MAKALE

MIG-MAG KAYNAINDA FT KANALLI KORUYUCU GAZ YNLENDRME YNTEM

Tolga Mert1*
Dr., tmert@yildiz.edu.tr

ZET
Gazalt kaynanda koruyucu gaz kullanm zerine yaplan saysz aratrmann pek ou gazlarn karm eklinde kullanlmas ve kartrlan soy ve aktif gazlarn faydalarnn optimize edilmesi zerine olmuken, baz aratrmaclar da koruyucu gazlar baz donanmlarla alternatif ekillerde kaynak blgesine gndermeyi dnmler ve bu konular aratrmlardr. Bu alternatif yntemlerden biri de geleneksel tor tasarmnda yaplan deiikliklerle torcun, birbirleriyle e eksenli iki kanal ve nozle sahip olmasnn salanmasdr; bylece koruyucu gazlar birbirinden bamsz ekilde kaynak dikii blgesine gnderilebilecektir. Buradaki temel mantk, pahal olan gaz ile kaynak arkn oluturmak ve iyonizasyonu salamak, ucuz olan aktif gaz ile de kaynak arkn ve ergimi kaynak metalini atmosferden korumaktr. Anahtar Kelimeler: MIG-MAG kayna, ift kanall kaynak torcu, DMAG yntemi, koruyucu gaz

Nurullah Gltekin1
Prof. Dr., nurullah.gultekin@yahoo.com

Selahattin Yumurtac1
Prof. Dr., yselahat@yildiz.edu.tr

Yldz Teknik niversitesi, Makina Fakltesi, Makine Mhendislii Blm, Beikta - stanbul

Double Channel Shielding Gas Guiding Method in MIG-MAG Welding

ABSTRACT
Most of the numerous researches on use of shielding gas in gas metal arc welding have involved mixture of shielding gases and optimization of benefits of noble and active gases, whereas some researchers have thought about guiding shielding gases alternatively to welding zone with some equipment. One of these alternative methods is to maintain the torch to have concentric double channel and nozzles with some changes in conventional torch design. Thus, shielding gases could be sent to welding zone separately. Basic principle here is to establish arc and ionization with an expensive gas and to protect welding arc and molten metal from atmosphere with a cheap gas. Keywords: MIG-MAG welding, double channel welding torch, DMAG method, shielding gas
*

letiim yazar

Geli tarihi Kabul tarihi

: :

09.10.2012 18.12.2012

Mert, T., Gltekin, N., Yumurtac, S. 2012. MIG-MAG Kaynanda ift Kanall Koruyucu Gaz Ynlendirme Yntemi, TMMOB MMO Mhendis ve Makina Dergisi, cilt 53, say 634, s. 34-43

Cilt: 53 Say: 634

34 Mhendis ve Makina

Tolga Mert, Nurullah Gltekin, Selahattin Yumurtac

1. GR
CO2

Tel elektrot D nozl

Ar

venilir bir kaynakl balant elde edebilmek iin rtl elektrotlarla gerekletirilen ark kayna uygulamalarndaki en nemli snrlamalardan ikisi, kaynaknn konuyla ilgili olarak eitilmi olmasnn gereklilii ve kaynak hznn dk oluudur. Bunlarn sonucu olarak, maliyeti dk tutarak kaliteden dn vermeden hzl bir imalat sz konusu olduunda ad geen yntem, talepleri karlayamamaktadr. Kaynakta imalat srelerinin ksaltlmas, maliyetlerin azaltlmas ve de kaynak yapan kiiden kaynaklanabilecek sorunlar ortadan kaldrmak iin, kaynak endstrisi otomatik ve mekanize yntemler gelitirmitir. Bu yntemlerden en ok kullanlanlardan bir tanesi ergiyen elektrotla gazalt kaynak yntemidir ve bu geleneksel yntemde, kaynak blgesinin atmosferin olumsuz etkilerinden korunmas amacyla gerek soy (asal) gerek aktif gazlar, hem saf halde hem de karm eklinde kullanlmaktadr [1-5]. MIG-MAG kaynanda koruyucu gazlarn etkileri zerine pek ok aratrma yaplmtr. Bu aratrmalarda eitli oranlarda koruyucu gaz karmlarnn kullanmyla dk karbonlu ve paslanmaz eliklerin yannda, alminyum ve alamlarnn kayna da incelenmitir. Geleneksel olmayan gazalt kaynak yntemlerinde ise koruyucu gazlar kaynak blgesine karm eklinde gnderilmek yerine alternatif ekillerde gnderilmektedir. Bu yntemlerden biri, koruyucu gazlarn bir cihaz yardmyla dnml olarak gnderilmesidir. Dier bir yntem ise e eksenli i ve d nozullar vastasyla, koruyucu gazlarn birbirlerine karmadan kaynak blgesine bamsz ekilde beslendii ift kanal gaz ynlendirme yntemidir (DMAG). Bu yntem, zellikle MIG-MAG kaynana ynelik olarak uygulanmakta olup, bu konu zerine yaplan almalarn ou Alman ve Japon aratrmaclar tarafndan gerekletirilmitir.

Gaz difzr

nozl Kontakt memesi

CO2

Ar

Ar

CO2

ekil 1. ift Kanall Koruyucu Gaz Beslemeli DMAG Yntemi [6]

sit gaz beslenmektedir. Bu yntem 1979 ylnda Almanyada Kohlensaurewerke, C.G. Rommenholler firmas tarafndan argon gaz kullanmn ve srama kayplarn azaltarak MAG yntemini daha etkili hle getirmek amacyla gelitirilmitir. Aratrmaclar DMAG ynteminde metal transferini, srama kayplar, gzenek oluumu ve diki geometrisi bakmndan ok geni kaynak akm iddeti ve ark gerilimi aralnda incelemilerdir. Masumoto vd. almalarnda, iparas ile elektrot ucu arasndaki mesafeyi 18mmde sabit tutmak iin yar otomatik kaynak torcunu bir arabaya sabitlemilerdir. Ana malzeme olarak yumuak elik kullanmlardr (JIS: SS41 ve SM41B). Tel elektrot 1,2 mm apndadr (DD50S). Plaka zerine di-

2. MIG-MAG KAYNAINDA FT KANALLI KORUYUCU GAZ YNLENDRME

DMAG olarak adlandrlan ift kanaldan beslenen koruyucu gazlarla gerekletirilen aratrmalar iin tasarlanm tor prensibi ekil 1de verilmektedir. Burada temel ama gazlarn karmadan laminer rejimle kaynak blgesinin beslenmesidir. Masumoto vd.nin [6], bu alandaki almalarda ne ktklar grlmektedir. Bu yntemde sprey transfer damlacklar elde etmek iin, bamsz ekilde, i nozlden soy koruyucu gaz gnderilmektedir. Kaynak blgesini d ortamdan korumak iin ise, bamsz olarak d nozlden karbondiok-

ekil 2. Yksek Hzl Kamera ile ekilmi DMAG Metal Transfer Modlar (koruyucu gaz: 7lt/dk Ar + 18 lt/dk CO2) [6]

Mhendis ve Makina

35 Cilt: 53634 Say:

MIG-MAG Kaynanda ift Kanall Koruyucu Gaz Ynlendirme Yntemi

Tablo 1. DMAG Ynteminde Kaynak Akm ve Geriliminin Metal Transfer Modlar ve Diki Geometrisi zerine Etkisi [6]

Kaynak akm (A) 220 220 240 250 280 300 320 320

Kayna gerilimi (V) 24 27 30 27 27 30 30 32

Nfuziyet derinlii (mm) 2,8 2,8 3,1 3,3 5,1 5,8 6,7 5,6

Diki genilii (mm) 10,2 10,4 10,8 11,1 10 10,6 10,5 11,9

Diki ykseklii (mm) 2,8 2,7 2,8 2,9 3,4 3,6 4 3,4

Metal transfer modu Ksa devre Ksa devre Sprey Sprey+ksa devre Sprey+ksa devre Sprey Sprey Sprey

kiler ve V-kaynak az dikileri gerekletirmilerdir. Metal transferinin gzlemlenmesi iin 1/4000 snlik diyafram hzna sahip kamera veya 16mmlik sinefilm kullanan yksek hzl video kamera ve arkn gerisinde Xenon lambal geri destek kullanmlardr. apaklar bir kutuda toplam ve mknats kullanarak dier malzemelerden ayrmlar ve arln lerek ana malzemedeki srama kaybn bulmulardr. Buna ilaveten i ve d nozldeki apaklar da toplamlar ve nozldeki srama kayb olarak lmlerdir. ekil 2de, aratrmaclarn yksek hzl kamera ile ektikleri DMAG metal transfer modlar grlmektedir. Tablo 1de ise kaynak akm ve geriliminin metal transfer modlar ve diki geometrisi zerine etkileri verilmitir. Aratrmaclar, %28Ar ve %72CO2 ieren ve toplamda 25lt/ dklk koruyucu gaz debisiyle elde edilen transfer modu aralnn kaynak akm ve kaynak gerilimine gre konumlarn ekil 3te vermilerdir. ekil 4te ise geleneksel MAG ve DMAG yntemleri iin kaynak akm ve gerilimine gre sprey transfer blgeleri gsterilmitir.

Masumoto vd.nin oluturduu ekil 3teki grafikteki metal transfer modu ekillerinden mm izgisi, ksa devre oluumu iin minimum deerleri gstermektedir. Grlecei zere argon oran ykseldike ll izgisinin stndeki sprey transfer modu ve mm izgisinin altndaki ksa devre transfer modu aralklar daha yksek bir gerilim seviyesine kaymtr. Ayrca argon oran dtke nn izgisinin sol ksmndaki damla transfer modu aral genilemitir. Nfuziyetin metal transfer moduna ve akm younluuna bal olduu bilinmektedir. Ayn aratrmaclar, DMAG yntemindeki nfuziyeti, 8 mm kalnla sahip SS41 karbon elii plaka zerinde kaynak metali ydktan sonra aratrmlardr (ekil 5). Ayn ark geriliminde kaynak akm iddeti arttka nfuziyetin artt, ayn akm iddetinde ise kaynak gerilimi arttka nfuziyetin azald grlmektedir. Sramasz metal transferi iin bu yntemde sprey transfer modu gereklidir ve daha fazla nfuziyet iin, kaynak parametreleri gml ark snr blgesinin yaknnda seilmelidir. almada ayrca 300-320 A akm aralnda ve 32V kaynak

Kaynak Akm, A Kaynak Akm, A

ekil 3. DMAGda Metal Transfer Modu Aral (%28Ar+%72CO2, toplam 25lt/dk) [6]

ekil 4. DMAG ve Geleneksel MAG Kaynanda Sprey Transfer Blgelerinin Karlatrlmas [6]

Cilt: 53 Say: 634

36 Mhendis ve Makina

Tolga Mert, Nurullah Gltekin, Selahattin Yumurtac

Kaynak Akm, A

eliin MAG kaynanda karm gazndaki argon oran arttka ve ark gerilimi dtke, gzenekler kolaylkla meydana gelmektedir. Masumoto vd., DMAG yntemindeki gzenek oluumunu SM41B malzeme zerinde, 260A ve 24V ile ksa devre transfer, 270A ve 27V ile gei modu ve 300A ve 30V ile sprey transfer modunda kaynak ilemlerini gerekletirdikten sonra 15cm diki boyu iin X-n filmini deerlendirerek ortaya kartmlardr. Gei modunda yksek sayda gzenek tespit etmiler ve bunun nedeni olarak da istikrarl olmayan metal transferini ve ksa devreleri gstermilerdir. Sprey transfer modunda ise gzenek tespit etmemilerdir. Kutsuna ve Abraham [7] devam ettirdikleri almann ikinci ksmnda, 1,2 mm apl zl teller (DL50, SF-1) kullanarak, yumuak elik (SM41B) malzeme zerinde plaka st diki ve V kaynak az dikileri gerekletirmilerdir. nozldeki argon orannn ve kaynak parametrelerinin metal transfer modlar zerine etkisini yksek hzl sinefilm ve 1/4000 snlik diyafram hzna sahip kamerayla incelemilerdir. ekil 9da damlacn kopmasndan nce zl teldeki damlack oluumu grlmektedir. Dk ve orta g seviyelerinde byk damla olumaktadr. Damlack, elektrodun kenarna ynlenmi er-

ekil 5. Kaynak Akm ve Gerilimi le Nfuziyet Derinliinin Deiimi [6]

geriliminde i ve d nozlden toplanan apaklar tartlmtr. Aratrmaclar, koruyucu gazdaki argon oran %28e kadar arttnda ana malzeme ve nozldeki apaklarn azaldn gzlemlemilerdir (ekil 6). Sprey transfer damlacklar nedeniyle %28den fazla argon orannda srama miktar sabittir ve 1,2g/ dk olarak llmtr. ekil 7de ise farkl kaynak akm, ark gerilimi ve kaynak srelerinde i ve d nozlde biriken apaklar grlmektedir. ekil 7den grlecei zere, DMAG yntemi ile kaynakta ana malzeme zerindeki srama kayplarnn, CO2 ile kaynaktakinden ok daha az olduunu; hatta geleneksel MAG ynteminden bile daha dk olduunu gzlemlemilerdir.

Kaynak Akm, A

ekil 8. 15cmlik X-In Filminde Saylan Gzenek Says [6]

Argon Oran, %

ekil 6. Ana Malzeme ve Nozldeki Srama Kaybna Argon Orannn Etkisi (kaynak akm: 300-320A, ark gerilimi: 32V, koruyucu gaz debisi toplam 25lt/dk) [6] Cruf

Metal damlack

(a)

(b)

(c)

(d)

(e) ekil 7. DMAG, MAG ve CO2 Kayna Yntemlerinde Ana Malzemedeki Srama Kayb [6]

(f)

(g)

(h)

Metal damlack Cruf kutbu

ekil 9. DMAG ile zl Tel Kaynanda Kopmadan nce Damlack Oluumu: a) 180A 22V, b) 200A 22V, c) 220A 22V, d) 240A 24V, e) 250A 24V, f) 280A 30V, g) 300A 30V, h) 320A 32V [7]

Mhendis ve Makina

37 Cilt: 53634 Say:

MIG-MAG Kaynanda ift Kanall Koruyucu Gaz Ynlendirme Yntemi

gimi metal ve elektrot ekseni boyunca cruf iermektedir. Kaynak akm ve ark gerilimi ykseldiinde damlack boyutu nemli lde dmektedir. Yksek g seviyelerinde metal klf cruftan hzl ergimektedir ve elektrot ucu genellikle ergimi cruf kutbu ve ergimi metal formunda olmaktadr. Ayn aratrmaclar, i nozlden 7lt/dk debiyle argon ve d nozlden 18lt/dk debiyle CO2 beslenmesi durumunda farkl transfer modlarn ekil 10da gstermilerdir. Dk g seviyelerinde ksa devre transfer ve damla transfer meydana gelmitir. Bu blgede saylan ksa devre frekanslar saniyede 5 ile 30 dngdr ve CO2 ile masif telli DMAG kaynana kyasla dk damlack frekansldr. Yksek g seviyelerinde ise sprey transfer modu grlmektedir. zl telle elde edilen damlacklar, DMAG ynteminde masif telle elde edilenlere kyasla daha farkl ekilde olumulardr. Kaynak akm ve ark gerilimi arttnda ark boyu da artmaktadr ve saf argon koruyuculuunda olduu gibi ark, elektrot ucunda olumaktadr. Elektrot ucundan kopan ergimi metal ergimi cruf kutbu boyunca akmakta veya serbest olarak ya da patlayc kuvvetler etkisinde dmektedir. Damlacklarn kenarlar elektrodun apndan daha kk olmaktadr. Kutsuna ve Abrahama gre [7], arkn oluumunda argon nemli bir rol oynamaktadr. Argon oran azaldnda ark boyu azalmaktadr ve metal transfer modu da deimektedir. Ayn kaynak artlar iin, argon gaz ak 3lt/dkdan 7lt/dkya ktnda metal transferi damladan spreye gei gstermektedir. Ergimi cruf kutbunun uzunluu azalan argon gaz akyla beraber ortadan kaybolmaktadr. Aratrmaclara gre, nfuziyet artlar, ark tipine (metal transferi modu), akm younluuna ve gaz oranna baldr. Nfuziyet artlarnn gzlemlenmesi iin 12 mm kalnlnda SM41B karbon elii malzeme zerine farkl gaz oranlar ile V-kaynak az doldurma ve plaka st diki kayna ger-

ekil 11. Masif tel ve zl Tel ile DMAG Kaynanda Diki Geometrilerinin Karlatrlmas [7]

ekletirmilerdir. ekil 11, argon debisi 7lt/dk ve CO2 debisi 18lt/dk olmak zere V-kaynak aznn doldurulmasnda masif tel ve zl teller arasndaki nfuziyet farkn gstermektedir. zl tele kyasla masif tel ile daha derin nfuziyet elde edilmitir ve diki geometrisi, CO2 ve karm gaz kaynak ilemiyle elde edileni andrmaktadr. Ayn aratrmaclar, zl telle DMAG kaynanda srama oluumunu da yine yksek hzl sinefilm kullanlarak almlardr. Sramann, ksa devre kprs krldnda, telin ve kaynak banyosunun kenarndan damlalar gnderildiinde ortaya ktn gzlemlemilerdir. Bu tip sramann hem ksa devre hem de damla transferde meydana geldiini not etmilerdir. Buna ilaveten, damla transferde byk bir damlann kaynak banyosuna dtn ve dikey yukar hareket ederek nozle yaptn belirtmilerdir. Kutsuna ve Abraham [7], apak miktarlarnn lm iin i ve d nozldeki apaklar bir kutuda toplamlar ve daha sonra tartmlardr. ekil 12den grlecei zere en byk srama miktar bile 0,02 g/dk gibi dk bir deerdedir ve 300A ve 30V parametrelerinde uzun ark sresinde (4 dk.) bile nozle yapan srama miktar 0,076 g olmutur. Gzenek oluumu, kaynak akm/ark geriliminden, yzey temizliinden, elektrot telinin kimyasal kompozisyonundan, nozl ve ana metal arasndaki mesafeden ve koruyucu gaz debisinden etkilenmektedir. zl telle kaynakta z, metalin

Ark Gerilimi, V

Kaynak Akm, A ekil 10. zl Telle DMAG Kaynanda Yksek Hzl Kamera ile ekilmi Metal Transfer Modlar (koruyucu gaz: 7lt/dk Ar+18lt/dk CO2) [7]

Ark Sresi (dk)

ekil 12. zl Telle DMAG Ynteminde Uzun Ark Sresinde Nozl apak Miktar [7]

Cilt: 53 Say: 634

38 Mhendis ve Makina

Tolga Mert, Nurullah Gltekin, Selahattin Yumurtac

iinde kaynak banyosuna gitmektedir, bylece gaz oluturucular etkin olarak kullanlamamaktadr ve bunlar metali dar atmosfere doru ittiklerinden dolay, ark ve kaynak metalini kirlenmeden korumak iin evresel gaz koruma gerekmektedir. Aratrmaclar, zl telle DMAG kaynandaki gzenek oluumunu, SM41B yumuak elik malzemede V-kayna gerekletirerek incelemilerdir. ekil 13, 15 cm diki uzunluu iin, farkl ark gerilimlerinde masif tel ve zl telle elde edilen gzenek saysn gstermektedir. zl telle kaynaktaki gzenek says, masif telle olana gre daha dk kmtr. Dennis vd. [8] ise ikincil koruyucu gaz kullanm ile paslanmaz eliklerin gazalt kaynanda alt deerlikli krom ve ozona maruz kalmann kontrol edilebilmesini incelemilerdir. Bu alma iin ift nozll bir tor gelitirmilerdir (ekil 14). Aratrmaclarn yaptklar almada Ar, Ar+C2H4 dnda Argoshield 5, MISON, Helishield1 ve Helishield 101 gibi ticari ve patentli koruyucu gazlar da kullanlmtr. Bu gazlar hem tek kanall geleneksel tor hem de ift kanall torla kullanlmtr. Geleneksel ve geleneksel olmayan ift kanall torla gazalt kaynanda elde edilen ozon (O3 ) ve alt deerlikli krom (Cr (VI)) miktarlar Tablo 2de verilmektedir. Dennis vd.nin [8] elde ettikleri sonulara gre, MISON gaznn ift kanall tor ile birlikte kullanm ok daha etkili olmutur. Benzer bir sonu Ar+C2H4 gaznn kullanm iin de geerli olmaktadr. ift kanall torta ikincil gaza indirgeyici ajanlarn (NO ve C2H4) katlmas, geleneksel torca gre ozon konsantrasyonunun azaltlmasnda avantajlar sergilemiken, ayn etki Cr (VI)nn azaltlmasnda gzlemlenmemitir. Killing [9], alminyumun MIG kaynanda birbirinden bamsz eeksenli akan iki koruyucu gazl ift nozl sistemi kullanarak deneyler yapmtr. Deneyler, alma karakteristiklerinin grsel ve iitsel kantlar, akm ve gerilim lmleri ve makro kesitlerin incelenmesiyle deerlendirilmitir. Aratrmac, karlatrma amacyla, saf Ar ve He ile testler gerekletirmitir. n stma olmadan 20 mm kalnla sahip AlMg3 plakalar zerinde kaynak ilemleri gerekletirilmitir ve kullanlan elektrot 1,6 mm apl S-AlMg3dr. Koruyucu gaz kompozisyonunun ve kaynak hznn etkisiyle ilgili aTablo 2. Tek ve ift Kanall Tor in Ozon ve Cr (VI) Sonular [8]

lma parametreleri ve dikilerin geometrisiyle ilgili bilgiler srasyla, Tablo 3 ve 4te verilmitir. Killing [9], deney sonularna gre, ift nozl sisteminin i nozlnde greceli olarak az He kullanmyla, ayn kaynak hz iin daha derin ve geni nfuziyet elde edilebileceini veya ayn nfuziyet alan iin kaynak hznn nemli lde artacan bildirmitir. D kanaldan odaklama-zarflama amacyla CO2 gnderilerek alminyumun kaynann olabilirliinin bir aratrma konusu deeri tad dnlmektedir. Ancak CO2 gaznn disosiye

Kaynak Akm, A

ekil 13. zl Telle DMAG Kaynanda 15 cm Diki Uzunluu in X-In Filmindeki Gzenek Says [7]

ekil 14. Cr (VI) ve Ozona Maruz Kalma Deneylerinde Kullanlan ift Kanall Tor [8]

Geleneksel tor (tek kanal) Koruyucu gaz Ar Argoshield 5 MISON Ar+C2H4 Helishield 1 Helishield 101 O3 (p.p.m.) 1,32 0,95 0,39 0,69 0,57 0,68 Cr (VI) (%) 0,61 0,57 0,18 0,38 0,45 0,51 Ana koruyucu gaz Argoshield 5 Argoshield 5 Argoshield 5 Argoshield 5

Modifiyeli tor (ift kanal) kincil koruyucu gaz Ar MISON Ar+C2H4 O3 (p.p.m.) 1,10 0,83 0,05 0,11 Cr (VI) (%) 0,64 0,58 0,35 0,37

Mhendis ve Makina

39 Cilt: 53634 Say:

MIG-MAG Kaynanda ift Kanall Koruyucu Gaz Ynlendirme Yntemi

Tablo 3. ki Bamsz ve Eeksenli Gaz Akl Tor ile Alminyumun MIG Kayna Parametreleri: Koruyucu Gaz Kompozisyonunun Etkisi [9]

Koruyucu gaz Test (lt/dk) He/15 He/25 D (lt/dk) Ar/15 Ar/15 He/70 Ar/20

Akm Ark gerilimi (A) (V) 270 270 265 270 32,5 35 38 28

Kaynak hz (cm/dk) 40 40 40 40

Kaynak diki geometrisi Nfuziyet derinlii (mm) 5,1 5,0 6,0 3,6 Nfuziyet alan (mm2) 61,67 62,57 72,72 27,10

Diki Diki ykseklii ykseklik alan (mm2) (mm) 3,2 2,7 2,6 3,3 40,25 39,77 37,61 34,18

Diki genilii (mm) 18,5 20,5 21,6 13,9

A B C D

Tablo 4. ki Bamsz ve Eeksenli Gaz Akl Tor ile Alminyumun MIG Kayna Parametreleri: Kaynak Hznn Etkisi [9]

Koruyucu gaz Test (lt/dk) He/15 He/15 He/15 He/15 He/15 D (lt/dk) Ar/15 Ar/15 Ar/15 Ar/15 Ar/15 Ar/20

Akm Ark gerilimi (A) (V) 270 273 277 273 273 270 32,5 32,2 32 32,2 32,2 28

Kaynak hz (cm/dk) 40 60 70 80 100 40

Kaynak diki geometrisi Nfuziyet derinlii (mm) 5,1 4,1 4,0 3,0 2,9 3,6 Nfuziyet alan (mm2) 61,67 35,92 31,40 22,55 19,53 27,10

Diki Diki ykseklik ykseklii alan (mm) (mm2) 3,2 2,4 2,2 1,9 1,8 3,3 40,25 30,05 24,28 19,42 16,50 34,18

Diki genilii (mm) 18,5 16,1 15,9 14,9 14,3 13,9

A 6 7 8 10 D

olma zelliinin, dk enerji girdisi parametreleriyle kontrol altnda tutulmas gerektii kans tanmaktadr. Benzer bir alma yapan Bhme ve Heuser [10] ise dk karbonlu elik malzemenin iki ayr kanaldan beslenen koruyucu gazl (argon, CO2) gazalt kaynan, kaynak prosesinin stabilitesi, metal transferi, s transfer davran ve geleneksel karm gaz kaynana kyasla kaynak balantlarnn kalitesi asndan incelemilerdir. kanaldaki soygazn stabilitesini belirlemek iin oksijen seviyesi lm cihaz ile lmler gerekletirmilerdir. Metrolojik sebeplerden tr d kanaldan beslenen karbondioksit gaz yerine hava gnderilmitir. ekil 15, i kanaldan koruyucu gaz aknda hem yatay hem de dikey durumda eitli mesafelerdeki oksijen miktarlarn gstermektedir. Beklendii zere oksijen miktar, argon koruyucu gaz aknda nozl merkezinde en dk seviyededir. Aratrmaclar [10], i ve d kanaldan gnderilen farkl Ar ve CO2 oranyla, i kanaldaki argon aknda ve sabit bir dikey mesafeden yaplan lmlerde oksijen miktarlarnn hemen hemen ayn olduunu grmlerdir. Kaynak srasnda hem i hem de d nozlde apaklarn birikmesinin, koruyucu gaz aklarnn stabilitesi asndan kritik bir neme sahip olduunu gzlemlemilerdir. Tor kirli olduunda ve nozllerde apaklar biriktiinde koruyucu gazlar girdap eklinde akmaktadr. Yaplan oksijen miktar lmlerinde, nozllerde apaklar biriktiinde nozln merkezinde llen oksijen miktarnn %0,5 olduu ve bu deerin, temiz torcun noz-

Oksijen miktar

ekil 15. Gaz k Eksenine Paralel ve Dik Konumdaki Mesafelerin Fonksiyonu Olarak Gaz Akndaki (Argon) Oksijen Miktar [10]

Cilt: 53 Say: 634

40 Mhendis ve Makina

Tolga Mert, Nurullah Gltekin, Selahattin Yumurtac

lnde llen deere (5 ppm) kyasla 1000 kat fazla olduu not edilmitir. ift kanall torcun i ve d nozlnden farkl debilerdeki koruyucu gaz aknn holografik grntleri ekil 16da verilmitir. ekil 16 incelendiinde sadece i nozlden 5lt/dklk gaz aknda hafif trblansl bir ak olduu grlmektedir. Aratrmaclara gre [10], sadece d kanaldan gaz ak durumunda

ise, i nozle gre daha byk ap nedeniyle daha byk srtnme yzeyleri olumakta ve bu da istikrarl bir ak salanamamasna neden olmaktadr. Ayrca nozl yzeylerinin farkl koniklik eimleri de buna neden olabilmektedir. Aratrmaclar, hem i hem de d kanaldan koruyucu gaz ak durumunda ise daha az trblansl bir ak gzlemlemilerdir; i ve d kanallardan eit hacimsel debide bir ak durumunda ise hemen hemen laminer bir ak not etmilerdir. Koruyucu gazlar eimli bir yzeye veya ke kaynak parasna arptnda yine trblans meydana gelmitir. Ayn almaya ait deneylerin sonucunda koruyucu gaz trnn kaynak arkna ve maksimum kaynak hzna olan etkisine ait deerler Tablo 5 ve Tablo 6da verilmektedir. Kaynak dikilerine ait makro fotoraflar ise ekil 17 ve ekil 18de verilmektedir. Hartung [11] da yapt ift kanall tor ile gazalt kayna aratrmasnda, otomasyona ve elle kullanma ynelik ift kanall tor tasarmlarn vermitir (ekil 19). Aratrmac, ift gazl yntem iin; kaynak akm, kaynak gerilimi ve kaynak hz ile elektrot ap ve serbest tel uzunluu, gaz memesinin i parasndan olan mesafesi ve gaz memesinin biimi ile i ve d gaz oranlar ve gaz ak hzlarnn nemli parametreler olduunu belirtmitir. Aratrmacnn deneylerinde kulland elektrot malzemesi 10MnSi6 tipi tel

ekil 16. ve D Kanaldan Gnderilen Koruyucu Gazlara Ait Holografik Fotoraflar: a) Sadece Nozlden 5lt/dklk CO2 ak, b) Kanaldan 4lt/dk ile Ar ve D Kanaldan 9lt/dk ile CO2 Ak, c) Sadece D Nozlden 10lt/dk ile CO2 ak, d) Ke Kaynana arpan Gaz Aklar: Kanaldan 4lt/dklk Ar ve d kanaldan 14lt/ dklk CO2 [10] Tablo 5. Ark Tipi zerine Koruyucu Gazn Etkisi [10]

Kaynak akm (A) 240 245 250 240 233 230 233 233 233 236 226

Kaynak gerilimi (V) 27,5 27,5 27,5 28 27,7 28 28 27,8 28 27,5 28

Ar miktar (lt/dk) 3,5 3 2,5 2 2 2,5 3 3,5 4 4,5

CO2 miktar (lt/dk) 8,5 9 9,5 10 12 10 9,5 9 8,5 8 7,5

Argon oran (%) 29,2 25 20,8 16,6 16,6 20,8 25 29,1 33,3 37,5

Ark tipi Sprey Transfer/sprey Transfer Transfer Uzun Transfer Transfer/sprey Transfer Sprey Sprey Sprey

Mhendis ve Makina

41 Cilt: 53634 Say:

MIG-MAG Kaynanda ift Kanall Koruyucu Gaz Ynlendirme Yntemi

Tablo 6. Sprey Arkta Ulalan Maksimum Kaynak Hzlar [10]

Kaynak hz (cm/dk) 33 40 45 50 60 50 60 80 60
a)

Kaynak akm (A) 246 250 248 248 250 254 254 254 256

Kaynak gerilimi (V) 30,5 30,7 30,7 30,7 30,7 30,1 30,1 30,1 31,5

Kaynak kesiti (mm2) 49,3 39,7 36,1 32,8 24,7 33,1 27,8 21,6 29,2
b)

Kaynak ykseklii (mm) 2,6 2,4 2,5 2,4 2,1 2,4 2,3 1,9 2,6

Nfuziyet derinlii (mm) 4,1 4,1 3,5 3,4 2,7 3,0 2,5 2,2 3,4
c)

Kaynak genilii (mm) 12,6 11,3 11,0 9,8 8,2 10,3 8,4 8,4 8,8

Koruyucu gaz (lt/dk) 3Ar/9CO2 3Ar/9CO2 3Ar/9CO2 3Ar/9CO2 3Ar/9CO2 12 (%82Ar+%18CO2) 12 (%82Ar+%18CO2) 12 (%82Ar+%18CO2) 12 (%97,5Ar+%2,5CO2)
d) e)

ekil 17. Koruyucu Gazdaki Argon Orannn Nfuziyet ekline Etkisi: a) %20Ar (2,5lt/dk Ar, 9,5lt/dk CO2), b) %25Ar (3lt/dk Ar, 9 lt/dk CO2), c) %29Ar (3,5lt/dk Ar, 8,5lt/dk CO2), d) %33 Ar (4lt/dk Ar, 8 lt/dk CO2), e) %100 CO2 [10]

a)

b)

c)

d)

e)

ekil 18. Kaynak Hznn Diki ekli zerine Etkisi: a) ift Kanall Tor - 50 cm/dk, b) ift Kanall Tor 60cm/dk, c) Karm Gaz (Ar+%18CO2) 60cm/dk, d) karm gaz (Ar+%18CO2) 80cm/dk, e) karm gaz (Ar+%2,5CO2) 60cm/dk [10]

a)

b)

ekil 19. ift Gazl fle Tasarmlar: a) El fleci (I-D Gaz, II- Gaz), b) Makina fleci (I-CO2, II-Ar) [11]

Cilt: 53 Say: 634

42 Mhendis ve Makina

Tolga Mert, Nurullah Gltekin, Selahattin Yumurtac

Tablo 7. Az Sramal ift Gazl Kaynak in Teknolojik Standartlar [11]

Elektrot ap (mm) 1,6 1,2 1,0 0,8

Is (A) 300-320 290-300 230-300 90

Us (V) 32-34 32-34 32-34 21

s (cm/dk) 40-50 40-50 40-50 50-60

QCO2 (lt/dk) 10 10 7 5

QAr (lt/dk) 2,5-5 2,5-5 2,5-4 2,5

elekrottur ve 0,8 ila 1,6 mm arasndaki aplar denenmitir. Bu denemeler sonucunda az srama yaratan baz deerler Tablo 7de verilmektedir. Hartung [11]un deneyleri sonucunda elde ettii sonulara gre, malzeme ak ve kaynak diki formu, saf argon gaz altnda yaplan MIG kaynana benzer olmaktadr. Kritik kaynak akmnn zerinde sramasz ve dzgn malzeme ak, 1,0 ile 1,6 mm apndaki elektrotlarla ve daha yksek ark gerilimi ve ark uzunluuyla elde edilmektedir. Gerekli yksek kaynak geriliminin neden olduu uzun argon ark, kaynak dikiinin geni ve nfuziyet derinliinin daha az olmasna (yaklak 4 mm) sebebiyet vermektedir. Eer d kanaldaki gaz CO2+O2 ve i kanaldaki gaz Ar+CO2 karmlar olarak seilirse, i gaz oluturan karm argon arknn uzunluunu bir miktar drecektir ve arkn sapma eilimi azaltlm olacaktr. Ayrca bu ekilde bir miktar argon tasarrufu daha yaplm olacaktr. Ksa bir argon ark ile hem kaynak diki formu iyiletirilmi hem de nfuziyet derinlii bir miktar daha artm olmaktadr.

KAYNAKA
1. 2. Tlbenti, K. 1998. MIG/MAG Gazalt Kaynak Yntemi, Arctech Yayn, stanbul. Kalu, E. 2004. Kaynak Teknolojisi El Kitab Cilt I - Ergitme Esasl Kaynak Yntemleri, MMO/356, TMMOB MMO yayn, Ankara. Ank, S., Vural, M. 1988. Gazalt Ark Kayna (TIG-MIGMAG), Gedik Eitim Vakf Yayn, stanbul. Gltekin, N. 1991. Kaynak Teknii, Engin Ofset, stanbul. ASM International. 2005. Metals Handbook Volume 6: Welding, Brazing and Soldering, USA. Masumoto, I., Kutsuna, M., Abraham, M. 1988. Metal Transfer and Spatter Loss in Double Gas Shielded Metal Arc Welding Study on Double Gas Shielded Metal Arc Welding (report 1), Transactions of the Japan Welding Society, 19 (2), p. 38-44 Kutsuna, M., Abraham, M. 1989. Metal Transfer and Spatter Loss in Double Gas Shielded Metal Arc Welding Using Flux-Cored Wire Study on Double Gas Shielded Metal Arc Welding (Report 2), Transactions of the Japan Welding Society, 20 (1), p. 45-51 Dennis, J., French, M.J., Hewitt, P.J., Mortazavi, S.B., Redding, C.A.J. 2002. Control of Exposure to Hexavalent Chromium and Ozone in Gas Metal Arc Welding of Stainless Steels by Use of a Secondary Shield Gas, The Annals of Occupational Hygiene, 46 (1):43-48 Killing, R. 1984. Gas-Shielded Metal-Arc Welding of Aluminium with Two Separate, Concentric Flows of Shielding Gas, Welding and Cutting, 36 (9):E148-E150 Bhme, D., Heuser, H. 1988. Gas-Shielded MetalArc Welding with Two Separately Fed Shielding Gases Flow Behaviour and Influence of the Argon Proportion on the Penetration Conditions, Welding and Cutting, 40 (2):E25-E28 Hartung, F. 1984. Spritzerarmes MAG-Schweissen mit Zweigasbrennern, Schweisstechnik, 34 (8), p. 351-353

3. 4. 5. 6.

7.

3. SONU
MIG/MAG kaynanda ift kanall tor kullanmnda, geleneksel argon ve karbondioksit karmna kyasla, koruyucu gazda ok daha az bir miktar argon kullanmyla bile, birbirine yakn kaynak akm ve ark gerilimi deerleri iin sprey transfer modunun elde edilebildii grlmektedir. DMAG yntemiyle ayrca koruyucu gazlarn ok daha laminer ekilde akt ve bunun da gazlarn koruyuculuk ilevinin verimini arttrp, arkn stabilize edilmesini salad belirtilmektedir. DMAG yntemiyle elde edilen nozl apak miktarlarnn ve gzenek saylarnn da daha dk olmas bunun bir sonucu olmaktadr. zellikle zl tel kullanmnda bu sonular daha bariz ekilde gzlemlenmektedir. Karm gazlarnn kullanmyla gerekletirilen literatr yaynlarnn saysna kyasla, DMAG ynteminin aratrld yayn says halen olduka dk seviyelerdedir. Teknoloji ve maliyet balamnda avantajlar sunan bu yntemin daha ayrntl ekilde aratrlmasnn kaynak teknolojisine ilave faydalar salayaca dnlmektedir.

8.

9.

10.

11.

Mhendis ve Makina

43 Cilt: 53634 Say:

Copyright of Engineer & the Machinery Magazine is the property of Engineer & the Machinery and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for individual use.