AR-GE, NOVASYON ve TRKYE

NEREDEYZ?

Dilad ERKEK 31.05.2011

NDEKLER

EKLLER LSTES 2 ZET 3 AR-GE NEDR? 5 NOVASYON NEDR? 7 DNYADA AR-GE ve NOVASYON 10 TRKYEDE AR-GE ve NOVASYON 25 GENEL DEERLENDRMELER ve NERLER 31 KAYNAKLAR 33

EKLLER LSTES ekil 1. lkelerin Ar-Ge Yatrmlar, Milyon $, 1999, OECD, (7) ........................................................... 11 ekil 2. Bilim ve teknolojide kurulan uluslararas ortaklklar, OECD, (7) ............................................. 12 ekil 3. 1994 ve 2001 yllarnda lkelerin Ar-Ge yatrmlarnn GSMH iindeki younluu, OECD, (8) 14 ekil 4. 1990 ile 2000 yllar arasnda lkelerin GSMH'lar iinde Ar-Ge yatrmlar younluk yzdelerinin deiimi, OECD, (8) ......................................................................................................... 15 ekil 5. ABD patent verilerine gre lkelerin yabanc ortak yzdeleri, OECD, (8) ............................... 16 ekil 6. Balca OECD lkeleri ve blgelerinde GSMH iindeki zel sektr Ar-Ge pay, OECD,(9) ....... 17 ekil 7. GSMH iinde % olarak zel sektr Ar-Ge almalarna devlet finansman, OECD, (9) ........... 18 ekil 8. lkelere ve sektrlere gre zel sektr Ar-Ge younluu ve yaratclk younluu, OECD, (9) ............................................................................................................................................................. 19 ekil 9. lkelere gre yabanc kurululardaki Ar-Ge harcamalar, OECD, (10) .................................... 21 ekil 10. Baz lkelerdeki Ar-Ge harcamalar, 2004, OECD, (10) ......................................................... 22 ekil 11. Kresel Ar-Ge eilimleri, (10) ................................................................................................ 23 ekil 12.Ar-Ge Vergi sbvansiyonlarnn oran, 2008, OECD, (11) ....................................................... 24 ekil 13.Trkiye'nin 2008 ylna ait bilim ve teknoloji profili, OECD, (11) ........................................... 26 ekil 14. Sektr performanslarna gre Ar-Ge, 2006, (11) .................................................................. 26 ekil 15. Yeni rn inovasyonu yapan irketlerin lkelerdeki yzdesi, 2004-06, OECD, (11) ............. 27 ekil 16. Sektrlere gre GSY Ar-Ge harcama dalm, 2009, TK, (16) ............................................ 28 ekil 17.Harcama gruplarna gre GSY Ar-Ge harcama dalm, 2009,TK, (16) .............................. 28

ZET

Kresel rekabetin hz kazand gnmzde retim bir lkenin kresel pazarda ne kabilmesi, adndan sz ettirebilmesi iin en nemli eylemdir. Bir lke reterek kazan salad gibi gnmz problemlerinin banda gelen isizlie karn istihdam da salam olur. lkelerin retimlerini durdurmadan artarak devam ettirebilmeleri; srekli istihdamn salanabilmesi, ihracat kapasitesinin artrlmas, reticiye ve devlete kazan salanabilmesi asndan byk nem tamaktadr. rn ve hizmet eitlilii olduka fazla olan gnmzde lkeler ve irketler fark yaratmak; yenilikler ortaya koymak ve bu yarta bir adm ne geebilmek iin almaktadrlar. reticinin salad en ufak katma deer gibi byyerek olumlu kazanmlar elde edilmesini salayacaktr. Bu katma deerin salanmas ise gnmzde iki kavram ne karmaktadr: Ar-Ge ve novasyon. Ar-Ge ve inovasyonun szlk anlamlarndan nce gnmzde akla ilk getirdii kelime Yenidir. Ar-Ge ve inovasyon, irketlerin ve dolaysyla lkelerin gnmz tketicisinin sorunlarn ya da ihtiyalarn ncelikle iyi tanmlayarak bu dorultuda aratrmalar yapp uygun yeni rn ya da hizmetin teminini hedef almaktadr. Sonuta daha nce benzeri olmayan bir rn/hizmet ya da benzer ii yapan bir rn/hizmetin gelitirilmi hali ortaya kacaktr. Bu yeni rn/hizmet piyasaya sunulacak; yaratt farkllk ile tketicinin dikkatini ekecek; ithalat ve ihracatlar gerekleecek, kr salayacak, istihdam salayacak ve kresel piyasada lke/irketin rekabet gcn artracaktr. Ar-Ge ve inovasyon lkelerin ekonomi ve sanayi politikalarnda son 10 yldr en st sralarda yer almaktadr. Hkmetler retimde fark yaratarak kriz dnemlerinde bile retimin ve ihracatn artmasn salad iin Ar-Ge ve inovasyonu teviklerle de desteklemilerdir. Ar-Ge ve inovasyon zel teebbsler, kamu kurumlar, kr amac gtmeyen kurumlar ve niversiteler tarafndan gerekletirilebilir. Bu noktada lkelerin ArGe yatrmlar byk nem tamaktadr. Ar-Ge yatrmlar uzun yllardr byk miktarda olan lkeler gnmzde bilim ve teknoloji alannda byk admlar atm; sanayi ve retimleri ile kresel piyasada rekabet edebilirliklerini salamlatrmlardr.

Bu dorultuda hazrlanan raporda ncelikle Ar-Ge ve inovasyon kavramlar irdelenecek, daha sonra dnyann ve zellikle OECD lkelerinin Ar-Ge ve inovasyon

alannda son 10 yldr gsterdii gelimeler incelenecek ve Trkiye ele alnacaktr. almada OECD ve TK verileri ile ilgili raporlar ele alnmtr. Fakat zellikle Trkiyedeki Ar-Ge ve inovasyon alanndaki verilerin yeterli olmay sebebiyle almann kapsam blgesel bir incelemeden daha ok kresel ve ulusal boyuttadr.

AR-GE NEDR?

Ar-Ge faaliyetleri bilimsel veya teknolojik belirsizliin olduu durumlarla ilgili faaliyetlerdir. Baz AR-GE faaliyetlerinde hedef yeni bir rn gelitirmek veya

gelitirilmesine bilimsel altyap salamaktr. Ar-Ge, mevcut bir rnn daha etkin ve ucuz retilmesi ya da hi retilmemi ama ileride retilmesi planlanan, pazarda nc olmak amacyla herhangi bir alanda aratrmaya kaynak ayrmaktr. Ar-Ge, zel alma gerektiren, kamu, zel sektr ve niversitelerde yaplabilen yine bir faaliyettir. Ar-Ge, adndan da tam olarak anlald gibi nce bir aratrma, henz bulunmam bulma ve sonra da bilgiyi veya bir rn gelitirme veya yenilemeyi ierir (1). Gelimi sanayi lkelerinin yer ald OECD'ye gre Ar-Ge farkl uygulamay bnyesinde barndrr; Temel aratrma (basic research): Belirli, zgn bir uygulama veya kullanm dnlmeden, kuramsal veya deneysel almalarla olgularn ve gzlemlenebilir durumlarn altnda yatana ilikin yeni bilgi edinmeye denir. Uygulamal aratrma (applied research): Uygulamal aratrma da zgn bilgi retmeye yneliktir. Ana hedef olarak dorudan zgn ve pratik bir ama ierir. Deneysel gelitirme: Aratrma ve/veya pratik deneyimden edinilmi ve halen varolan bilginin zerinde ykselen, ancak yeni materyaller, rnler, devreler retmeye; yeni sreler, sistemler hizmetler oluturmaya veya retilmi ya da oluturulmu olanlar byk lde iyiletirmeye ynelik sistemli almalardr(2). Hayatmzn her aamasnda yer alan Ar-Ge almalar dorudan insan yaamyla ilgilidir. srail ve rlanda gibi lkeler Ar-Ge'ye verdikleri nem sonucu baarl Ar-Ge politikalar gelitirmi ve toplumlarnn refah seviyesini en az -drt kat arttrmay baarmlardr. Dnyada yaanan krizler incelendiinde ortaya ilgin bir sonu kmaktadr. Ar-Ge'nin krizlerden etkilenmeyip aksine kriz zamanlarnda daha ok getiri salayan bir faaliyet alan olduu grlmektedir. Bu nedenle de Ar-Genin verimsiz bir yatrm olduu, harcanan kaynan boa gidecei zihniyeti mutlaka terkedilmelidir. Ar-Ge yatrmlarna harcanan
5

parann ksa vadede olmasa bile orta ve uzun vadede ok daha fazlasyla geri dnd artk herkese bilinen bir gerektir. Sanayinin ihtiyac olan teknolojik aratrma konular doktora ve yksek lisans tez konular haline getirilebilmelidir. Bu ekilde niversiteler de sistemin ierisine ekilir ve niversitelerin salt aratrma ieren, rne dntrlemeyecek almalarla megul olmas engellenmi olur. Bylelikle niversite-sanayi ibirlii kavram da doru amaca yneltilmi olur (3).

NOVASYON NEDR?

Son yllarda ulusal ve uluslararas piyasalarda artan rekabet ortam, irketlerin ve lkelerin bu ortama ayak uydurabilmek ve rekabet glerini artrmak adna rnlerini, hizmetlerini ve retim yntemlerini srekli olarak deitirmelerini ve gelitirmelerini gerektirmektedir. irketlerin ve lkelerin uyguladklar bu deitirme ve yenileme ilemi "inovasyon" olarak adlandrlmaktadr. Yeni ya da gelitirilmi bir rnn, hizmetin ve retim ynteminin gelitirilmesi ve bunun sonucunda ticar bir gelir elde edilmesi srecinin tm inovasyonu oluturmaktadr. novasyon yenilik ve/veya kolaylk getirecek ve sreklilik arz edecek bir dnceden doar. Gelitirilen ve pratie dklen bu dncenin firmann rekabet gcn artracak ekilde pazarlanmas ve srekliliinin salanmas iin sonularnn deerlendirilmesi gerekmektedir. Doan sonular, inovasyonun devamllnn salanmas ve yeni getiriler oluturulmas amacyla tekrar tekrar incelenerek doacak yeni dnceler yeni bir inovasyon srecini aktive etmektedir. Aratrma-gelitirme (Ar-Ge), inovasyonun gerekletirilmesi iin en nemli admlardan birini oluturmaktadr. Gnmzde gelien teknoloji ile birlikte firmalar teknolojik inovasyonun rekabet ortamnda kendilerine byk avantajlar salayacan dnmekte ve bu alana byk yatrmlar yapmaktadrlar. Fakat bir firmann teknolojik inovasyonda baarl olabilmesi iin ncelikle organizasyonel ve sunumsal inovasyonu gerekletirmesi gerekmektedir. Yeni alma ve i yap yntemlerinin gelitirilmesi ve kullanlmas ile bir firmann rekabet gcnn ykseltilmesini ifade eden organizasyonel inovasyon ve yeni tasarmlarn ve pazarlama yntemlerinin gelitirilmesi ve kullanlmas ile bir firmann rekabet gcnn ykseltilmesini ifade eden sunumsal inovasyon; teknolojik inovasyon iin olmazsa olmazdr. Teknolojik inovasyon ise teknolojik rn ve sre inovasyonunu kapsamaktadr. Burada rn, fiziksel bir rn ya da hizmeti ifade etmektedir. Teknolojik olarak yeni bir rnn veya srecin gelitirilmesinin yan sra, mevcut rn ve srelerde nemli teknolojik deiikliklerin yaplmas da bu kapsamda deerlendirilir. rnn pazara sunulmas ve srecin retimde kullanlmas ile inovasyon gerekletirilmi olur. Teknolojik rn
7

inovasyonu, tketiciye yeni veya iyiletirilmi hizmetler sunmak amacyla performans zellikleri artrlm bir rnn gelitirmesini/ticariletirilmesini ifade eder. Teknolojik sre inovasyonunda ise, yeni veya nemli lde gelimi bir retim ya da datm ynteminin uygulanmas sz konusudur(5). novasyon, ya radikal fikirler sonucu daha nce denenmemi ve gelitirilmi rn veya retim yntemlerinin ortaya karld byk atlmlarla oluur (radikal inovasyon), ya da adm adm yaplan, bir dizi gelitirme ve iyiletirme faaliyetini ieren almalarnn bir sonucu olarak ortaya kar (artmsal inovasyon). novasyon gnlk hayatta ve sektr baznda srekli karlatmz bir olgudur. rnein bir tekstil firmas burumayan ve t gerektirmeyen kuma gelitirip, retir ve satarsa rekabet gcn dier tekstil firmalarna gre artrm ve glendirmi olur. Yaratt bu inovatif fikirle mal kazan salamas da kanlmaz olacaktr. Dier bir yandan bir gda firmasnn hastalklara ya da bcek saldrlarna dayankl bir tr domates gelitirmesi inovasyon sonucu salanacak bir rndr. Bu tr domatesin oluturulmas sreci fikrin ortaya atlmas, Ar-Ge ve retim aamalarn iermektedir ve tm bu aamalar inovasyon srecini oluturmaktadr. Ayn zamanda zel bir okulun, rencilerinin tm bilgilerini ieren bir veri taban oluturup bunu internet ortamnda velilerin eriimine sunmas da yine bir inovasyon rneidir. Firmalarn ya da kurumlarn yapt bu yenilikler daha fazla mteri ekmelerine ve gelirlerinin artmasna neden olacaktr. Bylelikle firmalar daha hzl byyecek, daha ok insana istihdam salayacak ve lke ekonomisine daha fazla katkda bulunacaklardr. Bylelikle lkenin kalknmasna ve gelimesine byk katklar salayarak sadece mikro dzeyde firmalar aras rekabet gcn deil lkenin makro dzeyde rekabet gcn de byk oranda etkileyeceklerdir. Bu nedenle inovasyon yapan firmalarn, kurumlarn bulunduu lkelerin daha hzl gelitii ve lkelerindeki insanlara daha iyi yaam koullar oluturulmasna katkda bulunduklar gzlemlenmektedir. Bu iletme ve kurumlar kendi rekabet glerini artrrken lkelerinin de uluslararas piyasalarda daha gl konuma gelmesini salamaktadrlar. Her

toplumun amac ve arzusu olan daha refah yaam koullar iin birok lke politikasn inovasyon olarak belirlemitir. u an gelimi lkelerin banda yer alan birok lkenin Ar-Ge ve inovasyona byk miktarlarda yatrm yaptklar grlmektedir. Fakat bu yatrmlarn sonularn orta ve uzun vadede alarak glenmiler ve rekabet gc yksek lkeler arasna girmilerdir. Finlandiya inovasyona yapt yatrmla, gl bir ekonomi ve yaam seviyesi yksek bir toplum yaratmay baarmtr. 2000li yllarda, biliim teknolojileri sektr Finlandiya ekonomisinin itici gc haline geldi. Bunun yannda, metal ve mhendislik sektrleri ile orman rnleri sanayinde de inovasyona dayal rekabetilik devlet tarafndan desteklenmeye devam etti. Sonuta, 1985lerde 10.470 $ olan kii bana den milli gelir, 2004de 29.000 $a ulat(6).

DNYADA AR-GE ve NOVASYON 1990l yllarn bandan bu yana kalknma ve gelime politikalarnda
Yaratclk, dalma ve bilgi kullanm lke ekonomileri iin artan bir neme sahiptir.

nemli bir yer alan Ar-Ge ve yenilikilik 1990l yllarn sonundan itibaren lke ekonomilerinin gndemine oturmutur. 90l yllarda bilgi tabanl ekonomi yatrmlarnda art gzlenmitir. 1997 ylnda OECD lkelerinin toplam gayri safi mill haslasnn %4 bilgi ve iletiim teknolojilerini kapsamaktadr. 90larn ikinci yarsnda bilgi ve iletiim teknolojileri, lkeler arasndaki sosyo-ekonomik farkllklara ramen, tm dnyada ilgi gren internetin gelimesiyle yaylma gstermitir.

Ar-Ge zerine yaplan yatrmlar lkeler arasnda farkllklar gstermektedir. Zengin lkelerin Ar-Geye yaptklar yatrmlarn dier lkelere gre ok fazla olmas tesadf deildir. 1999 ylnda ABDnin 250 milyar dolarlk Ar-Ge yatrm OECD lkelerinin toplam Ar-Ge yatrmlarnn %48ini oluturmaktadr. ABDnin arkasndan %18 ile Japonya, %8 ile Almanya, %5,5 ile Fransa gelmektedir. lkelerin Ar-Ge ve yenilikilik alannda yaptklar yatrmlar dnyadaki teknoloji ve bilim alannda oynadklar rollerini de belirlemektedir. ABD, Finlandiya, Japonya, Kore, svire gibi lkelerin bu alanda yaptklar yatrmlar dier lkelere gre gayri safi mill harcamalarnn ok daha byk ksmn oluturmaktadr. Fakat bu noktada yaplan yatrmlarn zel sektr ve kamu tarafndan yaplmas ve arasnda bir denge bulunmas da nem arz etmektedir. rnein rlanda, Japonya ve Korenin Ar-Ge yatrmlar %70i zel sektr, %20si ise kamu tarafndan gerekletirilmitir(7).

10

ekil 1. lkelerin Ar-Ge Yatrmlar, Milyon $, 1999, OECD, (7)

lkelerin 1999 ylndaki Ar-Ge yatrm verileri incelendiinde (ekil 1) Trkiyenin Meksika, in ve Brezilya ile birlikte en az yatrm yapan ve en az aratrmac saysna sahip lkeler arasnda olduu grlmektedir. Buna karn ABD, Japonya, Finlandiya ve svirenin yksek hacimli yatrmlar yaptklar, ok sayda aratrmacya sahip olduklar ve dier lkelerden belirgin ekilde ayrldklar gzlenmektedir. nemi her geen yl daha artan Ar-Ge ve yenilikilik snr tesi ibirliklerini ve mterek bulular artrmtr. OECD blgesinde yabanc ortakl bulularn toplam patenti alnm bulular arasndaki pay 80li yllarn ikinci yarsndan 90l yllara kadar %5ten %9a kmtr. 1995te ise OECD lkelerinde toplam bulularn %26snn uluslararas ibirliinde gelitii bilinmektedir (7).

11

ekil 2. Bilim ve teknolojide kurulan uluslararas ortaklklar, OECD, (7)

Bu gelimelerle birlikte lkeler devlet politikalarn bilgi tabanl ekonominin aciliyetine gre ekillendirmeye baladlar. Avusturya, Fransa, Japonya, Kore, Meksika, Portekiz ve spanya gibi lkeler bilim, teknoloji ve yenilikiliklerini yeniden dzenlemek adna geni apl giriimlerde bulundular. Trkiye ise, Belika, Kanada, ek Cumhuriyeti, Finlandiya, Almanya, rlanda, Yeni Zelanda, Norve, Portekiz, ngiltere, ABD ile birlikte 90l yllarda bilim alanna desteini artran lkeler arasnda yer ald. Birok lkede rekabeti, alma azmini artrc, aratrmalarn artrlmas ve verimli retimi salayan reformlar yapld. Bu yllarda OECD lkelerinde bilim, teknoloji ve yenilikilik politikalar; bilimin, niversite reformlarnn ve mkemmellik merkezlerinin kuruluunun finansmanna odaklanmtr. Bununla birlikte biyo-teknolojinin nemi, yenilikilik alannda network ann nemi ve yine yenilikilikte insan kaynaklarnn nemi byk ilgi grm ve lkeleri bu alanda tevik etmi ya da nlemler almaya itmitir. Alnan bu tedbirlerin ve uygulanan politikalarn sonular deerlendirilmi ve bilim, teknoloji ve yenilikilik alanna en yksek derecede nem verilmesi sonucuna varlmtr.
Kk fakat baarl ekonomiler birok yapsal reformu ieren programlar uygulamaya koymulardr.

12

90l yllarda sanayi-niversite ba devlet politikalarnn en nemli

Zaman iinde inovasyon srecinde meydana gelen deiiklikler, inovasyonun ve teknolojik deiikliin gelimedeki roln etkilemitir.

konusu olmutur. Teknolojik geliim, yenilikiliin direk bilim kaynakl olmasyla hzlanmtr. Yenilikilik dsal ve ok disiplinli bilgiye ihtiya duymaktadr. Bylelikle firmalar Ar-Ge almalar iin daha fazla kaynak salamaya ve yenilikilik almalar iin alternatif bilgi kaynaklar aramaya balamlardr. Finansal, ynetsel ve organizasyonel deiiklikler bilgi pazarnn gelimesini salamtr. Kamuda mali kstlamalar zellikle sanayi ile ba kurabilen niversiteleri ve aratrma kurumlarn bu pazara girmeye cesaretlendirmitir.

Sanayi ve niversiteler arasnda kurulan bu ba iki taraf iin de olumlu sonular dourmaktadr. Bylece niversite, rencileri iin alma alanlar, kendi aratrmalar iin uygulama frsat ve finansal kaynak bulmaktadr. Firmalar iin en nemli yarar ise iyi yetimi insan kaynaklarna kolaylkla ulaabilmek olmutur. Bununla beraber yenilikilik ve teknolojik deiim alannda pazardaki yerlerini salamlatrmay baarmlardr. 2001 ylnda yaanan ekonomik de ramen bu dnemde bilgi alannda art gsteren yatrmlar OECD lkeleri arasnda ekonomik performans asndan anahtar girdi halini almtr. Bununla beraber daha fazla a oluturmu ekonomiler meydana gelirken bilgi yaratm ve uygulamas daha ortak hale gelmitir. lkeler birbirlerinin yenilikilik ve ArGe almalarn yakndan takip edip ortak almalar yapmaya devam etmitir. lkelerin bilgi tabanl toplum olmak zere attklar admlar verimlilii artrmaya, bilginin kullanmna ve dalmasna yardmc olacak olan network kurmu ekonomi ihtiyac ile ilikilidir. Bilgi ve iletiim teknolojileri 1990larda yatrmlarn yara almasna ramen birok OECD lkesinde igc verimliliinin artrlmasnda anahtar rol oynamtr. gc verimlilii artarken ek olarak sermaye ve ok ynl verimlilik art da gzlenmektedir(7). 2001 ylna gelindiinde OECD lkelerinin Ar-Ge harcamalarna daha fazla kaynak ayrd grlmektedir. 1990larn ilk yarsndan sonra 1994 ve 2000 yllar arasnda tm OECD lkeleri genelinde Ar-Ge yatrmlar 416 Milyar $dan 552 Milyar $a ykselmitir. Bylelikle gayri safi mill harcamadaki Ar-Ge younluu %2,04ten %2,24e ykselmitir. 2000 ylnda Avrupa Birlii lkeleri gayri safi mill harcamadaki %1,9luk Ar-Ge yatrm younluu ile ABD (%2,7) ve Japonya (%3)nn gerisinde kalmlardr. 1990l yllarda
13

Finlandiya ve svire gibi yksek Ar-Ge yatrmlar olan lkeler 2001de de yatrmlarna devam etmiler ve bunun karln fazlasyla almlardr ve gnmzde almaya devam edeceklerdir. Bu lkeler ile Trkiye, Polonya, Yunanistan gibi Ar-Ge yatrm konusunda geri kalan ve gayri safi millmill harcamalarndaki Ar-Ge yatrm younluu ok dk seviyede olan lkeler arasnda byk bir uurum olduu grlmektedir.

ekil 3. 1994 ve 2001 yllarnda lkelerin Ar-Ge yatrmlarnn GSMH iindeki younluu, OECD, (8)

OECD lkelerinin hkmetleri bilim ve yenilikilik yardmlarna ekonomik byme iin ok byk dikkat gsterdiler ve birok yeni giriimde ve reformda bulundular. 2000 ylnda Avustralya, Kanada, Macaristan, rlanda, Kore ve spanya gibi baz lkeler bilim, teknoloji ve yenilikilik alannda kalknma ve gelime gstermek iin kapsaml bir politika erevesi hazrladlar. Devlet enstitleri ve ajanslar yenilik sistemlerinin gvenlii iin yeniden yaplandrld ve politika uygulama alanlar geniletildi. Devlet aratrma sistemleri ekonomik ve sosyal ihtiyalara gre daha iyi uyum salanmas iin bir takm reform almalarna tabii tutuldu.
Hkmetler ekonomik byme iin 2000li yllarda bilim, teknoloji ve yenilikilik yardmlarn gelitirmek amacyla geni bir politika uygulamlardr.

14

ekil 4. 1990 ile 2000 yllar arasnda lkelerin GSMH'lar iinde Ar-Ge yatrmlar younluk yzdelerinin deiimi, OECD, (8)

ekil 4te lkelerin Ar-Ge yatrmlarnn 1990 ylndan 2000 ylna kadar ne ynde deitii gsterilmektedir. Finlandiyann zel yatrmlarnn ilk srada olduu, yurtd yatrmlarnn ve devlet yatrmlarnn ne kadar az bir paya sahip olduu grlmektedir. Ayn ekilde svire ve zlandann yatrmlar gze arpmaktadr. Trkiye yatrmlarn artran 9. lke olmutur. ounluu zel yatrmlar olurken, ok dk bir yurtd katks gze arpmaktadr. Devlet desteinin bu yllar arasnda hi bulunmad grlmektedir. ABD ise 1990 ylndan sonra devlet yatrmlarn drmtr ve zel sektr yatrmlarnn artmasn salamtr. Slovenya Ar-Ge yatrmlarn en fazla dren lke olmutur. Slovenyadaki zel yatrmlar %0,9 derken, devlet ve yurtd yatrmlar yok denecek kadar az artmtr. Ar-Ge yatrmlarnda ba eken lkelerden olan Japonya ise yatrmlarnn miktarn deitirmeden Ar-Geye desteini srdrmtr(8). Hkmet politikalar firmalar, uluslararas birliktelikler kurarak ve
Kreselleme ve endstriyel yaplanma birleme M&A (Birleme & Devralma) ve stratejik anlamalar gc ile ilerlemektedir.

stratejik anlamalar yaparak, yarar ve maliyetin datlmasn salayacak yaplandrmalara gitmelerini salayabilir. Bunun iin yabanc sermaye ksd esnetilerek yatrmlarn artrlmas salanabilir. Korenin 1990larda bu ynde ald bir karar bulunmaktadr. 1990larda teknolojik deiimler ve firmalarn zellemesi endstriyel kreselleme ve yaplanmay tevik etmitir. Birleme & Devralmalarn uluslararas says 1990 ve 2000 yllar

15

arasnda 2600dan 8300e ykselmitir. Bu periyotta Birleme & Devralmalarn toplam deeri 153 Milyar $dan 1.2 Trilyon $a ulamtr. ok uluslu birliktelikler ve anlamalarn oalmas ve yaygnlamas bilim ve teknoloji faaliyetlerinin gerekleme hzn ve ynn deitirmektedir.

ekil 5. ABD patent verilerine gre lkelerin yabanc ortak yzdeleri, OECD, (8)

ekil 5te grld zere 1999 ylnda yabanc ortakla beraber alnan patent yzdesi en fazla Trkiyeye aittir. Bu yzde 1986dan 1999 ylna kadar %38den yaklak %88e ykselmitir. Yabanc ortak yzdesi en az olan lkelerin Ar-Ge alannda en fazla gelimeyi gsteren Japonya, Kore ve ABD olduu gzlenmektedir. Yabanc ortakla alma yzdesinin Ar-Ge yatrmlaryla neredeyse ters orantl olduu sylenebilir. Bu noktada 1999 verilerine gre Ar-Ge yatrm fazla olan lkelerin d lkelerle ibirliine ihtiya duymad sylenebilir. Yaratc bulularn ekonomik byme ve performans asndan tad nemi kabul ederek, OECD hkmetlerinin ou kamu Ar-Ge yatrmlarn harcamalarda yaplan kesintilerden uzak tutmay amalad ve baz durumlarda art bile gerekletirdi. 2000-2002 yllar arasnda OECD lkeleri apnda Ar-Ge alanndaki devlet harcamalar gayri safi mill harcamalar iindeki pay % 0,63ten % 0,68e ykselmitir. 2001 ylnda ABDde meydana gelen 11 Eyll saldrlarnn ardndan ABD Ar-Ge harcamalarnn byk bir ksmn savunmaya kaydrd. Bylelikle ABDdeki kesintiler nedeniyle zel sektr Ar-Ge harcamalar geriledi. Buna karn Japonyada 2000-2003 yllar arasnda Ar-Ge yatrmlarnda byk bir art gzlendi. Japonyann Ar-Ge yatrmlarnn gayri safi mill harcamalar iindeki pay bu
16

yllar arasnda % 2,12den % 2,32ye ykseldi. Avrupa Birlii lkelerinde ise mtevazi artlar gzlendi.

ekil 6. Balca OECD lkeleri ve blgelerinde GSMH iindeki zel sektr Ar-Ge pay, OECD,(9)

2002-2004 arasnda Belika, rlanda ve Norvein yeni vergi tevik 2002 ylndan itibaren programlar uygulamasyla Ar-Ge iin vergi tevikleri kullanan OECD zel sektrn Ar-Ge
almalarna destek daha dolayl hale program tamamlanarak byk firmalar iin vergi teviki getirildi. OECD geliyor.

lkelerinin says 18e kt. ngilterede de kk firmalara uygulanan

yesi lkeler, kk ve orta lekli iletmelerde (KOBlerde) giriimcilii canlandrmak ve Ar-Ge almalarn arttrmak iin rnein giriim sermayesini destekleyerek ve KOBlere ncelikli destek vererek gerekli abay gstermitir(9).

17

ekil 7. GSMH iinde % olarak zel sektr Ar-Ge almalarna devlet finansman, OECD, (9)

ekil 7de grld zere genellikle Ar-Ge yatrmlarnda 1991 ve 2002 yllar arasnda byk bir fark grlmektedir. Sz konusu dnemde ABDdeki byk deiim gze arpmaktadr. Trkiyenin yatrm ise bu yllar arasnda byk bir deiiklik gstermemitir. Kamu ve zel sektr ortaklklar OECD lkelerinde yeni ve yaratc bulularn tevik edilmesinde nemli bir ara oluturur. Gerek kamu gerekse zel sektrn mali katklarn salayarak kamu ve zel sektr ortaklklar kamunun snrl Ar-Ge finansmanndan daha iyi sonular alnmas ve de sanayi sektrnn gl bir katlmnn salanmas iin ara oluturur. OECD ierisinde kamu ve zel sektr ortaklklarnn kamu Ar-Ge yatrmlarnda artan bir paya sahip olduu grlmektedir. Fransada kamu ve zel sektr ortaklklar 2002de rekabete ak tm aratrma fonlarnn % 78sini oluturuyordu; oysa 1998de bu oran % 37 idi. Hollanda hkmeti 2003 ile 2010 yllar arasnda stratejik alanlardaki kamu ve zel sektr ortaklklar iin 805 milyon euro ayrd. Avustralya, Avusturya ve sveteki mevcut kamu ve zel sektr ortaklk programlar da ek fonlarla glendirildi; ek Cumhuriyeti, rlanda, Macaristan ve svirede ise yeni kamu ve zel sektr ortaklklar oluturuldu. Kamu ve zel sektr ortaklklarnn ou ortak aratrma merkezleri eklinde olmakla birlikte, Belika, Danimarka, Fransa, Hollanda, Yeni Zelanda, svire ve ngiltere gibi lkeler
18

almalarda egdm ve kalitenin arttrlmas iin eitli aratrma merkezlerindeki aratrma uzmanlar arasnda iletiim alar kurmaya almaktadr. OECD ekonomilerindeki 1990-2001 arasndaki katma deer artnn te ikisi, tpk istihdam artnn byk blm gibi hizmet sektrnden kaynaklanyordu. ABD, ngiltere ve Almanya dhil birok OECD lkesindeki emek verimlilii artnn byk blmn de hizmet sektr oluturuyordu. Ekonomiler daha bilgi-youn hale gelmeye devam ettike ve firmalar imalatlarn dnyann daha dk maliyetli blgelerine kaydrdka OECD apnda hizmet sektrnn nemi muhtemelen artacaktr. Hizmet sektrndeki yaratc firmalarn oran imalat sektrnden daha dk olmaya devam ediyor ancak finansal araclk ve ticari hizmet firmalarndaki yaratclk ve yeni bulular tevik oranlar (srasyla % 50 ve % 60 zerinde) imalat sektrnn ortalamasn ayor. Hizmet sektrndeki Ar-Ge art oranlar imalat sektrn nemli miktarda geiyor. Genel olarak byk hizmet sektr firmalar kklerden daha yaratc olmaya eilimli olmakla birlikte, ticari hizmetler ve finansal araclk sektrlerindeki kk firmalarn dier hizmet dallarndan daha yaratc ve yeni bulular tevik edici olduu grlyor.

ekil 8. lkelere ve sektrlere gre zel sektr Ar-Ge younluu ve yaratclk younluu, OECD, (9)

19

ekil 8de grld zere imalat ve hizmet sektrlerinde en fazla Ar-Ge younluu Almanyada bulunmaktadr. Yunanistan imalat sektrnde yaratclkta geri kalsa da hizmet sektrnde talya ve spanyay geride brakmtr. malat sektrnde yaratclk younluunun hizmet sektrne gre genel olarak daha yksek olduu grlmektedir. Hollanda ve Avusturyann imalat sektrndeki yaratclk younluu ortalamann stnde iken hizmet sektrndeki yaratclk younluklar ortalamann altnda kalmaktadr. Yaratclk kapasitesini artrma ve ekonomileri daha bilgi youn hale getirme abalar iin bilimsel teknolojik insan kaynaklarnn varl temel bir kouldur. 1995-2000 yllar arasnda bilimsel-teknolojik insan kaynaklarndaki istihdam genel istihdamn yaklak iki kat artt. OECD apnda aratrma uzmanlarnn says ise 1990da 2,3 milyon iken 2000de 3,4 milyona kt. Bunlarn yaklak te ikisi zel sektrde alyor. rnein, ABnin Ar-Ge harcamalarn 2010 ylna dek gayri safi mill harcamalarn % 3ne karma amacna ulamak iin gereken ek aratrma uzmanlar says, baz tahminlere gre yarm milyonu aabilir ve bu da gelecekteki bilimsel-teknolojik insan kaynaklar arz ile ilgili sorulara yol aar. Gelecekte mezunlarn verimli bir ekilde istihdamnn salanmas, beceri aklarnn ya da uyumsuzluklarn nlenmesi iin iyi ileyen bir igc pazarnn olumas gerekecek. Ar-Ge ve inovasyonun dnya apnda etkin ve dengeli ekilde yaylmas, ibirlikleri ile daha ileriye gtrlmesi zerinde kresellemenin etkisi yadsnamaz. Kresellemeye byk lde okuluslu dev irketlerin faaliyetleri hz kazandrmaktadr. 2001 ylnda yabanc kurulularn kontrol altndaki imalat sektrnn Ar-Ge pay, Japonyada % 4 ile Macaristan ve rlandada % 70i aan oranlar arasnda deimitir. OECD blgesindeki dier ou lkenin ise % 15 ile % 45 arasnda bulunuyordu. Yabanc kurululardaki istihdamn pay yine OECD lkelerinin ounda % 15 ile % 30 arasnda idi. Yabanc kurululardan kaynaklanan retimin byme oran ise yerli firmalardan daha hzl bir art gsterdi.

20

ekil 9. lkelere gre yabanc kurululardaki Ar-Ge harcamalar, OECD, (10)

Kresellemenin potansiyel olumsuzluklar lke iindeki i olanaklarnn dier lkelere kaymas, kontroln yabanc okuluslu irketlerin eline gemesi zerinde bir hayli ilgi odaklanmakla birlikte, politikalar belirleyen evrelerin sz konusu irketlerin gerek kurulduklar lkede gerekse faaliyet gsterdikleri dier lkelerde saladklar yararlar gz nnde bulundurmalar ve bu irketlere cazip gelecek politikalar tasarlamas

gerekmektedir. Kresellemenin snrlandrlmasna ve yabanc kurulularn geri ekilmesine dnk politikalar, rnein, ulusal ekonomileri glendirmede etkin bir yntem olmayabilir, nk bu tr politikalar bilgi ve verimlilik art iin nemli kaynaklar ile olan balar kstlayacaktr. Politika, ulusal ekonominin yabanc kurulular iin ekici olma zelliinin arttrlmasna ve rnein yerli firmalar ve tedarikiler ile balar tevik edilerek bunlarn faaliyetlerinden dolayl transferler salanmasna odaklanmaldr. 2000li yllarn ortalarnda Ar-Ge performansnda da nemli kaymalar

gereklemitir. Kamu sektrnn aratrma faaliyetleri 2000-2004 yllar arasnda GSYHnn % 0.63nden % 0.68sine kt. OECD apnda zel sektrn Ar-Ge performans ise GSYHnn % 1.5ini buldu. Bunun bileimi de evrim gstermeye devam ederek, hizmet
21

sektrleri artan bir paya sahip oluyor. 1990-2003 yllar arasnda, hizmet sektrnn Ar-Ge faaliyetleri ylda % 12 orannda art gsterirken, imalat sektrnde bu oran % 3 idi. Artk hizmet sektr OECD iindeki toplam zel sektr Ar-Ge faaliyetlerinin drtte birini oluturmaktadr.

ekil 10. Baz lkelerdeki Ar-Ge harcamalar, 2004, OECD, (10)

Ar-Ge finansman ve performans alanndaki bu kaymalarn beraberinde ise bilim, teknoloji ve yaratc yenilikilik alanlarnda hzl bir kreselleme yaanmtr. OECD lkelerinin ounda, okuluslu irketler tarafndan yabanc firmalar satn alnp kendi lkeleri dnda yeni Ar-Ge tesisleri kurulduka yabanc itirakler tarafndan gerekletirilen Ar-Ge faaliyetlerinin pay artmaktadr. OECD blgesinde 2004 ylnda zel sektrn Ar-Ge faaliyetlerinin % 16dan fazlas yabanc itiraklerinde gerekletirildi. Oysa bu oran 1993 ylnda % 12 idi. Yabanc itirakler tarafndan gerekletirilen Ar-Ge faaliyetlerinin ou OECD lkeleri iinde kalmakla birlikte, en hzl bymenin olduu blgeler OECD blgesi dnda, zellikle de Asyadadr (Singapur, Japonya, Kore, in vb.). 2004 ylndan itibaren artan bir nem kazanan pazarlardan birisi de teknoloji lisanslama olmutur. Lisanslama, icatlarn yaygnlamas ve bunlar izleyen yeniliklerin
22

kolaylamas iin nemli bir kanal haline geldi. Lisanslama, icatlar en iyi ekilde ticariletirebilecek olanlarn eline vererek yaratc yenilik srelerinin verimliliini arttrmtr. Toplam patent izin ve ruhsatlarnn nemli ve artan bir orann uluslararas lisanslama oluturmakta olup dnya apndaki almlar 2004 ylnda 100 Milyar $ amtr. OECD blgesinde 1996 ylnda 468 Miyar $ olan Ar-Ge harcamalar 2006 ylna gelindiinde 818 Milyar $a trmanmtr. Art 2001-2006 yllar arasnda yavalasa da 1996dan 2006 ylna kadar hkmetlerin Ar-Ge harcamalar yllk % 4,6 art gstermitir. Yine 2006 ylnda dnyadaki Ar-Ge ve inovasyon piyasas incelendiinde Ar-Ge ve inovasyonun kresel dalmnda deiiklik olduu grlmtr. zellikle inin Ar-Ge ve inovasyon harcamalar 2001 ylndan 2006 ylna % 19 art gstererek 86,8 Milyar $a ulamtr. inle beraber Gney Afrika, Rusya, Hindistan gibi lkelerde de 2005-2006 yllarnda Ar-Ge yatrmlarnn artt ve bunun geri dnlerinin baarl olduu gze arpmaktadr. Japonya ve ABD yine Ar-Ge harcamalarnda kresel lekte ba ekmektedir. 2005 verilerine gre OECDnin ana blgesi ele alndnda; Ar-Ge harcamalarnn % 35inin ABDye, % 14nn Japonyaya, % 24nn AB-27ye ait olduu grlmektedir (10).

ekil 11. Kresel Ar-Ge eilimleri, (10)

23

2005 ylndan itibaren hkmetlerin dorudan yatrmlarn yerine dolayl yardmlara yneldii grlmektedir. Buna gre 21 OECD lkesi Ar-Ge yapan irketlere vergi indirimine gitmitir. Trkiye de bu indirimleri uygulayan lkeler arasnda bulunmaktadr. zellikle KOBler Ar-Ge sbvansiyonlarndan yararlanmtr.

ekil 12.Ar-Ge Vergi sbvansiyonlarnn oran, 2008, OECD, (11)

2010 ylna gelindiinde ekonomik krizin etkilerinin srd grlmektedir. Bu krizden hzl, srdrlebilir ve kalc bir k aray iinde olan lkeler iin bilim, teknoloji ve inovasyonun harekete geirici ve ivme kazandrc bir etki yaratmas beklenmektedir. Fakat bu aamada krizin bilim, teknoloji ve inovasyon politikalar zerindeki etkileri de nem kazanmaktadr. Brezilya, in, Hindistan, Rusya ve Gney Afrika gibi ykselen ekonomilerin bu alanlardaki eilimleri kresel etkiler yaratmaktadr. 2007-2008 yllarnda OECD blgesinde Ar-Ge harcamalarndaki reel byme yavalayp % 4n zerindeki bir seviyeden % 3e dmtr. Ayn d patent saylarnda da yaanmtr. Buna karn tm OECD lkelerinde bilimsel makale saylarnda 1998 ile 2008 yllar arasnda art olmutur. Bu perspektifle Trkiyenin kresel Ar-Ge ve inovasyon piyasasndaki durumunu inceleyelim.
24

TRKYEDE AR-GE ve NOVASYON Trkiye; modern sanayi, ticaret ve geleneksel tarm sektrlerinin karmndan oluan dinamik bir ekonomiye sahiptir. En byk endstriyel sektr tekstil ve giyimdir. Bu sektrler endstriyel istihdamn te birini kapsamaktadr. Son yllarda otomotiv ve elektronik sanayisi nemli bir gelime gstermi ve Trkiyenin ihracatnda tekstili gemitir. Buna bal olarak Trkiyenin bilim ve inovasyon deerleri dier OECD lkelerininkine gre geride kalsa da son yllarda gl bir gelime grlmektedir. 2006 ylnda Trkiye gayri safi mill harcamalarnn % 0.76sn Ar-Ge zerine yapmtr. 2006 ylnda hkmetin Ar-Ge harcamalarnn % 37 art gstermesine ramen irketlerin Ar-Ge almalar GSMHnin sadece % 0.28ini oluturmaktadr. Trkiyenin ilk ve orta retim performans dier lkelerle karlatrldnda ortalamann altnda kalmasna ramen bilim ve mhendislik eitimine sahip kk fakat yksek kaliteli bir nfus bulunmaktadr. Bu kk grup genellikle yksek eitim sektrnde almaktadr. 1999 ylnda 58 bin olan aratrmac says 2006 ylnda 90 bine kadar ykselmitir. Fakat halen AB ortalamasnn altnda kalmaktadr. Trk hkmetinin 9. Kalknma Plan Ar-Ge ve inovasyon harcamalarn; aratrma iin sanayi ve bilim ibirliinin gelitirilmesini; Ar-Ge ve inovasyon odakl kmelenmelerin oluturulmasn desteklemektedir. Ulusal Bilim, Teknoloji ve novasyon Stratejisi 2013 iin iki ana hedef belirlenmitir: Aratrma younluunu % 2ye karmak ve aratrmac saysn 150 bine ykseltmek. Bilim ve Teknoloji Stratejisi Eylem Plan (2005-10) ulusal bilim, teknoloji ve inovasyon sisteminin asl hedef ve planlarn hayata geirmeyi baarmtr. KOB Strateji ve Eylem Plan (2007-09) KOBlerin bilgi ve bilime kresel kaynaklardan eriim kapasitesi ve bu bilgileri Trk niversiteleri ile ibirlii iinde gerekletirmesini izlemek iin belirlenen performans ltlerini iermektedir (11). ekil 13te grld zere Trkiye OECD lkelerinin ortalamalarna gre bilim ve teknoloji gstergeleri asndan geri kalmtr. zellikle Ar-Ge harcamalar, bilimsel makale says, aratrmac says, l patent says gibi gstergeler Trkiyenin bilim ve teknoloji ann kantdr. Bunun yan sra Trkiye fen ve mhendislik alanlarndaki mezun says ile zel sektrn Ar-Ge yatrmlar ile gz doldurmaktadr.
25

ekil 13.Trkiye'nin 2008 ylna ait bilim ve teknoloji profili, OECD, (11)

Trkiyede Ar-Genin byk bir ksmnn niversiteler grlmektedir. tarafndan Bu oran gerekletirildii dier lkelerle

karlatrldnda da yksek kalmaktadr. Dier lkelerde zel teebbslerin Ar-Ge almalar ba ekmektedir. Bunun dnda kr amac gtmeyen kurumlarn Ar-Ge almalar da byk katk yaratrken Trkiyede kr amac gtmeyen kurulularn herhangi bir Ar-Ge almas olmad grlmektedir.
ekil 14. Sektr performanslarna gre Ar-Ge, 2006, (11)

26

Yunanistandaki yeni rn

firmalarn

%20si

inovasyonu

yapmaktadr.

Trkiyede ise firmalarn yaklak % 18i yeni rn inovasyonu ile pazardaki rekabetiliini srdrmeye almaktadr.

ekil 15. Yeni rn inovasyonu yapan irketlerin lkelerdeki yzdesi, 2004-06, OECD, (11)

2009 ylnda TK tarafndan yaynlanan Ar-Ge Faaliyetleri Aratrmasna gre kamu kurulular, vakf niversiteleri ve ticari sektrdeki anket sonular ile devlet niversitelerinin bte ve personel dkmlerine dayal olarak Trkiyede gayri safi mill ArGe Harcamas 2009 ylnda bir nceki yla gre % 17,3 artarak 8,087 Milyon TL olarak hesaplanmtr. Trkiyede Gayri Safi Mill Ar-Ge harcamasnn GSYH iindeki pay % 8,5tir. Bu oran 2008 ylnda % 7,3tr (11). Ar-Ge harcamalar, finanse eden kesimler itibaryla incelendiinde; harcamalarn % 41,0 ticari kesim, % 34,0 kamu kesimi, % 20,3 yksekretim kesimi, % 3,7si mill dier kaynaklar ve % 1,1i yurtd kaynaklar tarafndan karlanmtr. 2009 ylnda Tam Zaman Edeeri (TZE) cinsinden toplam 73 521 kii Ar-Ge personeli olarak almtr. Bir nceki yla gre TZE cinsinden Ar-Ge personel saysndaki art % 9,3tr. Sektrler itibar ile dalma bakldnda, TZE cinsinden toplam Ar-Ge personelinin 2009 ylnda % 42,8i ticari kesimde, % 42,2si yksekretim kesiminde ve % 15,0 kamu kesiminde bulunmaktadr (16).

27

Sektrlere gre Gayri Safi Yurtii Ar-Ge harcam as dalm , 2009

ekil 16da grld zere 2009 ylnda gerekleen yaklak kurumlar En Ar-Ge %45,4 tarafndan az kamu

harcamalarnn
%47,4 %40,0

yksekrenim

gerekletirilmitir.
%12,6

kurumlarnn Ar-Ge harcamas yapt grlmektedir.

Ticari

Kamu

Yksekretim

ekil 16. Sektrlere gre GSY Ar-Ge harcama dalm, 2009, TK, (16)

Harcam a gruplarna gre Gayri Safi Yurtii Ar-Ge harcam a dalm , 2009
%11,4 %3,9 %49,5

2009 verilerine gre yaplan ArGe harcamalarnn en byk pay

personel istihdam iin harcanmaktadr.

%35,2

Bunu dier cari harcamalar izlerken pay bulunan dier iki kalem ise makine tehizat ile sabit tesistir.

Personel Dier cari Makine tehizat Sabit tesis

ekil 17. Harcama gruplarna gre GSY Ar-Ge harcama dalm, 2009,TK, (16)

28

Tablo 1. 1995-1997 ve 1998-2000 yllar arasnda irket byklne gre teknolojik yenilik yapan ve yapmayan irketlerin oran (%), TK 1995-1997 Teknolojik Teknolojik yenilik yenilik yapan yapmayan iyerleri iyerleri 24,6 75,4 17,2 82,8 21,0 79,0

1998-2000
Teknolojik yenilik yapan iyerleri 29,4 21,5 28,4 Teknolojik yenilik yapmayan iyerleri 70,6 78,5 71,6

irket Bykl (i Says) Toplam 10-19 20-49 100,0 100,0 100,0

50-99

100,0

29,0

71,0

34,0

66,0

100-249 250-499 500-999 1000+

100,0 100,0 100,0 100,0

32,9 39,3 39,9 59,6

67,1 60,7 60,1 40,4

34,5 40,0 38,2 58,7

65,5 60,0 61,8 41,3

Tablo 1e gre 1995 ve 2000 yllar arasnda teknolojik yenilik yapan irketlerin saysnda art olduu gzlenmektedir. 1998-2000 yllar arasnda Trkiyede ve dnyada yaanan ekonomik ve siyasi krizlere ramen inovasyonun artan bir ivme izmesi dikkat ekmektedir. Bu tabloda dikkat eken ikinci bir husus ise irket bykl arttka firmalarn inovasyon yapma orannn artmasdr.

Tablo 2. 2002-2004, 2004-2006 ve 2006-2008 yllar arasnda sanayi dallarna gre teknolojik yenilik yapan ve yapmayan irketlerin oran (%), TK

2002-2004 Teknolojik yenilik yapan

34,58 34,80 24,53

2004-2006

2006-2008 Teknolojik yenilik yapan

22,7 34,7 17,8

Sektr Madencilik ve Ta Ocakl malat Sanayi Elektrik Gaz ve Su

Teknolojik yenilik yapmayan

65,42 65,20 75,47

Teknolojik yenilik yapan

25,1 35,7 27,5

Teknolojik yenilik yapmayan

74,9 64,3 72,5

Teknolojik yenilik yapmayan

77,3 65,3 82,2

29

2000 ylndan sonra ise sanayi dallarnda inovasyonun srekli bir d gsterdii gzlenmektedir. malat sanayinde inovasyondaki azal ok fark edilmese de Trkiyede inovasyonun durumunu gzler nne sermektedir. Trkiye Ar-Ge almalarnda birok dnya lkesini geriden takip etmektedir. Fakat son yllarda gerekletirilen vergi indirimleri, tevikler, 9. Kalknma Plan dorultusunda gerekletirilen eylemlerle kresel gidiat yakalamaya ve rekabet edebilirliini korumaya almaktadr. Buna bal olarak niversite ve sanayi ibirlikleri gelitirilmektedir.

30

GENEL DEERLENDRME ve NERLER 1) lke ekonomilerinde yapsal deiiklikler retimin ve bilgi kullanmnn her geen gn daha da artan nemini n plana karmaktadr. 2) lkeler de bilgi retmek, dier lkelerden retilen bilgileri nakletmek iin artan bir ivmeyle daha fazla kaynak kullanmlar ve kullanmaktadrlar. 3) Hkmetleri gayri safi mill harcamalarndan en byk pay Ar-Ge ve inovasyona ayran lkeler gnmzde bilim ve teknolojide byk fark yaratan ve rekabette nde olan lkelerdir. 4) Hkmet yatrmlar, kamu kurulularnn almalar olmasna karn Ar-Ge ve inovasyonda en byk yatrmlar zel teebbslerindir. Bu yatrmlar sivil halkn ihtiyalarna gre ynlendirilmektedir. 5) Bilgi ve bilimin byyen rol network ve ibirliinin gelimesini salamtr. Kurumlar aras, lkeler aras ibirlikleri ve networkler bilginin retilmesi, paylalmas ve gelitirilmesi asndan byk nem tamaktadr. Bununla beraber yabanc ortaklklar, yabanc yatrmlar ile birlikte niversite-sanayi ibirlikleri lkelerin bilim teknoloji alannda gelimesini salamtr. 6) Hkmetlerin zel teebbsleri Ar-Ge ve inovasyon konusunda cesaretlendirme abas politikalara yansm ve uzun dnemli tedbirler ve kararlar almaya itmitir. Bununla beraber zel tevikler oluturulmu, Ar-Ge ve inovasyon alannda yaplacak yatrmlar iin kolaylklar salanmtr. 7) Yaplan bu yatrmlar makine, tehizat ve sistemden ibaret olmad gibi bu yatrmlarn en pahal ve en nemli ksmn yeni fikirleri retebilecek beyinler olan insan kaynaklar oluturmaktadr. lkeler bilimsel makale saylarnn artrlmas, bin kiiye den aratrmac says ile bilim ve mhendislik mezunu genlerin saysnn artrlmas konusunda nemli almalar yapmlar ve politikalarna bunu yanstmlardr. 8) Ar-Ge ve inovasyon alannda baarl olan ABD, Kanada, Japonya, Almanya, Kore vb. lkeler kresel piyasada fark yaratabilmi ve rekabette ne km lkeler olmulardr.

31

9) Trkiye bu yarta geride kalan lkeler arasnda yer almakta, yaplan yatrmlar ve tevikler yetersiz kalmaktadr. niversite ve sanayiyi bir araya getiren platformlarn etkin hale getirilmesi ve yaygnlamas gerekmektedir. 10) zel teebbslerde Ar-Ge ve inovasyon hakknda farkndalk yaratlmas zellikle KOBler arasnda bilgilendirmelerin gerekletirilmesi gerekmektedir. 11) lkedeki Ar-Ge ve inovasyonun ivme kazanmas isteniyorsa ncelikle genlerin bilim ve teknolojiye ynlendirilmesi gerekmektedir. Daha sonra bu genlerin uygulama yapabilecekleri alanlarn yaratlmas gelmektedir. 12) Trkiyede Ar-Ge ve inovasyonun geri kalmasnn bir nedeni de ksa vadeli beklentilerin yksek olmas ve zellikle KOBler tarafndan yksek bteli yatrmlarn gereksiz grlmesidir. Fakat unutulmamaldr ki; Ar-Ge ve inovasyon orta ve uzun vadede, kriz dnemlerinde dhi getirisi azalmayan bir faaliyet alandr. 13) KOBlerin daha fazla katlmn tevik iin, hkmetler giri bariyerlerinin aa ekilmesi yolunda baz admlar atabilir (rnein, sanayi derneklerinin katlmna izin vermek gibi.) Ayrca KOBlerin nemli rol oynad alanlarda ortaklklar oluturulmasn da tevik edebilirler. Beceri ve teknikler asndan nemli birer kaynak olabilecekleri halde birok lkede saysz kstlamalar ile karlaan yabanc firmalarn katlm zerinde de politikann etkisi olabilir.

32

KAYNAKLAR
1) Trkiye 2. Biliim uras ARGE alma raporu, 2002 2) Freeman, New technology and catching up', The europen journal of development research, 1989 3) S. Kara, novasyonun nemi teknoloji ve giriimci finansman', 2002 4) N. Yeti, Bilim ve Teknoloji ve Ulusal Rekabet Gc', TSAD Yksekretim, Bilim ve Teknolojide Yeni Ynelimler Semineri, 2004 5) http://www.focusinnovation.net/ 6) http://www.iparmarkapatent.com/markatescil/62/inovasyon-Nedir-inovasyon-Yonetimi7) OECD Science, Technology and Industry: Outlook 2000 8) OECD Science, Technology and Industry: Outlook 2002 9) OECD Science, Technology and Industry: Outlook 2004 10) OECD Science, Technology and Industry: Outlook 2006 11) OECD Science, Technology and Industry: Outlook 2008 12) OECD Science, Technology and Industry: Outlook 2010 13) TBTAK, 2011-2016 Bilim ve Teknoloji nsan Kayna Stratejisi ve Eylem Plan 14) Karlson C., Handbook of Research on Innovation and Clusters, 2008 15) DPT, KOB STRATEJS ve EYLEM PLANI, 2004 16) TK, Ar-Ge Faaliyetleri Aratrmas, 2009

33