“Acacia saligna”

..:KIBRIS AKASYASI:..
1) TANIMI

Türkçe İsmi: Kıbrıs Akasyası

Latince İsmi: Acacia saligna

Sinonimi: Acacia cyanophylla

İngilizce İsimleri: Golden Wreath

Wattle
Orange Wattle, Coojong, Port
Jackson Willow, Blue Leaf
2) SİSTEMATİKTEKİ YERİ

Alem: Plantae
Şube: Magnoliophyta
Sınıf: Magnoliopsida
Takım: Fabales
Familya: Fabaceae
Cins: Acacia P. Mill. -- acacia
Tür: Acacia saligna (Labill.) Wendl. Kıbrıs Akasyası
3) ANAVATANI VE YAYILIŞ ALANI

Acacia saligna, Batı Avusturalya’nın Güney-Batı Köşesinde doğal olarak bulunur.

Kıbrıs Akasyası, Güney-Batı Avustralya’da geniş fakat süreksiz bir yayılışa
sahiptir. Murchison nehrinden güney-batıya doğru uzanan yarı-kurak bölgeden
güney kıyısı olan Esperance’ye kadar olan bölge Acacia Saligna’nın anavatanıdır.
1840’larda hareketli kumulların sabitlenmesi denemesi ile Güney Afrika’ya getirilip
yetiştirildi. Aynı zamanda Uruguay, Meksika, Filistin, İran, Irak, Ürdün, Suriye,
Yunanistan, Kıbrıs, Türkiye ve Kuzey Afrika ülkelerinde de yetiştirmeye
alınmıştır.(NAS, 1980) Günümüzde birçok yere götürülüp yetiştirilmiş ve doğal
plantasyonlar halini almıştır.
4) FORMU VE ÇİÇEK ÖZELLİKLERİ

Genellikle 2–5 m boylanan, sık dallanan bir çalı olduğu gibi bazende, tek
ana gövdeli olarak 8–10 m’ye kadar uzayabilen yaklaşık 30 cm çaplı ağaç
formunda olabilir. Özellikle ilkbaharda sarkan dalları gözalıcı bol, büyük
altıntoplar şeklinde sarı çiçeklerle kaplıdır. Yaprakları 20 cm uzunluğunda
ve 2 cm genişliğinde ve bazen mavimsi renktedir. (NAS, 1980.a)
Çiçekleri polence zengindir, kızartmalarda/böreklerde kullanılabilir.
Çiçeklerinden sarı renkli bir boya elde edilir. Kıbrıs Akasyası şubattan
mayısa kadar çiçekli kalır. Çiçekleri hermofrodit yapıdadır(dişi ve erkek
organ beraber bulunur.) ve Azot (N) fikzasyonu (bağlama) yeteneğine
sahiptir.
Kıbrıs Akasyası Çiçekleri
Geniş Taç Yapmış bir Kıbrıs Akasyası
5)VARYETELERİ

‘TYPICAL’ Kıbrıs Akasyası Varyetesi

En yaygın ve en çok değişkenlik gösteren varyetedir. Daha çok iç
bölgelerde yer alır. Alttür yeri Avustralya’nın “ Esperance “ kentidir. Tip
birey İtalya Florence herbayumunda bulunmaktadır. Bu varyete
Esperance nin civarındaki granit ana materyal üzerinde oluşmuş
topraklarda, sahil kumul kesimlerde mevsimsel olarak kuraklık yaşayan
havzalarda büyür.
Tipik varyete genellikle 2–5 m boylarında çalı formunda olup sağlam ana
dalları 5–10 cm çapındadır, bununla beraber granit kayalıklarda 20 cm
çapındaki dallarla 10 m’ye kadar uzayabilir. Arazide diğer alttürlerden
ayırt etmemize yardım eden sarkık dallanma (pendula form) gösterir.
Tipik Kıbrıs Akasyasında gövde genellikle pürüzsüz ve yapraklarda açık-
yeşildir. Bu varyete genelde tohumdan üretilir.(çelik yöntemiyle de
üretilebilir, yalnız çok yaygın bir çoğaltma yöntemi değildir)
‘Cyanophylla’ Varyetesi
A.Saligna alttürleri içersinde doğal bulunuş bakımından coğrafik olarak sınırlı bir
alanda gelişmesine rağmen, doğal yayılış alanı dışında en fazla dağılım gösteren
varyetedir. Cyanophylla varyetesinin doğal yayılış alanı Avustralya’nın Güney
kıyısındaki Perth bölgesi dolaylarıdır. Bu varyete genellikle süs bitkisi olarak, yol
kenarı şevlerinde, çiftlik bitkilendirmelerinde kullanılmaktadır. Doğal dağılımının tam
ve doğru olarak saptanması oldukça zordur. A.cyanophylla isminin orijinal olarak
verildiği tip birey ilk olarak Kaptan James Mangles tarafından 1830’larda toplanan ve
şu anda da İngiltere’de Cambridge herbaryumunda muhafaza edilen akasya
varyetesidir. 'Cyanophylla' varyetesi tipik olarak derin kumlu topraklarda ve sıklıkla
bataklıklara yakın yerlerde bulunur.
Bu varyete 3–10 m boylarında, tek dallı veya kısa ana dallı ve yakın yan dallar
şeklinde dik bir çalı şeklinde gelişir. Dalları düz ve gürbüzdür. Eğik olan dallar ise 20–
40 cm çapına ulaşabilirler. Arazide, olgun örnekleri mavimsi veya gri-yeşil, nispeten
dar ve kıvrık yaprakları ile diğer alttürlerden ayrılırlar. Taç yapısı yoğun, fırça şekilli
ve gövdesi pürüzsüzdür, yalnız yaşlı bitkilerde ana dallarda boyuna çatlaklar görülür.
Bu varyete 'Tweed River' ve 'Forest' varyeteleri kadar agresif olmamakla birlikte kök
sürgünleri (piç) oluştururlar, ancak bu sürgünler Cyanophylla ‘ın gelişmesinde bir
problem teşkil etmez.
‘Forest’ Varyetesi

“Orman” varyetesi kumlu-killi toprak

koşullarında yetişir ve genellikle su kenarları
boyunca ve diğer sulak alanlarda, ayrıca
kıyı kumullarında bulunur. Forest alttürü
kırmızı killi(laterit) topraklarda gelişemediği
halde dağılım yaptığı bölgede arazilerde
laterit toprağı baskındır. Bu varyete uzun
çalı formundadır ve 3–8 m kadar boylanır.
Tek veya birkaç ana daldan oluşan formu
ve genelde eğik 10–20 cm çapında dalları
vardır. Arazide, dörtgen şeklinde kırılabilen
gevrek gövdesi sayesinde diğer Tipik ve
Siyanofil varyetelerinden kolayca ayırt
edilebilir (Ancak bu özellik 'Tweed River'
varyetesinde de mevcuttur).
Bu varyetede aynı zamanda agresif bir
dallanma görülür, böylelikle lokalize olmuş
kümeler halinde ve genellikle sık dallanan
bireyler oluşur. Bu özellik Tipik ve Siyanofil
varyetelerinde pek rastlanmayan bir
durumdur.
'Tweed Nehri veya Tweed varyetesi
'Tweed River' varyetesi 3–10 m boyunda bir ağaç olarak gelişir. Tek ana dallı
veya birkaç ana daldan oluşabilir. Dik açılı düz, yaşlı bitkilerde 35 cm
çaplanabilen dalları vardır. Gövdesi 'orman' varyetesine benzer olmakla
beraber daha kalıncadır. Arazide, olgun 'Tweed ' bireyleri beyaz küçük alt
dalları ve mavimsi nispeten kısa, düz yapraklarıyla diğer alttürlerden kolayca
ayrılır. Ayrıca genç bitkilerin büyük, dalgalı ve eliptik yaprakları da 'Tweed '
varyetesinin karakteristik özelliğidir. Orman varyetesinde olduğu gibi agresif
sürgün oluşumu görülür.
4 temel Acacia saligna varyetesinde çiçeklenmenin yaptığı zamanlar
6) EKOLOJİSİ

Acacia saligna dünyanın tropik ve ılık orta kuşak bölgelerinde gelişebilir. Bu bitkinin
doğal yaşam alanlarında yaz sıcaklığı 23°–36°C iken kış sıcaklığı ise 4°–9°C
arasındadır. Bitki donlara karşı koyamaz ve kış-yaz sıcaklık ortalamalarının sırasıyla 13°
ve 30°C olduğu yerlerde iyi gelişir. Deniz kenarından yükseltisi 300 m’ye kadar olan
yerlerde ve daha yüksek bölgelerde ise korunmuş alanlarda yetişir.
Özellikle kuraklığa dayanıklı, yıllık yağışın 250 mm civarında olduğu bölgelerde
büyür\gelişir. Yağışının 350–600 mm olduğu yerlerde ise daha iyi gelişir. Yıllık yağışın
1000 mm olduğu yerler ise en iyi geliştiği bölgelerdir. Genelde kumlu alanlarda, düzlük
ve eğimli sahillerde, kayalık tepelerde iyi yetiştiği yalnız bataklık bölgelerde ve dere
kenarlarında bulunan bireylerin küçük olduğu gözlemlenmiştir.
Hafif asidik veya kireçli kumul topraklarda, çok kuru ve elverişsiz toprak koşullarında ve
orta killi podzol grubu topraklarda yetişir.(NAS, 1980)
7) TOPRAK İSTEKLERİ

Kıbrıs Akasyası geniş bir habitat aralığında yetişir ancak, daha çok topografya olarak
alçak birikinti alanlarında bulunur. Dere kenarları boyunca, göl kenarları, bataklıklar gibi
sulak alanlardaki derin kumlu toprakları ve granit yapılı kayalıklar ve kıyı kumullarını
tercih ederler. Toprak cinsi asidikten alkaliye ve kum içeren, kumlu kil veya bazen
derinlerde kısmen tuzlu toprak olarak tespit edilmiştir.
Bitki hafif(kumlu), orta(tınlı), ve ağır(killi) iyi drene olmuş toprağı tercih eder, besince fakir
ve ağır killi ortamda da gelişebilir. Gölge ortamda iyi gelişmez. Kuru veya nemli toprakta
gelişebilir ayrıca kurak toprağa da toleransı vardır. Denizel etkiye de müsamaha gösterir.
Kıbrıs Akasyası kumlu siltli ve bol güneşli yerleri tercih eder. Kurak topraklarda başarılı
olmakla birlikte nemli topraklara da toleranslıdır. Aşırı kireçli olmayan herhangi bir bahçe
toprağında başarı ile yetişebilir. Birçok tür kireçli topraklarda kloroz’a yakalanmaktadır.
8) ÜRETİM TEKNİKLERİ

Tohumları kolayca çimlenir, olgun ağaçların altında yüzlerce genç akasya fidanı
bulunabilir. Fidanlar fidanlıkta kolayca geliştirilip, gerekli alanlara dikilirler. Bu tür kolayca
kök sürgünü verirler ve serbestçe yoğun çalılıklar oluştururlar. Tohumlara genellikle
sıcak suyla müdahale edilir ancak, tohum kabuğunun çatlatılması, sülfürik asite daldırma
ve tohumları kuru ısıya maruz bırakma da ayrıca etkilidir.(NAS, 1980)
Bitki kumlu tınlı toprağı ve bol güneşli ortamı sever. Kuru topraklarda gelişebilir. Aşırı
kireçli olmayan herhangi bir bahçe toprağında iyi gelişir. Kireçli topraklarda yetişen birçok
birey “yaprak sararması”(kloroz) hastalığıyla karşı karşıyadır. İngiltere’de bu bitki dış
mekânda fazla dayanıklı değildir. Ara sıra meydana gelen -5o ile -10o C arasındaki
sıcaklıklara tolerans gösterebilir. Ülkede yumuşak iklim bölgelerinde bile sert kışlarda
bitki ölümleri meydana gelir. Kışın sürgün veya ağaç olarak ölen bitki, bazen kökleri canlı
kaldığından tekrar büyüyebilir. Bu bitki, diğer baklagiller gibi bazı toprak bakterileriyle
simbiyotik bir ilişki kurar. Bu bakteriler (rhizobium) köklerdeki boğumlarda yaşayarak bitki
için gerekli atmosferik azotu tutarlar(fiksasyon).Bu azotun bir kısmı büyüyen bitki
tarafından kullanıldığı gibi bir kısmı da yakında bulunan bitkiler tarafından kullanılır. Aynı
zamanda Akasya karıncalarla da simbiyotik ilişki içerisindedir.
Tohumlar ılık, iyi güneş alan seralarda olgunlaşır olgunlaşmaz ekilebilir. Depo edilen
tohumlar çatlatılır, 12 saat boyunca ılık suya daldırılır sonra Mart ayında ılık seralara
dikilir. Ekilen tohumlar 25˚C’de 3–4 haftada çimlenir. Fideler sökülebilir büyüklüğe gelir
gelmez tüplere alınır ve serada iyi güneş alan bir yerde ilk kışı geçirinceye kadar
büyütülür. İlkbahar sonunda beklenen son donlar geçtikten sonra veya yaz
başlangıcında, uygun yerlere dikilir. Dış mekâna dikilen bitkilerin ilk kışlarını emniyetli
geçirmeleri için soğuktan koruyucu bazı tedbirler alınmalıdır. Yarı odunsu ökçeli çelikler
temmuz-ağustos aylarında ayrı saksılara dikilerek köklendirilir. Köklenen çelikler ilk kış
boyunca mutlaka serada tutulur. Sonra ilkbahar sonu veya yaz başında devamlı
kalacakları yerlerine dikilir.
İstila Problemleri
Güçlü bir ağaç olması ve yüksek üreme kabiliyeti nedeniyle Acacia saligna Güney
Afrika’nın bazı bölümlerinde yerli doğal vejetasyonun yerini alarak önemli bir istilacı tür
haline gelmiştir. Su havzalarına yayılarak baskın hale gelir, havzadaki sulamada
kullanılan su miktarını azaltır, havzalardan temizlenmesi ise oldukça güçtür.
9) ZARARLILARI ve ZARARLILARLA MÜCADELE

Doran ve Turnbull (1997) tarafından bildiriliğine göre A.saligna yaşlı bireyleri

Uromycladium tepperianum’nın ve diğer böceklerin sebep olduğu bir tür dal
kanseri hastalığına karşı çok duyarlıdır. Batı Avustralya’da A. Saligna bitkilerinin %90
dan fazlasının odunsu urları taşıdığı görülmektedir.
A. Saligna nın doğal böcek düşmanlarını ve bunların biyolojik kontrolünü ele alan bir
çalışmada 36 Lepideptora ( kelebekler grubu, özellikle Euproctis fasciata) türünün A.
Saligna üzerinde bulunduğu bunların daha çok yapraklarda istenmeyen etkiler
yaptıkları belirlenmiştir.
Coleoptera grubundan 55 türün ergin veya larvaları, hemiptera grubundan 40 türün
( Özellikle Icerya purchasi ) ergin veya nimph leri A. Saligna üzerinde
kaydedilmiştir. Bu zararlılar daha çok çiçek ve meyve sapları ile genç/taze sürgünler
üzerinden beslenmektedir. Nematodlar dan (yuvarlak kurtlar) Meloidgogyne türleri
de A. Saligna üzerinde zarar oluşturmaktadır.
A. saligna yapraklarının sapla birleştiği noktalarda ayrıca nektar (bal özü)
bulunmaktadır. Bu nektar karıncaları kendine çekmekte ve buraya gelen karıncaların
yaprakla beslenen zararlıların sayısını azalttığına inanılmaktadır. Bazen toprak
kemirgenleri köklere saldırır. Termitler ( koloni halinde yaşayan kanatlı karıncalar)
tropikal bölgelerde önemli sorunlara yol açabilirler. Batı Avustralya’da A. saligna
çekirge istilasına karşı da hassas bir tür olarak bilinir. (NAS, 1980a, AcaciaSearch
2007).
10.KULLANIMI ve PEYZAJ DEĞERİ

Genel kullanım Amaçları:

Acacia Saligna’nın Avustralya’da ve diğer denizaşırı ülkelerde çok amaçlı
kullanılmasının uzun bir tarihçesi vardır. Bu tür insan eli altında yetiştirildiğinde,
sağlam odunsu bir çalı veya ağaççık olarak gelişebilir, geniş topraklarda
yetişerek iyi nitelikli odun biyokütlesi oluşturur. Bu özelliklerinden dolayı
geçmişte maden ocağı rehabilitasyonlarında, muhtelif bitkilendirmelerde, zirai
ormancılık (agro-forestry) alanında, tesis/çiftlik bitkilendirmelerinde ve çiftlik
hayvanları için yem bitkisi olarak kullanılmıştır. Bazı alanlarda ise A.saligna
istenmeyen istilacı bir bitki olmuştur.
Kıbrıs Akasyası çok sağlam bir ağaç olup bitkiden yoksun terk edilmiş çorak
eğimli arazilere adapte olabilir, Avustralya ve Kuzey Afrika’da aşırı kurak
koşullarda yetişebilir. Hızlı büyüyen bir ağaç olan Akasya, erozyona uğramış
yamaçların ve metruk alanların onarımında kullanıldığı gibi birikinti kumulların
stabilizasyonunda ve yakıt olarak da kullanılabilir. Kıbrıs Akasyası, hareketli
kumulların sabitlenmesi için ideal bir odunsu türdür. Rüzgâr perdesi olarak ve
yarı-kurak bölgeler yol kenarı\şev stabilizasyonu için kullanışlıdır ayrıca estetik
amaçlı bitkilendirmelerde de kullanılır.
TAYFUR SÖKMEN KAMPÜSÜNDE KULLANILAN KIBRIS AKASYALARI
Yaprakları, taze olarak veya kurutulup samanı yapılarak çiftlik hayvanları için, özellikle
ilave besin olarak keçi ve koyunlara verildiğinde lezzetli bir besindir. Ezilmiş tohumları
hastalık riski taşımadan koyun yemi olarak kullanılır. Bitkinin rejenerasyonu (yeniden
dallanması) kolaydır, yaprak veya sürgünler hayvanlar tarafından tamamiyle otlanmış
olsa bile bitkiye zarar vermeden bitki yeniden yeşerebilir.
Yaralı gövdesinden turşu veya diğer asidik gıda maddelerinde kullanılabilecek bol
miktarda asidik bir reçine çıkar.
Acacia saligna derin köklü, erozyon kontrolünde kullanılabilecek ideal bir ağaç ve
alçak boylu bir rüzgâr perdesidir. Tam olarak kurağa toleranslı olup tam tesis
olduğunda bol güneşi ve yarı gölgeyi seven bir bitkidir. Aynı zamanda ıslak ve ağır
topraklara da dayanıklıdır. Zaman zaman budayarak, aşırı kök ve alt gövde sürgünü
oluşumu engellenmelidir.
Peyzaj Kullanımı ve Peyzaj Değeri: Renkli bir ağaçtır, teras bitkisi olarak
kullanılabilir.
Avlularda mahremiyet oluşturmak için canlı bitkisel perde olarak kullanılabilir.
Toz ve rüzgar kontrolünde de rahatça kullanılabilir.
Ağaçlık bir bahçe oluşturma için de tercih edilebilir.
Türkiye’de Pozantı Adana Gaziantep otoyolunda yol kenarı ve dinlenme yerleri
peyzajında kullanıldığı görülmektedir.
Mersin-Tarsus yolu üzerinde ve Üniversitemiz Kampus peyzajında da
kullanılmıştır.
Kaynakça:

1) http://cals.arizona.edu/pima/gardening/gardening.html
2) http://www.pfaf.org/index.html
3) http://www.eeb.uconn.edu/
4) http://www.localharvest.org/store/
5) http://www.desert-tropicals.com/Plants/Fabaceae/Acacia.html
6) http://www.landscapemart.com/
7) http://www.delange.org/AcaciaSaligna/AcaciaSaligna.htm
8) http://www.gardening.eu
9) http://www.hort.uconn.edu/Plants/index.html
10) http://www.itis.gov/servlet/SingleRpt
11) http://www.azarboretum.org/plantlist.htm
12) http://web.gccaz.edu/glendalelibrary/images/Acacia_saligna
 MUSTAFA KEMAL ÜNİVERSİTESİ

PEYZAJ MİMARLIĞI BÖLÜMÜ

HAZIRLAYAN:

ABDURRAHMAN ÇETİNKAYA 040802007

DANIŞMAN:

PROF. DR KÂMURAN GÜÇLÜ

OCAK 2008