UNIVERZITET U SARAJEVU Fakultet za saobraaj i komunikacije

SEMINARSKI RAD ( iz predmeta Transport i okoli ) Tema:

NEAP- Nacionalni ekoloki akcioni plan

Mentor: Prof.dr.Osman Lindov

Student: Marija Barei, 5983-124

Sarajevo,oktobar 2011. god. 1

Sadraj

1. Uvod ...3 2. NEAP- Nacionalni ekoloki akcioni plan ..4 3. Cilevij NEAP-a...7 4. Financiranje zatite okolia i ekonomski instrumenti.9 5. Provedba, nadzor, unapreenje, prioriteti NEAP-a...12 5.1.Provedba..12 5.2.Nadzor.....12 5.3.Unapreenje13 5.4.Prioriteti..13 6. Zakljuak...16 Literatura.17

1. Uvod
Akcioni planovi zatite okolia u BiH Imajui u vidu sloenost problematike okolia u BiH, te znaaj okolia za ekonomski razvoj, zdravlje ljudi i socijalnu uravnoteenost, u BiH se uz financijsku i strunu pomo Svjetske banke, krenulo sa izradom baznog programskog dokumentaAkcionog plana za zatitu okolia NEAP ( NEAP- National Environmental Action Plan) koji na principima odrivog razvoja, cjelovito kreira i struktuira procese za zatitu okolia i daje smjernice za poetak nove prakse u ukupnom razvoju BiH. Nakon NEAP-a mnogi pojedini Kanton, i meu prvima je i Kanton Sarajevo, krajem 2005.godine izradio Kantonalni akcioni plan za zatitu okolia (KEAP-a). KEAP predstavlja novi oblik akcionog plana zatite okolia, koji tretira Kanton kao prostorno-administrativnu jedinicu, njegova izrada bila je bazirana na meunarodnim i domaim iskustvima, te metodologiji za izradu Nacionalnog akcionog plana za zatitu okolia (NEAP) i Lokalnog ekolokog akcionog plana (LEAP). Ekoloki akcioni plan predstavlja listu svih aktivnosti, vrijeme realizacije, odgovornu instituciju, trokove itd. AKCIONI PLAN SPISAK AKCIJA Podrazumijeva strategiju sa ciljevima i idejama za projekte i akcioni plan u kojem su projekti detaljnije razraeni. Ideje za projekte se daju po oblastima kao to su: vazduh, voda, zemljite, turizam, industrija, kompanija, suradnja sa javnou, edukacija i sl. Za svaku akciju treba razraditi sledea pitanja : cilj akcije, opis rada, odgovorna osoba, druge organizacije, trokovi, prioritet, dodaci.

2. NEAP Nacionalni akcioni plan zatite okolia

U predratnom period Bosna i Hercegovina je, kao centar teke industrije i sirovinska i energetska baza privrednog razvoja bive Jugoslavije, iskusila ozbiljna zagaenja svojih baznih prirodnih resursa- voda, zrak i tla. Velike povrine prije svega urbane, bile su uslijed neplanske graevinske, industrijske i energetske (rudnici i veliki energetski objekti) ekspanzije izloene zagaenjima razliitih oblika.injenica je da su postojali zahtijevani normativi i standardi odnosno mjere kojima je trebalo onemoguiti takvo devastiranje okolia ali su one u praksi dosta nekonzistentno primjenjivane. Bosna i Hercegovina je iz rata izala sa unitenom infrastrukturom (elektroenergetskog, vodoopskrpnog, kanalizacionog, saobraajnog, itd. sistema) devastiranom industrijom i razorenom ekonomijom. Kljuni element NEAP-a je sveobuhvatna analiza stanja okolia. Identificirano je deset tematskih oblasti koje pokrivaju kljune probleme okolia i formirano je sljedeih deset radnih grupa za njihovu analizu: o Upravljanje kvalitetom zraka o Integralno upravljanje vodnim resursima; o Zatita, koritenje i upravljanje zemljitem; o Upravljanje umama; o Upravljanje otpadom; o Integralno upravljanje prostorom; o Privreda i okoli; o Biodiverzitet i zatita prirodnog i kulturnog naslijea; o Javno zdravlje, demografska struktura i socijalna problematika; o Pravni i institucionalni okvir upravljanja okoliem.

Nacionalni akcioni plan za zatitu okolia BiH (NEAP BiH - National Environmental Action Plan) predstavlja programsko-planski dokument stratekog djelovanja u sferi politike zatite okolia (usvojen 2003). NEAP ima za osnovni cilj kvalitativno unaprjeenje postojeeg stanja, kako u smislu institucionalnih promjena, tako u smislu prepoznavanja i definiranja osnovnih sadrajnih odrednica i ciljnih pravaca vezanih za dugorono upravljanje okoliem, utemeljenih na naelima 4

odrivog razvoja i usklaenih sa ukupnim ekonomskim, drutvenim, znanstvenim, obrazovnim i ostalim vidovima razvoja. Takoer, NEAP-om je predvieno da se programi zatite okolia donose i za pojedina ua lokalna podruja: upanije/kantone-regije ili opine. Svi programi zatite na nioj razini moraju biti usuglaeni i usklaeni sa programom zatite vie razine, odnosno s NEAP BiH. Cilj NEAP-a BiH je identifikacja kratkoronih i dugoronih prioritetnih aktoivnosti i stvaranje osnove za pripremu dugorone strategije zatite okolia u skladu sa privrednim i ekonomskim razvojem Bosne i Hercegovine i njenim drutveno-politikim ureenjem. Namjera NEAP-a je izrada zajednike politike zatite okolia u kontekstu programa makroekonomskih reformi, borbe protiv siromatva i procesa tranzicije. NEAP za BiH zvanino je usvojen 2003. godine od strane vlada i skuptina oba entiteta u BiH (FBiH i RS). Slijedom toga, zakljueno je da je potrebno uspostaviti nadzor i usmjeriti se na njegovo efikasno i djelotvorno provoenje i unapreivanje, te da je u sklopu procesa provoenja NEAP-a potrebno pripremiti Meuentitetski program zatite okolia i odgovarajue kantonalne i lokalne programe za realizaciju projekata NEAP-a. Priprema NEAPa je zasnovana na naelima odrivog razvoja i definira kriterije i prioritete tematskih dokumenata a s ciljem da se rijee pitanja zatite okolia. Definirani su sljedei kriteriji kod odreivanja prioriteta za pitanja okolia: - utjecaj zagaenja okolia na ljudsko zdravlje; - utjecaj zagaenja okolia na ekosistem; - socijalno-ekonomski i ekonomski znaaj; - obaveze i dunosti po osnovu prihvaenih meunarodnih sporazuma.

Uspostavljeno

je

osam

prioritetnih

podruja

NEAP-a

putem

zajednikog

multidisciplinarnog pristupa: - vodno dobro/otpadne vode; - odrivi razvoj ruralnih podruja; - okolino upravljanje; - zatita biodiverziteta i diverziteta pejzaa; - otpad/upravljanje otpadom; 5

- ekonomija; - zdravstvo; - deminiranje.

Na osnovu analize trenutne situacije na svim poljima zatite okolia, odreeno je da podruje vodnog dobra i otpadnih voda predstavlja prvi prioritet NEAP-a. Sprjeavanje zagaenja i sprjeavanje iracionalnog i nekontroliranog koritenja vode predstavlja neophodnu mjeru zatite voda, koja je jedan od najvanijih resursa Bosne i Hercegovine. U pristupanju ovim problemima NEAP predlae: uspostavljanje upravljanja rijenim slivovima, realizacija dugoronih projekata vodosnadbjevanja, konstrukcija i rekonstrukcija postrojenja za tretman otpadnih voda i kanalizacije, sanacija sistema za odbranu od poplava do odreenog nivoa sigurnosti, i koritenje vode za navodnjavanje i proizvodnju elektrine energije. Veliki doprinos trenutno nepovoljnoj okolinoj situaciji u BiH dala je neadekvatna politika okolia, nebriga i nedostatak odgovarajue strategije upravljanja okoliem. Kljuna poboljanja koja su predloena za ovo polje su: uvoenje informativnih sistema, uvoenje opsenog monitoringa okolia, priprema programa za integralno prostorno planiranje, priprema dokumenata za planiranje i upravljanje okoliem, priprema programa za okolinu edukaciju i irenje znanja i informacija o okoliu. Za zatitu biolokog i diverziteta pejzaa, NEAP odreuje skup ciljeva i mjera: priprema strategije i Nacionalnog akcionog plana (NAP) za balansirano upravljanje bio, geo i diverziteta pejzaa, priprema strategije i nacionalnih programa za zatitu kulturnog nasljea, na osnovu naela ekolokog suivota, i priprema programa za adekvatnu zatitu od 1520 % teritorije BiH. Sva pitanja vezana za zatitu okolia i mjere njihovog rjeavanja prekorauju finansijske i institucionalne sposobnosti i raspoloiva sredstva. Prema tome, prioritetna podruja NEAP-a su definirana sa namjerom da se pozabave ovim specifinim podrujima u najkrae mogue vrijeme. Fokus je bio na dva specifina podruja: pravno i institucionalno jaanje, i priprema strategija planiranja i upravljanja okoliem.

3. Ciljevi NEAP-a

NEAP BiH je pripremljen kao programsko-dinamiki document pri emu je naglasak dat na razvojno-afirmativnu, a ne restriktivnu komponentu, te kao takav ima sljedee ciljeve: Utemeljenje zatite okoline na principima odrivog koritenja prirodnih resursa, posebno imajui u vidu potrebe ambicioznih planova privrednog razvoja kao jedinog efikasnog instrumenta u borbi za uklanjanje posljedica siromatva; Kadrovsko, materijalno i organizaciono jaanje organa uprave nadlenih za provoenje politike zatite okolia; Uspostavljanje integralnog informacionog sistema o okoliiu i omoguavanje provoenja monitoringastanja okolia; Promjena zakonskog upravljakog, financijskog i institucionalnog okvira na svim nivoima, a u duhu pribliavanja i pristupanja EU; Utemeljenje procesa obaveznog ukljuivanja politike zatite okolia u sve druge sektorske politike uz pojaanje horizontalne koordinacije unutar svih subjekata koji se bave problemima iz domena zatite okolia; Osiguranje namjenskih sredstava- kroz uvoenje i primjenu neposrednih i posrednih ekonomskih instrumenta ( poreske i carinske diferencijacije, proizvode...itd)- za provoenje programa i projekata zatite okolia; Podsticanje stvaranja fondova za finansiranje projekata odrivog razvoja te administrativno podupiranje odrivog upravljanja poduzeima s istijom proizvodnjom kroz pravilan izbor tehnologija prikladnih za okoli i osiguranja odgovornog i etikog upravljanje procesima i proizvodima; Pruanje znaajne podrke nauno-istraivakom radu i trajnoj edukacija sa ciljem formiranja visoko strune kadrovske baze, kao potpore za voenje politike zatite oklia. Poticanje razvoja novih tehnologija, usavravane postojeih tehnologija i njihova zamjena alternativama prihvatljivim za okli, a u cilju kako zatite okolia , tako i ublaavanja siromatva; Stvaranje uvijeta za izradu entitetskih, kantonalnih, opinskih i sektorskih programa i akcionih planova zatite okolia; 7

Promoviranje

principa uravnoteenosti izmeu kratkoronih i dugoronih

potreba i koristi pojedinaca, poduzetnitva i administracije, te drutva kao cjeline (zadovoljenje ljudskih potreba i poboljanje ivotnog standarda kroz svrsishodno i adekvatno upravljanje prirodnim resursima-globalno partnerstvo) Osnovni elementi metodologije definisanja ekoloske politike : o Identifikacija i analiza ekolokih problema o Definisanje ciljeva ekoloke politike o Definisanje prioriteta ekoloke politike o Definisanje strukture i sadraja NEP-a o Reforme zakonodavstva o Formiranje institucija za sprovoenje NEP-a

4. Financiranje zatite okolia i ekonomski instrumenti

Trenutno BiH ostvaruje odreene prihode od ekonomskih instrumenata koji se

odnose na naknade za koritenej prirodnih resursa, koritenje voda, odvoz komunalnog otpada, posebnih poreza koncesijskih i drugih naknada, taksi, itd..Ti prihodi troe se za raznejavne izdatke ukljuujui u manjem obimu i zatitu okolia. NEAP zahtijeva sistematsku izradu i ostvarivanje projekata, osposobljenje upravljae projektima, razvijene financijske odnose s domaim i meunarodnim financijskim ustanovama, djelotvorno financijsko poslovanje, djelotvorno troenje financijskih sredstava i drugo. Procesom usvajanja novih zakona o zatiti okolia stvoreni su financijski uvijeti za unapreenje razvoja ekonomske strukturen povoljne za okoli, spreavanje novih i otklanjanje nastalih teta u okoliu, ouvanje zatienih prirodnih podruja, unapreenje i primjenu raspoloivih tehnologija i alternativa kao i istraivanje okolia. Sredstava za navedene aktivnosti e se osigurati iz sljedeih izvora : naknada prikupljenih od zagaivaa i korisnika okolia (naknade za koritenje prirodnih resursa i uticaja na okoli) iz sredstava donacija i drugih dobrovoljnih davanja kao i drugih izvora koje e se uplaivati u fondove. Zakonom su utvreni sljedei ekonomski instrunenti: Naknade za otpadne vode i emisije; Naknade za korisnike odreenih komponenti okolia; Naknade za proizvoae, uvoznike i distributere proizvoda koji optereuju ili tetno djeluju po okoli; Diferencijalne obveze plaanja poreza i carinskih dabina u skladu sa uticajem proizvoda, tehnologije ili usluga na okoli; Administrativne takse za postupkeiz oblasti okolia i za usluge monitoringa; Depozitni sistem povrata novca; Financijska garancijaza mogui nastanak tete u okoliu;

U Bosni i Hercegovini su uvedeni brojni ekonomski instrumenti, iako uloga ekonomskih instrumenata u zatiti okolia nije u potpunosti priznata. U osnovi su prihvaena naela zagaiva plaa i korisnik plaa. Ekonomski instrumenti mogu imati brojne fiskalne prednosti ukljuujui povrat trokova komunalnih preduzea i poveani fiskalni prihodi. Postojei ekonomski instrumenti u BiH ne pruaju dovoljno poticaja za promjenu stava potroaa i proizvoaa prema zatiti okolia. Glavni problem za djelotvornost postojeih ekonomskih instrumenata je neodgovarajua visina naknada i taksi za nepridravanje propisa (penali). Niske naknade za komunalne djelatnosti i prirodne resurse rezultirale su neefikasnim koritenjem resursa. iri krug problema vezanih za provoenje postojeih ekonomskih instrumenata ukljuuje sivu i neoporezivanu ekonomiju, zakonodavne propuste u smislu izvravanja zakanjelih plaanja, organizacijske slabosti kod prikupljanja naknada, ograniena mo inspektorata pri nametanju sankcija u sluaju nepridravanja, i nedostatak politike podrke za djelotvorno izvravanje i provoenje ekonomskih instrumenata. Oblici ekonomskih instrumenata koji se predlau za zatitu okolia u BiH su naknade, porezi i takse. Trenutno se primjenjuju sljedee naknade i porezi: korisnike naknade (za koritenje prirodnih resursa i komunalnih usluga), naknade za isputanje (za zagaenja koja se isputaju u okoli) i posebni porezi na proizvode ija potronja ima tetan utjecaj na okoli (naftni derivati, duhanski proizvodi, itd.).

Ekonomski instrumenti koji se trenutno koriste u BiH su sljedei: 1) Upravljanje vodama - naknada za zahvaanje vode - korisnika naknada za vodu - naknada za zatitu voda - naknada za vaenje materijala iz vodotoka

10

2) Upravljanje otpadnim vodama - korisnika naknada za kanalizaciju - naknada za isputanje otpadnih voda u kanalizaciju - naknada za tretman otpadnih voda 3) Upravljanje vrstim otpadom - korisnike naknade za sakupljanje i odlaganje komunalnog otpada - refundiranje ambalae za napitke

4) Transport - registracija (vozila) - putarina - diferencijacija poreza olovni/bezolovni benzin

5) Uvoz - carina na uvoz vozila

11

5. Provedba, nadzor, unapreenje, prioriteti NEAP-a 5.1. Provedba

Osnovni preduvijeti za uspjenu provedbu ciljeva i mjera donosno projekta NEAP-a kao jednog od najznaajnijih programsko-planskih dokumenata stratekog djelovanaju sferi politike zatite okolia, jeste uspostava institucionalne organizacije za provedbu i implementaciju mjera i projekta NEAP-a, zasnovane na kvalitetnom informacijskom komunikacijskom sistemu i profesionalno obuenim kadrovima. Efikasna institucionalana organiziranost mora osigurati mogunost stalnog unapreivanja NEAP-a, te redovno informiranej svih sudionika o postignutim rezultatima.

5.2. Unapreenje
Obzirom da je NEAP BiH otvoreni dokument koji e se u redovnim vremenskim intervalima nadopunjavati potrebno je putem resornih ministarstava na svim nivoima odnosno putem Savijetodavnog vijea omoguiti kvalitetno nadopunjavanje ciljeva, mjera i pravaca i aktivnosi definiranih u NEAP dokumentu. U tom smislu potrebno je: Osigurati redovno komuniciranje i suradnju na horizontalnoj i vertikalnoj razini (izmeu svih zainteresiranih subjekata i sudionika u procesu) Osigurati redovno i pravovremeno izvjetavanje svih zainteresiranih uesnika sa jasnim naznakama njihovih obveza; Pokrenuti proces izrade kantonalnih, regionalnih i lokalnih programa zatite kao i programa i projekata za unapreenje ciljeva i mjera NEAP-a

12

5.3. Nadzor
Nadzor podrazumijevamo proces konstatnog praenja, analiziranja i sumiranja rezultat provedbe NEAP-a, predstavlja jedan od najvanijih dijelova uspjene implementacije zacrtanih ciljeva, mjera i projekata NEAP-a. U tom smislu nadzor mora obuhvatiti: Praenje provedbe ciljeva, mjera i projekata NEAP-a na osnovu datih indikatora za svaku tematsku oblast NEAP-a; Redovno i pravovremeno izvjetavanje sa terena- sa lokalnog, kantonalnog i entitetskog nivoa; Kadrovsko, informacijsko i tehniko jaanje terenskih kontrolora nad provedbom mjera i projekata NEAP-a; Jaanje naela partnerstva i podiljenje odgovornosti.

5.4. Prioriteti
Za sektorske prioritete u oblasti zatite okolia, najbitniji su prijedlozi sadrani u programskom dokumentu NEAP-a, jer su proizali iz analize stanja okolia u BiH od 2001. do 2003. godine. Oni su rezultirali operativnim akcionim planom u osam prioritetnih oblasti sanacije i unapreenja zatite okolia, da bi se istakli oni projekti koji mogu doprinijeti smanjivanju siromatva. Prioritetne oblasti za djelovanje su: vodni resursi/otpadne vode. odrivi razvoj ruralnih podruja, upravljanje okoliem (informacioni sistem/integralno planiranje/edukacija), zatita bioloke i pejzane raznolikosti, otpad/upravljanje otpadom, privreda/odrivi razvoj privrede, javno zdravlje, deminiranje.

13

o Jaati zakonski i institucionalni okvir Zakonsko i institucionalno jaanje i izrada dokumentacione osnove za planiranje i gospodarenje okoliem prepoznate su kao uvijet za implementaciju NEAP-a. U tom smislu potrebno je: usvojiti krovni Zakon o zatiti okolia BiH, izraditi strategiju zatite okolia i odrivog razvoja u BiH, izraditi set dopunskih zakona o radioaktivnoj kontaminaciji prehrambenih proizvoda, zatiti od zraenja (u FBiH), plasmanu opasnih supstanci na trite, prijavi novih opasnih supstanci, upravljanju rizikom od postojeih supstanci, vanjskotrgovinskom prometu opasnih kemikalija (ODSsupstance koje oteuju ozonski omota), i okolinskim posljedicama namjernog putanja genetski izmijenjenih organizama/GMO, izraditi zakon o prevenciji, praenju i intervenciji u sluaju elementarnih nepogoda. Raspoloivi resursi za zatitu od elementarnih nepogoda u zemlji su ogranieni, rizici su jako visoki, a u savladavanju nepogoda esto je potrebna meunarodna saradnja. Sistem zatite trebalo bi da je integriran i povezan s meunarodnim sistemom (usuglasiti sa Zakonom o civilnoj zatiti BiH), osnovati agenciju (agencije) za okoli u BiH, izraditi studiju primjenjivosti meunarodnih ugovora/konvencija i protokola, te program objavljivanja neobjavljenih meunarodnih ugovora (po osnovu sukcesije) o zatiti okolia u BiH. Brojni meudravni ugovori imaju razliit utjecaj na stanje i promjene u ljudskoj aktivnosti u BiH. Neke je potrebno hitno ugraivati u domae propise, a primjena drugih moe biti odloena na krae ili due vrijeme. Komparativnom studijom trebalo bi izvriti analizu, selekciju i rangiranje konvencija, te predloiti modifikaciju domaih zakona, odgovornih institucija i politikih organa za primjenu konvencija.

Nakon usvajanja i provodjenja sveobuhvatnih i temeljnih okolinskih zakona, neophodna je njihova razrada u podzakonske akte kao provedbene propise.

14

o Osigurati intersektorski pristup u realizaciji mjera u prioritetnim oblastima za djelovanje U smislu ve naglaenog karaktera okolia kao intersektorskog problema, potrebno je problematiku zatite okolia harmonizirati i uskladiti sa sektorskim politikama, prije svega onih u oblasti voda, industrije, energije, uma, poljoprivrede, transporta, obrazovanja i zdravstva.

o Unaprijediti financiranje sektora uspostaviti entitetske ekoloke fondove kao to je predvieno paketom zakona iz oblasti zatite ivotne sredine, poveati uee meunarodnih fondova u finansiranju sektora.

15

6. Zakljuak
NEAP zahtijeva sistematsku izradu i ostvarivanje projekata, osposobljenje upravljae projektima, razvijene financijske odnose s domaim i meunarodnim financijskim ustanovama, djelotvorno financijsko poslovanje, djelotvorno troenje financijskih sredstava i drugo. Procesom usvajanja novih zakona o zatiti okolia stvoreni su financijski uvijeti za unapreenje razvoja ekonomske strukturen povoljne za okoli, spreavanje novih i otklanjanje nastalih teta u okoliu, ouvanje zatienih prirodnih podruja, unapreenje i primjenu raspoloivih tehnologija i alternativa kao i istraivanje okolia.

istije proizvodnja je stalna primjena sistematske, preventivne okoline strategije na procese, proizvode i usluge da bi se poveala efikasnost i smanjio rizik po ljude i okoli.Ciljajui na uzroke, a ne na posljedice od aktivnosti koje dovode do zagaenja, istija proizvodnja otklanja zagaenja na njihovom izvoru gdje i kada se pojave u proizvodnim procesima ime se otklanja i kasnija potreba za tretmanom ili odlaganjem tih zagaivala. Organizacije mogu koristiti istiju proizvodnju s ciljem pronalaenja novih i inovativnih praksi koje e voditi ka smanjenju otpada, a istovremeno i poveati profit smanjujui trokove ilipotiui nove proizvode. Veina industrijskih postrojenja u Bosni i Hercegovini datira iz predratnog perioda i ne mogu biti usklaeni sa postojeim standardima, pa je vjerovatno da nee biti usklaeni ni sanbuduim okolinim standardima koji se oslanjaju na evropsku politiku i prakse. Meutim, nakon usvajanja propisa, industrije e biti prinuene da ih implementiraju, tj. one e morati uvesti mjere za sprjeavanje, ublaavanje i kontrolu zagaenja.

16

Literatura
1. Prof.dr. Osman Lindov, Transport i okoli, SARAJEVO 2011 2. Internet: - http://www.igh.ba/Akcijski%20plan%20zaostite%20okolisa_opsirnije.htm http://www.mvteo.gov.ba/org_struktura/sektor_prirodni_resursi/odjel_zastita_okolisa/ http://www.neapbih.ba

17