____________
ln tamamil lvi firavan hyat srmy adt etmi ailnin mqddrat un qorxu trtmidir. Natvan on yanda ikn Mehdiqulu xan lm, ail basz qalmdr. Frstdn islifad edn hrtprst xan v bylr tezc bu ail il qohum olmaq xyalna dm, fasilsiz tklif v mslhtlri il Xuridbanunu xlmaz vziyytd qoymular. Xan qznn nianlanmas tdbiri geldikc ciddilmi, bir mddt Qaraba ncbalar il rsmi dvlt dairlri arasnda siyasi kimlr gtirib xarmdr. Mrtce zadgan v ruhani qruplamalar Xuridbanunu ncab nslindn birin nianlamaqla kbar aillr arasnda birlik yaratmaq v xanl yenidn brpa etmk mqsdi gdmlr. arizm is ksin, xan aillrinin qohumlamaq chdin mane olmaa almdr. Nticd Qafqaz caniini Vorontsov iqtisadi tzyiq gstrmk, hd-qorxu glmk yolu il Xuridbanunu arn etibar etdiyi dastanl knyaz Xasay xan Usmiyevl evlnmk mcburiyytind qoymudur. Bellikl, Natvann xobxt ail qurmaq arzusu da pua xmdr. Natvan insan lyaqtinin alaldlmasna, xsi arzularn buxovlanmasna etirazn bilidrrkn, z eirlrind taleyindn ac-ac ikaytlnmi, dvrn vfaszlqda, xyantd ittiham etmidir: Dvr dnm dvr dvran etmdi kamimc, ah! Dmnimdir, bilmzm kim, n etmim dvran mn! Xuridbanu geni qlbinin muqabilind ona verilmi miskin v darsqal hyatla he cr uyua bilmmidir. O, sevmdiyi, xolamad ar generalnn evind d sxn-

___________Milli Kitabxana_____________
tdan, laqeydlikdn, etinaszlqdan v kobudluqdan baqa zg bir ey grmmidir. Xasay xan iki vlad atas olduqdan sonra da kef mclislrindn l kmmidir. Ail zvlrin can yandrmamas, tsrrfata bigan mnasibt bslmsi onsuz da Natvanda onun smimiliyin inam yeri qoymamdr. Yalnz 1864-c ild Xasay xann ailsini atb getmsi v Knyaz Loris-Melikovla mnaqi nticsind srgn gndrilrk, 1866-c ild orada zn ldrmsi, Xuridbanuya boanmaq n qanuni sas vermidir. Amma zman il onun arasnda ki, "ideya mbarizsi" bununla bitmmidir. Qarda airi zab-ziyytli gnlr gzlyirdi. Xuridbanu z d bunu duymu v bir eirind "Ne qrin keib kmz l cfasndan", dey ixtilafn davam etdiyin iar vurmudur. Natvan bir qdr asud olmaq istdikd anas Bdircahan byim vfat etmi, ailnin, evin qays, tsrrfatn arl onun zrin dmdr. Xan qznn kmksiz, arxasz qalmas dmnlri falladrmdr. Onlar Natvann hr addmna gz qoymu, mdni tbbslrin, xeyirxah tdbirlrin riya donu geydirmilr. airin camaat arasna uzaq xmas, eir, rsm v musiqiy hvs gstrmsi ruhani balarnn xouna glmmidir. O, rsiz qaldna gr xbis v nadan adamlardan nvanna tikanl szlr eitmidir. Xuridbanu tnn v mzmmtlr son qoymaq n 1869-cu ild Seyid Hseyn Aamirov adl bir ual il ail qurmaq qrarna glmidir. Lakin bununla Xuridbanu ban blay salm, khn adt-nnni pozub riyyt oluna getdiyi

___________Milli Kitabxana_____________
n hakim siniflri qzblndirmidir. O, mrnn sonuna qdr tqib v thdidlrdn yaxa qurtara bilmmidir. Dmnlri Natvann ail zvlri arasnda tfriq salb, byk olu Mehdiqulu xann evdn ba gtrrk, uzaq vilaytlr getmsin mvffq olmudular. Olundan uzaq dmsi anan fraq oduna yandrm, intizarda qoymudur. Natvann mhur "lrm" v "Ey dust" rdifli mnzumlri d mhz bu ayrln tsiri altnda yazlmdr. Aadak beytlrd air, ona yamanlq edn dmnlrini haqqn divanna kmidir: Rqib thmti etdi mni cda, ey dust! Bu zlm grd rva, grmsin sfa, ey dust! arram Allahm, hal-Natvan il Mgr ki, tez ver hq dmn cza, ey dust! Bunun ardnca 16 yal olu Mir Abbasn lm Xuridbanunu inthasz drdlr, mqqllr dar etmidir. Oul dana tablamadndan Natvann shhti pozulmu, bir il qdr xst yatmdr. Saalandan sonra da ruhi iztirablar, zntlr Xuridbanunu rahat buraxmamdr. Alamaqdan gzlrinin nuru getmi, ayaqlar taqtdn dmdr. airin "Knlm" qzlinin mtl beyti onun facili gnlri, kdrli hyat il ox yaxndan sslir: Baxn bu Natavan zara, gn bxtim kimi qar Gazr Mcnun tk avara, mnim naad olan knlm. Bir sntkar kimi Natvann yetimsind mnsub

___________Milli Kitabxana_____________
olduu dbi mhitin rolu az olmamdr. Xasay xann qulluu il laqdar olaraq, Xuridbanunun drd-be il yaxn Tiflisd yaamas, onun air v rssam kimi formalamasna byk tsir gstrmidir. Tiflis mhiti Xan qzna Qafqazn oxmilltli mdniyyti il tan olmaq v ondan bhrlnmk imkan yaratmdr. Natvan bu hrd rus, grc mdni cmiyytlrin qoulmu, z d milli nnsi, kbarlara mxsus davran v dild srbst danmas il bu cmiyytlrd maraq oyatmdr. Bir sra vilayt v hrlr syaht xmas Xuridbanunun tffkkr dairsinin genilnmsin, dnyagrmnn artmasna tkan vermidir. Vladiqafqaza, Dastana, irvana, Bakya, Gncy v Naxvana sfr zaman o, arizmin ucqarlarda yeritdiyi mstmlk siyastinin ahidi olmu, yksk rtbli dvlt qulluqular, yaz, alim v syyahlarla grmdr. 1858-ci ild xobxt bir tsadf Bakda mhur fransiz yazs A.Dma il Xuridbanunu rastladrmdr. Xasay xann fransz dilimd "sl parisli kimi" danmas qonaqlarn heyrt v sevincin sbb olmu, aralarnda dostluq tellri yaratmdr. Onlar Aberonda birg gzintiy xm, ayrlarkn bir-birin qiymtli hdiyylr tqdim etmilr. Natvann Bakdan x kndin da yol kdirmsi haqqnda ilk mlumat da A.Dma znn "Qafqaza syaht" kitabnda vermidir. Tbiidir ki, Natvan kimi istedad v bacarq sahibi yalnz bir sahd inkiaf edib qala bilmzdi. Artq 1870-1880-ci illrd onun hayatnda v yaradclnda yeni mrhl balamdr. air maarifin, mdniyytin yaylmasna kmk gstrmi, ictimai-mdni tdbirlrd fal

10

___________Milli Kitabxana_____________
itirak etmdir. Bu illrd o, sas diqqti 18 knddn, bir ne yaylaq v zavoddan ibart tsrrfat nizama salmaq v onu yeni qaydada idar etmk iin ynltmi, yollar kilmsin, krplr salnmasna, mktb binas tikilmsin illik glirdn xsusi fond ayrmdr. "Qafqaz" qzeti amaxda tsis olunan "Svyataya Nina" qzlar mktbin Xuridbanunun min manat yardm gstrdiyini xbr vermidir. ncsntin btn nvlrin bld olmas Natvan dvrnn grkmli sntkarlar il yaxnladrmdr. Onun dzltdiyi ziyaftlrin, shbt mclislrinin itiraklar ox vaxt mxtlif snti tmsil edn ziyallar olmudur. Uzaq hrlrd oxuyan azrbaycanl tlblr, yoxsul alim, air v sntkarlar Xuridbanudan yardm almlar. "Qarabala birlikd btn Zaqafqaziyann snt sahiblri onun himaysin snrd" ("Kaspi" qzeti, 1911;l46). Hyatn dvrn tlblri sviyysind qurmaa adt edn Natvann vtnind yaratd yeniliklrin, zvq v hvsl grdy ilrin sdas uzaq ellr yaylmdr. Onun bsldiyi Qaraba cinsli khlnlr 1867-ci ild Parisd, lczaird, 1869-cu ild is Moskvada Dnya srgisind birincilik qazanm, qzl medala, fxri frmana layiq grlmdr. Tiflisd tkil ediln lk knd tsrrfat srgisind airin l ilri, becrdiyi buda, arpa v dn sortlar n yaxi eksponat kimi mnsiflr heytinin triflnmsini almdr. Natvan Qaraban abadladrlmas, uann mdni grkm almas mslsi ciddi dndrmdr. O, 1873-c ild yz min manat srf edrk, yeddi kilo-

11

___________Milli Kitabxana_____________
metrlik msafdn sldrm qayalarn d il uaya imli su kdirmidir. hr halisi bunu asl fdakarlq, vtnprvrlik nmunsi kimi alqlamdr. Yksk ideallarla, pak niyytlrl yaayan bu qeyrtli qadn, hr sakinlrinin yz illik arzusunu hyata keirdikdn sonra bulaq kdirmidilr su ambar, hamam, buzxana tikdirmi v park saldrb camaatn istifadsin vermidir. sl mnada Natvan vtnin rifah namin cann, varn sirgmyn, xalq yolunda ryini ml edn el anas olmudur. Natvan yavadclnn coqun alar Qaraba dbi mclislrinin faliyyt gstrdiyi dvrl sx baldr. F.Krli bu dvr "XIX sr dbiyyatnn xobxt zaman" adlandrmdr. 1872-ci ild Xuridbanunun tbbs v maddi yardm il sas qoyulan "Mclisi-ns" dbi mclisi z trafna otuza yaxn air toplamdr. "Mclisi-ns" zvlrinin sayna v trkibin gr sonradan tkil ediln "Beyti-Framuan" (ua), "Macmara" (Bak) v "Beytssfa" (amax) mclislrindn frqlnmidir. F.Krli ua dbi mclislrinin mumn erimizin inkiafndak rolundan danarkn qeyd etmidir: "Xsusn Qaraba airlri nhng qartallar kimi ua dalarnn poetik zirvsind mskn salaraq, z fvqlrindn poeziyaya ton vermilr". Natvann 20 il qdr rhbrlik etdiyi "Mclisi-ns" d Azrbaycan, fars dillri il yana, catay dilind d qiymtli mnzumlr yaranmdr. Mclisd klassiklrdn trcmlr edilmi, Xaqani, Nizami v Fzuli kimi qdrtli qlm sahiblrinin srlrin nzirlr yazlmdr. eirlrin bir qismi d ml zaman mclis zvl-

12

___________Milli Kitabxana_____________

rinin bdahtn syldiklri beyt v ya dzlmidir. Aadak mnzum para buna yax nmun ola bilr:
Natvan. Ka zldn glmyydim, ey flk, dnyaya mn, Kimin, Gldiyim gndn sirm bir quru sevday mn. Fnn. Vermim d, balayb bel bir vfasz dilbr, Nvrs. Salmam billah, blasz bam qovay mn. Hasn. hli-almd, knl, n sidq vardr, n sfa, Mxfi. Mehrisizdirlr srasr, kimsd yoxdur vfa. Thib. ndi ki, var dustaqlarda hiylv kizbi-riya, Afiq. N gorydim hiylni, hm n dydim vay mn,

Qaraba airlri Azrbaycann bir ox hrlri il birlikd, Tiflis, Orenburq, Htrxan, Buxara, Mrv, Bombey, Klkot v Badad hrlri il d dbi laq saxlamlar. Bu mclislrd adl-sanl air, musiqii v rssamlarn sntkarl izlnmi, onlarn incsnt gtirdiklri yenilik mzakir edilmidir. Bu zaman Xuridbanunun ilhamla qlm ald "Eylar", "Gtirir", "Mn idim", "Sn idin", "Bnztdim" v "lrm" rdifli ryyatan qzllri Azrbaycan airlri arasnda eirlmlr sbb olmudur. Qaraba, ki, irvan, Bak, Quba, Gnc, Naxvan, Ordubad airlri Natavan srlrindki yksk sntkarlqdan tsirlnrk, onlarca nazir v txmis yazmlar. Natvan yaradclnn bir hisssini da airin xsi facisi il laqadr olaraq 1885-1886-ci illrd yazd silsil eirlri tkil edir. Bu srlrd olunun lm il

13

___________Milli Kitabxana_____________
ar matm batan, mnvi sarsntlara mruz qalan v gz yalar irisind boulan bdbxt anann ah-nalsi eidilir. Xuridbanunun iztirablar, zablar oxaldqca, xsi kdr dairsindn knara xb, ox analara mxsus olan lm v qss hddin atmdr. z vermi flakt bzn d talesiz aiqlrin bana gln msibtlr timsalnda tzahr etmidir: N hicrli yar tqat halin vfa edr, N vsl atmaz l, edibn dad, alaram. air, bzn d sviyysin qaldrr: kilmz drdlrini bri faci

Dyd rx grdidn, olayd dhri-dun viran, Br tab eylmz hrgiz, zmin asiman alar. Xuridbanu bana gln bdbxtliyin sbbini yen d cinaytkar mhitd, r qvvlr irisind axtarm, fnalqlara bais olanlara nifrt yadrmdr; Hicrani-yar sbb oldu alamama, Ya rb, grm hmi sbbkar alasn. Xuridbanunun bu mvzuda yazd eirlrind analarmzn ar drdlr dzmk, blalara sin grmk bacar byk ustalqla nmayi etdirilir. Natvann 1886-c ild trtib etdiyi v hal-hazrda Respublika lyazmalar fondunda saxlanlan 227 shifdn ibart "Gl dftri" adl mhur albomunda on

14

___________Milli Kitabxana_____________
eiri, naturadan kdiyi tsvirlr v masirlrinin lirik paralar toplanmdr. airlrdn M.R.Fana, M.Mmai, H.Yzbayev albomdak tikm v killr mnzumlr hsr etmi v Xuridbanunun sntkarln rqin mhur rssamlar, nqqalar il mqayisd qiymtlndirmilr. mrnn son be ili Natvan n hm hyatda, hm d sntd ar v bhranl kemidir. Ya altm haqlayan xst airin ixtiyarndak knd v yaylaqlarn xeyli hisssi alnb Xasay xann uaqlar arasnda bldrlmdr. 1891-ci ild Seyid Hseyn hyatdan km, Natvann ondan olan olu, iki qz vrslikdn mhrum edilmidir. airin evindn qiymtli yalar yoxa xdndan borca dsm, Mil dzndn kdirdiyi su arx yarmq qalmdr. Borclar dmk n onun qadn zintlri, kin v xrman yerlri sata qoyulmudur. Ruh dknly, naxoluq airi dbiyyat meydanndan kilmy vadar etmidir. Rhbrsiz qalan "Mclisi-ns" davam gtirmyib dalmdr. Nvvaba yazd son cavab mktubunda Natvan z hvaln bel rh etmidir: Qm-yyamidn ox natvanm, lilm, naxoam, fsdcanm. Bir tlildn zm d bdgmanam Mgr khi-qma Frhad oldum. Xstlik gnbgn iddtlnrk Xuridbanunun vziyytini arladrm vo o, 1897-ci il oktyabr aynn 1-d uada vfat etmidir. airin lm tkc Azr-

15

___________Milli Kitabxana_____________
baycann yox, btn Qafqazn qabaqcl, maarifprvr adamlarn kdrlndirmidir. Bu mnasibtl "Qafqaz", "Trcman" v baqa qzetlrd nekroloqlar v Natvann hayat faliyyti haqqnda yazlar drc edilmidir. Xuridbanunun vfat airlr trfindn "dbiyyat almin z vermi flakt", "eir mclisind gnin batmas" kimi obrazl ifadlrl qlm alnmdr. XX sirin ilk yarsda Xuridbanunun eirlr mcmusi bir ne df apdan xmdr. Respublikamzn paytaxt Bakda iki yerd air zmtli heykl qoyulmu, vtni uada tunc bst ucalmdr. Natvann Adamda "mart" deyiln ailvi qbiristanlqdak mzar zrin obelisk vurulmudur. Onun bdii irsi 1937-ci ildn etibarn rus dilin trcm olunaraq Moskvada, Leninqradda v Bakda xan dbi jurnallarda, antologiyalarda iqlandrlmdr. vvlki nrlrdn frqli olaraq, bu df oxuculara tqdim ediln kitabda airnin lyazmalarna sasn slub v ifad qsurlarndan tmizlnmi, vzn pozuntular, beyt atimazlqlar nisbtn aradan qaldrlmdr. Kitaba Natvann sonradan taplan mnzumlri d daxil edilmidir. Bylr Mmmdov

16

___________Milli Kitabxana_____________

QZLLR

17

___________Milli Kitabxana_____________
uri-eqin bama axr svda gtirir, Bu mxssdi ki, eq aiq qova gtirir. Tari-zlfnd mni byl giriftar elyib, N gl bama, ol zlfi-mtrra gtirir. Gl zn grmk gr mmkn olayd bir dm, Hr zaman grmk onu nuri-mclla gtirir. Qa gz, novki-mc fitn n cm olmu, Ox atb, ti ckib, hr biri dva gtirir. Knlm qart edir eyl ki, tari-zlfn, Rum, sanki hbi lgri-yma gtirir. Naqnin varm uru bula aq guyin, Onu Mcnun trf czbeyi-Leyla gtirir. Yusifin sanma, dbar gr Yqub zn, Mehr bazarna gr gets, Zleyxa gtirir. Yusifi Misrd gr ald Zleyxa nqd, Nqdi-can, aiq olan, ld mhyya gtirir. Sidqi-qlb il nisar etmi idin can nqdin, Natvan, mcd bu gn, qtlin frman gtirir

18

___________Milli Kitabxana_____________ Hicran il kim, damni-qm dstrsimdir, adm ki, xyaln, gzlim, hmnfsimdir. Gl ayrs bir blbuli-bimar qminm, fan il bu gueyi-mehnt qfsimdir. Cismimdki biman knl halsi, guya, Bir qmzd mhmildn aslm crsimdir. Grmk zn qayti-hr fikr xyalm, pmk ayan maeyi-vq hvsimdir. Xurid yetr bam gr, akrin olsam, Bu rtb il alm ra fxr bsimdir.

19

___________Milli Kitabxana_____________
Olmuam dhri-bla ir bu gn divan mn, Varmadm meyxany, sndrmadm peyman mn. hdlrdn kemdim, peymanlr sndrmadm, Lacrm bimehrl tk, olmuam fsan mn. Trki-glzar etmim, blbl kimi mn, ey rqib, Aqibt bir gu ir glmim fqan mn. Eq rxsarnda bir dm vslil ad olmadm, Hr trf seyr eyldim, ddm cb hicran mn.
Qm ykn kmkdn, ey dil, bir dm azad olmadm,

Hri chd etdim, n hasil, yetmdim canan mn. Du grdm kim, glibsn glbeyi-ehzanma, Ol zaman nzr eyldim can dilim qurban mn. Grmyim dvardr, vallah, sni, bil, ey rqib, Zlf bal qoy gedim, axr dm zindan mn. Dvr dnm dvr dvran etmdi kammca ah! Dmnimdir, bilmzm kim netmim dvran mn. Var yoxumdan qalan ancaq mnim bir can idi, Natvan, daxi dedim: srf eylyim mehman mn.

20

___________Milli Kitabxana_____________ *** Dilbra, drdi-dilimdn bel nvan etdim Ki, qmi-hicrd dil mlkn viran etdim. Mmkn olmaz mn vslin bilirm hr kimi, Ol sbab msknimi guhi biyaban etdim. Eq sultan mnim qtlim frman gtirib, Etmdim trki-vfa, taqti frman etdim. Sri-kuyind qoyub bam bir uf demdim, Sri sidqil dil canm qurban etdim. Ya tbib adn trk eyl, tbabt etm, Ya mnim drdimi tap, gr, niy tyan etdim? Yoxdu bir kims mgr drdimi bilsin, ya rb Ki, mn z qanm il drdim drman etdim! Drdi-hicrind gzm ya tutub dnyan, Nuh tufan kimi, gr ki, n tufan etdim! Natvan, etmdi ol sngdil nalm sr, Gec-gndz n qdr nalv fan etdim. 21

___________Milli Kitabxana_____________ ***

O mcgani-siyh-novkin xdiki-yar bnztdim. Xtadr emi-mstin ahuyi-Tatar bnztdim. Gzn mrdmlri srmst olub tkmk dilr qan Dzbdr hr trf peykan cb xunxara bnztdim, kilmi guy blbl, fan nallr eylr. Dn gl st dam ndli-zar bnztdim. Tutub kc grdnin hr lhz olmu mhvi-nzzar, Yar ardnca baxan bir aiqi-naara bnztdim. Grb trfi-binaguunda cin-cin zulfi-mikini, O gnci-aygan st yatan ahmara bnztdim. Der idin: kim, ndndir Qeys olub divaneyi-alm? Cnun srritsi ol turreyi-trrar bnztdim. Cfayi-dhrdn grdm edrdi kv bir mztr Ssindn Natvani-bidil fkar bnztdim.

22

___________Milli Kitabxana_____________ ***

Knl, qann gzmdn navki-qmzn rvan eylr, Msldir mrdm ir: Mst olan, lbtt, qan eylr. Knl, bil kim, o emi mst olub he bir xta etmz, Yqinimdir, gr, qan etmi olsa, qan-qan eylr. gr qa gzn xim eyls, ey mahi-nv, bir dm, Knld fitnlr peyda olur, hr dm fan eylr. Nihani baxmandan iztirabi-knlm, fzundur, N cadudur ki, hr dm kfi-srari-nihan eylr? Uub mri-dilim qonmu sri-zlfi-prian, Bla srmnzilind gr n qafil aiyan eylr? zn dvrnd zlfn kfr bnzr, tutmu iman, Hrami xeylini kim byl gnc pasiban eylr? Sba zulfn nsmin gr aparsa vadiyi-Cin, Xtn shrasn mikin edib nbrfan eylr. Rqibim grmsin bir n, ya rb, cami-irtdn Ki, mndn bisbb ol uxi mst srkiran eylr. Deyirlr: drdi-eqin adm ldrmz, - drstdr bu V lakin mr elr, mn kimi zar Natvan eylr.

23

___________Milli Kitabxana_____________
*** Rqib thmti etdi mni cda, ey dust! Bu zlm grd rva, grmsin sfa, ey dust! gr ki, ti kib z linl ldrsn, Deyil mn bu cfa, bilmzm cfa, ey dust! Knardan baxaram mn hqir hsrtl, Bu yax iyv deyil, olma bivfa, ey dust! Rqib xodur hmi, mni knar etsin, Fda o himmtin, olma sn riza, ey dust! N tab hicrin vardr, n taqtim sbr, Bunun lac ki, mmkn deyil mana, ey dust! Snin bu hsnn layiq ki, heyf, hdin yox, N qdr sy eldim, tapmadm dva, ey dust! Bli, bu hicrin il mn hmi xohalm, Grk ki, neylyck axr qza, ey dust! Rqib grmsin, allah, visali-irtini, O spdi tuxmi-fraq, grb rva, ey dust! arram allahm hal, Natvan il Mgr ki, tez ver hq dmn cza, ey dust!

24

___________Milli Kitabxana_____________
***
Xcst blbli-xonitq, xozban, getm! Mn trhhm el, qoyma Natvan, getm! Bu gln ir, glm novkft bir glsn, Sn hnuz deyil mvsimi-xzan, getm! Mni - flkzady rhm ql, sni tari, Qan kimi qddimi eylyib kaman, getm! Snin bu gzlrin gzlrim ola qurban, Bir-iki dm mn ol bari hmzban, getm. Yeni nmvv elyn, srvv, dayan bari, Sirikimi qoy edim payin rvan, getm! Mn ki, gueyi-cm il bir nhan baxdn, Tez ldrr mni bu mhnti-nhan, getm! D yaqdn ol srvi-qamtin, billah, Qiyamti gtirr baim yan, getm! Bu cismi-zarm n mhz ruhsn, axr, Tutar qrar mgr, ruhsuz rvan, getm! ki gzm i, ahzad simbrim, Mni d yolda apar, qoyma Natvan getm!

25

___________Milli Kitabxana_____________
*** Yen ya rb, n qmkindir mnim bu ad olan knlm, Rumuzi-eqdn agah olub, ustad olan knlm. Grbdr yar yar olubdur mhvi-nzzar, Edibdir sinsin par, mnim abad olan knlm. Niy peymanidn kedin, niy zncirdn qadn? Ndndir llr ddn, mnim brbad olan knlm? Fraqn ruzi-mhrdir, srasr mehnt qmdir, O zlfn kiymi drhmdir, mnim azad olan knlm. Baxn bu Natvan zar, gn bxtim kimi qar, Gzr Mcnun tk avar mnim naad olan knlm.

26

___________Milli Kitabxana_____________
*** Yxb bu knlm evin, eylyib viran, getm, Yoxumdu tab-tvan firqt, cavan, getm! Fda olum sn mn, sndn ayrla bilmm, Yqin fraqn edr qddimi kaman, getm. Sninl ron idi qlbim, ey gzm nuri, . Gman ki, tng ola canim bu cahan, getm! Boyun blasn alm, srv tk yxlma, oul, Doyunca grmmim, getm, bir zaman, getm! xayd ka gzm, grmyydi hicrann lnc bil edrm nalv fan, getm! Sbah dk oturub kmim cfalarn, Boyum brabrisn indi laman, getm! Yqin l kck dustu ainalrdn, Divan tk dck llr anan, getm! Sninl kim alb qlbimin kuflri Mrvvt eyl, zizim, edb xzan, getm! Trhhm eyl mn, drd mhntim oxdur, Qoyub bu hicr bla ir Natvan, getm! Di yumma gzlrini, qoy grm doyunca bar, Gzmd cari edib k hm rvan, getm.

27

___________Milli Kitabxana_____________
*** gri xodu mn tri, hm sfas gln, Cfas oxdu, n hasil ki, yox vfas gln. Cfayi-xar grb kd badn blbl, Grn kim oldu bir glnd ainas gln? Xzan meyl eldi, almad vfa nzr, Yetidi blbl ox-ox qm cfas gln. Tkr sirik vzind gzm z al qan, Olubdu nk knl zar mbtlas gln. Yazlsa nqtbnqt, deyils hrfbhrf, Qutarmaz hr qdr hal macras gln. . zari-alin baxdqca qan olur dillr, lahi, hddn ar mhnt blas gln. Xta yoluna db blbl cfa qld, Xtaya sald zn aqibt xtas gln. Cahanda zrr qdr olmaz, ey knl, xndan Ki, xuni-blbl gr olmasa zas gln. Tutard xuni-cigrdn olayd gr sirab Gn tk hr trfi, Natvan, ziyas-gln.

28

___________Milli Kitabxana_____________
***
Firittlt mhruy xoliqa, getm! Cmal qlbim daim vern ziya, getm! Msih tk, nfsi mrdni edn ehya, Dhan ir olan emeyi-bah getm! siri-dan olub, dami-zlf dd knl O nv silsildn kim edr rha, getm! Mrizi-eq olana neylsin tbibi-zaman? Svayi-hdi-lbin yoxdu bir dva, getm! Kmali-vql qoy eylyim Xlilasa O xaki-mqdmin canm fda, getm! gr fraqn grsm, grn gzm xsn! Gzmd xaki-rhin eyni-tutiya, getm! Tvafi-kuyd syim nec olur hasil? Ona ki, zikri-lbin verms sfa, getm? Xzin gvhri tk olmusan nhan gzdn, Vcudunu elyib mhz kimiya, getm! Rqib tnsi, hicran qmi olur mgl, Bu Natvan grb onlar rva, getm!

29

___________Milli Kitabxana_____________
***

Ndir murad, flu etmz imtahan trkin? Gli-fsrd qlr cvri-gulsitan trkin. Nec qrin keib, kmz l cfasndan, Budur mram, qla srv busitan trkin. Fraq dmm, olmu mdam iim fan, Mgr gl olmazsa, bulbl edr fan trkin? Cahan trk edrm, cml dvlt varn, Mahaldr elmk byl nocavan trkin. kib fraq, olal drd qm giriftar, Sirikimin, olumu eylmk rvan trkin? N oldu, gnci-rxn eyldi nhan gzdn! Xzin sahibi eylrmi pasiban trkin? Qdim rsmdi kim, mlki-dil olur viran, O dm ki, mmlktin qlsa xosrovan trkin. N bais oldu ki, tez ksdi mndn nsiyyt, Qrar sbr tvan etdi Natvan trkin.

30

___________Milli Kitabxana_____________
***
Ey dust, yararm byl iqrar? Yar olduum idi, oldum yar, Sn qeyrilr il ns tutdun, Bilmm niy yarn unutdun? Sn qeyr il hmzban yekdil, mma, mn ruzgar mkil. Bsdir mn verdiyin bu xifft yar arasnda, bimrvvt! Birhmlik etdiyin yamandr, Bir rhm el kim, aman, amandr! Bax bir flk, gr indi, zinhar, Gr kimlr il edibdir iqrar? fsus ki, kedi ruzigarm, Ahm sn atmaz, ey nigarm! Biganlik etm, ainaym, Drgahin kmtrin gdaym. Hr an ki, mni bu hal salm, ndi bel qeyl-qal salm. Gl rhm ql indi, padahm! flak yetidi dudi-ahm.

31

___________Milli Kitabxana_____________
Sn yar il zvqd, sfad, Mn burda bu cevr il cfad. Vaxtnda si ainalq eqdin Dndn bel bivfalq etdin. Tqsir kimin oldu padahm? Bildir ki, mn ndir gunahm? Bs neylsin, indi bu dili-zar? Gr kimlr il krdim azar. Sn nazin il ol indi xrrm. yar il qm kim dmadm. Sn eyd yl indi xodil, Mn hicrid, hm mlulu mgl. ldr mni, olsun llrin var, Sbr eyl, gzm, n tqsirim var. Qhr il krdim ah candan, Ah kmyir ad bu Natvandan.

32

___________Milli Kitabxana_____________
***

N oldu blbl kim, qld glsitan trkin Unutdu gllrini, etdi aiyan trkin. Kim il mnis olubdur, kim salb meylin? Rvamidir elmk yari-mehriban trkin? Knl ki, xari-cfadn hmi nalandr. Yaraldr, elmz nalv fan trkin. irai-rvni-bzmi-umid ikn, ya rb, Sbb n oldu, o mh etdi hmzban trkin? Baxarm qeyrilr emi piri-Knann? Edrmi aiq olan Yusifi-zaman trkin. Snin fraqin canmda tabu taqt yox, Tni-fusrd, ziza, edrmi can trkin? Chan trk elmz kim ki, aiqi-candr, Hyatdan zb l, eylmz chan trkin. Qrari-canm idi, ksdi can tvansini zld qvvti-can, etdi Natvan trkin. 33

___________Milli Kitabxana_____________
*** zn eq atin vurmaa dilad prvan, Bli, bir df yanmaqdan olur azad prvan. Grr mclislr ir mi hr b yar, yar, Onunn yanman trhin qlr bnyad prvan. Sn, ey m, thmtlr qlr muqlr ir, gri xrmni-mrn qlr brbad prvan. Dem muq biprvad, m kim mlamtdn Verib can sbhdk oldu vfadn ad prvan. Bilib min vfasn cism cann at yaxd. Qmi-hicran dmi-vsltd etdi yad prvan. Cfayi-hicridn can yetib vqi-vsal il, Yanb min oduna etmdi fryad prvan. Yanar n Natvan xst, mdam ol ati-qmdn, Sbur ol, eyl adt iveyi-ustad, prvan!

34

___________Milli Kitabxana_____________
*** Ey gli-susn, sni bir natvan kmi mgr? Bir mhi-ali mqam bndivan kmi mgr? Beyl tarik rng il girmi o qsr bilmyib, Silllr rxsarn ol baban kmi mgr? nki bu glnd srkrdan gznlr oxdu, ox, Ol sbbdn pasibanlar xo nian kmi mgr? Rng buyindn mzyyndir bsati-bzmi-gl, Xameyi-nqqai-qdrt glsitan kmi mgr? Bu qdr ltf nzakt kim snin hsnnddir, Ltfi-tbil sni ol Natvan kmi mgr?

35

___________Milli Kitabxana_____________
***
Sninl, ey bti-mhruy, mehriban mn idim, nis-munis idim, yari-mehriban mn idim. Cmalnn gln nii-xar tapmad l Ki, hsn bana peyvst baban mn idim. Sriri nazd sn xabi-naz edn geclr, Sbahdk sri-guyind pasiban mn idim. Sbb n oldu mni hicr mbtla qldn? Nisar edn sri-guyind cism can mn idim. Rvad bunca kim drdi-firqtin, axr, Visal gnlri, ey dust, kamran mn idim. Bla xdnkin, neylim, mni nian qldn, Rqib tnsin xatiri-nian mn idim. Slamt hli n bilsin ndir mlamti-eq? El ir hrti-eq il dastan mn idim. Dri, yanmad yar, grmdi fraq odunu, Nen gman elmz eqd yanan mn idim. Hmi vslin il ad xrrm olmudum, Bu hicr oduna yanan zar Natvan mn idim.

36

___________Milli Kitabxana_____________
*** Yanar canm, oul, daim snin nari-fraqnda, Nec prvanlr hr dm yanar min ayanda. Guli-ruyn hvasil xar flak fanm Olur blbl nvas gl fraq itiyaqnda. Snin vslin xyaliyl gz knlm gzr daim Ki, n Mcnuni-srgt, gzr Leyla soranda. Nhali-qamtin zikri mnim virdi-zbanmdr, Dmadm naleyi-qumri olur srvin budanda. O irin lblrin vq gn-gndn olur fzun, gr Frhad tk yz il dolansam hicr danda. Hrism bs ki, ol irinzbann zikrin hrdm, Olur xo nitqli tuti, akr olsa dmanda. Snin hicrin odu, Abbas, dxi, xmaz ki, canmdan, Smndr tk yanar daim anan nari-fraqnda. Uub hbaz tk knlm, gzrdi vsl banda, Pr baln sndrd flk, bu pir anda. Gzmd tardr dvran, mh xuridi-nurfan, Mhaq ir olub pnhan, sanasan rx tanda. Sirikim birl kim, xali deyildir qamtin gzdn N tez dd travtdn o srvin su qranda.

37

___________Milli Kitabxana_____________
Nolayd gur olaydm, grmyydim gl kimi cismin, Qalbdr tir xak ir, mzarn gn qabanda. Knld hsrtim qald, mzarn heyf kim, bir dm Sni ta grmdim xrrm, oul, damad otanda. Ndndir intizar il, o hla gz baxar heyran, Gzm ol gzlr qurban, baxar ahu sayanda. Hmi zar dilmhzun, tkr gzdn siriki-xun, Prian hal il daim, qm mehnt bucanda. Qmi-hicran edib tyan, qalbdr Natvan suzan, Rvan ki-bsr hr yan olan gzlr bulanda.

38

___________Milli Kitabxana_____________
***

Hicrin edibdi knlm brbad, alaram, oxlar tutar bu halma irad, alaram. Knlm evi xrabtr oldu fraqdn, Vslin bu mlk etmdi abad, alaram. Dami-fraqdkn, ox ilah lablr Etdim, n sud, etmdi azad, alaram. N hicri-yar taqt halm vfa edr, N vsl atmaz l, edibn dad alaram. kdikc cvri-hicrini knlm frh tapar, adam bu mr, bs niy naad alaram? Guyind mhrm etdi rqibi, sfa il Qhr il etmdi mni hm yad, alaram. Hicrind xodur alamaq ah fan il, Ss verms bu nalv fryad, alaram. n Natvani-zar zifm fraqdn, Bu gnd yar etms imdad, alaram. 39

___________Milli Kitabxana_____________ Ey hli-dil, Fnan qoyun bar alasn, yar nki yar olub yar, alasn Mn etmk aiqi, n rva, ah zardan? ox drdi var, qoyun ki, sizi tar, alasn. Gizlin xyal var ki, bel ah zar edr, z halin qoyun bu dilfkar, alasn! Blbl nvas bisbb olmaz bu bad, Grdkc, hr zaman, gl il xar, alasn. Hicrani-yar oldu sbb alamana, Ya rb, grm, hmi sbbkar alasn! Vursun lil bana hr am, ta shr, Yar qm ir olmad qmxar, alasn. ami-fraqd qalban zar xsthal, Saldqca yad ol mhi-rxsar, alasn. Sslndi Natvan ki, rbabi-qm tamam Hali-Fnay cm olub elcar alasn! 40

___________Milli Kitabxana_____________
*** Shrgh nagahan grdm dili-zarm nihan alar, Sirigi-alil hrdm gr ah fan alar. Sual etdim n baisdir xb flak fqann? Tkr xuni-cigr cemin, axar hr yan rvan alar? Knl huyar imi mndn, dedi: Badi-sbadan sor! Srasim qalb heyran, kr ah, laman, alar. Sbadan sordum hval ki, ey hr haldan agah, N vaqedir, sni tar, olub dil natvan alar? Dxi badi-sba, grdm, bsi dilkiru nalandr, Tkllm yox byan etsin, qalbdr bizban, alar. Tutulmu nitq gftar, dedi: Ey Natvan xst, Nec rh eylyim hal ki, cml ins can alar. Gzirdim bau shran, prian halil, grdm Dyib badi-xzan srv qurumu, baban alar. Zban szdn qalb xali, trhhm etdim hval, Gzm tar olub dnya, dmadm cism can alar. Bli, gr gl budana toxunsa tnd badi-dhr, Prian olsa gl brki, edr blbl fan, alar, Pozuldu rvnqi-gln, dald zinti ban, Db tabu travtdn, gl alar, gulsitan alar.

41

___________Milli Kitabxana_____________
Dydi rx grdidn, olayd dhri-dn viran, Br tab eylmz hrgiz, zmin asiman alar. lahi, grmsin gzlr, yaman gndr bel gnlr, Aman vermz qm mhnt, ham pir cavan alar. Firavandr qmim, rhin byan etmk deyil mmkn, Yaz, ey mstovfiyi-alm, mudam hli-cahan alar. Midad olsa gr drya, qlm olsa gr car, Baa yetmz qmim rhi, qlm hr lhz qan alar. Tnim rncur, dil xst, dxi bir qmkusarm yox, Kim rh eylyim drdim, gedr tab tavan alar. Bli, cn kvkbi-tale vbal ets flk ir, Nhustl qiran eylr, olur gn gr yaman alar. Bu divani-qzavtdir, mqddr ruzi-zzldn ! Ki, hr dm nvbnv qmlr yetr, bu Natvan alar. Ksilmi taqt-tabm, bamdan ql mhv olmu, Gzm ki rvan zahir, knl daim nihan alar. Dvasz drdi-bidrman, qalb mhzunu srgrdan, rstu il hm Loman, Flatuni-zaman alar. Tmamn drd qmlrdn fraqn drdi fzundur, Onunun Natvan hr dm olub nalan, qan alar.

42

___________Milli Kitabxana_____________
*** Ndndir snd ylnmz gli-dvran, xuda hafiz. Mn hm gldi getmk nvbti, yaran, xuda hafiz! Cahanda olmad bir d grydim mah rxsarn, N qdri chd qldm, olmad imkan, xuda hafiz! Nein sn trki-mehr etdin, vfadn l krlrmi? Mgr hdi vfa etmz mhi-xuban, xuda hafiz! Rqiblr qoymad yetsin lim bir damni-vsl, Xyalil keirdim mrm nalan, xuda hafiz! N sbr taqtim qald, n ql hu bilmrr, Onunn emi-prxunum olur giryan xuda hafiz! O gn kim mhri-kbra olur, vhm et o gndn ki Tutub drmann dildn kim fqan, xuda hafiz! zb l Natvan candan ki, ta mmidi-vsl etmz, Dili qmgin, cigr prxun, olub suzan, xuda hafiz!

43

___________Milli Kitabxana_____________
***

Kcrvidir bu asiman, fsus! Bivfadr cahan can, fsus! N yaman da imi oul da, Mn z verdi imtahan, fsus! Gz evin qoydu naghan xali, Oldu ol mrdmn nhan, fsus! Mehrini ksdi mn blakedn, Oldu xak il mehriban, fsus! Ey gzm nuri, hasili-canim, krm snsiz laman, fsus! Srv qddin dbd xak zr, Sn bid oldu sayban, fsus! Sni lbtn yad ednd olur Gz yam cuy tk rvan, fsus!

44

___________Milli Kitabxana_____________

zzt cah dvlt icr sni Grmdim birc kamran, fsus! Arizuvu hvs xcil sndn, Olmadn hic adman, fsus! Sni au kdi xaki-siyah, kdn barm oldu qan, fsus! tirib bu kft qnsini, Qald srkt Natvan, fsus!

45

___________Milli Kitabxana_____________ ***

Mn bdtrdi dzxdn, zizim, glsitan snsiz! Odur hr snbl susn gzmd bir tikan snsiz! Vfasz dhri-dun ir gr kkr qzam olsa, Olur zhri-hlahil, tutiyi-irinzban snsiz! Sbb noldu ki, mndn mehr.ksdin, mehriban blbl! Olub qumri kimi ku-ku yen virdi-zban snsiz! Xo ol gnlr ki, vslindn edrdim kami-dil hasil, Olunca mbtla hicr, xayd ka can snsiz! lif tk srv qddin, can iind getdi, qmxarim, Nec aram tutsun, bilmzm, cism ir can snsiz? xar sbh msa flak dudi-leyi ahim, Zbani-halim kiryan olur krrubiyan, snsiz. Nzr ql, qneyi-lal misal bir-biri stn kilmi sinm, gr kim, nec dai-nhan snsiz!

46

___________Milli Kitabxana_____________
***

N mn olaydm, ilahi, n d bu alm olayd, N d bu alm ara dil mqyydi-qm olayd. N hicr atin odlanb yanayd dilim, N eqin ir knl byl ad xrrm olayd.
N srv qddin olayd, n hsrtil gzm gur N ruzgar fraqind qamtim xm olayd. N bhr olayd, n mman, n byl gz ya cari, N gl znd, ilahi, bu nvi bnm olayd. N gl olayd, n glzari-glnin dxi seyri, N xar mhnti, blbl, sninl mhkm olayd. N cah olayd, n zindan, n karivan gzri, N Yusifi bu blad grn bir adm olayd. N bzm, olayd, n bazari Yusif hval. N rhgzrd Zleyxa qm il hmdm olayd. N ah olayd, n fsus, n par-par knl, N Natvann, ilahi, hvs drhm olayd!

47

___________Milli Kitabxana_____________
*** Qoyubdur intizarnda, nein glmz, nein glmz? Hmi ah zarnda, nein glmz, nein glmz? zldm karivanmdan, l zdm xanimanmdan, Flk incir fqanmdan, nein glmz, nein glmz? Gedibdir qafil salar, olubdur gzlrim xunbar, N bir yar, n bir qmxar, nein glmz, nein glmz? Knld ah zarm var, sbr n qrarm var, Demz bir dilfikarm var, nein glmz, nein glmz? O zlf nrgisi-mst, knl oxdand pabst, Mni hicran edib xst, nein glmz, nein glmz? Sri-kuyin gzn knlm gl-ruyin sevr knlm, Vsaln ox dilr knlm, nein glmz, nein glmz? Albdr canm hicran, olubdur gzlrim giryan, O mhv, naznin canan, nein glmz, nein glmz? Mn hicran mqqtdir, fraqn drdi mhntdir, Nigarm xeyli mddtdir nein glmz, nein glmz? zizim, gz yam qandr, iim fryad fqandr, O yarm harda mehmandr, nein glmz, nein glmz? Yanar canm frandan, tutar knlm sorandan Ki, xsn yar otandan, nein glmz, nein glmz?

48

___________Milli Kitabxana_____________

limd ixtiyarm yox, gedib, sbr-qrarm yox, Yanmda gl-zarm yox, nein glmz, nein glmz? Sba, ol mhliqa dilbr, albdr canm yeksr, Knl ancaq onu istr, nein glmz, nein glmz? Yetibdr r z dadm, tutub dnyan fryadm, Mnim ol srvi-azadm nein glmz, nein glmz?. Qalbdr Natvan nalan, gec-gndz olur giryan, Onun yox drdin drman, nein glmz, nein glmz?

49

___________Milli Kitabxana_____________ ***

Biln bu drdimi yoxdur bu haltd, bu haltd. Tutubdur knlm mehnt bu firqtd, bu firqtd. Nen hvalm bilmz o mahi-mehriban, ya rb?! Ndn he dadma yetmz bu mddtd, bu mddtd? Gedibdir taqtim dizdn, tknmi nur hm gzdn, Nen lft ksib bizdn bu qrbtd, bu qrbtd. Deyin yari-vfadar, o, ox uymasn yar, Krm qlsn mni-zar bu xifftd, bu xifftd. Ataram sr saman, dadaram bu viran, Yolunda qoymuam can bu mehntd, bu mehntd. zmd intizarm var, dilimd iztirabm var, Rqiblr yar, mn yar bu qfltd, bu qfltd. Vtndn ayrlb getdim, rhi-eq ir seyr etdim, Mn hicrind cana yetdim bu hsrtd, bu hsrtd. Mni qoydu fraqnda, hmi itiyaqnda, Hyatn songu canda, bu srtd, bu srtd. Dolandm hicr danda, yildim qm otanda, Xyal hsnn soranda bu satd, bu satd. Xyalm yar il getmi, dilim hicr il odlanm, Csd hm Natvan qalm bu zilltd, bu zilltd.

50

___________Milli Kitabxana_____________
*** Varmd sind drd qmi-nihan, lrm, Fda olum sn, gl eyl imtahan, lrm! Fraqdan geclr yatmaram sabaha kimi Xyali-zlfn bal gedibdi can, lrm. Bahari-hsnn ara gr nec xzanm mn, Bahar lalsi tk barm oldu qan lrm. Vrq-vrq dil can hicrin ir odland, Misali gncaf sd par oldu can, lrm. O xaki-payini mn aiyan etmi idim, Vtndn ayr db, indi lamkan lrm. Dedin ki, k lini damnimdn, - l kdim. Trhhm eylmdin axr, ey cavan, lrm. krdim hsrtini, grmdim xudahafiz, Olubdu indi iim nalv fan lrm. Fda o qmtin kim, qza n xo kmi, Kdr bkb belimi, eylyib kaman, lrm. Lud Fraqdan tgnib tab taqtim, billah, Vsal yetmz lim, zar Natvan lrm.

51

___________Milli Kitabxana_____________

***

Keibdi mvsimi-gl, getdi nvbahar, fsus! Qalbd blbli-biar xar zar, fsus! Riyazi-izz raftd bir gl amd, Qopard ol gl glini-ruzigar, fsus! O gl ki, qibt edrdi ona behiti-mn Tutubdu indi yer altnda o, qrar, fsus! O glbdn ki, ipk kynk incidrdi onu, Olubdur indi o, torpaqla xakisar, fsus! Sn allah, ey qara torpaq, onu ziz saxla! Odur mnim gzmn nuru, ey mzar, fsus! O taza ay hl bdr olmam tamam-kamal Batrd ol ay bu rxi-ruzigar, fsus! O pak olan uca gylrd brci-Xuriddn Parldad uca bir ulduz, oldu tar, fsus! 52

___________Milli Kitabxana_____________ *** N ev xayal, n d fikri-aiyan mn Ki, bsdir unsi-frat misal lan mn. Sni grnd adam, grmynd zar oluram, Visaln il sevindi, dem bhan mn! lnc qlbim dadr mhbbtin fikri Ki, yadigar kimi qalsn bu da nian mn. Bu ruzigard mn zaru binva qaldm, Qribdir, verir z mehnti-zman mn. Pnahgahd ox Natvani-qmzdnin, lahi, qalsn hmi bu asitan mn!

53

___________Milli Kitabxana_____________
*** Ey dust, yararm byl iqrar? Yar olduum idi, oldum yar, Sn qeyrilr il ns tutdun, Bilmm niy yarn unutdun? Sn qeyr il hmzban yekdil, mma, mn ruzgar mkil. Bsdir mn verdiyin bu xifft yar arasnda, bimrvvt! Birhmlik etdiyin yamandr, Bir rhm el kim, aman, amandr! Bax bir flk, gr indi, zinhar, Gr kimlr il edibdir iqrar? fsus ki, kedi ruzigarm, Ahm sn atmaz, ey nigarm! Biganlik etm, ainaym, Drgahin kmtrin gdaym. Hr an ki, mni bu hal salm, ndi bel qeyl-qal salm. Gl rhm ql indi, padahm! flak yetidi dudi-ahm.

54

___________Milli Kitabxana_____________
Sn yar il zvqd, sfad, Mn burda bu cevr il cfad. Vaxtnda si ainalq eqdin Dndn bel bivfalq etdin. Tqsir kimin oldu padahm? Bildir ki, mn ndir gunahm? Bs neylsin, indi bu dili-zar? Gr kimlr il krdim azar. Sn nazin il ol indi xrrm. yar il qm kim dmadm. Sn eyd yl indi xodil, Mn hicrid, hm mlulu mgl. ldr mni, olsun llrin var, Sbr eyl, gzm, n tqsirim var. Qhr il krdim ah candan, Ah kmyir ad bu Natvandan.

55

___________Milli Kitabxana_____________

Buraxla msul: Texniki redaktor. Trtibat-rssam: Kompyuter shiflyicisi: Korrektorlar:

ziz Glliyev Rvn Aayev Nrgiz liyeva Aslan Almasov Sadiq Hseynov Ceyran Abbasova

Ylmaa verilmidir 05.08.2004. apa imzalanmdr 19.11.2004. Format 60x901/32 Fiziki ap vrqi 2,75. Ofset ap sulu. Tiraj 25000. Sifari 185. Kitab "rq-Qrb" mtbsind ap olunmudur. Bak, Aq lsgr k., 17.

56