Biyoteknolojinin Bitkisel retimde Kullanm

Prof. Dr. Sebahattin zcan Do.Dr. Cengiz Sancak

Ankara niversitesi Ziraat Fakltesi Tarla Bitkileri Blm

Biyoteknolojinin Bitkisel retimde Kullanm

Canllarda btn biyokimyasal ve yapsal zellikleri kodlayan DNA birimlerine gen ad verilmektedir. Ayn tr ierisinde veya farkl trler arasnda gen aktarm melezleme sonucunda olabilmektedir. Klasik slahta melezlemenin yaplamad trler arasnda gen aktarm ise mmkn olmamaktadr. Modern biyoteknolojinin kullanmyla bu genetik bariyerler alarak trler, cinsler ve hatta farkl canl gruplar arasnda gen aktarm kolaylkla yaplabilmektedir. Bu gen aktarmnn temeli ise Agrobacteriumun bitkilerin kk boaznda neden olduu ur (tmr) oluum mekanizmasnn anlalmasna dayanmaktadr.

zcan ve ark. 2001den

zcan ve ark. 2001den

zcan ve ark. 2001den

Biyoteknolojinin Tarmsal retime Katks

Gnmzde, biyoteknolojide gerekletirilen gelimeler sayesinde hastalklara, bceklere, virslere, otldrclere, kurakla, dona, sel basknlarna, toprak tuzluluu ve asitliine dayankl transgenik bitki eitleri elde edildii gibi, bitkilerin verimleri, besleme deerleri ve depolama sreleri de artrlabilmektedir. Halihazrda, biyoteknolojik yntemlerle retilen bceklere ve otldrc kimyasallara dayankl transgenik bitkilerin dnyadaki retimi 81 milyon hektara ulamtr. Bu retimin nemli bir ksm ABD, Kanada, in ve Gney Amerika lkelerinde gereklemitir. retilen bu alanlarda verim artlar saland gibi, kimyasal ilalarn kullanm ve iilikten de nemli lde tasarruf salanmtr.

Bceklere Dayankl Bitkilerin retimi

Bt Msr

zcan ve Ark. 2001den

Bceklere Dayankl Bitkilerin retimi

Salamino ve Moto, 1994ten

Ot ldrclere Dayankl Bitkilerin retimi

Salamini ve Moto, 1994ten

ktem, 1998ten

Hall ve ark., 1996dan

Antisens RNA Teknii ile Gen Etkisinin Engellenmesi

Gray ve ark. 1992den

Salamini ve Moto, 1994

Dnya Genelinde Transgenik Bitkilerin Toplam ekim alan Yl 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Ekim Alan (Milyon Ha) 1.7 11.0 27.8 39.9 44.2 52.6 58.7 67.7 81.0 % Art

547 153 44 11 19 12 13 16

Kaynak: Clive James, 2004.

rnler Baznda 2004 Ylnda Dnya Genelinde Toplam Transgenik Bitki Ekim Alanlar
Transgenik Bitki Herbisite Dayankl Soya Bceklere Dayankl Msr Bceklere Dayankl Pamuk Herbisite Dayankl Msr Herbisite Dayankl Kanola Bcek + Herbisite Day. Msr Bcek + Herbisite Day. Pamuk Herbisite Dayankl Pamuk TOPLAM Ekim Alan (Mil. Ha) 48.4 11.2 4.5 4.3 4.3 3.8 3.0 1.5 81.0 % 60 14 6 5 5 4 4 2 100

Bceklere Toleransl Transgenik Bitkilerin Avantajlar Bceklere toleransl bitkiler insektisit kullanmn azaltabilir. nemli zararllarla etkin mcadele yaplacandan verim art salanabilir. Bu bitkiler faydal bcekler zerine ok az bir etki yaptndan dolay, bu tr bceklerin tarla ierisinde ve kenarnda gelimesine izin verebilir. Msrda Fusarium Kaynakl Mikotoksinler azalmaktadr (Munkvold ve ark. 1999).

Bceklere Toleransl Transgenik Bitkilerin Muhtemel Dezavantajlar

Transgenik bitkinin retmi olduu toksinin zelliine bal olarak, bu toksinin etkiledii zaral bcekler ile beslenen predotrler ve parasitoidler olumsuz ynde etkilenebilirler. Kelebekler az da olsa etkilenebilmektedirler. nemli zararl bcekler ile etkili mcadele yaplsa bile, tm bcek trleri ile etkili mcadele mmkn olmayabilir. Tolerans salayan genler yakn akraba olan yabani trlere geebilir. Toleransl transgenik bitkilerin retimiyle bcekler zamanla retilen toksine dayankllk sergileyebilirler. kinci derecedeki zararllar asl zararl haline gelebilir.

Herbisitlere Toleransl Transgenik Bitkilerin Avantajlar

Etkili bir yabanc ot mcadelesi yaplabilir. ilikten nmeli oranda tasarruf salanabilir. Geni spektrumlu kontakt ve sistemik herbisitlerin kullanm toprak ilemeyi azaltabilir. Toprak ilemenin azaltlmas sayesinde toprak mikroflora ve faunas korunmu olur. Ayrca, erozyon azaltlr. Glyphosate ve glofusinate ammonium yabac ot tohumlar imledikten sonra kullanlabilmekte ve ok ksa sre aktif kalmaktadr. Bu ise, rnn ekiminden nce kullanlan ve toprakta etkisini uzun sre muhafaza eden herbisitlerin kullanmn engelleyebilir.

Herbisitlere Toleransl Transgenik Bitkilerin Muhtemel Dezavantajlar

Geni sepektrumlu herbisitlerin kullanm sonucunda kular, toprak solucanlar ve faydal bcekler iin nemli bir besin kayna olan kltr bitkilerinin ierisindeki tm yabac otlar yok edilmektedir. Kullanlacak olan geni spektrumlu herbisitler ok etkili olduundan dolay, bunlarn yabani hayata etkileri de o derece fazla olaca dnlmektedir. Dikkatli olunmad takdirde yabanc dllenen trler ierisinde gen geii olabilecektir. Ekim nbetinde, bu tr bitkilerin tohumlar ertesi yl imlendii takdirde yok edilmeleri zorlaabilecektir.

Transgenik Bitkilerden Kaynaklanan Dier Endieler Insan salg ynnden: Toksik ve alerjik etkileri. rn: Methionince zengin soya Bakteriyel ve viral DNAnn yenmesi Yatay gen geii Rekombinant proteinlerin topraktaki etkileri Tarm sistemine etkisi

kinci Generasyon Transgenik Bitkiler

Prin tketiminin yksek olduu lkelerde A vitamini eksikliinden dolay her yl 500.000 ocuun kr olduu rapor edilmektedir. A vitaminince zengin prin (golden rice) retimine ynelik biyoteknolojik aratrmalar youn olarak devam etmekte olup, nemli baarlar elde edilmitir. Bu proje gerekletii takdirde, A vitamini eksikliinden kaynaklanan hastalklarn nne geilebilecei belirtilmektedir.

Golden Rice

www.zab.uni-freiburg.de

kinci Generasyon Transgenik Bitkiler Alglerden izole edilen bir genin keten bitkisine aktarlmas sonucunda kalp, kanser ve Alzaymr gibi hastalklarn riskini azaltan omega-3 ve omega-6 ya asitleri nemli oranda ketende rettirilebilmitir (Heinz ve ark. 2004).

kinci Generasyon Transgenik Bitkiler

Biyoteknoloji Devrimi insan tedavisinde kullanlan ok pahal a ve ilalarn da bitkiler zerinde ok ucuza ve bol miktarda retimine olanak salayaca belirtilmektedir. Bilindii gibi hepatit B virs kronik karacier hastalna neden olmaktadr. Bu hastala kar mayalardan a gelitirilmesine karn, fiyatnn yksek olmas ve eksik donanm a kullanmn engellemektedir. ABDde biyoteknolojik yntemler kullanarak hepatit B yzey antijeni (HbsAg) reten transgenik ttn ve patates bitkileri elde edilmitir. Patates yumrularnn farelere yedirilmesi sonucunda da farelerin savunma sistemlerinin uyarld belirlenmitir. Benzer almalar gelimekte olan lkelerde yaygn olarak retilen ve taze olarak tketilen muz zerine younlamtr.

kinci Generasyon Transgenik Bitkiler

Hepatit Bde olduu gibi bu konuda youn almalar kzamk, ocuk felci, difteri, kuduz ve viral hastalklara kar kullanlan alarn bitkilerde retimi konusunda youn almalar devam etmektedir. Gelecekte, insanlar ok dk bir fiyatla taze olarak tkettikleri meyvelerle, sebzelerle veya onlardan elde edilen alarla alanabileceklerdir.

kinci Generasyon Transgenik Bitkiler

Alarda olduu gibi, insan tedeavisinde kullanlan ve ok pahal olan ilalarn transgenik bitkilerde retimine ynelik almalar da devam etmektedir. Kistik fibrosis ve karacier hastalklarnda kullanlan -1antitripsin proteininin eltik bitkisinde, Gaucher hastalnda kullanlan, dnyann en pahal ilac olan ve insan plasentasndan elde edilen Glukoserebrosidaz ise ttn bitksinde retilebilmitir. Yakn bir gelecekte astronomik fiyatlarla ticari olarak satlan ilalar ok dk maliyetlerle ve bol miktarlarda bitkilerde retilmesi beklenmektedir.

Sonu
Rekombinant DNA teknii tehlikeli olmasa da eer aktarlan gen tehlikeli bileiklerin retimine neden oluyorsa elde edilen rnler tehlikeli olabilmektedir. Gvenli gda iin genetik olarak deitirilmi bitki, hayvan ve mikroorganizmalardan doabilecek yan etkileri doru olarak belirleyen bilimsel yntemlerin gelitirilmesi gerekmektedir. Bu tehlikeler transgenik olmayan hayvan ve bitkiler iin de geerlidir. Yaplan aratrmalarda GDO rnlerinin dier rnler kadar gvenilir olduu tesbit edilmesine karn, beklenmeyen etkilere kar GDO rnleri iin risk analizleri daha da gelitirilmeli ve sklatrlmaldr.