NEO-SLAMCILIK SERGZET: NYET NEYSE AKIBET DE O OLDU

Kemalist bo gsterene dn
Ortada bir zarf var, kymetli mi kymetli. zerinde demokrasi yazyor, insan haklar, zgrlk, adalet, eitlik, refah yazyor. Peki, iinde ne var? i bo. Kim, en geni kitlelerin talepleri dorultusunda vaadlerle doldurursa, o zarf onu iktidara tayan oy olarak dnyor. 2000lere gelindiinde, merkez sa ve merkez sol o zarf dolduracak vaadleri veremez oldu. Mill Gr gmleini karan AKP bir seenek olarak belirdi, iktidara geldi, hegemonyasn kurdu. En byk kozu maduriyet sylemi ve neoliberalizme imanyd. On ylda, adm adm gelinen noktada, zarf boald. Yeniden doldurulmas gerekiyor. Ama neyle, nasl? Selef ilan ettikleri zaln ANAPnn yapamadn AKP yapabilir mi? zal gibi geldiler, Ylmaz gibi gittiler diye mi yazlacak arkalarndan? Yoksa, ustalk dneminde kurduklar mill ef rejimiyle mi koruyacaklar iktidarlarn? Cevabn ipular iin slamcln 90lardan bugne izledii seyre yakndan bakalm...
990larda herkes slmcln bir siyasal ideoloji olarak gecekondulardan, ehrin meknsal olarak dlanm kesimlerinden nasl beslendiini tespit ededursun, daha o vakitlerde slmc politikann ehirlerdeki ve sonra merkez iktidardaki en byk ve nc temsilcisi Refah Partisi, her dzeyde gecekondulara kar bir sava balatmt. Yap-sat ykmlarndan kalan birka gecekondu mahallesinin ykmyla mesele gndeme geldiinde bu durum bir paradoks gibi grnmt. Neden bindii dal kesmek istesindi ki bir siyas hareket? Dlanmln intikam, dlanm olann ortadan kaldrlmas suretiyle mi alnacakt? 12 Ekim 1996 tarihli Mill Gazetenin arka sayfasnda boylu boyunca bir sylei var. Levent Elpen soruyor, o dnemde ksa bir sre iin de olsa hem slmc hem de ana akm medyada hayli dikkat eken ehir Anneleri adl grubun szclerinden Ayfer Ekici cevaplyor. Syleinin bal Gecekondusuzlar. Grubu ge ve kaak inaata hayr diyen arafl

Fuzul Holding'in Olimpa AVM'sinin ubat 2011'de yaplan alna konumac olarak Tayyip Erdoan katld. Akla bir tr 28 ubat naziresi olabileceini de getiren "ubat Ferman"nda halka ay boyunca yapmas gereken etkinlikler hatrlatlyor: Site sinemalarnda Kurtlar Vadisi Filistin, Planetaryum Uzay Grntleme adr, 9 ubat sigaray brakma gn, 14 ubat sevgililer gn, canl mzik, palyao, mini golf ve resim atlyesi

hanmlar stbalyla tarif eden Elpen, evvela Zeyrek Camii avlusunda datlan bir brorden sz ediyor. ehir Annelerinin hazrlad brorde gecekondular zorunlu olgu haline getirenlerin d gler olduu syleniyor ve yklmalar talep ediliyor. Ayfer Ekici bu talebin gerekesini aklyor: Samza bakyoruz, suyumuz kirli, solumuza bakyoruz, trafik kemeke, salk sorunumuz var. Ortaya bir ey kyor: ehirlerimiz artk sosyal aktivitesini kaybetmitir. O sosyal aktivitenin ierisine din giriyor, kltr giriyor, iletiim giriyor. Bu kavramlarn hangisi ilevini yrtebiliyor sizce? Biz tehis ettik, hastaln ismini koyduk. Bunun ismi kanserdir. Yaplacak tek ey, operasyondur. Gecekondulama, byk ehirlerin etrafn kanser gibi sarmtr, her ynyle mahvetmektedir. imdi bir de bu talebin dnemin stanbul Bykehir Belediye Bakan Tayyip Erdoan tarafndan nasl okunduuna bakalm. Bu defa mesele, stanbulun saraylarndan kimin ve nasl yararlanaca: Erdoan belediye bakan olduktan hemen sonra Malta, Kariye,

FOTORAF: SEVG ORTA

adr ve Hidiv kasrlarnn kullanm konusunda TURINGle yapt szlemeyi feshetti. TURING bakan elik Glersoy, o gn yapt aklamada, zetle, RPli belediyeye dnya grn gz nnde bulundurmakszn dostluk ellerini uzattklarn, ancak kira artndan baka dncesi olmayan belediyenin TURINGi saraylardan karmakta kararl olduunu sylyordu. Ayrca TURINGin bu saraylar terketmesi ve belediyenin el koymas halinde imajnn bozulacan syleyerek bir tr gzda da veriyordu. Erdoann cevab akt: Uygun bir kira bedeli olursa yine onunla devam ederiz. Ama zamannda birtakm harcamalar yapt diye gel tepe tepe kullan diyemeyiz. Tesisler belediyenin iletmesine geerse iki yasa uygulanacak. Bu yerlerin hatrl kiilere verilecei iddialar da doru deil. (Arife Avcu, zgn ve Krgn Veda, 20 Aralk 1994, Milliyet) Yaklak iki yl sonra Arife Avcu takip babnda bir haber daha yapt. Bir tr istihza ieriyordu balk: Refah usl brunch. Haberde Yazk oldu saraylara sylemiyle birlikte istihza devam ediyordu. Hafta ii restaurant olarak hizmet veren Malta Kknde cumartesi ve pazar gnleri halk gn uygulamas balatld. Ak bfe yemek servisi 1 milyon liraya yaplyor. Kk alanlar mteriler arasnda hafta sonu uygulanan halk gnnn dn dola yemek ye gn olarak kabul edildiini belirtti. (Arife Avcu, Refah usl brunch, 3 Aralk 1996) Mill Gazete (30 Eyll 1996) ise saraylarn halka ald haberini bambaka bir balkla vermiti: Kklere Mehmet Efendi de gelebilecek. Politik slmn, hadi o kadar genellemesek bile Tayyip Erdoann devrald siyas hareketin kentsel meknda gecekonduyla, knt blgeleriyle zdeleen dlanm dindarlara verdii sz pekl Sizi iinde yaadnz iine hapsedildiiniz gecekondulardan kartp saraylarda yaatacam eklinde zetlenebilir. Yalnz stanbulda deil, Trkiyenin her yerindeki kentsel mekn dnmlerine, zenginliin kimlere ve nasl paylatrldna, hatta brokratik dnme baktmzda gayet iyi gryo-

48

DOSYA: NEOSLAM
ruz ki, bu sz hem de her anlamyla tutuldu. Ama elbette bedelsiz deildi.

POLTK SLMDA AKP KONSOLDASYONU

Mazlum-Der eski bakan Cevat zkaya, dindar Mslmanlarn kendilerini Merutiyetin ilanndan bu yana devlet ortamndan dlanm hissettiklerini sylyor. Bu hissiyatta haksz olduklar da sylenemez. Cumhuriyetin tek tipletirici politikalarndan herkes kadar dindarlar da paylarn ald. Durum 1980lerle birlikte deimeye balad. Darbenin stabilize ettii siyas ortamda, ekonomik liberalizmin genilettii piyasalarda, Trk modernitesinin kendi devamll iin setii yeni insan kaynan oluturdu dindar Mslmanlar. Bunun zel bir tercih olduu sylenemez. O gne kadar ehirlileip kendilerini siyas ortamlarda bir ekilde ifade edenler dnda herkes olabilirdi. Kemalist cumhuriyetin elinde dnemin koullar iinde en uygun kartt Trkslm sentezi. kratlar siyas hareketinin bir paras ve Hlsa, 1980lerden balayarak dindar tisi (1983-1998) ve Fazilet Partisi (1997yrtcs olarak aktive ederek oluMslmanlar, modern ve ehirli devletle 2001) deneyimlerinden adeta dayak turdu bu mzakere ortamn. Bylece kurduklar karlkl dlama ilikisinin yemek suretiyle rendikleri ve giderek seim zaferiyle birlikte kurulan hkina ettii kuytularndan hzla kmaya somutlamakta olan neoliberal siyasetin metler hem sz konusu mzakerelerin baladlar. Hem tketici hem de retici pratikleri erevesinde hfzettikleri yeni ierdii g ilikilerinin bir hlsas, olarak arkn dilileri arasnda yerlerini bir yntem vard: Mzakere. AKPyi kendisinden nceki ve haliha- hem de o g ilikileri erevesinde bir aldlar. Bundan kazanl da ktlar. Zira zrdaki siyas partilerin tamamndan ay- datm mekanizmas olarak ilev grdyine zkayann ifade ettii gibi, devlet, ran en nemli nokta, mzakere ler. Bir baka adan yeniden sylemek zenginliin kaynayd. Devlete yaklaszcne ve bu szck erevesinde gerekirse, cemaatler AKPye verdikleri mak, kaynaa yaklamak demekti. Onlar oluturulan siyas srelere getirdii destek lsnde bu yeni datm mekada merkez sa siyaset ve piyasa mekaniznizmasnda da sz ve g sahibi oldular. malar zerinden devlete yaklatlar. Tam slp ve teknik farkllyd. AKP, bir siyas parti olmaktan ok, kendini yle ya Son zamanlardaki Glen Cemaati - AKP da bu noktada ve cumhuriyet ideolojisiatmasnn AKP muhalifnin yaratt laiklik haslerinin bekledikleri kadar sasiyetinin rd sembolik evrenin ar1980lerle birlikte darbenin stabilize ettii siyas nemli, AKPlilerin syledikleri kadar nemsiz olmadnda, bu devlete yakortamda, ekonomik liberalizmin genilettii masnn sebebi de bu. Kar lama hareketinin bir karya olduumuz durum, snf hareketi olduu piyasalarda, Trk modernitesinin kendi Glen Cemaati ile dierleri gzden kat. devamll iin setii yeni insan kaynan arasndaki mzakere sreDlanm dindarlar belediyelerde, niversi- oluturdu dindar Mslmanlar. Bunun zel bir cinde AKPnin dnemsel bir bocalama yaamasndan telerde, saraylarda boy tercih olduu sylenemez. Kemalist ibaret. Bu bocalama AKPyi gstermeye baladklacumhuriyetin elinde dnemin koullar iinde en blecek kadar nemli deil, rnda gze ilk arpan, nk bir datm mekanizne yazk ki, klk kyauygun kartt Trk-slm sentezi. mas olarak ilev grd fetleri, dillerindeki szsrece mzakerenin bu aackler, evlerindeki, da byle muhafazakr ya da dindar, ksmas da bir ekilde tatlya balanacak. mahallelerindeki dzen oldu. Hem mermen liberal olarak etiketleyen toplum Ama AKPlilerin kedidir kedi dedikleri kez sa siyasetin, hem solun, hem de likesimlerinin evvela birbirleriyle, sonra kadar nemsiz de deil, nk atmaberallerin gzard ettikleri mesele, da bulutuklar asgar ya da azam mnn bu kadar grnrlemesi, mzakere devlete yaklamakta olan bu kesimlerin tereklerde devletle mzakere edebilecek- srelerinin balangtaki kadar iyi ilene talep ettikleriydi. leri bir ortam olarak kt karmza. Bu mediinin kant. Daha sonra AKPye evrilecek olan skesimlerin bir blmn de din cemalmc politika, yerel siyasete olan yatknSLM PYASALARDAN atler oluturuyordu. Erbakan da cemaatlyla bu talepleri okumu, ancak PYASANIN SLMLARINA kitlesel bir politikaya brndrememiti. lerin sahip olduklar gc RPde Jose Casanova, bugn post-sekler topkonsolide etmeyi denemi, ama baaraDaha dorusu, politik slm AKPye lum tartmalarna temel kaynak olumamt. ktidara yrrken uygulad kadar, herkes tarafndan anlalacak bir turan 1994 tarihli Public Religions in politikalar dolaysyla kendi eyhi Mehdil gelitirmeyi baaramamt. Hem the Modern World (Modern Dnyada met Zahit Kotku ile aras alm, iktizaten dindarlarn talepleri daha nce deKamusal Dinler) adl kitabnda, dinin darda iken babakanlk konutuna davet faatle dile getirildiinde ne olmutu ki? zel alandan nasl da kverdiini anSoru yle de sorulabilir: Trkiyede arka- ettii eyhler ise irtica faaliyetlerinin delili olarak koz olmutu 28 ubatlarn latyordu. Srecin adna da deprivatisnda kitle destei bile olsa, hangi siyas zation demiti. Dinin ve dine ilikin talep yle ya da byle bir kastrasyon yaa- elinde. Tayyip Erdoan ise, sembol kiidilin (sembollerin, taleplerin) yeniden leri deil, cemaatlerin yetitirdii teknomamt ki? Oysa dindarlarn Refah Par-

49

FOTORAF: AHMET IK / NARPHOTOS

NEO-SLAMCILIK SERGZET: NYET NEYSE AKIBET DE O OLDU

kamusal alanda belirmesinin Souk lik, ite bu dnemde, bizatihi dindarlar k srecine girdiinde, daha kkl, Sava sonras dneme rastgelmesinin tarafndan yeniden tanmlanan laikgeleneksel cemaatlerin dnmlerini pek de tesadf olmayabileceinden sz likti, yoksa elbette Erdoan Kemalist la- de tetikledi. Bu sre bir bakma ekonoediyordu. Din, sekler modernitenin iklikten sz ediyor deildi. mideki kt para iyi paray kovar ilkeonu sktrd zel alandan kma ei1990larn bir baka can alc sorusu sini andryordu. Deiim deeri artk limindeydi. Hatrlarsanz, ayn dnem, ise, cemaatlerin neden bu kadar popiyice dm mevcut dnyayla Avrupada ve ksa sre sonra da Trlerletikleri idi. Bu sorunun bir altbauyumlulama ihtimali kalmam din kiyede okkltrc sylemlerin, kiml ise, yine cemaatlerin geirdikleri gelenek ve deerler, piyasada daha ok lik politikalarna ilikin zgrlk dnmd. Hem siyaset hem de ticakabul gren yeni uygulama ve sylemtaleplerinin toplumlarn demokratik ret ortamlar tarikatlarn varlna aller karlnda (rnein idealist ve ie neteliklerinin en belirleyici unsurlar kt. Ama rnein Fethullah Glen kapal bir cemaat yerine, yar ak, rekaolarak yceltildii bir srece tekabl cemaati gibi, tarihsel ve geleneksel bir beti bir i a olarak cemaat, tasarruf ediyordu. Bu talepleri kurumsallatrizlei de olmayan, bu anlamda kksz, yerine tketim, tevazu yerine moda, maya dnk bir baka paralel demokakas kendini sylemleri ya da pramahalle yerine site vs. ve nihayet, adarasi sylemi de sivil let yerine rekabet) elden toplum kavram etrakartldlar. Malm, Geleneksel cemaatlerden birine mensup bir fnda rld. kt para iyi paray kovar 1990lar, zellikle iadam diyor ki: Buraya kadar hep beraberdik, nermesi, enflasyonist ikinci yarsn, Habiekonomilerde geerlidir. aramzdaki gszlere yardm ediyorduk, ama Piyasada parann bollatat II Konferansnn stanbulda yapld mas orannda, rn ve artk durumlar deiti. Bu noktada gszleri 1996 sonrasn hatrhizmetlerin fiyatlar srtmzda tayarak ileriye gidemeyiz, layalm. Sivil topartar. Ayn alegoriden lum tamlamasnn hafazanallah hep beraber kaybederiz. yola kacak olursak, gemedii tek bir siGlen cemaatinin ilk bayas konuma bile yakta gze parlak gelen plamaz olmutu. Devlet / sivil toplum tikleriyle ana akmdan farkllatrmabaarsnn tetikledii deiim sreci, ikilemine dayal bir temelde tanmlayan, fakat yine de ie kapal bir dine ilikin beklentilerin bedellerinin nan bu kavram, 1999 Marmara depremi dayanma a olduu ayan beyan bir kimsenin altndan kalkamayaca kadar sonrasnda ABden alnan ilhamla yapnn, toplumun hangi ihtiyacna ykselmesine neden oldu bu srete. dernekilie ve projecilie dnerek nasl bir zm bulduu konusunda ka- 2000lere girildiinde, yani Erdoann kendini tketti. Bu esnada, sz konusu falar karkt. Glen hareketini Said hapiste, FPnin kapatlma srecinde, iki paralel tartmadan en ok kazanan Nursinin poplaritesi ile aklamak Glenin ABDde, pek ok slmc politive renenler de yine dindarlar oldu. mmkn deildi, nk Glen, Said kacnn siyaseten yasakl listesinde olDin cemaatler, sivil toplumun zgn Nursi gibi bir asi olmadn defaatle duu bir dnemde politik slmn her rgtlenmeleri olarak anlmaya balad kantlad. Hareket hzla byd, popdzeydeki aktrleri iin oktan ya hep bu dnemde. Din kimlik ise kamusal lerleti ve siyas bir gce dnt. ya hi deme vakti gelmiti. Elbette kimalanda tanmas ve icra edilmesi gayet Ancak, Glen hareketinin etki alannn senin dkkn kapatp mahalleye dnhakl ve meru bir otantik kimlik olabu hareketi destekleyenlerle snrl olmek gibi bir talebi yoktu artk. rak yeniden formle edildi. Trkiyede duunu dnmek anlaml deil. Bu RPnin belediyelerdeki varlyla baskclkla mall laiklik, aslnda sivil hareketin sahip olduu poplarite, din kendi yerelliklerinde yeniden yeertoplumun ve otantik kimliklerin birbir- skt zel alandan aslnda din cemeye balayan geleneksel cemaatlerin, leriyle uyum iinde yaamalarnn gamaatler eliyle retilmi kendi alternatif yani tarikatlarn evrim sreci ite tam rantisi olarak yeniden tanmland. kamusal alanlarndan bir otantik bylesi bir noktada ivme kazand ve Erdoann Msrllara vazgememeleri kimlik, siyas talep ve ekonomik faali2002 sonrasnda adeta k hzna gerektii tavsiyesinde bulunduu laikyet biimi olarak her anlamda piyasaya ulat. Bir yandan, smail Aa Cemaati rneinde grdmz gibi blnrken, bir yandan skender Paa Cemaatinde grdmz gibi kk kk irketlerini birletirip holding oldular. Profesyonel yneticiler eliyle idare ettikleri irketler, AKPnin iktidar dneminde yerel ynetimlerin salayabildiklerinin ok tesinde atlm yapma imknlar buldu. Devletin at, ancak belirli koullar yerine getirebilen daha eskice irketlerin girebildii byklerin tesindeki kk lekli ihalelere bakarak, datm mekanizmasnn nasl iledii rahatlkla grlebilir. Tarikatlar da, tpk Glen cemaati gibi eitime, medyaya, daha prezentabl grlebilecekleri alanlara yatrm yapmay ihmal etmediler bu srete. 1980 ncesinin dnyay gecekondusunun ya da ehrin eski semtlerindeki derme atma evinin penceresinden izleyen Mslmannn yerini, kendini hayatn her alannda ispatlamaya hazr, rekabeti, ama bireysel ahlk konusunda kimsenin phe duymayaca, bununla birlikte piyasayla onun dilinden konuma yetisine

FOTORAF: SEDAT SUNA / NARPHOTOS

50

DOSYA: NEOSLAM

51

FOTORAF: AHAN NUHOLU

sahip baka bir Mslman ald. Bu hzl Daha da fenas, asgar cretlilerin ozgr bireylerin, kim bilir hangi ihtiyadeiim, denmekte olan bedellerin cuklaryla kendi ocuunun ayn okula cn drtsyle, piyasadaki cemaatlergzden kamasna neden oldu. Peki gitmesinden rahatsz, nk bakalm den birini seip onun dilini ve neydi bu bedeller? Bu zihinsel g esna- asgar cretliler ocuklarna onun vertaleplerini benimsedii, kendi hayatn snda safra misali arkada braklan ykdii ev terbiyesini veriyorlar m? intisab ettii cemaatin habitusu ereler nelerdi? Son rnek kadn-erkek ilikilerinvesinde projelendirerek hayatta kald Bir tarikat kolejinde alan bir den. Erkeklerin birden fazla kadnla evbir balamn ok tesine geilmi duretmen anlatyor: Deerler Eitimi lenmelerinin yasallamas gerektiini rumda. Nitekim, bu geleneksel cemaatlerden adn verdiimiz bir programmz var. o- ve bunun en ok kadnlarn iine yarabirine mensup bir iadam diyor ki: Bucuklar tamamyla kendi inisiyatiflerini yacan dnen bir evlilik danman raya kadar hep beraberdik, aramzdaki kullandklar etkinlikler yapyorlar. Bu kadna, bu argman neye dayandrdgszlere yardm ediyorduk, ama artk erevede bir grup rencimiz bir tiyatro n soruyorum. Cevabn Kuran, sndurumlar deiti. Bu noktada gszleri oyunu hazrlad. Her eyi tek balarna net ya da en azndan slm tarihinden srtmzda tayarak ileriye gidemeyiz, hayaptlar. Ortaya kan sonucu grdgelecei beklentisindeyim. Ama hayr, fazanallah hep beraber mde nerede yanl yapkaybederiz. tmz sorgulamaya Bahsettii gszler baladm. ocuklar Erkeklerin birden fazla kadnla evlenmelerinin sokaktaki evsizler, yokoyunda yoksullarla dalga yasallamas gerektiini dnen bir evlilik sullar deil, onlarla iliki geiyorlard. Burada ve kredi kartndan her ay evlerinde verilen onca udanman kadna, bu argman neye dzenli ekilen bala raa ramen, bu en temel dayandrdn soruyorum. Cevap: bir rutine oturtulmu dudeeri aktarmay becereBiliyorsunuz, serbest piyasa ekonomisinde rumda. Bahsettii gmemiiz. szler daha beceriksiz Ayn okula byk rekabet kaliteyi artrr. Bu kadnlar da iadamlar. Artk cemaati olunu gnderen, kkocalarnn dier kadna gitmemesi iin bir pazar olarak gren ann ise lise dzeyine kadar devlet okuluna urarlarken kendi kadnlklarn kefederler. layn bile ok tesine geilmi durumda. gndermeyi tercih eden nk tekinin de bir veli anlatyor imdi dahil olduu sonsuz bir tketici kitle iin de: Burada ev satn almak pahal, ama baka ve yepyeni bir kaynak ve dil var: retebilmenin hazzn yayor bu iakiralar ucuz. Asgar cretli bile oturabilir. Biliyorsunuz, serbest piyasa ekonomidam. Cemaate pazar olarak deil, piyasaKimin nereden geldiini bilmiyorum. sinde rekabet kaliteyi artrr. Bu kadnlar daki giriimlerinin garantr olarak Devlet okulu, ocuum iin kayt paras da kocalarnn dier kadna gitmemesi ihtiyac var. Sz konusu gsz iin alrken bana evinin tapusu sana m ait, iin urarlarken kendi kadnlklarn hl bir umut kaps olsa da, bu dzeyka metrekare evde oturuyorsun diye sokefederler. ruyor. Sylyorum, ona gre kayt paras Bu rnek bize ne anlatyor? Gece- deki biri iin cemaat profesyonel bir adan ibaret. Bu yzden, inancn deil, veriyorum. Ama kiracdan daha az para kondularndan kp saraylarda yaapiyasann diliyle konuuyor. Akas, balyor. Kiraclarn ocuklaryla benim omaya balayan, haneleriyle birlikte cuum ayn okula gidiyor, ama ben daha cemaatleri de balam deitiren bu yeni rakn dini, cemaatin mikro-ideolojisinin yerini bile piyasa alm durumda. Buraok dyorum. dindarlarn dillerinde ve taleplerinde dan geriye dn mmkn m sorusu Yanl anlamayn, veli durumdan de ok ciddi bir deiim sz konusu. beyhude. Asl soru, buradan geri dnmek rahatszln ifade etmeye alyor. Aka grlyor ki, piyasann talepleri Kim olduunu bilmedii ocuklarn ve dili, gndelik hayatn en cra kele- isteyen var m? Akas, irticann yerini eitimlerine katkda bulunmu oluyor rine kadar szm, hatta oktan oray ele oktan nostalji alm gibi grnyor. Yalnz, bu srecin tek dinamiinin nk daha fazla kayt paras deyerek. geirmi bile. Artk u ya da bu kadar

Emektar mankenlerden Yaar Alptekin tesettr defilesinde. zerindeki hac kyafetinin altndaki tirtte "5 Vakit Namaz" yazyor. Alptekin bir sonraki podyum turunda holuk olsun diye ceketini kartp altndaki yazy gsteriyor, bir baka deyile namaz reklam da yapm oluyor. Ancak bu hareket izleyicilerde bir tr "erkek striptizi" duygusu uyandrd iin aknlkla, hatta biraz da kzgnlkla karlanyor. Bazen yen bedene gerekten uymayabiliyor.

FOTORAF: SEVG ORTA

NEO-SLAMCILIK SERGZET: NYET NEYSE AKIBET DE O OLDU

dindarlarn paragzl ya da snf atdeki Kuran okurdu. Bu kk resimde olduu konusunda tereddt beyan edilen, lama itiyak olduunu sylemek hakdine yklenen hemen tm anlamlar kmsenen, fasa fiso vatanda denilen, szlk olur. Dinin ve dindarlarn bulmak mmknd. Kuran okumak hatta gerektiinde sekin yerlere sokulyalnzca Trkiyede deil, dnyann her iin a ihtiya yoktu, nk onu oku- mayan insanlarn zamanla bir g haline yerinde sekler bilim ve siyaset karyan n kendi iinde barndrrd. O gelerek taleplerde bulunduu bir deiim snda kendi rasyonalitelerini ispat edekz ocuu, o khne mahallede gz gryorum. Tabii bu kesim ayn zamanda bilmek iin bavurduklar bir yntem nndeki kitaptan baka hibir eyi daha nce ulaamad eylere ulamapiyasann dilini kullanmak. Sekler ve grmeyecek kadar sknet ve gven nn cazibesine de kapld. Buna bal olaevrensel idealizmin, sosyal refah devle- iinde hissederdi kendini. nk din, rak da zaaflar gsteriyor. tinin neoliberal piyasa arklar iinde bu huzuru ona salayabilecek tek eydi. Zaaflarn temelini ise szn ettii erimek suretiyle gsterdii antsal baO resimde anne-baba bile yoktu, dinle kesimin kendi sekinlerinin, kendi eiarszlk, dindarlarn kendi cemaatleri kurulan ilikinin dorudanl onlar da tim kurumlarnn ve kendi burjuvazisinin erevesinde ortaya koyduklar baarbertaraf ediyordu. Artk yle deil. Bir olmayna balyor. Tabii ki, yeni dinnn bir tr hakllk ispat olarak ilev cemaate dahil olmadan dindar olmak dar orta snftan bahsediyor Beir Ayvagryor. Lkin yalnzca baar ykmmknse bile, ilevsel deil. Dinin, zolu. Ayvazolunun hayal krklna leri zerinden deerlendirilemeyecek Pierre Bourdieunn tarif ettii anurad mevzu, dindar orta snfn tkadar byk riskler de tayor bu baar, lamda kltrel ya da sosyal sermaye mi, ketim alkanlklar ve estetik yoksunhem cemaat hem de birey ve hane dyoksa snf skalasnda ykselmek iin luu. Piyasada kendini ispatlayan zeyinde. nk dindar dlanmlarn kullanlabilecek bir kaldra m olduu dindarln grnrln zirvesine taoluturduklar siyas mzakere srekonusu ok daha belirsiz eskiye oranla. nd bir dnemde, akl hocalarnn leri erevesinde elde ettikleri gle atrnein, din iktidar mekanizmasnn olanca slm estetik bir medeniyet ladklar bu yeni orta snf, Avrupal harc olduu oranda, cemaatler iinde retmitir tezini yerle bir ederek onlar sosyal refah devleti balamnda tanmve arasnda tebli mekanizmas zayf- rezil edercesine kitschlemesinin yalanan orta snfa hi ratt rahatszl dile benzemiyor. Eski orta getiriyor. Dindar elitler snfn emek ve doa giderek artan bir hassaErnesto Laclau demokrasi, insan haklar gibi smrs zerinden siyetle slmla Mslzerinde kimsenin anlaamayaca kavramlar man ve devamnda de olsa retim merkezli refah biriktirme kendileriyle avam bo gsteren olarak tanmlyor, bu bo srecinin yerini, hizgstereni en geni halk kitlelerinin talepleriyle ayrmaya gayret ediyormet sektrnn ve filar. nk ortaya kan doldurabilen siyas seenein kendisini nansal piyasalarn manzarann sorumlulubelirledii speklatif unu tamak istemihegemonik bir projeye dntrebileceini bir birikim alm duyorlar. sylyor. 1990larda, Refah Partisi eliyle slm rumda. Bir baka deSon gnlerde bu meyile bu yeni orta snf, yanda bir baka tartma byle bir bo gsterene evrilmeye balad. ister dindar olsun, da, smet zelin 35 yl ister sadece muhafazance yaynlad lam grnyor. Cemaatler, dindar olkr ya da klliyen dinsiz, hem kendi Mesele adl kitabndaki Bir Medenimayanlar dindarlatrmaktan ok, hane halk hem de tm toplum iin yet Yaratmak balkl makalede medezaten cemaat iinde olanlarn refahn neoliberal piyasann varolu ilkesi olan niyet kuyusuna att ta kartmaya ykseltmeyi tabii szn ettiimiz riski tayor ve bytyor. Artk zirvealan yazarlar arasnda yaanyor. risk snrlar erevesinde ve o refah den dibe dmek ok daha kolay ve ihTemel soru u: slm, meden midir? srdrmeyi tercih ediyorlar. Bir zaman- Madem medendir, paras olduumuz timal dahilinde. yi ileyen bir kasap dkkn, bir matbaas olan, ocuklarn lar inananlarn says orannda g kau kalabal neden medenletiremizanaca dnlen dinin yerini, zel okullara gnderen bir baba, birka yor? paylaldka azalacak bir nesne olarak hafta iinde karsnn bir okulda bulsmet zel yle diyor: Medeniyet, yeniden tarif edilmi ok daha somut duu hizmetlilik iinden kazand patoplum hayatnn dzenlenmesinde insan ve grnr bir din alm gibi grnraya ihtiya duyacak kadar aklnn egemenliine ve tatmin yollarnn yor. Bu da zaten ona sahip olanlarn, aresizleebiliyor. nk piyasann diseiminde nefsin eilimlerine stnlk kendini dindarl ya da iinde bulunliyle konuan ve riski stlenmektense tanmann doal sonucudur. [...] slm duu cemaate sadakati ile ispatlam vaziyeti gsterip aman ha dikkat, bak mcadelenin varaca noktann bir slm olanlarn bir tr marklk halet-i ruhi- medeniyeti olacan ifade etmek, ne neler oluyor demeyi tercih eden ceyesine girmelerine sebep oluyor. Daha maat, dene eskisi kadar dost deil. kadar iyi niyete dayal olursa olsun, Sebebi ak:Mensuplarnn giriimcilik da fenas, bu ruh hali dindar sekinlerle iinde bir yanl barndrmaktan uzak deavam arasnda meden bir snr enerjilerini konsolide ederek bu kadar ildir. nk slm ilkelerin savunuloluturuyor. Grnen o ki, Kemalist ykseklere trmanm cemaatler, bu mas, bir medeniyet savunmas dzeydeki riski absorbe etme yetisine o elitlerin cumhuriyetin ikinci kuak olsnde ele alnamaz. Bu takdirde cuklaryla yzlemeye baladklarnda kadar da sahip deiller. Daha da nemslm kaynaklarnn bir medeniyet kurduyduklar hayal krklnn bir solisi, den mensuplarn yaratt zarar may ngrd iddia edilmi olur ki, nucu olarak kendilerini avamdan telafi ederken topyekn kaybetme risbyle bir iddia, abestir. farkllatrmak suretiyle ortaya kan kini gze almak istemiyorlar. Bu cmleleri hatrlayp dindar elityeni durumun arazlarndan koruma lerin medeniyet yarasn deen isim HAYAL KIRIKLII, KITSCH VE NASHAT stratejisi, mmin elitlere ve kendilerini Hilmi Yavuz. (smet zel, Medeniyet ocukluumda okuduum pek ok din Mslman avamdan daha yakn hisve Bfeci slm, 8 Ocak 2012, Zaman) kitabn kapanda ya da iinde grdsettikleri liberal yoldalarna da sirayet zelin cmlelerinin beyaz Trk Kem bir resim vard. Kk bir kz oediyor. malistlerin ve oryantalistlerin slm cuu, ahap ve eski olduu her Beir Ayvazolu, Ezgi Baarann medeniyet kurmaktan aciz bir ierik halinden belli olan bir evin dardaki kendisiyle yapt syleide konuya olarak grp tekiletiren ve deersizkhne mahalleyi gren penceresinin (Radikal, 16 Ocak 2012) neredeyse ansletiren bak alaryla ortak bir zennde, bir kk mumun ya da sokak zn girerek yaknyor: Uzun zamandr mine sahip olduunu sylyor. Hilmi lambasnn nda, rahlesinin zerinbask hisseden, bu topran asl unsuru Yavuza gre, slmn estetik bir mede-

52

DOSYA: NEOSLAM
niyet olarak inasnn temelleri Vahiy ve Snnet.... smet zel yanllarnn sosyal medyada dile getirdikleri fkeye cevaben, Yavuz bir yaz daha yazyor 15 Ocakta ve srar ediyor: slm sadece eriata irc etmek, bizzat eriatn inkrdr. 18 Eyll 2011 tarihli bir yazsnda ise bambaka bir ey daha sylyordu Yavuz, slmn ieriksizlemesinin bizatihi Mslmanlarn hatalarndan kaynaklandn... Diyordu ki: Bugn Trkiyede slm, tpk (evet, tpk!) Kemalizm gibi, kamusal alanda sadece ekle indirgenmilikle, sanki ekilden ibaretmi gibi idrak edilmekle mall deil midir: Ei rtl m? ki iiyor mu? Cumaya gidiyor mu? Kimse gcenmesin ama, slmn kamusal alandaki ekl grnrlnn ne kt, Kuran ve Peygamber ahlk olarak muhtevasnn ise geriye itilmi olduu nasl inkr edilebilir? Mmin yoldalar tarafndan hayal krklna uratlan tek kii deil Hilmi Yavuz. ANFye verdii syleide dile getirdiklerini geri almay reddettii iin Stardan gnderilen Mehmet Altan, 2010da Bankas Yaynlarndan kan Kent Dindarl adl kitabnda, bir sosyologdan ziyade bir tr bu ileri bilen abi sfatyla nasihatler veriyordu. Kent dindarln, yalnzca dindarlar iin deil, herkes iin adeta ideal bir insanlk durumu olarak tarif ettii kitabnda unlar sylyordu: Kent dindar, bir inancn ulviyetinden kendine kimlik karmaya soyunmayan, inanc inan olarak kabul eden, inan olarak yaayan, kltr olarak alglayan, ama sosyal bir iliki anda bir taraf, bir kimlik olarak bundan kar beklemeyen, doyumlu, gngrm, inancn kendi ulviyeti asndan kiiselletirmi bir bireydir. Kent dindarl, sahur davulunun herkes uyanp sahura kalksn baskclyla gmbrdetilmesi yerine, oru tutan insanlar arasndaki tlsml mesajlama fsltsnn benimsenmesidir... Kent dindarl, hakiki dindarlarn, dini sosyal bir ara haline getirerek basamak olarak kullananlardan ayrt edilmesini, camikla ikileminde rselenen toplumun normallemesini salayacak vasflarn ne kmasdr. meye balad. nk slmclar nihayet bu dnemde, tarihsel ykn zerlerinde hissettikleri ve tam da bu yzden deien dnyayla uyum salamalarn engelleyerek hayat zorlatran slmn ieriini boaltabilecekleri piyasa mekanizmasyla tanarak hegemonik sylemlerini yenileyebildiler. Bu dnemde hzla kendini gerekletirmeye balayan neoliberal siyaset ortamyla uyum salayamayan merkez sa ve Kemalist siyasetlerin dlayc zleri iyiden iyiye karikatrize bir hal ald. AKPnin yapt eyse, slm, kendi maduriyeti dolaymyla btn madurlarn ve dlanmlarn bo gsterenine dntrmekti. Bu maya tuttu. ktidardayken bile madurun dilini kullanan bir garabet var karmzda artk. Ama bu garabet iktidarda ve doal olarak her bir kararyla yeni marurlar ve madurlar yaratyor. Demek oluyor ki, att her admda referans ald bo gsterenlerin meruiyetinin sorgulanmasna sebep oluyor. Bahsi geen medeniyet tartmas, bu sorgulama srecinin yzeyine, meselenin estetik deil, aslnda plastik tarafna iaret ediyor. Konumuz orta snf olduu iin mesela Krt meselesi, Ergenekon ya da Hrant Dink cinayeti davalarnn seyir ve sonular sz konusu olduunda ortaya kan bu ucubenin nasl tanmlanabilecei sorusuna girmiyoruz burada. Lkin, artk madurun dilinin ie yaramad, slma atfedilen her trl ierik ve deerin piyasann talepleri erevesinde paketlenip tketime arz edildii, cemaatlerin neoliberal siyaset ve piyasann payanda olarak onlar semelerini salayan esnekliklerini kaybettikleri bir dnm noktasna geliyoruz. AKPnin ve Erdoann giderek derinliini artrdklar baskc siyaset ve dil, iplerin elden kamaya baladn anladklarn, ancak bu aamada ne yapacaklarn pek bilmediklerini gsteriyor. Elde yeni bir bo gsteren yok. Bu siyas hareketin toplumsal sermayesi buraya kadar. imdi piyasann sunduu altn falatayla bereledii madur bedenini sdracak yeni bir siyas sylem bulmas lzm. Peki byle bir sylem iin elde kaynak var m? Aslnda var. AKP rahatlkla Kemalistlere dnp Bakn sizin yllar boyunca onca emek ve para harcayp okullarla, mahkemelerle, darbelerle yapmaya altnz eyi, yani dindarlar modernletirme hedefini ben on senede gerekletirdim. Kemalist mirasa sahip ktm. Laikliin ve slmn birbirlerini actan sivri ularn trpleyip onlar uyumlulatrdm. Hadi imdi hep beraber aydnlk yarnlara diyebilir. Velhasl- kelm: Serbest piyasa mekanizmas tketimi arttrmak iin doay ve toplumu kkne kadar smrrken, emein maliyetini de olabildiince azaltmaya alr. Bu formln nereye varacan kestirmek zor deil: Tketici iin geici olmas umulan bir tatmin (kalc tatmin bir daha tketmemek demektir) ve doadan geriye kalan p ve cesede dnen emek gc. Maduriyet sylemini Kemalizme, meruiyet erevesini ise serbest piyasann baar yks diline borlu slamcln, kimi, nasl tatmin ettiini bulmaya almak mstehcen edebiyatn ve komplo teorilerinin alan gibi duruyor. lm herkesin banda. Elbet bugn biriktiren yeni slamc orta snf da, tpk Kemalist selefleri gibi, tarihsel bir kategoriye dnecek. slamcln bo gsteren olarak kapitalizmin kendini yeniden rettii arklara gzn krpmakszn soktuu dinden geriye kalan pn hangi manalara geldiini ise nmzdeki binyllarda arkeolojik kazlar gsterecek.
AYE AVDAR

te ne gzel. atlasn Trk ailesi.

BO GSTEREN NASIL DOLAR?

Ernesto Laclau, demokrasi, insan haklar gibi tek bir tanm zerinde kimsenin anlaamayaca, ama iaret ettikleri deerler itibariyle byk kalabalklar iin referans noktas olabilecek siyas kavramlar bo gsteren olarak tanmlyor. Bu bo gsterenin iini, mmkn olabilecek en geni halk kitlelerinin semen gruplarnn talepleriyle doldurabilen ki bunu yapmann en iyi yolu bo gstereni iyice belirsizletirmektir siyas seenein de kendini hegemonik bir projeye dntrebileceini sylyor. 1990larda, RP eliyle slm bylesi bir bo gsterene evril-

53

FOTORAF: MEHMET KAMAZ / NARPHOTOS