Elektroenergetske mree

Prof.dr.sc. Ivica Pavi

2009/2010

Regulacija napona i kompenzacija jalove snage

ovisnost iznosa napona i tokova jalovih snaga (posebno u prijenosnim mreama) regulacija napona namjerna promjena napona u odreenim voritima mree kompenzacija jalove snage dodavanje/oduzimanje jalove snage u odreenim voritima mree razloz za primjenu regulacije napona i kompenzacije jalovih snaga: - odravanje napona u dozvoljenim granicama - smanjenje gubitaka djelatne snage - poveanje prijenosnih kapaciteta vodova - smanjenje termikog zagrijavanja vodova (provjesa) osnovni naini regulacije napona i kompenzacije jalove snage: - dodavanje/oduzimanje jalove snage - promjena parametara mree (kompenzacija uzdune reaktancije, kompenzacija poprenog kapaciteta, regulacijski transformatori)
2

Regulacija napona i kompenzacija jalove snage

Dodatni gubici djelatne snage zbog tokova jalovih snaga:

a) b)

PT = V2 I 2
2 P = I 2 R ' PT' = V2' I 2 cos 2 ' P ' = I 2

( )

R I2 cos 2

' Za V2' = V2 i PT = PT' vrijedi: I 2 = 2

I2 P ' P = R = P ' > P 2 cos 2 cos 2

Potroai i proizvoai jalove snage

Glavni potroai: - Asinkroni motori - Transformatori - Ostali ureaji (elektrolune i indukcione pei, elektrovuna postrojenja, fluoroscentna rasvjeta, ...) Glavni proizvoai/potroai: - Sinkroni generatori - Sinkroni kompenzatori - Nadzemni vodovi i kabeli - Kondenzatorske baterije - Prigunice
4

Asinkroni motori
Nadomjesni model asinkronog motora sveden na statorsku stranu:

Prazni hod: Optereenje:

Q0 = 3I 0Vn

(do 30% Pn)

Qmot = 3 Vmot I mot = 3 I mot I mot X mot I mot Qmot P = Pn In

2

P 2 = 3 I n X mot Pn

Qmot pri nazivnom optereenju - do 50% Pn

5

Transformator
Z1 = R1 + jX1

Z 2 = R2 + jX 2

I1
I c1

I0 Im
jXm1

I '1 E1

I2

V1

Rc1

E2

V2

Prazni hod: Optereenje:

Q0 = 3I 0Vn
S It = Sn

(do 1% Sn)

Qt = 3 Vt I t = 3 I t I t X t In
2

S 2 Qt = 3 I n X t Sn
Za nazivno optereenje Qt priblino 10% Sn
6

Sinkroni generator
Pogonska karta Ogranienja: Pmax, Pmin, Emax, Emin, granica stabilnosti

Sinkroni generator
Promjena proizvodnje/potronje jalove snage: - uz konst. uzbudu i Ugen , Q se moe poveati samo ako je P<Pn tj. cos<cosn (nije ekonomino) Utjecaj napona na sabirnicama generatora na promjenu Q - s porastom napona, uz P=Pn i I=In , cos se mora smanjiti, tj. Q se poveava - s padom napona, uz P=Pn i I=In , cos se mora poveati, tj. Q se smanjuje

Kondenzatorska baterija (poprena)

Utjecaj poprene kondenzatorske baterije na regulaciju napona - uz konst. napon V1 , poveanje djelatne i/ili jalove snage tereta dovodi do snienja napona V2

a) poveanje jalove snage tereta (Q2 > Q2) - za konstantan napon V2 potrebna jalova snaga baterije QC = P2(tg2 - tg2)

Kondenzatorska baterija (poprena)

b) poveanje djelatne snage tereta (P2 > P2) Poetno stanje:
(1) P2(1) R + Q2 X V V2 P2(1) R (1) V = Q2 = V2 X

Novo stanje (P2 > P2 , V1=konst.) V V2 P2(2) R (2) Q2 = Za V2=konst. mora vrijediti:

Snaga kond. baterije mora biti:

R (2) QC = P2 P2(1) X

Zakljuak: - prijenosnim vodom prenosi se vea djelatna, ali manja jalova snaga - uz vei omjer X/R za istu promjenu P treba manja snaga QC (kompenzacija na VN strani efikasnija)
10

Kondenzatorska baterija (poprena)

Izbor mjesta ugradnje kondenzatorske baterije

11

Kondenzatorska baterija (poprena)

Vrste kompenzacije s obzirom na mjesto ugradnje: a) Pojedinana b) Grupna

c) Centralna

Regul.

12

Kondenzatorska baterija (poprena)

Slui za proizvodnju jalove snage Negativan regulacijski efekt (sa smanjenjem napona u mrei proizvodi manje jalove snage) moe se ublaiti koritenjem veeg broja kondenzatorskih jedinica manje snage
Spoj zvijezda
a Uf C1 C1 C1 C1 b c
2 Qn = U n C1

Spoj trokut
a

C1

UL

b C1 c

2 Qn = 3 U n C1

U2 Qkb = 2 Qn Un

Kondenzatorska baterija (poprena)

Prednosti: - znatno povoljnija cijena u odnosu na ostale kompenzacijske ureaje - velika pouzdanost - zanemarivi gubici djelatne snage - jednostavna montaa i zamjena - mogunost naknadnog poveanja snage - mogunost direktnog prikljuka na sabirnice Nedostaci: - diskretna (diskontinuirana) regulacija snage - negativni regulacijski efekt - mogunost pojave serijske i paralelne rezonancije Rezonantna frekvencija:

fr =

1 2 LC
14

Kondenzatorska baterija (poprena)

Serijska rezonancija: Xuk0 (strujno preoptereenje) Paralelna rezonancija: Buk0 (naponsko preoptereenje)
15

Kondenzatorska baterija (poprena)

Primjer: Za mreu sa slike odredi snagu kond. baterije tako da pad napona ne bude vei od 5%. Popreni pad napona moe se zanemariti. Zadano je: U2=230 kV, l=200 km, R=0,074 /km, X=0,457 /km, B=3,61 S/km, PT2=135 MW, QT2=60 Mvar

16

Kondenzatorska baterija (poprena)

'' P2'' R + Q2 X '' , P2'' = PT 2 , Q2 = QT 2 QV 2 QC U = U2

R = R1 l = 0, 074 200 = 14.8 X = X 1 l = 0, 457 200 = 91.4 B = B1 l = 3, 61 200 = 722 S

2 U 2 B 2302 722 = = 19,1 M var QV 2 = 2 2 U U 2 P2 R 11,5 230 135 14,8 '' = = 7, 08 M var Q2 = 91, 4 X '' QC = QT 2 Q2 QV 2 = 60 7, 08 19,1 = 33,82 M var

17

Sinkroni kompenzator
Sinkroni stroj za proizvodnju/potronju jalove snage Rad u induktivnom (poduzbuenom) i kapacitivnom (naduzbuenom) reimu rada Pozitivan regulacijski efekt (sa smanjenjem napona u mrei proizvodi vie jalove snage i obrnuto) Ekonomian ako je vee snage (centralna kompenzacija)
I
V

jX s
E

V = E + jI X s

Qsk = 3 V

E V jX s

Kapacitivni reim rada -jIXs

jIXs
jIXs E I Induktivni reim rada -jIXs

Sinkroni kompenzator
Dimenzioniranje sinkronog kompenzatora - max. induktivna struja (za E=0): - max. kapacitivna struja (teoretski za E=): - struja ograniena zagrijavanjem namota i realno je:

V I SK ,ind = j XS I SK ,kap =

I SK ,kap = (1,5 2) I SK ,ind

Prednosti: - razmjerno jednostavan i kontinuiran postupak regulacije - moe proizvoditi i troiti jalovu snagu - pozitivan regulacijski efekt Nedostaci: - manja pouzdanost u pogonu (rotacioni dijelovi, pomoni ureaji, ...) - vei gubici djelatne snage (Pgub = 24% Qn) - mogunost ispada iz sinkronizma

Serijski kondenzator
ugrauje se u seriju s nadzemnim vodom radi kompenzacije induktiviteta voda

P2 R + Q2 ( X L X C ) V = V2
'

20

Serijski kondenzator
ugrauje se u vodove kojima se prenosi velika jalova snaga i koji imaju veliki pad napona (posebno izraeno u VN i VVN mreama) poveava graninu snagu prijenosa u praksi se provodi djelomina kompenzacija induktiviteta voda (opasnost od pojave serijske rezonancije) stupanj uzdune kompenzacije:

XC k= 100% = 20 40% XL
poboljava se stabilnost prijenosa (smanjuje se kut ) povoljno utjee na titranja napona (filterski karakter LC krug) dimenzioniranje (u paralelu sa serijskim kondenzatorom ugrauje se iskrite i prekida radi zatite kondenzatora od struja k.s.)
21

Poprena prigunica
Pojava previsokih napona u mrei: - vodovi u praznom hodu (Ferantijev efekt) - slabo optereeni vodovi Mjere za smanjenje napona u mrei: - iskljuenje paralelnih vodova i poprenih kondenzatorskih baterija - stavljanje sinkronih kompenzatora u poduzbueni reim rada - promjena poloaja regulacijskih preklopki transformatora - rad generatora u kapacitivnom reimu rada - ukljuenje poprenih prigunica Mjesta ugradnje poprenih prigunica: - na VN sabirnice - na tercijar autotransformatora i tronamotnih transformatora
22

Transformatori
a) Transformatori s otcjepima (npr. 400/220 kV, 400/110 kV, 35/10 kV, 10/0.4 kV) - promjena otcjepa bez napona - manji broj otcjepa (3-5) b) Regulacijski transformatori (npr. 220/110 kV, 400/110 kV noviji, 110/x kV) - promjena poloaja reg. preklopke pod naponom - vei broj otcjepa (21-27), primjer: 22010x1,5% / 115 kV Distribucijske mree - odravanje napona u dozvoljenim granicama (kvaliteta napona) - u pravilu napajanje iz jedne napojne toke (regulacijski transformator 110/x kV odravanje napona na NN strani, regulacija na VN strani) Prijenosne mree - smanjenje gubitaka djelatne snage - odravanje napona u dozvoljenim granicama (sigurnost pogona) 23 - stabilnost rada EES-a

Transformatori
Uzduna regulacija promjena iznosa napona (utjee na tokove jalovih snaga) Poprena (kosa) regulacija promjena kuta napona (utjee na tokove djelatnih snaga)
A
A

Transformatori
Utjecaj uzdune regulacije transformatora na promjenu iznosa napona: - jalova snaga potroaa bitno utjee na pad napona (X>>R) Jalova snaga potroaa:
V U2 QL = 3 V = XL XL

a) Kruta mrea (KM) na sekundaru TR

115 . . t 35 = 115 = 1, 045 45 , npr. tr = tr = 110 110 tn 35

- regulacija napona na TR nema utjecaja na napon potroaa

25

Transformatori
b) Kruta mrea (KM) na primaru TR

U = U1 t r
' 1

QL X T U T = U 0 U = U1'
' 1

U12 QL = XL

U12 XT QL X T XL XT U 0 = U1 t r + = U1 t r + = U1 t r + ' U1 U1 t r tr X L
- s promjenom tr moe se napon U1 drati konst.
26

Transformatori
c) Kruta mrea (KM) na kraju prij. voda

U = U 2 tr
' 2

U T +V = U 0 U =
' 2

QL ( X T + X V )
' U2

2 U2 QL = XL

X T + XV U 0 = U 2 tr + = U 2 tr + U 2 tr tr X L X T + X V U 0 tr U0 X T + XV 2 2 tr + = tr tr + =0 XL U2 U2 XL
- s promjenom tr moe se napon U2 drati konst.
27

QL ( X T + X V )

Transformatori
Primjer: Za sluaj c) odredi da li je regulacija napona efikasna, tj. isplati li se ugraivati reg. transformator ako vrijedi: 1)
XV + X T 3 = XL 7 XV + XT 1 = 2) XL 7

U2 = U0

tr XT + XV 2 tr + XL 1 12 + 3 7 0, 7 = 0, 7 U 0

1) za tr = 1 U 2 = U 0

za tr = 0, 7 U 2 = U 0

3 2 0, 7 + 7

= 0, 762 U 0

(poveanje 9%)
28

Transformatori
2) za tr = 1 U 2 = U 0 = 0,875 U 0 1 12 + 7 0, 7 = 1,106 U 0 za tr = 0, 7 U 2 = U 0 1 0, 7 2 + 7 1

(poveanje 26,5%)

Zakljuak: - isplativost ugradnje reg. transformatora ovisi o mjestu ugradnje, optereenju i parametrima prijenosne mree

29

Ostali kompenzacijski ureaji

a) SVC (Static VAR compensator) - kombinacija poprenih kondenzatorskih baterija i prigunica - tiristorsko upravljanje b) FACTS (Flexible AC transmission system) - kombinacija poprenih i serijskih kompenzatora - esto ima ugraen zakretni transformator (phase-shifter) - upravljanje tokovima djelatnih i jalovih snaga - regulacija napona - poveanje sigurnosti sustava podizanjem granica prijelazne stabilnosti

30