NSZ Gerek Dnyada ve gerekse lkemizde kurulmu ve baarl olmu irketlerin byk oranda aile irketi hviyetinde olduu,

bu yzden bu irketlerin faaliyetlerini gelierek devam ettirebilmelerinin lkemizin ekonomik hayat iin ok nemli olduu bilinmektedir. Trk ailelerindeki geleneksel ocuk yetitirme kltr ve eitim sistemimizdeki ezberci ve baskc eitim anlay, sebebiyle ok az sayda insan giriimci olabilmekte,yine toplumuzda kollektif alma becerilerinin noksanl sebebiyle de bunlarn ok az baarl olup bu baarsn gelitirerek bir veya bir ka kuak srdrebilmektedir. Ekonomik giriim anlamnda az sayda baarl olmu kiilerin veya ailelerin baar servenlerinin; kurucularn lm, karde veya yaknlar arasndaki fikir ayrl veya miraslarn ilgisizlii veya kurumsallaamama gibi sebeplerle ksa srmesi sonucu lkemizde zaten ok az bulunan firma ve retim kltr birikim deerlerin yitirilmesi anlamna gelmektedir. Bu eser, lkemizde bu gn kadar yeterince ele alnmayan mteebbis ve aile irketleri kltr konusunun nemini ortaya karan ve baarl olmu aile irketlerinin kurumsallaarak kalcln salamak zere nceden alnmas gereken tedbirleri de ieren bilimsel bir almadr. Bu zgn almay gerekletirdii ve Odamzca kitaplamasn salad iin Ankara niversitesi retim yesi Sayn zgr Atee teekkrlerini sunarm. Bu kitabn, tm yneticilere, zellikle de aile irketi sahip ve yneticilerine, varislerine ve irket alanlarna farkl bir anlay as kazandrarak kurumsallama almalarna olumlu katklarda bulunmasn diliyorum. Haziran 2005 Zafer alayan ASO Ynetim Kurulu Bakan

ALE RKETLER ve KURUMSALLAMA BASIN SUNUU

Trkiye gelimi medeniyetler seviyesine kabilmek iin kt olan kaynaklarn etkin kullanmak zorunda olan bir lkedir. Bu adan, kurulan her bir irket, ekonomideki kt kaynaklarn bir blmnn tahsisi anlamna gelmektedir. Kt kaynaklarn etkin kullanlabilmesi iin irketlerin devamllklarnn salanmas gerekmektedir. Yazl ve grsel basnmzda ok sk ele alnd gibi lkemizde yaanan krizler, istikrarszlklar bir ok irketin hayatna son vermesine yani bir ok kaynamzn boa gitmesine neden olmutur. Bu konu ok ele alnm, kysna kesine incelenmi bir konudur. Ancak irketlerin hayatlarna son veren sadece krizler yada istikrarsz ekonomik ortam deildir. En az bunlar kadar nemli bir dier konu ise bir sonraki nesile devredilemeyen ve bu nedenden rekabet gcn kaybeden yada yok olan aile irketleridir. Gnmz iletmecilik anlay, kresellemenin etkisiyle yakn gemie kyasla olduka deimitir. Dnyada 1960l yllarda youn biimde kendisini hissettirmeye balayan rekabet ortam, iletmeleri, yaamlarn srekli klabilme srecinde pek ok araya ve yenilie itmektedir. letmeler gerek yerel, gerekse kresel pazarlarda yaamlarn srdrebilmek iin ok fazla aba harcamak zorundadr. Gnmzde baarl olmak isteyen iletmeler o esnek, o yeniliki, o kendini yerel pazarla snrlamayan, o aratrma ve gelitirme faaliyetlerine nem veren, 1 / 11

o ekip almasn destekleyen, o salkl bymeyi amalayan, o kaynaklarn etkin kullanan, o mteri odakl iletmeler olmak zorundadrlar. Bu dnemde karizmatik patron, gl lider yaklamyla irket ynetmek baar iin yeterli olmad gibi engelleyici bir faktr haline gelmitir. Rekabetin snrl ve hedefin yerel pazarlar olduu dnemlerde ok sayda baarl rnei grlen bu anlayn gnmz iletmeciliinde ayn baary gstermesi gn getike zorlamaktadr. irketler, kendilerini yeni koullara uydurarak deimelidirler. Deiimin gereklemesi 2000li yllarda iletmeler iin zorunludur. Deiim bir sretir. Bymek, glenmek, srekliliini salamak isteyen iletmeler deiimi ynetmeye mecburdur. Deiimi ynetmeyen ya da ynetemeyen iletmeler, bir sre sonra rekabet glerini kaybedecek ve belki de piyasadan ekilmek zorunda kalacaklardr. Btn iletmeler iin nemli olan deiime uyum, aile irketleri iin daha da byk nem tamaktadr. nk aile irketlerini dier irketlerden ayran kendine zg birok farkl zellii vardr. Aileyi bir arada tutan temel kavramlar o duygu, o sevgi, o iliki, o birlik beraberlik ve o destektir. letme iin ise o duygu ve sevginin yerini akl,

2 / 11

o ilikilerin yerini sonu, o birlik ve beraberliin yerini ise rekabet alr. Aile ve irket kurumlar, bu adan bakldnda, birbirine zt kavramlara dayanmaktadr. Byle bir yapy devam ettirebilmek ister istemez daha fazla abay, dikkati ve emei gerektirecektir. Kurucular aile irketlerinin sahibi deil kiracsdrlar. Dnyadaki aile irketlerinin saysnn tm dnyadaki iletmelerin %65i ile %80i arasnda olduu sanlmaktadr. Bunlarn byk bir blm ok kk lekli iletmeler olup, bir nesilden dier bir nesile hibir zaman gemeyecektir. Ancak dier bilinen bir gerek ise, dnyadaki en byk ve baarl irketlerin %40nn aile irketlerinden olumasdr. Gnmzde gelimi lkelerin ounda ekonomik hayatta sz sahibi irketler ya aile irketidir, ya da aile irketi olarak ticari hayata atlm irketlerin devamdr. Amerika birleik devletlerinde o 18 milyondan fazla iletme hayatn srdrmekte olup %90nndan fazlas aile irketidir. En byk 500 firmann 1/3 aile irketidir. En byk 100 irketin , o talyada 43, o Fransada 26s, o Almanyada 17si aile irketidir. Tm irketler iinde aile irketlerinin oranna baktmzda ise, o talyada tm irketlerin %99u, bunlarn

3 / 11

o ABDde ve Trkiyede tm irketlerin %90, o Almanya ve Meksikada %80i, o Avustralya ve ilide ise %75i aile irketidir. Avrupada, Amerikada ya 100-200 yl aan ok sayda irili ufakl firmaya rastlamak mmkndr. Yllarca nce kk bir atlyede ie balayan ve

gnmzde nc, drdnc nesillere dnya apnda leklere ulaan firmalara rastlanmaktadr. Trkiyede ise bu ekilde bir gelime trendi gsteren firma henz yoktur. Trkiye leinde byk kabul edilebilecek firmalarn bile gemii ancak 6070 yl kadar geriye gidebilmektedir. En kkl aile irketleri 4.nesilin ynetimi altndadr ve bunlar elle saylacak kadar azdr. 100.yln tamamlam irketler ise genellikle kk leklerde kalm, byyememilerdir. Trkiyede kurulan iletmelerin byk ounluunun yaam sresi

kurucunun yaam sresiyle snrl kalmaktadr. irketin kurucusu durumunda olan ve onu kk bir lekten balayarak adm adm byten, bir yaam sresi iin byk baar kabul edilebilecek seviyelere ulatran iletme sahibi; eserini ikinci nesile, yani oullarna, kzlarna veya damatlarna braktnda, baka bir ifade ile iletmeyi kurup byten kii ldnde, firmann yaam sresi genellikle son bulmaktadr. Bu durumda iletme ya faaliyetine son vermekte, ya el deitirmekte veya oullar ve damatlar arasnda paylalarak tekrar balang aamasna dnlmektedir Tekrar kk leklere dnlmesi ise kurucu kiinin elde ettii baarlar sfrlamakta, iletmenin performansn olumsuz ynde etkilemektedir. Oysa, ayn baar srecini ikinci nesilde devam ettirebilse, iletmenin rekabet gc iki nesil iinde dnya piyasalarnda rekabet edilebilir dzeye ulaabilir. Trkiyede bunun rnekleri az da olsa mevcuttur. 4 / 11

Kurumsallatrlamam, aile irketi olarak kalm bir irketin yaam sresi iin drt nesillik bir sre ngrlrken, lkemizdeki iletmelerde bu sre genellikle sadece bir nesille snrl kalmaktadr.

Trkiyede kurumsallamann nnde ciddi engeller vardr. Bunlarn banda bir ok iletmenin kaytd almas gelmektedir.

irketlerin kasas patronun cebi olmaktan karlmad srece kurumsallama salanamaz. Dnyada aile irketlerinin ortalama yaam sresi sadece 24 yldr. Her 10 aile irketinden ancak 3 ikinci nesile devredilebilmektedir.
lkemizde ise bu durum dnya ortalamalarnn ok daha altndadr. Aile irketinin rekabet gcn kaybetmesi, piyasadan ekilmesi sanld gibi sadece ailenin sorunu deildir. Sorun tm Trkiyenin sorunudur. Piyasadan ekilen her bir iletme, o iletmeye yatrlan lke kaynaklarnn da heba edilmesi anlamn tayacaktr. Bu nedenle aile irketlerinin sreklilii lkemiz iin, hepimiz iin zel nem tamaktadr.

Aile irketlerinin yaam srelerinin ksa olmasnn temel nedenleri u ekilde zetlemek olanakldr: o Devir ileminin doru zamanda yaplmamas, o Devir Planlarnn Olmamas, o Aile anayasasnn Hazrlanmamas, o Baarl alanlarn irkette tutulmamas ve o Kurumsallamann olmamasdr.

5 / 11

Aile irketinden bahsedilirken genellikle zayf, o ynetsel adan gelimemi, o akrabalarn hak etmedii halde ykseldii, o dolaysyla alanlarn motivasyonunun bozulduu, o aile ii sorunlarn irket ynetimine yansd, o tutucu, o aile ii roller nedeniyle irket ynetiminin etkinletirilemedii ve o merkezi bir ynetim anlayna sahip ve bu nedenle deiimlere abuk uyum salayamayan, o kat, o aile bynn irket ynetimini devretmeyi istemedii iin ynetsel adan zayf irketler akla gelmekle beraber, o aile irketleri bu zayflklarna karlk ou akademisyenin, uzmann gz ard ettii gl ynlere de sahiptir.

Aile irketi, ailenin ocuklarndan birisidir. Bu nedenle onun iin aile bir ok zveriyi rahatlkla kabullenebilir.

irket orta ve alan konumundaki aile yeleri zor gnlerde irketten beklentilerini minimuma indirerek irketin yaamasn salayabilirler.

irkete kar duyulan sorumluluk sadece yasal veya ekonomik sorumluluk deildir.

ou aile irketinde liderin kim olaca bellidir. Baz irketleri yok olma noktasna getiren irket ii atmalara, rekabete bu irketlerin ounda rastlanmaz.

alanlar ve yneticilerin byk bir ksm aile yesi olduundan, eitimleri uzmanlklar hangi alanda olursa olsun kk yalardan itibaren irket ilerinden haberdardr ve tecrbelidirler.

Aile

irketlerinin

byk

bir

ksmnda

ynetim

anlaynda,

iletme

stratejisinde bir istikrar vardr. Yneticiler deise bile ynetim anlay ayn kalabilir. zetle;

6 / 11

 Aile irketleri lke ekonomisinin hem zayf hem gl yann, hem

tehditleri hem olanaklar temsil eder. Ekonomideki aile irketleri dikkat edilmez, iyi ynetilmezse bir bomba kadar tehlikeli olabilirler. Buna karlk bilinli ynetilen, gelecei ve deiimi planlayan aile irketleri ekonominin itici gcn, dinamik yapsn oluturacaklardr.
Ankara Sanayi Odas olarak biz, Trk aile irketlerinin birer bomba deil, itici g olabilmeleri iin yaplmas gerekenleri, alnmas gereken tedbirleri kurucular iin, ikinci ve nc nesiller iin ayr ayr belirledik ve sizlerle paylayoruz.

7 / 11

Babalara (Birinci Nesile-Kuruculara)neriler

Kurduunuz irketin amac ksa mesafeyi hzl komak deil, uzun mesafeyi dengeli biimde koarak tamamlamaktr. Deiim kanlmazdr. Deiime diren, rzgara kar yelken amaya benzer. Doru olan rzgarn gcn arkaya alp daha hzl gidebilmektir.

Hi lmeyecekmi Gibi al Yarn lecekmi Gibi irketin Geleceini Planla

Yaplmas gereken deiimi planlamak ve ynetmektir. Deiimi planlamak ve ynetmek iin danmanlardan yardm al. Ortak akl ve ortak aba her zaman bireysel akl ve abadan daha stndr. Deiime diren gsterenleri, deiime konu olan veya deiimden etkilenenleri deiim planlarna dahil et. Bu kiilerin olumsuz tutum ve davran iine girmelerini engellemenin en gzel yolu bunlarla iletiim kurmaktan geer. Deiim sreci planlanrken konuya zel nem gster : (i) (ii) (iii) mlkiyetin srekliliine, st ynetimin sreklilii ve deiimine, g ve varln dalmna.

Bu konularda verilecek yanl kararlar aile irketlerinin sonunu hazrlayan kararlardr.

irketin senden sonra ne olacana sen karar ver. Benden sonra tufan yaklam iine girme. Sorun sadece irket sorunu olmaktan kp aile sorunu haline gelebilir.

8 / 11

Aile irketini Piyasadaki Deil, Aile indeki Rekabet ldrr

Devir planlarn hazrla. Veliahtn belirle. Devir irketine dinamizm kazandracak, gnn artlarna daha abuk uymasna yardmc olacaktr. Her ne kadar irket, senin iin ocuun kadar nemliyse de, kiisel yaamn ile profesyonel yaamn birbirinden ayr. Bu hem irketine hem ailene yapabilecein en byk iyiliktir. Devir planlarnn konuulmasn kendine saygszlk olarak alglama. Ama seni yok etmek deil, senin eserini srdrebilmektir. Gelecek nesile olan inancn her zaman hissettir ve onlar devir planlarnn bir bileeni haline getir. Senden sonraki lideri hangi ltlere gre setiini, gei plannn ne olduunu, btn aileye anlat. Kurumsallamay sala. Kurumsallama irketin davran ve tutumlarnn belirli ilke ve politikalara gre belirlenmesidir. Kurumsallama, irketin tamamen profesyonellere terk edilmesi,

kontroln elden karlmas, irketin srlarnn darya aktarlmas demek deildir. Kurumsallama irketin kurallar, standartlar ve prosedrleri olmas, kiilerden bamsz olmas demektir. Kurumsallamay irketin benimsemesi senin elindedir. Btn kararlar tek bana almaktan kan. Btn irket alanlarnn aile yesi olmas zorunluluu olmadn, alan aile yelerinin cretlerinin ise piyasa koullarna ve performansa gre belirlenmesi gerektiini unutma. Aile yesi alanlar ile profesyonel yneticiler arasndaki farkn onlarn veriminden ve performansndan kaynaklanmasn sala.

9 / 11

Srekli olmay baaran aile irketleri, aile dinamiklerine deil i dinamiklerine younlaan irketlerdir.

Aile yelerinin irketle ve aileyle ilgili sorunlarn tartmak iin belirli srelerle bir araya geldikleri aile meclisini kur.

Aile meclisinin temel hedefi, aile yelerinin deerlerini, gereksinimlerini ve irketten beklentilerini saptamak ve ailenin uzun vadeli karlarn koruyacak bir platform oluturmak olmaldr.

Aile meclisinin ailenin ynetim kurulu gibi almasn sala. Aileye ve ailenin irketle ilikisine ait temel kurallardan oluan aile anayasasn hazrla.

Bu anayasada, anayasaya ilikin, aileye ve irkete ilikin dzenlemeleri yap.

Aile anayasas son yllarda hepimizin ihtiya duyduu, ama hi birimizin babalarmza, ocuklarmza, kardelerimize syleyemedii bir ey haline gelmitir.

te biz, Ankara Sanayi Odas olarak bu ihtiyac herkesin aklndan geirdii ama uygulamad aile anayasasn, Trk Aile irketlerine rehberlik etmesi ve rnek olabilmesi iin hazrladk. Bu anayasa

Her eve her iletmeye lazm, bir eserdir.

Bu anayasa ikinci neslin byklerine

sylemek isteyip de syleyemediklerini

ieren bir anayasadr. Bu anayasada biz sanayicilerin

dnp de yapamadklarmz, aklmzdan geirip de syleyemediklerimiz anlatlmaktadr. Unutmayalm ki, irketini Seven Anayasasna ve lkelerine Katlanr

10 / 11

ASO Aile Anayasas Yeni Haklar Veren Deil Var Olanlar Tanyan ve Kurumsallatrandr.
ASO aile anayasas frlatlmad srece size yol gsterecek bir rnektir. Bunu kendi irketine uyarlamak ve hayata geirmek sana, irketine ve ailene yardmc olacaktr. Bu Anayasa irket ilerinde sadece babalarn deil tm aile yelerinin dileklerinin dikkate alnmasn salayacaktr.

Bu yzden BABAYASA deil ANAYASA gereklidir. ocuklara (kinci Nesile)neriler

Aile irketlerinin yok olma nedenlerinden biri ikinci neslin irkete kar duyarsz davranmasdr. irketle ilgilen, babana (kurucuya) gerektiinde irketin tm

sorumluluunu alabileceini gster. Babann (Kurucunun) devretme arzusunu desteklemek iin kendini irket ynetimini hazrla, yeterliliini gster. irket ynetimi sorumluluu iin istekli olduunun bilinmesini sala. Babana (kurucuya) irket ynetimindeki devirin aile ilikilerini

etkilemeyeceini davranlarnla gster. Devir srecinin uzun bir sre olduunu, bugnden yarna hemen gereklemeyeceini ama plan hazr olmayan irketlerin devir zorunlu hale geldiinde karmaa ve kaosa teslim olacaklarn bil. irketten hak ettiinden fazlasn isteme, daha fazlasn hak etmek iin daha ok al.

Babana kurucuya, babalar gnnde ASO ALE ANAYASASI HEDYE ET

11 / 11

YNETC ZET Gnmz iletmecilik anlay, kresellemenin etkisiyle yakn gemie kyasla olduka deimitir. Dnyada 1960l yllarda youn biimde kendisini

hissettirmeye balayan rekabet ortam iletmeleri, yaamlarn srekli klabilme srecinde pekok araya ve yenilie itmektedir. letmeler gerek yerel, gerekse

kresel pazarlarda yaamlarn srdrebilmek iin ok fazla aba harcamak zorundadr. letmecilikteki deiim anlaynn gnmzde ulat nokta esnek, yeniliki, kendini yerel pazarlarda snrlamayan, aratran ve kendisini yenileyen, ekip almasna arlk veren, salkl bymenin peinde koan, finansal kaynaklarn rasyonel ekilde kullanan, mteriye odaklanan, zellikle de insan kaynann veriminden maksimum dzeyde istifade etmeye alan bir iletmecilik anlaydr. letmeyi koruyan kurucu patron ya da lider ynetimi arlkl bir ynetim anlay gnmzde yetersiz kalmaktadr. Ynetim literatrnn arlk noktasnn liderlikten ekip almasna ve ynetsel sistemlere doru kaymas bu durumun en somut delili olarak dnlebilir. Gemite nemli olan ve gnmze kadar uzanan gl lider ya da patron figrnn kiisel karizmasn, bireysel yaratcln, risk anlayn, cesaretini, uzak grlln, kiisel ynetim anlayn ve becerilerini temel alan iletme ynetimi anlay nemini yitirmektedir. Rekabetin snrl ve hedefin yerel pazarlar olduu dnemlerde ok sayda baarl rnei grlen bu anlayn gnmz irketler,

iletmeciliinde ayn baary gstermesi gn getike zorlamaktadr.

kendilerini yeni koullara uyumlandrarak deimelidirler. Deiimin gereklemesi 2000li yllarda iletmeler iin zorunludur. letme ynetimi iin bu denli nemli olan deiim, aile irketleri olarak adlandrlan ve kendine zg pek ok zellie sahip olan iletmeler asndan ok daha fazla nem tamaktadr. Dnyadaki aile kontroll irketlerinin saysnn tm dnyadaki iletmelerin yzde altm be ile seksen aras olduu varsaylmaktadr. Bunlarn byk bir

blmnn ok kk lekli iletmeler olup, bir nesilden dier bir nesile hibir zaman gemeyecei bilinmektedir. Ancak dier bilinen bir gerek ise, dnyadaki en byk ve baarl irketlerin yzde krkn aile irketleri oluturmaktadr. Burada bahsedilen aile irketi kavram, aile resinin veya ailenin geimiyle sorumlu kiinin irketin banda bulunmas ve en az iki nesilin irket ynetimiyle ilgileniyor olmas koulunu salayan irketleri ifade etmektedir. Gnmzde gelimi lkelerin ounda ekonomik hayatta sz sahibi irketler ya aile irketidir, ya da aile irketi olarak ticari hayata atlm irketlerin devamdr. Amerika birleik devletlerinde saylan 18 milyonu aan iletme hayatn srdrmektedir ve bunlarn %90inden fazlas aile irketidir. En byk 500 firmann te biri aile irketidir. (tablo 1) Avrupada, amerikada ya 100-200 yl aan ok sayda irili ufakl firmaya rastlamak mmkndr. Yllarca nce kk bir atlyede ie balayan ve

gnmzde nc, drdnc nesillere dnya apnda leklere ulaan firmalara rastlanmaktadr. Trkiyede ise bu ekilde bir gelime trendi gsteren firma yoktur. Trkiye leinde byk kabul edilebilecek firmalarn bile gemii ancak 60-70 yl kadar geriye gtrebilmektedir. 100.yln tamamlam irketler ise genellikle kk leklerde kalm, byyememilerdir. Trkiyede kurulan iletmelerin byk ounluunun yaam sresi kurucunun yaam sresiyle snrl kalmaktadr. irketin kurucusu durumunda olan ve onu

kk bir lekten balayarak adm adm byten, bir yaam sresi iin byk baar kabul edilebilecek seviyelere ulatran iletme sahibi; eserini ikinci nesile, yani oullarna, kzlarna veya damatlarna braktnda, baka bir ifade ile iletmeyi kurup byten kii ldnde, firmann yaam sresi genellikle son bulmaktadr. Bu durumda iletme ya faaliyetine son vermekte, ya el deitirmekte veya oullar ve damatlar arasnda paylalarak tekrar balang aamasna dnlmektedir Tekrar kk leklere dnlmesi ise kurucu kiinin elde ettii baarlar sfrlamakta, iletmenin performansn olumsuz ynde etkilemektedir. Oysa, ayn baar srecini ikinci nesilde devam ettirebilse, iletmenin rekabet gc iki nesil

iinde dnya piyasalarnda rekabet edilebilir dzeye ulaabilir. Trkiyede bunun rnekleri az da olsa mevcuttur. (tablo 2) Kurumsallatrlamam, aile irketi olarak kalm bir irketin yaam sresi iin drt nesillik bir sre ngrlrken, lkemizdeki iletmelerde bu sre genellikle sadece bir nesille snrl kalmaktadr. Trkiyede iletme kuran kiiler genellikle ileri eitim imkanlarndan

yararlanamamlardr.

eitli nedenlerden dolay, hayata kk yata atlmak

durumunda kalmlardr. Bu nedenle ileri eitim imkan bulamamlar, almak zorunda kalmlardr. Lisan bilgileri yetersizdir. Bu tr eksikliklerini gidermek iin hayatlarnn hibir evresinde zaman bulamamlardr. Fakat kurduklar iletmeyi belirli bir bykle getirdiklerinde bu eksikliklerin olumsuz sonularn ac ekilde grmeye balamaktadrlar. Zira, kurduklar iletme bydke, kendilerinin tezgah bandan ayrlp zamanlarn daha ok ynetsel ilere ayrmalar gerekmektedir. retim ileri yannda, yurt ii ve yurtdnda i grmeleri yapmas, bankalarla ve devlet makamlaryla ilikiye girmesi zorunluluklar ortaya kmaktadr. Bu

aamada, iletme sahibi yetersizliini grmektedir. Eksiklerini telafi etmek iin ise, artk zaman yoktur. letme sahibi eksiklerini giderememekte, fakat ocuklarnda bu eksiklerin olmamas iin gereken nlemleri almaya almaktadr. ocuklarn en iyi okullarda okutmaya, iyi bir veya birka lisan renmelerini salamaya almaktadr. Fakat, bu imkanlar iinde yetien ocuk iletmeye kar kaytsz kalabilmektedir. Bu durum, lkemizdeki birka byk ehir dnda kalan yrelerde kurulan iletmeler iin daha da vahim olmaktadr. Gelecekte iletmenin bana gemesi dnlen ve bu amala yetitirilen genler, profesyonel ynetici veya devlet memuru olarak byk ehirlerde kalmay yeleyebilmektedir. Bu tercihte byk ehirden veya

yurtdndan gelen gelinin de etkisi olabilmektedir. Sonu olarak, iletmenin mr bir nesilden dierine aktarlamamaktadr. Aile irketlerinin stn ynleri Aile irketi kavram ou kez kullanldnda bir zayflk olarak alglanmaktadr. Aslnda bir ok dier zellik gibi, bu zellikde doru ynetilirse stn bir zellik

olacaktr. Aile irketlerinin sahip olduklar bir ok stn yn vardr. Bunlarn bazlarn u ekilde sralayabiliriz: (tablo 3) Aile irketlerinin alanlar destekleyici bir ortam, esnek alma saatleri, iletmeye bal alanlar ve kiisel sorumluluu zendiren bir ortam gibi sahip olduu birok stnlk vardr. Aile bireylerinin birbirlerine yaknl ve anlay gstermeleri i yaamnda nemli bir unsur olarak grlmektedir. Aile bireyleri paylalan bir gemie ve kimlik duygusuna sahiptir. Birbirlerini iyi tanmakta, birbirlerinin yetenek ve Aile yeleri birbirlerine efkat, ballk gsterir,

zayflklarn iyi bilmektedirler.

dier akrabalarn ve personelin refahna geleceine byk nem verirler. Genellikle aile iinde zel ve hzl bir iletiim biimi gelitirilir, bilgiyi paylarlar ve sonuta ii daha etkili biimde yerine getirirler. Aile iinde yerleik hiyerari nedeniyle kimin sz sahibi olduu, nerede nasl davranlaca, farkl stat ve yeteneklere gre grevlerin nasl paylalaca bilinmektedir. Ailenin bu

zelliklerinin i yaamna tanmas, birbirine gvenen, derinden bal, etkili bir alma takmn ortaya karmaktadr. Ailenin zverisi baz iletmelerde avantaj, bazlarnda ise dezavantaj tekil eder. Aile zveride bulunarak, iletmeye ciddi mali kaynaklar salar. alanlarn aile ile ilikisi, iletmenin i dinamikleri iin ok yararldr. Kurucu ve ailesinin alanlarla yakn ilikide olmas kadroya gven vermektedir. Aile

irketlerinde patron ile alanlar arasndaki iliki, profesyonel ynetici ile alanlar arasndaki ilikiden daha scaktr. Aile irketlerinde ne tr bir liderliin hkm srecei dier irketlere gre daha nettir. Etkili bir planlama ile herkes yneticilik srasnn kimde olduunu bilir ve bu pozisyon iin ekime yaanmaz. Aile yelerinin youn uzmanl aile irketlerinde stnlk salayan bir unsurdur. Aile yeleri ok kk yalardan itibaren i ortamnn iindedirler. irketlerin i hayatnda baarl olup olmayaca, piyasada tutunup Aile

tutunmayaca nemli ve baarlmas uzun zaman isteyen faktrlerdendir.

irketleri ise bu ynden byk avantaja sahiptir. letmede kredi salama, girdi temini, sat ve reklam gibi faaliyetlerde tannm bir nvan, nemli saylabilecek stnlkler arasndadr lkemiz gibi sermayenin yetersiz olduu ve sermaye piyasasnn tam anlamyla gelimedii lkeler iin bu stnlk byk nem tamaktadr. Sermaye piyasasnn gelimedii lkelerde irketlerin sermaye ihtiyalarn karlama byk problem arz etmektedir. Sermaye temin etmede aile irketleri kendi ortaklarndan sermaye

artrmlarna gidilmesini nererek baka trl elde edilmesi g olan finansal kaynaklara sahip olabilmektedir. Zamanlarnn neredeyse tamamn ilerine ayrsalar ve ailenin tm malvarln irket iin kullansalar dahi giriimciler, kendi kararlarn kendilerinin vermeleri ve bakalar iin deil kendileri iin almalarn bir stnlk olarak grmektedirler. irketin yaama ve gelime gcn hayati bir biimde etkileyen, iletme stratejisi ve politikalarnda istikrarn, srekliliin salanmas aile irketlerinin gerek kamu, gerekse dier irketler karsnda sahip olduklar nemli bir stnlktr. Aile irketlerinde sermayenin byk bir ksmna sahip olmann getirdii avantajla teknik ve idari konularda yeni yntemler uygulamak ve yeni yatrm alanlarna ynelmek ile ilgili kararlar daha ksa zamanda alnabilmektedir Aile irketlerinin zayf ynleri Bu avantjlarna karlk aile irketlerinin sahip olduklar baz dezavantajlar da mevcuttur: Aile irketlerinde ailelerin ncelikleri, ounlukla iletmecilik kurallarnn nne geer. zellikle sahip-yneticiler, yeteneklerini ya da katklarn dikkate almakszn aile bireylerini ya da akrabalar ie almakta ve onlarn zayf noktalarn gzard etmektedir. Pekok aile irketi, kilit pozisyonlara yetenek, beceri ve deneyime

bakmakszn aileden birini getirmekte, personel seim ve deerleme deikenlerini kullanmamaktadr. Yeteneksiz bir kiinin emrinde almak, aile yesi olmayan bir alan iin rahatsz edici bir durumdur.

Aile irketlerinin en gl yan olan ahenk ve uyum bozulabilir ve ailenin yeleri arasndaki rekabet, iletmenin geleceini tehlikeye sokabilir. irket ynetiminde

grev alan aile bireyleri arasnda birtakm zel nedenlerle aile ii anlamazlklarn iletme ynetimine de yansma durumu karsnda irket olumsuz etkilenebilecektir. Genellikle mal sahibi yneticiler, profesyonel yneticilere gre yeniliklere kapal, ekingen ve tutucu olmaktadrlar. Aile irketinin banda bulunan mal sahibi

yneticiler, iletmelerinin hzl ve srekli bymesini salayacak kararlar almakta daha az cesurdurlar. Aile irketlerinde bata kurucu olmak zere tepe ynetimdeki aile yeleri yetki devrine olumlu bakmazlar. Yetki devri prestij ve g kayb olarak deerlendirilir. Aile iinde ortaya kan rol karmaas iyerine, iyerinde ortaya kan rol karmaas aileye yansdnda, aile bireyleri arasnda rol atmas yaanabilir. Ynetimin gelecek kuaa devri, ok sayda karmak sorun dourmas nedeniyle zor olmaktadr. Ynetimi devralma konusunda aile yeleri iinde ya da dier yneticiler arasnda atmalar yaanabilmektedir. Aile irketleri, deiim ve sreklilik Btn dier yaayan organizmalar gibi irketlerde kar konulamaz bir deiim sreci yaarlar. irketlerdeki bu deiim genel olarak isel yada dsal nedenlerden kaynaklanabilir. Deiime neden olan dssal faktrler olarak Teknoloji (retim, haberleme, bilgi ileme...vb.) Rekabet (kreselleme, ekonomik snrlarn nemini yitirmesi) Ekonomik koullar Sosyal, kltrel ve demografik koullar saylabilir.

Deiime zorlayan isel nedenler, iletmelerin i bnyelerindeki baz gelime, durum ve olaylarla ilgilidir. Dk verimlilik, satlarn dmesi, dk moral ve motivasyon dzeyi, kiiler veya gruplararas youn atmalar, personelin ykselen

eitim dzeyi ve bekleyileri gibi unsurlar, rgt iinde eitli konularda deiiklikler yaplmas ile sonulanr. letme iindeki yaratclk sonucu ortaya kan yeni fikir, rn, teknoloji ve hizmet trleri de nemli isel deiim nedenidir. Btn irketler deiim srecinde glklerle karlarlar ancak aile irketlerinde ortaya kan problemler dier irketlere gre farkllk gstermektedir. Mlkiyet ve ynetim boyutlarnn salad g, ynetim ve stratejik karar verme aamasnda sorun karmaktadr. Dnyada varolan irketlerin %80ini aile irketleri

oluturmasna ramen, yaam sreleri yirmi drt yl olarak tespit edilmi ve her on aile irketinden, ancak nn ikinci nesile devrettii anlalmtr. Aile irketlerinin, deiim srasnda zerinde nemle durmalar gereken nokta vardr: -mlkiyetin sreklilii -st ynetimin sreklilii ve deiim -g ve varln dalm irkette nemli ve baz durumlarda ani deiimlerin olmas aile yeleri arasndaki ilikiyi derinden etkilemektedir. Birden ortaya kan yeni durum, tm aile-i sistemini etkiler, varolan istikrar konumundan, belirsizlik durumuna geer. Ani ortaya kan veya nemli saylan deiimler: Kurucu patronun/liderin ii brakma karar, Kurucu patronun veya ynetimde sz sahibi olan aile yelerinin ani lm/hastalanmas Yeni bir aile yesinin, irkette almaya balamas, irketin birleme veya sat karar almas, irkete ani byme veya krda hzl bir d yaanmasdr.

Aile irketlerinde, dier irketlerden farkl olarak zamana bal olarak ortaya kan ve nlenemeyen deiimler de sz konusudur. Zamana bal deiime neden

olan faktrlerin banda, insanlarn biyolojik yalanmas gelmektedir. Bu gerek uzun sre gz ard edilebilir, ancak yallk deiimin gereklilii konusunda bask yapmaya balar. Deiim bu durumda kanlmazdr. Varolan dzenin sona

yaklat anlalmal ve yeni dzen iin gerekli almalar yaplmaldr. Zamana bal, karlalan dier nemli deiim, ailenin genilemesidir. ocuklar byr ve evlenir, evlilik yoluyla akraba olan aile yelerinin says oalr ve ocuklar da ocuk sahibi olurlar. Aile kendi iinde evrim niteliindeki deiim srecinden gemektedir. Aile irketlerinde nesilden nesile devir Aile irketlerinde sreklilik ve devretme en nemli konu olarak ailenin ve irketin gndeminde yer alr. Aile irketi olarak kalabilmek ailenin bir sonraki neslin

ynetimini devam ettirmeyi istemesi ve kurucunun gcn brakmak istemesi ile mmkn olur. Bu sre aile ve irket iin ok kritiktir. Bugn trkiyede belirli bykle erimi aile irketlerinin ou 30 ile 50. Yldnmlerini kutlamaktadr. aamasndadr. Bunlarn nemli bir ksm ikinci nesle geme

Baarl devretme aile, irket ve ynetim kurulunun iinde

bulunduu artlar ve dinamikleri iyi anlamay gerektirir. Devretme, deiimi getireceinden, rgt iinde geerli olan normlar ve beklentileri altst etme olasl yksektir. Devretme rgtn yapsnda gerginlie yol aabilen bir sretir, ancak ok zel durumlarda irketin srekliliini nleyecek kadar iddetlidir. Aile irketlerinde devretme ve sreklilik sorunu dier irketlere gre daha nemlidir. Aile irketlerinin %70i kurucu emekli olduktan sonra ya da vefatndan sonra satlr veya kapanr. Devretme, bir sonraki nesilden ynetici belirlemenin yan sra irketin yeni bir vizyon oluturmasnda kapsar. Devretme srecinde bileen vardr 1. Kurucunun irketi devretme arzusu, 2. Bir sonraki nesilde kurucunun bu arzusunu gerekletirmek iin yeterlilik,

3. Bir sonraki nesilde bu sorumluluu kabul etmek iin istek. irketin rekabet gcnn korunmas ve hatta srekliliinin salanmas asndan ok nemli olan devir srecinin nceden planlanmas gerekmektedir. Devretme kanlmaz bir olgu olmasna ramen, devretme planlar pek ok aile irketinde tabu olarak alglanr. Kurucunun kendi lmn anmsatan devretme, kurucunun gc elden brakma isteksizlii, ocuklar arasnda bir seim yapma zorunluluu ve nesiller aras rekabet duygular nedeniyle devretme plan olduundan daha zor hale gelir. Pekok ailede, aile yelerinin birbirlerine ball aile irketinin srekliliini salar. Aile yaantsnn huzur ve mutluluu irkete olumlu bir etki olarak yansr. Ailenin yal yelerinin irkete olan duygusal ba nedeniyle irketin mlkiyetine devam edip edilmemesi konusu konuulmaz. geleceini garant altna almak iin yaplr. Tm aile irketlerinde, irketi lmszletirme ve irketin ailede kalmas istei vardr. Devir ilemi kurucunun aniden ve beklenmedik bir ekilde lmyle kbusa dnr. yapmaldr. Devir plan yapmayan aile irketleri, liderin hastalandnda, ok yalandnda veya ldnde pazar deerinin altnda satlarak son bulurlar. Devretme Aile, kurucunun ayrlna hazr olmak iim mutlaka bir alma Oysa devretme plan, irketin

planlamasnn ciddi bir ekilde dnld zaman patronun ld veya ok ar hastalk geirdii zamanlardr. Aile irketlerinin yaam srelerinin ksa olmasnn nedenlerinin bazlar u ekilde sralanabilir: 1. Devir ileminin doru zamanda yaplmamas 2. Kiisel, aile-i kararlarnn birbirini etkileyip zarar vermesi 3. Baarl alanlarn irkette tutulmamas 4. Kurumsallamann olmamas

Aile irketinin profesyonel ynetici ile almas Artan i hacmi, giriimcinin zellikle ynetsel konularda yetersiz kalmas ve denetim alannn bymesi...vb. Konular, bir noktadan sonra dardan ynetici salanmasn gerektirmektedir. Byme devam ettike ve ikinci kuan irket

ynetimini devralmasyla birlikte sahiplik ve ynetim arasndaki mesafe de artar. Sahiplerin iletme zerindeki etkisi azalr ve neler olduunu daha az izleyebilirler. Sahiplik ve ynetim birbirinden uzaklatka iletmenin, ailenin anlayyla deil profesyonel ynetim anlayyla ynetilmesi nem kazanmaktadr. Aile irketlerinde profesyonel ynetime gei sresi daha zor iler. irketin

byme srecinde gereksinme duyulan yneticiler ncelikli olarak aile bireylerinden ve akrabalardan salanmaya allr, bunlarn yeterli olmad durumlarda irkete dardan ynetici getirilmeye allr. Profesyonel yneticiler ve aile bireyleri

arasnda karar alma, cretleme, g kazanma istei vb. Unsurlar nedeniyle sk sk sorunlar yaanr. irketi kurup belirli bir aamaya getiren kurucu ynetici, irketi kendi ocuu gibi grmeye balar. irketin tm ynleriyle ilgili denetim sahibi

olduunu dnr ve hemen her konuda kendi dncesine danlmasn ister, yetki devrinde isteksiz davranr. Aile irketinin kurumsallamas Aile irketlerinin genelinde rastlanlan tek patron hakimiyeti, babaerkil yap, kararlarn modern iletmecilik anlayna gre deil, genellikle aile ii dengelere gre alnmas, biimsel ve profesyonel yapnn eksiklii...vb. Unsurlar aile irketlerinin bir kurum nitelii kazanmasn engellemekte ya da zorlatrmaktadr. Aile irketlerinde kurumsallama ihtiyac, genellikle iki ekilde ortaya

kmaktadr.

Bunlardan ilki, iletmenin byme srecinde belirli bir aamaya

gelmesiyle belirginleir. Bu aamada iletme sahibi ynetimde kii olarak yetersiz kalmakta, dolaysyla profesyonel ynetici istihdam zorunlu hale gelmektedir. st ynetimde uzmanlamaya gitme gerei, st ynetimle personel arasndaki kiisel ilikilerin yerini rgt kurallarnn almaya balamas gibi, iletme yapsnda byk iletmenin tipik zellikleri kendisi gstermeye balar.

trkiyedeki sanayi kurulularnn mrlerinin ok ksa srdn, kk olarak balayp, orta seviyeye gelip, bazen daha da byyp, ondan sonra da battklarn gryoruz...trkiyede orta byklkteki sanayicinin mr 30 senedir. Belli bir takm kiilere bal kalmtr, tam kurumsallaabilmek imkann bulamamlardr... Trkiyede kurumsallaarak sreklilie kavumu bir iletme yaps deil, kesikli bir yaam srecine sahip, doup len, iletmecilik ve teknolojik birikimlerin nesilden nesile devredilemedii bir iletme yaps olumutur. Bu kesikli yaam srecinde yeni kurulan iletmeler sfrdan balamak zorunda kalmakta, daha nceki kurulularn birikimlerini devam ettirememektedirler. Trkiyede elli yllk gemii olan sanayi kurulular ok azdr. Olanlar da genellikle, byme srecine

girmektense, kk leklerde kalmay tercih eden, tutucu iletmelerdir. irket sahibi iin kurumsallama kararnn verilmesi g, fakat yaratlan eserin srekliliinin salanmas asndan gereklidir. Zamannda kurumsallama kararn verirken duyulan burukluun dl, uzun vadede, eserinin gittike byyerek sreklilik kazanmasdr. Aile irketinin danmanlk hizmeti almas Belirli bir bykle ulam iletmelerin yaplarnn karmak olduu inkar edilemez. Bununla birlikte, aile irketlerinin mlkiyet yaplarndan, aile

ilikilerinden ve iletme stratejilerinden kaynaklanan sorunlar, iletme sistemlerinin daha da kompleks bir yapya brnmesine neden olur. Duygusal atmosferle birlikte aile irketlerinin da kapal yapda olmalar, dolaysyla son noktaya kadar d yardmdan uzak kalmak istemeleri problemlerin zmlenmesi srecini uzatr. Firmadaki problemler irket stratejilerinden ziyade aile ilikileri ve mlkiyet yapsndan kaynaklanyorsa zm ok daha zorlar. Kurumdaki duygusal atmosfer younlar, yeterli deneyime ve bilgiye sahip olmayan bir danman bu noktada sorunlarla baa kamamaktadr. Srekli olmay baaran aile irketi evresinde aile bireyleri aile dinamiklerinden ziyade, i dinamiklerine odaklanrlar. Bir baka deyile, aile bireyleri irket

hedeflerini aile hedeflerinden ncelikli olarak alglarlar.

Dolaysyla, irketin

danman ekipten beklentisi i ve aile deerlerinin birbirinden ayrlarak rgt yapsnn kiilerden bamsz hale dnmnn salanmasdr. Aile irketlerinin yksek kurumsallama dzeyine ulaana kadar geirdikleri aamalardan ortaya kan en net gerek, her aile irketinin geliim evrelerini srasyla geirmedikleri, baz evrelerin yaanmadan atlanabildii ve holding irketlerdeki her bir iletmenin farkl evrede olabildii hususudur. nemli olan iletmelerin,

bulunduklar evrelere uygun yapsal dzenlemeleri yapmalar, kurumlar kiilerden bamsz bir yapya kavuturmalardr. Bu noktada kullanlabilecek en nemli ara ise, kurumsallamadr. Aile irketinin deiime direnci birok aile irketi, ok gl bir kurucu patron/lider tarafndan ynetilmektedir. Liderin kendine zg kiilii, ynetim tarz, deerleri vardr ve irket kltrne tm bunlar yansmaktadr. Bu erevede, lider, irketin baary yakaladn

dnmektedir ve herhangi bir deiim nerisi konusunda diren gstermektedir. Varolan atma ve diren ile ba etmek, olumsuz etkileri en aza indirmek gerekmektedir. Mevcut durumun analizini yapmak ve planlamak iin ok aba sarf etmek gerekmektedir. Her ailenin ve aile irketinin dinamii birbirinden farkldr. Burada uygulanmas n grlen nemli nokta vardr. 1) Gelecein tanmlanmas -deiim gerekletikten sonra ortaya kacak durumun bir btn (aileirket) olarak sunulmas. Deiim srasnda oluabilecek farkl

senaryolarn tmden gzden geirilmesi ve buna ynelik hazrlk yaplmas 2) Mevcut durumun tanmlanmas -deiim srecinde ortaya kacak problemlerin tanm ve zmne ilikin verilerin olmas.

-deiimin gereklemesinde kilit rol oynayacak yelerin saptanmas ve baarl olmalar iin gereken ortamn hazrlanmas -deiimi destekleyen yelerin, deiimi gerekletirme olanaklarnn gzden geirilmesi -deiim srecinde, yeler arasnda yetkilerin ve ilikilerin nemi

3) Gei srecinin tanmlanmas Bu aamada, deiim iin gereken faaliyetlerin dzenlenmesi ve uygulamas nemlidir. Deiimin gereklemesinde, nemli rol stlenen tm yelerin ballkla ve stlendikleri sorumluluun bilinciyle almalar gerekmektedir. Aksi takdirde, planlanan deiimin gereklemesi ok zor, baz durumlarda ise imkansz olabilmektedir. Aile irketinin sreklilii Aile irketleri geliim evresinin son aamasnda, srekli olmay baaran aile irketleri yer alr. Bu evre dierlerinden farkl olarak kurumsallama elerini youn ekilde bnyesinde barndran, bir baka ifade ile, i deerlerinin aile deerlerinden daha nemli hale geldii bir evredir. Dolaysyla faaliyetlerin icrasnda kanbandan ve gvenirlilikten ziyade iler n plana kar. Analize tabi tutulan iler, bu ilerin icra edilebilmesi iin ii yrtecek kiilerde bulunmas gereken zellikler, ilerin etkin ve verimli bir ekilde yrtlebilmesi iin ihtiya duyulan yetki ve sorumluluklar ile ara-gereler, yardm alnacak veya ibirlii yaplacak birimler ve alma koullar belirlenir. Yaplan bu uygulamalar ise, personel seme ve yerletirme, terfi, performans deerleme ve cretleme gibi sistemler iin kullanlarak i deerlerinin ncelikli olarak uyguland bir ortam yaratlmasn destekler. Srekli olmay baaran aile irketlerinin bir baka zellii, misyon, vizyon, strateji ve plan gelitirme ve koruma ile ilgili almalar zerinde de durmalardr.

Ksa ve orta vadeli amalarn yannda uzun vadeli amalara da sahip olan srekli olmay baaran aile irketlerinde, kurumun gelecekte olmak istedii nokta ile gnn koullarnda bulunduu nokta analize tabi tutularak stratejik planlar belirlenir. Uzun dnemli amalar dorultusunda da ynetsel ve taktik planlarn belirlendii gzlenir. Srekli olmay baaran aile irketlerine ilikin olarak zerinde durulacak son zellik, bu irketlerin karllk yannda i ve d mteri memmuniyetine odaklandklar ve toplumsal ve sosyal ierikli amalar da gerekletirmeye altklardr. Sahip olduklar olumlu firma imajn korumak ve daha da gelitirmek iin faaliyetlerini, toplumsal fayda salayacak ekilde dzenlerler ve bu

dzenlemelerde bireylerin ve departmanlarn ayr ayr baarsndan ok iletmenin btn ile baarl olmasnn nemi zerinde durulmaktadr. Kurumsallama elerini yksek oranda bnyelerinde barndran srekli olmay baaran aile irketlerinin kurumsallamann getirdii katlk ile aile bireylerinin isteksizlii ve hrslarn yaamalar olasdr. Yenilikler karsnda kurallarn, ilke ve standartlarn deimemesi veya kurallara krkrne ballk, be evredeki aile irketlerinin yaamalar muhtemel sorunlarn banda gelir. Srekli olmay baaran aile irketlerinde yaanan bir baka sorun, aileden olanlarn kendi aralarnda birleip profesyonellere ve yaptklar ilere kar kabilmeleridir. Bir baka sorunlu iliki ekli ise muhalif aile yeleri ile

profesyonellerin iktidardaki aile yelerine kar birlemeleridir. Bu durumda da iletme deerleri ikinci plana atlarak ihtiraslar ncelik kazanr. Srekli olmay baaran aile irketlerine ilikin son sorun ise, i deerlerinin aile deerlerinden nemli olmas nedeniyle kariyer planlamada, terfide, cretlemede, personel semede ve deerlemede gvenilirlik ve kanbandan ziyade bilgi ve deneyimin dikkate alnmas durumunda ortaya kar. e uygun olmayan bireylerin iletmeye dahil edilmemeleri veya iletmeden uzaklatrlmalar da aile bireylerini kar karya getirerek problemlerin domas iin ortam yaratabilir. Bu durumda aile yeleri arasnda farkl gruplar oluur ve iletmedeki iktidar aile kolu, aile ierisinde de gl ve istediini yaptran bir konuma gelebilir.

TRKYEDE ALE RKETLERNDE DEM VE SREKLLK ZERNE ARATIRMA Aile ve i ilikilerinin birbirini etkiledii ve hatta aile deer ve inanlarnn zaman zaman i deerlerinden daha nemli hale geldii aile irketlerinde, duygusal boyutun arlk kazanmas deiime ilikin sorunlarn ortaya kmasna neden olabilir. Youn rekabet ortamnda irket varlnn srdrlmesinde, olumlu irket imajna sahip olunmasnda, pazar paynn artarak bymesinde en nemli faktrlerden birisi de deiimdir. Dolaysyla, aile irketleri asndan deiimin Bu

gerekleme kabiliyetinin bulunmas son derece nemli bir niteliktir.

aratrmann amac, aile irketlerinin mevcut dzeylerinin belirlenmesi olup, deiim ve sreklilik konusunda nasl bir tutum gsterdiklerini tespit etmektir. Aratrmann 2 temel amac vardr: 1. lkemizde aile irketlerinin mevcut durumunun saptanmas: Aile irketlerinde alan aile yelerinin profilini, ocuklarn eitim durumlarn, aile irketinde alan dier aile yeleri gruplarn, irketin aidiyet durumunu, kanc nesil tarafndan ynetildiini ve irketin faaliyet alanlarn belirlemek. 2. lkemizde aile irketleri yelerinin deiim konusunda tutumlarnn saptanmas: Aile irketinin gelecekteki baar ans, gelecekte faaliyet gstermesi iin alnan nlemler, danmanlk hizmeti alma ve profesyonel yneticiye ilikin tutumlar, ynetimin devrine ilikin planlama ve aday kriterleri hakknda bilgi edinmek. Daha nce vurguland gibi, birok lkenin ekonomisinde byk nemi olan aile irketleri, lkemizde de ok yaygndr. Trkiyedeki kk ve orta lekli

iletmelerin %94.1inin aile irketi olmas lkemiz ekonomisindeki nemini byk lde ortaya koymaktadr. Dolaysyla aile irketlerinin baarl olup olmamalarnn sadece giriimcinin kr hedefleri asndan nem tamad, ayn zamanda lke ekonomisi ve gelimesi iin de kritik bir anlam ifade ettii sylenebilir.

Aratrmada trkiyenin eitli ehirlerinde faaliyet gsteren aile irketlerinin deiim iin nemli olan isel boyutlarna ilikin mevcut durumlar ile deiim konusunda tutumlar ve sreklilik iin dzeylerinin belirlenmesine allmtr. Aile irketlerinin deiime ynelik tutumlar ve sreklilikleri konusunda gsterdikleri faaliyetlerini belirlemeye ynelik olarak yrtlen alma kapsam, lkemizde ok sayda aile irketinin bulunmas ve bu irketlerin tamamna ulalmasnn imkansz olmas sebebiyle snrlandrlmtr. rneklem, devlet istatistik ensitsnn, genel sanayi ve iyeri saym sonularna gre trkiye kk ve orta lekli sanayiinin younlat corafi dalm gznne alnarak belirlenmitir. Bylece bir yandan istanbul, ankara ve izmir gibi byk ehirlerin rnek kapsamna alnmas salanrken, dier yandan da kk ve orta lekli sanayi iletmelerin saym sonularna gre younlat ya da geliim potansiyeli olduu adana, denizli, orum, aydn gibi ehirlerin rnekte yer almas salanmtr. Aratrma sonucunda elde edilen bulgular zetle u ekildedir: Kurucu patronlar aile irketi bandadr Kurucu patronun/giriimcinin halen aile irketinde almakta olduu

sylenebilir. Bu sonuta bize lkemizde aile irketlerinin birinci nesil tarafindan ynetildiini gstermektedir. Sreklilik gsteren ok az aile irketine

rastlanmaktadr. Aile irketlerinde erkekler egemendir Bu durum aile irketlerinde alan erkek aile yesi saysnn kadn ye

saysndan ok daha fazla olduunu ak biimde gstermektedir. Evli giriimci daha sorumlu ve yksek baarma gdsne sahip Giriimcinin bekr olduu durumlarda risk stlenebilme yeteneinin fazla, evli olduu durumlarda ise sorumluluun ve baarma gdsnn yksek olduu dnlr. Yine giriimcinin boanma ve evlenme dnemleri ve bu dnemde

yaananlar ile ocuk sahibi olma durumlar giriimcinin ve dolaysyla irket

faaliyetleri zerinde etkili olacaktr. Aratrma kapsamnda almaya katlanlara medeni durumu sorulmutur. Ya dalmlar da gznne alndnda, aile yelerinin %89,2 si evli, %8,8 bekr olarak grlmektedir. Aile irketi yeleri yksek eitimliler Katlmclarn %50si 4/6 yllk niversiteyi bitirmi, %17,6s yksek

lisans/doktora derecesi almlardr. Aile irketlerinin birou imalat sektrnde faaliyet yapmaktadr Aratrmaya katlan aile irketinin %51,2si imalat, %19,5i ticaret, %15,4 inaat ile uramaktadr. Dier faaliyet alanlarnda (salk ve eitim) bulunan irketlerin oranlar %5in altnda kalmaktadr. rneklemdeki irketlerin %57,8i 2 ila 5 iyerinde, %32,4 tek bir merkezde faaliyetlerini srdrmektedir. 10dan fazla iyeri olanlarn says %5 kadardr. Aile irketleri tek bir corafi blgede faaliyet gstermektedir irketlerin %44,1i tek corafi blgede faaliyet gstermektedir. Trkiyede

bulunduklar ehir ve civarnda alan irketlerin oran arlkl olmakla beraber, yurtdnda avrupa, rusya ve ortadou ile ticaret faaliyet gsteren irketlerin oran da yksektir. Aile irketleri milyon dolarlk ciroya sahiptirler 2002 yl iin aile irketlerinin yllk dolar baznda net cirosu sorulduunda, %25.5i 5-10 milyon, %23,5i 500 000-1 milyon, % 20,5i 1-5 milyon abd dolar aras yllk brt cirolar olduunu belirtmilerdir. Aile irketleri kk ve orta lekli irketlerdir Aratrmada, irkette alanlarn says sorulmutur. %29,4 1-49,%16si 150250, %15,7si 500 ve zeri personel saysna sahiptir. Aile irketleri kurucunun kendisi veya babas tarafndan kurulmutur ve tamamen aile yeleri arasnda ortaklktr

Aratrma kapsamnda aile irketinin kurucusunun kim olduu ve aile irketinin aidiyet durumu sorulmutur. irketin kurucusu %46 ile kendisi veya %41.1 ile

babasdr. irketin kurucusunun dede, erkek karde/ aabey veya kuzen olan irketler ise %11,7 seviyesindedir. Aile irketlerinin aidiyet durumu incelendiinde %69,6s tamamen aile yeleri arasnda ortaklk, % 14,7si birden fazla aile yesi arasnda ortaklk olarak dalmtr. %12,7 orannda katlmc tek bir kiinin aile irketinin tek sahibi olarak belirtmitir. Aile irketi aile yeleri ynetimdedir almaya katlan aile yesinin aile irketindeki unvanna bakldnda %57,6s ynetim kurulu bakan, %21.7si genel mdr, %11.9u ynetim kurulu yesidir. Karlkl grmeler srasnda genlerin genel mdr yardmcl ve mdrlkte younlat tespit edilmitir. ocuklarn yurtdnda eitim almalar tevik edilmektedir Katlmclarn %34,8i ocuklarnn yurtdnda eitim aldklarn sylemiler, %59,3 ise ocuklarn eitim iin yurtdna gndermeyi dndklerini belirtmilerdir. ocuklarn yurtdnda eitim almalar yenilikleri grp tanmalar ve deiime ak olmalar asndan nemlidir ocuklar yurtdnda eitim grm veya yurtdna eitime yollamay planlayan aile yelerinin %26.6s ocuklarn yenilikleri grp tanmalarn, %25,1i dil renmek ve gelitirmelerini, %23nn ise deiimleri yaamalar ve deiime ak olmalarn yurtdnda eitimin en nemli nedenleri olarak gstermilerdir. ocuklarn aile irketinde almadan nce baka iyerinde almalar tevik edilmesi gerektiine inanlmaktadr almaya katlan aile irketlerinin %72.5i ocuklarn aile irketinde almaya balamadan nce baka iyerinde almaya tevik ederken %27 si tevik etmemektedir.

ocuklarn aile irketinde almaya balamadan nce baka iyerinde almaya tevik ettiini syleyen %72,5 oranda irket yneticisi, bunun en nemli gerekesi olarak % 31,2 lk bir oranla i ynetimini farkl gzlkle grebilmelerini salamak olduunu belirtmilerdir. %28.4 deneyim kazanmas, %25,8 i bakalar ile

almay renmesi ni nemli olarak vurgulamlardr. ocuklardan hangisi yetenekli ise varis aday olabilir ancak erkek ocuk tercih edilmektedir Aile irketlerinde, ynetimi ocuklardan hangisine devretmeyi dndkleri

sorusuna katlmclarn %49u ocuklardan hangisi yetenekli ise derken, % 20,5i erkek ocuuna brakmay arzu etmektedir. kz ocuuma brakmay

dnyorum %2 lik oranla en dk oran olarak gze arpmaktadr. Bu bulgu bize maalesef 21.yzyln ada trkiyesinde halen kz ocuklarnn irket ynetim devri konusunda tercih edilmediini arpc ekilde gstermektedir. Aile irketlerinde akrabalar arasnda erkek kardeler ve erkek ocuklar ounlukla almaktadr Aile irketlerinde halen aktif olarak almakta olan aile yesi gruplarn belirlemek zere yneltilen soruda, irkette alan en yksek grup orann %22,9la erkek karde/aabey almaktadr. yeenler (erkek-kz) almaktadr. %14,8 ile erkek ocuk/ocuklarm, %11,0 ile Ancak dier akraba gruplarnda alan says

gzard edilebilecek oranda deildir. Dikkat eken bir nokta ise, kz ocuklarnn aile irketinde alma oran erkek ocuklarnn orannn yarsndan da azdr (%6,6) ve olduka dktr. Aile irketlerinin ynetiminde 2. Nesil yneticiler yer almaya balamtr Aratrma kapsamnda yer alan aile irketlerinin %49u 2. Nesil tarafndan ynetilmektedir. Ancak bu ynetimin devredildii anlamn tamamaktadr. %47si halen 1. Nesil tarafndan ynetilmekte , 1.ve 2. Nesilin irketi birlikte ynettii yalnzca 2 irket bulunmaktadr. almada 3. Nesilin ynetimde olduu %2lik bir oran mevcuttur. Aile irketleri kendini baarl bulmaktadr

Aratrmaya katlan aile irketlerinin %53,9u ayn sektrde faaliyet gsteren dier aile irketlerine gre kendilerini daha baarl olarak tanmlamaktadr. irketlerin %33,3 ise ayn seviyede grmektedir. Aile irketleri bir nesil sonra baarl olarak sreklilikleri devam ettireceklerini dnmektedir (tablo 17) Aile irketlerinin %71,6s irketlerinin bir nesil sonra baarl olarak sreceini dnrken, % 28,4 ise kuku duyduklarn belirtmilerdir. Aile irketlerinin baarsnda ki en nemli faktr zkaynaklara dayal yatrm yaplmas olarak ortaya karken bunu irket sahibinin geni evreye sahip olmas, hzl karar alma ve uzun vadeli yatrmlar izlemekte; buna karlk bilimsel yntemlerle karar alma ve danmanlk hizmetlerinin baarda etkisinn hemen hemen hi olmad ortaya kmaktadr Aile irketleri baar iin gerekli deiimleri yaptklarn dnmektedir Bu erevede aile irketinin irketlerinin baarya gtrecek deiimleri yapp yapmad sorulmu, %72.5 evet deiim yaplmaktadr cevabn vermitir. %25.5i ise hayr baarya gtrecek deiim yaplmamaktadr ifadesini belirtmitir. Aile irketleri deiimin gereklemesini salayan en nemli faktrler olarak izledikleri stratejiyi, yetenekli aile bireylerinin ve profesyonel yneticilerinin katklarn, piyasadaki deiimleri gzleme ve tahmin etmede baarl olmalarn ve karar alma srecimizin hzl ve etken olmasn saymlardr. Aile irketleri deiimin gereklememesi en nemli sebeplerini yeni rn ve yeni i modelleri gelitirmede karlalan glkler (%21,1) ve sermaye yetersizlii (%21,1) olarak belirtmilerdir. Maliyetleri kontrol etmede karlalan glkler

(%19,2) ve piyasadaki deiimleri gzlemleme ve tahmin etmede yetersiz kalnmas (%17,3) dier sklkla vurgulanan etkenlerdir. Aile bireyleri arasnda karar alma srasnda yaanan atmalarn etkisi (%5,7) ise deiimin gereklememesinde nemli bir etken olarak gsterilmemitir. Aile irketinin kilit noktalarnda mutlaka aile yesi olmaldr

irketlerin %83,1i kilit noktasnda aile yesi gereklidir derken %16,9 gerekli olmadn belirtmitir. irketin kilit noktalarnda aile yesi olmas gereklidir diyen %83,1 oranndaki irket, bunun nedenleri olarak, aile yesinin daha ok ballkla alaca (%34,8), aile yesinin daha gvenilir olduunu ve de koordinasyon kolayl tadn belirtmilerdir. Aile irketleri doru ve hzl karar alma mekanizmalarn gelitirmeliler Aile irketlerinin %47,1i kararlarn almalarn doru ve hzl, %29.4 daha doru ve hzl karar alnabilir demilerdir. irketlerin %23.5i yalnzca karar alma hzlarn yetersiz bulmaktadr. Aile irketinin kurumsallamam olmas karar hzn olumsuz etklemektedir Aile irketlerinde karar alma hzn yetersiz bulan %23,5 aile yesi bunun en nemli sebebinin kurumsallaamama olduu %37.5 orannda belirtmilerdir. irketin sermaye yetersizliinin irketin hzl karar alamamasn %19.6 etkiledii grlrken, aile irketinde ynetimde karlalan sorunlar hzl karar alamamay %17.8 orannda etkilemektedir. Aile irketleri ok kritik karar aamalarnda konusunda yetersizdir Aile irketlerinin bavurmulardr. grmemilerdir. irketlerin %34,3 danmanlk hizmetini almaya devam ederken, %21,6s nceden danmalk hizmeti aldn ancak devam etmediklerini belirtmilerdir. Cevap vermeyen %28,4lk aile irketi hi danmalk hizmeti almam ve yakn gelecekte de almay planlamamaktadr. Aile irketlerinde danmanlk hizmeti alma kararn sklkla ynetim kurulu bakan (%49) ve genel mdr (%12,7) vermektedir. Ancak hi danmanlk hizmeti alamam olan irketlerin ve dolaysyla byle bir karar vermemi olan irketlerin says olduka yksektir (%28,4). %48i karar alma aamasnda danmanlk hizmetine danmanlk hizmeti alma

%51i ise karar aamasnda danmanlk hizmeti almay uygun

Aile irketlerinde st kademe yneticileri (%43,1) kendilerini gelitirmeye ynelik eitime nem vermektedirler. Ayn ekilde, orta (%36)ve alt (%20,9) kademede

alanlar da eitim imkanlarndan faydalanmtr. Aile irketleri profesyonel ynetici ile almann avantajnn farkndadrlar ancak ynetimi tamamen brakmay uygun grmemektedirler Aratrmaya katlan aile irketlerinin %64,7si, ynetimde mal sahibi ynetici ve profesyonel yneticinin birlikte almasnn avantajl olduu belirtmiler, %24 ise, profesyonel yneticinin ynetimde tek bana olmasnn aile irketi iin avantaj olarak deerlendirmilerdir. %10,8lik bir oranda da aile irketi yneticisin mutlaka mal sahibi ynetici olmas gerektii grlmtr. Aile irketlerinde ynetim kurulu formalite gerei mevcut ve yeleri akrabalardan olumaktadr almaya katlan aile irketlerinin %63,7 si dzenli toplanan bir ynetim kurulunun varlndan sz ederken, %33.3 dzenli toplanmadklarn belirtmitir. Bu aamada ynetim kurulunun ye dalmn grmek gerekmektedir. En

yksek oran %44,5 ile erkek aile yesidir. %29.3 aile dndan erkekler ynetim kurulunda yer alrken %3.8 lik bir oran ile aile dndan kadn ynetim kurulu yesi vardr. Aile irketlerinde devir plan yaplmamaktadr ve varis belli deildir Aile irketlerinde en st ynetimde bulunan yneticinin grevden ayrlma sresi belli deildir (%40,2). Dier ilgin bir saptama ise, bu yneticinin yaad srece grevde kalmasnn beklendiidir. Aile irketlerinde gelecekte ynetimi devralacak bir adayn varl sorulmu, irketlerin %37,3 bir adayn olduunu, %59,8inin ise aday dnmedii saptanmtr. atma aile yeleri arasnda yzyze zmlenmektedir

aile irketlerinin nemli bir ksm irketlerinde atma olmadn belirtirken, neredeyse yarya yakn ise olas atmalarn aile yeleri/irket bnyesinde yzyze grme ile zmlendiini belirtmilerdir. ve aileyi ilgilendiren konular birbirine kartrlmamaldr yetki ve sorumluluk devrinde yetenek nemlidir Aile irketleri, i ve aileyi ilgilendiren konularn birbirine kartrlmadn, irkette yetki ve sorumluluklarn devredilmesinde en nemli kriterin yetenek olduunu ve aile irketlerinde, irket st dzey ynetiminde mutlaka bir aile ferdi grev almas gerektiine inanmaktadrlar. Aile irketlerine zg en nemli sorun profesyonel ynetime gei ve kurumsallaamamadr Aile irketlerinin baars iin en kritik konularn banda profesyonel ynetime gei ve kurumsallamann geldii, bu faktr aile yelerinden hangisinin bir sonraki patron (genel mdr) olacann belirlenmesi ve kardeler arasnda yaanan ekime ve rekabetin belirledii ortaya kmtr. kinci nesil aile irketlerinin nc nesile devredilecini dnmektedir Aile irketlerinin ynetiminde bulunan birinci neslin %66s irketin baaryla devam edeceine inanrken, ikinci nesilde bu oran %76ya kmaktadr. Birinci nesil aile irketleri stratejik planlama, ikinci nesil aile irketleri yetki devri zerinde nemle durmaktadr Birinci ve ikinci neslin arasnda gelecek iin alnmas gereken tedbirler konusunda tam bir gr birlii olmamasna karlk; reorganizasyon (irket iinde departman-blm yaplarnn yeniden dzenlenmesi) ve stratejik plan (rekabet veya byme iin yaplacak yenilikler, gelitirme abalar) en nemli tedbirler olrak karmza kmaktadr. kinci nesilin ynetimde olduu aile irketlerinde de ynetimi devralacak aday belli deildir

Aile irketlerinin bir nesil sonra srekli olacan dnen aile yeleri danmanlk hizmeti almtr ve gerekli deiimi yapmaktadrlar Gelecekte irketlerinin baaryla devam edeceine inanan aile irketlerinde danmanlk alm veya halen almakta olanlarn oran %85 civarndayken bu oran, irketlerinin gelecei konusunda kukular olanlarda %65e dmektedir. Danmanlk alnan konularn banda retim-kalite, iletme politikas ve stratejik planlama, muhasebe finansman ve reorganizasyon gelmektedir. Danmanlk hizmeti alan aile irketleri doru ve hzl karar vermektedirler Yeterince doru ve hzl karar verdiine inanan irketlerin yaklak %60 danmanlk hizmeti almaktadr. Daha doru ve hzl karar alnabileceine inanan firmalarda ise danmanlk hizmeti alanlarn oran %43 iken; aldklar kararlardan memnun olmayan irketlerda ise bu oran %37.5dir. Kz ocuklar aile irketlerinde almaya balamaktadr niversite mezunu/yksek lisans derecesi alm ocuklarn aile irketlerinde alma oranna baktmzda, 25 niversite mezunu veya yksek lisans derecesi alm kz ocuunun 11i aile irketinde alrken, 46 niversite mezunu veya yksek lisans derecesi alm erkek ocuundan 27si aile irketinde almaktadr. SONU VE DEERLENDRME Gnmz ynetim anlay her geen gn daha da younlaan ve kreselleen rekabet ortamnda hayatta kalabilmek ve gelecekte de var olabilmek iin deiimi vazgeilmez klmaktadr. Deiim konusunun nemini kavrayamayan irketlerin mevcut rekabet ortamnda varlklarn korumalar ve srdrebilmeleri her geen gn zorlamaktadr. Deiimin gereklilii rekabeti bir ortamda yer alan tm iletmeler iin byk nem tamaktadr. Aile irketleri asndan bu nem daha da fazladr. Aile

irketlerinin byklkleri ve geliim evreleri ne olursa olsun dier irketlerden farkl olan zellikleriyle deiim konusunda daha fazla zorlandklar bir gerektir.

Aile irketi olmann getirmi olduu aile ii kar, inan, deer ve ilikilerin ie yansmas, deiime kapal kltr anlaynn varl, aileden olmayan alanlara daha az gven duyulmas gibi iletme ynetimde byk etkisi olan dezavantajlar, deiimi neredeyse imkansz klmaktadr. Aile irketlerinin deiim konusunda zorlanmalar lke ya da kltrden bamsz olarak dnyadaki tm aile irketlerinde yaanan bir sorundur. Bunun en nemli nedenlerinden biri, aile irketlerinin lke, pazar ya da kltr fark iermeyen evrensel nitelikte ortak ynetsel dezavantajlara sahip olmalardr. Bu dezavantajlar arasnda ocuk saysnn birden fazla olmas nedeniyle varis belirlemede glklerle karlalmas, aile ii g mcadelelerin ortaya kmas ve aile-i ilikilerinin birbirine karmas...vb., saylabilir. Trk aile irketlerinin kendine zg ve deiimi g klan kltrel zellikleri tamas ayr bir sorundur. Byklere mutlak sayg anlay, profesyonel yneticilere gvenmeme, uzmanlk ve bilgiyi gzard etme pahasna akrabalar ie alma gibi pek ou rasyonellikle eliebilecek kltrel faktrn Trk aile irketleri iin bir ynetim felsefesi oluturduu bir gerektir. lkemizdeki kk ve orta lekli iletmelerin nemli bir blm aile irketi zelliindedir ve Trkiye ekonomisinde nemli yer tutarlar. Bu irketlerin deiime ak olamamalar, deiime direnmeleri srekliliklerini etkilemekte ve irket faaliyetlerine son vermektedir. Gerek Trkiyede, gerek dier lkelerde nc nesile devreden aile irketi says ok azdr ve bu durum aratrmalar tarafndan vurgulanmaktadr. Aile irketlerinin sreklilii ok zor olsa da imkansz deildir. Aile irketleri yneticileri, sreklilik planlarn zamannda yapmal ve deiim iin gerekli olan stratejileri yine zamannda uygulamaya koymaldr. Deiim konusunda ok nemli olan dier bir nokta, aile irketinin ne zaman ve nasl deimesi gerektiidir. Her aile irketi birbirinden ok farkldr ve deiim konusunda izleyecekleri yol da farkl olacaktr. Bu konuda atlacak en nemli adm, danmanlk hizmeti alma karardr.

Danmanlk hizmeti alma, irketin var olan dezavantajl durumunu ortadan kaldrr veya aza indirir, rekabeti ortama uyum salamaya yardmc olur. Trkiyede byk lekli iletmelerin, irketin nemli yaam evrelerinde srekli danmanlk hizmeti aldklar bilinmektedir. irketler bydke rgtsel ve ynetsel gereksinimleri de artmaktadr. Says artan personel, younlaan rekabet, genileyen pazar, datm kanallar ve rn hatlaryla ilikili stratejik kararlar alabilecek yetenekte yneticilere gereksinim artmaktadr. bymenin Aile irketlerinin byme srecinde en byk sorun, salkl ve gelimenin gerektirdii rgtsel ve ynetsel deiimi

gerekletirmekte, koullara uygun tutum ve davranlar gstermekte baarsz olmalardr. Aile irketinin faaliyete yeni balad dnemlerde tm ilevleri kendileri yerine getiren kurucu patronlar, faaliyet alanlarnn genilemesiyle, kendilerinin yerine getiremedii ynetsel eylemler iin profesyonel yneticiler istihdam etmek zorundadrlar. Bymeyi devam ettirmek isteyen yneticiler belli bir lekten sonra, bymenin getirdii sorunlarla baa kmak ve gerekli koullar salayabilmek iin giriimci yapdan profesyonel ve kurumsal bir yapya gei yapmak zorundadr. Aile irketinde gnbirlik deil, zaman ve koullar asndan tutarl uygulama ve standartlarn hkm srd; karar almada duygularn deil, akln ve iletmecilik gereklerinin temel alnd; kiilerin, adetlerin deil i ve sreleri, rasyonelliin, yetenek, beceri ve eitimin ne plana kt; sorumluluk alma ve hesap verme temeline dayal profesyonel ynetimin ve kurumsal yapnn kurulmas gerekir. Aile ilikilerinin kurumsallamas genelde zerinde dnlmeyen, ama aile irketlerinde en temel problemleri yaratan bir konudur. Kurumsallamay "sistem" haline gelmek olarak tanmladmza gre, sadece irketin sistem haline gelmesi yetmez. Aile ilikilerinin de bir sistem haline getirilmesi gerekir. Bunun iin, aile irketlerinin yeniden yaplandrlmalar gerekir irkette kimlerin hangi srayla irket ynetiminde en st dzeyde sz sahibi olaca, eitim, bilgi ve yeteneklere gre planlanmaldr. Yeniden yaplanma ile

irketlerde yeni bir organizasyon yaps oluturulmal ve bu yap iinde yer alan herkesin grevi, yetkileri ve sorumluluklar yazl olarak belirlenmelidir. Profesyonel yneticileri ise olaylara farkl pencereden bakan kii olarak grmek gerekmektedir. Profesyonel yneticiler karar alma srecine dahil edilmeli, gerek anlamda yetki ve sorumluluk verilmelidir. Karar alma dar bir erevede, ar merkeziyeti bir zihniyetle deil, farkl grlerin zgrce tartld bir ortamda gereklemelidir. Bu adan, ynetim

kurullar yalnzca yasal gerekleri yerine getirmek deil, stratejik kararlarn alnd icra organlar durumuna gelmelidir. Deiimin, byme, baar ve sreklilik iin planlanmas ok nemli bir olgu olduunun bilincine varlmaldr.

NDEKLER

nsz
BRNC BLM

ALE RKETLER KAVRAMI VE KAPSAMI

Aile irketi Tanm Aile irketlerinin Kurulma Nedenleri Aile irketlerinin zellikleri Aile irketlerinin stn ve Zayf Ynleri Aile irketleri Sistem Modelleri KNC BLM

ALE RKETLERNN YAPISI VE GELM

Mlkiyet Evrimi Ailenin Evrimi Aile irketinin Evrimi Aile irketinin Yaam Dnemleri NC BLM

ALE RKETLER KLTR

Kltr Kavram rgt Kltr Kavram Aile irketleri Kltr Kavram DRDNC BLM

DNYADA VE TRKYEDE ALE RKETLER

Dnyann En Eski Aile irketleri Dnyann En Byk Aile irketleri Trkiyede Aile irketleri

BENC BLM

ALE RKETLER VE DEM

Deiim Kavram Deiim Nedenleri rgtsel Deiim Modelleri Deiime Diren Aile irketlerinde Deiim ALTINCI BLM

TRKYEDE ALE RKETLERNDE DEM VE SREKLLK ZERNE ARATIRMA

Aratrmann Amac Aratrmann nemi Aratrmann Kapsam Aratrmann Yntemi Bulgularn Analizi ve Deerlemesi

neriler zet Summary Kaynaka Ek: rnekolaylar

NSZ Gnmz iletmecilik anlay, kresellemenin etkisiyle yakn gemie kyasla olduka deimitir. Dnyada 1960l yllarda youn biimde kendisini

hissettirmeye balayan rekabet ortam iletmeleri, yaamlarn srekli klabilme srecinde pekok araya ve yenilie itmektedir. letmeler gerek yerel, gerekse kresel pazarlarda yaamlarn srdrebilmek iin ok fazla aba harcamak zorundadr. letmecilikteki deiim anlaynn gnmzde ulat nokta esnek, yeniliki, kendini yerel pazarlarda snrlamayan, aratran ve kendisini yenileyen, ekip almasna arlk veren, salkl bymenin peinde koan, finansal kaynaklarn rasyonel ekilde kullanan, mteriye odaklanan, zellikle de insan kaynann veriminden maksimum dzeyde istifade etmeye alan bir iletmecilik anlaydr. letmeyi koruyan kurucu patron ya da lider ynetimi arlkl bir ynetim anlay gnmzde yetersiz kalmaktadr. Ynetim literatrnn arlk noktasnn liderlikten ekip almasna ve ynetsel sistemlere doru kaymas bu durumun en somut delili olarak dnlebilir. Gemite nemli olan ve gnmze kadar uzanan gl lider ya da patron figrnn kiisel karizmasn, bireysel yaratcln, risk anlayn, cesaretini, uzak grlln, kiisel ynetim anlayn ve becerilerini temel alan iletme ynetimi anlay nemini yitirmektedir. Rekabetin snrl ve hedefin yerel pazarlar olduu dnemlerde ok sayda baarl rnei grlen bu anlayn gnmz iletmeciliinde ayn baary gstermesi gn getike zorlamaktadr. irketler, kendilerini yeni

koullara uyumlandrarak deimelidirler. Deiimin gereklemesi 2000li yllarda iletmeler iin zorunludur. letme ynetimi iin bu denli nemli olan deiim, aile irketleri olarak adlandrlan ve kendine zg pek ok zellie sahip olan iletmeler asndan ok daha fazla nem tamaktadr. Aile ve i ilikilerinin i ie gemesi, aile irketlerinde birtakm stnlkleri ve sakncalar ortaya karmaktadr. Bu tip iletmelerin ynetim tarzlar, rgt ii ilikileri, konulara yaklamlar, dier iletmelere gre farkllklar gstermektedir. Bu durumun doal sonucu olarak ynetim kuramlarnn aile irketlerine uygulanmasnda sorunlarla karlalmaktadr. Bu kuramlarn baaryla uygulanmas, aile irketlerinin i yaplar, temel nitelikleri ve dinamiklerinin anlalmasna baldr. Deiim bir sre olup, deiim ynetimi irketlerin gelecei asndan kritik zellik tamaktadr. Artan rekabet ortamnda baarl bir deiim srecinin

planlamas ve srdrlmesi, gnmzde irketlerin st ynetimlerinin en nemli sorumluluklarndan biridir. irketin salkl bymesi, srekliliklerinin salanmas asndan nem tamaktadr. Bu nedenle deiim olgusunu anlamak ve bir irketin srekliliini devam ettirme koullarn belirlemek olduka nemli bir aratrma konusu olmaktadr. Deiim yneticilerin bir taraftan daha dinamik, daha hzl karar alma mekanizmas kurmasn salarken, dier yandan kriz zamanlarnda karlalan gszlkleri ortadan kaldrarak hzl ve doru kararlar alnmasna olanak salar.

Aile irketlerinin kurumsallamam yaps kriz ortamlarnda ayakta kalabilme ansn azaltmaktadr. Literatr incelendiinde aile irketlerinin srekliliklerini uzun dnemli

srdrememelerinin nedeninin Trkiyede ve dier lkelerde ayn olduu grlmektedir. Szkonusu neden, aile irketlerinde deiimin doru zamanda ele alnmam olmas ve deiim srecinin geciktirilmesidir. Bu kitap, aile irketlerinin nemli bir zorunluluu olan deiim konusunu ele almaktadr. Deiimin boyutlar, aile irketlerinde deiimi zorlayan isel nedenler kapsamnda incelenmitir. Birinci blmde, aile irketleri kavram ve kapsam ele alnm, aile irketlerinin tanm, kurulma nedenleri, sistem modelleri, zellikleri, stn ve zayf ynleri aklanmtr. kinci blmde, aile irketlerinin yaps ve geliimi ayrntl olarak incelenmitir. Aile irketlerinin mlkiyet evrimi zerinde durulmu, ailenin ve irketin evrimi aktarlmtr. Aile irketlerinin yaam dnemleri incelenmi, her yaam evresi

ayrntl bir ekilde zetlenmitir. nc blmde, aile irketleri kltr kavram ele alnm, aile irketleri kltr eleri ve kalplar kapsaml bir ekilde sunulmutur. Drdnc blmde ise, dnyada ve Trkiyedeki aile irketleri incelenmi, dnyann faaliyetlerine devam eden en eski ve en byk aile irketleri belirtilmi, eitli lkelerdeki aile irketlerinin zelliklerine ilikin rnekler verilmitir. Trkiyedeki aile irketlerinin zellikleri ve geliim tarihi zetlenmitir.

Beinci blmde, aile irketlerinde deiim konusu ele alnm, aile irketlerinde zamana bal nlenemeyen deiimler, irketin nesilden nesile devredilmesi, profesyonel ynetici ile allmas, kurumsallamas ile danmanlk hizmeti almasnn nemi hakknda bilgiler verilmitir. Aile irketlerinin deiime kar

gsterdikleri diren ve nedenleri aktarlm, aile irketlerinin sreklilii iin alnmas gereken nlemler zerinde durulmutur. Son blm oluturan ampirik ksm, lkemizdeki aile irketlerinin profilini ortaya karmak, deiime ynelik tutumlarn belirlemek ve sreklilik planlar hakknda izlenim sahibi olmak amacn tamaktadr. Bu amaca ynelik yaplan anket kapsamnda elde edilen bulgular, istatistiksel yntemler kullanlarak analiz edilmi ve genel bir deerleme yaplmtr. Aile irketi yneticileri ile yaplan yzyze grmeler srasnda elde edilen ilgin bulgular da tezin ekler ksmnda rnekolaylar biiminde sunulmutur. Karlkl gven ve gizlilik ilkelerine uygun olarak

rnekolaylarda yer alan aile irketleri, kii isimleri deitirilmitir. Bu kitabn Trk aile irketlerinin nesilden nesile geilerinde salkl, kr eden ve byyen yaplarn korumalar, gelecei ekillendirmeleri iin nemle zerinde durulmas gereken noktalar anlamak asndan nem tad dnlmektedir.

BRNC BLM ALE RKETLER KAVRAMI VE KAPSAMI

Aile en basit anlamda toplumun en kk sosyal birimi, iletme ise insanlara mal ya da hizmet sunmak amacyla oluturulan bir kurumdur. Aile iletmeleri, kan ba olan bireylerin mal ya da hizmet retmek iin biraraya gelerek kurduklar kr amal sosyal rgtlerdir. Ailenin tanmnda duygu, ilikiler, birlik, beraberlik, destek letme ise, baka bir ucu temsil eder;

vardr; aile yaamsal unsurlar ierir.

duygunun yerini akl, ilikilerin yerini sonular, birlik beraberliin yerini ise rekabet alr. letme ve aile, zt unsurlarla aile iletmelerinde biraraya gelir. Aile irketleri zerine yaynlanan makalelerde, dnyadaki aile kontroll irketlerinin saysnn, tm dnyadaki iletmelerin yzde altm be ile seksen aras olduu varsaylmaktadr. Bunlarn byk bir blmnn ok kk lekli

iletmeler olup, bir nesilden dier bir nesile hibir zaman gemeyecei bilinmektedir. Ancak dier bilinen bir gerek ise, dnyadaki en byk ve baarl irketlerin yzde krkn aile irketleri oluturmaktadr (Fortune 500, 1999). Aile irketleri bu kadar yaygn olmakla beraber, dier irket yaplarndan ok farkl nemli zellikler iermektedir. Sigmund Freuda, onun iin hayatn anlam sorulduunda, lieben und arbeiten-sevmek ve almak diye yantlamtr. Birok insan iin, hayatlarndaki en nemli iki unsur aileleri ve ileridir. Bu hayattaki en nemli iki unsur, ayn rgt ats altnda toplandnda baz zorluklar ortaya kabilmektedir. 1

ALE RKET TANIMI Kabul grm bir yaklama gre, aile bireylerinin bir iletmenin faaliyetinde bir araya gelmesi, irketin Aile irketi olarak adlandrlmas iin yeterlidir (Tagiuri, 1992: 123) zalpe gre aile irketi; aile reisinin veya ailenin geiminden sorumlu bir ferdin irketin banda bulunmas, o irketin aile irketi olarak deerlendirilmesi iin yeterli bir unsur olarak kabul edilmektedir (zalp, 1971:38). Aile irketleri konusunda zerinde uzlalan bir tanm vermek kolay deildir. Baz tanmlar aile irketlerini dar bir ayla, bazlar ise geni bir ayla deerlendirmektedir. Bu tanmlardan bazlar aada verilmitir. Aile irketi, birden fazla aile yesinin nemli miktarda yatrma ya da iletmenin ynetim kararlarnda veya faaliyetlerinde nemli bir katlma sahip olduu bir iletmedir. Aile; kan ba, evlilik ya da mr boyu ballk yoluyla birbirleriyle ilikisi olan insanlar anlamnda ele alnabilir (Cox,1996:92). Bir aile irketi, sahipliin ounluunun ya da kontroln tek bir ailede olduu ve iki ya da daha fazla aile yesinin dorudan giriimle ilgili olduu bir iletmedir(Rosenblatt vd.,1990:24). Aile irketi kavramna aile servetinin mlkiyeti asndan bakan tanmlara da rastlanmaktadr. Aile irketi, ailenin servetini datmamak zere kurulmu olan zel bir irket biimidir (Kuriloff vd.,1993:8). Bir baka ifade ile, daha ok zirai tanmazlarn paralanmasna engel olmak amacyla akrabalar arasnda kurulan ve tekeredeki (len 2

kiinin mal varl) miras paylarnn tmn veya bir ksmn brakmak ya da ortaya baka mallar koymak suretiyle kurulan tzel kiilii bulunmayan bir ortaklk eklidir (Feyzolu, 1990:13). Aile irketlerine ynelik bir baka tanm, alan igcnn kan ba ile ilgisini ele almaktadr. Aile yelerinin ynetim kademelerinde alt iletmeler, aile irketleridir. (Potobsky, 1992:601). Burada belirtilmesi gereken nokta, aile yelerinin kurucu ortan (giriimcinin) ocuklar ile snrl olduu hususudur. Aile irketlerine, ynetimdeki hakimiyet asndan bakan bir tanma gre, ynetim kurulunda en az iki veya daha fazla aile bireyinin yer almas ve bu bireylerin irketin en az %10 hissesine sahip olmas irketlerin aile irketi olarak tanmlanmasn gerekli klan unsurlardr (Bozkurt,1997). Tanmlamada belirtildii zere, bir irketin aile irketi olmas iin sadece aile bireylerinin var olmas yeterli deildir. Ancak zerinde nemle durulan iki nokta vardr. Bunlar, giriimcinin ailenin geimini salayan ve ailenin geleceini gvence altna alan kii olduu, bir irkette sadece giriimcinin mevcut olmasnn o irketi aile irketi yapmaktan ziyade patron irketi yapaca hususudur. Bundan yola karak varlan son tanm, aile resinin veya ailenin geimiyle sorumlu kiinin irketin banda bulunmas ve en az iki nesilin irket ynetimiyle ilgileniyor olmas koulunu salayan irkettir (Chua vd., 1999:19). Aileye daha iyi bir gelecek salama arzusu, aile irketinin vizyonunu belirler. Bu vizyon erevesinde belirlenen amalar dorultusunda ailenin deiimlere ak olmas ve stratejilerini belirlemesi ok nemli rol oynar. 3

Belirtilen tanmlar nda, almada aile irketi, en az iki nesilin rgtte alt, iletmenin kurulmasndaki amac ailenin geimini salamak ve/veya mirasn dalmasn nlemek olduu ve ailenin geimini salayan kiinin irketi idare ettii, ynetim kademlerinin nemli bir blmnde aile yelerinin yer ald veya kararlarn alnmasnda byk lde aile yelerinin etkili olduu irketlerdir tanm temel alnmaktadr.

ALE RKETLERNN KURULMA NEDENLER stihdam yaratmada, lke ekonomisine katl salamada, tketici istek ve ihtiyalarn tatmin etmede nemli bir fonksiyonu stlenen iletmelerin kurulma nedenleri birbirinden farkldr. Aile irketlerinin kurulma nedenleri ana noktada ele alnabilir. Bu

sebeplerden ilki, iinde bulunulan ekonomik, kltrel ve sosyal evre ile ilgilidir. erisinde yaanlan koullardan bir ksm kiinin yeni firma kurmasn tevik ederken, dier bir ksm engeller. allan kurumdaki ekonomik olanaklarn frsat yaratmas, uygun niteliklere sahip ortaklarn ortaya kmas, yakn dostlarn firma sahibi olmalar veya baar elde etmeleri...vb. kiileri yeni firma kurmak iin tevik ederken, yeterli sermayeye sahip olunmamas, gvenilecek kiilerin mevcut olmamas veya ekonomik ve siyasi istikrarszlklar...vb. ise yeni firma kurma arzusunun azalmasna neden olur. Dolaysyla, itici glerin durdurucu glerden fazla olduu noktada kii yeni firma kurmaya teebbs edebilir.

Kiiyi yeni firma kurmaya tevik eden ikinci unsur, sahibi olunan iletmenin ynetiminde bilfiil bulunmak ve kendi kendinin patronu olmak, yani bamsz hareket etmek, bakalarn sevk ve idare etmek isteidir. Patronlarla yaanlan

anlamazlklar, istenilen kariyere allan firmada ulamann olanakszl ve daha fazla karar verme yetkisine sahip olma istei gibi nedenler giriimcilii destekler. Aile irketi kurmay tevik eden sonuncu neden ise, ailenin mal varl ve geleceini korumak, ocuklara miras brakmak ve onlara i olana yaratmak ile ilgilidir. Giriimci, ocuklarnn geleceini gvence altna almak ve ailenin geimini salamak iin firma kurma giriiminde bulunabilir (Gersick vd.,1997:136-137). Kurulan irkette hem aile bireyleri istihdam edilir, hem de elde edilen gelir aile bireylerinin ihtiyalarn karlamada kullanlr.

ALE RKETLERNN ZELLKLER Aile irketlerinin dier irket trlerinden ayrdedilmesini salayan, kendilerine zg birtakm zellikler vardr. Bu irketleri karakterize eden temel unsurlar aada sralanmaktadr. Genellikle aileden en az iki nesil iletme ynetimiyle ilgilenmektedir (Aydn, 1986:42). Anne/baba-ocuk ortaklklar, karde ortaklklar, kuzen ortaklklar ve srekli olmay baaran ortaklklar bnyelerinde en az iki nesili barndran aile irketleridir. Her ne kadar kar-koca arasnda kurulan aile irketlerinde nesil fark grlmese de belirtilen dier zellikleri yaplarnda barndrdklar iin aile irketi statsnde ele alnmaktadrlar. 5

letme politikas ounlukla aile karlar ile uyumludur.

Genellikle aile

varlnn ve btnlnn korunmas amacyla kurulan aile irketleri, aile deer ve inanlarndan etkilenir. Aile ile iletmenin deerleri zdeleir. Aile balar dier faktrler yannda ynetimden sorumlu kiilerin

belirlenmesinde nemli rol oynamaktadr (z-Alp, 1971:38).

Genellikle irket

sahibinin aile iinde sevgi ve gven duyduu kiiler, iletme ierisinde de aile iinde olduu kadar giriimciye yakndrlar. u andaki veya daha nceki yneticilerin ocuklar ounlukla iletmenin ynetiminde grev alrlar (Yeen, 1990:36). irket sahipleri gelecekte miras olarak brakacaklar iletmeyi, ocuklarnn tanmalarn isterler. ocuklarnn geleceklerini gvence altna almak isteyen giriimciler, onlarn firmay sahiplenmelerinin ve ileri renmelerinin irketin ve ailenin gelecei asndan nemli olduunu

dnmektedirler. Genellikle iletmenin ismi ve prestiji, ailenin ismi ve prestiji ile birlikte geliir. Aile bireylerinin toplumdaki statleri, iletmenin de statsn etkiler. Dolaysyla aile bireylerinin iletmede bilfiil alp almadklar deil, tadklar soyad nem kazanmaktadr. letmenin n aile ile birlikte geliir. Aile bireylerinin iletmedeki grevleri aile ierisindeki durumlarn da etkilemektedir (Kara, 1989:56). letmede baarl ve gl pozisyona sahip olanlar aile iinde de gl olabilmektedir. Bu tr irketlerde doal bir koruma szkonusu olabilir. Bir baka ifade ile, alma koullar aile yelerinin saln tehlikeye sokmayacak ekilde 6

dzenlenmekte, doum ve yllk izinler, alma saatleri konusunda esneklik gsterilmektedir. Ailenin mevcut normlar, aile irketlerinin byk bir ounluunda

kullanlmaktadr (Drucker,1974).

Aile deerleri ve inanlar rgtteki ilerin

yaplma eklini, kiiler arasndaki ilikileri, ilerin yaplmas srasnda kullanlan yntemleri rgt kltrn nemli lde etkilemektedir. Aile irketleri genellikle aile bireyleri tarafndan kurulduundan kapal bir grnmde olabilmektedir. Dolaysyla bu irketler finansal zorlua dtklerinde halka almaktan ya da borlanmaktan ziyade aile bireylerinin mali desteini kabul etmektedirler. irkete ilikin bilgiler paylalmak istenmemektedir. Aile irketlerindeki idari personel genellikle aileden ve akrabalardan temin edilmektedir. Bu tr irketlerde gvenilirliin uzmanlktan nce geldii ve aile

yeleri mevcut iken aile dndan idari personel almann ho karlanmad durumlara rastlanabilir. Dolaysyla personel seme ve yerletirmede aile yelerine ncelik tannabilmektedir. Aile irketlerinde genellikle firma sahibi ile tepe ynetici ayn kiidir. Kurucu ortaklarn (giriimci) byk ounluu salklar yerindeyken irketlerini bir bakasna devretmeyi dnmezler.

ALE RKETLERNN STN VE ZAYIF YNLER Aile irketlerinin dier yapdaki irketlere gre stnlkleri ve zayflklarn ortaya koyarak bu yapdaki irketleri daha iyi tanmak ve deerlemesini yapmak mmkndr. Literatrde byk lde aile irketlerinin zayflklar zerinde durulmasna ramen, aile irketlerinin stnlkleri zerinde yeterince durulmamtr. Aile yaps ile irket yapsnn birbirlerine etkileri nedeniyle birarada yryemeyecei grnn ileri srlmesi yannda, stnlklerinin de gzard edilmesi mmkn deildir.

Aile irketlerinin stn Ynleri Aile irketlerinin alanlar destekleyici bir ortam, esnek alma saatleri, iletmeye bal alanlar ve kiisel sorumluluu zendiren bir ortam gibi sahip olduu birok stnlk vardr. leyii asndan dier iletmelere gre farkl niteliklere sahip aile irketinin daha etkili biimde faaliyet gsterdii ileri srlmektedir. US News and World Report Dergisi tarafndan 1986 ylnda ABDde yaplan bir aratrmaya gre en byk 47 aile irketinden 31 tanesi, Dow Jones endeksi temel alndnda, dier irketlere gre daha iyi performans sergilemilerdir. Peters ve Watermanin

Mkemmeli Aramak adl kitabnda mkemmel olarak nitelenen iletmelerin neredeyse hepsi aile irketidir (Jaffe, 1990:32). Bu baarnn kayna, ailelerin sahip olduklar iletmeleri ynetme tarz ve i yaamna zel baz nitelikler kazandrmalardr. Aile bireylerinin birbirlerine 8

yaknl ve anlay gstermeleri i yaamnda nemli bir unsur olarak grlmektedir. Aile bireyleri paylalan bir gemie ve kimlik duygusuna sahiptir. Birbirlerini iyi tanmakta, birbirlerinin yetenek ve zayflklarn iyi bilmektedirler. Aile yeleri birbirlerine efkat, ballk gsterir, dier akrabalarn ve personelin refahna geleceine byk nem verirler. Genellikle aile iinde zel ve hzl bir iletiim biimi gelitirilir, bilgiyi paylarlar ve sonuta ii daha etkili biimde yerine getirirler. Aile iinde yerleik hiyerari nedeniyle kimin sz sahibi olduu, nerede nasl davranlaca, farkl stat ve yeteneklere gre grevlerin nasl paylalaca bilinmektedir. Ailenin bu zelliklerinin i yaamna tanmas, birbirine gvenen, derinden bal, etkili bir alma takmn ortaya karmaktadr. Aile ba

bulunmayan kiiler arasnda zor bulunan bu zellikler aile iletmelerine rekabeti bir stnlk salar (Jaffe, 1990:32).

Ailenin zverisi Ailenin zverisi baz iletmelerde avantaj, bazlarnda ise dezavantaj tekil eder. Aile zveride bulunarak, iletmeye ciddi mali kaynaklar salar. Hem kurulu, hem de gelime dnemlerinde aile bireyleri sermaye ihtiyalarn byk lde kr payn en aza indirerek ve kiisel katklarla iletmeye kaynak salar. Ailenin, irketin yasal sorumluluunun tesinde iletmeye kar bir de onursal sorumluluu vardr. Ailenin onuru ile iletmenin baars zdetir. Aile irketlerinde kriz annda yalnz finansal destek deil, ynetsel destek de verilir. Aile irketinin dier irketlerden ynetsel destek salamas sklkla grlen bir uygulamadr (Gnver, 2002:20).

alanlarn Sadakati alanlarn aile ile ilikisi, iletmenin i dinamikleri iin ok yararldr. Kurucu ve ailesinin alanlarla yakn ilikide olmas kadroya gven vermektedir. Aile

irketlerinde patron ile alanlar arasndaki iliki, profesyonel ynetici ile alanlar arasndaki ilikiden daha scaktr. grenler, aile irketlerinde daha gvenli almakta, daha yaratc olmakta, yeni dncelere daha ak olup, daha fazla risk almaktadrlar (Kets DeVries,1996). Aile irketlerinin istihdam politikas byk iletmelerden farkldr. Uzun dnem istihdam, aile irketlerine zg karakteristiklerden biri olarak saylabilir.

Sorumluluu bilerek alann, iletmeye yarar salayann, tm alma yaamn o firmada geireceine emin olmas halinde alanlar irketlerine sahiplenirler ve kendilerini bir aile ortam iinde hissederler. Bu da aile iletmelerinde alanlarn sadakatini artrr ve baarya gtrr (Gnver, 2002:20).

Aile Kltr Aile irketlerinde ne tr bir liderliin hkm srecei dier irketlere gre daha nettir. Etkili bir planlama ile herkes yneticilik srasnn kimde olduunu bilir ve bu pozisyon iin ekime yaanmaz. Aile ruhu, irketteki egemen deerleri, tutumlar ve standartlar belirlerken aile yelerinin ifade ettii deerler personel iin ortak bir ama yaratr, belirli bir kimlik ve ballk duygusunun olumasna yardmc olur. te yandan, daha az brokrasi karar verme srecini hzlandrmakta ve daha etkili klmakta, st ynetime ulamak daha kolay olmaktadr (Yaln,1993). 10

Bu

zellik,

aile

iletmelerinde

uzun

dnemde

byk

kazan

salar.

Kurumsallaan firmalar bydke brokratik engeller artmakta ve karar verme sreci zayflamaktadr. Aile irketlerinde brokrasi daha az olduu iin deien evre koullarna ayak uydurmak da daha kolay olur. Yeni i imkanlar, yeni rnler ve yeni frsatlar daha etkili deerlendirilebilinir. Bu da aile irketlerine dinamizm kazandrr ( Gnver, 2002:8).

Uzmanlk Aile yelerinin youn uzmanl aile irketlerinde stnlk salayan bir unsurdur. Aile yeleri ok kk yalardan itibaren i ortamnn iindedirler. in niteliine uygun aile yeleri mevcut ise bu kiiler bakalarnn emrinde almaktansa ailenin sahip olduu bir firmada almakla daha yksek tempoda grevlerini yaparlar. Aile bireyleri kk yalardan itibaren i ile ilgili bilgilere sahip olurlar. e ve iletmeye kar uyum sorunu yaamazlar. Bu deneyim ve uzmanlk aile yelerini ie sonradan giren yneticiler karsnda daha stn duruma getirir. Gen aile yeleri ksa zamanda ynetim basamaklarna trmanabilmektedir.

Ailenin Tannm bir Unvann Salad Sosyal evre ve evresiyle yi likileri

irketlerin

hayatnda

baarl

olup

olmayaca,

piyasada

tutunup Aile

tutunmayaca nemli ve baarlmas uzun zaman isteyen faktrlerdendir.

irketleri ise bu ynden byk avantaja sahiptir. letmede kredi salama, girdi temini, sat ve reklam gibi faaliyetlerde tannm bir nvan, nemli saylabilecek 11

stnlkler arasndadr (Tosun, 1984:16). Sosyal ve i evresinde iyi bir izlenim uyandran nvan birok sorunlar zmede etkilidir.

Finansal Kaynak Temininde Kolaylk lkemiz gibi sermayenin yetersiz olduu ve sermaye piyasasnn tam anlamyla gelimedii lkeler iin bu stnlk byk nem tamaktadr. Sermaye piyasasnn gelimedii lkelerde irketlerin sermaye ihtiyalarn karlama byk problem arz etmektedir. Sermaye temin etmede aile irketleri kendi ortaklarndan sermaye

artrmlarna gidilmesini nererek baka trl elde edilmesi g olan finansal kaynaklara sahip olabilmektedir. Aile irketlerinde finansal kaynaklar, gerek

kurulularnda, gerekse sonraki dnemlerde oran itibariyle byk lde aile fonlarndan salanarak temin edilme yoluna gidilmektedir.

Bamszlk ve Kendi Geleceini Denetleme Zamanlarnn neredeyse tamamn ilerine ayrsalar ve ailenin tm malvarln irket iin kullansalar dahi giriimciler, kendi kararlarn kendilerinin vermeleri ve bakalar iin deil kendileri iin almalarn bir stnlk olarak grmektedirler. zellikle, bakalar tarafndan denetlenmeme ve ileri kendi bildikleri gibi yapma, bir tr zgrlk olarak deerlendirilmektedir (Rosenblatt vd.,1985: 214).

12

Ynetim Stratejisi ile Politikalarnda stikrar ve Devamllk irket ynetiminde, istikrarl ve amalara gre iyi bir ekilde tespit edilmi ve politikalar, bir canl gibi onun yaamasn ve gelimesini garanti altna alan faktrlerdir. Rekabete dayanan bugnk ekonomik ortamda strateji-politika, her eyden nce yenilii, ilerlemeyi ve irketin devaml olarak evreye uyumunu veya evre ile karlkl uyuum iinde olmasn salayarak, meydana gelen deiiklikleri kontrol altna alan ynetsel aratr ( Eren, 1979). irketin yaama ve gelime gcn hayati bir biimde etkileyen, iletme stratejisi ve politikalarnda istikrarn, srekliliin salanmas aile irketlerinin gerek kamu, gerekse dier irketler karsnda sahip olduklar nemli bir stnlktr. Aile irketlerinde sermayenin byk bir ksmna sahip olmann getirdii avantajla teknik ve idari konularda yeni yntemler uygulamak ve yeni yatrm alanlarna ynelmek ile ilgili kararlar daha ksa zamanda alnabilmektedir (Knight, 1974). Aile olmann avantajlarndan yararlanlarak dnceler daha zgrce sylenebilir (Hodgetts vd., 1995). Dolaysyla irketin ve kiilerin hedefleri gereki bir ekilde belirlenebilir ve rgtsel amalar daha kolay btnleebilir ( Kets de Vries, 1996). Ayrca, giriimci ve dier aile bireyleri ocuklarnn iyi bir renim grmelerini ve iyi koullarda yetimelerini arzu ederken, ayn zamanda alanlarnn kalitesini de artrarak rgt verimliliinin ykselmesine katkda bulunabilirler. Aile irketleri birbirlerini tanyan bireylerden olutuu iin ekip sinerjisinden maksimum lde yararlanabilir (Lindon vd. 1994). in yrtlmesi srasnda herhangi bir sorunla karlaldnda alanlar (aile bireyleri) birbirlerine yardmc olabilir, eksikleri kapatabilirler ve yaplmas gerekenleri sze dkmeden yapabilirler. 13

Aile irketlerinin Zayf Ynleri rgtsel yapnn genellikle belirsiz olmas ve sermaye kaynaklarna snrl eriim bir yana, aile iletmelerinin tad sakncalarn kayna ounlukla yapsal deil psikolojiktir. Bunlar arasnda st ynetimin liderlik tarz ile irketin geliim

aamalar arasndaki uyumsuzluk, ailede yaanan atmalarn i ortamna tanmas gibi konular yer almaktadr. Aile irketlerini olumsuz ynde etkileyen zellikler u temel balklar altnda toplanabilir:

Akrabalar Kayrma (Nepotizm) Aile irketlerinde ailelerin ncelikleri, ounlukla iletmecilik kurallarnn nne geer. zellikle sahip-yneticiler, yeteneklerini ya da katklarn dikkate almakszn aile bireylerini ya da akrabalar ie almakta ve onlarn zayf noktalarn gzard etmektedir. Pekok aile irketi, kilit pozisyonlara yetenek, beceri ve deneyime

bakmakszn aileden birini getirmekte, personel seim ve deerleme deikenlerini kullanmamaktadr. Yeteneksiz bir kiinin emrinde almak, aile yesi olmayan bir alan iin rahatsz edici bir durumdur. Yaplan katk ve alnan pay arasnda bir eitsizlik olduunda, alanlar adil olmayan bir ortamda altklarn

dnmektedir. Bu koullar altnda ortaya kan gven eksiklii ise, i doyumunu, gdlenmeyi ve performans etkiler. zellikle, aile dndaki yneticilerden yksek performans bekleyen aile irketlerinde, cret sisteminin aile yelerini kayracak ekilde olmas, yneticilerin iletmeden kopmasna neden olmaktadr.

14

Aile Bireyleri Arasnda Rekabet Aile irketlerinin en gl yan olan ahenk ve uyum bozulabilir ve ailenin yeleri arasndaki rekabet, iletmenin geleceini tehlikeye sokabilir. irket ynetiminde grev alan aile bireyleri arasnda birtakm zel nedenlerle aile ii anlamazlklarn iletme ynetimine de yansma durumu karsnda irket olumsuz etkilenebilecektir. Aile irketinin bandaki aile yelerinin birbiri ile yarmas, g ve kontrol kavgalar, gr ayrlklarnn kiisel atmaya dnmesi, i yk ve crette adaletsizlik, rekabete neden olan balca konulardr (Levinson,1989). Bu konuda aile ii anlamazlklarn ksa zamanda zmlenerek ve irket ynetimine zarar vermesi nlenmelidir.

Tutuculuk Gnmzde gelimi lkeler bu baarlarn byk lde yenilikler peinde koan, yeni bulu ve icatlarla, teknolojilerle gerekletiren, dinamik kurululara borludurlar. Genellikle mal sahibi yneticiler, profesyonel yneticilere gre

yeniliklere kapal, ekingen ve tutucu olmaktadrlar. Aile irketinin banda bulunan mal sahibi yneticiler, iletmelerinin hzl ve srekli bymesini salayacak kararlar almakta daha az cesurdurlar. Aile irketlerinde zamanla deiime, yenilie diren geliir. Uzun yllardan beri irketi yneten aile yeleri deiimden ve risk almaktan korku duyarlar. Ailenin geleneksel ve tutucu tavr iletmeyi etkiler ve birok frsat deerlendirilemez. Aile irketinin kurulu yllarnda esneklik ve hzl karar alma avantaj yllar iinde tutucu ve mevcut durumu koruyucu olma dezavantajna dnebilir. 15

Yllarca devam eden ve nesilden nesile geebilen birtakm davran standartlarnn yerlemesi aile irketlerinde nemli bir saknca olarak ortaya kabilmektedir. Babam ve dedem byle yaptlar, baarl oldular. Ben de baarl olabilirim dncesi irketlerin gelimelerini olumsuz ynde etkileyebilmekte, rekabet gcn azaltmaktadr.

Merkeziyeti Ynetim Merkezcil bir rgt yapsna sahip olma, otoritenin belli bir grup elinde toplanmasdr. Aile irketlerinde bata kurucu olmak zere tepe ynetimdeki aile yeleri yetki devrine olumlu bakmazlar. Yetki devri prestij ve g kayb olarak deerlendirilir. Gnlk rutin ilerle uramaktan, iletme iin byk nem tayan planlama, strateji ve politika belirleme konularna gereken zaman ayrlamaz. Bata giriimci olmak zere tepe ynetimdeki aile bykleri merkeziyeti bir ynetim tarzna sahiplerse, bir baka deyile, yetki devrine olumlu bakmyorlarsa yeni neslin geliimi yava olabilmektedir. Ayrca, karar alma sorumluluklar

olmad iin isabetsiz karar alma veya kararn sorumluluunu almak istememe gibi durumlarla karlalma olasl gndeme gelmektedir.

16

Rol atmas alma yaam ve alma d yaam alanlar arasndaki iliki toplumbilim yaznnda geleneksel olarak rol kavram ile kurulmaktadr. Aile, iyeri,okul gibi toplumsal rgtler iinde yaayan bireyden beklenen btn kalplam grevler rol olarak tanmlanr. Aile iinde anne olma, baba olma, evlat olma gibi statler asndan deerlendirildiinde anneden, babadan, evlattan beklenen btn

kalplam davranlar rol kapsamnn iinde anlamlandrlabilir. Merton (1970)a gre her toplumsal stat tek deil, bir dizi rol kapsamaktadr. rnein, bir insann baba, koca, evlat, meslek rgt yesi...vb. ok sayda stats olabilir. Btn bu statlere bal roller nedeniyle rol atmas olgusu ortaya kmaktadr (zkanl,2000:12) Aile iinde ortaya kan rol karmaas iyerine, iyerinde ortaya kan rol karmaas aileye yansdnda, aile bireyleri arasnda rol atmas yaanabilir. Aile bireyleri, eler, ocuklar, genler, bir yandan kiiliklerini korumak ve rollerinin gereini yerine getirmek iin aba harcarken, te yandan atmadan kamak iin yol ararlar. Aile irketlerinde alan aile yesi farkl roller stlenmektedir. Akraba, iin sahibi ve ynetici...vb. Akraba olarak ailenin birlik ve beraberliinden, iin sahibi olarak iletmenin krllndan, ynetici olarak da iletmenin etkililiinden sorumludur. Farkl sistemlerdeki farkl rolleri birbirinin iine girer ve rol karmaas yaanr (Gnver, 2002:23). Aile yelerinin irket iindeki pozisyonlar, onlarn aile iindeki durumlarn da etkiledii gibi, aile iindeki durumlar da iletme iindeki pozisyonlarn etkiler. 17

Aile irketlerinin birounda aile yelerinin kendi aralarnda grev tanm olmamas da bir baka sorun yaratr. Aile yelerinin yetki ve sorumluluklarnn aka belirlenmemesi aile yesi olmayan alanlar arasnda da belirsizlik yaratr ve iletmeye zarar verir.

Devretme Sorunu Ynetimin gelecek kuaa devri, ok sayda karmak sorun dourmas nedeniyle zor olmaktadr. Yzlerce yl sren ve en byk erkek ocuun ynetimi devralmas gelenei artk sona ermektedir (Jaffe,1990). Ynetimi devralma konusunda aile

yeleri iinde ya da dier yneticiler arasnda atmalar yaanabilmektedir. Genellikle aile irketlerinde st ynetim, irketin ynetimini aile yelerinden birine brakma eilimindedir. Kuaklararas gei, aile mirasnn evlada devri ve ailede baary gelecee tamann bir yolu olarak grlmektedir. Ancak, ynetimin kime braklaca sorunu ou aile irketinde irketin dalmasna sebep olur. ki veya daha fazla aday olduu takdirde aralarnda kabilecek g kavgalar irketi zora sokar. Aile irketlerinde devretme, kurucunun gelecekte irketi en iyi ynetebilecek kiiyi belirlemesi, g ve kontroln belirlenen kiiye vermesidir. Ynetici kendini lmsz grmemeli, nceden kime devredeceini belirlemeli ve bu kiinin yetitirilmesi iin bilinli aba harcamaldr. Ynetimden sorumlu aile bireyinin lm veya iten ayrlmas irketin yaamn tehlikeye drebilir. irketin bana gemek iin potansiyel rekabet ve atma ortam doabilir. Dolaysyla, irketin babolua itilmesi ve planszln olumsuz sonular ile karlamas durumuna meydan verebilir. Yeni bakann uzun zamanda 18

seilmesinin olumsuz etkileri yannda, seilen kiinin muhaliflerinin varl da iletmeyi amalarndan uzaklatrarak etkililii azaltabilmektedir.
Tablo 1: Aile irketlerinin stnlkleri ve Zayflklar
STNLKLER Uzun dnemli bak as Faaliyet serbestisi Menkul kymet piyasalarnn mdahelesi az veya hi yok irketin ele geirilme riski az veya hi yok Gurur kayna olarak aile kltr stikrar Gl bir aidiyet duygusu Liderlikte sreklilik Zor dnemlerde esneklik Elde edilen geliri yeniden yatrma isteklilii Snrl brokrasi ve snrl kiisellik Esneklik Finansal karlar Byk baar kazanma olana ZAYIFLIKLAR Sermaye piyasalarna snrl eriim Karmak rgt yaps Dank yap Belirsiz grev dalm Akrabalar Kayrma Aile nceliklerinin iletmecilik gereklerinin nne gemesi Yetersiz ve yeteneksiz ile yelerine kar tolerans Eit olmayan dl sistemi Sorunlu ocuk sendromu

dntrme iddetli atma Fazla hzl karar verme Aile iindeki anlamazlklarn i ortamna tanmas Babaerkil/otokratik kurallar Deiime kar diren Gizlilik Bamsz kiilikli alanlara uygun ortam Finansal zorluklar Aile bireyleri iletmeyi kendi karlar iin kullanabilir letmeye katk ve gelir arasndaki dengesizlik Veliaht seme sorunlar

Kapsaml i bilgisi Aile yeleri iin erken yalarda balayan eitim

Kaynak: Kets de Vries, Family Business: Human Dilemmas in the Family Firm, New York, International Thompson Business Press, 1996: 23. den uyarlanmtr

ALE RKETLER SSTEM MODELLER Aile irketlerinin bir sistem erevesinde incelenmesine 1960 ve 1970lerde kan az sayda makale ile balanmtr. Calder (1960), Donelly (1964), Levinson (1971), Barry (1975), Danco (1975) ve Barnes ve Henson (1976) yaynlanan makaleleri, aile irketlerinde yaygn olarak grlen akraba kayrma (nepotizm), nesil 19

ve karde kavgalar, ynetim sorunlarna deinmektedirler.

Ortaya kan

kavramsal model aile irketlerinin iki alt sistemden meydana geldiini gstermektedir. Bunlar, aile ve iletmedir. Herbir alt sistem, kendi kurallarndan, deerlerinden, geleneklerinden ve rgt yaplarndan olumaktadr. Her iki alt

sisteme ye olan bireyler, zaman zaman grevlerini yerine getirirken problemlerle karlamaktadrlar. rnein, ebeveynler ailede anne baba rollerini stlenirken, iletmelerinde ocuklarna kar rolleri ynetici eklinde deimektedir. Bu

erevede aile irketleri iin gelitirilen sistem modellerinin incelenmesi gerekmektedir.

Aile Sistem Teorisi Whiteside ve Brown (1991) aile iletmelerine aile sistemi-i sistemi modelini getirmilerdir. Bu modelde iki sistem arasndaki ilikinin zor ve istikrarsz olmas nedeniyle, iki farkl sistemin snrlarnn ok ak tanmlanmas gerekmektedir. Klinik aile teorisi aileyi anlamaya almaktadr. snrlarnn belirlenmesi arttr (Gnver, 2002:17). Hollander ve Elman (1998) modelin ikili olmasnn gerektiini savunarak ailenin kiisel ilikilerinin irkete olumlu etkisini ve ilevselliini vurgulamaktadr. Aile sistem teorisi, birbirine taban tabana zt iki sistemin rtmesi ile ortaya kan farkl ama ve dinamikleri incelemektedir. Aile duygusal boyutta, iletme ise maddi rten iki farkl sistemin

boyutta almaktadr. Ailenin amalar ile iletmenin amalar eliebilir. Ailenin

20

amalar, kendine gveni gelitirerek bu gveni beslemek ve salkl aile bireyleri yetitirmektir. Aile sistem teorisine gre, her ailenin kalplam bir etkileim dzeni, iliki kurma ekli ve kalplam rolleri vardr. Szl kurallar ve szsz kurallar ile aile belli bir ama iin almaktadr. Ak ya da kapal bir ekilde ailesi ile ya da aile dndan kiilerle iliki iine girerler. Aile irketinde almayan aile yelerinin rolleri, kurallar ve iliki kurma biimleri farkllk gstermektedir. Aile hem

iletmede, hem de ailede ayn tarz benimserse sorun kmaktadr. Bir ortamda doru olan davran, dier ortamda uygunsuz olabilmektedir. Bu iki sistem kaynak, zaman ve para kaybedebilmektedir. Burada en nemli sorunlardan birisi de,

birbirleriyle i ie gemi olan bu iki sistemde kimin hangi sistemde olduunu ayrdetmektir. Ayrca, iki sistemin rolleri birbirinden farkldr. Bir sistemde geerli olan kural, dierinde uygun olmayabilir. Aile iletmesinin genel mdrnn ailenin de genel mdr gibi davranmas, bir sistemdeki roln dier sisteme tamas doru olmaz. Genellikle bu tip aile irketlerinde iki sistemin snrlarn iyi izmek

gerekmektedir. Bu ayrm yapmann bir yolu kavramsal olarak ailenin bireylerine iki sistemin farkl olduunu anlatmakla olur. Aile ve iletmenin farkl iki sistem olduunu ve aile yelerinin ie katlm konusunda birbirlerinden farkl olabileceini kavram olarak benimsetmek gerekmektedir. Hatta baz durumlarda farkl sistemler iin farkl roller ve grevler tanmlanabilmektedir. Bu iki sistemi ayrmann bir baka yntemi ise, iletme iinde alan aile yelerini fiziki mekan ve ilevsel olarak ayrmaktr. Bylece, rgtsel dzenleme ile aile yeleri farkl fonksiyonlara gre grev alarak, iki sistemin birbiri iine gemesine engel olmaktadr. 21

Baz aile irketlerinde bu iki sistemin kesin ayrmna gerek olmamaktadr. Ancak, bu iki sistemin rtt durumlarda herbir sistemin dierinin etkisi ile zarar grebileceini unutmamak gerekmektedir. Kriz dnemlerinde, atmada ya da ani deiimlerde iki sistem birbirlerine daha da balanrlar. rnein, aile iletmesinde alan erkek evlad daha az sorumluluu olan bir pozisyona getirmek, i iin doru da olsa, ailenin dier yeleri tarafndan istenmiyorsa yaplamamaktadr. Oysa aile ve iletme sistemlerinin ayrmnn yapld bir aile irketinde her iki sistemdeki deiiklik kolay olmaktadr (Rosenblatt vd.,1985:204). Btn sistemlerin gereksinim duyduu unsurlar (rnein, etkili iletiim kanallar, liderlie ilikin kurallarn gelitirilmesi ve uygulanmasna ilikin ilkeler) asndan aile ve iletme sistemi birbirine benzer. iletmenin amalarndan farkldr. Ancak, aile amalar baz ynlerden yi bir kredi

letme kr etmek zorundadr.

notuna sahip olmak, rakipler arasnda ne kmak, alanlarn retkenlik dzeyini artrmak, istikrarl ya da artan bir pazar pay iletmelerin amalarndan bazlardr. Farkl aileler farkl amalara sahip olsa da aile yelerine kiisel ve mesleki deerler katmak, birbirlerine ait olma duygusunu yaamak, aile yelerinin kendilerini kantlamalarna olanak salamak...vb. ortak baz amalar arasnda yer almaktadr. Amalarn birbiriyle rtme olasl olmasna ramen, iletme ve aile amalar zaman zaman kanlmaz biimde birbirlerinden ayrlmaktadr. Etkileim biimleri, kiilerin birbiriyle geinme ekilleri, balant kurma gereksinimleri, deerleme standartlar gibi her iki sistemde birden yer aldndan sorun yaratmas olas unsurlar birbirinden ayrlmaldr (Rosenblatt vd., 1985:204).

22

Aile yeleri korumak, byme ve gelimelerine yardmc olabilmek zere tasarlanm duygusal bir destek sistemidir. letme ise, pazarn gereklerine uyum gstermeli ve gzle grlr sonular retmelidir. Aile ve iletme sistemleri arasnda farkllklar vardr. Tablo 2: Aile ve letme Sistemleri Arasndaki Farklar
Aile Sistemi ocuk yetitirme Gzeten insanlarn varl Koulsuz kabullenme Geni otorite Duygusal balar Sonsuza dek srecek kan ba Biimsel olmayan ilikiler Geni zaman evresi letme Sistemi Kr elde etme reten insanlarn varl Performans beklentisi Rollere bal otorite Gereki balar Geici ilikiler Biimsel ilikiler Snrl zaman evresi

Kaynak: Jaffe.D., (1990). Working With The Ones You Love:Conflict Resolution and Problem Solving Strategies for Successful Family Business. Berkeley.Conari Press:27den uyarlanmtr.

Bazen bir sisteme ait bir unsurun dier sistemde kullanlmas yararl olabilmektedir. Etkili bir aile iletmesinin amac, ailenin salad olumlu etkilerin korunmas ve ailenin iletme zerindeki olumsuz etkilerinin snrlandrlmasdr.

Aile irketleri Daire Modeli Tagiuri ve Davis 1980li yllarn sonunda Harvard niversitesinde yaptklar aratrma ile aile sistem teorisini gelitirerek, aile iletmelerinde aile ve iten baka bir sistem daha olduu vurgulanm ve daire modelini gelitirmilerdir (Gersick vd., 1997:6). 23

Aile irketlerini daha baarl ynetebilmek iin aile irketlerine zg dinamikleri anlamak gerekmektedir. Tipik bir aile iletmesinde farkl grup insan yer

almaktadr. Aile yeleri, alanlar ve hissedarlar. Bu farkl gruptan herbiri bir daire ile ifade edilirse tipik bir aile iletmesi daire modeli olarak tanmlanabilmektedir.
ekil 1: Daire Modeli

Kaynak: Gersick, K.E., Davis, J. A., McCollom, H., Lansberg, I., (1997). Generation to Generation: Life Cycles of Family Business. Harvard Business School Press, Boston, Mass.: 6dan uyarlanmtr

daire modeli aile iletmeleri sistemini birbirinden bamsz, ama i ie gemi aile, i ve mlkiyet kavramyla aklanmaktadr. Birinci daire aile, ikinci daire i, nc daire ise mlkiyet dairesidir. Kesiim alanlarnn ayr birer alan olarak kabul edilmesi durumunda yedi farkl alan karmza kar. Bu alanlarn herbiri zellikleri asndan yle tanmlanmaktadr: 1 2 3 Aile yesi, hissesi yok ve iletmede almamaktadr, Hissedar ama aile yesi deil ve irkette almamaktadr, irkette almakta ama ne hissedar ne de aile yesidir, 24

4 5 6 7

Aile yesi ve hissedar fakat irkette almamaktadr, Hissedar, irkette alyor fakat aile yesi deildir, Aile yesi, hissedar deil fakat irkette almaktadr, Aile yesi, hissedar ve irkette almaktadr.

Bu model, aile irketlerindeki atmalarn kaynan, insanlarn farkl ncelliklerinin nedenlerini, farkl rollerden doan ikilemleri aklamaktadr. Her aile irketinde tm alanlar bulunmasa da pekok alan bulunaca iin, bu model her aile irketi iin geerlidir. Bu nedenle model yaygn olarak kabul grmektedir. Modelde farkl alanlardaki insanlar farkl karlar temsil ettikleri iin bu kiilerin aile irketinden beklentileri de farkl olmaktadr. Beklentiler farkl olunca

kiileraras atma kanlmaz olmaktadr. Bu nedenle atma, aile irketlerinin karakteristii haline gelir. atmalar ynetmede, ncellikle atmann kabul

edilmesi ve bu atmann kaynaklarnn saptanmas gerekmektedir. Bu aamada daireli model yarar salamaktadr (Gersick vd., 1997:8)

25

KNC BLM ALE RKETLERNN YAPISI VE GELM

Aile irketleri de insanlar gibi doar, byr, olgunlar ve yaamlar sona erer. Nesilden nesile geen aile iletmelerinde bu deiim srecinde hem aile, hem iletme, hem de mlkiyetin dinamikleri deiir. letmenin geliimi bazen bir nesil, bazen birka nesil srer. Aile iletmeleri yaam erisindeki konumlarna gre farkl karakteristiklere ve sorunlara sahip olurlar. Aile irketlerinin yapsal oluumu daireli aile irketi modeline 'zaman' boyutu eklenerek anlalabilir. Mlkiyetin, ailenin ve iin evrimi aile iletmelerinin oluumunu ve geliimini tm boyutlar ile zetler. Bu modele Boyutlu Evrim Modeli denir ( Taiguiri ve Davis'in daireli aile irketi modelinin daha gelimi halidir) (Gersick vd., 1997:17)
ekil 2: Boyutlu Evrim Modeli

26

Kaynak: Gersick, K.E., Davis, J. A., McCollom, H., Lansberg, I., (1997). Generation to Generation: Life Cycles of Family Business. Harvard Business School Press, Boston, Mass., s. 17den uyarlanmtr.

MLKYET EVRM Tm ailelerde ayn olmasa da aile irketlerinde mlkiyetin evrimi u aamalar ierir: Tek patron ya da tek kiinin kontrol, zaman ilerledike karde ortaklna ve daha sonra da kuzenlerin ortaklna geilir. Mlkiyetin evrimi ile ilgili tanmlamalar John Ward'a aittir. Ward'n almalar mlkiyetteki deiimin aile irketinin tm sistemini nasl deitirdiine k tutar. Her aamann zellikleri farkldr. ABD'de aile iletmelerinin % 75'i kurucunun kontrolndeki dnemde, %20'si karde ortakl, %5'ini ise kuzen ortakl dnemindedir (Gersick, 1997:15).

Kurucunun Kontrolndeki Dnem Tek patron ya da kurucunun kontrolndeki dnem, hisselerin ounluunun ve kontroln tek bir kiinin elinde olduu dnemdir. Eer baka hissedar varsa bunlar genelde ok dk oranda hisse sahipleridir ve mlkiyet otoriteleri zayftr. Bu tip iletmelere giriimci iletmeler de denir. Ancak tm kurucu kontrolndeki iletmeler giriimci iletmeler deildir. Tek patron aile irketleri byklk asndan ok farkllk gsterirler. Genellikle orta byklkteki irketlerdir. Bu dnemdeki aile irketlerinin ounda ekirdek ailenin yeleri alr. Bu aile irketlerinin ounluunda ynetim kurulu aile yelerinden oluur ve kat zerinde ya da onaylayc tiptedir. Mintzberg'in giriimcilik modeline gre, iletmeyi kuran veya

27

atalarndan devralan gl bir lider vardr. Kuvvetli bir bamszlk eilimi olan bu lider, firma kurmak veya devam ettirmek konusunda olduka srarldr. Bu aamadaki aile irketlerinin nndeki en nemli sorunlar, yeterli sermaye elde etmek, tek kiinin hakimiyeti ile paydalarn istekleri arasnda dengeyi kurabilmek ve gelecek nesil iin uygun mlkiyet yapsn belirlemektir (Gersick,1997: 32) Bu dnemdeki aile irketlerinde kurucu, yneticidir. irketin sermayesi de birebir kurucunun tasarrufuna ve abasna baldr. Bu tip aile irketlerinde bir baka sermaye kayna yakn aile evresidir: E ya da ein ailesi, anne baba, kardeler ve hatta bazen kendi ocuklar da sermaye katabilir. Kk aile irketlerinde aileden olmayan ortaklar pek yaygn deildir. Kurucunun kontrol dnemindeki irketler kurucunun mutlak otoritesi ve kontrol ile paydalarn istekleri arasnda dengeyi kurmaya urarlar. Hibir iletme tek patron iletmesi kadar otoriter olamaz. Baz durumlarda tek kiinin enerjisi, gc, yeterlilii, otoritesi iletmeye yetmez ve iletme kurucuyu aar. Baz durumlarda da tek kiiye baml olan iletme, kurucunun hastal ya da baka nedenle alamamas zerine felce urar. Her iki durumda da aile irketi zarar grr. Kurucunun kontrolndeki irket, aile dairesini de etkiler. Kurucu genellikle ailenin itici gcn temsil eder, aile iinde baskndr, kararlarna sayg duyulur. Kurucu, aile yeleri arasnda da liderliini srdrr. Aile yeleri arasnda bir sonraki nesil yneticiyi semek, kardeler arasnda rekabete ve kskanla neden olabilir. letmenin gelecekteki mlkiyet yapsn belirlemek kurucunun en ok zorland dnemlerden biridir. Kararlarnda sosyal normlar, gelenekler, deerler etkili olabilir. Kurucu, aile yelerinden sadece birine mlkiyeti devredebilir ya da varisler arasnda 28

bltrr. Mlkiyet plann yaparken vergilendirme, ileri yllar iin emeklilik ihtiyalar, ee ve baml aile yelerine finansal destek gibi konular dnr. Baz aile irketleri vergi avantaj ve sreklilii nedeniyle vakf kurarak aile irketinin geleceini garanti altna alrlar. Kurucu bu srete genellikle aile yeleri arasndaki uyumun bozulmamas iin eit datm uygun grr, ancak eit datm da ailenin uyumunun bozulmasna engel olmaz. Bu dnemdeki aile irketinin kurucusu ok nemli bir karar vermek zorundadr. Kurucu, irketin geleceinin tek patronlu olarak daha baarl olacan dnrse, bir kiiyi seer ve irket kendisinden sonra tek patronlu olarak devam eder. Kurucu irketin gelecei iin ailenin ahenk iinde olmas gereine inanyorsa, mlkiyeti adil olarak datr ve kendisinden sonra irket karde ortakl olarak devam eder.

Karde Ortakl Karde ortakl mlkiyetin evriminde bir sonraki aamadr. Bu aamada, iki veya daha fazla karde hisselerin ounluuna ve kontrolne sahiptir. Baz irketler karde ortakl eklinde de kurulmu olabilir. Ailenin bir nceki nesilden baz yelerinin de hissesi olabilir ama mlkiyet etkisi azdr. Karde ortaklndaki aile irketlerinde temel sorunlar unlardr: Hissedarlar arasnda herkesin kabul edebilecei bir kontrol mekanizmas kurmak, irkette almayan hissedarlarn rollerini belirlemek, sermayeyi muhafaza edip bytebilmek, kardeleraras hizipleme eilimini kontrol edebilmek (Gersick,1997:41).

29

Karde ortakl olan irketler, kurucunun kontrolndeki irketlerden daha byktr. Baz aile irketlerinde kardeler mlkiyet kontrolne sahiptirler ve kurucu iletmenin ynetiminde aktiftir. Bu tip irketler her iki dnemi de ierdii iin melez olarak tanmlanr (Gersick,1997:43). Bu irketlerde babann otoritesi devam ettii srece iletme, tek patronlu iletme zelliklerini srdrr. Bir baka karde ortakl ise, kardelerden birinin ebeveyn gibi liderlik roln stlenmesi ve tek patron iletme zelliklerini benimsemesi ile gerekleir. Bu durum daha ok kardeleraras ya farknn fazla olduu irketlerde geerlidir. Babaerkil (paternal) tarz ile ebeveyn roln stlenen karde, dierleri ile atmaya eilimlidir. Bir baka karde ortakl ekli ise, irketin vizyonuna en yakn, dier kardelerin sayg duyduu ve ak iletiim kurduu kardein dierleri tarafndan lider olarak seilmesi ile olur. Eitler arasnda birinci karde (First-among equals) kurucu tarafndan seilir. Ancak bu, baz ailelerde kardeler arasnda rekabet ve olumsuz duygular olumasna neden olur. Karde ortaklnn en ok tartlan ekli ise, kolektif liderlik ya da rotasyon usul liderlik ya da lidersiz yap gibi kardeler arasnda eitlik ilkesini benimseyen uygulamalardr. Bu uygulamalar klasik organizasyon teorisine terstir. Bu konuda pek ok iletmeci, rgt ynetiminde mlkiyet gcnn paylalamayacan belirtir ve bu uygulamalarn iletmeye zarar vereceini dile getirir. Levinson, mlkiyet ve ynetimin kardeler arasnda paylalamayacan belirtir. Lansberg (1999) aile irketleri ile ilgili yapt almalarda, liderlikte tek liderden farkl alternatifler olabileceini belirtir. Lansberg aile iletmelerini iri arlara benzeterek fizik yasasna gre iri arlarn umasnn imkansz olduunu, ancak 30

gerek yaamda uabildiklerini belirtir. Aile irketlerini iri arlara, organizasyon teorilerini de fizik yasalarna benzeterek aile irketlerinde kolektif liderliin doru artlar salandnda gerekleebileceini dile getirir (Landsberg, 1999:21). Karde ortaklnn bir baka sorunu da, almayan hissedarlarn rollerini tanmlamaktr. Aile irketinde alan ve almayan yeler arasnda zorlu bir iliki vardr. te alanlarn kazanc ile almayanlarn kazanc, ie emek verenlerle vermeyenler arasndaki gelir dengesi konularnda uzlamak kolay deildir. Kurucu, bu ilikinin atmaya eilimi olduunu bilir ve baz durumlarda mlkiyeti alan evlada brakr. Baz durumlarda ise mlkiyeti eit olarak datr. Bu farkl yntemler ailenin hangi deeri benimsediini de gsterir. Baarl karde ortaklklar, alan ve almayan aile yelerinin farkl gereksinimlerini dikkate alarak pekok farkl yntem kullanrlar; aile konseyi oluturma, etkili iletiim teknikleri, etkili alan ynetim kurullar, hissedarlar szlemesi bu yntemlerin bazlardr. alan ile almayan aile yeleri arasnda etkili iletiimi salayan ve rolleri iyi tanmlayan aileler de iletmeleri gibi salkl yaam srerler. Karde ortaklnda sermaye artrmak ya da muhafaza edebilmek bir baka sorun olarak ortaya kar. irkette alan kardelerin krn srekli ie yatrlmasn istemeleri, almayan kardelerin ise anne-babalarnn kendilerine verdii konforlu yaam srdrebilmek iin kr datmn istemeleri, kardeler arasnda atma yaratr. Bu farkl konumdaki kardelerin ncelikleri birbirinden farkldr. Bu durumda yaplmas gereken aile konseyi kanal ile ilgili aile bireylerini srekli eitmek, onlarn bak alarna sayg gstererek uzlamann yollarn aramaktr.

31

Bunlar pekok karde ortaklnda aileleri birbirine dren ve sonunda irketleri ke gtren konulardr. Karde ortaklnda zerinde durulmas gereken bir baka sorun da, aile yeleri arasnda ortaya kabilecek hizipleme eilimini kontrol etmektir. Birlikte bym olan kardelerde, birbirlerine ne kadar bal olsalar da, kendi ocuklar bymeye balaynca kendi ailelerine ncelik verme, kendi ocuklarn kayrma eilimi belirebilir. Kendi ocuklarnn ie girmesi, terfi etmesi, g ve kontrol sahibi olmas gibi konularda en uyumlu kardeler bile srtebilir. Bu sorunun da zmnde yine aile konseyi ve anayasas vardr. Aileye sonradan katlan yeler yani gelin ve damatlar aile irketine g kazandrabilir ya da kaybettirebilirler. Bunlarn aile dinamiklerini alglamalar, kardelerin alglamasndan farkldr; daha objektif ve daha paylamc olabilir. Ya da tamamyla ei ve ocuklarna, kendi ekirdek ailesine odaklanp, irketin karlarn hie sayabilirler. Aileye sonradan katlan yeler kendi tarzlar ile olumlu ya da olumsuz, karde ortaklnn baarsn etkilerler. Tm sorunlar ile karde ortakl bir sonraki nesle devir iin hazr hale geldiinde, kardeler gelecekte mlkiyetin yaps ile ilgili bir karar vermek zorundadrlar. ounlukla karde ortakl kuzen konsorsiyumuna dnr; yani kardelerin ocuklar mlkiyeti paylarlar. Bu da en karmak yapy oluturur.

32

Kuzen Konsorsiyumu Aile irketlerinde mlkiyetin evriminin en son aamasdr. Bu aamada hissedar olan pekok kuzen bulunur; ayn zamanda irkette alan ve almayan hissedarlar ayrm daha belirgin ortaya kar. Yap olarak karde ortaklna benzerlik gsterir. Bu yapdaki irket en az on ve zeri ortaktan oluur. irketin bu aamaya gelmesi en az kuak gerektirir. Bu nedenle kuzen ortaklklar dierlerine gre ok daha karmak yapdadr. Kuzen ortaklnn en temel sorunlar: aile ve hissedarlar grubunun karmaklaan yapsn ynetebilmek ve aile irketi sermaye piyasas

oluturabilmektir. Karde ortaklndaki kardelerin, ocuklarna ok farkl oranlarda hisse brakmalar nedeniyle aile iletmelerinin mlkiyet yaps karmak hale gelir. te yandan, kuzenlerin ayn anne-babadan olmamalar, farkl akrabalar ve servetlere sahip olmalar, kuzen ilikilerini daha az iten ve daha politik hale getirebilir. Bu karmakl ynetebilmeyi baaran aileler, aile yesi olmak ile irket hissedar olmak arasndaki kesin izgiyi ok iyi izebilen ailelerdir (Gersick,1997:50). Bu tip aile irketleri iin dnda yaptklar etkinlikler ve iletiim ile ailenin beraberliini de muhafaza ederler. Aile irketlerinde ynetim kurulunun etkili olarak almad bir gerektir. Kuzen ortakl aamasnda ortak says artt iin ynetim kurulunun nemi artar. Bu ynetim kurulu, ounlukla aile yelerinden oluur ve gndemini iletmenin stratejik konular yerine kiisel konular oluturur. Strateji oluturmada yetersiz ve

33

gsz kalr. Yapsal oluumu ailenin tm bireylerinin eit olmas temeline dayandrld iin karar verme sreci zayflar. Kuzen ortakl olan aile irketlerinde, aileden doan g zayfla dnr. Kiileraras atmalar, ortak deneyim yoksunluu, aile yelerinin farkl finansal durumlar, ailede lm veya boanma gibi olaand olaylar aile irketlerinde sorunlara yol aar. Yaplan bir aratrmaya gre, Latin Amerika ve Avrupa'daki aile irketlerinin kuzen ortaklklar Amerika'dakilere gre daha baarldr (Gersick,1997: 50). Avrupa ve Latin Amerika'da aile balarnn daha kuvvetli olmas ve aile yelerinin kariyer hrsnn daha az olmas nedeniyle kuzen ortaklklar ayakta kalabilmitir. Ayrca, ABD'de giriimcilie, bamszla verilen nem nedeniyle birinci nesil irketlere daha ok nem verilir. Kuzen ortakl aamasna gelene kadar irket aritmetik olarak, aile ise geometrik olarak byr. Hissedarlar alk olduklar yaam tarzn srdrebilmek iin daha fazla kr pay isterler. Oysa, irketin de bymesi iin sermaye artrmna gereksinimi vardr. Bu eliki de kuzen konsorsiyumunda sklkla karlalan bir soruna neden olur: kuzenlerden birinin hisselerini satma istei. Bu nedenle veya irketin ynetimi ile uzlaamama nedeniyle hisselerini nakde evirmek isteyen ortak, aile irketini olumsuz ynde etkileyebilir. Bu durumda aile ii piyasann oluturulmas gerekir. Hisseleri deerlemek olduka zor bir itir. Tarafsz ve adil olmak esas olmaldr. Hisselerin deerlemesi srecinde dardan profesyonel yardm almak, yasal ve vergi ile ilgili tm detaylar deerlendirmek nemlidir (Landsberg,1999:35). Bu tip uygulamalar aile irketinde ihtiya belirmeden nce nlem olarak alnmaldr.

34

Hissedarlar Szlemesi erevesinde, hissedarlarn paylarn sat kurallar nceden belirlenmeli ve irketin bu uygulamadan zarar grmesi engellenmelidir. Aile irketlerinin tm aamalarnda varolan ancak kuzen ortakl dneminde artan bir baka sorunu da halka alma karardr. Kuzen ortakl aamasnda, bazen irketin sermaye ihtiyac bireysel katklarla giderilemez. te bu durumda irket yeterince byk ise ve daha da bymeyi istiyorsa, hisselerini halka satarak sermaye oluturur. Ailenin mlkiyet kontrol zayflar, aile dndan oluan ynetim kurulu irkete yn verir, ancak irkete byk oranda nakit girer. ABD'deki aile irketlerinin ancak %2'si halka alr, halka alanlarn ise byk ksm sadece %20-30 orannda hisse sattklar iin irketler ailenin kontrolndeki irket zelliini muhafaza eder (Gersick,1997:55). Halka almann temel yararlar, daha ok sermaye elde ederek byme, daha profesyonel olma, rekabetin iinde olma, yetenekli yneticiler iin daha iyi kariyer olanaklar oluturma olarak saylabilir. Halka almann zararlar ise, bamsz karar verememe, halka aklama yapmann zaman ve para maliyeti, ksa dnem finansal getiri basks olarak saylabilir. Baz aile irketleri halka aldktan sonra tekrar hisseleri halktan satn alarak zel irketin ayrcalklarn geri kazanmak istemilerdir.

ALENN EVRM Ailenin evrimi yaam dnemlerini kapsar. nsan yaamnn doal evreleridir. Birey nce bir ekirdek aile iinde doar, daha sonra kendi ekirdek ailesini kurar ve 35

bir sonraki nesli yetitirir. Varln srdrmek yegne amacdr. Bu srete olaan ve olaand pekok olay gerekleir. Yeni kuan aileye katlmas, otoritenin ebeveynden ocuklara gemesi, kardelerin ilikileri, kuzenlerle ilikiler, evlilik ve emeklilik gibi olaylar zaman iinde ailede deiikliklere yol aar. Ailenin evrimi ile ilgili almalar incelendiinde Yale niversitesi'nde Daniel Levinson'un yetikin geliimi ile ilgili almalar, aile irketleri almalarna baz tekil eder. Levinson'a gre, normal bir yetikinin yaam ergenlikten sonra duraan ve deien evrelerden oluur (Levinson,1978). Gei evrelerinde kii yaamn yeniden yaplandrmak ister, nceliklerini, etkinliklerini, amalarn ve onu ynlendiren deerlerini gzden geirir. Yaamnn bir sonraki devresini ona gre planlar. Yeni planlanan yaam dnemi, bir nceki dnemin deneyimlerinden szlm ve tasarlanmtr. Bu durum yaam boyu srer, gei dnemleri duraan dnemlere, duraan dnemler de gei dnemlerine zemin hazrlar. Yetikin insann yaam evrelerini aile irketine benzetebiliriz. Aile irketlerinde de ayn duraan ve gei dnemlerinden sz edilebilir. Ailenin evrimi drt dnemden oluur: Gen i ailesi, ie balayan aile, birlikte alan aile ve bayra devreden aile. Aile ekseni, mlkiyet ve iletme ekseninden farkldr. Aile ekseninde geri hareket etmek mmkn deildir, aile yelerinin biyolojik olarak yalanmalar ile aile ekseni hareket eder.

Gen Ailesi Dnemi Bu dnemde, ailenin ebeveynleri 40 yan altnda, ocuklar da 18 yan altndadr. Bu dnemde geleneksel ailenin geliimini ieren (evlilik, yerleme, ilk 36

ocuun doumu, dier ocuklar ve ocuklarn okula balamas...vb.) pekok olay gerekleir. Gen i ailesinde evlilik messesesinin kurulu ve ileyi biimi ok nemlidir. Evlilik, psikolojik ve sosyal bir anlamadr: deiik konularda alkanlklar ve kurallar ierir. Bu kurallarn ihlli atmaya neden olur. ki kiinin evlilik messesesini alglamalar, aile ilikilerinde etkileim biimleri farkl olabilir. letiimin ok sk ve youn olmas gerektiine ya da adeta ilikisiz denebilecek tarzda bamsz olmann gerekliliine inanlabilir. Bu farkl bak alar eler arasnda sorun karabilir, bu da aile irketini olumsuz etkiler. Evliliin yaratabilecei bir baka sorun da g mcadelesidir. irkete ortak olan e giriimciyi destekler, hatta bazen danmanlk grevini de stlenir. Ancak, eler arasndaki iliki aynen ie yansr. Ein aktif olarak karar alma srecine katlmas g dengelerini bozar. Baz aile irketlerinde eler i orta gibi alrlar. Paylamc ve eitliki anlay ile irketin baarsn artrrlar. Gen i ailesinin ocuk sahibi olmalar ve ocuk yetitirmeleri zor bir sretir. Eer elerin her ikisi de alyorsa bu daha da zorlar. ocuklar anne babalar ile birlikte olmak istemelerine ramen ebeveynlerin ii dnda harcayacak zamanlar yoktur ve aile irketini baarl klmak iin ok almak zorundadrlar. Bylece ocuklar, anne babalarn irketle paylamak durumunda kalrlar, bu da ocuklarn irket ile ilgili olumsuz bak as gelitirmelerine ve ilerleyen yalarnda anne babalarn kendilerinden alan irkette almak istememelerine neden olur (Gersick,1997:149).

37

Gen i ailesinin temel sorunlarndan biri de giriimcinin ailesine yeterince zaman ayramamas ve i yaamn zel yaamna tamasdr. Gen i ailesinde zaman, enerji, ilgi ve para yeterli deildir. Ayrca, geni aileye de zaman ayrma imkanszlar, bu da birbirine bal aileler iin ciddi atmalara neden olur.

e Balayan Aile Dnemi e balayan ailenin ebeveynleri 35 ile 55 ya arasndadr, ocuklar ise 15 ile 20 yalardadr. Anne-baba, orta yalarnda, irketin stratejilerini ve kiisel yaam tarzlarn yeniden gzden geirme evresindedirler. ocuklar ise i yaamlarnn ilk basamaklarnda ve aile irketlerinde alp almama karar evresindedirler. ocuklar aile irketinde alma kararn verebilmek iin aile irketinin gelecei, liderlik olanaklar ve finansal faydalar hakknda bilgi edinmelidirler. e balayan ailenin karlaaca en nemli sorunlardan biri, ebeveynlerin iinde bulunduu ya dneminin getirdii sorunlardr. Levinson'un aratrmasnda bir yetikinin yaamndaki en zor devre orta ya dnemidir. Orta ya kiilerin 40 yalarna gelince yaamlarn tekrar gzden geirmeleri ve o gne kadar yaptklar ile tatmin olmamalar sonucu yaadklardr. Orta ya dnemi, yetikin yaamnn iki ana blm arasndaki dnemdir, 20-40 ya dnemi deneme, baar odakllk ve ballk , 40-60 ya aras ise otorite, olgunluk ve kontrol dnemi olarak bilinir. Bu dnemde kii aile ilikilerini, iini, kariyer planlarn, geni ailesi ile ilikilerini, duygularn, sosyal roln, istek ve arzularn gzden geirir. Bu dnemi yaamnn ilk yars olarak alglar ve zaman varken deiiklikler yapmak ister. Bu dnemde 38

kiinin ocuklar ergenlik dnemine girer ya da evi terk eder, ileri yalardaki annebabasnn salk sorunlar olur. Tm yaanlanlar kiiyi sreklilik zerinde dndrr. e balayan aile dneminde, karde ilikileri de ok nemlidir. Aile irketlerinde alma kararnda kardelerin birbiri ile geimi ok nemli rol oynar. Aile irketinde almay seen kii, yaam boyu kardei ile yakn olmay da seer. Karde ilikilerinde nemli bir konu da doum sras ve farkllamadr. Aile irketlerinde ilk doan ocuu lider yetitirmek (primogeniture) ska grlen bir uygulamadr. Kardeler ayn aile iinde yaamalarna ramen birbirlerinden farkl olmak iin zel bir g sarf ederler. Bu doal bir sretir. Hem birbirlerinden farkllamak, hem de birlikte olmak istemeleri aile irketinde farkl yerlerde almalarna ve farkl konularda glenmelerine neden olur. Bu da aile irketini salam bir karde ortaklna doru gtrr. e balayan aile, bu dnemde iin srekliliini ve ocuklarnn ie katlmn dnmeye balar. Bu aamada, anne-babann umutlar ve hayalleri vardr. kinci kuan aile irketine katlma kararnda ikilemler yaanacak, kii bamsz bir yetikin olma ile anne babann kurduu irketin, yani ailenin bir paras olma arasnda tercih yapacaktr. Bu tercih de aile irketinin geleceine yn verecektir.

Birlikte alan Aile Dnemi Birlikte alan ailenin en belirgin zellii, iki ya da daha fazla kuan aile irketinde grev almasdr. Birinci kuak, 50-65 yalarnda, i deneyiminin ve 39

otoritesinin doruundadr. irket krl ise, kurucu ynetici yeni giriimlerle ii bytmekte, kendisi de konforlu bir yaam srmektedir. kinci kuak ise, 20-45 ya arasndadr. Aile irketinde alma kararn vermitir ve irkete bireysel katklarda bulunur. Birlikte alan ailenin en nemli sorunu kuak atmasdr. Aile irketinin ikinci kua bu dnemde evlenir, ocuk sahibi olur ve gittike anne-babadan ayrlr. irketin mlkiyet ve ynetim sorumluluklar dnda aileden iyice kopar. Ayrca, farkl kuaklar temsil eden anne-baba ve ocuk arasnda gr ayrlklar artar. Ailenin evrimi dnldnde bu dnemdeki kopukluk ve bamszlama doaldr. Ancak, bu dnemi salkl geirmek iin birletirici mekanizmalar kurulabilir. letiim en iyi birletirici mekanizmadr. Aileler yeleri ile etkileimlerinde farkllk gsterirler, bazlar ok yakn ilikiler iinde, bazlar ise mesafelidirler. Birlikte alan ailenin iletiimi ok nemlidir ve drst, ak, tutarl olmaldr. Aile yeleri birbirine kar drst olurlarsa, bu irkete de deer olarak yerleir. Drst, ak ve tutarl ilikiler aile irketine baar kazandrr. Birlikte alan ailelerde en byk zorluk anne-babann ocuunu deerleme aamasnda yaanr, anne-baba duygusal davranr ve objektif olamaz. Bu yalnz anne-baba iin geerli deildir. kinci kuak da birinci kuaa geribildirimde ekinceli davranr. Beraber alan ailede iki kuak arasnda otorite ve ibirlii konularnda sorun kar. Aile ve iletmenin kiilere ykledii farkl roller atmasna neden olur. Bu sorun iin aile konseyi oluturmak ve dardan profesyonel yardm almak bavurulan areler arasndadr. 40

Bayra Devreden Aile Dnemi Bu ailenin en belirgin zellii, kurucunun 65 yan zerinde olmasdr. Mlkiyet ve ynetimde pekok deiim gerekleir. irketteki devretme skntlar aileye de yansr. Bu ailede ikinci nesil orta ya dnemini geirmektedir. Farkl kuaklar almakta ve ailede yeniden evlilik, boanma, veylik, tek ebeveynlilik gibi farkl durumlar gzlenmektedir. Bu devrenin en nemli sorunu yal neslin iten ekilmesi ve bir sonraki kuaa liderlii devretmesidir. Bayra devreden ailede yal kuan ii brakamamas, gen kuan ise sabrszlanmas problem yaratr. Aile irketlerinin hem sreklilii istenir, hem de devretme srecinin tamamlanmas istenir. Devretme bir gei dnemidir. Hem devretme, hem de sreklilik salanmaldr. nce aile, devretmenin zamannn geldiini kabul etmelidir. Genellikle bu aamaya gelen aileler bunu kabul edemez ve diren gsterirler. Bu dnemi kabul etmemenin bir baka nedeni de birinci kuan emeklilik korkusudur. Bayra devreden ailenin bir baka zellii de, aileyi ilgilendiren meselelerin sorumluluu ve kontrolnn bir sonraki kuaa devredilmesidir. Bu, kurucu kuan umutsuzlua kaplmasna neden olabilir.

41

ekil 3: Ailenin Evrimi

Kaynak: Karpuzolu, E. (2001). Aile irketlerinde Kurumsallama, Hayat Yaynlar:63.

ALE RKETNN EVRM Aile irketinin irkete zg zelliklerini ieren boyutudur. irketin bykl, ya, yaps ve finansal durumu sistemin tmn etkiler. Kk bir irketin aileden ve hissedarlardan beklentileri ile byk, profesyonellemi bir irketin beklentileri birbirinden farkllk gsterir. Aile irketlerinin deiiminde iki faktrden sz edebiliriz: byklk ve karmaklk (Gersick, 1997:69). Aile irketlerinin geliimi byklk ve yaplarnn karmaklk derecesine gre aamada gerekleir:

42

-e Balang -Byme-Biimselleme -Olgunluk Aile irketlerinde aamalararas deiim ok ani olur. Ani olaylar deiimi tetikler. irketler bazen bir aamadan dier aamalara srayabilirler ya da geri aamalara dn yapabilirler. Karde ortakl ve kuzen konsorsiyumu aamalarna gelmi aile irketlerinin birden fazla aamada olmas da mmkndr. irketin bir blm ie balang dneminde iken, dier blm byme ya da olgunluk dneminde olabilir. Bu balamda, irketi farkl bileenlere ayrmak ve bu bileenleri iinde bulunduklar aamaya gre deerlemelerin gerekir. Aile yelerinin elien bak alar bazen bu farkl aamalardan doabilir. rnein, ana irket olgunluk aamasnda, yan kurulular ise balang aamasnda olabilir. Bu aamalardaki aile ve mlkiyet geliimleri de farkllk gsterebilir. Baarl aile irketleri, irketin iinde bulunduu aamaya gre i gelitirme plan yaparlar. Bu irketlerin hissedarlar ve yneticileri byme dnemlerinin karakteristiklerini iyi bilirler, aile ve mlkiyet geliimini de irketin aamalar ile birlikte dnr ve deerlendirirler.

Balang Dnemi e balang dnemi, kurma ve ayakta kalabilme srecidir. irketler hayal olarak balar ve gerek olurlar. e balang dneminde kurucu zaman, enerji ve kaynak harcayarak iin merkezinde yerini alr. Biimsel olmayan iliki arlkl bir yap mevcuttur. irketin tm iletiimi kurucu kanal ile gerekleir ve rgtsel yap henz 43

kurulmamtr. Bu dnemde irket sadece bir rn ya da hizmete odaklanr. Ksa dnemli getiriler dnlr. Piyasada yer edinmek birincil ama olarak grlr. e balang dneminin en nemli sorunu yaam srdrebilmek ya da ayakta kalabilmektir. Bu da piyasaya giri, i plan ve finans bileenlerini ierir. nce irket rnn piyasaya sunar, piyasadaki ihtiyac ve rekabeti grr. Daha sonra i plan erevesinde kr elde etmek iin ideal koullar aratrr ve gerekli teknolojiyi salar. e balang dneminde kurucunun psikolojisi gzard edilemez. Kurucunun hayali gerekletikten sonra iletme ile ilgili deerlendirmelerin aklc ve objektif olmas ok nemlidir. Aile irketlerine zg bir zayflk da bu aamada kurucunun an heyecanlanarak, ii yeterince rasyonel analiz edememesidir. Aile irketlerinde ikinci kuakta giriimcilik ok fazla desteklenmez. kinci kuan emek ve zamann baka yeni bir ie vermemesi, mevcut aile irketini srdrmesi istenir. Oysa ikinci kuak lider byle dnmez; ailesinin gemiinde irketin kurulu aamalarn yaam biri olarak, kendi istek ve arzular ile anne babann istekleri arasna skp kalr. Bir taraftan kurucuyu gemek, bir taraftan onu etkilemek ister. Bu nedenle de irketin devretme dneminde yeni bir iletme kurmak ikinci kuaa ok cazip gelir (Gersick,1997:113). Ayrca, ikinci kuan ocukluk dnemi irketin kurulu dnemi ile rtt iin ikinci kuak, annesi ve babas tarafndan ihmal edilmesinin sorumlusu olarak irketi grr ve aile irketine ynelik olumsuz duygular besler.

44

Byme ve Biimselleme Dnemi e balang dneminin belirsizliinden sonra irket yaamnn ikinci dnemine girer ve pekok alanda geniler. Satlar, rnlerin eitlilii, alan says artar. rgt yaps ve sreler biimselleir. Byme ve biimselleme dnemindeki irketin en nemli zellii, artan ilevsel yaps ve rnlerin eitliliidir. Bu dnemdeki irketlerin karsna kan en byk zorluklardan biri de kurucunun rol deiiklii ve iin kurumsallamasdr. irket byrken ilevlerine gre blnr, balang dnemindekinden ok farkl roller ortaya kar. irket artk kurucu merkezli deildir. Hiyerarik yap iinde roller daha ak tanmlanr, kurucunun tek otoritesi profesyonellere devredilir. Aile irketlerinde bu dnem, kurucu iin ok zordur. irketin tm aamalarn yaam, yrtmeden sorumlu olmu bir kiinin bu yetkilerini profesyonellere devretmesi ve yeni roln kabul etmesi olduka zor bir sretir. irketin mterileri, tedarikileri ile iletiimde merkez olan kurucu, byyen irket ile ihtiyaca yant veremez hale gelir. Tek kiinin yerini, gelitirilmi blmler ve yneticileri alr. Bu dnemdeki irketlerin bir dier sorunu da stratejik planlamadr. Bu dnemde strateji oluturmak iin ok imkan vardr, ancak iletmeler yatrmlardan ve bymekten strateji gelitirmeye frsat bulamazlar (Carlock, 2001: 73). Bu dnemde nakit ynetimi de byk nem kazanr, etkili bir finans blm ve profesyonel yneticiler irketin baarsn artrr. Byyen ve gelien aile irketlerinde nakde duyulan gereksinim fazladr. irketin elde ettii kr yatrma yneltmesi doal bir uygulamadr. Ancak ailenin bugnk ve gelecekteki gereksinimleri, ocuklar iin yaplmas gereken harcamalar (eitim, evlenme...vb.) 45

nedeniyle elde edilen krn iletmeye aktarlmas zorlar. Aile ve irket kr kendi ihtiyalar iin kullanmak ister. irketin kazanlarn yatrma yneltmemesi durumunda nakde ihtiyac olan irketin ihtiyac daha da artmaktadr. Byyen aile irketlerinin karlat bir baka sorun da genileme srecinin planlanmas ile ilgilidir. irkette alan kiilerin yeterli uzmanla sahip olmamalar profesyonellerin kuruma katlma1arn zorunlu klar. Byyen irketlerin nakit ynetimi, rn, pazar eitlendirme ve gelitirme konularnda profesyonelleri istihdam etmelerini gerektirmektedir. Byyen aile irketlerinde yazl srelere yeterince nem verilmemesi karlalan bir baka sorundur. Bu dnemde irket ciddi bir rekabet ortam iindedir, organizasyon sistemlerinin ve politikalarn oluturulmas ile rekabete kar koyabilir. Bu dnemde kurucunun eli tan altnda ynetim tarzn iletme sistemleri kurma tarzna dntrmesi gerekmektedir.

Olgunluk Dnemi irketin olgunluk dneminin belirtileri, istikrar ve yavalayan byme hzdr. Aile irketlerinde en belirgin olgunluk belirtisi, profesyonel yneticilerin sorumluluk ve otorite sahibi olmalardr. Bu irket kurulmu, ayakta kalmak iin direnmi, bym ve kendi sektrnde pazarn oluturmu bir irkettir. Bu bir aile irketi ise aile ile irketin isimleri zdetir, aile toplum tarafndan etkili ve baarl bir aile olarak tannr. Olgunluk dnemindeki pekok aile irketinin kurucu aileleri, toplumda sosyal etkinliklerde ok gznndedir. inde bulunduu sektrn 46

nclerinden olduu iin pekok profesyonel dernek ve rgtn ynetim kurulu yesidir. Aile, irketin halkla ilikilerinde ok nemli rol oynar. Olgunluk dnemindeki aile irketi zel gemii, gelenekleri ile istikrarl bir izgidedir ve toplumsal duyarll benimseyen bir imaj vardr. Olgunluk da bir dnemdir, varlan son nokta deildir. Teoriye gre, tamamyla olgunlam bir iletme, soyunun tkenmesini bekleyen dinozora benzer

(Gersick,1997:123). Pekok uzman, yeni giriimler ve yeni yan rnlerle olgun iletmelerin eskime ve yok olma tehlikesinden kurtulduklann belirtirler. Baz irketler rgtsel geleneklerine sadk kalarak, modernleirler, ancak yeni olanaklar aramazlar. Aile irketlerinin uzun dnem olgunluk devresinde kalmas ok nadirdir. Aile irketleri ya yeni bir rnle, ya yeni bir giriimle, ya da baka ehir veya lkelerde ube aarak kurulu dnemine veya byme ve biimselleme dnemine geri dnerler. Olgunluk dnemindeki irketlerin balca zellikleri, istikrar destekleyen rgt yaps, mtevaz llerde byme, ynetsel iblm ve oturmu rutinlerdir. Olgunluk dnemindeki irketler eski baar formllerinde srar ederler. Artan rekabet koullar, bu iletmelerin yneticilerini gelenek ile gelime arasnda bir seim yapmaya zorlar. Olgunluk dnemindeki irket karmak bir yapya sahiptir, iletmede aile d yneticiler etkilidir. letme birden fazla irketi kapsar. Olgunluk dnemindeki aile irketlerinin baars temel ilkeye baldr: Stratejik odaklanma, ynetici ve hissedarlarn ie ball, yeniden yatrm (Ward,1997:23). Olgunluk dnemine erimi firmalar stratejik almalarn yavalatrlar. Oysa yenilikleri, gelimeleri izlemeleri ve stratejileri bu balamda tekrar gzden 47

geirmeleri gerekir. Olgunluk dneminde aileden olmayan yneticilerin etkililii artar, onun iin bu yneticileri dl ve prim sistemleri ile ie balamak nem kazanr. Bu yneticilerin kariyer planlar yaplmal, hissedarlarla ilikileri salam temeller zerine oturtulmaldr.

ALE RKETLERNN YAAM DNEMLER Aile irketleri aile, mlkiyet ve irketin evrimi ile farkl dnemlerde farkl yaplara brnr, farkl zellikler gelitirirler. Aile irketlerinin yaam dnemlerinin rgt yapsna, kiilerin zihniyetlerine ve ilevsel problemlere gre deitiini, bunun tm iletmelerde benzer geliim gsterdii grlmektedir (Quinn,1983:33). Aile irketlerinin yaam dnemleri konusunda pekok aratrma, rgtlerin geliimini ve davranlarn aklar. Aile irketlerinin deiimleri, en genel olarak drt yaam dnemini kapsar:

-Giriimcilik Evresi -Byme ve Gelime Evresi -kinci Kuaa Devretme Evresi -Halka Alma ve Profesyonel Ynetim Evresi

48

Giriimcilik Evresi Aile irketlerinin yaam dneminin ilk evresidir ve kurucu, rgt kltrn ekillendirmeye almaktadr. Sermaye bulmak, yaayabilecek bir rn gelitirme ve pazardan pay alabilmek, bu evrenin en nemli iidir. Yeni bir kadro oluturmak gerekmektedir. Planlama ve koordinasyon zayftr, ancak giriimcinin pekok fikri vardr. Bu evrede devretme ve sreklilik gibi konular dnlmez. Kurucunun tek hedefi ayakta kalabilmektir. Giriimcinin kiilik zellikleri McClelland (1961), Zalesnick (1977), Kets de Vries (1977), Schein (1983) gibi bilim adamlar tarafndan aratrlm, liderlik ve karizma ile ilgili almalar, Trice and Beyer (1983) tarafndan zetlenmitir. Ayrca House (1977), giriimciyi etkin bir model, yetkin ve baar gds yksek, ideolojik amalan olan, alanlar motive eden ve onlara gvenen kii olarak niteler. Giriimcinin kiisel zellikleri teknik yetenek ve yetenek, insan ilikilerinde beceri, yksek baar drts, yaratclk ve risk stlenebilme olarak alt kategoride toplanr. Giriimcilik evresindeki aile irketi, giriimciye ok bamldr. irket byme srecine girdiinde, bu bamllk dezavantaja dnr. Piyasay izlemek, rekabete kar koymak hzl deiimler gerektirir, oysa aile irketinin yeniliklere kar reaksiyonu yavatr. Aile irketlerinde giriimcinin oluturduu misyona o kadar balanlr ki, yenilikleri deneme ve mevcut sistemi deitirmeye kar diren oluur. irket, deimesi gerektiini ok ge fark eder. Bu evredeki bir baka olumsuzluk da karar alma srecinin yetersizliidir. Giriimci tek bana karar vermeye alktr. Aile yeleri ve alanlar, kurucunun onay olmadan hibir karar veremezler. Bu nedenle alt kademelerde alnabilecek kararlar da kurucuyu bekler, stratejik kararlar ihmal 49

edilir. Bylece kurucu gereksiz ilerle zaman kaybeder ve ncelikli kararlarda yetkin olamaz. Bu evrede ynetim kurulu pekok giriimci tarafndan olumlu karlanmaz (Dyer,1986: 71). Giriimcilik evresindeki aile irketleri, ibanda eitim ve yetitirmeye yeterince nem vermezler. Oysa, kariyer plan ve mesleki geliim iin zaman ayrlmal, irketin ve alanlarnn gelecei dnlmelidir. Dier aile yelerinin kendilerini giriimci ile karlatrmalar sonucu yetersiz ve etkisiz hissetmeleri, bu evrede ortaya kan bir baka sorundur. Giriimcinin ocuklar tarafndan hissedilen bu duygular yaamlarnda kuvvetli bir bask yaratr. Bu bask iki trl ortaya kar: Kii, ya kurucuya kar kskanlk duygular besler, irketten ve aileden kendisini uzaklatrr, yabanclar. Ya da bu duygularla ba edemez ve kendine zarar verir (alkol, ila bamll...vb.). Kurucu ebeveyn ok gl ve ulalmaz olduu iin ocuun baarl olmas mmkn deildir. Bu nedenle, baarszla etken olan bir d faktr bulunur. Alkol ya da ila bamll kiisel sorumluluklar yerine getirememenin nedeni olur. Buna kendini zrl klmak denir (Dyer,1986:72). Her iki durum, kendini zrl klmak ve aileye yabanclamak ciddi psikolojik sorunlardr. Giriimcilik evresindeki aile irketlerinin bir dier sorunu da, kurucunun dndaki aile yelerinin gszldr. Kurucu tm gc kendinde toplad ve yetki devretmedii iin dier aile yeleri kendilerini yetersiz hissederler. Bu durumda kendilerine gvenleri azalr ve pheci bir kiilik gelitirirler. Rosabeth Kanter'in (1977) almasnda bu tip kiilerin zellikleri saptanmtr (Dyer,1986:72). Ynetsel pozisyonlarda grevli bu kiilerin ar kontrolc davran gelitirdikleri, 50

astlarna yetki devretmedikleri ve astlarn potansiyel tehlike olarak grdkleri belirtilir. Ayrca, bu kiilerin astlarnn yetimesine nem vermedii, ibirliine ve katlmc ynetime destek vermedii belirtilir. Giriimcilik evresindeki aile irketlerinin sorunlar ile baetmek zordur. Yukarda sz edilen pekok sorun birinci kuak aile irketinin yok olmasna ve ailenin dalmasna neden olur. Oysa, bu sorunlara kar aile irketleri nleyici olabilirler. Bu evrede kurucunun davranlar ok nemlidir. Ancak kurucu, ou zaman bunun bilincinde deildir. Giriimcilik evresindeki aile irketleri, olas problemlere kar Tavsiye Kurulu adnda belli dnemlerde aile yeleri ve alanlarla kurucuyu biraraya getiren, irketin nabzn tutan bir kurul oluturabilirler. Bu kurulda farkl grubun, irketin sorunlarna bak alar aka gzlenir, bu dorultuda kararlar alnr. nleyici bir baka alma da, kurucunun, aileden ve alanlardan beklentilerini aklamas ve rollerini tanmlamasdr. Rol belirsizlii, karmaaya ve baarszla neden olur. Baz durumlarda kurucu, davranlarn deitirmeyi ve beklentilerini aklamay reddeder. Bu durumda en iyi zm, kurucunun tampon grevini stlenecek bir kiiyi semesidir. Bu kii ailenin ve irketin yeni gereksinimleri ile kurucunun felsefesini birletirerek yeni davran kalplar oluturur (Davis, 1996:283). Bir baka nlem ise, karlkl baml ya da bamsz ilikiler yerine birbirine bal, dayanmal ilikiler oluturmaktr. Bu, aile liderinin gc paylamasn ve yetki devretmesini zorunlu klar.

51

Byme ve Gelime Evresi irket, zamanla byr ve olgunlar. Bu evrede kurucu farkl sorunlarla kar karya kalr. dnyasndaki deiiklikler aile irketini stratejik kararlara srkler. irketin rekabet gcn elinde tutmas iin ii bytmesi gerei ortaya kar. Kurucu, irket ynetimini tek bana yapamayacan anlar, sorumluluk devretmeye ve gcn paylamaya balar. Bu balamda irketin igc de nicelik olarak artar ve niteliin nemi ortaya kar. Bu nedenle de ibanda eitim ve yetitirmeye daha ok nem verilir. Kurucu, kendi deerlerini ve inanlarn irketin alanlarna ve gelecek nesillere aktarmak ister. Aileden ya da aile dndan potansiyel lider arar. Bu da kiileraras rekabeti arttrr. Bu evrede son olarak emeklilik, mlkiyet planlar, servetin dalm gibi konular gndemdedir.

kinci Kuaa Devretme Evresi Bu evreye giren aile irketleri daha nceki evrelerden ok farkl sorunlarla karlar. Bu evrede hem aile, hem de iletme olgunlamtr. Kurucu eskisi kadar tek ve mutlak g deildir. irket farkl gruplardan oluur: aile yeleri, aile dndan alanlar ve d yatrmclar. Tm gruplarn gereksinimleri farkldr. Bu da atmalara zemin yaratr. Mlkiyet, kr dalm gibi konular irketin gelecei ile ilgili planlar yaplmasn zorunlu klar. Bu evrede irketlerin en nemli sorunu atmalar olduu iin, etkili atma zme yntemleri uygulanmaldr

(Kenneth,1996:356) . kinci kuaa devretme evresinde g atmalar younlat iin, ailenin kltrel yaps ataerkilden atmac aileye dnr. Ynetim kurulu, 52

kurucunun ayrlmasndan sonra glenir. kinci kuan farkl arzular, ynetim kurulunda da gruplamalara neden olabilir. Baz aile irketlerinde irketin ataerkil yaps ailenin en byk olu tarafndan srdrlr, ou aile irketinde ise ikinci kuak serbest kltr kalbn benimser. Bu ekilde gerekleir: 1. Aile, profesyonel yneticilere gven duyar ve sorumluluk verir. 2. Aile, iin konusu hakknda bilgi sahibi deildir, bu nedenle iin sorumluluunu gvendii profesyonellere devreder. 3. kinci kuak aile yeleri iletmenin kurucusu gibi almak istemezler ve iletme ile ilgili hrs ve arzular yoktur. Serbest kltrn en byk avantaj, profesyonellere salad otonomi ve zgrlktr. kinci kuaa devretme evresinde, ikinci kuak liderin nnde

ulalmas ok zor bir model olmas, bazen psikolojik rahatszlklara neden olabilmektedir. Bir baka sorun da, ikinci kuak yneticinin, kurucusunun yaratp gelitirdii kltr deitirmek zorunda kalmasdr. Yeni gelimelere ayak uydurmak ve modas gemi uygulamalar deitirmek iin kltrn budanmas gerekir. Ancak bu ok dikkatle ve zenle yaplmaldr (Aranoff vd., 2000: 61). kinci kuaa devretme evresinin en temel zellii atmalar ve g kavgalardr. Kardeler arasndaki rekabet, hizipleme eilimi, atmalara zemin hazrlar. Bu atmalarla baedebilmek iin farkl yntemler kullanlr: Baz aileler, aileden birini arac olarak belirler. Bu aile irketinin avukat, danman olabilir, kiisel ve kiileraras sorunlarn zmnde bu kii herkesi dinler ve araclk yapar. Genel atma zme yntemlerinin dnda baz zel teknikler vardr: Varlk ynetim 53

kurulu, nc ahs, rol pazarl, yzleme toplants bunlardan bazlardr (Dyer,1986:90). Varlk ynetim kurulu, irketin ynetim kurulundan farkldr. Ailenin devretme srecinin planlamas, aile yelerinin eitimi ve yetitirilmesi gibi konular tartr. Bu alma dardan profesyonel kiilerin ve uzmanlarn katlm ile yaplmaldr. nc ahs toplants aile yeleri arasndaki farkllklar ortaya karmak iin yaplan bir toplantdr. Bu ortamda iki aile yesinin farkllklar aka tartlr, nc ahs arac olarak grev yapar (Walton, 1969). Rol pazarl irketteki rol ve beklentilerde belirsizlik olduu zaman yaplr, ou kez irketin kurucusu ldkten sonra bu durum ortaya kar, aile yeleri biraraya gelerek irket, ynetim kurulu ve ailedeki rol ve beklentilerini gzden geirirler. Yzleme toplantlar ise, irkette ciddi sorunlar iin kullanlr (Beckhard, 1967). Sorunu yaayan tm yeler toplanr, sorun tanmlanr ve eylem plan oluturulur. Bunun iin de dardan uzman getirilir.

Halka Alma ve Profesyonel Ynetim Evresi Aile irketi ilk evreyi atlatabilmise, bu evreye ular. Bu evrede irketin faaliyetlerini srdrebilmesi iin ek sermayeye gereksinimi vardr, bu nedenle aile halka alma karar ile kar karyadr. Aile iinden yeterli ynetici yoksa, profesyonel ynetime geme de bir baka nemli karardr. Aile irketlerinin ok kk bir ksm bu evreye ulaabilirler. Halka alma bir irketin hisse senetlerini menkul kymetler borsasna kaydettirerek satmasdr. Ancak, menkul kymetler borsasnn yeterince gelimedii veya yeterli olmad hallerde, arac kurumlarn 54

borsa yerine kullanlmas, dolaysyla piyasann oluturulmasyla halka alma gerekleebilir. Trkiye gibi sermaye piyasasnn etkili olmad lkelerde faaliyette bulunan irketler, artan sermaye ihtiyalarn genellikle vadeli para piyasalarndan karlamaktadrlar (Yaln, 1993:53). Halka alma, irkete ek sermayenin dnda likidite ve vergi avantaj salar. Aile irketlerini halka almaya zellikle tevik eden, kurumlar vergisinin % 30'lara kadar indirim imkannn salanmasdr. Ayrca, irketin senetlerinin borsaya kota edilmesi o irkete prestij de kazandrmaktadr. Aile irketlerini halka almaya tevik eden etkenler olduu gibi, halka almaktan alkoyan etkenler de mevcuttur. Ailenin ynetim ve denetim hakknn azalmas, ok sayda ortakla ynetime dnlmesi bunlardan biridir. Bir dieri de, halka almann maliyetinin yksek olmasdr. Baz lkelerde rgtlenmemi sermaye piyasasnn yaps da etken olabilir. Ayrca, aile irketleri, irket ile ilgili bilgilerin kamuoyuna aklanmasn istemezler. Oysa, halka ak irketler ilgili mali tablolar yaymlamak zorundadr. Herbir aile irketi evresinin farkl zelliklere sahip olduu ve bu farkllklarn zerinde durulmas gereklilii zerinde durulduu bu blm, Tablo 3de zetlenmitir. Bu tabloda yalnzca evrelerin belirgin zelliklerine deinilmitir.

55

Tablo 3: Aile irketlerinde Geliim Evreleri ve Temel zellikleri

Birinci Nesil Aile irketleri Mlkiyet rgt Yaps Karar Alma Yetkisi Karar Alma ekli letiim Deerler irket sahibinde Basit merkezi irket sahibinde Merkeziyeti Dikey Aile ve Giriimci Deerleri Byyen ve Gelien Aile irketleri Kardeler arasnda Basit yar merkezi Kardeler arasnda Merkeziyeti Dikey Yatay Giriimci Deerleri Karmak Aile irketleri Aile ve profesyoneller arasnda Karmak Srekli Olmay Baaran Aile irketleri Aile ve ok sayda profesyonel arasnda karmak Karmak

Profesyonel yneticlerden, Profesyonel yneticiler ve danmanlardan, aileden aile arasnda ortak oluan komite Merkezka Yatay Dikey apraz Deerleri Merkezka ok boyutlu ve d piyasa deerleri

Kaynak: Horowitz, S (1998). Swarts: Three Stages of Successful Multigenerational Family Business, http://www.fambiz.com/contprov.crm?ContProvCoac=Umass&ID=643: 2

56

NC BLM ALE RKETLER KLTR

rgt kavram, insanlarn birtakm ortak amalar, deerler uruna ortaya koyduklar bir anlamay ve birliktelii iermektedir. Bu balamda, rgt kltr kavram da rgt iindeki bireyler ve gruplar tarafndan paylalan ve uyulan deerler olarak tanmlanmaktadr. Herhangi bir probleme ilikin zmler kiilerin bu konuda dnmesine ve giderek bu zmlerin paylalan bir deer olmasna yol amaktadr. yaptrcdr. deerler, Bu anlamda rgt kltr, yeleri birarada tutan sosyal bir Yaplan almalarda, rgt kltrnn temel boyutlar olarak normlar, inanlar, semboller, ykler, kahramanlar

varsaymlar,

tanmlanmtr.

Ksaca, iletmenin kltrn reten ve yeni yelerin kltr

renmelerini salayan araclar, iletmedeki deer sistemi, mitler, semboller, adetler gibi kltrel unsurlardr. Bu dorultuda rgt kltr kavramnn iletme

ynetiminde performans ve rgtsel etkililii arttrmaya ynelik bir ara olarak algland sylenebilir. rgt kltrn oluturan unsurlarn ynetimce belirlenen politika, ama ve uygulama yntemleri ile tutarl olanlar onaylayp, merulatrmas, istenen davranlar ekillendiren bir ierie kavuturulmas szkonusudur. Bu

nedenle, son yllarda ynetimde etkililiin, rgtsel performans ve verimliliin arttrlmasnda rgt kltrnn nemli bir yerinin olduu ortaya konmutur (Sabuncuolu vd., 1998:28).

57

KLTR KAVRAMI Kltr kavram, birok bilimsel aratrma disiplini ya da uygulama alannda kullanlmaktadr. Bu ok alanllk kltre pekok farkl yaklam ve farkl kltr tanmlarn da beraberinde getirmektedir. Dolaysyla biyoloji, sosyoloji, tarih, antropoloji, gzel sanatlar, felsefe...vb. konularda ele alnan kltr kavram, tek bir tanmla belirlemek olanakszdr hale gelmektedir. Genel anlamda kltr, insanlarn dnyaya bak asn, olaylar ve bireyleri alglama biimini belirlemektedir ve ayn toplulua ait bireylerce paylalan, bir nesilden dierine geen tutum, davran, deerlendirme, inan ve yaam biimlerini yorumlamay salayan bir olgu olarak tanmlanmaktadr (Berberolu, 1991:39). Kltr, tanmland toplumsal dzeye gre genel ve alt kltrler olarak ikiye ayrlr. Genel ya da st kltr, ounlukla bir ulus dzeyinde ele alnr. Trk kltr, tm Trk halknn benimsedii ortak kltrdr. Ayn biimde st kltrn ait olduu toplumu oluturan ok sayda topluluk, cemaat ya da kurum iin de ayr kltrel yaplarn varl szkonusudur. Bir lke iinde bir blgeye, bir aznlk gruba, niversite, kilise...vb .bir kuruma veya bir endstri koluna zg kltrel zellikler de tanmlanabilir. Tm bu yaplar alt kltrleri olutururlar. Alt kltrler, st kltrlere ait hakim kltrel deerleri tarlar ancak, kendilerine zg yaam biimleri ve deerleri ile farkllarlar (Erdoan,1991:122). Kltr kavram, insana ilikin birok bilimsel disiplinde eitli anlam ve ilevler yklenerek kullanlmtr. Sosyolojik alanda da kltr, analitik dzeyde ele alnmaktadr. Bunlardan birincisi, ulusal kltr, dierleri rgtsel ve mesleki kltrlerdir (Tevrz,1996:96). Toplumlarn kendine zg niteliklerini ve tarihsel 58

geliim srecini aklayc anahtarlardan biri olarak ulusal kltr tanmlar kullanlmaktadr. rgtsel dzeyde oluan kltrler ya da meslek kollar iinde gelien kltrler ve etik yaplar, ulusal kltrlerle karlkl etkileim iindedirler. letme ierisinde bireyler, kendisi iin hazrlanm ve ulusal kltrn deer sistemlerinden belli llerde farkl olabilecek deer ve uygulamalar ieren yeni ideolojilere adapte olabilme ve yeniden sosyalleme abas iine girmektedirler. Ancak, yesi olduklar bu yeni kltrel dnyaya ve sosyalleme srecine eski varsaymlarn deerini ve davran biimlerini de tamaktadrlar (Tevrz,1996:97). Bireyleri, birtakm amalar etrafnda biraraya getiren iletme organizasyonlar da, toplumda birer alt kltrel alan olutururlar. Organizasyonlarn sahip olduu kltr, bir st evren olarak ulusal kltrlerden eler tar, onunla etkileim halindedir, ancak kendine zg bir deer ve semboller sistemine de sahiptir. Kltrel yaplar insann yaam sresi ile snrl deildir. Birey belli bir kltrel ortamda doar, ortamdan etkilenir ve bu etkileim sonucu kendi zgn yorumlarn gelitirir. Kltrn insann yaam sresi iindeki bu davran aamalar da, zaman temelinde bir kltr ayrmlatrmasn ortaya karmaktadr. Buna gre kltrn varlndan sz edilir (Erdoan, 1991:123): 1. nceden oluan kltr (Prefigurative): Atalardan alnan, tarih boyunca yerlemi, yaam boyunca yava yava renilen kltrdr. 2. Birlikte-e zamanl oluan kltr (Cofigurative): Toplum yelerinin adalar ile birlikte geliip rendikleri kltrdr.

59

3. Sonradan oluan kltr (Postfigurative): Bireyin yaamnn sonraki evrelerinde rendii kltrdr. Yallarn genlerden ald, zaman iinde deien deerleri tayan kltr niteliindedir. Sonu olarak, genel bir evrede kltr, herhangi bir sosyal birimin, d evresiyle uyum ve kendi iinde btnleme sresince ortaya kan problemlere hakim olma gereksinimlerini giderme abas srasnda gelien ya da kefedilen, geerlilii ve sreklilii belli bir zaman srecinde kantlanm olan, gruba yeni girenlere de alglama, dnme ve hissetme biimleri olarak aktarlan, maddi ve maddi olmayan yaam biimlerini, bilin ve bilinalt dzeylerde etkileyen varsaymlarla, bu varsaymlarn fiziksel evre ve insan etkileimine yansyan simgesel ifadelerin tamam olarak tanmlanabilir (Tevrz,1996:90). Kltr tanm hangi dzeyde, hangi yaklamla yaplrsa yaplsn sonuta bir kltrden bahsedilebilmesi iin bir topluluun varl zorunlu olmaktadr. Bir baka deyile, bireyin tek tek inanlar, deerleri ve tutumlar vardr, ancak kltrleri yoktur. Kltr, ulus, blge, snf, etnik topluluk, biimsel organizasyon, siyasal parti gibi bir kollektivite zelliine dayanmaktadr (Sarbay,1992:71). Bu balamda, iletme rgtleri de yeleri tarafndan retilen zgn kltrel yaplara sahip toplumsal birimler olarak kabul edilmektedirler. letmelerdeki biimsel ve teknolojik yapnn yansra insan ilikileri ve bu ilikilerin insan davran, dolaysyla da rgtsel etkililik ile ilikisini esas alan zmlemelerde de rgtler birer sosyal rgt olarak kavramlatrlmakta ve retilen rgt kltr temel analiz alann oluturmaktadr.

60

RGT KLTR KAVRAMI nsanln geliimiyle birlikte ortaya kan ve gnmze kadar giderek eitlenen en nemli rgtlenme biimlerinden biri de meslek ve alma rgtleridir. letme rgtleri, sanayi devrimi sonucu retim biiminin kapitalist gerekler dorultusunda dnmesi ile birlikte ortaya km ve kendi iinde geliim srecinde hem bireyleri etkilemi, hem de toplumlardan etkilenmitir. letme rgtnn isel dnyas ve kendi dndaki evre ile ilikisi olduka karmak bir btn oluturmaktadr. rgtlerin varln srdrme mcadelesinin temeli olarak etkililii artrma ve rekabet gcn korumann koullar, iletme ynetimi alannda zaman iinde farkl deikenlere bal olarak aklanan temel sorunu meydana getirmektedir. lk dnemlerde iletmeler, bir dizi mekanik balantdan ibaret grlm, bireyler de bu mekanik balarn bir paras olarak kabul edilmitir. Bu durumda iletme etkililii, teknik stnle ve retim miktarna bal bir deiken olarak yorumlanmtr. Ancak, bir rgtn biimsel birtakm dzenlemeler, hiyerarik ilikiler, grev tanmlar, raporlar, makineler ya da hammaddelerden baka, tm bunlar asl yaamsal somut sonulara dntren bir insani boyuta da sahip olduunun vurgulanmaya balamasyla birlikte, iletme baarsnn koullarna ilikin yorumlar da farkl bir alana kaymtr. rgt, insanlar ve gruplararas iliki alarndan treyen ortak bir deerler dnyasn, zihinsel ve duygusal ilikileri dzenleyen biimsel olmayan bir yapy da gelitirip srdrmektedirler. Bu rgt ekillendiren zihinsel ve duygusal dnya ise rgtn, rgt kltrn oluturan mekanizmalar iermektedir.

61

rgt kavram, insanlarn birtakm ortak amalar ve deerler uruna ortaya koyduklar bir anlamay ve birliktelii iermektedir (Malinowski, 1990:41).

rgt Kltrnn Tanm ve Temel zellikleri Literatrde rgt kltr, iletmelere zg baz fonksiyonel zellikler, sreler ve yaplar dikkate alnarak incelenmektedir. Bu rgtsel unsurlarla kltr arasndaki ilikileri zmlemesi asndan rgt kltrne ilikin olarak u zellikler saylmaktadr (Tevrz, 1996:88) 1. letme kltr, btncl bir zellik tar. Dolaysyla kltrn kendisi, kltr oluturan paralarn toplamndan farkl bir zellie sahiptir. 2. Kltr, iletmenin o gne kadar ki birikimlerini ieren tarihi bir perspektifi yanstr. Kltrn ekillenmesi, o iletmeyi oluturan insanlar arasnda uzun bir etkileim ve sosyalleme sreci gerektirir. Bu etkileimin rn olan kltrel deikenler (deer, inan, tavr, sembol...vb.) insanlarn alg erevelerini oluturur. 3. Kltr, iletmenin yapsal zellikleri ile ilgili kavramlarla deil sadece, antropolojik kavramlarla aklanabilir. 4. Kltrn deitirilmesi zor ve uzun vadelidir. Btnde deil baz deikenlerde gerekleebilir. de (normlar, semboller, anlamlar, deerler) deiim

62

5. Kltr, insan davranlarnn ifadesel boyutuyla ilgili sembolik birikimler ierir. Dolaysyla kltr teorisinde, rgt iinde sylenilen, yaplan, retilen ve grnenlerin arasndaki sembolik anlamlar nem tar. 6. Kltr deikenleri duygu ykldr. Kltr, duygularn sosyal adan kabul grecek kanallara aktarlmasnn bir yoludur. Kltrel elerin oluumunda, insanlararas duygu paylam nemli rol oynar. 7. Kltrn ekirdeini, iletmede alanlarn zihinlerinde oluturduklar d dnya ile ilgili deneyimlerine dzen, anlamllk getiren ve doruluu sorgulanmadan kabul edilen bilin d dzeydeki varsaymlar oluturur. rgt kltr, organizasyon baarsna ve ynetsel srelere etkisi gznne alnarak deiik ilevlerle nitelendirilmektedir. Bir kaynakta rgt kltrnn ilevleri yle sralanmaktadr (iman, 1990:146): 1. rgtsel kontrol ve koordinasyon mekanizmas olarak rgt kltr: Bilgi toplumu ve endstri tesi toplum olarak adlandrlan yeni yaplanmalar, basit emir kumanda ile ynetimi geersiz klmaktadr. Bilgi sahibi olma ve bilginin her bireyce, her srete kullanlmas gerei, bilgisayar teknolojisinin olanaklar, kontrol yntemlerini de deitirmitir. 2. Kltr, bir rgtsel biimlendirme aracdr. 3. rgt kltr, bir rgtsel sosyalleme sreci ve aracdr. 4. rgtsel sorunlarn zm yntemidir. 5. Moral ve gdleme aracdr. 6. rgtsel iklimin belirleyicisi, rgtsel etkililik ve verimliliin anahtardr. 63

7. rgtsel deimenin hedefi, arac ve belirleyicisidir. 8. rgt iinde istikrar ve mkemmelliin gstergesidir. Ayn biimde rgtn d evre ile uyumunun salanmas ve varln srdrebilmesi konusunda da rgtn baa kmas gereken baz deiim sorunlar belirmektedir. Gnmz rekabet koullarnda deien pazar yaplar, mteri beklentileri ve rakiplerin yeniliki gleri ile rekabette deiim ncl yaratmak rgtlerin en temel ihtiyac konumuna gelmitir. letmelerin d evre ile uyum salama srecinde karlatklar sorunlar ise yle zetlenmektedir

(iman,1990:61): 1. Grubun amac ve stratejisinin oluturulmas, 2. Amac gerekletirmede kullanlacak yntemlerin belirlenmesi (rgtsel yap, ilerin blnmesi, dl ve ceza sistemi,otorite ilikileri...vb.) 3. Baar ve performans deerlemede kullanlacak ltlerin ortaya konmas, 4. rgtn ilevlerini yerine getirirken karlalan sorunlarn zm konusunda bir uzlama salanmas. Yklendii ilevlerden yola karak kltrn bir alglama, davran ve yarglama kodu, oluturduu ballk ve uyum yaratma srecindeki etkililii ile dinamik yapl bir deiim destei olduu sylenebilir. Bu dorultuda iletmedeki rgt kltr, rgt gereinin grlmesine olanak veren dnsel bir yap ya da bir paradigma olarak deerlendirilmektedir.

64

ekil 4: rgt Kltr ve Etkinlik

Kaynak: Karpuzolu, E. (2001). Aile irketlerinde Kurumsallama, Hayat Yaynlar:156.

Ynetsel Dncenin Tarihsel Geliim Srecinde rgt Kltrnn Yeri letmelerin varln srdrme mcadelesi, pazar, rekabet koullar ve mteri beklentilerindeki deiimlere uyum salamak temeline dayanmaktadr. Bu dorultuda, ynetimler tarafndan verilen deiim kararlarnn hayata geirilmesi de rgtlerdeki her dzeyin ve birimin katlmn, ayn amalar dorultusunda rgtsel bir ynelimi gerektirdiinden, karar verme ve uygulama sreleri hem teknik, hem de davransal analizleri ve aralar ieren bir nitelie kavumutur. Karar verme ve uygulamada, zellikle koordinasyon ve kontrol ilevlerinde insan faktrnn sahip olduu roln deiimi, rgtlerdeki insan ilikileri sisteminin ve insana zg faktrlerin gznne alnmasn gerektirmektedir. Bu noktada kltr kavramnn, son yllardaki gelime ve deimeler karsnda iletmelerin ihtiya

65

duyduklar ynetsel yaklam deiiklikleri ve bu dorultuda yaplacak yeni rgtsel dzenlemeleri aklamada bir referans erevesi olarak kullanld gzlenmektedir. letmeler, hem rekabet koullarndaki deiimlerin getirdii yeni ekonomik araylar, hem de toplumsal alanda gelien yeni yaklam ve beklentiler nedeni ile ynetim ve rgtte, insan ve insan ilikilerinin yaratt sosyal alan analiz etmek ve bu alana zg unsurlar ynetim srecinin aralarna birer deiken olarak eklemek zorunda kalmlardr. Bu aamada da kltr, ynetim bilimine, sosyal alanda ortaya kan sorunlarn zmnde bavurulacak yeni bir kavramsal ereve sunmaktadr (Sabuncuolu vd., 1998:52). letmeler ekonomik, teknolojik ve sosyal deiimlerin yaratt karmak evreye hzl bir biimde uyum salamak ve srekli olarak performanslarn gelitirmek iin her dnemde etkili bir ynetim aray iinde olmulardr. Bu araylarn ynlendirdii ynetim teorilerinin geliim srecine bakldnda da insan unsuru ve onun kurduu iliki sistemlerine, kltrel yaplara, bu yaplarn elerini oluturan deerlerin, sembollerin, ortak anlamlarn, ortak gemiin yaratt tm duygusal ve zihinsel paylamlarn ynetim ve rgt asndan nemine, deiik biimlerde ve dzeylerde deinildii grlmektedir. rgt kltr kavramnn ynetim modelleri iinde giderek daha nemli bir yer tutmas ve rgtsel amalar gerekletirmede iletme ynetimlerinin dikkate almas gereken bir ara olarak ifade edilmesine neden olan, sosyal ve ekonomik alanlarda, karlkl etkileerek ortaya kan deiimler u ekilde zetlenmektedir

(Sabuncuolu vd.,1998:59):

66

1. Pozitivist ve rasyonalist yaklamlarn yetersizlikleri, 2. Sosyal bilimlerde evrensellikten durumsalla, nesnellikten znellie kayma eilimi, 3. Sosyal olaylar ve ilikileri aklamakta makine ve organizma analojilerin kullanlmas yerine anlam sistemleri, kltrler gibi paradigmalarn kullanlmaya balanmas, 4. Kltrn geni kapsamllnn yap, liderlik ve stratejiler gibi kavramlarn bu ynden ele alnmasna olanak vermesi, 5. gren profili ve beklentilerindeki deiimler, 6. Kltrel yapya ait elerin ve srelerin rgtsel verimlilik ve kontrolde etkin hale gelmesi. rgt kltr kavramnn iletme ynetiminde ynetsel performans ve rgtsel etkililii artrmaya ynelik bir ara olarak algland sylenebilir. Kltr kavram alann rgtteki yeri ve nemine, onun ilikilerine birey deil ynetim eksenli bir bak as getirilerek kullanlmaktadr. rgt kltrn oluturan unsurlarn ynetimce belirlenen politika, ama ve uygulama yntemleri ile tutarl, onlar onaylayp merulatran, istenen davranlar ekillendiren bir ierie kavuturulmas, son analizde kltrel motifterin ynetsel amalar dorultusunda maniple edilmesi sz konusudur. Bu anlamda rgtlerde yaratlan kltrel yap ynetim

uygulamalarnn baars iin bir destek mekanizmas olarak nitelendirilmektedir. Son yllarda, ynetimde etkililiin, insan kaynana dayal bir rgtsel yetenekle rgtsel performans arttrmann, rnde kalite ve geliimi salamann ve hzl 67

deiimin belirleyiciliinde olan pazarlarda iletmelere rekabet gc kazandrmann frsatlarn sunan yeni ynetim yaklamlarnda rgtlerdeki deer sistemleri, normlar ve davran biimlerinin tm olarak tanmlanan ve nihai olarak i sonular ve verimlilik zerine etkisi vurgulanan kltr kavramnn temel dnce eksenini oluturduu grlmektedir.

ALE RKETLER KLTR KAVRAMI

Aile irketleri Kltr Tanm ve zellikleri Aile irketleri kltrn anlamak irketin, ailenin ve ynetim kurulunun kltrn anlamakla balar. Genel olarak, kltr, grubun paylat temel deerler ve varsaymlar olarak tanmlanr (Dyer,1986:15). letme kltr, iletmenin alma eklini ve faaliyetlerinin sonucunu etkileyen, belirli insan topluluklannca oluturulan inanlar, deerler, rf ve adetler ve dier kiileraras ilikilerin tamam olarak tanmlanr (Erdoan,1997:121). Kltrn eleri maddi kltr eleri (teknoloji gibi), dil, ahlak ve estetik, eitim, inan, tutum, kural ve deerler olarak saylabilir. Bugn dnyadaki irketlerin baarsnda nemli faktrlerden biri de, kurum kltr ve deerleridir. Aile irketlerinde kltr ok daha yksek deer kazanr. nk aile yeleri arasnda kan bann tesinde duygusal ba vardr. Dolaysyla bu da aile irketini duygusal olarak dier irketlerden daha da gl klmaktadr. Ailenin deerleri, irketin deerleri ile birleince sinerji doar ve aile irketine byk bir g

68

katar (Aronoff vd., 2000:2). Deerler, aile ile irketi birbirine balayan kpry oluturmaktadr. Aile irketlerinin kltr, irkette karar almay etkiler, ailenin deerleri de kararlarda etkili olur. rnein, insanlara artsz gven deeri ile yetimi bir yneticinin ald kararlar, bu deer dorultusunda olur. Bu yneticinin alma ekli, uygulamalar hep insanlara gven deerini yanstr. Baka bir ynetici iin tersi olabilir, insanlara gvensizlik deeri ile yetimi bir yneticinin ynetim tarz, nderlii tamamyla farkl olur. Aile irketlerinde irket bydke, lider uygulamalar, davranlar ve kabulleri ile deerlerini irkete yanstr, bu da rgt kltrnn oluumuna katk yapar. Bilinli ya da bilinsiz olarak alnan tm kararlarda bu rgt kltr etkili olmaktadr. Bu deerlerin bir baka yn de, yneticileri motive edici olmasdr. Bazen irket hedefleri vizyon oluturmada yetersiz kalabilir, bu durumda deerler devreye girer. Yneticilerin irketin hedeflerine ulamann tesinde, yaplan iten onur duymalar ve yaplan iin yararna gnlden inanmalar motivasyonlarn arttrr. Yeni projelere daha cokulu daha istekli yaklamalarn salar. Bylece irket kendi deerlerini paylaan kiilerle alr, liderlik pozisyonlarna bu deerlere sahip kanlar getirir. Bylece rgt kltr glenir ve deerler korunur. Deerler, iletmelere uzun dnemli olarak bakmay salar. Stratejik planlamay tevik eder. Gemi baarlar bir tarafa koyup, gelecekle ilgili kararlar almay zorunlu hale getirir. Bylece irket liderleri iin deiim sreci kolaylar. Geleneksel dnmek yerine, iin yapl ekli ile ilgili farkl yollar deneme istei doar, lider yeni teknolojileri ve yenilikleri izler. 69

Aile irketlerinin en nemli zelliklerinden biri de, irket sahibinin drstlk ve ballk deerlerine verdii nemdir. Aile irketinin yz, ailenin yzn temsil eder, irketin ad ailenin ad ile zdetir. Bu balamda irket ortaklarna kar sorumluluk iindedir ve karlkl gven duygusu baskndr. Gerek alanlar, gerek mterileri aile irketine uzun dnemli balanrlar. Bu da aile irketlerinin dier irketlere gre nemli bir stnldr. Kltr, alanlar motive etmenin yansra, ie anlam katar, iin piyasada tannmasna olanak salar ve kurumun stratejik planlarna destek verir (Aronoff vd.,2000:66). Kltr ve deer, nesiller boyunca iletmelerle aileleri birarada tutar. likilerdeki temel doru ve yanllar, ncelikleri belirlemede yn gsterir. Kurucunun benimsedii deerler irketin birincil hedeflerine, yntemlerine ve deerlendirme deikenlerine yansr. irkette liderlik roln stlenen kiinin amac topluluun abas ile rn ya da hizmeti piyasaya sunmaktr. te kltr en bata bu topluluu oluturma ile ekillenmeye balar. nce yaplacak i hakknda topluluun ikna edilmesi, daha sonra da topluluun bilinli ve sistemli aba ile almas aamalarnda kurucunun tarz ve davranlar irket kltrne etki eder. irketin belli amac gerekletirmek iin yapt faaliyetler srasnda kurucu ve alanlarn d kaynakl problemlerle baetme yntemleri ya da kendi iinde verdii uralar iletmede birlikte alma kurallarn oluturur. ncelikle kurucunun benimsedii deerler, daha sonra da alanlarn birlikte oluturduu deerlerle birleir ve kurum kltrn oluturur.

70

Edgar Schein kurum kltrn etkileyen i ve d faktrleri yle zetler (Schein, 1996:715): D Faktrler Misyonu oluturmada gr birlii salama, Amalarda gr birlii, Amalara ulama yntemlerinde gr birlii (rgt yaps, dl sistemi, iblm...vb.) Deerlendirme kriterlerinde gr birlii (kontrol sistemi), Amalara ulalamad zaman dzeltici stratejilerde gr birlii,

Faktrler Ortak dil ve kavramlar, Grubun snrlan konusunda gr birlii, G dalm kriterlerinde gr birlii, Arkadalk, sevgi ve samimiyet kriterlerinde gr birlii, dl ve ceza kriterlerinde gr birlii, deolojik gr birlii,

Bu faktrler aile irketlerinde kltre, dier irketlerden farkl bir etki yapar. Aile kendi kltrn ve deerlerini irkete tayarak sinerji yaratr ve stnlk salar. Ailenin ve irketin gemiine bal olarak irket kltr deiime urar.

71

Aile irketi Hedefleri Ailenin hedefleri ile irketin hedefleri farkldr, bu farkllk da doaldr. nk aile ile iletme zt unsurlar ierir; aile iin nemli olan iletme iin nemli olanla taban tabana zttr. Craig Aronoff ve John Ward bu farkllklar Tablo4 de zetler (Aronoff vd., 2000:17):

Tablo 4: Aile irketi Hedefleri

Ailenin Hedefleri Her ye iin eit frsat Aile yelerinin almas Aileye devretme Yksek kr pay Kr Gvenlik ve gvence

letmenin Hedefleri Baarya gre terfi Nitelikli insangc Profesyonel ynetim Yatrm Byme Risk

Kaynak:Aronoff,C., John Ward (2000). Family Business Values, Family Busines Leadership Series, No.12:17den uyarlanmtr.

Ailede geleneklere gre her aile yesine eit frsat tannr ve ailenin uyum iinde yaamas esastr. Oysa, irkette eitliin yerini adil olmak alr ve baar esastr. irketlerde baarya gre terfi ve dl sistemi geerlidir. Aile tm yelerinin irkette almasn ister, halbuki irket seici olmak, nitelikli igc ile almak zorundadr. Aksi halde baarl olamaz. Aile bireyleri, yaam standartlarn ykseltmek iin yksek kr pay ister, irket ise yeni yatrmlarla daha da bymenin peindedir. Aile iin gvenlik ve gvence ok nemlidir. Tm bireylerin huzuru birincil amacdr. irket ise yeni yatrmlarla, yeni giriimleri ile rekabete kar risk almak zorundadr. 72

Tm bu farkllklarn ortak zemini ailenin ve irketin paylat deerlerdir. Bu nedenle aile irketlerinin kltr ve deerleri ok nemlidir. Kuaktan kuaa deerleri benimsetmek, aile irketlerinin baars iin en nemli konulardan biridir.

Aile irketleri Kltr eleri Aile irketlerinin kltrn etkileyen eler drt boyuttan oluur (Dyer, 1986: 14). Bunlar, doku, perspektif, deerler ve varsaymlardr. Doku, irkete yeni gelen kiinin ilk karlat fiziki, davransal elerden oluur. Kullanlan dil, jest, el kol ve ba hareketleri, anlatlan hikayeler szel

dokuyu; teknoloji, fiziki mekan, giyim tarz ise fiziki dokuyu oluturur. Aile irketlerinin kltrn anlamak iin davransal dokuyu bilmek, hangi davranlarn iletme iinde kabul edilebilir olduunu anlamak gerekir. Doku, kltrn balang noktasdr. Perspektif ise, sorunlu dnemlerde kullanlan dnce ve eylemler btndr (Dyer, 1986:14). Perspektif, belli durumlarda kabul edilebilir davrann snrlarn belirler, ortak kurallar ve normlardan oluur. Aile irketlerinde devretme srecinde bir sonraki kuak aile yelerinin alma ekli, aile irketinin perspektifidir; baz aile irketleri aile yelerinin en alt kademeden balayp ykselmesi perspektifini benimserken, bazlar da kuvvetli bir danmanlk sistemi kurarak aile yelerini st pozisyonlara yerletirme ve danmanlk verme perspektifini benimserler. e alma, terfi ve cret konularndaki perspektifler birbirinden farkl olabilir.

73

Deerler, daha geni kapsamldr ve irketlerdeki tm davran ynlendiren ana ilkelerdir. Deerler genel amalar, idealleri ve standartlar yanstr. rnein, irketin insiyatif kullanma durumu, hizmet anlay ya da alanlarnn iten denetimlilii gibi konular irketin deerlerini yanstr. Bu deerler kimlik ya da ynetim felsefesi olarak yazldr. Varsaymlar ise daha soyuttur. Aile irketlerinin kltrn oluturan varsaymlar grupta saylabilir; kendisi, bakalar ve yaanlan dnya ile ilgili olmak zere (Dyer, 1986:19). irketin yeleri arasndaki iliki sistemi ile ilgili varsaymlar hiyerarik, bireysel ya da gruba dayal olabilir. nsann doas hakkndaki varsaymlar iyi, kt ya da tarafsz olabilir. Dorunun ancak dardan bir otorite tarafndan sylenmesi gerekli olduuna ya da doruyu kiinin kendisinin bulmas gerektiine inanlabilir. Kiinin evre ile mcadelesindeki varsaymlar farkl olabilir. letmenin yeleri gemie ya da bugne ya da gelecee odaklanm olabilir. Bu farkl varsaymlardan oluan sisteme 'kltrel kalp' denir. Bir iletmedeki ilikiler gruba dayal, byk bir ailenin ocuklar arasndaki iliki gibi olabilir, iletmede alan insanlar hakkndaki genel gr olumlu ve kendini gelitirmeye ak olabilir, doru bilginin yeni fikirler deneyerek ortaya kacana inan olabilir. Bu da irketin kltrel kalbn oluturmaktadr. Aile irketlerinin kltr, irketin, ailenin ve ynetim kurulunun kltr ile etkilenir. Bu nedenle irketin, ailenin ve ynetsel yapnn kltrel kalplarn incelemek gerekir.

74

Ailenin Kltrel Kalplar Ailenin kltrel yaps farkllk gsterir. Aile yelerinin says, yalar, ailedeki lm ve boanmalar, ailenin krizle baetme yntemi ailenin kltrel kalbn etkiler. Ailelerin farkl kltrel kalplar aile ilikileri, aile yelerinin yaps, problem zme ve atma zme yntemleri konularndaki farkl varsaymlardan doar. Rosenblatt, de Mik Anderson ve Johnson (1985), Kepner (1983) ve Levinson (1983) aile kltrlerini kategoride toplar (Whiteside, 1993:13) - Babaerkil Aile - birliki Aile - atan Aile Babaerkil Aile Babaerkil aile tipinde baba ya da ailenin lideri tek otoritedir; tm aile onun istekleri dorultusunda yaar. Tm nemli kararlar bu kii tarafndan verilir ve dier aile yeleri sadakatle onu izler. E ve ocuklarn sz hakk yoktur. Lider, ailenin dier yelerine hi gvenmez. Bu tip ailelerin oluturduu aile iletmelerinde lider lene kadar gc elden brakmaz.

birliki Aile Geleneksel liderin tersine ibirliki aile lideri, eine ve ocuklarna gvenir. Karar alma srecinde ei ve ocuklarndan gr alr. Her aile yesinin sz hakk vardr. Ailenin amalar ve deerleri hep birlikte belirlenir. Aile dayanmasna nem 75

verilir. Aile yeleri ilikilerinde birbirlerinden bamsz hareket ederler, ama birlikte almann tm gereklerini yerine getirirler.

atan Aile atan ailenin hedefleri ortak deildir. Her birey, kendi istek ve arzular dorultusunda davranr. Aile yelerinin birbirine gveni yoktur, ilikiler salkszdr. Bu ailelerdeki en nemli eksiklik, aile yelerinin birbirlerinin farkllklarn kabul edememesi ve sorun zmedeki yetersizlikleridir. Bu ailelerde gvensizlik, atma ve yabanclama hakimdir.

Aile irketleri Kltrel Kalplar Aile irketlerinde drt tip kltrel kalptan sz edilebilir. Bu farkl tip kalplar irketin yelerinin farkl kontrol edilme biimlerinden kaynaklanr (Kilmann vd., 1985:42-45). -Ataerkil Kltr -Serbest Kltr -Katlmc Kltr -Profesyonel Kltr

76

Ataerkil Kltr Ataerkil kltrn en nemli zellii, irketteki ilikilerin hiyerarik olmas ve irketin her trl kararnn yalnzca bir aile bireyi tarafndan verilmesidir. Aile yelerinin aka tercih edilmesi ve aile dndan alanlara gvensizlik, ataerkil kltrn gstergeleridir. Bu tip irketler, alanlarn inisiyatif kullanamad, ailenin, ii ok yakndan kontrol ettii irketlerdir. Bu irketlerin yneticileri ounlukla gemie odaklanmtr; irket kurucunun miras olarak alglanr ve aile gelenekleri hkm srer. Baz ataerkil iletmeler ise bugne odaklanr. Bu tip firmalar iin ksa dnemde kra gemek, geleneklerden daha nemlidir; bu irketlerin liderleri, yeni duruma ve artlara gre sratle irketlerini deitirirler.

Serbest Kltr Serbest kltr, pekok ynden ataerkil kltre benzer. Aile yeleri st dzey ynetimdedir. Ailenin koyduu hedeflere ulamak balca amatr. evre ve zaman konusundaki varsaymlar da ayndr. Serbest kltr, insan doas ve gerek konusundaki varsaymlar konularnda ataerkil kltrden farkllk gsterir.

alanlarla aile arasndaki ilikide yksek dzeyde gven hakimdir. Kurucu ve aile yeleri pekok yetkilerini alt dzeyde alanlara devreder. Burada irketin amac, kurucu ve ailesi tarafndan belirlenir, bu ama dorultusunda alanlara serbestlik salanr. Bylece serbest kltr irketinde kurucu ve ailesi amalar belirler, bu amalara ulamada kullanlacak aralar seme ve kullanma gc alanlara verilir. Oysa ataekil irkette, hem ama, hem ara aile tarafndan belirlenir.

77

Katlmc Kltr Katlmc kltr, daha ok gruba dayal ilikilere dayanan, ailenin gcnn ve statsnn minimum olduu, daha ok eitlie nem veren kltrdr. Uygulamada seyrek grlmektedir. likiler gvene dayaldr. irket alanlar ok yakn kontrol edilmez. Aile ya da kurucunun karar vermesi yerine alanlar karar verirler. Her alan, irketin sorunlarn zmede bir kaynak kii olarak grlr. Katlmc kltrde bugn ve gelecek zerine odaklanlmaktadr. Akraba kayrma gibi uygulamalar bu kltrde yer almaz. Deerlendirme, grubun birlikte alma performansna gre yaplr (Whiteside, 1993:13). Bu kltrde kiisel geliim ve eitim ok nemlidir.

Profesyonel Kltr Profesyonel kltrde, aile irketlerinde alan profesyonel yneticiler rgtn kltrne katkda bulunur. Bu irketler ataerkil , serbest ve katlmc kltrn tam tersine bireysel motivasyona ve baarya ok nem verirler. Rekabete dayal bir sistem geerlidir ve sistem iinde bireysel dller nemli rol oynar. nsann doasn ntr kabul eder, duruma gre dl ve kontrol sistemi uygulanmaktadr. Komisyonlar, komiteler, eylem gc gibi birimler karar verme, bilgi toplama srelerinde ok sk kullanlr.

78

Ynetim Kurulunun Kltrel Kalplar Aile irketlerinde incelemesi en zor grup, irketin ynetim kuruludur. Toplantlar senede birka kez yaplmakta ve kurulun i dinamiklerini kimse bilmemektedir. Trkiyede aile irketlerinin birou ynetim kuruluna sahip bile deildir. Ynetim kurulunda, i sahibinin akrabalar, elemanlar bulunur ve i sahibinin irket zerindeki etkililiinin devam ettirilmesi salanr. Ynetim kurulu, i sahibinin istedii dorultusunda bulunsa bile akrabalarn hogrs ve yardm yeni nesilde yerini anlamazlklara brakr. Ynetim kurullarnn yaps ve ileyii itibariyle drt tipten sz edilmektedir: - Kat zerinde Ynetim Kurulu - Onaylayc Ynetim Kurulu - Tavsiyeci Ynetim Kurulu - Btncl Ynetim Kurulu

Kat zerinde Ynetim Kurulu ounluu aile yelerinden oluur. Yasal zorunluluu yerine getirmek iin toplanlr. Gerekte ilevsel deildir. Aile ve kurucu, kararlar zaten alm olduu iin, dzenli ve gndemli deildir. Kurumsallamasn tamamlayamam aile irketlerinde bu tip ynetim kurulu mevcuttur. irketin kurumsallaamamasnn nedeni, i sahibinin an bireyci tutumudur.

79

Onaylayc Ynetim Kurulu Aile dndan (aile avukat, muhasebecisi, maviri gibi) kiilerin de katlmyla oluan biimsel bir yapdr. Dardan katlanlarn grevi kurucunun kararlarn desteklemektir. Sadece tasdik eden bir yaps vardr. Ynetim kurulunun strateji gelitirme gibi fonksiyonlarn yerine getirmemektedir. Ynetim kurulu toplantlar sorunlara zm getirmekten uzaktr. Ynetim kurulu bakan iin sahibi olduu iin yeni fikirler tepkiyle karlanr.

Tavsiyeci Ynetim Kurulu Kurulu aile ynetir, ancak aile dndan yneticilerin de kararlara etkisi vardr. Bu kurul genellikle irketin aile d hissedarlarn koruma grevini stlenmektedir. Ynetim kurulu, politika dzeyindeki kararlar almakla ykmldr. Ancak tavsiyeci ynetim kurulunda, irketin salam temellere kavumas iin uzman ve danmanlara gereksinim vardr.

Btncl Ynetim Kurulu Dzenli olarak toplanr ve iletmenin btnn deerlendirir. irketin strateji ve politika kararlarn alr, kriz dnemlerinde irketin operasyonel faaliyetlerini de stlenir. Genellikle halka alm aile irketlerinde yer almaktadr. Bu kurulda ailenin amalar ile d yatrmclarn amalar elitii iin ok atma yaanr. Ynetim kurulunda aile yelerinin yansra uzman ve danmanlar da yer almaktadr.

80

Aile irketlerinin kltrn, irket kltrel kalb, aile kltrel kalb ve ynetim kurulu kltrel kalplar etkilemektedir (DYER). Bunlarn farkl kombinasyonlar aile irketlerinin kltrel yaplarn oluturmaktadr.
ekil 5: Aile irketlerinde Kltrel Kalplar

Kaynak: Dyer, Gibb (1986). Cultural Change in Family Firms, Jossey-Bass Inc. Publishers: 21.

81

DRDNC BLM DNYADA VE TRKYEDE ALE RKETLER

Avrupada sanayi devrimi ncesi retim, zanaat erbabnn kiisel yetenekleri ve sermayeleri ile kurduklar kk atlyelerde gereklemekteydi. Bu kk

atlyelerin mlkiyeti ve ustalk, babadan oulla gemekteydi ve bu sistem, zamann yaay biimi, kltr ve ihtiya yapsna uygundu. Bu dnemde, retim ve ticaretin fazla gelimedii, kk apl iletmelerin sermaye birikimine gidemedikleri grlmektedir. Toplumlarn yaam biimleri ve kltrel gelimiliklerinin paralelinde ihtiyalar da deimi ve bu ihtiyalarn karlanmas yolunda yaplan bilimsel almalar, yepyeni bir ekonomik sistemin balangc olmutur. Sanayi devrimiyle, ellerinde sermayesi bulunan derebeyi ve valye gibi zenginler kendi irketlerini kurarak, byk atlye ve fabrikalar amaya balamlardr. Bu dnemde, kendi kk atlyeleriyle rekabet edemeyen iletme sahibi ustalar, yeni fabrikalarda ii olarak almaya balamtr. kurulan ve devlet tekelinde bulunan iletmeler szkonusudur. Gnmzde gelimi lkelerin ounda ekonomik hayatta sz sahibi irketler ya aile irketidir, ya da aile irketi olarak ticari hayata atlm irketlerin devamdr. Amerika Birleik Devletlerinde saylan 18 milyonu aan iletme hayatn srdrmektedir ve bunlarn %90inden fazlas aile irketidir. En byk 500 firmann te biri aile irketidir. 82 Bu dnemde

Tablo 5: Dnya Aile irketlerinin lke Ekonomileri indeki Yeri

Aile irketinin lkedeki tm iletmelere oran 99% 90% 80% 80% 75% 75% 71% 90%

lke talya A.B.D. Almanya Meksika Avustralya ili spanya ngiltere Trkiye

lkenin GSMHsi iindeki oran %30-60 66% -

lkedeki toplam igcne oran 60% 75% 50% 50% -

Kaynak:Bellet, W. (Nov. 1996). The Family Connection, The Economist: 61; Aile irketleri Zorlanacak, Sabah ( 27 Mart 1996).

DNYANIN EN ESK ALE RKETLER Aile irketlerinin yaam evresinin ok ksa olduu ve nc nesile zor ulat gznne alndnda, Tablo 6da yer alan aile irketlerinin asrlardr srekliliini devam ettirdiini grmek etkileyicidir. Dnyann en eski aile irketleri arasnda yer alan irketler, mlkiyeti daima aile iinde korumutur. Bu irketlerin tm yzyllar boyunca, kurulduklar tarihten itibaren ok farkl devletler, uluslarn ynetimine dayanm ve srekliliklerini devam ettirmilerdir.

83

Tablo 6: Dnyann En Eski Aile irketleri

irket Ad lke Kurulu Yl 1. Kongo Gumi Japonya 578 2. Hoshi Japonya 718 3. Chateau de Gaulaine Fransa 1000 4. Barone Ricasoli Italya 1141 5. Barovier & T oso Italya 1295 6. Hotel Pilgram Haus Almanya 1304 7. Richard de Bas Fransa 1326 8. T orrini Firenze Italya 1369 9. Antinori Italya 1385 10. Camuffo Italya 1438 11. Baronnie de Coussergues Fransa 1495 12. Grazia Deruta Italya 1500 13. Fabbrica DArmi Pietro Beretta S.p.A. Italya 1526 14. John Brooke & Sons ngiltere 1541 15. Codorniu spanya 1551 16. Fonjallaz svire 1552 17. DeVergulde Hand Hollanda 1554 18. Von Poschinger Manufaktur Almanya 1568 19. Wachsendustrie Fulda Adam Gies Almanya 1589 20. Bernberg Bank Almanya 1590 21. R. Durtnell & Sons ngiltere 1591 22. J.P. Epping of Pippsvadr Almanya 1595 23. Eduard Meier Almanya 1596 24. T issiman & Sons Ltd. ngiltere 1601 25. T akenaka Japonya 1610 26. Mellerio dits Meller Fransa 1613 27. Alldays Peacock ngiltere 1625 28. Kikkoman Japonya 1630 29. Sumitomo Japonya 1630 30. Akerblads sve 1630 31. Van Eeghen Hollanda 1632 32. Gekkeikan Japonya 1637 33. Hugel et Fils Fransa 1639 34. James Lock & Co. ngiltere 1642 35. G.C. Fox & Co. ngiltere 1646 36. R.H. Levey & Son ngiltere 1649 37. William Adams & Sons ngiltere 1650 38. Ulefos Jernvaerk Norve 1657 39. Friedr Schwarze Almanya 1664 40. Kronenbourg Brewery Fransa 1664 41. James Kenyon & Son, Ltd. ngiltere 1664 42. Hedges & Butler ngiltere 1667 43. Earlys of Witney ngiltere 1669 44. Mocatta & Goldsmid ngiltere 1671 45. C. Hoare & Co. ngiltere 1672 46. Firmin & Sons Ltd. ngiltere 1677 47. Veillard Migeon & Cie. Fransa 1679 48. Gradis Corp. Fransa 1685 49. T oye, Kenning & Spencer ngiltere 1685 50. Yamamotoyama Japonya 1690 Faaliyet Alan naat Hotelcilik araplk araplk ve Zeytinya Cam retimi Hotelcilik Kat imalat Altn ilemesi araplk Gemi inaat araplk Seramik imalat Silah yapm T ekstil araplk araplk Sabun imalat Cam imalat Cam imalat Mum imalat Bankaclk Bakkaliye Zinciri Ayakkab imalat T erzicilik naat Mcevher imalat Endstriyel makinalar Soya Sos imalat Holding/conglomerate Hotelcilik Gemi T amacl Alkoll ki imalat araplk apka imalat Gemi T amacl Cenaze Evi T oprak anak malat Deirmencilik Artmaclk Alkol ki imalat T ekstil araplk Bataniye imalat Altn ilemecilii Bankaclk niforma imalat Demir ve elik araplk Dokuma ay retimi

Kaynak: http://www.familybusinessmagazine.com/oldestcos.html den derlenmitir.

84

DNYANIN EN BYK ALE RKETLER Dnyann en byk 200 irketi, yirmi iki lke arasnda dalm olup farkl irket zellikleri tamaktadr. Birou kendi lkelerinde faaliyet alanlar ile lke ekonomisini etkileyebilecek dzeydedir ve lke snrlarn amlardr. Dnyann en byk 200 aile irketinin 99u A.B.D.den, 17si Fransadan, 16s Almanyadandr. Yalnzca 7 A.B.D. irketi ilk 25 sralamasnda yer almaktadr. Korenin ekonomisinde ok nemli yer tutan aile irketlerinden yalnzca 3 ilk 25 sralamasnda yer almaktadr. Birok Asya ve Avrupa aile irketi holding bnyesinde faaliyet gsterdikleri iin mlkiyet ve ynetim asndan tanmlanmalar zor olmaktadr. Tablo 7de yer alan dnyann en byk 50 irketi mlkiyet ve ynetim fark gzetmeksizin listede yer almaktadr.

85

Tablo 7: Dnyann En Byk Aile irketleri

irket Ad 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 Wall-Mart Ford Motor Co. Samsung LG Group Carrefour Group Ifi Istituto Finanziario Industriale S.p.A Fiat Group Cargill Inc. PSA Peugeot Citroen S.A. Koch Industries BMW (Bayerische Motoren Werke AG) SCH (Banco Santander Central Hispano S.A) Robert Bosch GmbH Motorola ALD Group Pinault-Printemps Redoute J.Sainsbury Viacom Auchan Tengelmann Group Ito-Yokado Loew's Novartis Group Bouygues Hyundai Mars News Corp. Otto Group Publix Supermarkets Weyerhaeusser Co. Michelin Bechtel Group Karstadt+Quelle GAP Bombardier Anheusser-Busch Cos. Groupe Danone Winn-Dixie Stores General Dynamics L'Oreal Lagardere Reliance Industries Power Corp. Of Canada Henkel Group Cathay Life Insurance Magna International LVMH, Louis Vuitton Moet Hennessy Sodexho Alliance Suntory Ltd. Tyson Foods Aile Ad Walton Ford Lee Koo Deforrey Agnelli Agnelli Cargill/MacMillan Peugeot Koch Quandt Bolin Bosch Galvin Albrecht Pinault Sainsbury Redstone Mulliez Haub Ito Tisch Landolt Bouygues Chung Mars Murdoch Otto Jenkins Weyerhaeusser Michelin Bechtel Schickedanz, Riedal, Her Fischer Bombardier Busch Ribaud Davis Crown Bettencourt Lagardere Ambani Desmaris Henkel Tsai Stronach Arnault Bellon Saji/Torii Tyson Sabanc ahenk Ko lke ABD ABD Gney Kore Gney Kore Fransa talya talya ABD Fransa ABD Almanya spanya Almanya ABD Almanya Fransa ngiltere ABD Fransa Almanya Japonya ABD svire Fransa Gney Kore ABD Avusturalya Almanya ABD ABD Fransa ABD Almanya ABD Kanada ABD Fransa ABD ABD Fransa Fransa Hindistan Kanada Almanya Tayvan Kanada Fransa Fransa Japonya ABD Trkiye Trkiye Trkiye Kurulu Yl Faaliyet Alan 1962 1903 1938 1947 1959 1927 1899 1865 1810 1918 1910 1857 1890 1928 1963 1869 1954 1961 1920 1919 1860 1952 1967 1923 1923 1930 1900 1891 1898 1881 1969 1942 1860 1966 1925 1962 1907 1826 1858 1925 1876 1962 1957 1987 1966 1935 Perakende Zinciri Otomobil Holding Holding Perakende Zinciri Perakende Zinciri, Sigorta Otomobil Yem, Tohum, Gbre, Et Otomobil Petrol ve Doalgaz Otomobil Bankaclk Oto Para, End.Mak.Gereleri Telekominikasyon Gda Perakende Gda ve Ev Dek.Perakende Gda Perakende Medya (MTV) Spermarket Zinciri Perakende Zinciri Spermarket Zinciri Ttn, Otel Salk naat Otomobil eker, Pirin, Hayvan Mamas Medya Katalog Perakende Spermarket Zinciri Kereste Oto Lastik, Seyahat Mhendislik ve naat Perakende Giyim Havaclk, Savunma Bira Gda, St rnleri Spermarket Zinciri Havaclk, Savunma c Savunma Sistemleri Kimya Sigorta, Enerji Kimya Sigorta Oto Yedek Para Lks Tketim Mallar Yemek Hizmetleri Zinciri Alkoll ki Tavukuluk Holding Bankaclk, naat, Otomotiv, Medya Holding irket Geliri alan Says (milyar $) 217,8 1.380.000 162,4 354.431 98,7 175.000 81 130.000 61,6 382.821 59,2 198.764 54,7 198.764 50,8 97.000 45,8 192.000 40 11.500 34,1 97.275 32,7 114.927 30,1 218.377 30 30 24,6 107.571 24,6 174.700 23,2 122.770 23,1 136.000 22,6 186.000 22,4 106.911 19,4 27.820 19,3 71.116 18,1 125.000 17 50.000 16,5 30.000 16,3 30.000 15,6 75.962 15,6 126.000 14,4 44.800 14,4 127.467 14,3 40.000 14,2 112.141 13,8 165.000 13,6 74.879 12,9 23.432 12,8 100.560 12,3 112.500 12,2 51.700 12,1 49.150 11,8 44.000 11,7 15.083 11,7 28.000 11,6 59.995 11,1 30.000 11 67.000 10,9 53.173 10,9 286.000 10,9 4.870 10,8 124.000 5,9 5,1 4,9 31.380 20.000 45.626

83 Hac mer Sabanc Holding 91 Dou 94 Ko

Kaynak: http://www.familybusinessmagazine.com/topglobal.htmlden derlenmitir.

86

Asya lkelerinde Aile irketleri Birok batl aratrmac, Uzakdou Asya kltrn monolitik bulmakla beraber, son yzylda i dnyasnda gsterdikleri yksek teknolojik baarlar takdirle karlamaktadr(Chau, 1991:161). Uzakdou Asya irketlerinin bu baarlarnda,

kltrlerine zg geleneksel deerleri nem tamaktadr (Japonyada ie, inde chia olarak gemektedir). Ailecilik kavram, i kavram iinde baaryla entegre olmu, ailedeki hiyerari, otorite kalplar, grev ilikileri rgtsel rollere adapte edilmi, ailedeki uyum, birlik, ballk ve duygusal sorumluluk alanlar arasnda kabul grmtr. Sektrleraras farkllk gsterse de, Uzakdou lkeleri arasnda yer alan Kore, Tayvan, Singapur ve Japonyada aile irketlerinin ekonomilerde baskn olduu grlmektedir(Chau, 1991:161). Kore ekonomisinde ok nemli yer tutan Samsung, Hyundai, Lucky Star ve Daewoo (drt bykler chaebols) aile irketleri olup, yalnzca A.B.D.de toplam 100 milyar dolarn zerinde ciroya sahiptirler. Bu drt dev irket, otomobil imalat, gemi yapm, havaclk endstrisi, elektronik ve inaat sektrlerinde dnyann en byk aile irketleri yer almaktadr (Chau, 1991:161). Tayvann Formosa Plastics irketi, dnyann en byk polivinil klorid reticisi olup, Evergreen Corporation, dnyann en byk gemi konteynr tamacl irketidir. Her ikisi de aile irketidir. Hong Kongun en nl aileleri, Kardoorie, Y.K. Poo, Li Ka-Shing ve Singapurdan Lee ailesi, dnyann en nemli hisse senedi alm-satm irketlerini kontrolleri altnda tutmaktadrlar.

87

Japonyada ise, Japon endstrisinin gzbebei olan otomobil imalat, elektronik, kimya sektrlerinde ok az sayda aile irketine rastlanmaktadr (Toyota, Suntory, Brigestone Tires). Aile irketleri Japonyada emlak (Kokudo Keikaku, Tongensha, Heiwa, Marugen), inaat (Kajima, Ohbayashi-gumi), gda (Yamasaki Baking, Ezaki Glico) sektrlerinde faaliyet gstermektedir. Ailecilik kavram, Uzakdou aile irketlerinde genel bir kalp sergilerken, daha derinlere inildiinde her lkede farkllklarla karlalmaktadr. En nemli

farkllklar, nesilden nesile geite grlmektedir. inde babann lmnden sonra, en byk erkek ocuk tarafndan aile irketinin ynetimle birlikte btn irketin mal varl da devralnmaktadr. Aileye ait mal varl ise, ailedeki erkek ocuklar, arasnda eit olarak datlmaktadr. En byk erkek ocuk, artk hem irketin, hem de ailenin badr. Japonyada en byk erkek ocuk, babadan sonra malvarlnn byk blmne sahip olur. Aile, Japonyada aaca benzetilerek, en byk erkek ocuu aacn kk, dier erkek ocuklar aacn dallar olarak adlandrlr. Artk g tamamen en byk erkek ocuktadr. Ailesinin onurunu korumak, ailenin saygnln devam ettirmekten sorumludur. Uzakdou aile irketlerinde, batl aile irketlerinde yaanan en yetenekli aile bireyine devretme problemi gndeme gelmemektedir. Burada sorulmas gereken en nemli soru acaba en byk erkek ocuk irketi baarya tayacak ya da devam ettirebilecek midir?. Japonyada yaplan bir aratrmada 1948 ncesi nesildir devam eden aile irketleri, 1948den sonra %75 daha byyerek baarya imza atmlardr. 88

inde yaanan ilgin bir vaka, gelenekselliin baz durumlarda yrmediini gznne sermektedir. Y.K. Pao, dnyann en byk gemi tamacl

irketlerinden birine sahiptir ve drt kz vardr. Pao lmnden sonra irketi drde blerek kzlarna eit ekilde devretmeyi planlamaktadr. Ancak, irketleri kzlar deil, damatlar ynetecektir. Hereye ramen kltrn statik olmad vurgulansa da, modern Uzakdou aile irketlerinde ynetici konumunda kz ocuklarn grmek arzu edilmemektedir( Chen, 2001:28). inde aile irketlerinde aile dnda kimseye asla gvenme ilkesi erevesinde st ynetimi asla profesyonel bir yneticiye brakmad gzlenirken, Japonyada tam tersi uygulanmakta, aile irketlerinde profesyonel yneticiye geni yetkiler verilmektedir. Japonyada profesyonel yneticiye verilen nem, 18. yzylda

banto ad verilen kast sistemi geleneinin bir uzantsdr. Bu ynetim gelenei Tokugawa dnemine kadar uzanmaktadr. Tccar ailelerde, raklarn ie alnmas ve yetitirilmesi ok yaygn olup, zaman iinde kurumsal bir kimlik zellii almtr. Kk yalarda erkek ocuk, tccar aileye yakn bir dost tavsiyesi zerine ie alnmakta, zanaat ve ticaret (deshi) retilmekte, eitimini baaryla

tamamladktan ve on sekiz yana bastktan sonra tedai sfatyla terfi etmektedir. Artk hayatnn sonuna dek bu tccar ailenin yannda alacaktr. Aralarnda en akll ve yeteneklileri banto olarak adlandrlan ynetici konumuna getirilmektedir. Banto olan erkek ocuk, ailenin kz ile evlendirilerek ailenin yesi olmaktadr (Chau, 1991: 164). Mitsubishi gibi aile irketlerine incelendiinde, batl eitim grm, yetenekli banto lara rastlanmakta ve aile yesi gibi saygnlk grmektedirler. 89

Avrupa lkelerinde Aile irketleri ABye ye olan lkelerde faaliyet gsteren iletmelerin yaklak %80i aile kontrol irketlerden olumaktadr. Bunlarn bir ksm ok byk olmakla (Fiat, BMW, Lego, Tetra-Pak, Marc Rich, Sainsbury, Guinness, Benetton...v.b.) beraber gl soyadlarn uluslararas i dnyasnda da saygn bir yer edinmek iin almlardr. Ancak bu byk aile irketlerinin yannda Avrupada aile

irketlerinin ok baarl olduunu sylemek ne yazk ki pek mmkn deildir (Lank vd., 1991: 122). Dou Avrupa lkelerinde yaanan karmaklk, Bat Avrupa aile irketlerinin sessiz ykseliini glgelemektedir ve etkileri olumsuz olarak yansmaktadr. Sovyetler Birliinin sosyalizm miras, tm Dou Avrupa lkelerinin ekonomilerinin iflasna yol at gibi, giriimcilik ruhunun da yok olmasna sebep olduu gzlemlenmitir. in ilgin yan, bat Avrupa lkeleri pazar ekonomilerinden,

merkezi bir sisteme gemeyi tecrbe etmiler ancak tersi konusunda ne yapmalar gerektiini bilememektedirler. Burada gzlenen, yava gelien bir srete olsa da, Dou Avrupa lkelerinin serbest giriimlere yneldii ve aile irketleri kurduklardr. Berlin duvarnn yklmasndan bu yana sadece eski Dou Almanyada 300 binin zerinde zel irket kurulduu ve kayt yaptrd saptanmtr. STRATOS (Strategic Orientations of Small-and Medium Sized Enterprises)n Avrupada sekiz lke (Avusturya,Belika, Almanya, Finlandiya, Fransa, ngiltere, Norve ve svire) 1132 aile irketi kapsamnda yapt aratrma bulgular 90

incelendiinde, aile irketlerinin kapal sistem zelliini koruduu anlalmtr. Ynetim daima ailede bulunmal, aile gelenei korunmal ve iletme faaliyetlerinde ailenin menfaatleri n planda yer almaldr (Donckels, 1991:149). Aile irketi yneticileri, piyasada nc olmaktan ziyade takipi olmay tercih etmektedirler. Bunun da en nemli nedeni, aile irketlerinin ounun risk almaktan kanmalardr. Avrupa aile irketleri yneticileri, stratejik karar alma aamasnda tutucu bir tutum sergilemektedirler. Uluslararas pazarlara girmekte tereddt ederken, mevcut durumlarnn dinamiinin bozulma ihtimali olaslndan da son derece rahatsz olmaktadrlar. Byme karar verirken, riski minimuma indirmeyi hedeflemekte, ok bymenin gerekliliine inanmamaktadrlar. En nemli kriter, srekliliin

salanmas ve ailenin mlkiyetinin korunmasdr (Donckels, 1991:159) .

Gney Amerika lkelerinde Aile irketleri Orta ve Gney Amerika lkelerinde, ekonomiler grupos olarak adlandrlan byk aile irketlerinin egemenlii altndadr. Bu irketlerin ynetiminde olan aileler ok gl, birbirlerine bal ve lkelerinin kaderlerine yn verebilecek kadar etkiye sahiptirler. Lansberg ve Perrow (1991) tarafndan dokuz Gney Amerika lkesi ve yirmi be aile irketini kapsayan bir aratrma, Gney Amerika lkelerindeki aile irketlerinin yabanc pazarlara girmek iin temkinli davrandklarn saptamtr. Bunun balca sebepleri, Gney Amerika lkelerinde gzlemlenen, yksek d borlanma, srekli 91

yaplan ve gndemde olan devlasyon, hiperenflasyon ve yabanc yatrmclarn hkmetlerce yatrm yapmalarnn engellenmesidir. te yandan, Gney Amerika pazar, kendi iinde zgn bir dinamie sahip olup, hzla byyen 500 milyon nfuslu bir ekonomik blge zelliine sahiptir. Gney Amerika aile irketlerinin Kuzey Amerika ve Avrupa kltrlerinden etkilendikleri gzlemlenmi, tarihsel ve kltrel birikimlerini spanya, Portekiz, Kzldereli (yerli) ve Afrika oluturmutur. Katolik kilisenin gc toplumsal

anlamda aile bireyleri zerinde ok etkilidir. Sosyal snf ayrm ok kesin izgilerle ayrlm olup, gl aile irketi sahibi olan kii hem ailesinin, hem de alt sosyoekonomik snftaki toplumun lideri grevini stlenmektedir (Landsberg, 1991: 129). Aile irketi kavram, Gney Amerika lkeleri iin yeni bir olgudur. Birok lkede grupos larn birinci ve ikinci nesil tarafndan ynetildii grlmektedir. rnein, Venezuelada irketlerin %80i 1960lardan sonra kurulmu olup, halen kurucu patron tarafndan ynetildii saptanmtr. Avrupa ve Kuzey Amerika aile irketleri ile kyaslandnda, Gney Amerika lkelerinin rekabette ok zayf olduu ve nemli ticari rnlerin (kahve, eker, petrol) bir veya iki irketin egemenlii altnda olduu anlalmtr. irketler genelde esnaf olarak i hayatna balamakta, bir rn ile pazarda sz sahibi olup, ikinci bir rnle tekrar piyasada yer bulmaya almaktadr. Sermaye daima aileden elde edilmekte, ok az da olsa banka

kredilerini kullandklar grlmektedir. Gney Amerika aile irketlerinin, kosmopolit karakterlerinden dolay, A.B.D. ve Avrupa irketlerinde baarl olmu rnleri adapte etmeye altklarnda ilgin sonularn grebilmekteyiz. Buna rnek olarak, yirmi drt saat hizmet veren ATM 92

makinalarnn

uygulamas

yaplm

ancak

mteri

bilgisayar

kullanmay

bilmediinden dolay, banka yirmi drt saat bir alan ATM penceresinde bankaclk ilemlerini yrtmesi iin grevlendirmitir. Buna benzer rneklere ska rastlamak mmkndr. Amerikada ok baarl bir rn hi talep grmedii gibi fonksiyonun ne olduu anlalamamaktadr (Landsberg vd. 1991: 138). Son yllarda gzlemlenen bir geliim, ikinci nesilin yurtdnda eitim almasyla, aile irketlerini bytmek ve yeni ortak giriimler konusunda cesaretlendirmek zere almalara arlk verdiidir. ocuklar A.B.D ve Avrupann en nl

niversitelerinde eitim almakta, eitimlerini tamamladktan sonra aile irketinde almalar beklenmektedir. Grupos larn nemli bir zellii de, mmkn olduu kadar ok ocuk sahibi olmak ve aile balarn airet gibi kuvvetlendirmektir. yle ki, nc nesilde, baz ailelerde 50 kuzen olduu grlmtr. Aileye ballk en nemli deerdir. Gney Amerika lkelerinde, sosyo ekonomik snflar arasndaki uurum, zengin aile yelerinin zaman zaman saldrya kar hedef olarak karmza karmaktadr. Buna kar bir nlem almak abas iinde olan aileler, sk gvenlik tedbirleri altnda ayn sitede veya apartmanlarda oturmakta, ayn binada almakta ve hatta tatillere birlikte kmaktadrlar. Gney Amerika st snf aileleri iki grup altnda incelenmektedir. lk grup, Vadinin Sahipleri(The Owners of the Valley) olarak adlandrlan, atalar smrge dneminde Avrupadan gelen asilzade olarak anlan zengin ailelerdir. Dier grup ise, yine Avrupadan gmen olarak gelmi, zaman iinde yetenekleriyle i

93

dnyasnda baarya ulam ve ilk grup iinde kendini zorla da olsa kabul ettirmi ailelerdir. zellikle ikinci grup aileler, Vadinin Sahiplerinin belirledii kurallar erevesinde i dnyasnda hareket etmek zorundadr. Ailenin i dnyasndaki

baarszl, btn ailenin onurunu zeddelemek anlamn tad iin, hissedilen bask inanlmaz boyutlarda kendini gsterebilmektedir. Bir baka ilgin bulgu da, nesilden nesile gei sorununda ortaya kmaktadr. ok sk grlen bir durum, yeenin amcasndan yaa byk ve tecrbeli olmas, miras ve ynetim devri szkonusu olduunda kan atma konusunda kmaza girilmesidir. Her iki taraf g iin mcadele etmekte, ortaya kan gerginlikten aile irketi olumsuz olarak etkilenmektedir. Aile ve irket, asla birbirinden farkl dnlmemektedir. Aile yesi olmayan alanlar daima vey evlat statsn korumaktadrlar. Aile yesi alanlarn daima ncelikleri vardr. A.B.Dden verimlilii artrmak zere gelen dnyann nde gelen danmanlk firmas, Gney Amerikal aile irketine ilk uygulamada mutlaka hibir i yapmayan yal aile yelerinin ilerine son vermelerini, yerlerini iyi eitim alm gen yetenekler altrmalarn nermilerdir. Teklif zerine aile ynetimi ok hiddetlenmi, bunun asla mmkn olmayacan bu yaklamda olan bir danmanlk firmasyla almak istemediklerini belirtmilerdir. Gney Amerika lkelerinde, erkek ocuk ve torunlarn, aile irketlerinde ynetim pozisyonunda almalar beklenmektedir. Baka bir aile irketine ye ocuklar asla ie alnmamaktadr.

94

TRKYEDE ALE RKETLER Trkiyede gemii gerilere uzanan kkl giriimlere ok ender rastlanlmas, bu durumun nedenleri konusunda sorgulamaya ynlendirmektedir. Avrupada,

Amerikada ya 100-200 yl aan ok sayda irili ufakl firmaya rastlamak mmkndr. Yllarca nce kk bir atlyede ie balayan ve gnmzde nc, drdnc nesillere dnya apnda leklere ulaan firmalara rastlanmaktadr. Trkiyede ise bu ekilde bir gelime trendi gsteren firma yoktur. Trkiye

leinde byk kabul edilebilecek firmalarn bile gemii ancak 60-70 yl kadar geriye gtrebilmektedir. 100.yln tamamlam irketler ise genellikle kk

leklerde kalm, byyememilerdir. 18 Ocak 1990 tarihli Dnya gazetesinin Asrlk irketler ekinde verilen 200 yln tamamlam Trk firmalar, Caalolu Hamam (1741), Ali Muhittin Hac Bekir (1777) ve ukurova Gda Sanayidir (1783). 100 yln am firmalardan bazlar; Abdullah Efendi Lokantas (1888), Gllolu (1885), Hac akir (1887), skender Kebaps (1867), Komilli (1878), Konyal (1897), Kuru Kahveci Mehmet Efendi Mamlleri (1871), Pera Palas (1888), Tuzcuolu (1893), Vefa Bozacs (1876), Hac Bekir Lokum ve Akide ekerleri (1877), genler Helvaclk (1883), Teksima Tekstil (1893). Bu irketler drdnc nesle gemilerdir. 1923 ylnda faaliyetlerine balayan Kamil Ko tarafndan

kurulan Kamil Ko Otobsleri A..de ve Eyp Sabri Tuncer tarafndan kurulan Eyp Sabri Tuncer Kolonyada nc neslin ynetiminde yer ald grlmektedir. nc neslin ynetimde bulunduu dier irketler, 1926 ylnda Nihat Kutman tarafndan faaliyete geirilen Doluca araplar, 1926 ylnda Ahmet Emin Ylmaz tarafndan temeli atlan Tatko, 1926 ylnda Vehbi Ko tarafndan faaliyete geirilen 95

Ko Holding, 1927 ylnda Abdullah Tahinciolu tarafndan kurulan Kent Gda Maddeleri Sanayi ve Ticaret, 1942 ylnda Hac mer Sabanc tarafndan kurulan Sabanc Holding ve 1950 ylnda Nuri Gven tarafndan kurulan Yeni Karamrsel Maazalar saylabilir. Dier byk gruplardan Eczacba, Enka, Boyner ve Dou ikinci nesil ynetimin aktif olarak rol ald bir dnemdedir. Trkiyede kurulan iletmelerin byk ounluunun yaam sresi kurucunun yaam sresiyle snrl kalmaktadr. irketin kurucusu durumunda olan ve onu kk bir lekten balayarak adm adm byten, bir yaam sresi iin byk baar kabul edilebilecek seviyelere ulatran iletme sahibi; eserini ikinci nesile, yani oullarna, kzlarna veya damatlarna braktnda, baka bir ifade ile iletmeyi kurup byten kii ldnde, firmann yaam sresi genellikle son bulmaktadr. Bu durumda iletme ya faaliyetine son vermekte, ya el deitirmekte veya oullar ve damatlar arasnda paylalarak tekrar balang aamasna dnlmektedir

(Mftolu,1993:221). Tekrar kk leklere dnlmesi ise kurucu kiinin elde ettii baarlar sfrlamakta, iletmenin performansn olumsuz ynde etkilemektedir. Oysa, ayn baar srecini ikinci nesilde devam ettirebilse, iletmenin rekabet gc iki nesil iinde dnya piyasalarnda rekabet edilebilir dzeye ulaabilir. Trkiyede bunun rnekleri az da olsa mevcuttur. 1930lu yllarda kurumsallatrlamam, aile irketi olarak kalm bir irketin yaam sresi iin drt nesillik bir sre ngrrken, lkemizdeki iletmelerde bu sre genellikle sadece bir nesille snrl kalmaktadr. Trkiyede iletme kuran kiiler genellikle ileri eitim imkanlarndan yararlanamamlardr. eitli nedenlerden dolay, hayata kk yata atlmak 96

durumunda kalmlardr. Bu nedenle ileri eitim imkan bulamamlar, almak zorunda kalmlardr. Lisan bilgileri yetersizdir. Bu tr eksikliklerini gidermek iin hayatlarnn hibir evresinde zaman bulamamlardr. Fakat kurduklar iletmeyi belirli bir bykle getirdiklerinde bu eksikliklerin olumsuz sonularn ac ekilde grmeye balamaktadrlar. Zira, kurduklar iletme bydke, kendilerinin tezgah bandan ayrlp zamanlarn daha ok ynetsel ilere ayrmalar gerekmektedir. retim ileri yannda, yurt ii ve yurtdnda i grmeleri yapmas, bankalarla ve devlet makamlaryla ilikiye girmesi zorunluluklar ortaya kmaktadr. Bu aamada, iletme sahibi yetersizliini grmektedir. zaman yoktur. letme sahibi eksiklerini giderememekte, fakat ocuklarnda bu eksiklerin olmamas iin gereken nlemleri almaya almaktadr. ocuklarn en iyi okullarda okutmaya, iyi bir veya birka lisan renmelerini salamaya almaktadr( Mftolu, 1993:227). Fakat, bu imkanlar iinde yetien ocuk iletmeye kar kaytsz kalabilmektedir. Bu durum, lkemizdeki birka byk ehir dnda kalan yrelerde kurulan iletmeler iin daha da vahim olmaktadr. Gelecekte iletmenin bana gemesi dnlen ve bu amala yetitirilen genler, profesyonel ynetici veya devlet memuru olarak byk ehirlerde kalmay yeleyebilmektedir. Bu Eksiklerini telafi etmek iin ise, artk

tercihte byk ehirden veya yurtdndan gelen gelinin de etkisi olabilmektedir. Sonu olarak, iletmenin mr bir nesilden dierine aktarlamamaktadr.

97

Tablo 8: Trkiyedeki Aile irketleri ve Yaam Sreleri

irket Ad Vefa Bozacs Hac Bekir Lokum ve Akide ekerleri genler Helvaclk T eksima T ekstil rdekiolu Mutfak Eyalar Kamil Ko Otobsleri Eyp Sabri Tuncer Kolonyalar Doluca araplar T atko Ko Holding Kent Gda A.. Uzel Makina Nuh imento, Eminta naat Sabanc Holding Yeni Karamrsel Maazaclk

Kurucu Ad Hac Sadk Hac Bekir Rasih Efendi H. Mehmet Botsal Ahmet rdeki Kamil Ko Eyp Sabri Tuncer Nihat A. Kutman Ahmet Emin Ylmaz Vehbi Ko Abdullah Tahinciolu brahim Uzel Nuh Mehmet Baldkt Hac mer Sabanc Nuri Gven

Kurulu Tarihi 1870 1877 1883 1893 1919 1923 1923 1926 1926 1926 1927 1940 1942 1946 1950

Nesil 4 4 4 4 2 3 3 3 3 3 3 2 3 3 3

Kaynak: Karpuzolu, Dr.Ebru (2001). Aile irketlerinde Kurumsallama, Hayat Yaynlar: 62

Trk zel sektrndeki gelime zaman ierisinde incelendiinde, dier lkelerde olduu gibi belli aamalardan geerek bugnk dzeye geldii grlr. Batl

lkelerde de aile irketi niteliinde kurulan kk ortaklklar, irketlerin gittike gelien ekonomik bykl, ii-iveren arasndaki sorunlar ve devlet denetim organnn getirdii eitli uygulamalar sonunda ok ortakl, halka ak irketlere dntrlmlerdir. Trk zel sektrndeki aamalar, Cumhuriyet ncesi ve sonras dnemleri olarak incelemek mmkndr (Aydn, 1984). Trkiye Cumhuriyeti, kurulu tarihi itibariyle gen bir devlet olmasna karn sosyo-kltrel ve ekonomik hayat asndan 600 yllk bir gemie sahip olan Osmanl mparatorluunun devamdr. Bugn ekonomik hayatta sz sahibi olan aile 98

irketleri de gemii Osmanlya dayanan ailelerin ocuklar tarafndan kurulmu iletmelerdir. Trkiye Cumhuriyeti, Osmanl mparatorluundan geri bir tarm lkesi teslim almtr. Osmanl sanayisini, -Devlet sermayesi ile kurulmu askeri grnml fabrikalar, -Yerli zel sektr, -Tekelci grnml yabanc giriimciler olarak grupta ayrmak mmkndr. Osmanl Devletinde en itibar gren iler, siyasi ve askeri faaliyetler olmutur. Devlet kesiminin uralar genelde askeri alanda hizmet veren kurululardr. Yol, kpr...vb. bayndrlk hizmetleri, salk ve eitim hizmetleri vakflar tarafndan yerine getirilmekteydi (Pehlivan vd., 1998:27). Yerli halkn ekonomik alandaki

almalar ise el sanatlar seviyesinde ve kk aile iletmeleri olarak grlmektedir. Osmanl mparatorluunun uzun tarihi boyunca ticaret ve sanatn gelimemi olmas, Trklerin bu tr ilere kt gzle bakmalarndan ileri gelmektedir (Gven vd.,1967:2-27). Gerek anlamda ekonomik ve ticari faaliyetler, aznlklar (Musevi, Rum, Ermeni...vb.) tarafndan yaplmaktayd (Aydn, Nurhan, 1984:7). Cumhuriyetin ilk yllarnda ekonomik gelimenin zel sektr vastasyla gerekletirilmesi ve aznlklar saf d etme yolunda aba sarf edildi. lk on ylda zel sektr geni ekilde, en uygun artlarda tevikine ramen yetersiz kalmtr. lkel teknik, hileli imalat, czi yatrm, yksek maliyet zel sektrn

zelliklerindendi. Bu dnemde, gerekli tevikler yaplmasna ramen zel sektrn modern fabrikalar kurduu grlmemitir (Avcolu,1982:395-400).

99

Devletilik ilkesinin uyguland 1930-1950 dneminde, devlet byk sanayi tesisleri kurarken, zel sektrn desteklenmesine byk nem verdi. 1929 dnya ekonomik buhranndan olumsuz olarak etkilenen zel kesim, daha sonra savan getirdii piyasa koullarndan yararlanma imkan bulmutur. Liberal bir ekonomi politikasnn izlendii 1950-1960 yllar arasnda, salanan kredi kolaylklar ve teviklerle bugn bile varlklarn srdren irketlerin kurulmas mmkn olmutur. Bu dnemde kurulan irketlerin en nemli zellii, dnemin orta halli aileleri tarafndan kendi z sermayeleri ve gerektiinde kredi kullanlarak kurulmu olmalardr. Ulam ve iletiim imkanlarnn artt 1960-1970 dneminde sanayilemeyle birlikte ehirlemede de art grlmektedir. Ticaretin yannda sanayi ve hizmet sektr de gelimitir. Aile sermayesi yetmeyen iletmeler, halka alma eilimi gstermilerse de bu daha ok halkn kk tasarruflarn kendi iletmelerine ekme eklinde olmutur. iddetli enflasyonun hkm srd 1970-1980 yllar arasnda, hkmetin koruyucu nlemleri sayesinde giriimciler, yksek oranlarda kr elde etmek imkan buldular. Bu dnemde daha da glenen aile irketleri, 1980li yllara daha gl ve daha byk girme frsatn yakaladlar. Byme ve rekabetin n plana kt 1980 sonrasnda ise, aile irketleri varlklarn devam ettirebilmek iin ok ortakl ve halka ak irketler olma yoluna girdiler. Bu dnemin, aile irketleri asndan en nemli zellii, patron/yneticiler yannda profesyonel yneticiler saysnda grlen byk arttr.

100

2000li yllarn byk aile irketlerinde ise, artk profesyonel yneticiler, patron/yneticilerin yerini alm durumdadr. Mal sahibi olan yneticiler, ynetim kurulu bakan, bakan yardmcs gibi nvanlarla irketlerin ynetim iini yrtlmektedirler.

101

BENC BLM ALE RKETLER VE DEM

Aile irketleri genelde kkken zamanla bymekte, ulusal hatta uluslararas irketler haline gelmektedir. Ancak bu iletmelerin mrleri ksa olmaktadr. Sonraki kuaklara devredilen iletme says olduka azdr. rnein, dnyann en byk 500 irketinin doumlarndan tasfiyelerine veya devirlerine kadar geen sre ortalama 40-50 yldr. Bu nedenle, bu kurulular bir makine gibi sabit varlk olarak grmemek, bu kurulularn da kendilerine zg bir kiilii olduunu kabul etmek gerekir. Bu kurulular birer canl varlk olarak grmek ve irketin zaman iinde doal olarak deiim gstereceini kabul etmek gerekir.

DEM KAVRAMI Deiim herhangi bireyi bir dzeyden baka bir dzeye getirmeyi ifade eder. Bu, kiilerin, nesnelerin yerlerini deitirmekten kiisel bilgi, yetenek...vb. mevcut durumundan farkl bir konuma getirilmesini ifade eder (Koel,1998:476). rgtlerdeki deiim, rgt faaliyetleri ile ilgili hususlarda mevcut konumdan farkl bir duruma gelme anlamndadr. Srekli deiim de kii veya rgtlerle ilgili her konuda devaml bir farkl hale getirme, yeni konum ve durumlara getirme, eskisinden farkl klma anlamndadr (Koel,1998:477).

102

Deiim zellikleri Deiim, kiisel ve rgtsel dzeyde olmak zere iki dzeyde ele alnabilecek zellikler gsterir. Kiisel dzeyde en nemli zellikler, kiilerin srekli olarak yeni i yapma usulleri gelitirmeleri, zihni olarak kendilerini devaml farkl davranmaya altrmalar ve deiime kar gsterdikleri diren noktalarnda toplanabilir. Bunlardan birincisi, yaratclk ve yenilik ile ilgilidir. Gnmz rgtleri,

kiilerin yaratclklarn sonuna kadar ortaya koyabilecekleri bir yaplanma iinde almak zorundadr. Kiisel yaratclk rgtlerdeki deiimin temel faktrdr. Deiimin kiisel dzeydeki ikinci nemli zellii, alan ile rgt arasndaki ilikileri etkilemesidir. Bu ilikilerin biimsel, psikolojik ve sosyal olmak zere yn olduu belirtilmelidir. Biimsel yn, alann rgtte yapt i konusunda kendisi ile rgt arasndaki ilikidir. Psikolojik yn, daha ok kiinin hissettii ve kiiyi rgte bal ve sadk, onunla zdelemi hale getiren ilikiyi ifade eder. Sosyal yn ise, bir btn olarak rgtn kltr ile alann kiisel kltr ve deer yaplar arasndaki ilikileri ifade etmektedir. Deiim, rgt ile kii arasndaki ilikileri bu adan ok yakndan ilgilendirir. Bunlar gznne alnmad takdirde, ok sk grlen deiime diren olay ile karlalacaktr.

103

Deiim eitleri Deiim olayn daha yakndan anlayabilmek ve ynetebilmek iin deiim ile ilgili deiik snflamalar grmek gerekir (Koel,1998:479). Bunlarn balcalar: Planl deiim - plansz deiim Makro deiim mikro deiim Zamana yaylm deiim ani deiim Proaktif (ngrc) deiim reaktif ( tepkisel ) deiim Geni kapsaml deiim dar kapsaml deiim Aktif deiim pasif deiim yiletirme eklinde adm adm deiim radikal (kkl) deiim

Deiimin planl olmas, deiimin srecinin her aamasnn nceden kararlatrlp uygulanmas ile ilgilidir. Plansz deiim ise, deiimin amacnn, ynnn ve sreteki safhalarnn nceden dnlmedii; rgtn zerine gelen, dolaysyla uymaktan baka aresinin olmad deiimi ifade eder. Makro ve mikro deiimin faaliyetleri ise, rgtte deiime konu olan hususlarn says ile ilgilidir. Makro deiim, rgtn bir btn olarak tamamnn deiime konu yaplmasn ifade eder. rgt gelitirme olarak bilinen bu deiim, birok strateji ve tekniin rgtn bir btn olarak performansnn ykseltilmesi iin

104

kullanlmasn ifade eder.

Mikro deiim ise, rgt iinde, alt ve st dzeyde

herhangi bir konu ile ilgili deiimi yapmay ifade eder. Baz iletmelerde deiimin gerekletirilmesi zamana yaylr ve adm adm hedefe ulalmaya allr. Buna karlk, bazen de ani deiimin ngrd

dzenlemeler ksa srede tamamlanarak deiim gerekletirilmeye allr. Bir deiimin proaktif olmas, tahmin edilen evre koullarna gre, rgtn i, faaliyet ve prosedrlerinin deitirilmesini; dolaysyla tahmin edilen artlar gerekletiinde rgtn hazr olmasn ifade eder. Buna karlk reaktif deiim, nceden tahmin edilen koullara gre rgtte deiim yapmak deil, fakat fiilen karlalan koullara uyabilmek iin deiim yapmaktr. karlalan koullara tepki gstermektir. Geni kapsaml veya dar kapsaml deiim ise, yukarda belirtilen makro-mikro deiimin farkl bir ifadesidir. Vurgulanmak istenen, rgtte deitirilmek istenen hususlarn say ve yaygnlna gre geni kapsaml bir deiimin szkonusu olmasdr. Pasif deiim, rgtn, d evresinde gelien koullara uyum salayabilmek iin kendi bnyesinde deiim yapmasdr. Buna karlk aktif deiim, rgtn yenilik yaparak d evresini etkilemesi ve deitirmesidir. rnein, teknolojide meydana gelen deiimlere ayak uydurmaya alan bir iletme pasif deiim iindedir. Buna karlk, yeni bir teknoloji gelitirerek kullanmaya balayan bir iletme hem kendisini deitirmi olur, hem de ilgili endstri daln deitirdiinden bir aktif deiim gerekleir. Bir baka deyile,

105

Deiim olay her seferinde kk bir ilerleme iyiletirme salayacak tarzda, adm adm fakat srekli bir ekilde bu deiikliklerin yaplmas veya mevcut durumu tamamen ve radikal bir ekilde deitirecek deiikliklerin yaplmas eklinde ele alnabilir. Birinci yaklam, srekli iyiletirme (kaizen) olarak bilinen deiim yaklamn; ikincisi de deiim mhendislii (reengineering) olarak bilinen deiim yaklamn ifade eder.

DEM NEDENLER rgtleri deiime zorlayan nedenler dsal (external) nedenler ve isel (internal) nedenler olmak zere genellikle iki grupta ele alnmaktadr.

Dsal Deiim Nedenleri Bir sistem olarak ele alndnda, her iletme d evresinden ald eitli girdileri (input), belli teknoloji dzeyinde retim sreci iinde deitirir ve elde ettii kty (output) yine d evresine verir. Girdi sre kt eklindeki bu ak ne kadar srekli, dzenli bykse iletme o kadar baarl olacaktr. letme sistemini etkileyen eitli d evre unsurlar bu ak zerinde etkili olacaktr. letmenin kontrol dndaki bu d evre unsurlarnn bazlar, stratejik ynetim terimleri ile ifade edilirse, iletme iin yeni frsatlar oluturacak ynde deiirken, bazlar da tehlike oluturacak ynde deiecektir. Dolaysyla iletmelerin bu frsat ve

tehlikeleri tahmin ederek , frsatlardan yararlanacak, tehlikelerden korunacak tarzda 106

organizasyonlarn deitirmeleri gerekecektir. Aksi halde, evresi ile uyum iinde olmayan, dolaysyla girdi-sre-kt ak olumsuz olarak etkilenecek bir iletme durumuna gelecektir. Bylece, iletme faaliyetlerini etkileyen d evre unsurlarndaki her deime, iletme iin bir deiim nedeni olarak ortaya kacaktr.
ekil 6: Deiim Srecini Etkileyen Faktrler

Kaynak: Koel, Tamer (1998). letme Yneticilii, Beta Yaynlar:481

Bu dsal nedenler deiime zorlayan kuvvet rol oynayacaktr. Gnmzde dsal nedenlerin en nemlileri olarak unlar belirtilebilir. Teknoloji (retim, haberleme, bilgi ileme...vb.) Rekabet (kreselleme, ekonomik snrlarn nemini yitirmesi) Ekonomik koullar Sosyal, kltrel ve demografik koullar

letmeler eitli tahmin teknikleri ile bu koullarda meydana gelmesi beklenen deiiklikleri ngrerek rgt yaps ve ileyiinde gerekli deiiklikleri 107

yapmaktadr. D evre koullarndaki srekli ve hzl deiiklikler, rgtleri srekli deiim iinde bulunmaya zorlamaktadr.

sel Deiim Nedenleri Deiime zorlayan isel nedenler, iletmelerin i bnyelerindeki baz gelime, durum ve olaylarla ilgilidir. Dk verimlilik, satlarn dmesi, dk moral ve motivasyon dzeyi, kiiler veya gruplararas youn atmalar, personelin ykselen eitim dzeyi ve bekleyileri gibi unsurlar, rgt iinde eitli konularda deiiklikler yaplmas ile sonulanr. letme iindeki yaratclk sonucu ortaya kan yeni fikir, rn, teknoloji ve hizmet trleri de nemli isel deiim nedenidir.

RGTSEL DEM MODELLER rgtsel deiimin ele alnmasnda benimsenen gre gre birbirine kart iki modelden szedilebilir. Bunlar, rgtsel deiimin kendiliinden oluan doal seyrine mdahale edilmemesi gerektiini savunan evrim (evolution-non intervention) niteliindeki deiim modeliyle, bunun tam kartn temsil eden devrim (revolutionradical intervention) niteliindeki deiim modelidir (Bennis vd., 1971:213-227).

108

Evrim Niteliindeki Deiim Modeli Deiimin evrim yoluyla salanmas gr; ksmen liberalizmin doal dzen ve ksmen de doal hukuk idealine dayanr (Bennis vd., 1971:217) Deiim ok uzun bir zaman devrimci bir sre olmaktan ok evrim niteliine sahip bir olay olarak grlmtr. Geleneksel deiim anlayn yanstan bu grn dayand varsayma gre, deiim, byk lde iletme ynetiminin kontrol dnda i ve d evreden gelen basklarn etkisiyle oluan kk aptaki uyum ilemleridir. (Bennis vd., 1971:213) Baka bir deyile, bu tip bir deiim, iletme ynetimince nceden ngrlmedii iin tamamen pasif bir nitelik gsterir. Evrim yoluyla rgtte deiim salamann nemli baz sakncalar

bulunmaktadr. ncellikle, rgtsel deiimin kendi kendine gereklemesini ve rgt iinde beliren fonksiyon bozukluklarnn zamanla kendiliinden

dzenlenmesini beklemek yanl bir dnce tarzdr. Zira, byle bir tutum bir yandan deiim iin gerekli zaman araln gereinden fazla uzataca gibi, dier yandan da deiiminden yarar ve statleri tehlikeye decek olanlara deiime kar gl bir direnmeyi organize etme frsat vermi olacaktr (imek vd., 2003:240). Ayrca, byle para para birbirini izleyen bir deiim sreci rgtn tamamn kapsamayabileceinden deiime urayanla deiimin dnda kalan ahs, grup veya departmanlar arasnda ekime, ztlama ve uyumsuzluklara yol aabilecektir (Judson, 1966:43)

109

Evrim niteliindeki deiim felsefesi, belki iletmeleraras rekabetin yok denecek kadar az olduu dnemlerde iletmede krll devam ettirmek iin yeterli bir husus olarak grlebilirdi. Ancak, iletme evresinin hzla deitii ve ynetici gruplarn byk bir deiim basks karsnda bulunduu gnmz koullarnda byle bir felsefenin tutarl olabilecei dnlemez. Gerekten de, endstrilemi ileri Bat lkelerinde krl alan byk iletmelerin st kademe yneticileri, iletmelerinin son yllarda karlat durgunluk ve yeterince esnek olamama sorunlarna evrim niteliindeki bir deiim modelinin etkili bir zm yolu olamayacan artk iyice anlam grnyorlar. Bu nedenle, sz konusu iletmelerin yneticileri, eitli aralardan yararlanarak hat ve kurmay; personellerinin tutum ve davranlarn (ynetim felsefelerini) deitirerek iletme rgtlerinde daha radikal deiimlere ynelmektedirler.

Devrim Niteliindeki Deiim Modeli Deiimin doal seyrine mdahaleyi reddeden birinci gr nasl u bir durumu ifade ediyorsa deiime radikal tarzda mdahaleyi ngren devrim niteliindeki gr de bir dier u durumu yanstmaktadr. rgtn muhta olduu deiimi bir btn olarak salamas ve zaman araln ksa tutmak suretiyle deiimi yozlamaktan kurtarmas ynnden devrim karakterindeki deiim modelinin birincisinden daha stn olduu sylenebilir.

110

Bu stnlklerine karn, devrimci deiim modelinin rgt iindeki ilikiler dzenini ve uzun srede salanm bulunan dengeyi bozup yerine ksa dnemde yenisini koyamama gibi nemli bir riski de bulunmaktadr (Judson, 1966:80). Ayrca, ani ve radikal oluu nedeniyle evredeki yan etkileri hesaba katmayan devrim karakterindeki deiim modeli, kurulacak olan yeni dzeni ksa vadede demode hale getirebilir. Byle bir durumda, rgt ve ynetimini devaml bir uyum kovalamacasna srkleyerek deiim srecinden beklenen avantajlar tersine evirebilir. Radikal deiim modelini uygulamay tercih edecek iletmeler asndan bu sakncalarn ortaya kmamas iin aadaki hususun yerine getirilmesi gerekir (imek vd., 2003:242). Bunlar; a) Deiimle ilgili sorunlarn geni bir zaman perspektifi iinde ele alnp detayl bir analize tabi tutulmas, b) Gerek deiim srasnda gerekse deiimden sonra evreden gelmesi muhtemel btn yan etkilerin hesaba katlmas, c) Gelecee ait uzun vadeli tahmin ve planlarn bilimsel, gvenilir veri ve kriterlere dayandrlmas eklinde sralanabilir.

Deiim salamada ynetimin bavurabilecei belirtilen evrim ve devrim niteliindeki deiim modellerinin iki u oluturmas ve ciddi baz sakncalar tamas nedeniyle gnmz koullarnda tatmin edici olmaktan uzak

bulunmaktadrlar.

111

Bu durumda bunlarn yerine geebilecek alternatif deiim modeli rgt ve toplum sorunlarn zmede sosyal teknolojiyi ara olarak kullanan ve deneye dayanan "planl deiim" modeli olduu sylenebilir (Bennis, 1971:219).
ekil 7: Deiim Sreci

Kaynak: Koel, Tamer (1998). letme Yneticilii, Beta Yaynlar:483

Geleneksel ve Modern (Planl) Deiim Modelleri rgtlerde deiim salama abalar yakn zamana kadar hep geleneksel deiim programlar erevesinde yrtlmee allmtr. Ancak, 1960 ve 1970'lerde sistem teorisindeki gelimelerle birlikte davran bilimlerinin toplumda deiim salama eklinde ortaya kan yeni rol her tr rgt ve endstriyel kurulular iin deiim konusunu byk lde geleneksel yaklamlarn etkisinden kurtarp modern yaklam planl rgtsel deiim erevesinde ele alnmasn mmkn klmtr. Planl deiimin daha iyi anlalabilmesi iin ona nclk eden geleneksel yntemin ksaca aklanmasnda yarar vardr.

112

Geleneksel Deiim Modeli Geleneksel deiim modeli deiimin salanmasnda bilimin yaratc gcne ar gven duyar. yaratabilmesi, Ancak, szkonusu modele gre bilimin etkili bir tarzda deiim yneticilerin bilim adamlarndan oluan kurmay heyetlerle

desteklenmelerine byk lde baldr.

Uygulama pozisyonunda bulunan

yneticiler, bilimsel temellere dayanmayan planlamalarla nasl gvenilir ve etkili sonular alamyorlarsa tek bana bilimin sonular da uygulama alanna aktarlmad srece hibir ekilde yararl olmas beklenemez (imek...vd., 2003:243). Geleneksel deiim modeli iinde nemli bir yer tutan heyet gr, uygulamada kmsenmeyecek yararlar salanmasna karlk rgtte kumandakurmay srtmelerinin sakncalarn da bnyesinde tar. Geleneksel deiim modelinin zerinde nemle durduu bir dier konu da bilimsel danmadr. Bilimsel danma kurumunun amac, yneticilerle bilim

evreleri arasnda bir ban kurulmasn salayarak yneticileri ynetim, karar alma ve deiim gibi nemli konularda ihtiya duyduklar bilgilerle donatmaktr. Geleneksel danmada sosyal bilimciden beklenen, rgt sorunlarna bilimin tam anlamyla tarafsz uygulamas deil, fakat sorunu yneticinin anlayaca ekilde bilimsel terimlerle ifade etmesidir. Geleneksel danma sisteminde, sosyal bilimcinin her sorun karsnda aratrma yapma olana bulunmamaktadr. Sadece kendisine bavurulduu zaman grn belirtmekte ve baz neriler ileri srebilmektedir. Byle bir durumda, sosyal bilimcinin nerdii zm yollarnn etkin bir tarzda ileyip ilemediini kontrol etme olana olmad gibi olaylar zinciri arasnda koordinasyon kurulmas da byk lde glemektedir. Oysa, her olayn 113

kndan sonra bilim adamnn grne bavurmak yerine, onunla srekli bir ibirliinin salanmas, karlalan sorunlarn zm bakmndan daha etkili bir yol olarak grnmektedir. Geleneksel deiim modelleri, sahip olduklar deer, hedef ve etki aralar bakmndan baz ayrlklar gstermelerine karlk, hepsinin birletikleri nokta bilime duyulan gven ile bunun iletme rgtnn faaliyetlerinin gelitirilmesi ve rgtsel deiimin salanmasnda baar ile kullanabilecei konusudur (imek...vd., 2003:244). Szkonusu modelde, bilimin gcne arlk verip, onun kendiliinden deiim yarataca varsaymndan hareket edilmitir. Deiimde bilimin rol, ada deiim yntemlerince de benimsenmesine ramen bunun kendiliinden deiim yarataca eklindeki geleneksel varsaym geerli grlmemektedir.

Modern ( Planl) Deiim Modeli rgtsel deiimin devaml ve kanlmaz olduunu gren modern iletmelerin yneticileri; bunun kaynak ve zaman israfna yol aabilecek ve ou kez rgt bakmndan istenmeyen sonular dourabilecek tarzda geliigzel gereklemesini beklemek yerine, onu planlamak suretiyle rgtn gelimesine yardma bir sre haline getirmek istemilerdir. Bu anlayn sonucu olarak, gnmzde rgtsel deiimde planlama, yaplmak istenen deiikliklerin hzl, emin ve etkili bir tarzda uygulanmas, denetlenmesi ve istikrara kavuturulmasnda, yneticiler ve sosyal bilimciler tarafndan bavurulan nemli bir ara haline gelmitir. Son yllarda planl deiim srecinin artan bir nem kazanmas ve hemen her eit rgt tarafndan daha ok mracaat edilen bir yntem 114

haline gelmesinde rol oynayan iki tip gelimeye iaret edilebilir. Bunlar, rgtsel sorunlarn bir uzman sosyal bilimcinin yardmn gerektirecek kadar karmak hale gelmesi ve uygulamal davran bilimlerinin sz konusu sorunlarn zmnde her geen gn artan oranda ve baaryla kullanlabilmesi eklinde ifade edilebilir. Bu gelimelerin nda planl rgtsel deiim "bilimsel bilgilerden yararlanarak rgtn bilinli bir ekilde gelitirilmesi amacyla deiim ajan (change agent) ve mracaat sistem (client system) arasnda gnll ibirliinin salanmas yntemi" olarak tanmlanabilir (Bennis vd., 1968:11). Planl rgtsel deiim ynteminde deiim ajanyla mracaat sistem (iletme rgt) gnll bir ibirlii erevesinde ve mracaat sistemin faaliyet ve ileyiinde verimlilik ve etkililii salamak amacyla biraraya gelirler. Bennis (1968), mracaat sistemin karlat sorunlarla baarl bir tarzda uramay mmkn klan, deiim ajan ile mracaat sistem arasndaki gnll ve ibirliine dayal bir ortamn kurulmas iin nemli baz faktrlerin varln zorunlu grr (Bennis vd., 1970:601). Bu faktrler; Amalarn birlikte tesbiti iin ortak aba, Birlikte alnan kararlara gven, Gelien ve gnll bir ibirlii, Deiim ajan ve yneticilerin birbirini yapc ynde etkilemelerine imkan veren bir yetki dalm eklinde sralanabilir.

115

Bu ekilde, her iki tarafn (deiim ajan ve mracaat sistem) ortak abas ile kurulmasna gayret edilen serbest ve ibirliine dayal bir ortamda deiimle ilgili rgtsel sorunlarn zmlenmesi sreci yaratc bir ruhla yrtlr (Clark,1972:7073). rgtsel deiimin salanmasnda uygulamal sosyal bilimcinin (deiim ajan) yararlanaca bilimin mahiyet ve kayna byk nem tar. Bu amala, baarl bir rgtsel deiim iin bavurulacak bilimsel bilgi btn hereyden nce; Mracaat sistem olarak rgtn isel ileyi ve ilikiler sistemini, Dinamik bir sistem olarak rgtn evreyle olan karlkl etki-tepki ilikilerini, Hem deiim ajan, hem de uygulamaclarn kolaylkla anlayp zerinde deerleme ve ampirik testler yaplabilecekleri birtakm deikenleri ihtiva eden disiplinleraras uygulamal bilimlerden olumas gerekir. Planl rgtsel deiimin gerekletirilmesinde nemli bir yer tutan deiim ajanlarnn sahip olduklar deer yarglar farkllk gsterseler bile, zellikle iki temel konuda bunlarn ortak bir eilim gsterdikleri belirlenebilir. Bu eilim, deiim ajanlarnn, mracaat sistemlerinin birounda ar basan brokratik normlara, ynetimin rasyonel insan ve motivasyon anlayna kar olmalar ve demokratik ynetim tarzn gelitirip desteklemeleri eklinde ortaya kar. Bu eilime dayanarak, Bennis modern rgtler iin, deiim ajanlarnn ou kez zerinde anlalabilecekleri bir takm normatif amalarn tespit edilebileceini ileri srmtr (Bennis, 1966:114). 116

Bennis bu amalar yle sralamaktadr: a) Yneticilerin kiileraras yetki durumlarn gelitirmek, b) rgtte, beeri unsurla onun ahsi duygularnn meru olarak kabul edilmesine olanak veren deer deimelerini

gerekletirmek. c) Etkili bir takm ynetimi gelitirmek. Bununla, fonksiyonel gruplarn daha etkili bir alma kapasitesine kavuturulmalar hedef alnmaktadr. d) rgtte ortaya kan gerginlikleri azaltmak amacyla, i gruplar dahilinde ve bunlar arasnda karlkl anlay gelitirip

ykseltmek. e) Uyumazlklarn zmnde kullanlmak zere daha iyi yntemler gelitirmek. Bunlar son derece rasyonel, ak ve samimi yntemler olup bask, inkar ve kuvvet kullanlmasna dayanan brokratik yntemlerin yerine geeceklerdir. f) rgt organik sistem ynnden gelitirmek.

117

ekil 8: Deiim Kapsamna Giren Ana Deikenler

Kaynak: Koel, Tamer (1998). letme Yneticilii, Beta Yaynlar:482

118

DEME DREN Teknik, sosyal ve ekonomik koullarn zorlanmasyla iletmede giriilen yenilik getirme abalar, eskinin ev eskiden allagelmi bir takm yntem, dnce ve eylem kalplarnn deitirilip yerine yenilerinin kabuln gerektirir. Byle bir

durum, rgt iindeki btn yeleri etkileyecek sonular dourabileceinden her yenilik getirme abas, geleneklerine ve eski yntemlere sadk kalmak isteyen insanlar tarafndan direnmeyle karlar (Drozdow, 1998:337). Deiimlerin, i hayatn alanlar bakmndan daha karmak ve g hale getirmesi eilimi deiime direnmeye yol aan nedenlerden bir dierini oluturur. nsan srekli olarak yapt ite uzmanlar ve iini gittike daha da az aba ve dikkatle yerine getirebilmektedir. alan stats fark etmeksizin rgtte herkes yapt i ve yntemler konusunda bir gvenlik kazanr. Allm i ilikileri,

faaliyet yntemlerinin birden bire deimesini gerektiren bir eylemin ortaya kmas, rgt yelerinde kazanlm menfaat ve yeteneklerin tehlikeye girecei kansn yaratabilecek ve byk olaslkla direnmeye sebebiyet verecektir. alanlarn durumunda gelime ve iyileme salanmasna karn, deiim sonucu ortaya kan yol ve yntemler, balangta rgt yelerince pheyle karlanr. rgt yeleri asndan beliren bir durum, uygulamada genellikle yeniliklerin gelecekteki etkileri hakknda yelerin yeterince bilgi sahibi olmamalarndan ileri gelir. Belirsizlik ise daima tehdit edici bir unsur olarak grlmekte ve direnmeyi davet etmektedir. 119

Ynetimin,

deiimin

getirecei

olas

etkileri

akla

kavuturmas

gerekmektedir. Aksi halde direnme kanlmaz hale gelecektir. Deiim sresinde, yaanan ilgin bir nokta, bir ksm yelerin, yeni uygulamalara aka kar koymalardr. Buna karlk beraber pasif bir direnme iine girdikleri gzlenmektedir. Deiimi yapanlarla buna kar kan gruplar ayn sosyal sistemin birer alt sistemini olutururlar. Bu nedenle, meydana gelen deiim sistemin btnlnde de yeni dzenlemelerle yol amaktadr. Bunun sonucu olarak, sadece rgtn kk bir ksma ile ilgili grnen deiimlerin zaman ilerledike rgtte btn alanlar ilgilendirmeyi balayaca ve rgtn tamamndaki ilikiler sistemini etkileyecei grlmektedir. Bu sebeple, direnme sorununun rgtsel seviyede alnmas zorunlu olmaktadr.
ekil 9: Deiime Diren

Kaynak: Koel, Tamer (1998). letme Yneticilii, Beta Yaynlar:484

120

Deiime Direncin Ortadan Kaldrlmas Deiime kar direncin ortadan kaldrlmas veya hafifletilmesi iin, deiime konu olan veya deiimden etkilenebilecek kiilerin deiimin planlamas ve uygulamas aamasnda katlmalar, olas direnci azaltacaktr. nemli olan nokta, katlanlarn fikirlerinin kabul edilmesinden ok, kiilerin kendilerini etkileyecek bir deiiklik olaynn iinde olduklarn, dlanmadklarn hissetmeleridir. rgtlerde karlalan pek ok sorunun temelinde iletiim eksiklii olduu bilinmektedir. Deiimden etkilenebilecek kiilerle kurulan iletiim, deiime

hazrlk iin verilecek eitim bu kiilerin olumsuz tutum iine girmelerini nleyecektir. Deiimden etkilenecek kiilerle, deiimin amac, kapsam, metodu ve sresi konusunda anlamaya varmak, diren sorununu azaltr. Deiim srasnda direni gsterenlerin konuya kar, onlar sorunun zmne ilikin konuma getirmek direnci azaltmaktadr. Kii, olayn dnda ve sadece

eletiren bir rol oynamak yerine sorunun iine ekilerek, onun zerinde dnen ve zm arayan bir rol stlenir. Kiisel ve rgtsel dzeyde her ey ekil ve ierik olarak srekli deimektedir. Deiim ok zor bir sretir; beklediini bulamama, eski ilikilerin bozulmas, yetersiz kalma, prestij ve kar kayb, zgven duygusunu yitirme, stres altnda kalma, kendini her konuda gvensiz hissetme, srekli kendini yenileme zorunluluu kiisel dzeyde duyulan ve hissedilen deiimin zorluklardr. Deiimin sreklilii olduu takdirde, zorluluklar azalacak, alanlara ve rgtlere yeni ufuklar alacaktr. 121

ALE RKETLERNDE DEM sel ve dsal etkenlere bal olarak gerekleen deiimler srecinde aile irketlerinin istikrarlarn korumalar baar olarak alglanmaktadr. Btn irketler deiim srecinde glklerle karlarlar ancak aile irketlerinde ortaya kan problemler dier irketlere gre farkllk gstermektedir. Mlkiyet ve ynetim

boyutlarnn salad g, ynetim ve stratejik karar verme aamasnda sorun karmaktadr. Dnyada varolan irketlerin %80ini aile irketleri oluturmasna ramen, yaam sreleri yirmi drt yl olarak tespit edilmi ve her on aile irketinden, ancak nn ikinci nesile devrettii anlalmtr. Bu bakmdan, kurucu patronun ve ynetimin, deiim srecinde nemli olan uygulamalarn, irketin srekliliinin devam etmesi konusunda nasl etken olduklarn anlamalar gerekmektedir. Aile irketlerinin, deiim srasnda nemle durmalar gereken nokta vardr (Beckhard vd., 1983:59): -mlkiyetin sreklilii -st ynetimin sreklilii ve deiim -g ve varln dalm Kurucu patronun irketin ikinci nesile devredilmesini arzu ettii baz durumlarda, ikinci nesilin bu konuda hi istekli davranmad grlmtr. Devretme srecinde, aile yelerinin ok elikili davranlar gsterdii saptanmtr. Mlkiyetin aile Bu

yeleri arasnda imdi ve gelecekte nasl dalaca sorgulanmaktadr. konular atmaya sebep olduu gibi, direnle de karlalmtr.

122

Ynetimin tamamen profesyonellere brakld baz aile irketlerinde, aile yeleri namevcut sahip konumundadr. Ynetimde sz sahibi olmak isteyen baz aile yeleri, ailenin dier yeleri ve irket alanlar tarafndan direnle karlamaktadr. Bu durum, aile ynetimi ve aile yesi olmayan profesyoneller arasnda ciddi anlamda atmaya sebep olmaktadr (Sorenson,1999:325). Birok ailesi yesi, devretme srasnda kendi payn eit olarak almak

istemektedir. Kimi aile yelerinin, ynetim kurulu yesi olmas veya ynetimde karar verme gcnn bulunmas, bu gce sahip olamayan aile yeleri arasnda ciddi atmalara sebep olur. Mlkiyet plannn yaplmas bu adan ok nemlidir. irkette nemli ve baz durumlarda ani deiimlerin olmas aile yeleri arasndaki ilikiyi derinden etkilemektedir. Birden ortaya kan yeni durum, tm aile-i sistemini etkiler, varolan istikrar konumundan, belirsizlik durumuna geer. Ani ortaya kan veya nemli saylan deiimler (Beckhard vd.1983:60): kurucu patronun/liderin ii brakma karar, kurucu patronun veya ynetimde sz sahibi olan aile yelerinin ani lm/hastalanmas yeni bir aile yesinin, irkette almaya balamas, irketin birleme veya sat karar almas, irkete ani byme veya krda hzl bir d yaanmasdr.

Aile irketi ve aile yeleri, her ne kadar deiim iin plan yapm olsalar da, maalesef yukarda belirtilen deiimler iin hazrlkl deillerdir. Deiimin getirdii 123

yeni i mozaiinde, stlenilen roller ve ilikiler deimek zorundadr. kinci nesil, deiimin getirdii, g kaybn hisseder ve liderlik konusunda ciddi sorunlarla yzlemek zorunda kalr. Bu durumda aile yesi olan ve olmayan alanlar arasnda zlmesi g atmalar ve direnler ortaya kar.

Aile irketlerinde Zamana Bal nlenemeyen Deiimler Mlkiyetin evrimi zamana bal olarak deiime uramak zorundadr. Kurucu patron dneminden karde ortaklna, karde ortaklndan kuzen konsorsiyuma gei devrim niteliinde deil, evrim niteliinde bir deiim srecinin sonucunda olmaktadr. Ani bir deiim gereklemedii srece, bu evreler aras geiin zaman ve sreci saptanabilir. Her evrenin kendine zg bir yaam evresi olduu

dnlrse, yeni evreye gei iin zaman saptamak zor olmamaktadr (Gersick vd., 1999:287). Zamana bal deiimi gerektiren etkenler nlenememektedir. Bu etkenlerin en nemlisi, insanlarn biyolojik olarak yalanmasdr. Bu gerek uzun sre gz ard edilebilir, ancak yallk deiimin gereklilii konusunda bask yapmaya balar. Deiim bu durumda kanlmazdr. Varolan dzenin sona yaklat anlalmal ve yeni dzen iin gerekli almalar yaplmaldr. Zamana bal, karlalan dier nemli deiim, ailenin genilemesidir. ocuklar byr ve evlenir, evlilik yoluyla akraba olan aile yelerinin says oalr ve ocuklar da ocuk sahibi olurlar. Aile kendi iinde evrim niteliindeki deiim srecinden gemektedir. 124

Aile irketlerinde Nesilden Nesile Devretme Aile irketlerinde sreklilik ve devretme em nemli konu olarak ailenin ve irketin gndeminde yer alr. Aile irketi olarak kalabilmek ailenin bir sonraki neslin ynetimini devam ettirmeyi istemesi ve kurucunun gcn brakmak istemesi ile mmkn olur. Bu sre aile ve irket iin ok kritiktir. Aile irketlerinde yaanan akraba kayrma, aile ii kavgalar, giriimciye bal ynetim, finansman ve rekabet gibi problemler bu tr irketlerin varlklarn srekli klabilmelerinin nndeki en nemli engeller olarak grlebilir. Bugn Trkiyede belirli bykle erimi aile irketlerinin ou 30 ile 50. Yldnmlerini kutlamaktadr. Bunlarn nemli bir ksm ikinci nesle geme aamasndadr. Baarl devretme aile, irket ve ynetim kurulunun iinde bulunduu artlar ve dinamikleri iyi anlamay gerektirir (Akng,2002:50). Devretme iin tm koullar salamak her rgt iin sorunludur. Gruplarn

bykl ne olursa olsun, devam etmeleri veya deimeleri iin hazrlklarn yaplmas gereklidir.

Devretme Tanm ve Trleri Devretme, deiimi getireceinden, rgt iinde geerli olan normlar ve beklentileri altst etme olasl yksektir. Devretme rgtn yapsnda gerginlie yol aabilen bir sretir, ancak ok zel durumlarda irketin srekliliini nleyecek kadar iddetlidir. ( Gersick vd., 1999:289).

125

Devretme rgtleri duraanlamaktan kurtarabilir. Baka bir deyile, yaratlan deiiklik rgtn bugnk artlara ayak uydurmasna katkda bulunabilir. Aile irketlerinde devretme ve sreklilik sorunu dier irketlere gre daha nemlidir. Aile irketlerinin %70i kurucu emekli olduktan sonra ya da vefatndan sonra satlr veya kapanr (Evans, 1995:3-16). Aile irketlerinde kiisel yaam ile profesyonel yaamn i ie gemesi sonucu meydana gelen atmalar irketlerin sonunu hazrlar. Bu irketlerin kurucular uzun yllar ynetici olarak alm, kk olarak balayp byyen ve gelien irkete nemli katklarda bulunmulardr. Ancak birinci nesil tarafndan kurulmu ve gelitirilmi bu irketlerde ynetimin bir sonraki nesle devri konusunda hibir plan yaplmam, devir olaynn kendi kendine gereklemesi yolu seilmitir. Pekok aile devretme konusunu ihmal eder, bu

konuda konumay kurucuya saygszlk olarak deerlendirir. Oysa aile irketlerinin sreklilii iin liderlik gcnn planl bir ekilde devredilmesi esastr. Leon Danco (1987) devretme srecini yle aklar: Aile irketlerinin kurucular devretme srecinde eylemsizlik iine girdikleri iin, kendi elleriyle irketin sonunu hazrlyorlar. irketin gelecekteki ihtiyalarn

belirlemek yerine, gemi vizyonu srdrmeyi tercih ederler. Bu, kurucunun kendi gcnden memmun olmasndan kaynaklanyor. Gelecekle ilgili yeni planlar

yaplmas gerekirken belirsizlik hkm sryor (Handler, 1994:140). Devretme, bir sonraki nesilden ynetici belirlemenin yan sra irketin yeni bir vizyon oluturmasnda kapsar. Devretme srecinde bileen vardr (Dascher vd., 1999:3).

126

1. Kurucunun irketi devretme arzusu, 2. Bir sonraki nesilde kurucunun bu arzusunu gerekletirmek iin yeterlilik, 3. Bir sonraki nesilde bu sorumluluu kabul etmek iin istek.

Kurucunun, kuruluundan itibaren ok yakndan kontrol ettii irketi bir sonraki nesle devretmesi kolay deildir. paradr. irket kurucunun yaamnda ok nemli bir

irketi bir sonraki nesle devretmek, yaamnda ciddi bir deiiklik

gerektirir. irketin ynetimini ve kontroln brakmak istemedii iin devretmeyi erteler. Pekok aile irketi kurucusu, irketin gerek mlkiyetini gerekse ynetimini aileden birine devretmek ister. Bu aama bayra devretme olarak adlandrlr. Yaplan almalar bu aamay uzun dnemi kapsayan bir sre olarak deerlendirilir (Handler,1994:133-157). Birka evreden oluan bu sre yava ilerleyen, evrimsel ve iki nesil arasndaki karlkl rol tanmlarn kapsayan bir sre olarak tanmlanr. Bu sre kolay deildir. irketi, aileyi ve sistem iinde yer alan btn hak

sahiplerini yakndan ilgilendirir. Kurucu, varis, dier aile yeleri, yneticiler, i evresindeki kiiler devretme srecinin baarsn etkiler (Landsberg, 1999:17). Aile irketlerinin yapsal geliiminde, mlkiyetin evrimi erevesinde farkl tr incelenmitir. Kurucu kontrolndeki aile irketleri, karde ortakl ve kuzen konsorsiyumu. Devretme, aile irketinin bulunduu aamaya gre farkl trlere

ayrlr. Birinci tr devretme, irketin temel ileyiini deitirmeden sadece liderin deimesi ile gerekleir. Bu devretmede yaplar sabit kalrken, kiiler deiir. Bu 127

tip devretmeye yineleyici ve dnml devretme denir. Bu trdeki devretmeler e ayrlr: Kurucu kontrolndeki aile irketinden yine kurucu kontroll aile irketine devretme, karde ortaklndan karde ortaklna, ya da kuzen konsorsiyumundan kuzen konsorsiyuma.
ekil 10: Yineleyici Devretme Trleri

Kaynak: Landsberg, I. (1999). Succeeding Generations: Realizing The Dream of Families In Business. Harvard Business School Press, Boston, MA: 39.

kinci tr devretme hem otoritenin, hem de kontrol yapsnn deimesini gerekli klar. Bu tr devretme, sistemin evrimine ve gelimesine neden olur. Bu nedenle bu tr devretmeye evrimsel devretme (evolutionary succession) denir. Bu devretme trnde de aile irketinin mlkiyetinin evrimine gre farkl tipler oluur: Kurucu kontrolnden karde ortaklna, karde ortaklndan kuzen konsorsiyuma ve kurucu kontrolnden kuzen konsorsiyuma gibi olabilmektedir.

128

ekil 11: Evrimsel Devretme Trleri

Kaynak: Landsberg, I. (1999). Succeeding Generations: Realizing The Dream of Families In Business. Harvard Business School Press, Boston, MA :41.

Kurucu kontrolnden karde ortaklna gei, liderlik yapsnda nemli deiimler gerektirir. Tek kii tarafndan verilen kararlarn yerini kardelerin birlikte verdikleri kararlar alr. irketin karar verme mekanizmas tamamyla yeniden

yaplanmak zorundadr. Bu devretme tr en sk grlen ancak en zor olandr. Karde ortaklndan kuzen konsorsiyuma devretmede ynetimin ve yapnn tekrar tanmlanmas gerektirir. Birbirlerine yakn olan karde grubundan, birbirlerine kardelerden daha uzak olan kuzenlere gei, gereksinimleri yeniden gzden geirmeyi, karar mekanizmalarn yeniden yaplandrmay gerektirir. Aile-i sistemi daha karmak hale gelir. Bu tr devretme daha ok olgunluk dzeyine erimi ve nesil faaliyet gsteren irketlerde gerekleir. nc tr devretme ise, yapnn daha basit hale dnmesidir. Bu tip devretme, basitleen devretme (devolutionary succession) olarak tanmlanabilir. Kuzen

konsorsiyumundan karde ortaklna, karde ortaklndan kurucu kontrolne ya da kuzen konsorsiyumdan kurucu kontrolne gei gibi olabilir.

129

ekil 12: Basitleen Devretme Trleri

Kaynak: Landsberg, I. (1999). Succeeding Generations: Realizing The Dream of Families In Business. Harvard Business School Press, Boston, MA :43.

Farkl devretme trlerinin etkileri farkldr. Aile irketi ister yineleyici, ister evrimsel, ister basitleen devretme srecinde olsun, irket atma yaar. Kurucu kontrolndeki irket kurucusu tek bana karar vermeye ve strateji oluturmaya alk olduu iin takm almasnda zorlanr. Bir baka sorun da gelecek nesilin bu konuda kurucuya rnek almasndan kaynaklanr. irketin sahibi kurucusudur ve pek ok baarsnn kayna kurucunun giriimcilii ve liderliidir. Gelecek kuak ynetici, kurucunun bu zelliklerinden etkilenir. Ancak, karde ortaklnda gelecek kuan kendini takm almasna, ibirliine hazrlanmas gerekmektedir. Karde ortaklndan kuzen konsorsiyuma gei srecinde de eliki yaanr. Uzun yllar birbirleri ile almaya alm, birlikte otoriteyi paylam kardelerin, irketin ortakln ayr yar ailelerde bym, birbirinden farkl yetimi kuzenlere devretmeleri pek ok sorunu beraberinde getirir. 130

Devretmede evrimsel trnde deiim, hem yapda hem de lideri ilgilendirdii iin sorunlar artar. Yalanan kurucu tek bana ynetimi srdrmek isteyebilir; bu da kardelerin oluturduu lider takmn etkinliine zarar verir. Kurucu ile yeni nesil arasnda oluan gerilim otoritede boluk yaratr ve belirsizlik irkete zarar verir. Nesilden nesile geite, nesiller aras bilgi alverii yaplmal, eski nesilin deneyim ve bilgilerinden yararlanarak irketin gelecee ynelik gereksinimleri iin liderlik ve ynetimdeki deiim ele alnmaldr.

Devretme Planlar Devretme kanlmaz bir olgu olmasna ramen, devretme planlar pek ok aile irketinde tabu olarak alglanr. Kurucunun kendi lmn anmsatan devretme, kurucunun gc elden brakma isteksizlii, ocuklar arasnda bir seim yapma zorunluluu ve nesiller aras rekabet duygular nedeniyle devretme plan olduundan daha zor hale gelir (Gersick vd., 1999: 290). Pekok ailede, aile yelerinin birbirlerine ball aile irketinin srekliliini salar. Aile yaantsnn huzur ve mutluluu irkete olumlu bir etki olarak yansr. Ailenin yal yelerinin irkete olan duygusal ba nedeniyle irketin mlkiyetine devam edip edilmemesi konusu konuulmaz. Oysa devretme plan, irketin

geleceini garant altna almak iin yaplr. Devretme plannn yarataca gerilime aile hazr olmaldr. Devretme plan en mutlu ailelerin bile kanaca konularda ak iletiimi gerektirir. Yalanma, lm ve miras konular pek ok aile iin tabu olarak alglanr. Bu srete en nemli grev irketin kurucusuna der. Kurucu gelecek nesile olan inacn gstermelidir ve devretme plan srecine katlmlarn 131

salamaldr. Devretme plannn tm ayrntlar aile yeleri, ortaklar ve yneticilerle paylalmaldr. Tm aile irketlerinde, irketi lmszletirme ve irketin ailede kalmas istei vardr. Devir ilemi kurucunun aniden ve beklenmedik bir ekilde lmyle kbusa dnr. Aile, kurucunun ayrlna hazr olmak iim mutlaka bir alma

yapmaldr. Yneticinin ayrl, duygusal olarak ac verici olabileceinden, ailenin devretme plan yapmaktan kandn yaplan aratrmalar ortaya koymutur (Aranoff, 1997: 7). Devir plan yapmayan aile irketleri, liderin hastalandnda, ok yalandnda veya ldnde Pazar deerinin altnda satlarak son bulurlar. Devretme

planlamasnn ciddi bir ekilde dnld zaman patronun ld veya ok ar hastalk geirdii zamanlardr. Ward (1987), aile irketlerinin yaam srelerinin ksa mrl olmasn birka sebebe balamaktadr. Bunlar, devretmenin doru zamanda gereklememesi,

kiisel, aile-i kararlarnn birbirini etkileyip zarar vermesi, baarl alanlarn irkette tutulmamas ve kurumsallamann olmamasdr. Goldwasser (1986), aile irketlerinin mrnn ortalama 24 yl olduunu, bunun da kurucunun irketteki kariyer sresi ortalamas ile aktn belirtmektedir. Aile irketlerinde, giriimcilerin, liderlik pozisyonunda kalma srelerinin dier birok tipteki genel mdrlere gre daha fazla olduu saptanmtr.

132

Devretme planlamasnn eksik oluuyla ilgili yedi sebep ileri srlmektedir. Ynetim ekibinin bykl: irket ne kadar kkse muhtemel bir aday

ynetici olasl o kadar decektir. Byme: irkette hi byme gereklemezse, genellikle devretme planlamas gereklemez. Mlkiyet: Kk irketler aile irketi olmasa da aile irketine benzerler. Devretme, aile irketlerinde fazla yaygn deildir. Ksa vadeli dnme: Birok kk irket ksa vadeli projelerle ilgilenir.

Devretme planlamas kendi kendine ortadan kalkar. D danmanlk: Kk irketler irket d kaynaklar daha az kullanma eilimindedir. Bu da devretme planlamas ihtimalini drmektedir. Emeklilik: Birok kk irket patronu emekli olmay dnmediinden,

devretme planlamasna ihtiya duymamaktadr. Erteleme: Geleneksel olarak kk irketler, devretmeyi gelecekteki bir konu olarak dnrler.

Devretme plannda nemli bir basamak da, gelecek kuak yneticinin, baka bir deyile vrisin seimi ve yetitirilmesidir. irketin bir nceki aamada oluturulan vizyonuna uygun kiiyi semek zor bir evredir. Seme evresinde, gelecek nesil yneticide olmas gereken ynetsel, teknik ve iletiim becerileri saptanr ve konuma uygun aday yneticiler belirlenir. 133

Aile irketinin Profesyonel Ynetici le almas Aile irketlerinin geliim evrelerinde akland gibi, byme sreciyle birlikte iletme faaliyetlerinin kapsam bymekte ve eitlenmektedir. Artan i hacmi,

giriimcinin zellikle ynetsel konularda yetersiz kalmas ve denetim alannn bymesi...vb. konular, bir noktadan sonra dardan ynetici salanmasn gerektirmektedir. Byme devam ettike ve ikinci kuan irket ynetimini

devralmasyla birlikte sahiplik ve ynetim arasndaki mesafe de artar. Sahiplerin iletme zerindeki etkisi azalr ve neler olduunu daha az izleyebilirler. Sahiplik ve ynetim birbirinden uzaklatka iletmenin, ailenin anlayyla deil profesyonel ynetim anlayyla ynetilmesi nem kazanmaktadr (Magretta,1998:117). Aile irketlerinde profesyonel ynetime gei sresi daha zor iler. irketin byme srecinde gereksinme duyulan yneticiler ncelikli olarak aile bireylerinden ve akrabalardan salanmaya allr, bunlarn yeterli olmad durumlarda irkete dardan ynetici getirilmeye allr. Profesyonel yneticiler ve aile bireyleri

arasnda karar alma, cretleme, g kazanma istei vb. unsurlar nedeniyle sk sk sorunlar yaanr. irketi kurup belirli bir aamaya getiren kurucu ynetici, irketi kendi ocuu gibi grmeye balar. irketin tm ynleriyle ilgili denetim sahibi olduunu dnr ve hemen her konuda kendi dncesine danlmasn ister, yetki devrinde isteksiz davranr. Aile irketlerinde profesyonel ynetime geii zorlatran birtakm unsurlar vardr. Bunlar ksaca aadaki gibi zetlenebilir: 134

alanlarn karar alma srecine ok az katlabildii ya da hi katlamad, ar merkeziyeti bir karar alma sreci,

ok az oranda yetki devri ve ynetim konusunda yalnzca birka yneticiyle ar bal olma,

Giriimcinin ynetsel yeteneklerinin ve iletmenin tm alanlarna ilikin eitimin yetersiz olmas,

irkette egemen olan babaerkil yap gsterebilir. irketin kurucusu ya da ortaklar irketin ynetimini profesyonel yneticilere

brakp, ynetim kurullarna ekildiklerinde ise ynetime mdahalenin baka bir mekanizmasn harekete geirirler. irket sahibi ya da sahipleri ilerinden birkan murahhas ye olarak tayin ederler. Bu uygulama, irketi baarszla gtren ift bal bir ynetimi ortaya karr.

Aile irketinin Kurumsallamas Profesyonel ynetim tarznn benimsenmesinde karlalan sorunlara, kurum niteliinin kazanlmasnda da rastlanlmaktadr. Toplumsal anlamda kurum,

toplumda organize olmu, yerlemi, kabul edilmi, prosedrleri, belirli toplumsal ilikiler dzenini ve topluluu ifade etmektedir. Kurumsallama kavram, ise bir rgtn farkl zaman ve mekanlarda benzer tepkileri verdiini, davranlarnn tutarl, yerlemi birtakm ilke ve politikalara gre belirlendiini ifade eder.

Kurumsallam bir irket, toplumda ve faaliyet gsterdii sektrde bir istikrar ve gven unsuru olarak nitelenir. 135

Aile irketlerinin genelinde rastlanlan tek patron hakimiyeti, babaerkil yap, kararlarn modern iletmecilik anlayna gre deil, genellikle aile ii dengelere gre alnmas, biimsel ve profesyonel yapnn eksiklii...vb. unsurlar aile irketlerinin bir kurum nitelii kazanmasn engellemekte ya da zorlatrmaktadr. Aile irketlerinde kurumsallama ihtiyac, genellikle iki ekilde ortaya kmaktadr. Bunlardan ilki, iletmenin byme srecinde belirli bir aamaya

gelemsiyle belirginleir. Bu aamada iletme sahibi ynetimde kii olarak yetersiz kalmakta, dolaysyla profesyonel ynetici istihdam zorunlu hale gelmektedir. st ynetimde uzmanlamaya gitme gerei, st ynetimle personel arasndaki kiisel ilikilerin yerini rgt kurallarnn almaya balamas gibi, iletme yapsnda byk iletmenin tipik zellikleri kendisi gstermeye balar. Kurumsallama ihtiyacnn ortaya kt byme srecinin bu aamas, kritik byme aamas kavramyla ifade edilmektedir. Byme srecinin evrelerinden genellikle byme evresinden genileme evresine gei aamasnda veya genileme evresinden olgunluk evresine geite kritik byme aamasna ulalmaktadr. Bir sanayicinin kk ve orta lekli sanayi iletmelerinin byme srecini belirlenmesinde, kritik byme aamasn ifade etmesi durumu belirginletirmektedir (Mftolu,1993:245) Trkiyede belirli birtakm imkanlar salam olan belli birtakm kiiler ellerindeki imkanlar nisbetinde bir sanayi kuruluu kurarlar. Bu, balangta son derede kk yapdadr. ok byk kurulular zaten byk sermaye kurululardr, batan planlamak suretiyle, byk sermayeler konulmak suretiyle kurulan kurululardr. 136

Orta ve kk sanayi, batan kk sanayi olarak kurulur, kazandn yatrma dntrr, devaml bir yatrm hamlesi ierisinde byme gayretine girer. Bu byme gayretine girerken, karlalan birtakm sorunlar vardr. Burada teknik personelden, finansman kaynaklarna ve resmi dairelerle olan sorunlara kadar trl sorunlar aarlar ve orta byklkteki sanayi grubuna girerler. Burada mevcut orta byklkteki sanayici artk kritik noktaya gelmitir. Ya byyecektir, ya batacaktr. Fakat Trkiyedeki sanayi kurulularnn mrlerinin ok ksa srdn, kk olarak balayp, orta seviyeye gelip, bazen daha da byyp, ondan sonra da battklarn gryoruz...Trkiyede orta byklkteki sanayicinin mr 30 senedir. Belli bir takm kiilere bal kalmtr, tam

kurumsallaabilmek imkann bulamamlardr...Herkes kendi bireysel abalaryla bir yerlere geliyor, bireysel kabahatleri sonucunda veya destek grmedii iin batyor (Mftolu, Tamer, . Kavuncu, ASO Dergisi, Temmuz-Austos 1988, Say 93: 9-10 aktarmaktadr). Bu noktada, iletmenin kurumsallama ihtiyac belirginlemekte, fakat kurumsallaamad, iletmenin iletme sahibinden gelen kiisellik karakteri devam ettirildii iin, kurulu batma noktasna gelmektedir. Sonu olarak, Trkiyede

kurumsallaarak sreklilie kavumu bir iletme yaps deil, kesikli bir yaam srecine sahip, doup len, iletmecilik ve teknolojik birikimlerin nesilden nesile devredilemedii bir iletme yaps olumutur. Bu kesikli yaam srecinde yeni kurulan iletmeler sfrdan balamak zorunda kalmakta, daha nceki kurulularn birikimlerini devam ettirememektedirler. Trkiyede elli yllk gemii olan sanayi

137

kurulular ok azdr. Olanlar da genellikle, byme srecine girmektense, kk leklerde kalmay tercih eden, tutucu iletmelerdir. Bir irketi byk glklere ve fedakarlklara katlanarak bizzat kuran, onu kk lekten balayp orta lee ulatran irket sahibi iin, irketini kurumsallatrmak kolayca sindirilebilecek bir olay deildir. Bu nedenle irket

sahibi kurumsallatrma kararn geciktirmek eilimindedir. irket sahibi, irketinde kurumsallatrma kararn geciktirerek irketini zamannda profesyonel yneticilerin eline teslim etmemenin faturasn ok ar bir ekilde demekte, kendi elleriyle kurduu iletmesinin batmasna yine kendisi neden olmaktadr. irket sahibi iin kurumsallama kararnn verilmesi g, fakat yaratlan eserin srekliliinin salanmas asndan gereklidir. Bir giriimci iin uzun vadede nemli olan ve onu daha ok mutlu klacak alternatif, muhakkak ki yaratt eserin srekli byyerek devamlln srdrebilmesidir. Zamannda kurumsallama kararn

verirken duyulan burukluun dl, uzun vadede, eserinin gittike byyerek sreklilik kazanmasdr. Trkiyede faaliyet gsteren baarl ve nispeten baarl byk lekli aile irketlerinde kurumsallama ve profesyonel ynetime gei ynnde youn abalar grlmektedir. Ko grubunun Ko 2000 projesi, Sabanc grubunun McKinsey danmanlk irketiyle ortaklaa yrtt yeniden yaplanma almalar, iplik sektrnn en byk irketlerinden biri olan Arsan grubunun halka alma abalar (zellikle kresellemeyle birlikte artan rekabetin zorlamasyla) kurumsallama ve profesyonelleme almalarnn baz rnekleridir. (Radikal, 14 Austos 1998:13).

138

Aile irketlerinde kurumsallama ve profesyonelleme almalar arasnda, Baer Holding rneinde olduu gibi, ailenin soyadn tayanlarn, holdinge bal irketlerde genel mdrlk yapamayacana dair karar alma gibi radikal nlemlerle de karlalmaktadr (Ak,1996:68). Kkl nitelikte baka bir rnek Baycan grubunda yaanmtr. Yakn zamana kadar aile yelerinin (yirminin zerinde) ynetime hakim olduu bir yapya sahip olan grup, irketlerinde grev alan aile bireylerinin saysnn hzla artnn bymelerini olumsuz etkileyeceini ngrerek, ald danmanlk hizmetiyle birlikte yeniden yaplanma almalarna gitmitir. Danman irket, aile yelerinin ynetsel yeterliliklerini lm ve aileden ancak birka gen yenin eitilmeleri kouluyla irkette kalmalarnn mmkn olduunu, dierlerinin ise ayrlmasnn gerektiini belirten raporu aileye sunmu ve bu rapora uyulmutur. Bu nlemin yan sra bir rgt emas ve buna bal olarak i tarifleri yeniden yaplm, performans deerleme sistemi oluturulmu, personel seiminde daha objektif ltler gelitirilmitir (Budayc,1997:92-93).

Aile irketinin Danmanlk Hizmeti Almas Bir ksm aile irketinin ok fazla zorlukla karlamadan faaliyetlerini yrtmelerine karlk, bu irketlerin byk ounluu pekok sorunu birarada yaarlar. Sorunlarn byk blm irkette yaanan geliimin ve geliim sonucunda ortaya kan yeniden yaplanma ile i ie gemi aile-i ilikisinin bir sonucudur. Aile irketlerinde yaanan problemler, geliim srecinin her evresinde deiiklik 139

gsterir. Dolaysyla, bu firmalarn i dinamikleri de dikkate alndnda iletmelerin ihtiya duyduklar danmanlk hizmetlerinin her evrede farkl olaca sylenebilir. Muhasebe, hukuk, ynetim, endstri, finansman, psikoloji...vb. alanlarda uzmanlklar bulunan danmanlar aile irketi danmanl ile ilgilendiklerinde genellikle pekok sorunla karlamakta ve bu sorunlarn bir ksmn zmlemede uzmanlklar yeterli olamamaktadr. irketlerinin zellikleri gsterilebilir. Belirli bir bykle ulam iletmelerin yaplarnn karmak olduu inkar edilemez. Bununla birlikte, aile irketlerinin mlkiyet yaplarndan, aile Belirtilen durumun nedeni olarak, aile

ilikilerinden ve iletme stratejilerinden kaynaklanan sorunlar, iletme sistemlerinin daha da kompleks bir yapya brnmesine neden olur. Ksaca, bu irketlerde aile ve i ilikisinin i ie gemi olmas yaplarnn karmaklamasn arttrc bir unsur olarak danmann karsna kar. Yine aile irketlerinde yaanan duygusal atmosfer danmann iini byk lde zorlatran bir baka unsurdur. Duygusal atmosferle birlikte aile irketlerinin da kapal yapda olmalar, dolaysyla son noktaya kadar d yardmdan uzak kalmak istemeleri problemlerin zmlenmesi srecini uzatr. Firmadaki problemler irket stratejilerinden ziyade aile ilikileri ve mlkiyet yapsndan kaynaklanyorsa zm ok daha zorlar. Kurumdaki duygusal atmosfer younlar, yeterli deneyime ve bilgiye sahip olmayan bir danman bu noktada sorunlarla baa kamamaktadr. Ayrca aile bireylerinin, irketin ne kadar deimesi gerektiine ve bu deiimin finansal ve duygusal adan neye mal olacana karar vermeleri gerekir. Bu kararn verilmesi ve uygulanmas, aile ilikilerinin irketteki younluundan 140

dolay zordur. irket sahiplerinin, sorunlarn zmlenebilmesinde yararlanacaklar danmanlar dikkatle semeleri gerekir, nk farkl danmanlk anlay ierisinde olan kiilerin verecekleri yanl bir karar, sistemleri olumsuz ynde etkileyebilir ve danmanlara duyulan n yarg, yerini onaylanm negatif dnceye brakabilir. Aile irketleri iin danmanlk hizmeti veren kiiler birbirlerinden farkl uzmanlklara sahip olabilirler. rnein, baz danmanlar sadece finansman, hukuk ya da ynetim danmanl yaparlarken, bazlar ise btncl danmanlk hizmeti verirler. Ayrca, farkl uzmanlk alanlarna sahip birka uzmandan oluan danman takm eklinde hizmet verenlere de rastlanr.

Aile irketlerinin Geliim Srecinde Danmanlk htiyac Kurumsallama srecinin hangi aamasnda olursa olsun, irketler az ya da ok yardma ihtiya duyarlar. Bu yardmn kapsam ve ierii, kurumdan kuruma

farkllk gstermekle beraber, iletmenin ierinde bulunduu geliim sreci, karlalan sorunlar hakknda bilgi verebilir.

Giriimcinin Sahip Olduu ve Ynettii Birinci Nesil Aile irketi letme kontrolnn tek bir kiide ya da kk bir grupta topland birinci nesil aile irketi evresinde, firma ve rnler ve/veya hizmetler, hedef mteri kitlesinin byk bir ksm tarafndan bilinmez. Dolaysyla firmann tannmas iin

kullanlmas gereken stratejilerin tespit edilmesinde ya da uygulanan stratejilerin baarlarnn deerlenmesinde d yardma ihtiya duyulur. Ynetimde tek lider olan 141

giriimcinin otoritesini sarsmadan genellemeci bir yaklamla danmanlk grevini stlenmi olan danmann irkette yer almas ile birlikte, deiim hareketi balar. Bu noktada genellikle giriimciye destek verecek aile bireylerinin says ya snrldr, ya da yeterli deneyim ve bilgiye sahip olmayan aile bireyleri mevcuttur. Dolaysyla, danman bir dereceye kadar bu kiilerin gelimelerini de ynlendirir. Birinci nesil aile irketinde danmanlkla ilgili sylenmesi gerekli son nokta, giriimci iin danmann yetenei kadar gvenilir olmasnn da nemli olduudur. Bu evrede giriimcinin danman samimi bulmad anda ilikiyi noktalad durumlara ska rastlanmaktadr.

Byyen ve Gelien Aile irketleri (Kardelerin Sahip Olduu ve Ynettii Birinci Nesil Aile irketi) Karde ortakl evresinde yaanan sorunlarn en banda aile dinamikleriyle ilgili olanlar yer alr. Kardelerin farkl anlay, fikir ve ynetim tarzlarna sahip olmalar karkl daha da artrr. Gelien ve byyen aile irketlerinde giriimcilerin,

ncelii irket stratejilerine vermeleri ve aile sorunlar yokmu gibi davranmalar, sorunlarn zmlenmesini zorlatrr. Bu noktada aile ve i dinamikleri konusunda alan ve genellemeci danmanlk tarzn stlenen danman bnyesinde barndran irketler, holanmadklar halde irketin geliimini yavalatan mlkiyet haklar, hisse dalm oranlar, byme stratejisi, kuaklararas atma, miras ve varis planlamas gibi konularla da ilgilenmek durumunda kalrlar. Danmann bu evrede

stlenebilecei bir baka sorumluluk da, etkili ileyen bir ynetim kurulu oluturabilmektir. Ynetim kurulu toplantlarnn amaca ynelik olarak 142

gerekletirilmesinde danmann aile bireyleriyle kurduu ilikilerin nemi byktr.

Karmak Aile irketleri (Kuzenlerin Ynettii kinci ve nc Nesil Aile irketleri) Kan ba veya evlilik yoluyla aileye dahil olan aile yesi yneticiler ile profesyonel yneticiler tarafndan ynetilen kompleks aile irketlerinde aile normlarndan ziyade, i normlar nem kazanr. Dolaysyla bu evrede bulunan aile irketleri ilk iki evredeki irketlere gre daha profesyonelce ynetilirler. Yine bu irketler genellemeci yaklamla danmanlk yapan kiilerden ziyade danman takma ihtiya duyarlar. Ancak burada zerinde durulmas gereken husus aile

irketlerindeki danman ekibinin ierisinde aile danmannn da bulunmas gerekliliidir. Ailenin farkl kollarndan gelmi pekok aile yesi irketi

sahiplenmek iin aba harcarlar. Harcanan aba, aile irketi karl ve bymeye ak bir irket ise ok daha fazla olur. Bu noktada bata aile yeleri olmak zere

danman ekibine byk i der, nk irketin iinde bulunduu konumdan memnun olan aile bireyleri rehavete kaplp gelecei dnmeyebilirler, aile ii hiziplemeler irkete yansyabilir ve muhalif gruplar oluabilir. Karmak aile irketi danmanlar, bir taraftan aile bireylerini irket stratejilerine odaklamaya

alrlarken, dier taraftan da aile birliini korumay hedeflerle.

143

Srekli Olmay Baaran Aile irketleri Srekli olmay baaran aile irketi evresinde aile bireyleri aile dinamiklerinden ziyade, i dinamiklerine odaklanrlar. Bir baka deyile, aile bireyleri irket Dolaysyla, irketin

hedeflerini aile hedeflerinden ncelikli olarak alglarlar.

danman ekipten beklentisi i ve aile deerlerinin birbirinden ayrlarak rgt yapsnn kiilerden bamsz hale dnmnn salanmasdr. Danman ekip bu dnm gerekletirirken irketin bulunduu geliim evresi, aile yelerinin sahip olduklar haklar ve ykmlkleri ile ynetim kademelerinde istihdam edilme frsatlar, aile ve i deerleri dengesi, iletme hisselerinin alm satm artlar gibi konularda netlik salanmaldr. Aile bireyleri ile uyum iinde alan danman ekip, irketin bugnn ve gemiini dikkate alarak ynetim kurulunda irket kariyer plann oluturur. Aile irketlerinin yksek kurumsallama dzeyine ulaana kadar geirdikleri aamalardan ortaya kan en net gerek, her aile irketinin geliim evrelerini srasyla geirmedikleri, baz evrelerin yaanmadan atlanabildii ve holding irketlerdeki her bir iletmenin farkl evrede olabildii hususudur. nemli olan iletmelerin,

bulunduklar evrelere uygun yapsal dzenlemeleri yapmalar, kurumlar kiilerden bamsz bir yapya kavuturmalardr. Bu noktada kullanlabilecek en nemli ara ise, kurumsallamadr.

144

Aile irketinin Deiime Direnci Birok aile irketi, ok gl bir kurucu patron/lider tarafndan ynetilmektedir. Liderin kendine zg kiilii, ynetim tarz, deerleri vardr ve irket kltrne tm bunlar yansmaktadr. Bu erevede, lider, irketin baary yakaladn

dnmektedir ve herhangi bir deiim nerisi konusunda diren gstermektedir. Kurucu patron, gemite hep baarl oldum, u anda baarlym, neden deiim gereklidir? sorusunu sormaktadr. Deiim mevcut olan glerini tehdit ediyorsa, bunu bir lm ferman olarak alglayan kurucu patronlarn says hi az deildir. Bu konuda bir kurucu patron duygularn yle ifade etmektedir (Beckhard vd., 1983:61): ...bu deiim kendi mezarm kazmaya benziyor. lme hazrlanmaktan farksz. nsann kendi lmyle ilgili dnceyle ba etmesi duygusal olarak imkansz. Kafama bir kurun sklmas veya birinin boynumu kesmesi kadar korkun...Bu olgu ok dramatik gelebilir, ama maalesef duygusal anlamda hissedilen budur. Gcm, varlm, liderliim, baba rolmn hepsi paralara ayrlmaktadr... Kurucu patronun deiimi istememesi ve direnmesi, aile irketlerinde en sk karlalan durumdur. Aile irketlerinde zlmesi zor olan nemli konulardan biri, byk ailede, zaman iinde yaanan sorunlarn ve yaratt gerginliklerin irkete yansmasdr. Bu sorunlar, zellikle aile dndan kimseye yansmad ve aile srr olarak sakland iin zellikle deiim ajanlar tarafndan deiim konusunda yaanan atmann ve direncin sebebi anlalmamaktadr. Baba ve oul, kar- koca ve evlilik yoluyla

145

akraba olmu aile yeleri arasnda ska problemler yaanmaktadr. Sorunu ortaya karmak ve zm nermek neredeyse imkanszdr (Beckhard vd., 1983: 64-65).

Deiimin Gerekletirilmesi Varolan atma ve diren ile ba etmek, olumsuz etkileri en aza indirmek gerekmektedir. Mevcut durumun analizini yapmak ve planlamak iin ok aba sarf etmek gerekmektedir. Her ailenin ve aile irketinin dinamii birbirinden farkldr. Burada uygulanmas n grlen nemli nokta vardr. 1) Gelecein Tanmlanmas -Deiim gerekletikten sonra ortaya kacak durumun bir btn (aileirket) olarak sunulmas. Deiim srasnda oluabilecek farkl

senaryolarn tmden gz geirilmesi ve buna ynelik hazrlk yaplmas 2) Mevcut Durumun Tanmlanmas -Deiim srecinde ortaya kacak problemlerin tanm ve zmne ilikin verilerin olmas. -Deiimin gereklemesinde kilit rol oynayacak yelerin saptanmas ve baarl olmalar iin gereken ortamn hazrlanmas -Deiimi destekleyen yelerin, deiimi gerekletirme olanaklarnn gzden geirilmesi -Deiim srecinde, yeler arasnda yetkilerin ve ilikilerin nemi

146

3) Gei Srecinin Tanmlanmas Bu aamada, deiim iin gereken faaliyetlerin dzenlenmesi ve uygulamas nemlidir. Deiimin gereklemesinde, nemli rol stlenen tm yelerin ballkla ve stlendikleri sorumluluun bilinciyle almalar gerekmektedir. Aksi takdirde, planlanan deiimin

gereklemesi ok zor, baz durumlarda ise imkansz olabilmektedir. (Beckhard vd., 1983:59-61)

Aile irketinin Sreklilii Aile irketleri geliim evresinin son aamasnda, srekli olmay baaran aile irketleri yer alr. Bu evre dierlerinden farkl olarak kurumsallama elerini youn ekilde bnyesinde barnd, bir baka ifade ile, i deerlerinin aile deerlerinden daha nemli hale geldii bir evredir. Dolaysyla faaliyetlerin icrasnda kanbandan ve gvenirlilikten ziyade iler n plana kar. Analize tabi tutulan iler, bu ilerin icra edilebilmesi iin ii yrtecek kiilerde bulunmas gereken zellikler, ilerin etkin ve verimli bir ekilde yrtlebilmesi iin ihtiya duyulan yetki ve sorumluluklar ile ara-gereler, yardm alnacak veya ibirlii yaplacak birimler ve alma koullar belirlenir. Yaplan bu uygulamalar ise, personel seme ve

yerletirme, terfi, performans deerleme ve cretleme gibi sistemler iin kullanlarak i deerlerinin ncelikli olarak uyguland bir ortam yaratlmasn destekler (Drozdow, 1998: 340). Srekli olmay baaran aile irketlerinin bir baka zellii, misyon, vizyon, strateji ve plan gelitirme ve koruma ile ilgili almalar zerinde de durmalardr. 147

Bu iletmenin var olma sebebi olan misyon faaliyet alannn yani retilecek olan mal ve/veya hizmetin ve sata sunulacak pazarn belirlenmesini, uzun dnemdeki mali hedeflerin ortaya konulmasn ve temel i kollarnn saptanmasn ierir. Vizyon ise, aile bireylerinin gr, imge ve zelliklerine gre uzun dnemdeki faaliyetlerinin biimsel olarak ifade edilmesidir. Bir ngr, bir tasarm olarak da kabul edilen vizyon, firma stratejilerine k tutar. Mevcut maddi ve beeri

kaynaklarn uzun vadeli amalara ulamada etkinlik ve verimlilik kriterleri dorultusunda kullanmn salar. Strateji ise, irketin i ve d evre koullarn dikkate alarak gelecein getirecei frsat ve tehditlerin belirlenmesini ve firmann, elde ettii veriler dorultusunda yapsal revizyonunu gerekli klar. Bu evrede srekli olmay baaran aile irketleri nceden benimsenmi olan vizyon ve misyonlarn yenileyerek deien koullara gre yeniden strateji belirler. Misyon ve vizyon giriimci tarafndan gemite

saptanm iken, revizyonu bugn kardeler, ocuklar, kuzenler ve profesyonel yneticiler araclyla yaplr ve yenilikler dorultusunda stratejilerin uygulanmas da kiilerce geekletirilir. Ksa ve orta vadeli amalarn yannda uzun vadeli amalara da sahip olan srekli olmay baaran aile irketlerinde, kurumun gelecekte olmak istedii nokta ile gnn koullarnda bulunduu nokta analize tabi tutularak stratejik planlar belirlenir. Uzun dnemli amalar dorultusunda da ynetsel ve taktik planlarn belirlendii gzlenir. Srekli olmay baaran aile irketlerine ilikin olarak zerinde durulacak son zellik, bu irketlerin karllk yannda i ve d mteri memmuniyetine odaklandklar ve toplumsal ve sosyal ierikli amalar da gerekletirmeye 148

altklardr. Sahip olduklar olumlu firma imajn korumak ve daha da gelitirmek iin faaliyetlerini, toplumsal fayda salayacak ekilde dzenlerler ve bu dzenlemelerde bireylerin ve departmanlarn ayr ayr baarsndan ok iletmenin btn ile baarl olmasnn nemi zerinde durulmaktadr.

Srekli Olmay Baaran Aile irketlerinde Yaanan Sorunlar Srekli olmay baaran aile irketlerinde karlalan ve burada bahsedilecek olan ilk sorun katlktr. Kurumsallama elerini yksek oranda bnyelerinde barndran bu firmalarn, kurumsallamann getirdii katlk ile aile bireylerinin isteksizlii ve hrslarn yaamalar olasdr. Yenilikler karsnda kurallarn, ilke ve standartlarn deimemesi veya kurallara krkrne ballk, be evredeki aile irketlerinin yaamalar muhtemel sorunlarn banda gelir. Kurumda herkese eit ekilde davranlmasna ilikin bir politikann benimsenmi olmas halinde, aile yelerinin isteksizlii gndeme gelebilir. Bir baka ifade ile, aile bireylerinin profesyonellerin emri altnda almalar, cretlerinin yaptklar i ile denk olmas, terfilerde profesyonellerin ve aile yelerinin eit artlar dahilinde deerlenmeleri aile yelerinin profesyonelleri engellemeye almalarna veya moral ve motivasyonu dk aile yelerinin mevcut potansiyellerini kullanmalarna sebebiyet verebilir. Srekli olmay baaran aile irketlerinde yaanan bir baka sorun, aileden olanlarn kendi aralarnda birleip profesyonellere ve yaptklar ilere kar kabilmeleridir. Bir baka sorunlu iliki ekli ise muhalif aile yeleri ile 149

profesyonellerin iktidardaki aile yelerine kar birlemeleridir. Bu durumda da iletme deerleri ikinci plana atlarak ihtiraslar ncelik kazanr. Srekli olmay baaran aile irketlerine ilikin burada zerinde durulacak son sorun ise, i deerlerinin aile deerlerinden nemli olmas nedeniyle kariyer planlamada, terfide, cretlemede, personel semede ve deerlemede gvenilirlik ve kanbandan ziyade bilgi ve deneyimin dikkate alnmas durumunda ortaya kar. e uygun olmayan bireylerin iletmeye dahil edilmemeleri veya iletmeden uzaklatrlmalar da aile bireylerini kar karya getirerek problemlerin domas iin ortam yaratabilir. Bu durumda aile yeleri arasnda farkl gruplar oluur ve

iletmedeki iktidar aile kolu, aile ierisinde de gl ve istediini yaptran bir konuma gelebilir.

150

ALTINCI BLM

TRKYEDE ALE RKETLERNDE DEM VE SREKLLK ZERNE ARATIRMA Aile irketi kavram, yaps ve geliimi, kltr zerinde durulmu, aile irketlerinde deiim ve sreklilik konular daha nceki blmlerde ele alnm ve zellikleri belirtilmitir. Bu blmde ise, Trkiyede aratrma kapsam ierisinde yer alan aile irketlerinin, deiime ne lde yatkn olduklarn belirlemeye ynelik aratrma bulgular ortaya konmutur ve genel bir deerleme yaplmtr.

ARATIRMANIN AMACI Aile ve i ilikilerinin birbirini etkiledii ve hatta aile deer ve inanlarnn zaman zaman i deerlerinden daha nemli hale geldii aile irketlerinde, duygusal boyutun arlk kazanmas deiime ilikin sorunlarn ortaya kmasna neden olabilir. Youn rekabet ortamnda irket varlnn srdrlmesinde, olumlu irket imajna sahip olunmasnda, pazar paynn artarak bymesinde en nemli faktrlerden birisi de deiimdir. Dolaysyla, aile irketleri asndan deiimin gerekleme kabiliyetinin bulunmas son derece nemli bir niteliktir. Bu

aratrmann amac, aile irketlerinin mevcut dzeylerinin belirlenmesi olup, deiim ve sreklilik konusunda nasl bir tutum gsterdiklerini tespit etmektir. Trkiyede deiimi gerekletirme konusunda istekli ve aba harcayan irketlerin srekli olabilme ansn yaratabileceklerini sylemek mmkndr. 151

Aratrmann 2 temel amac vardr. zetlenmektedir:

Bunlar ksaca aada ksaca

1. lkemizde aile irketlerinin mevcut durumunun saptanmas: Aile irketlerinde alan aile yelerinin profilini, ocuklarn eitim durumlarn, aile irketinde alan dier aile yeleri gruplarn, irketin aidiyet durumunu, kanc nesil tarafndan ynetildiini ve irketin faaliyet alanlarn belirlemek. 2. lkemizde aile irketleri yelerinin deiim konusunda tutumlarnn saptanmas: Aile irketinin gelecekteki baar ans, gelecekte faaliyet gstermesi iin alnan nlemler, danmanlk hizmeti alma ve profesyonel yneticiye ilikin tutumlar, ynetimin devrine ilikin planlama ve aday kriterleri hakknda bilgi edinmek.

Bu dorultuda aile irketlerinin deiim ve sreklilikleri iin nemli olan konular erevesinde aadaki sorulara cevap aranmtr: Aile irketleri yneticileri bir nesil sonra irketlerinin ayn baar ile sreceklerini dnyorlar m?

Aile irketleri yneticileri irketi baarya gtrecek gerekli deiimleri yapyorlar m?

Aile irketleri yneticileri, irketin ynetiminde mutlaka bir aile yesinin olmas gerektiini dnyorlar m? 152

Aile irketleri yneticileri nemli karar aamalarnda profesyonel danmanlk hizmeti alyorlar m?

Aile irketinde almaya balayacak olan ocuklar, aile irketinde almaya balamadan nce baka iyerinde almaya tevik ediliyorlar m?

Aile irketinde st ynetimde profesyonel ynetici bulunmas, irket iin avantajl mdr?

Aile irketinde ynetim devri plan yapld m? Aile irketinde ynetici ayrldnda, yerine atanacak aday belirlendi mi?

ARATIRMANIN NEM Daha nce vurguland gibi, birok lkenin ekonomisinde byk nemi olan aile irketleri, lkemizde de ok yaygndr. Trkiyedeki kk ve orta lekli

iletmelerin %94.1inin aile irketi olmas lkemiz ekonomisindeki nemini byk lde ortaya koymaktadr (Karpuzolu, 2000:147). Dolaysyla aile irketlerinin baarl olup olmamalarnn sadece giriimcinin kr hedefleri asndan nem tamad, ayn zamanda lke ekonomisi ve gelimesi iin de kritik bir anlam ifade ettii sylenebilir. Dier taraftan, baarl ve srekli bir irket olmann en nemli koullarndan birisinin deiime ak olmalar gerektii belirtilmitir. Bir baka ifade ile gnmz iletmecilik anlay erevesinde, kiilere bal, sistemlerin net oluturulmad, deiime kapal irket yaplarnn varln srdrmede olduka zorlanaca vurgulanmtr. Bu nedenlerle, lke ekonomisinde nemli yeri olan aile 153

irketlerinin mevcut yaps erevesinde deiim konusunda ne kadar alma yaptklar ve sreklilikleri konusunda aldklar nlemlerin tespiti aratrmann temel k noktasn oluturmaktadr. Dolaysyla aratrmada Trkiyenin eitli

ehirlerinde faaliyet gsteren aile irketlerinin deiim iin nemli olan isel boyutlarna ilikin mevcut durumlar ile deiim konusunda tutumlar ve sreklilik iin dzeylerinin belirlenmesine allmtr.

ARATIRMANIN KAPSAMI Aile irketlerinin deiime ynelik tutumlar ve sreklilikleri konusunda gsterdikleri faaliyetlerini belirlemeye ynelik olarak yrtlen alma kapsam, lkemizde ok sayda aile irketinin bulunmas ve bu irketlerin tamamna ulalmasnn imkansz olmas sebebiyle snrlandrlmtr. rneklem, Devlet

statistik Ensitsnn, Genel Sanayi ve yeri Saym sonularna gre Trkiye kk ve orta lekli sanayiinin younlat corafi dalm gznne alnarak belirlenmitir (Saraslan, 1996:24) Bylece bir yandan stanbul, Ankara ve zmir gibi byk ehirlerin rnek kapsamna alnmas salanrken, dier yandan da kk ve orta lekli sanayi iletmelerin saym sonularna gre younlat ya da geliim potansiyeli olduu Adana, Denizli, orum, Aydn gibi ehirlerin rnekte yer almas salanmtr. ehirlerin seiminde son olarak corafi blge kapsamnda temsil

edilmesi amalanmtr. rnekleme ynteminin ikinci aamasn oluturan rnek hacmini belirlemede, rnek byklnn 100 irket iin yeterli olaca kabul edilmitir. Daha sonraki 154

aamada 100 irketin ehir dalm, Genel Sanayi ve yeri Saym sonularna gre her ehrin sahip olduu imalat sanayiindeki kk ve orta lekli iletme says gznne alnarak oransal biimde yaplmtr. Seilen ehirler iin rnek says aada verilmitir Tablo 9: rneklem iin Seilen ehirlerde Hedeflenen Aile irketi Says
ehirler orum zmir stanbul Ankara Adana Denizli rnek Says 10 15 30 20 15 10 Toplam: 100

ARATIRMANIN YNTEM Veri toplama yntemi olarak karlkl grme ve anket yntemi kullanlmtr. Soru formu hazrlanmadan nce aile irketlerinin llebilir deiim boyutlarn saptamak amacyla stanbul ve Ankarada toplam 10 aile irketi olmak zere karlkl grmeler yaplmtr. lk yaplan grmeler srasnda almann amac aklanm ve bir durum tespiti olduu vurgulanmtr. Grmeler srasnda aile irketlerinin isel deiim boyutlarna ilikin problemleri olduu saptanm, problemlerin nedenlerine ynelik ayrntl bilgi toplanmtr. Ancak problemlerin bir ksm llebilir nitelikte olmadndan, llebilir boyutlar saptanm ve literatr almalarndan aile irketlerinin sreklilii iin en ok vurgulanan deiim unsurlar soru formunda yer almtr. 155

Anketin bizzat aile yesi tarafndan doldurulmas alma iin ok nemli olduu iin soru formlar elden tek tek ulatrlmtr. Aile irketlerinin seimindeki en nemli kriter, halen birinci ve ikinci nesilin irketin ynetimde veya almakta olduu ve devretme aamasnn yakn gelecekte olmas beklenen irket zellii tamasdr. Bu zellie sahip olan aile irketlerine ilikin hibir bilimsel verinin olmamas irket seiminde zorluk salamtr. Bu amala, belirlenen ehirlerde

Ticaret Odas ve Adamlar Derneklerine gidilmi, alma iin istenen aile irketi kriterine uygun referans olarak verilen aile irketlerinden grme talep edilmi ve anket karlkl grme yntemiyle cevaplanmtr. Bu aamada stanbul, Ankara, zmir, Aydn, orum, Denizlide toplam 23 aile irketi ile karlkl grlmtr. Grmede almann amac, neden yapld aklanm ve anketi cevaplamalar istenmitir. Anketi cevaplayan irketlerden, alma iin birinci veya ikinci nesilin alt aile irketleri isimleri istenmi ve yine referans yoluyla elden anketler ulatrlmtr. Bu yntem,istatistikte kartopu yntemi olarak adlandrlan bir veri toplama yntemidir. Birinci grme sonunda, iki aile irketi referans alnr, ikinci aile irketinde aile irketi referans alnarak kritere uygun aile irketleri oalarak rneklem grubunda yer almaya devam eder. alma kapsamnda toplam 8 ehirde, 150 aile irketine ulalm ancak 102sinden soru formu geriye dnmtr. Geri dn oran %68dir.

BULGULARIN ANALZ VE DEERLEMES almada 102 aile irketinin verileri deerlemeye alnmtr. Btn istatistiksel analizlerde SPSS istatistik paket program kullanlmtr. Her sorunun yzdelik ve 156

frekans deerleri baz alnarak soru iinde yer alan alt boyutlar kendi iinde sralanmtr. Aratrmaya toplam 8 ehirden 102 aile irketinde alan aile yesi katlmtr. Bu irketlerin ehirlere gre dalm Tablo 10da yer almaktadr.

157

Tablo 10: Aratrmaya Katlan Aile irketlerinin ehirlere Gre Dalm ehir Adana Ankara Aydn Bolu
orum Denizli stanbul zmir Toplam:

Sklk() Yzde(%) 17 18 9 2
14 8 17 17 102

16,7 17,6 8,8 2,0

13,7 7,8 16,7 16,7 100,0

Aratrma kapsamnda byk ehirlerde hedeflenen dalm yksek tutulmu ve istenilen sayya ulalmtr. En yksek oran %17.6 ile Ankara olurken, %16.7lk edeer yzdeyle Adana, stanbul ve zmir takip etmitir. Kurucu patronlar aile irketi banda Aratrmada aile irketlerinde, soru formunu cevaplayan aile yesine ya grubu sorulmu ve dalm incelenmitir. %33,3 aile yesi 41-50, %23,5i 51-60 ve

%21,6s 31-40 yalar arasndadr. Bu dalma gre kurucu patronun/giriimcinin halen aile irketinde almakta olduu sylenebilir. Bu sonuta bize lkemizde aile irketlerinin birinci nesil tarafindan ynetildiini gstermektedir. Sreklilik gsteren ok az aile irketine rastlanmaktadr.

158

Aile irketlerinde erkekler egemen Katlmclarn cinsiyet dalmlar belirlenmek istenmi ve cinsiyet sorusu aile yelerine sorulmutur. Tablo 11de cinsiyet dalm incelendiinde kadn saysnn katlmclar arasnda dk olduu grlmektedir (yaklak %10). Bu durum aile irketlerinde alan erkek aile yesi saysnn kadn ye saysndan ok daha fazla olduunu ak biimde gstermektedir. Tablo 11: Aratrmaya Katlan Aile irketinde alan Aile yesi Cinsiyet Dalm Cinsiyet Kadn Erkek Sklk() 10 92 Yzde(%) 9,8 90,2

Evli giriimci daha sorumlu ve yksek baarma gdsne sahip Giriimcinin bekr olduu durumlarda risk stlenebilme yeteneinin fazla, evli olduu durumlarda ise sorumluluun ve baarma gdsnn yksek olduu dnlr. Yine giriimcinin boanma ve evlenme dnemleri ve bu dnemde

yaananlar ile ocuk sahibi olma durumlar giriimcinin ve dolaysyla irket faaliyetleri zerinde etkili olacaktr. Aratrma kapsamnda almaya katlanlara medeni durumu sorulmutur. Ya dalmlar da gznne alndnda, aile yelerinin %89,2 si evli, %8,8 bekr olarak grlmektedir. Aile irketi yeleri yksek eitimliler Aile irketinde aratrmaya katlan aile yelerinin eitim dzeylerini incelemek iin en son bitirdikleri eitim kurumu sorulmu ve Tablo 12deki sonular alnmtr.

159

Katlmclarn %50si 4/6 yllk niversiteyi bitirmi, %17,6s yksek lisans/doktora derecesi almlardr. Tablo 12: Aile irketinde alan Aile yelerinin Eitim Durumu En Son Bitirilen Eitim Kurumu lkokul Ortaokul Lise-meslek lisesi 2 yllk niversite-yksek okul 4/6 yllk niversite Yksek lisans/doktora Sklk() 2 3 16 12 51 18 Yzde(%) 2,0 2,9 15,7 11,8 50,0 17,6

Aile irketlerinin birou imalat sektrnde faaliyet yapmaktadr Aile irketinin ne i yapt ya da faaliyet alan renilmek istenmitir. Tablo 13e gre, aratrmaya katlan aile irketinin %51,2si imalat, %19,5i ticaret, %15,4 inaat ile uramaktadr. Dier faaliyet alanlarnda (salk ve eitim)

bulunan irketlerin oranlar %5in altnda kalmaktadr. Tablo 13: Aile irketlerinin Faaliyet Gsterdikleri Sektrler Faaliyet Alanlar malat naat Ticaret Turizm Finans Dier Sklk() 63 19 24 6 5 6 Yzde(%) 51,2 15,4 19,5 4,8 4,0 4,8

160

rneklemdeki irketlerin %57,8i 2 ila 5 iyerinde, %32,4 tek bir merkezde faaliyetlerini srdrmektedir. 10dan fazla iyeri olanlarn says %5 kadardr. Aile irketleri tek bir corafi blgede faaliyet gstermektedir Aratrmada irketlerin faaliyet gsterdii corafi blgeler sorulmutur. irketlerin %44,1i tek corafi blgede faaliyet gstermektedir. Trkiyede

bulunduklar ehir ve civarnda alan irketlerin oran arlkl olmakla beraber, yurtdnda Avrupa, Rusya ve Ortadou ile ticaret faaliyet gsteren irketlerin oran da yksektir. Aile irketleri milyon dolarlk ciroya sahiptirler 2002 yl iin aile irketlerinin yllk dolar baznda net cirosu sorulduunda, %25.5i 5-10 milyon, %23,5i 500 000-1 milyon, % 20,5i 1-5 milyon ABD dolar aras yllk brt cirolar olduunu belirtmilerdir. Tablo 14: 2002 Yl in Aile irketlerinin Yllk Dolar Baznda Brt Cirosu Brt Ciro ($) 250 000 ABD$ ve alt 250 000 500 000 ABD $ 500 000 1 milyon ABD $ 1-5 milyon ABD$ 5-10 milyon ABD $ 10 milyon ABD $ ve zerinde Cevap vermeyen Sklk() 9 6 24 21 26 4 12 Yzde(%) 8,8 5,9 23,5 20,5 25,5 3,9 11,7

Aile irketleri kk ve orta lekli irketlerdir

161

Aratrmada, irkette alanlarn says sorulmutur. %29,4 1-49,%16si 150250, %15,7si 500 ve zeri personel saysna sahiptir. Aile irketleri kurucunun kendisi veya babas tarafndan kurulmutur ve tamamen aile yeleri arasnda ortaklktr Aratrma kapsamnda aile irketinin kurucusunun kim olduu ve aile irketinin aidiyet durumu sorulmutur. irketin kurucusu %46 ile kendisi veya %41.1 ile babasdr. irketin kurucusunun dede, erkek karde/ aabey veya kuzen olan irketler ise %11,7 seviyesindedir.

162

Tablo 15te aile irketlerinin aidiyet durumu incelendiinde %69,6s tamamen aile yeleri arasnda ortaklk, % 14,7si birden fazla aile yesi arasnda ortaklk olarak dalmtr. %12,7 orannda katlmc tek bir kiinin aile irketinin tek sahibi olarak belirtmitir.

Tablo 15: Aile irketinin Aidiyet Durumu Aidiyet Tek bir aile yesi iin tek sahibi Tamamen aile yeleri arasnda ortaklk Birden fazla aile arasnda ortaklk Halka ak ortaklk Dier Sklk() 13 71 15 1 2 Yzde(%) 12,7 69,6 14,7 1,0 2,0

Aile irketi aile yeleri ynetimdedir Aile irketinde katlmclara, irkette hangi unvanla alt sorulmu, ynetimde yer alp almad incelenmek istenmitir. almaya katlan aile yesinin aile

irketindeki unvanna bakldnda %57,6s ynetim kurulu bakan, %21.7si genel mdr, %11.9u ynetim kurulu yesidir. Karlkl grmeler srasnda genlerin genel mdr yardmcl ve mdrlkte younlat tespit edilmitir.

Aile irketlerinin birou henz byyen ve gelien evrededir 163

Aile yesi katlmclara, ocuk sahibi olup olmadklar sorulmu, evet cevab verenlerin ka kz ve ka erkek ocuu olduu renilmek istenmitir. Katlmclarn %88,1i ocuk sahibidir. alma kapsamnda yer alan aile irketlerinin bir ounun byyen ve gelien evresinde olduunu gstermektedir. ocuklar 15-25 yalar arasnda younluk Bu evrede ocuklarn eitim

gstermekte ve eitimlerine devam etmektedir.

dnemlerini tamamlamalarndan sonra yetenek, bilgi ve isteklerine bakmakszn aile irketinde almalar beklenir. ocuklarn yurtdnda eitim almalar tevik edilmektedir Aratrmalar, ocuklarn yurtdnda eitim almalarnn irketin gelecei ve sreklilii asnda ok nemli olduunu vurgulamaktadr (Chen, 2001:36). Eitim yalnzca niversite derecesini kapsamamaktadr. Dil okullar, ksa dnemli

profesyonellere ynelik sertifika programlar da yurtd eitim kapsamna girmektedir. Yurtdnda eitim alan ocuk ailenin geleneksel yapsndan uzaklar, yenilikleri grr ve aile irketine geri dnp almaya baladnda rendiklerini uygulamaya alr. Batda eitim gren ocuklarn yeni strateji nerileriyle aile irketinde deiime katkda bulunduklar bir gerektir (Chen, 2001:37). Aratrmada ocuklarn yurtdnda eitim almalar konusundaki dnceleri sorulmutur. sylemiler, Katlmclarn %34,8i ocuklarnn yurtdnda eitim aldklarn %59,3 ise ocuklarn eitim iin yurtdna gndermeyi

dndklerini belirtmilerdir.

164

Tablo 16: ocuklarn Yurtdnda Eitim Almalarna Kar Tutumlar Yurtd Eitimi Alma Tutumu
Yurtd eitimi aldlar Yurtdna eitim almalar iin gndermeyi dnyorum Yurtdnda eitimin bir faydas olduunu dnmyorum

Sklk() 30 51 5

Yzde(%) 34,8 59,3 6,0

ocuklarn yurtdnda eitim almalar yenilikleri grp tanmalar ve deiime ak olmalar asndan nemlidir ocuklar yurtdnda eitim grm veya yurtdna eitime yollamay planlayan aile yelerinin %26.6s ocuklarn yenilikleri grp tanmalarn, %25,1i dil renmek ve gelitirmelerini, %23nn ise deiimleri yaamalar ve deiime ak olmalarn yurtdnda eitimin en nemli nedenleri olarak gstermilerdir. Tablo 17: ocuklarn Yurtdnda Eitim Almalarnn nemi Yurtd Eitiminin nemi Dil renme ve gelitirmeleri Farkl kltrleri renmeleri Deiimleri yaamalar ve deiime ak olmalar Farkl iletiim ekillerini renmeleri Yenilikleri grp tanmaya almalar Dier (belirtiniz) Sklk() 49 26 45 22 52 1 Yzde(%) 25,1 13,3 23,0 11,2 26,6 0

ocuklarn aile irketinde almadan nce baka iyerinde almalar tevik edilmilidir

165

Kurumsallam byk aile irketlerinde, ocuklar aile irketlerinde almaya balamadan, baka bir profesyonel irkette 3 ila 5 yl arasnda almaya tevik edilmelidir. alan ite terfi alnmas aranan baka bir zelliktir. ocuklar bu srede, aile-i ilikisinin birbirine karmad, kiilerin yaptklar ie gre deerlendirildii ve adama gre i yerine ie gre adam ilkesinin uyguland bir ortamda iin temel zelliklerini renme ansna sahip olur. Yine hakkndaki

fikirleri kendisini tarafszca gzlemleyenlerden renerek kendisini yenileme ve gelitirme olana ile kendi istek ve yeteneklerini kefetme imkanna da sahip olur. almaya katlan aile irketlerinin %72.5i ocuklarn aile irketinde almaya balamadan nce baka iyerinde almaya tevik ederken %27 si tevik etmemektedir. ocuklarn aile irketinde almaya balamadan nce baka iyerinde almaya tevik ettiini syleyen %72,5 oranda irket yneticisi, bunun en nemli gerekesi olarak % 31,2 lk bir oranla i ynetimini farkl gzlkle grebilmelerini salamak olduunu belirtmilerdir. %28.4 deneyim kazanmas, %25,8 i bakalar ile almay renmesi ni nemli olarak vurgulamlardr.

166

Tablo 18: Aile irketinde almaya Balamadan nce Baka Bir yerinde almann nemi Baka Bir yerinde almann nemi Farkl rgt kltrn tanmas Deneyim kazanmas ynetimini farkl gzlkle grebilmelerini salamak Bakalar ile almay renmesi Sklk() 27 53 58 48 Yzde(%) 14,5 28,4 31,2 25,8

ocuklardan hangisi yetenekli ise varis aday olabilir ancak erkek ocuk tercih edilmektedir Trk aile irketlerinde her ne kadar giriimcinin byk olunu devredecei aday olarak irketi ynetecei tahmin edilse de bazen varislikle ilgili tartmalar kabilmektedir. zellikle birden fazla ocuun bulunduu ya da kz ocuunun erkek ocuundan byk olduu veya erkek ocuun olmad veya bilgi deneyim ve motivasyona sahip birden fazla aile bireyinin mevcut olduu durumlar sorunlarn meydana gelmesinde etkendir. Ayrca, kz ocuunun erkek ocuktan daha bilgili, yetenekli ve hrsl olduu ya da giriimcinin yerine baka birinin gemek istemedii zamanlarda tartmalar daha da artabilir. Aile irketlerinde, ynetimi ocuklardan hangisine devretmeyi dndkleri

sorusuna katlmclarn %49u ocuklardan hangisi yetenekli ise derken, % 20,5i erkek ocuuna brakmay arzu etmektedir. Kz ocuuma brakmay

dnyorum %2 lik oranla en dk oran olarak gze arpmaktadr. Bu bulgu bize maalesef 21.yzyln ada Trkiyesinde halen kz ocuklarnn irket ynetim devri konusunda tercih edilmediini arpc ekilde gstermektedir.

167

Tablo 19: Aile irketinde ocuklara Ynetimi Devretmeye likin Tutumlar ocuklara Ynetimi Devretmeye likin Tutum lk ocuuma Kz ocuuma Erkek ocuuma Hangisi yetenekli ise Hibiri Dier Cevap vermeyen says Sklk() 2 2 21 50 8 6 13 Yzde(%) 2,0 2,0 20,5 49,0 7,8 5,8 12,7

Aile irketlerinde akrabalar arasnda erkek kardeler ve erkek ocuklar ounlukla almaktadr ve aile ilikilerinin birbirine girdii aile irketlerinde akrabalk ba ynetimi gletiren en nemli faktrlerden biridir. Akraba kavramndan kast, giriimcinin ei, kz-erkek ocuklar, annesi, babas, amcas, teyzesi, kuzenleri ve evlilik yoluyla aileye katlan herkestir. irketin kurulduu yllarda akrabalar arasndaki ibirlii irketin verimlilii zerinde nemli etkilere sahip olurken ilerleyen dnemlerde atma ortam hazrlayabilir. Ayrca, zaman ierisinde kurumun geliip bymesi ile irkette almak ve ynetimde etkin olmak da nem kazanr. Yine irkette yer alan akrabalarn bulunduklar pozisyonlar genellikle yetenek ve bilgiden ziyade giriimciye olan yaknlk ya da verilen gvenle ilgilidir. Akrabalarla ilgili bir baka konu da akrabalarn bir ksmnn etkin almasna karlk dierlerinin nasl olsa iten atlmam dncesinden yola karak dk kapasite ile alt da bir 168

gerektir.

Bu durumun sonucunda ise, cretleme ve terfi sistemlerinde bir

adaletsizliin yaanmas kanlmazdr. Aile irketlerinde halen aktif olarak almakta olan aile yesi gruplarn belirlemek zere yneltilen soruda, irkette alan en yksek grup orann %22,9la erkek karde/aabey almaktadr. yeenler (erkek-kz) almaktadr. %14,8 ile erkek ocuk/ocuklarm, %11,0 ile Ancak dier akraba gruplarnda alan says

gzard edilebilecek oranda deildir. Dikkat eken bir nokta ise, kz ocuklarnn aile irketinde alma oran erkek ocuklarnn orannn yarsndan da azdr (%6,6) ve olduka dktr.

Tablo 20: Aile irketlerinde Aktif alan Aile ye Gruplar Aile yesi Gruplar Erkek ocuk/ ocuklarm Kz ocuk/ ocuklarm Erkek karde / kardelerim-aabey Kz karde/ kardelerim- abla Yeenler (kz-erkek) Amcalar ve daylar Teyzeler ve halalar Gelinler Damatlar Baba- anne Kendimden baka aile yesi almyor Dier Sklk() 31 14 48 13 23 16 3 13 14 18 12 4 Yzde(%) 14,8 6,6 22,9 6,2 11,0 7,6 1,4 6,2 6,7 8,6 5,7 1,9

Aile irketlerinin ynetiminde 2. nesil yneticiler yer almaya balamtr 169

Aratrma kapsamnda yer alan aile irketlerinin %49u 2. nesil tarafndan ynetilmektedir. Ancak bu ynetimin devredildii anlamn tamamaktadr. %47si halen 1. nesil tarafndan ynetilmekte , 1.ve 2. nesilin irketi birlikte ynettii yalnzca 2 irket bulunmaktadr. almada 3. nesilin ynetimde olduu %2lik bir oran mevcuttur. Tablo 21: Aile irketinin Kanc Nesil Tarafndan Ynetildii Nesil 1. nesil 2. nesil 1. ve 2. nesil birlikte 3.nesil Sklk() 48 50 2 2 Yzde(%) 47,1 2,0 49,0 2,0

Aile irketleri kendini baarl bulmaktadr Tablo 22de grld gibi aratrmaya katlan aile irketlerinin %53,9u ayn sektrde faaliyet gsteren dier aile irketlerine gre kendilerini daha baarl olarak tanmlamaktadr. irketlerin %33,3 ise ayn seviyede grmektedir.

Tablo 22: Aile irketinin Ayn Sektrde Faaliyet Gsteren Dier Aile irketleri le Baarlarnn Karlatrlmas Baar Dzeyi Daha baarl Ayn dzeyde Nispeten baarsz Belli deil/bilmiyorum/ fikrim yok Cevap vermeyen Sklk() 55 34 6 6 1 Yzde(%) 53,9 33,3 5,9 5,9 1,0

170

Aile irketleri bir nesil sonra baarl olarak sreklilikleri devam ettireceklerini dnmektedir Aile irketlerinin %71,6s irketlerinin bir nesil sonra baarl olarak sreceini dnrken, % 28,4 ise kuku duyduklarn belirtmilerdir. Aile irketlerinin bir nesil sonra ayn baar ile sreceini dnen aile yeleri , aile bireylerinin daha kk yatan itibaren mlkiyet ve gelecek nesillerin sorumluluu konusunda yetitirilmesini en ncelikli sebep olarak belirtmilerdir (sklk 34, %33.3). Aile irketinin baarsnn devamna ilikin ikinci olarak nemle vurgulanan nokta, aile bireylerinin, irketin gelecek nesillere devam etmesi konusunda srekli eitilmeleri (sklk 32, %31.4) konusunda gsterilen zendir. nc olarak, aile yesi olan veya olmayan alanlarn ok iyi bir ynetim

gelitirme sistemlerinin olmasn (sklk 28, %27.5) irketlerinin gelecekte baarlar devam etmesi iin yeterli grmektedirler. Aile irketinin hzl karar verebilme gcnn bulunmasnn irketin gelecekteki baarsnda saptanmtr. Aratrma kapsamnda aile irketinin bir nesil sonra ayn baar ile srmeyecei konusunda kukulu olan aile yesi ncelikli sebebi bymek iin gerekli mali kaynaklarn temini konusunda karlalan glk ( sklk 14, %13,4) olarak belirtmilerdir. kinci neden, yetenekli profesyonel yneticileri aile irketine nemli bir etken olarak grlmedii aratrma bulgularndan

ekmede karlalan glkler (sklk 8, %7,8) olarak gsterilirken, nc olarak doru ve iler ynetsel yap kurulmasndaki glkler (sklk 8, %7.8) olarak vurgulanmtr. 171

Aile irketlerinin gelecekteki baars konusunda kukulu olan aile yeleri, i ve ailenin ihtiyalarnn arasnda elikiler bulunmas veya aile bireylerinin arasnda yaanan sorunlar baary etkileyebilecek bir unsur olduunu dnmemektedirler. Yaplan aratrmalar, iyi bir devamllk planna sahip olan irketlerin, zellikle ynetimin devredilmesinden sonra, dier aile irketlerine gre daha krl altklarn gstermitir (Ward, 1988:112). yi hazrlanm bir sreklilik plan

sayesinde kiiler yalnzca ileri zerinde younlamakta, beklentileri netlemekte ve gerilimleri azalmaktadr.

172

Tablo 23: Aile irketleri Tarafndan irketin Gelecekte Faaliyet Gstermesi in Alnan nlemler Aile irketinin Gelecekte Faaliyet Gstermesi in Alnan nlemler Reorganizasyon (irket iinde departman-blm yaplarnn yeniden dzenlenmesi) Mlkiyet plan (irket hisselerinin kimlere ne ekilde datlaca) Misyon ve vizyon almas (irketin amalar, deerleri, hedeflerin belirlenmesi) Stratejik plan (rekabet veya byme iin yaplacak yenilikler, gelitirme abalar) Halka alma Yetki devri (ynetimsel karar alma, yetkilerin kimlere ve ne ekilde aktarlaca) Varis plan (u andaki kurucu/ yneticiden sonra aile iletmesini kimin/kimlerin devralaca) Aile yelerinin i tanmlar Eitim htiyat fonu ayrma Gelecekte irketin yetitirilmesi Hibiri Dier (yaznz) ynetimini devralacak yneticilerin Sklk() 61 18 52 75 11 45 13 20 47 6 36 2 3 Yzde(%) 15,6 4,6 13,3 19,2 2,8 11,5 3,4 5,1 12,0 1,5 9,2 0,5 0,8

Tablodan

grld

zere,

aile

irketlerinin

gelecekte

faaliyetlerini

srdrebilmeleri iin aldklar nlemlerin banda, stratejik planlama almalar, reorganizasyon, misyon ve vizyon almalarnn yaplmas ve eitim gelmektedir. Bunlar takiben, yetki devri ve gelecekte irketin ynetimini devralacak yneticinin yetitirilmesi konular zerinde durduklar saptanmtr. Aile irketlerinin byk bir ounluunun ihtiyat fonu ayrma konusunda bir alma yapmamalar ise dndrcdr. 173

Tablo 23: Aile irketinin Baarsnda ncelikli Etkenler Baarda ncelikli Etkenler Yatrmlarn z kaynaklara dayanmas irket sahiplerinin olmas evresinin geni
1.sra 2.sra 3.sra Srasz Toplam sklk

29 12 17 15 10 5 2

10 7 16 13 19 7 0

11 9 15 13 13 6 3

12 4 7 11 13 9 3

62 32 55 52 65 27 8

Alnan kararlarn hzl olmas Yaplan planlarn uzun vadeli olmas st ynetimin gelecei doru ngrmesi Alnan kararlarn bilimsel yntemlerle alnmas Danmanlk hizmeti alnmas

Aile irketlerinin baarsnda ncelikli etkenler, yatrmlarn z kaynaklara dayanmas, alnan kararlarn hzl olmas ve yaplan planlarn uzun vadeli olmas gelmektedir. nemle vurgulanan ikinci derece etken, st ynetimin gelecei doru grmesi olarak grlmektedir. Aratrma kapsamnda yzyze grme yaplan inaat sektrnde faaliyet gsteren aile irketleri yneticilerinin, irket sahibinin evresinin geni olmasn birinci etken olarak grd saptanmtr. Yaplan aratrmalarda, irketlerin sahip olduklar rgt yaplar ile uyguladklar stratejiler arasndaki uyumsuzluun irketin hayatta kalmas ve baars zerinde olumsuz bir etkiye sahip olduunu gstermektedir (Paisner, 1999). Bymeyi ve baary hedefleyen bir irketin yeniden yaplandrlmasndaki ama, deiimle gelen yeni koullar altnda daha fazla verim elde etmektir. Aile irketleri baar iin gerekli deiimleri yaptklarn dnmektedir 174

Bu erevede aile irketinin irketlerinin baarya gtrecek deiimleri yapp yapmad sorulmu, %72.5 evet deiim yaplmaktadr cevabn vermitir. %25.5i ise hayr baarya gtrecek deiim yaplmamaktadr ifadesini belirtmitir. Aratrma kapsamnda almaya katlan aile irketlerinin %72,5i irketlerinde deiimin gerekletiini ve yeniliki-deiim stratejisi izlemelerinin en nemli

unsur olduunu dnmektedirler. Ayn irketler piyasadaki deiimleri gzlemleme ve tahmin etmede baarl olduklarn vurgulamlar, yetenekli aile bireylerinin ve profesyonel yneticilerin katklarnn da deiimi gerekletirmede katks olduunu belirtmilerdir.

175

Tablo 24: Aile irketlerinde Deiimin Gereklemesindeki Etkenler Deiimin Gereklemesindeki Etkenler Yeniliki-deiimci, yaratc bir strateji izlememiz Yetenekli aile bireylerinin yneticilerinin katklar ve profesyonel Sklk() 49 41 43 39 15 Yzde(%) 23,3 19,5 20,4 18,5 7,1

Piyasadaki deiimleri gzleme ve tahmin etmede baarl olmamz Karar alma srecimizin hzl ve etken olmas Etkin bir raporlama sistemimizin olmas ve ynetimin gereksinim duyduu bilgilerin gncel olarak raporlanmas Etken bir muhasebe ve raporlama sisteminin olmas ve bte uygulamlarna katks Dier ( belirtiniz)

20 3

9,5 1,4

Aile irketleri deiimin gereklememesi en nemli sebeplerini yeni rn ve yeni i modelleri gelitirmede karlalan glkler (%21,1) ve sermaye yetersizlii (%21,1) olarak belirtmilerdir. Maliyetleri kontrol etmede karlalan glkler (%19,2) ve piyasadaki deiimleri gzlemleme ve tahmin etmede yetersiz kalnmas (%17,3) dier sklkla vurgulanan etkenlerdir. Aile bireyleri arasnda karar alma srasnda yaanan atmalarn etkisi (%5,7) ise deiimin gereklememesinde nemli bir etken olarak gsterilmemitir.

176

Tablo 25: Aile irketlerinde Deiimin Gereklememesindeki Etkenler Deiimin Gereklememesindeki Etkenler Yeni rn ve yeni karlalan glkler Sermaye yetersizlii Risk alamama Maliyetleri kontrol etmede yaanlan glkler Piyasadaki deiimleri gzlemleme ve tahmin etmede yetersiz kalnmas Aile bireyleri arasnda karar alma srasnda yaanan atmalarn etkisi Dier (belirtiniz) i modelleri gelitirmede Sklk() 11 11 7 10 9 3 1 Yzde(%) 21,1 21,1 13,5 19,2 17,3 5,7 1,9

Aile irketinin kilit noktalarnda mutlaka aile yesi olmaldr nceki blmlerde belirtildii gibi ailenin birbirleriyle yakn ilikide olmas kadroya gven verir. Bir ok aile irketinde kilit noktalarda aile yesinin bulunmas nem tekil etmektedir. Bu kapsamda, aratrmaya katlan aile irketlerinin de ayn dnceyi tad grlmektedir. irketlerin %83,1i kilit noktasnda aile yesi gereklidir derken %16,9 gerekli olmadn belirtmitir. irketin kilit noktalarnda aile yesi olmas gereklidir diyen %83,1 oranndaki irket, bunun nedenleri olarak, aile yesinin daha ok ballkla alaca (%34,8), aile yesinin daha gvenilir olduunu ve de koordinasyon kolayl tadn belirtmilerdir.

Tablo 26: Kilit Noktalarda Aile yesinin Gereklilik Nedenleri Kilit Noktalarda Aile yesinin Gereklilik Nedenleri Sklk() Yzde(%) 177

irket srlarnn saklanmas Koordinasyon kolayl Daha ok ballkla alma Daha gvenilir olmas Dier

21 34 56 48 2

13,0 21,1 34,8 29,8 1,2

Aile irketleri doru ve hzl karar alma mekanizmalarn gelitirmeliler Yaplan aratrmalar, aile irketlerinde karar alma srecinin iki temel ekil altnda ekillendiini gstermektedir. Bunlardan birincisi, en son kararlarn bir kii

tarafndan verilmesi, ikincisi ise kararlara uzlama ya da oylama yolu ile ulalmas eklindedir (Landsberg, 1999). Giriimci yaklam olarak adlandrlan yaklamda giriimci, bir sahip olarak karar mekanizmasnn kendisi olduu inancndadr. zellikle ikinci nesilin alt aile irketlerinde karar alma srecine katlamadklar iin varlan karar sonras atmann yaand bilinmektedir. Hzl karar alma aile irketlerinin nemli bir zelliidir ve avantajdr. Karar organn oluturan aile yeleri arasnda karar almann, dier irketlere gre daha kolay olaca aktr. irkette alnan kararlarda ynetim kuruluna hesap vermekle deil, bilgi vermekle sorumlu olmas hzl karar alabilmesine olanak salamaktadr. Aile irketlerinin %47,1i kararlarn almalarn doru ve hzl, %29.4 daha doru ve hzl karar alnabilir demilerdir. irketlerin %23.5i yalnzca karar alma hzlarn yetersiz bulmaktadr. Tablo 27: Aile irketlerinde Karar Alma Hz Karar Alma Hz Evet,yeterince doru ve hzl Sklk() 48 Yzde(%) 47,1 178

Daha doru ve hzl karar alnabilir Hayr, yetersiz

30 24

29,4 23,5

Aile irketinin kurumsallamam olmas karar hzn olumsuz etklemektedir Aile irketlerinde karar alma hzn yetersiz bulan %23,5 aile yesi bunun en nemli sebebinin kurumsallaamama olduu %37.5 orannda belirtmilerdir. irketin sermaye yetersizliinin irketin hzl karar alamamasn %19.6 etkiledii grlrken, aile irketinde ynetimde karlalan sorunlar hzl karar alamamay %17.8 orannda etkilemektedir. Tablo 28: Aile irketlerinde Kararlarn Doru ve Hzl Biimde Alnmama Nedenleri Kararlarn Doru ve Hzl Biimde Alnmama Nedenleri Stratejik dnememe Sermaye yetersizlii Ynetimde karlalan sorunlar Kurumsallaamama Aile ii sorunlarn/atmalarn ie yansmas Dier 9 11 10 21 4 1 16,1 19,6 17,8 37,5 7,1 1,8 Sklk() Yzde(%)

Aile irketleri ok kritik karar aamalarnda danmanlk hizmeti alma konusunda yetersizdir Bymeyle birlikte aile irketlerinde yeni sorunlar ba gsterebilir. Profesyonel ynetici ihtiyac, yeni grev alanlar ve iblm, doru byme stratejisinin seimi, stratejiye uygun rgt yaps kurma...vb. ihtiyac doabilir. Bu yntemlerin

179

uygulanabilmesi iin zellikle kk ve orta lekli iletmelerde danmanlk hizmetlerinin salanmas gerekli olur.

Tablo 29: irketin nemli Karar Aamasnda Danmanlk Hizmeti Almas Danmanlk Hizmeti Alma Evet Hayr Sklk() 48 51 Yzde(%) 48,5 51,5

Aile irketlerinin bavurmulardr. grmemilerdir.

%48i karar alma aamasnda danmanlk hizmetine

%51i ise karar aamasnda danmanlk hizmeti almay uygun

irketlerin %34,3 danmanlk hizmetini almaya devam ederken, %21,6s nceden danmalk hizmeti aldn ancak devam etmediklerini belirtmilerdir. Cevap vermeyen %28,4lk aile irketi hi danmalk hizmeti almam ve yakn gelecekte de almay planlamamaktadr.

Aile irketlerinin danmanlk hizmeti ald konularn banda toplam kalite ynetimi-ISO 9000...vb. grlmektedir (Tablo 48) . Bunun sebebini ISO 9000

belgesinin zellikle baz sektrlerde alnmasnn zorunlu olmasndan kaynakland dnlebilir. Ancak grmeler srasnda bu konuda danmanlk hizmeti

almalarnn zorunlu olmasna ramen irketlerinde performans konusunda bir deiim olmad vurgulanmtr. retim ve kalite konusunda alnan danmanlk ikinci sray alrken, iletme politikas ve stratejik planlamaya dair alnan 180

danmanlk hizmeti nc srada yerini almaktadr. nem srasna gre bunlar, bilgisayar hizmetleri, muhasebe ve finansman ve hukuki konularda alnan danmanlk hizmetleri takip etmektedir. Kyaslama (benchmarking), tasfiye, atma ynetimi ve deiim mhendislii en az talep gren danmanlk hizmetleri olmutur.

181

Tablo 30: Aile irketleri Tarafndan Danmanlk Hizmeti Alnan Konular Danmanlk Hizmeti Alnan Konular letme politkas ve stratejik planlama Reorganizasyon Modern ynetici teknikleri atma ynetimi retim-kalite Muhasebe finansman nsan kaynaklar ynetimi Pazarlama kurma Tasfiye Toplam kalite ynetimi ISO 9000...vb. Deiim Mhendislii Kyaslama Avrupa Birlii ile ilgili bilgilendirme Hukuki konular Bilgisayar hizmetleri Dier Sklk() 34 25 18 4 36 31 16 23 10 2 41 5 1 6 28 33 1 Yzde(%) 10,8 8,0 5,7 1,2 11,5 9,9 5,1 7,3 3,2 0,6 13,0 1,6 0,3 1,9 8,9 10,5 0,3

Danmanlk hizmetini alan aile irketleri i kurma, byme gibi iletmenin yaamsal evrelerine bal olarak duyulan ihtiya nedeniyle (%33,3) ve sorunlarn stesinden gelemedikleri iin (%16,7) ilk kez danmanlk almaya karar vermilerdir.

182

Tablo 31: Aile irketlerinde lk Kez Danmanlk Hizmeti Alma Nedenleri lk Kez Danmanlk Hizmeti Alma Nedenleri Sorunlarn stesinden gelemediimiz iin Bir sorunla karlamadan tedbir almak iin Rakip firmalara kar rekabette stnlk salayabilmek iin kurma, byme gibi iletmenin yaamsal evrelerine bal olarak duyulan ihtiya nedeniyle Dier Cevap vermeyen Sklk() 17 10 11 34 1 29 Yzde(%) 16,7 9,8 10,8 33,3 1,0 28,4

Aile irketlerinde danmanlk hizmeti alma kararn sklkla ynetim kurulu bakan (%49) ve genel mdr (%12,7) vermektedir. Ancak hi danmanlk hizmeti alamam olan irketlerin ve dolaysyla byle bir karar vermemi olan irketlerin says olduka yksektir (%28,4). Aile irketlerinde st kademe yneticileri (%43,1) kendilerini gelitirmeye ynelik eitime nem vermektedirler. Ayn ekilde, orta (%36)ve alt (%20,9)

kademede alanlar da eitim imkanlarndan faydalanmtr. Aile irketleri profesyonel ynetici ile almann avantajnn farkndadrlar ancak ynetimi tamamen brakmay uygun grmemektedirler irkette, kurumun devamn salayacak nitelikte varis yok ise giriimcinin irketin tamamn veya bir ksmn uygun grd profesyonel yneticiye zaman ierisinde devredebilir. Bu ynetici bata giriimci olmak zere danmanlarn

tavsiyeleri dorultusunda belirlenir ve seim giriimcinin istedii ynde gerekleir.

183

irketin geliim evrelerinde sz edildii gibi, byme sreciyle birlikte irket faaliyetlerinin kapsam bymekte ve eitlenmektedir. Artan i hacmi, giriimcinin zellikle ynetsel konularda yetersiz kalmas ve denetim alannn bymesi...vb. konular, bir noktadan sonra dardan ynetici salanmasn gerektirmektedir. irketin byme srecinde gereksinme duyulan yneticiler ncelikli olarak aile bireylerinden ve akrabalardan salanmaya allr, bunlarn yeterli olmad durumlarda dardan profesyonel ynetici getirilir. Profesyonel ynetim tarznn benimsenmesi, kurum nitelii kazanlmas iin en nemli admdr. Aratrmaya katlan aile irketlerinin %64,7si, ynetimde mal sahibi ynetici ve profesyonel yneticinin birlikte almasnn avantajl olduu belirtmiler, %24 ise, profesyonel yneticinin ynetimde tek bana olmasnn aile irketi iin avantaj olarak deerlendirmilerdir. %10,8lik bir oranda da aile irketi yneticisin mutlaka mal sahibi ynetici olmas gerektii grlmtr.

184

ou zaman irkete dardan katlan profesyonel yneticiler olaylara, sahip yneticilere gre daha objektif ve btncl yaklamlarla bakabilmektedir. Aile irketlerinde alan aile yeleri profesyonel ynetici getirmenin avantaj

sralamasnda profesyonel yneticiler, mal sahibi yneticilere oranla aldklar eitimin ve farkl kurumlarda almann etkisiyle daha yksek bir performans dzeyine sahiptirler ifadesini birinci olarak belirtmilerdir. kinci en nemli avantaj, profesyonel yneticiler, irket sahibinin bireysel karlarndan ok, irketin menfaatlerini gzetirler olarak belirlenmitir. Her iki ifade ikinci sra sralamasnda da en nemli avantajlar olarak sralamada yerini almtr.

185

Tablo 32: Ynetime Profesyonel Ynetici Getirmenin Nedenleri Ynetime Nedenleri Profesyonel Ynetici Getirmenin
1.sra Sklk() 2.sra 3.sra srasz

Profesyonel yneticiler, aile irketleri sahiplerinin ve ayn zamanda rakiplerinin amalarn izler. Profesyonel yneticiler, irket sahibinin bireysel karlarndan ok, irketin menfaatlerini gzetirler. Profesyonel yneticiler, mal sahibi yneticilere oranla aldklar eitimin ve farkl kurumlarda almann etkisiyle daha yksek bir performans dzeyine sahiptirler. Profesyonel ynetici, salamada yardmc olur. irketin srekliliini

13 22 22

5 17 18

12 5 10

6 10 9

7 14 6

17 10 6

13 17 12

9 7 4

Profesyonel ynetici, daha rasyonel karar alr. Profesyonel ynetici, irket pazarlarnn bymesi, teknolojik yeniliklerin artmas karsnda mevcut bilgiye sahiptir. Dier (belirtiniz)

zellikle byme ve genileme evresine gelen aile irketlerinde ynetimin bilgi ve yetenekleri, irketin baars iin yetersiz kalabilir. irkette alan kiilerin

yeterli uzmanla sahip olmamalar profesyonel yneticilerin kuruma dahil edilmelerini zorunlu hale getirir. zellikle byyen irketlerin, iletmelerin nakit ynetimi, rn ve Pazar eitleme ve gelitirme ile deiim gibi konularda

profesyonel yneticilerden yararlanmalar irket iin avantajldr. Profesyonel yneticinin irkette almaya balamasyla, zaten ihtiya olan takm almasn beraberinde getirir. Profesyonel yneticinin ynetimde karar sahibi olmasn sakncalar arasnda ise birinci ncelikli srada profesyonel yneticinin, mal sahibi ynetici gibi ballkla almayaca ifadesi grmekteyiz. kinci olarak nem srasnda belirtilen ifade 186

Zarar riski olmamas nedeniyle etkin karar alamayacaklar olarak belirtilmitir. nc srada ise Pratik bilgilerin mal sahibi yneticiye gre daha az olmas ifadesi grlmektedir. Tablo 33: Aile yelerine / Mal Sahiplerine Gre Ynetime Profesyonel Ynetici Getirilmesinin Sakncalar Aile yelerine / Mal sahiplerine Gre Ynetime Profesyonel Ynetici Getirilmesinin Sakncalar Profesyonel yneticinin, mal sahibi ynetici gibi ballkla almayaca Pratik bilgilerin mal sahibi yneticiye gre daha az olmas Zarar riski olmamas alamayacaklar Dier nedeniyle etkin karar Sklk() 1.sra 28 19 27 2.sra 22 19 25 3.sra 19 26 14 srasz

7 4 5 5

Aile irketlerinde alan profesyonellerin %51ine kendisini gelitirmesi iin eitim imkan salanrken, %35,3 profesyonel yneticilerine eitim imkan tanmamaktadr. Profesyonel yneticilerine eitim imkan salayan aile irketleri en ok modern ynetim teknikleri konusunda profesyonel yneticinin gelitirilmesini

istemektedirler.

Kriz ynetimi ve atma ynetiminde verilen eitim imkanlar

arasnda dk oranda yer almaktadr.

Aile

irketlerinin

%35,3

profesyonel

yneticilerine

eitim

imkan

salamamaktadr. Bunun en nemli gerekesini de yeterince tecrbeli (%53,5)

187

olarak ifade etmektedirler. Dikkat eken bir nokta ise yeterli bte olmamasndan (%37,2) kaynaklanan sebepler yznden bu imkann verilmemi olmasdr. Aile irketleri bymeyle birlikte ailenin tek bir bireyin abasyla ya da aile arasndaki geliigzel karar verme yoluyla zlemeyecek, karmak sorunlarla kar karya kalmaktadr. Genelde pek ok aile, aralarndaki uyumun bozulmamas iin kritik konular tartmaktan kanr.

Aile irketlerinde ynetim kurulu formalite gerei mevcut ve yeleri akrabalardan olumaktadr Bu aamada yeniden yaplandrma srecinin bir unsuru olan ynetim kurulunun aktif olmas zorunludur. Ynetim kurulu , aile yesi ve aile dndan yelerden olumaldr. Ynetim kurulu, irketin ve irket ynetiminin performansn

deerlendirerek, irketin geliimini ve stratejilerini verimli olarak yaplandrr Trkiyede faaliyet gsteren aile irketlerinin ynetim kurullarnn formaliteden teye gidememi olduu sylenebilir. Ynetim kurullar, aile yeleri ve yakn

arkadalar tarafndan oluturulmutur. Dolaysyla ynetim kurulu toplantlar bir aile toplantsna benzemektedir. Gerekli fonksiyonlarn yerine getirememektedir (Aydn, 1984: 29). almaya katlan aile irketlerinin %63,7 si dzenli toplanan bir ynetim kurulunun varlndan sz ederken, %33.3 dzenli toplanmadklarn belirtmitir.

Tablo 34: Aile irketinde Aktif Olarak alan/ Toplanan Ynetim Kurulu 188

Aktif Ynetim Kurulu Mevcudiyeti Evet Hayr Cevap vermeyen

Sklk 65 34 3

Yzde(%) 63,7 33,3 2,9

Bu aamada ynetim kurulunun ye dalmn grmek gerekmektedir.

En

yksek oran %44,5 ile erkek aile yesidir. %29.3 aile dndan erkekler ynetim kurulunda yer alrken %3.8 lik bir oran ile aile dndan kadn ynetim kurulu yesi vardr. almann kapsamnda karlkl grme yaplan aile irketleri dzenli toplanan ynetim kurullarnn olduu sylemesine ramen ynetim kurulu yelerinin kim olduklar sorulduunda ev hanm olan elerin, olduka yal olan kaynvalidelerin bu ynetim kurulunda yer aldklar anlalmtr. Bu bakmdan

%22lik oran olarak grlen ynetim kurulunda yer alan kadn aile yeleri saysnn byk ounluunun formalite olarak yer ald dnlmektedir. Tablo 35: Ynetim Kurulu yeleri Dalm Ynetim Kurulu yeleri Kadn Erkek Aile yesi Sklk() 41 82 Yzde(%) 22,2 44,5 7 54 Aile Dndan Sklk() Yzde(%) 3,8 29,3

Gelecekte giriimcinin yerini alarak irketin ynetim kurulu bakan veya genel mdr unvann alacak ve irketin ynetiminde etkin rol oynayacak kii olan varisin, irketin gelecei gz nnde bulundurularak yneticilik iin hazrlanmalar nemlidir. 189

Aile irketlerinde devir plan yaplmamaktadr ve varis belli deildir Yaplan aratrmalar, aile irketlerinin nemli bir ksmnn ilk 10 ylda iflas ettiklerini, aralarndan ok aznn ikinci nesile kaldn ve ikinci nesil ierisinden ok az bir ksmnn nc nesile devredildiini gstermektedir. (Gersick 1999:102). Bu noktada aile irketlerinin varlklarn srdrebilmeleri iin yeterli bilgi, deneyim ve motivasyona sahip varisin mevcudiyeti gndeme gelmektedir. Giriimci varis seim srecini ne kadar erken planlamaya balarsa en uygun aday bulmakta o kadar ansl olur. irket sahibi, zorlayc bir durum sz konusu olmadka ynetimin devrine ilikin bir planlama yapmamaktadr. almann teorik blmnde szedilen ani/beklenmedik durumlar ile karlamadan nce irketin varis seim plannn mevcut olmas krizden en ksa zamanda klmasn salayacak proaktif bir yaklamdr. bavurduu bir gerektir. alma kapsamnda aile irketlerine ynetimi ne zaman devretmeyi Bununla birlikte ok az aile irketinin bu yaklama

dndkleri ve ynetimi devralacak bir adayn olup olmad sorulmutur. Ynetimi devretmeyi dndkleri aday var ise, aday kriterlerinin ne olduunu ve nem derecesini belirtmeleri istenmi, aday yoksa neden aday dnlmediinin sebepleri sorgulanmtr. Tablo 36da grld gibi aile irketlerinde en st ynetimde bulunan yneticinin grevden ayrlma sresi belli deildir (%40,2). Dier ilgin bir saptama ise, bu yneticinin yaad srece grevde kalmasnn beklendiidir. Grld gibi aratrmaya katlan aile irketlerinin byk bir oran gelecee ynelik bir devir plan yapmamtr. 190

191

Tablo 36: Aile irketinde En st Dzeyde Bulunan Yneticinin irketten Ayrlma Zaman irketten Ayrlma Zaman nmzdeki 1-2 yl iinde nmzdeki 2-5 yl iinde nmzdeki 5-8 yl iinde nmzdeki 8 yl iinde Yaad srece grevde kalacak Belli deil/bilinmiyor Dier Sklk() 3 13 9 6 20 41 1 Yzde(%) 2,9 12,7 8,8 5,9 19,6 40,2 1,0

Varisin nceden belirlenmesi ve gelecek iin hazrlanmas irketin sreklilii konusunda en nemli admlardan biridir. Aile irketlerinde gelecekte ynetimi devralacak bir adayn varl sorulmu, irketlerin %37,3 bir adayn olduunu, %59,8inin ise aday dnmedii saptanmtr. .

Tablo 37: Aile irketini Devralacak Adayn Mevcudiyeti irketi Devralacak Mevcudiyeti Evet Hayr Cevap vermeyen Adayn Sklk() 38 61 3 Yzde(%) 37,3 59,8 2,9

Ynetimin emeklilik planlar ve ynetimi devralmas planlanan adayn belirlenmi olmas ilikisi Tablo 37te yer almaktadr. Ynetimi gelecek 8 yl 192

ierisinde devretmeyi planlayan yneticilerin ounun belirlenmi bir varisi yoktur. Bu ok nemli bulgu aile irketlerinin devir plann halen yapmadklarn ok ak ekilde ortaya koymaktadr. Beklenmedik bir duruma kar hazrlksz

yakalanacaklar ok aktr. Tablo 37: Ynetimin Emeklilik Planlar ve Devralacak Aday likisi Emeklilik Plan Zaman nmzdeki 1-2 yl iinde nmzdeki 2-5 yl iinde nmzdeki 5-8 yl iinde nmzdeki 8 yl iinde Yaad srece grevde kalacak Belli deil/bilinmiyor Dier 2 6 4 2 6 13 0 Sklk() Aday var Aday yok 0 7 5 4 14 27 1

Varis seim srecinin ikinci evresi, variste aranan zelliklerin belirlenmesidir. Bir varisin sahip olmas gereken ok sayda zellik vardr. Ancak bu zelliklerin herbirinin nemi ve ncelii irketten irkete farkllk gsterir. Aile irketini devralmas beklenen adayn aile irketindeki deneyimi en nemli kriter olarak birinci srada yer almaktadr. belirtilen en nemli faktrdr. Adayn eitim dzeyi ikinci srada

Adayn karar verme kabiliyeti, irkette birlikte

alt aile yeleri arasnda saygnl aday seiminde rol oynayan kriterler olarak ne kmaktadr. Tablo 38: Aile irketini Devralmas Beklenen Adayda Aranan En nemli zellikler 193

Devralacak Adayda Aranan zellikler 1.sra Aile iletmesinde deneyimi Stratejik planlama becerisi letmede birlikte alt aile yeleri arasnda saygnl Aile bireylerinin kendine gvenmesi Eitim dzeyi Kurucu ile ama uygunluu Drst ve erdemli olmas Risk alma istei Dier aile yeleri ile geimi letmenin kurucusu ile ilikisi alanlar arasnda saygnl Karar verme kabiliyeti Zeka dzeyi Finans becerileri Yaratc olmas Dier 13 3 2 3 5 2 0 0 0 3 1 2 1 1 1 0 2 2 4 3 2 2 1 0 1 2 1 6 1 0 1 0

Sklk() 2.sra 3.sra 0 2 3 3 1 1 2 1 1 0 3 7 1 1 0 0 Srasz 3 1 2 2 2 1 3 3 1 1 1 2 2 4 4 1

Aile irketinde ynetimi devralacak varisin belirlenmemesinin en nemli nedeni, bu konuda henz hi dnlmemesi olarak gsterilmitir (%68,2). Dier ortaya konan bir neden ise, aile bireyleri arasnda ynetimin devrine ilikin sorunlarn varldr (%15,5). Bu sonu net bir biimde aile irketlerinin gelecee ynelik herhangi bir devretme plan yapmadn ortaya koymaktadr.

194

Tablo 39: Aile irketi Devralacak Adayn Belirlenmeme Nedenleri Devralacak Adayn Belirlenmeme Nedenleri Ynetimi devralacak yetenekli bir aile bireyinin bulunmamas Aile bireyleri arasnda ynetimin devrine ilikin sorunlarn varl Ynetimi devredecek gvenilir bir profesyonel bulunmamas Henz dnlmemesi Dier Sklk() 6 10 3 45 2 Yzde(%) 9,1 15,5 4,5 68,2 3,0

atma aile yeleri arasnda yzyze zmlenmektedir Aile irketlerinin karar mekanizmasnda aile bireylerinin uzlamaya varmas daha zordur ve ok zaman gerektirir. Alnan kararlar herzaman herkesi mutlu etmez ve hayal krkl olur. Aile irketlerinde karar alma srecinde yaanan atmalarn kaynanda kimin neyi yapaca konusunda yaanan belirsizlikler ve aile-i sistemlerinin birbirine karmasndan kaynaklanan rol atmalar vardr. zellikle ya ilerledii iin irketin ynetimini kendisinden sonraki nesile brakan kurucular bile yine olaylarn merkezinde olmak, kararlar kendisi vermek istemekte ve nesilleraras atmalar ortaya kmaktadr. Aile irketlerinde olas bir atma karsnda alnan nlemler sorgulandnda %45lik bir yzdeyle ilk srada atmann sebebini sorgulayp, sorunlar kendi aramzda yz yze zmeye alrz seenei vardr. irketlerin %32.3 atma olmamaktadr cevabn vermitir. Bu artc bir sonutur. Karar

195

mekanizmasnn iledii bir yerde, zellikle aile irketlerinde atmann olmadn sylemek pek inandrc deildir.

Tablo 40: Aile Bireyleri Arasnda Olas Bir atma Karsnda Alnan nlemler atma Karsnda Alnan nlemler atma olmamaktadr. atmann sebebini sorgulayp, sorunlar kendi aramzda yzyze zmeye alrz. atmann boyutuna gre, profesyonel yneticiye veya bir danmana giderek yardm alnmaktadr. atmann sebebinin stne gitmeyerek, zaman ierisinde zmlenmesini beklemek. Dier Cevap vermeyen Sklk() 32 46 Yzde(%) 32,3 45,0

1,9

15

17,7

1 6

1,0 5,8

ve aileyi ilgilendiren konular birbirine kartrlmamaldr yetki ve sorumluluk devrinde yetenek nemlidir Soru formunda aile irketlerinde almakta olan aile yelerine irketlerine ilikin ifadeler verilmi bu ifadeler hakknda grleri sorulmutur. Aile yelerinin en sklkla katlyorum dedikleri ifadeler, i ve aileyi ilgilendiren konular birbirine kartrlmaz, irkette yetki ve sorumluluklarn devredilmesinde yetenekler en nemli kriterdir, irkette alan akrabalarn dier alanlara gre bir ayrcal yoktur eklinde sralanmtr. Aile yelerinin en sklkla fikrim yok dedii ifade ise ynetimi gelecekte kimin devralaca konusunda bir sorun yaanmaz dr. Aile 196

yelerinin katlmyorum olarak iaretledikleri ifadeler sklklarna gre, irkette profesyonel yneticiler ve aile yeleri arasnda atma yaanmaz, profesyonel yneticiler irkete aile bireyleri kadar baldr ve karar alma konusunda aile bireyleri arasnda bir sorun yaanmaz eklindedir.

Tablo 41: Aile irketlerinin Mevcut Durumuna likin Tutumlar Tutum

Katlyorum

Sklk()
Fikrim yok Katlmyorum

irkette profesyonel yneticiler ve aile yeleri arasnda atma yaanmaz. Profesyonel yneticiler irkette aile bireyleri kadar baldr. irkette baz grevlere yalnzca aile bireylerinin getirilmesi uygundur. Ynetimi gelecekte kimin devralaca konusunda bir sorun yaanmaz. irkette yetki ve sorumluluklarn devredilmesinde yetenekler en nemli kriterdir. irkette alan akrabalarn dier alanlara gre bir ayrcal yoktur. ve aileyi ilgilendiren birbirine kartrlmaz. konular

34 46 55 46 72

3 9 6 20 6

57 38 31 27 14

65 75 57

8 2 8

20 17 28

Kimin hangi ii yapaca konusunda aile bireyleri arasnda bir atma yaanmaz. Karar alma konusunda aile bireyleri arasnda bir sorun yaanmaz. Aile irketlerinde, irket st dzey ynetiminde mutlaka bir aile ferdi grev almaldr.

51 60

5 3

38 30

197

Aile irketlerine zg en nemli sorun profesyonel ynetime gei ve kurumsallaamamadr Aile irketlerine zg en nemli konular srasyla, profesyonel ynetime gei ve kurumsallaamama, aile yelerinden hangisinin bir sonraki patron olaca ve kardeler arasnda yaanan rekabet olarak belirtilmitir. Aile iinde ve irketteki rollerin birbirine karmamas ve irkette kimin hangi ii yapaca konusunda yaanan sorunlar aile irketlerine zg konular arasnda nemli olarak gsterilmitir. nemle vurgulanan akrabalarn kayrlmas ve aile yeleri ile dier personel arasndaki cretleme konular aratrma kapsamnda almaya katlan aile irketlerinde nemli bir konu olarak yer almamtr. Tablo 42: Aile irketlerinin Baars in En Kritik Konular Aile irketlerinin Baars in En Kritik Sklk() Konular 1.sra 2.sra 3.sra Aile yelerinden hangisinin bir sonraki patron (genel mdr) olaca Kardeler arasnda yaanan ekime ve rekabet Akrabalarn kayrlmas Aile yeleri ve dier personel arasndaki cretleme ve i ykne ynelik sorunlar Profesyonel kurumsallama ynetime gei ve 20 13 5 5 39 0 2 8 0 7 8 4 7 24 12 10 19 0 14 8 8 9 5 8 20 17 0

srasz

3 2 1 0 2 3 1 2 0 198

Profesyonel yneticilerle aile yeleri arasnda yaanan sorunlar Aile yeleri arasnda irkette kimin hangi ii yapaca konusunda yaanan sorunlar Aile iinde ve irketteki rollerin birbirine karmamas Dier

kinci nesil aile irketlerinin nc nesile devredilecini dnmektedir 1.nesil ve 2. nesilin ynetimde olduu aile irketleri kendi irketlerini ayn alanda faaliyetlerini srdren dier aile irketlerine gre daha baarl veya ayn

dzeyde bulmulardr. nc nesilin ynetimde olduu aile irketi says ok dk olmasna ramen kendilerini ne baarl, ne de baarsz olarak tanmlamlardr. Tablo 43e bakldnda birinci ve ikinci nesil irketlerin gelecekte devam etme beklentileri arasnda bir fark grlmemektedir. Her iki nesil irketin baar ile gelecek nesile aktarlacan ve irketin baarl olacan dnmelerine ramen

kukuluyum ifadesini kullananlarn says da az deildir. Tablo 43: Ynetimde Kanc Nesil Olduu ve Gelecekte Baarnn Devam Etmesi likisi Sklk() Nesil 1. nesil 2.nesil 3.nesil Baar ile devam edecek 32 38 1 Baarl devam edeceinden kukuluyum 16 12 1

Birinci nesil aile irketleri stratejik planlama, ikinci nesil aile irketleri yetki devri zerinde nemle durmaktadr Nesilleraras, irketin gelecei konusunda alnan tedbirlerde farkllk

gstermemektedir. Birinci ve ikinci nesil ncelikli olarak stratejik planlamaya nem vermektedir. Birinci nesil misyon ve vizyon almasn ikinci srada gsterirken, ikinci nesil yetki devri konusunda almalar yapmaktadr. Her iki nesil de aile yelerinin irket iindeki i tanmlar konusunda nemle almaktadr. 199

200

Tablo 44: Nesillerin Gelecek in Ald Tedbirler Nesillerin Gelecek in Ald Tedbirler
1.nesil

Sklk()
2.nesil 3.nesil

Reorganizasyon (irket iinde departman-blm yaplarnn yeniden dzenlenmesi) Mlkiyet plan (irket hisselerinin kimlere ne ekilde datlaca) Misyon ve vizyon almas (irketin amalar, deerleri, hedeflerin belirlenmesi) Stratejik plan (rekabet veya byme iin yaplacak yenilikler, gelitirme abalar) Halka alma Yetki devri (ynetimsel karar alma, yetkilerin kimlere ve ne ekilde aktarlaca) Varis plan (u andaki kurucu/ yneticiden sonra aile iletmesini kimin/kimlerin devralaca) Aile yelerinin i tanmlar Eitim htiyat fonu ayrma Gelecekte irketin yetitirilmesi Hibiri Dier (yaznz) ynetimini devralacak yneticilerin

25 6 26 37 4 15 5 9 22 1 17 1 1

33 11 24 35 7 27 7 10 22 5 19 1 2

1 1 0 1 0 1 1 1 1 0 0 0 0

kinci nesilin ynetimde olduu aile irketlerinde de ynetimi devralacak aday belli deildir kinci nesilin ynetimi yakn gemite ynetimi devrald dnlrse, adayn ikinci nesil tarafndan ynetilen aile irketlerinde seilmemi olmas henz bu dnce iin ok erken olduunu gstermektedir. Ancak birinci nesil aile irketleri iin ayn ifadeyi kullanmak doru olmaz. Birinci nesil aile irketlerinin birou ynetimi devretmek zere bir varis sememilerdir. 201

Tablo 45: Ynetimi Devralacak Adayn Olmas ve Ynetimde Bulunan Nesilleraras likileri Sklk() Adayn Varl Belirlenmi adayvar Belirlenmi aday yoktur 1.nesil 18 28 2. nesil 20 29 3.nesil 0 2

Aile irketlerinin bir nesil sonra srekli olacan dnen aile yeleri danmanlk hizmeti almtr ve gerekli deiimi yapmaktadrlar Bir nesil sonra aile irketinin baarl devam edecei konusunda kukulu olan aile yeleri danmanlk hizmeti almak konusunda ok yetersizdir. irketlerinin baarl devam edeceini dnen aile irketlerinin byk ounluunun danmanlk hizmeti almay srdrdklerini ya da daha nceden danmanlk hizmeti aldklar saptanmtr. Bu ilikide danmanlk hizmeti almann aile irketlerinin sreklilii konusunda ne kadar farkl sonular ortaya koyabildiini grebilmekteyiz. Aile irketleri

danmanlk hizmeti almak konusunda bilinlendirilmeli ve nemi ortaya konmaldr. Tablo 46: Bir Nesil Sonra Baar Beklentisi ve Danmanlk Hizmeti Alnmas likisi Sklk() Bir Nesil Sonra Baar Beklentisi Bir nesil sonra irket baars srecek. Danmanlk alyoruz nceden danmanlk aldk imdi almyoruz 18 Danmanlk almay planlyoruz 9

27

202

Bir nesil sonra irketin baars konusunda kukuluyum.

10

Aile irketlerinde deiim ve danmanlk hizmeti arasndaki iliki incelendiinde deiim yaplmaktadr ve danmanlk hizmeti alnmaktadr yksek bir oranda olduu grlmektedir. Ancak danmanlk hizmetini almayan ve deiim yapldn syleyen irket says da az deildir. Burada gze arpan ilgin bir bulgu ise,

deiimi gerekletiremeyen irketlerin danmanlk hizmeti almama orannn yksek olduudur. Tablo 47: irket Deiimi ve Danmanlk Hizmeti Alnmas likisi Sklk() Deiim Yaplmas Deiim yaplmakta Deiim yaplmamaktadr Danmanlk alnyor 40 8 Danmanlk hizmeti alnmamaktadr 31 18

irketlerinde deiimin yaplmadn belirten irketlerin eitli danmanlk hizmetlerine ilgi gstermedikleri grlmtr. irketlerinde deiim yapldn syleyen irketler en ok toplam kalite ynetimi-ISO 9000, retim-kalite ve bilgisayar hizmetleri konusunda danmanlk hizmeti almaktadr.

203

Tablo 48: irket Deiimi ve Danmanlk Hizmeti Alnan Konular Sklk() Danmanlk Hizmeti Alnan Konular letme politikas ve stratejik planlama Reorganizasyon Modern ynetim teknikleri atma ynetimi retim-kalite Muhasebe finansman nsan kaynaklar ynetimi Pazarlama kurma Tasfiye Toplam kalite ynetimi ISO 9000...vb. Deiim Mhendislii (Reengineering) Kyaslama (Benchmarking) Avrupa Birlii ile ilgili bilgilendirme Hukuki konular Bilgisayar hizmetleri Deiim yaplyor 27 20 13 4 30 25 14 17 6 2 33 4 1 6 21 29 Deiim yaplmyor 7 5 5 0 6 6 2 6 4 0 7 1 0 0 7 4

irketlerinde deiimin yapld belirtilen aile irketleri stratejik planlama, reorganizasyon, misyon ve vizyon almas, eitim ve yetki devri konusunda almalar yapmaktadr.

204

Tablo 49: irketin Gelecekte Faaliyet Gstermesi in Alnan nlemler ve Deiim likisi irketin Gelecekte Faaliyet Gstermesi in Alnan nlemler ve Deiim likisi Sklk() Deiim Yaplyor Reorganizasyon (irket iinde yaplarnn yeniden dzenlenmesi) departman-blm 47 12 44 55 9 36 10 16 39 5 32 0 1 Deiim yaplmyor 14 6 7 19 1 9 3 4 8 0 4 1 2

Mlkiyet plan (irket hisselerinin kimlere ne ekilde datlaca) Misyon ve vizyon almas (irketin amalar, deerleri, hedeflerin belirlenmesi) Stratejik plan (rekabet veya byme iin yaplacak yenilikler, gelitirme abalar) Halka alma Yetki devri (ynetsel karar alma, yetkilerin kimlere ve ne ekilde aktarlaca) Varis plan (u andaki kurucu/ yneticiden sonra aile iletmesini kimin/kimlerin devralaca) Aile yelerinin i tanmlar Eitim htiyat fonu ayrma Gelecekte irketin ynetimini devralacak yneticilerin yetitirilmesi Hibiri Dier

Kilit noktada aile yesinin bulunmas gerektiini dnenler byk bir oranda mal sahibi yneticinin st ynetimde bulunmas gerektiini dnmektedir. Kilit noktasnda aile yesinin bulunmasnn gerekli olmadn dnenler ise mal sahibi ve profesyonel yneticinin ya da yalnzca profesyonel yneticinin ynetimde bulunmas gerektiini belirtmilerdir.

205

Danmanlk hizmeti alan aile irketleri doru ve hzl karar vermektedirler Doru ve hzl karar veren irketlerin byk ounluu (sklk 26) danmanlk hizmeti alm ya da almaktadrlar. Yeterince hzl karar veremeyen ya da karar dzeylerinin yetersiz olduunu belirten irketler ise danmanlk almamaktadr. Bu irketler yakn zamanda danmanlk hizmeti aldklar takdirde daha doru ve hzl karar vermeye yatkn olacaklardr. Tablo 50: Doru - Hzl Karar Alabilme ve Danmanlk Hizmeti Alma likisi Doru Alabilme Hzl Karar 26 13 9 Sklk() Danmanlk alnyor Danmanlk alnmyor 19 17 15

Evet,yeterince doru ve hzl Daha doru ve hzl karar alnabilir Hayr, yetersiz

Sorunlarn stesinden gelemediklerini belirten ve danmanlk alan irketlerin danmanlk ald konular, muhasebe-finansman, retim-kalite, toplam kalite ynetimi ve hukuki konulardr. Bir sorunla karlamadan tedbir almak iin

danmanlk alan irketler, muhasebe-finansman ve iletme politikas ve stratejik planlama konularna nem vermektedirler. Rakip firmalara kar rekabette stnlk salamak iin danmanlk alan irketler pazarlama konusu zerinde dururken, iletmenin yaamsal evrelerine bal duyulan ihtiya nedeniyle danmanlk hizmeti alan irketler toplam kalite ynetimi, muhasebe finansman ve bilgisayar hizmetleri konularna nem vermektedir.

206

Kz ocuklar aile irketlerinde almaya balamaktadr niversite mezunu/yksek lisans derecesi alm ocuklarn aile irketlerinde alma oranna baktmzda, 25 niversite mezunu veya yksek lisans derecesi alm kz ocuunun 11i aile irketinde alrken, 46 niversite mezunu veya yksek lisans derecesi alm erkek ocuundan 27si aile irketinde almaktadr.

Tablo 51: niversite Mezunu/Yksek Lisans Derecesi Alm ocuklarn Aile irketlerinde alma likisi ocuklarn Cinsiyeti Kz Erkek
Sklk () niversite/Yksek Lisans Aile irketinde alyor

25 46

11 27

Aratrma bulgularnn genel bir deerlemesi yapldnda, birok aile irketinde kurucu patronun ynetimde aktif olduu grlmektedir. Bu bulgu Trkiyede aile irketlerinin birounda birinci nesilin henz ikinci nesile ynetimi devretmediini ortaya koymaktadr. Her sektrde aile irketlerine rastlamak mmkndr. alanlarnda da aile irketlerine ska rastlanmaktadr. Salk ve eitim

zel hastaneler, klinikler,

laboratuarlar, niversiteler, dersaneler arasnda aile irketleri ok yaygndr. Aile irketleri Trkiyenin eitli blgelerinde bata olmak zere faaliyetlerini srdrmekte, yurtdnda Avrupa, Rusya-Turki Cumhuriyetler ve Amerika gibi dnyann eitli blgelerinde de mal satmakta veya i yapmaktadrlar. Aile irketlerinin birou tamamen aile yeleri arasnda ortaklktr. Bu ortaklk, baba ve kardeler veya yalnzca kardeler aras eklinde grlmektedir. 207

ocuklarn eitimi konusuna ok nem verilmekte ve yurtdnda eitim almalar konusunda istekli bir tutum sergilemektedirler. Yurtdna eitime yollamann,

ocuklarn yenilikleri grp tanmalar ve dil renip gelitirmeleri asndan nemli olduunu vurgulamlardr. ocuklarn aile irketinde almaya balamadan nce, baka bir iyerinde almalar tevik edilip, i ynetimini farkl gzlkle grmelerinin ve deneyim kazanmann yararn belirtmilerdir. Yzyze grlen aile irketlerinde, ocuklarn yurtdna iletme yksek lisans derecesi almalar iin yolland tespit edilmi, bir sre baka bir iyerinde altktan sonra Trkiyeye dnp aile irketlerinde almaya baladklar saptanmtr. Bu ocuklar, yeni bilgiler ve tecrbeler nda aile irketlerine yeni vizyonlar sunmu, yeni frsatlar yaratm ve byk baarlara imza atmlardr. Trkiyede aile irketlerinde daha ok erkek aile yelerinin alt aratrma bulgularnca grlmektedir. Kz ocuklarnn veya dier aile yesi kadnlarn neden irkette almak konusunda istekli olmadklar tartma konusu olabilir. Ancak

says ok az da olsa kz ocuklarnn aile irketlerinde altklar anlalmaktadr. Yzyze grlen, ynetim kurulu bakan yardmcs olarak alan bir kadn ynetici, erkekler arasnda kadnn kendini ispatlamas ve sz sahibi olmasnn ok zor olduunu ifade etmektedir. Kendisi, aile irketinde almakta olan dier erkek aile yelerinden daha eitimli ve tecrbe sahibi olmasna karlk, her nerisi karsnda ciddi bir direnle karlamakla ve nerinin tartlmas iin byk sava verdiini sylemektedir.

208

Aile irketleri ayn sektrde faaliyet gsteren dier aile irketlerine gre kendilerini daha baarl olarak tanmlamlar ve ayn baarnn gelecek nesilde sreceini dndklerini ifade etmilerdir. ocuklarn kk yatan itibaren

mlkiyet ve gelecek nesillerin sorumluluu konusunda yetitirilmelerinin bu baarda katks olacan dnmektedirler. Aile irketleri tarafndan irketin gelecekete faaliyet gstermesi iin alnan nlemler arasnda rekabet ve byme iin yaplmas gereken yenilikler zerinde durulmakta, irket iinde blm yaplarnn yeniden dzenlenmesi iin aba sarf edilmektedir. Baarlarnda ncelikli etkenler arasnda birinci srada yatrmlarn z kaynaklara dayanmas yer almaktadr. almann teorik ksmnda aile irketlerinin stnlkleri arasnda yer alan bu konu aile irketleri iin ok nemli bir avantaj niteliini tamaktadr ve bu bulgu bunu ispatlamaktadr. Birok aile irketi irketi baarya gtrecek deiimi yaptklarn belirtmi ve yeniliki-deiim-yaratc strateji izlemelerinin katks olduu vurgulamlardr. Dier yandan, irketi baarya gtrecek deiimin yaplmad ifade eden irketler, yeni rn ve i modelleri gelitirme konusunda karlalan glkler ve sermaye yetersizlii sebeplerini deiimin gereklememesindeki etkenler olarak ortaya koymulardr. Birok aile irketi alan kilit noktada bir aile yesinin bulunmas gerektiini belirtmilerdir. irkette daha ballkla alacaklarn dnmler ve aile yesinin daha gvenilir olduunu vurgulamlardr.

209

Pekok aile irketi yneticisi, hzl ve doru karar aldklarn dnmektedirler. Kararlarn hzl ve doru olmad dnenler ise irketlerinin kurumsallamam olmasn bu konuda en nemli neden olarak gstermilerdir. Bu bulgu, aile

irketlerinin, kurumsallama konusunun nemini kavradklarn ve yararlarn bildiklerini ortaya koymaktadr. Kurumsal bir yapda kararlarn daha doru ve hzl alnabileceini bilmektedirler. Aile irketleri ne yazk ki danmanlk hizmeti alma konusunda ok istekli grnmemektedirler. Danmanlk hizmeti almann getirecei yararlar ve

avantajlarn bilmemektedirler. Yzyze grlen irketler arasnda danmanlk hizmeti alm olan irketler, irketlerinin performanslarnn ok arttn ifade etmi ve deiimlere kar hazr olduklarn vurgulamlardr. stanbul ve Ankarada

faaliyet gsteren byk aile irketlerinin aile irketi danmanlaryla altklar grlm, aile irketi olmann getirdii zayf ynleri mmkn olduunca azaltmaya stn ynlerini ise glendirmek konusunda aba sarf ettikleri anlalmtr. Byk aile irketlerinin pek ounun aile anayasas olup, danmanlarn nerileriyle uygulamalarn balattklar saptanmtr. Aratrmaya katlan aile irketlerinin pekou danmanlk hizmetini ilk olarak i kurma, byme gibi iletmenin yaamsal evrelerine bal olarak duyulan ihtiya nedeniyle talep etmi ve danmanlk firmalar hakknda bilgi toplayarak hangi danmanlk irketiyle almak istediine karar vermitir. Birok aile irketi ynetiminde profesyonel ynetici bulunmasna ramen, aile irketi yneticisi ynetimi tamamyla profesyonel yneticilere brakma taraftar deillerdir. Profesyonel yneticinin irketin menfaatlerinin gzettiini 210

dnmelerine ramen profesyonel yneticinin zarar riski olmamas nedeniyle etkin karar alamayacaklarn dndkleri ortaya konmaktadr. Dolaysyla, aile

irketlerinin ynetiminde mal sahibi ynetici ile birlikte profesyonel yneticinin almas uygun grlmektedir. Ynetim kurulunun aktif olmas her irket iin irketin geliimi ve stratejileri yaplandrmak asnda ok nemlidir. Ancak, aratrma kapsamnda yer alan aile irketlerin bu konunun nemi konusunda yeteri kadar hassas deillerdir. Dzenli toplanan bir ynetim kurullarnn olduunu ifade etmelerine ramen, toplantlar aile toplants olarak gemekte getirememektedir. Aile irketlerinin en alc konularndan biri olan ynetimi devretme plan ve aday seiminin yaplmad aratrma bulgularca ortaya konmutur. Aile irketinde en st dzeyde bulunan ynetcilerin irket ynetimini ne zaman devredecei bilinmedii gibi, yaadklar srece grevde kalacaklar nemli bir bulgu olarak gze arpmaktadr. Burada Trk aile kltrnn etkisi olduu dnlebilinir. Tpk Gney Amerika aile irketlerinde rastlanan rnekler gibi, aile byne iten ne zaman ayrlacan sormak veya devir planlamas yapmasn talep etmek ar bir hakaret olarak alglanabilir. Yzyze grlen irketler arasnda zellikle byk ehir dnda bulunan aile irketlerinin birou i yaamna ufak bir esnaf olarak balamlardr. orum, Denizli, Aydn ve Boluda bulunan kk ticarethaneler devletin tevikleriyle sanayici olmulardr. zellikle orumda grlen aile irketlerinin vurguladklar nemli bir nokta, orum sanayicisinin vizyonunun geni olmaddr. Aile irketleri 211 ve ynetim kurulu asl fonksiyonunu yerine

da almadklar gibi, byme cesaretini de gsterememilerdir.

Yeni nesil

yetimeye balayp, yurtdnda eitim alp geri dndklerinde yeniliklere ak olmaya balamaktadrlar. Ancak bu zelliklere sahip irket says fazla deildir. Eitimli, dil bilen yeni nesil, aile irketinin bymesi ve sreklilii konusunda bilinlidir. nemle vurgulanan dier bir nokta, orum bata olmak zere bu ehirlerde grlen sanayileme hz ile birlikte sosyalleme hznn parallellik

gstermediidir. ehirler kltrel ve sosyal adan ok yava gelimekte, bu durum da ok iyi profesyonel ynetici getirilmesi konusunda sknt yaratmaktadr. Baarl bir profesyonel ynetici aile ile bu ehirlere yerlemekten kanmakta, gelen profesyonel yneticiler ise ehirden bir an nce gitme abas gstermektedir. Denizlinin en byk tekstil irketlerinden biri olan ok baarl bir aile irketi, stanbuldan ok nl bir aile irketinde yllarca alm bir profesyonel yneticiyi ok yksek cret karlnda transfer etmi ancak profesyonel ynetici bir sene sonra ayrlmtr. Aratrma bulgular nda, aile irketlerinin deiim konularnda bir aba gsterdikleri anlalm ancak son derece kritik olan sreklilikleri konusunun nemini yeterince kavrayamadklar ortaya kmtr.

212

SONU
Gnmz ynetim anlay her geen gn daha da younlaan ve kreselleen rekabet ortamnda hayatta kalabilmek ve gelecekte de var olabilmek iin deiimi vazgeilmez klmaktadr. Deiim konusunun nemini kavrayamayan irketlerin mevcut rekabet ortamnda varlklarn korumalar ve srdrebilmeleri her geen gn zorlamaktadr. Deiimin gereklilii rekabeti bir ortamda yer alan tm iletmeler iin byk nem tamaktadr. Aile irketleri asndan bu nem daha da fazladr. Aile

irketlerinin byklkleri ve geliim evreleri ne olursa olsun dier irketlerden farkl olan zellikleriyle deiim konusunda daha fazla zorlandklar bir gerektir. Aile irketi olmann getirmi olduu aile ii kar, inan, deer ve ilikilerin ie yansmas, deiime kapal kltr anlaynn varl, aileden olmayan alanlara daha az gven duyulmas gibi iletme ynetimde byk etkisi olan dezavantajlar, deiimi neredeyse imkansz klmaktadr. Aile irketlerinin deiim konusunda

zorlanmalar lke ya da kltrden bamsz olarak dnyadaki tm aile irketlerinde yaanan bir sorundur. Bunun en nemli nedenlerinden biri, aile irketlerinin lke, pazar ya da kltr fark iermeyen evrensel nitelikte ortak ynetsel dezavantajlara sahip olmalardr. Bu dezavantajlar arasnda ocuk saysnn birden fazla olmas nedeniyle varis belirlemede glklerle karlalmas, aile ii g mcadelelerin ortaya kmas ve aile-i ilikilerinin birbirine karmas...vb., saylabilir. Trk aile irketlerinin kendine zg ve deiimi g klan kltrel zellikleri tamas ayr bir sorundur. Byklere mutlak sayg anlay, profesyonel yneticilere 213

gvenmeme, uzmanlk ve bilgiyi gzard etme pahasna akrabalar ie alma gibi pek ou rasyonellikle eliebilecek kltrel faktrn Trk aile irketleri iin bir ynetim felsefesi oluturduu bir gerektir. lkemizdeki kk ve orta lekli iletmelerin nemli bir blm aile irketi zelliindedir ve Trkiye ekonomisinde nemli yer tutarlar. Bu irketlerin deiime ak olamamalar, deiime direnmeleri srekliliklerini etkilemekte ve irket faaliyetlerine son vermektedir (1983-2000 dneminde, 18 ylda Trkiye'de 461.058 adet yeni irket kurulmutur ve kurulan irketlerin yzde 86.7'si limited irket, yzde 13.2'si anonim irkettir. Kurulan irketlerin byk ounluu limited irketlerdir ve ortak says genelde 2 ve 2'nin zerindedir ve bu irketlerin byk ounluunun aile irketi olduunu gstermektedir. Ayn dnemde 8.862 adet kollektif irket, 1.073 adet komandit irket, 5.646 adet limited irket ve 1.826 adet anonim irket olmak zere toplam 17.407 adet irket kapanmtr). Gerek Trkiyede, gerek dier lkelerde nc nesile devreden aile irketi says ok azdr ve bu durum aratrmalar tarafndan vurgulanmaktadr. Aile irketlerinin sreklilii ok zor olsa da imkansz deildir. Aile irketleri yneticileri, sreklilik planlarn zamannda yapmal ve deiim iin gerekli olan stratejileri yine zamannda uygulamaya koymaldr. Deiim konusunda ok nemli olan dier bir nokta, aile irketinin ne zaman ve nasl deimesi gerektiidir. Her aile irketi birbirinden ok farkldr ve deiim konusunda izleyecekleri yol da farkl olacaktr. Bu konuda atlacak en nemli adm, danmanlk hizmeti alma karardr. Danmanlk hizmeti alma, irketin var olan dezavantajl durumunu ortadan kaldrr veya aza indirir, rekabeti ortama uyum 214

salamaya yardmc olur. Trkiyede byk lekli iletmelerin, irketin nemli yaam evrelerinde srekli danmanlk hizmeti aldklar bilinmektedir. Bu irketler, danmanlk hizmeti sayesinde doru ve hzl karar almay gelitirdikleri gibi, deiime her zaman ak ve hazr, sreklilikleri konusunda uzun vadeli planlara sahiptirler. Kk ve orta lekli iletmelerin de danmanlk hizmetlerine talepte bulunduklar grlmektedir. zellikle, ISO 9000 uygunluk belgesine sahip olmak nem kazanm, pekok aile irketi daha nce dikkate almad deiim konusuna ilgi duymaya balamtr. Bununla beraber, yzyze grmeler srasnda ISO 9000 kalite ve gvence almalarna balayan irketlerin bu sistemin getirdii standart yap ve ileyii kurumlarnda yerletirmek yerine, uygunluk belgesini elde etmeye ynelik ykmlkleri yerine getirmeyi ama edindikleri ortaya kmtr. irketleri bydke rgtsel ve ynetsel gereksinimleri de artmaktadr. Says artan personel, younlaan rekabet, genileyen pazar, datm kanallar ve rn hatlaryla ilikili stratejik kararlar alabilecek yetenekte yneticilere gereksinim artmaktadr. bymenin Aile irketlerinin byme srecinde en byk sorun, salkl ve gelimenin gerektirdii rgtsel ve ynetsel deiimi

gerekletirmekte, koullara uygun tutum ve davranlar gstermekte baarsz olmalardr. Aile irketinin faaliyete yeni balad dnemlerde tm ilevleri kendileri yerine getiren kurucu patronlar, faaliyet alanlarnn genilemesiyle, kendilerinin yerine getiremedii ynetsel eylemler iin profesyonel yneticiler istihdam etmek zorundadrlar. Bymeyi devam ettirmek isteyen yneticiler belli bir lekten sonra,

215

bymenin getirdii sorunlarla baa kmak ve gerekli koullar salayabilmek iin giriimci yapdan profesyonel ve kurumsal bir yapya gei yapmak zorundadr. Yzyze yaplan grmeler srasnda aile irketi yneticileri, profesyonel ynetici bulma ve onu elde tutmann glnden sz etmi, yapsal dnmde yaanan sorunlara iaret etmilerdir. Aile yesi yneticiler, profesyonel yneticilerin irketlerine kendileri kadar bal olmayacan dnmektedir. Dier yandan, pekok aile irketinde alan

profesyonel yneticiler kendi yetki alanlaryla ilikili bile olsa, aile yelerine danmak zorundadr. Bu rnekler aile irketlerinin baars iin profesyonelleme ve kurumsallamay en ncelikli konu olarak deerleyen yneticilerin profesyonel ynetimin ne anlama gelmediini bilmediini ortaya koymaktadr. Temel sorun, aile yesi yneticilerin aile iinde geerli kurallar, kalplar ve hiyerarik yap ierisine profesyonel yneticileri de dahil etmek istemeleridir. Buna direnen profesyonel yneticiler ya iten ayrlmakta ya da aile yeleriyle srekli atma halinde olmaktadr. Profesyonel ve kurumsal erevenin yokluu, yetki ve sorumluluklarn datlmasnda belirsizlie ve irket iindeki rollerin birbirine karmasna neden olmaktadr. Aile irketlerinin gelecek nesillere srekliliklerini devam ettirebilmeleri iin stn ynlerini ne karacak, zayf ynlerini ise alt dzeyde tutacak stratejiler uygulamas gerekmektedir. Bunun iin zellikle aile yelerinin, irkete ve dnyaya bak alarnda, tutum ve davranlarnda kkl deiikliklerin yaplmas gereklidir. Aile, iletme ve mlkiyet sisteminin snrlar netlikle izilmeli, rollerin birbirine karmas nlenmelidir. 216

Aile irketinde gnbirlik deil, zaman ve koullar asndan tutarl uygulama ve standartlarn hkm srd; karar almada duygularn deil, akln ve iletmecilik gereklerinin temel alnd; kiilerin, adetlerin deil i ve sreleri, rasyonelliin, yetenek, beceri ve eitimin ne plana kt; sorumluluk alma ve hesap verme temeline dayal profesyonel ynetimin ve kurumsal yapnn kurulmas gerekir. Aile ilikilerinin kurumsallamas genelde zerinde dnlmeyen, ama aile irketlerinde en temel problemleri yaratan bir konudur. Kurumsallamay "sistem" haline gelmek olarak tanmladmza gre, sadece irketin sistem haline gelmesi yetmez. Aile ilikilerinin de bir sistem haline getirilmesi gerekir. Bunun iin, aile irketlerinin yeniden yaplandrlmalar gerekir irkette kimlerin hangi srayla irket ynetiminde en st dzeyde sz sahibi olaca, eitim, bilgi ve yeteneklere gre planlanmaldr. Yeniden yaplanma ile irketlerde yeni bir organizasyon yaps oluturulmal ve bu yap iinde yer alan herkesin grevi, yetkileri ve sorumluluklar yazl olarak belirlenmelidir. Bu irketlerde uygulanabilecek bir grev yetki ve sorumluluk ynetmelii ve personel ynetmelii oluturulmaldr. Bylece bu iletmelerde karar alma sreci belirli kurallara balanacak ve bylece iletmenin kurumsallamas iin bir adm atlacaktr Profesyonel yneticileri ise olaylara farkl pencereden bakan kii olarak grmek gerekmektedir. Profesyonel yneticiler karar alma srecine dahil edilmeli, gerek anlamda yetki ve sorumluluk verilmelidir. Karar alma dar bir erevede, ar merkeziyeti bir zihniyetle deil, farkl grlerin zgrce tartld bir ortamda gereklemelidir. Bu adan, ynetim

217

kurullar yalnzca yasal gerekleri yerine getirmek deil, stratejik kararlarn alnd icra organlar durumuna gelmelidir. Deiimin, byme, baar ve sreklilik iin planlanmas ok nemli bir olgu olduunun bilincine varlmaldr.

218

ZET

Aile irketleri dnyada faaliyet gsteren iletmeler arasnda nemli bir yer tutmaktadr. Ekonomik ve sosyal hayatn ok nemli bir parasdrlar. Dnyada ki aile kontroll

irketleri saysnn, tm dnyada ki iletmelerin yzde sekseni civarnda olduu varsaylmaktadr. Bunlarn byk blm ok kk lekli iletmeler olup, hibir zaman bymeyecei gibi, bir nesilden dier bir nesile gemeyecei bilinmektedir. Ancak dier bilinen bir gerek ise, dnyadaki en byk ve en baarl irketlerin bir byk bir ounluu aile irketidir. A.B.D.de aile irketleri gayri safi milli haslann ve tm igcnn yarsn oluturmaktadr. Avrupada aile irketleri kk ve orta lekli iletmeler arasnda nemli bir yer tutmaktadr ve Avrupann en byk irketleri arasnda byk ounluu aile irketleri oluturmaktadr. Asyada ise aile yaps lkeler ve kltrler aras farkllk

gstermekle beraber, in dnda aile irketlerinin birok gelimi Asya lkesi ekonomisinde nemli yer tuttuu grlmektedir. sektrnde faaliyet gstermektedir. Bu alma Trk aile irketleri profili ve aile irketlerinin sreklilikleri iin deiim gereklilii zerinde durmaktadr. Aile irketleri sisteminde yer alan farkl dinamikler srekli gelimekte ve deiimi zorunlu klmaktadr. Bu alma, aile irketlerinin bymeleri ve srekli olabilmeleri iin, isel deiim boyutlarn saptamaya almaktadr. Devretme Gney Amerika aile irketleri ise birok sanayi

planlar, kurumsallama, doru ve hzl karar alabilmek iin gerekli stratejilerin uygulanmas aile irketlerinin sreklilikleri iin nemle zerinde durmalar gereken konulardr ve deiimi gerektirmektedir. Aratrmaya Trkiyenin farkl blgelerindeki sekiz ehirde faaliyet gsteren 102 aile irketi katlmtr. Bulgular Trk aile irketlerinin deiimin byme ve sreklilik iin planlanmasnn nemini bildiklerini ortaya koymutur. Ancak deiim iin gerekli

stratejilerin planlanmasnda ve uygulanmasnda glk ektikleri saptanmtr.

219

220

SUMMARY
Family businesses are the predominant form of enterprise around the world. They are so much a part of the economic and social landscape that they are taken for granted. Worldwide business enterprises that are owned or managed by families are around 80 percent. It is true that many of these companies are small sole proprietorships, which will never grow or be passed down from generation to generation. But it is also true that many of them are among the largest and most successful businesses in the world. Family businesses generate half of of the U.S. gross domestic product and employ half of the workforce. In Europe, family businesses dominate the small and medium-sized firms and are the majority of larger companies in the same countries. In Asia, the form of family control varies across nations and cultures, but family firms hold dominant positions in all most developed economies except China. In Latin America family businesses are the primary form of private ownership in most industrial sectors. This study focuses to determine the family business profile in Turkey and the family businesses need to change for continuity. The dynamics of the family business system constantly evolves which makes change inevitable. This study aims to determine the internal change dimensions of a family business that are neccessary for growth and continuity. Planning for succession, institutionalization and integrating strategies for good decision making are among the most important issues that family businesses need to consider for their survival and all require change. 102 family businesses participated in the research from 8 cities and different regions of Turkey. Findings indicate that Turkish family businesses are aware of the importance of change for continuity. strategies for change. However they have difficulties in implementing the necessary

221

KAYNAKA Alcorn, P.B., (1982). Success and Survival in the Family-Owned Business. McGraw-Hill, New York.

Ansay, T., (1971). ada Anonim irketlerin Sorunlar ve Trk Anonim irketleri. Banka ve Ticaret Hukuku Aratrma Enstits Yaynlar: 32, Ankara..

Aranoff, C., Ward. J. L., (2000). Family Business Values. Family Business Leadership Series, 12: 17, Georgia.

Aranoff, C. E., Ward, J. L., Marietta, G., (1997). Preparing Your Family Business for Strategic Change. Family Business Leadership Series, 9.

Aranoff, C. E., Astrachan, J. H., Mendoza, D. S., Ward, J. L., Marietta, G. A., (1997). Making Sibling Teams Work: The Next Generation. Business Owner Resources.

Astrachan, J. H., (1998). Editors Notes. Family Business Review, 11(3).

Astrachan, J. H., Kolenko, T.A., (1994). A Neglected Factor Explaining Family Business Success: Human Resource Practices. Family Business Review, 7(3): 251262.

Astrachan, J. H., (1988). Family Firm and Community Culture. Family Business Review, 1: 165-189.

Aydn, N., (1984). Aile irketleri ve Aile irketlerinin Ynetim ve Organizasyon Sorunlar-Eskiehir Aile irketlerinde Bir Uygulama. Yksek Lisans Tezi, T.C. Anadolu niversitesi, Sosyal Bilimler Ensitits.

222

Aydn, N., (1986). Aile irketleri. Yeni Dnyas:18, Temmuz.

Barnes, L. B., Herson, A. S., (1976). Transferring Power in the Family Business. Harvard Business Review. 54 (4):105-114.

Barry, B., (1975). The Deveopment of Organization Structure in the Family Firm. Journal of General Management, 3 (1): 42-60.

Bartlett, C.A., Ghoshal, S., (1995). Transnational Management. Text, Cases and Readings in Cross-Border Management, Chicago.

Ba, T. (2003). Anket: Anket Nasl Hazrlanr? Anket Nasl Uygulanr? Anket Nasl Deerlendirilir?. Sekin Yaynclk.

Bates, T., (2001). Analysis of Young Family-Owned Firms That Have Closed: Delineating Successful from Unsuccessful Closures; Theories of the Family Business Enterprise: Establishing a Paradigm for the Field Conference, University of Alberta, Edmonton, September.

Beckhard, R., Dyer, W.G. Jr., (1983). Managing Continuity in the Family-Owned Business. Organizational Dynamics, 12: 5-12.

Beckhard, R., Dyer, W. G. Jr., (1983). Managing Change in the Family Firm-Issues and Strategies. SMR Forum, Sloan Management Reivew, Spring.

Beckhard, R., Dyer, W. G. Jr., (1983). Managing Continuity in the Family Owned Business. Organizational Dynamics, Summer.

223

Beehr, T. A., Drexler, J. A. Jr., FaulknerR, S., (1997). Working in Small Family Businesses: Empirical Comparisons to Non Family Businesses. Journal of Organizational Behavior, 18: 227-312.

Bennis, W., (1962). The Roots of Planned Change: Reading in Applied Behavioral Sciences, 5: 16-17. NewYork.

Bennis, W., (1966). Changing Organizations: 144. NewYork.

Bennis, W., (1971). The Planning of Change: 213-227. Holt, Rinehart and Winston Inc., NewYork.

Berberolu, (1991). Gne Karlatrmal Ynetim. Anadolu niversitesi BF Yaynlar: 39, Eskiehir.

Berembeim, R.E., (1990). How Business Families Manage the Transition from Owner to Professional Management. Family Business Review, 3(1): 69-110.

Berembeim, R., (1984). From Owner to Professional Management, Problems in Transition. Conference Board, New York, Ottawa.

Blake, C.G., Saleh, S.D., (1995). A Model of Family Owned Small Business Performance. Family Business Annual, 1(1): 22-31.

Boles, J. S., (1996). Influences of Work-Family Conflict on Job Satisfaction, Life Satisfaction and Quitting Intentions Among Business Owners: The Case of FamilyOperated Businesses. Family Business Review, 9: 61-74.

Bork, D., (1996). Working with Family Businesses: A Guide for Professionals. Jossey-Bass Publishers, San Francisco. 224

Bork, D., (1986). Family Business, Risky Business: How to Make It Work. American Management Association, New York, Amacon.

Bornheim, S. P., (2000). The Organizational Form of the Family Business. Kluwer Academic Publishers, Boston.

Bozkurt, . (1997). Aile irketleri Daha m Baarl?. Milliyet Gazetesi, 18 ubat: 11.

Brockhouse, R. H., Ji-Hee, K., (2001). Management Successions, Theories of the Family Business Enterprise, Establishing a Paradigm for the Field Conference, University of Alberta, Edmonton, September.

Calder, G.H., (1961). The Peculiar Problems of Family Businesses. Business Horizons, 4 (3): 93-102.

Carlock, R. S., Ward, J. L., (2001). Strategic Planning for Family Business. New York, NY, Palgrave.

Chau, T. T., (1991). Approaches to Succession in East Asian Business Organizations. Family Business Review, 9 (2), Summer.

Chen, M. J., (2001). Inside Chinese Business: A Guide for Managers Worldwide. Harvard Business School Press, Boston, MA.

Chua, J. H., Chrisman, J. J., Sharma, P., (1999). Defining the Family Business by Behavior. Entrepreneurship Theory and Practice, 23 (4): Summer .

225

Clark; P. A. (1972). Action Research and Organizational Change: 70-73. Harper and Row Publishers, London.

Cohen, A. R., (1974). Tradition, Change and Conflict in Indian Family Businesses. The Hague, Mouton.

Cox, E. S. (1196). The Family Firm as a Foundation of Our Free Society: Strenghts and Opportunities. Family Business Research, Cornell University: 1 (http://nmg.com/DataNMQ/traffic/search/showpape/contprov.dbm?contProwCode=c ornell&10_356).

Daily, C. M., Dollinger, M., (1992). An Empirical Examination of Ownership Structure in Family and Professionally Managed Firms. Family Business Review, 5 (2): 117-136.

Daily, C. M., Dollinger, M., (1991). Family Firms Are Different. Review of Business 13 (1): 3-5.

Daily, C. M., Dollinger, M., (1993). Alternative Methodologies for Identifying Family versus Nonfamily-Managed Businesses. Journal of Small Business Management, 31(2): 79-91.

Daily, C. M., Dollinger, M., (2), Summer: 117-136

(1992). An Empirical Examination of Ownership

Structure in Family and Professionally Managed Firms. Family Business Review, 5

Danco, L.A., (1975). Beyond Survival: A Business Owners Guide for Success. University Press, Cleveland.

Davis, J. A., Tagiuri, R., (1989). The Influence of Life Stage on Father-Son Work Relationships in Family Companies. Family Business Review, 2: 47-76. 226

Davis, P., (1983). Realizing the Potential of the Family Business. Organizational Dynamics, Summer: 47-56.

Davis, P. S., Harveston, P. D., (1999). In the Founders Shadow: Conflict in the Family Firm. Family Business Review, 12 (4): 311-32.

Davis, P. S., Harveston, P. D.. The Phenomenon of Substansive Conflict in the Family Firm: A Cross Generational Study.

Davis, P., (1983). Realizing the Potential of the Family Business. Organizational Dynamics, Summer.

Demirba, V. C., (1999). Aile irketlerinde Stratejik Ynetim: Trk Tekstil Sektrnde Bir Vaka Analizi. Yksek Lisans Tezi, .T.., Fen Bilimleri Enstits.

Donckels, R., Frohlich, E., (1991). Are Family Businesses Really Different? European Experiences from STRATOS. Family Business Review, 4 (2), Summer: 149-160.

Donnelly, R. G., (1964). The Family Business. Harvard Business Review, 42: 93105.

Drozdow, N., Carroll, V. P., (1997). Tools for Strategy Development in Family Firms. Sloan Management Review, 39 (1): 75-88.

Drozdow, N., (1998). What is Continuity?. Family Business Review. 11(4), December. Drucker, P., (1974). Management: Tasks Responsibilities, Practice. 2nd ed.: 275, London. 227

Dutta, S., (1997). Family Business in India. Response Books, New Delhi, Thousand Oaks, CA.

Dyer, W.G.Jr., (1986). Cultural Change in Family Firms: 15-21. Jossey-Bass Inc. Publishers, San Francisco.

Dyer, W.G. Jr.., (1986). Cultural Change in Family Firms: Anticipating and Managing Business and Family Transitions. Jossey-Bass Inc, San Francisco.

Dyer, W.G. Jr., (1988). Culture and Continuity in Family Firms. Family Business Sourcebook. Dyer, W.G. Jr., (1989). Integrating Professional Management into a Family Business. Family Business Review, 2 (3).

Dyer, W.G. Jr., (1994). Potential Contributions of Organizational Behavior to the Study of Family-Owned Businesses. Family Business Review, 7: 109-131.

Dyer, W.G. Jr.,. (2001). What Management Scholars can Learn by Studying Family Owned Businesses. Theories of the Family Business Enterprise: Establishing a Paradigm for the Field Conference, University of Alberta, Edmonton, September.

Dyer, W.G. Jr., Sanchez, M., (1998). Current State of Family Business Theory and Practice as Reflected in Family Business Review 1988-1997. Family Business Review, 11 (4), December.

Erdoan, ., (1997). letmelerde Davran:121-122. stanbul niversitesi letme Fakltesi Yayn, stanbul.

228

Feyzolu, F. N. (1990). Aile Hukuku, 3. basm, Filiz Kitabevi, stanbul.

Fischetti, M., (1999). Building a Team Culture. Family Business, 10 (3): 30-36.

Fleming, Q. J., (2000). Keep the Family Baggage Out of the Family Business: Avoiding the Seven Deadly Sins that Destroy Family Businesses. Simon and Schister, NewYork.

Fox, B. J., (1993). Family Patterns, Gender Relations. Oxford University Press, Canada.

Fox, M., Nillalant, V., Hamilton, R. T., (1997). Managing Succession in FamilyOwned Businesses. International Small Business Journal, 15 (1): 16-26.

Francis, A. E. (1999). The Daughter Also Rises: How Women Overcome Obstacles and Advance in the Family Business. Rudi Publishing, San Francisco.

Freidman, S. E., (1998). The Successful Family Business. Upstart Pub. Co., Chicago.

Fritsz, R., (1997). Wars of Succession: The Blessings, Curses and Lessons that Family Owned Frms Offer Anyone in Business. Merrit sPublishing, Santa Monica, CA.

Gaffin, R. W., Moorhead, G. (1989). Organization Behavior, second ed.:494. Hougton Mifflin Co., USA.

Gallo, M. G., (1995). The Role of Family Business and its Distinctive Characteristic Behavior in Industrial Activity. Family Business Review, 8 (2): 83-98.

229

Gallo, M. G. (1998). Ethics in Personal Behavior in Family Business. Family Business Review, 11 (4), December.

Gersick, K.E., Davis, J. A., McCollom, H., Lansberg, I., (1997). Generation to Generation: Life Cycles of Family Business. Harvard Business School Press, Boston, Mass.

Gersick, K. E., Landsberg, I., Desjardins, M., Dunn, B., (1999). Stages and Transitions: Managing Change in the Family Business. Family Business Review, 12 (4): 287-297, December .

Gnver; B. (2002). Aile letmelerinin Yaps ve Gelecei. T.C. stanbul Kltr Sitesi Univer Yaynlar, 18: 17.

Goldberg, S. D., Wollridge, B., (1993). Self Confidence and Managerial Autonomy: Successor Characteristics Critical to Succession. Family Business Review, 6 (1), Spring.

Goldwasser, T., (1986). Family Pride: Profiles of Fire of Americas Best-Run Family Business. Dodd Mead and Co., New York.

Goody, J., (1996). The East and the West. Cambridge University Press, Cambridge, GB.

Greiner, L. E., (1971). Evolution and Revolution As Organizations Grow. Harvard Business Review, July-August: 37-46.

Guerrero, L., McCann, A.L., Haley, J. D. (1998). A Study of Practice Utilization in Family Firms. Family Business Review, 11(2): 107-120.

230

Habbershon, T. G., Williams, M., Macmillian, I. C. (2001). A Unified Systems Theory of Family Firm Performnace. Theories of the Family Business Enterprise: Establishing a Paradigm for the Field. Conference, University of Alberta, Edmonton, September.

Handler, W. C. (1992). The Succession Experience of the Next Generation. Family Business Review, 5 (3), Fall .

Handler, W. C., Kram, K. (1998). Succession in Family Firms: The Problem of Resistance. Family Business Review, 1 (4), Winter.

Harris, D., Martinez, J.L., WARD, J. (1994). Is Strategy Different for the FamilyOwned Business?. Family Business Review 7(2): 159-173. Hodgetts, R. M., Kuratko, D. F. (1989). Effective Small Business Management. 3rd ed., Hartcourt Brace Jovanovich, San Diego.

Hollander, B. S., Bukowitz, W. R. (1990). Women, Family Culture and Family Business. Family Business Review, 3 (2), Summer.

Hollander, B. S., Elman, N. S. (1198). Family Owned Business: An Emerging Field of Inguiry. Family Business Review, 1(2): 145-164.

Hoover, E. A. (1999). Getting Along in Family Business. The Relationship Intelligence Handbook, Routledge, New York .

Jaffe, D. T. (1990). Working With The Ones You Love: Conflict Resolution and Problem Solving Strategies for a Successful Family Business. Conari Press, Berkeley, CA.

231

Judson, A. (1966). A Managers Guide to Make Change: 43. Wiley London.

Kadis, L.B., McClendon, R. (1991). A Relationship Perspective on the CoupleOwned Business. Family Business Review, 9 (4), Winter.

Kara, F. A. (1989). Kk letmelerin Sorunlar, Gelecei ve Baary Etkileyen Faktrler. Yksek Lisans Tezi; . letme Fakltesi: 23.

Karlof, B. (1993). ada Ynetim Kavramlar ve Kalknma Modelleri. 1. basm: 218. nklap Kitabevi.

Karpuzolu, E. (2000). Kk ve Orta lekli Aile irketlerinin Kurumsallama Dzeylerinin Belirlenmesine Ynelik Bir Aratrma. Doktora Tezi; .. Sosyal Bilimler Enstits, letme Personel Ynetim ve Organizasyon Blm.

Kepner, E. (1991). The Family and the Firm: A Coevolutionary Perspective. Family Business Review, 4(4): 445-461.

Kepner, E. (1983). The Family and the Firm: A Coevolutionary Perspective. Organizational Dynamics, Sumer.

Keppel, Geoffrey, Zedeck, S. (1989). Data Analysis for Research Design. Freeman Press, New York .

Kets De Vries, M. F. R. (1993). The Dynamics of Family Controlled Firms: The Good and Bad News. Organizational Dynamics, 21 (3): 59-71.

Kilman, R., Saxton, M. (1985). The Cycle of Cultural Evolution in Organizations: 42-53. Jossey-Bass, San Fransisco.

232

King, S., Solomon, G. T., Lloyd, W. F. (2001). Issues in Growing a Family Business: A Strategic Human Resource Model. Journal of Small Business Management, 39 (1).

Knight, A. (1974). Private Enterprises and Public Intervention: The Lourtaulds Experience: 74-76, George Allex Irwin Ltd., London.

Kocel, T. (1998). letme yneticilii - Ynetim ve Organizasyon, Organizasyonlarda Davran, Klasik-Modern ada Yaklamlar: 476-489. Beta, stanbul.

Kole, S. (1997). The Complexity of Compensation Contracts. Journal of Financial Economics: 43, 79-104.

Landsberg, I. (1999). Independent Directors in the Middle. Family Business, 10 (3): 43-48.

Landsberg, I. (1999). Succeeding Generations: Realizing the Dream of Families in Business. Harvard Business School Press, Boston, MA.

Landsberg, I., Perrow, E. (1991). Understanding and Working with Leading Family Businesses in Latin America. Family Business Review, 4 (2), Summer.

Lank, A. G. (1995). Key Challenges Facing Family Enterprises: 28. IMD Publication, Lawsanne, Switzerland.

Lank, A. G. (1991). Challenging Times For European Family Enterprises. Family Business Review, 9 (2), Summer.

233

Leach, P., Ball, B., Duncan, G. (2000). Guide to the Family Business. Scarborough, ON., Carswell Thomson Professional Publishing.

Learned, E. P. (1992). rgt Kavram ve Politikas: 2. TODAE Yayn.

Le Van, G. (1999). The Survival Guide for Business Families. Routledge, New York.

Levinson, H. (1971). Conflicts that Plague Family Businesses. Harvard Business Review, March-April: 90-98. Lindon, C., Fisher, D. (1994). Family Business and Other Pieces, 1st ed.: 94, Cambridge Press.

Longenecker, J. G. (1997). Small Business Management: An Entrepreneurial Emphasis. Southwestern College Pub., Cincinnati, Ohio.

Lyman, A. R. (1991). Customer Service: Does Family Ownership Make a Difference?. Family Business Review, 9 (3), Fall.

Lynch, A.. All in the Family.: Insights From the Corporate Boardrooms and Kitchen Tables of Canadian Family Business. McMillan, Toronto, Canada.

Magretta, J. (1998). Governing the Family Owned Enterprise: An Interview with Finlands Krister Ahlstrom. Harvard Business Review, 76(1): 113-123.

Malinowski, B. (1990). nsan ve Kltr. V Yaynlar, Ankara.

Malne, S. C., Jenster, P. V. (1992). The Problem of the Plateaued Owner-Manager. Family Business Review, 5 (1), Spring. 234

Manikutty, S. (2000). Family Business Groups in India: A Resource Based View of the Emerging Trends. Family Business Review, 13 (4), December.

McCann, J. E., Leon, A., Guerrero, J., Haley, D. (1993). Strategic Goals and Practices of Innovative Family Business. Family Business Review, 6 (3), Fall

McCollom, M. (1992). Organizational Stories in a Family Owned Business. Family Business Review, 5 (1), Spring.

McConaughy, D. L. Matthews, C. H. Fialko, A. S. Farding (1997). Spring.

Family

Controlled Firms: Performance, Risk and Value. . Family Business Review, 10 (2),

McGoldrick, M., Troast, G. J. JR. (1993). Ethnicity Families and Family Business: Implications for Practioners. Family Business Review, 6 (3), Fall.

Melin, L. (2001). Understanding Strategic Dynamics in Family Businesses Through an Integrative Approach- In Quest of the Essence of Family Businesses. Theories of the Family Business Enterprise: Establishing a Paradigm for the Field, Conference, University of Alberta, Edmonton, September.

Miller, D., Lloyd, S., Breton-Miller, I. (2001). Lost in Time: An Intergenerational Succession, Change and Failure in Family Business. Theories of the Family Business Enterprise: Establishing a Paradigm for the Field; Conference, University of Alberta, Edmonton, September.

Miller, W. D. (1998). Sibling and Succession in the Family Business. Harvard Business Review, January-February:23-36.

235

Miller,. Lloyd, S., Breton-Miller, I. (2003). Lost in Time: An Intergenerational Succession, Change and Failure in Family Business. Journal of Business Venturing (18), 513-531.

Mintzberg, H. (1994). The Rise and Fall of Strategic Planning. The Free Press, NewYork. Mintzberg, H. (1979). The Structuring of Organizations. Englewood Cliffs, Prentice-Hall N.J..

Mitchell, R. K., Morse, E. M., Sharma, P. (2001). Transaction Cognitions and High Performce Family Businesses: What are Those Employees Thinking?. Theories of the Family Business Enterprise: Establishing a Paradigm for the Field; Conference, University of Alberta, Edmonton, September.

Morch, R., Yeung, B. (2001). The Political Economy of Very Large Family Firms. Theories of the Family Business Enterprise: Establishing a Paradigm for the Field; Conference, University of Alberta, Edmonton, September.

Morris, M. H., Williams, R. O., Allen, J., Avilla, R. A. (1997). Correlates of Success in Family Business Transitions. Journal of Business Venturing, 12: 385-401.

Neubauer, F. F. (1998). The Family Business: Its Governance for Sustainability. Routledge, New York. Ohmae, K. (1989). Managing in a Borderless World. Harvard Business Review, May-June: 152-161. Okochi, A.(1984). Family Business in the Era of Industrial Growth: Its Ownership and Management. Proceedings of the Fuji Conference, International Conference on Business History ( 10th: 1983: Fuji Education Center), University of Tokyo Press, Tokyo. 236

zalp, . (1971). Kk letmeler: 38, Ankara.

zkanl, . (2000). Kadn Akademisyenler. A. . Siyasal Bilgiler Fakltesi Yayn, 586:12-15.

Paisner, M. B. (1999). Sustaining the Family Business, An Insiders Guide to Manager Across Generations. Perseus Book, Reading, Massachusetts.

Paisner, M .B., Wootten, L. M. (1983). Life Cycle Changes in Small Family Business. Business Horizons, May-June: 58-65.

Pervin, A. (1997). A Conversaiton with Henry Mintzberg. Family Business Review, 10 (2): 185-198.

Peter, (1990). Managing the Family Business in the U.K. London: Story Hayward.

Pitts, G. (2000). In the Blood: Battles to Succeed Canadas Family Business. Doubleday, Canada.

Ponthieu, L. D., Caudill, H. L. (1993). Whos the Boss? Responsibility and Decision Making in Copreneurial Ventures. Family Business Review, 6 (1), Spring.

Potobsky, G. V. (1992). Small and Medium Sized Enterprises and Labour Law. International Labour Rewiew, 131 (6).

Poza, E. J. (1989). Smart Growth: Critical Choices for Business Continuity and Prosperity. Jossey-Bass Inc., San Francisco, Calif..

237

Poza, E. J., Johnson, S., Theodore, A. (1998). Changing the Family Business Through Action Research. Family Business Review, 11 (4), November.

Quinn, R. E., Cameron, K. (l983). Organizational Life Cycles and Shifting Criteria of Effectiveness: Some Preliminary Evidence. Management Science, 29(1): 33-51.

Redding, S. G. (1990). The Spirit of Chinese Capitalism. Walter de Gruyter and Co., Berlin, Germany. Reiss, I. L., Lee, G. (1988b). Family Systems in America, 4th ed.. Harcourt Brace Jovanovich College Publishers.

Rosenblatt, P. C. (1990). The Family in Business: Human Dilemmas in the Family Firm: 4-5. Jossey Bass Publishers, San Francisco.

Rosenblatt, P. C., De Mik, L., Anderson, R. M., Johnson, P. (1985). The Family in Business: 204. Jossey-Bass Publishers, San Francisco, Calif.

Sabuncuolu, Z., Tz, M. (2001). rgtsel Psikoloji: 29-61. Ezgi Kitabevi, Bursa.

Salam, N. (21/05/2003). Aile irketlerinde Sorunlar ve yeniden Yaplanma. Dnya Gazetesi.

Santiago, A. (2000). Succession Experience in Philippine Family Businesses. Family Business Review, 13 (1), March.

Sar, . (1971). Kk letmeler: 64. ETA yaynlar, Ankara.

238

Saraslan, H. (1996). Trkiye Ekonomisinde Kk ve Orta lekli letmeler: malat Sanayii letmelerinin Sorunlar ve Yeni Stratejiler: 24-26. TOBB, Genel Yayn.

Sarbay, A. Y. (1992). Siyasal Sosyoloji: 71. Gndoan Yaynlar, Ankara. Scarborough, J. (1998). The Origins of Cultural Differences and Their Impact on Management. Quorum Books, Westport, Conn.

Schein, E. (1983). The Role of the Founder in Creating Organizational Culture. Organizational Dynamics, Summer.

Schein, E. (1985). How Culture Forms, Develops, and Changes, in Gaining Control of the Corporate Culture: 17-43. Ed. R. Kilmann, M. Saxton, and R. Serpa. Jossey-Bass Inc, San Francisco, Calif.

Schein, E. (1996). Family Business Sourcebook II: 715. Business Owner Resources, Georgia.

Schulze, W. S., Lubatkin, M. H., Dino, R. D. (2001). Toward a Theory of Agency and Altruism in Family Firms. Theories of the Family Business Enterprise: Establishing a Paradigm for the Field; Conference, University of Alberta, Edmonton, September.

Sencer, M. (1989). Toplum Bilimlerinde Ynetim, 3. bask. Beta Basm Yayn.

Senge, P. (1992). The Fifth Discipline. Doubleday, New York.

Seyidolu, H. (1999). Ekonomi ve letmecilik Terimleri, Aklamal Szlk. Gizem Can Yaynlar, stanbul.

239

Seymour, K. C. (1993). Intergenerational Relationships in the Family Firm: The Effect on Leadership Succession. Family Business Review, 6 (3), Fall.

Sharma, P., Chrisman, J. F., Chua, J. H. (1997). Strategic Management of the Family Business: Past Research and Future Challenges. Family Business Review 10 (1), 135.

Sharma, P, (2000). The Mosaic of Indian Family Firms. Family Business Review, 13 (4), December.

Sharma, P., Rao, S. A. (2000). Successor Attributes in Indian and Canadian Family Firms: A Comparative Study. Family Business Review, 3 (4), December.

Simurda, S. J. (2001). Financial Planner, Heal Thyself. Family Business, 12 (2): 2429.

Sirmon, D., Hitt, M. A. (2001). Creating Wealth in Family Firms Through Managing Resources. Theories of the Family Business Enterprise: Establishing a Paradigm for the Field; Conference, University of Alberta, Edmonton, September.

Sorenson, R. L. (1999). Conflict Management Strategies Used by Succesful Family Businesses. Family Business Review, 12 (4), December.

Stewart, A. (2001). Help One Another, Use One Another: Toward Kinship Theory Take on Family Business. Theories of the Family Business Enterprise: Establishing a Paradigm for the Field; Conference, University of Alberta, Edmonton, September.

Swinth, R. L., Vinton, K. L. (1993). Do Family Owned Businesses Have a Strategic Advantage in International Joint Ventures?. Family Business Review 6 (1), Spring. 240

Swogger, G. JR. (1991). Assesing the Successor Generation in Family Businesses. Family Business Review, 9 (4), Winter.

imek, M. ., Akn, B. H. (2003). Teknoloji Ynetimi ve rgtsel Deiim: 235284. izgi Kitabevi, Konya.

iman, M. (1994). rgt Kltr. Anadolu niversitesi Eitim Fakltesi Yaynlar: 41. Eskiehir.

Tagiuri, R., Davis, J. A. (1992). On the Goals of Successful Family Companies. Family Business Review, 5(1), 105-117.

Terpstra, V., Kenneth, D. (1991). The Cultural Environment of International Business, 3rd ed.. South Western Publishing Company, Cincinnati, OH.

Tevrz, S. (1996). Endstri ve rgt Psikolojisi. Trk Psikologlar Dernei Yayn: 96-97, Ankara.

Thomas, P., Waterman, R. H. (1987). Ynetme ve Ykselme Sanat, Mkemmeli Aray. Altn Kitaplar, stanbul.

Tuzcu, C. (2002). Aile irketlerinde Karar Alma Mekanizmalar, Karar Alma Modeli nerisi, Gaziantep Blgesinde Bir Aile irketinin ncelenmesi. Yksek Lisans Tezi, Atatrk niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, letme Anabilim Dal.

Ulukan, C. (1999). Aile letmelerinde Byme Sreci. Doktora Tezi. Anadolu niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits.

Vinton, K. L. (1998). Nepotism: An Interdisciplinary Model. Family Business Review, 11 (4), November. 241

Ward, J. L. (1988). The Special Role of Strategic Planning for Family Business. Family Business Review, 1(2): 105-117.

Ward, J.L. (1997). Keeping the Family Business Healthy. Business Owner Resource, 22, San Francisco.

Ward, J. L. (1997). Growing the Family Business: Special Challenges and Best Practices. Family Business Review, 10(4): 323-337.

Ward, J. L. (1997). Keeping the Family Business Healthy, How to Plan for Continuing Growth, Profitability and Family Leadership. Business Owner Resources, Marietta, GA.

Ward, J. L. (2000). Reflections on Indian Family Groups. Family Business Review, 13 (4), December.

Ward, J. L. (1998). The Special Role of Strategic Planning for Family Business. Family Business Review, 1 (2), Summer. Warrum, R. J. (1999). Family Business Mistakes. 2nd ed., Family Business Journal, Hudson, OH.

Welsch, J. H. M. (1993). The Impact of Family Ownershipand Involvement on the Process of Management Succrssion. Family Business Review, 6 (1), Spring .

Whiteside, M. F. (1993). How families Work Together. Business Owner Resources: 13.

Wong, S. (1993). The Chinese Family Firm: A Model. Family Business Review, 6 (3), Fall. 242

Yakupoullar, C. (2001). Aile irketlerinde atma ve zm Yollar. Yksek Lisans Tezi; Atatrk niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, letme Anabilim Dal.

Yaln, A. (1993). Trkiyedeki Aile letmelerinin Karlatklar Ynetim ve Organizasyon Sorunlarnn Analizi. Yksek Lisans Tezi; ukurova Universitesi, Sosyal Bilimler Enstits, letme Anabilim Dal.

Yeen, H. (1990). Kk letmelerin Balca zellikleri, Sorunlar ve Konuyla lgili Karlatrmal Bir alma. .. letme Fakltesi, Yksek Lisans Tezi:.22.

Ylmaz, E. ( 1993). Trkiyede Kurumsallama Aamasna Gelmi Orta lekli Aile irketlerinin Sorunlar ve zmleri. Yksek Lisans Tezi. stanbul niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, letme Fakltesi, stanbul.

Ylvisaker, P. N. (1990). Family Foundations: High Risk, High Reward. Family Business Review, 3 (4), Winter.

Zahra, S. A. (2001). Ownership and Involvement and International Expansion: An Empirical Test of the Stewardship Theory Among Family Firms. Theories of the Family Business Enterprise: Establishing a Paradigm for the Field; Conference, University of Alberta, Edmonton, September.

Zaudtke, D., Ammerman, D. (1997). Family Businesses: The Next Generation. Management Review: 55-57, February.

243

EK RNEKOLAYLAR

244

RNEKOLAY 1

Omega bir aile irketi olup, 1960larda Mithat Bey tarafndan ufak bir konfeksiyon dkkan olarak zmirde faaliyete balamtr. Mithat Bey, niversite mezunudur. Mithat Beyin 2 erkek ve 5 kz ocuu vardr. Zamanla dkknn bytm, zmirdeki nemli ve byk hazr giyim maazalarndan biri olmutur. ocuklar bo zamanlarnda ve tatillerde maazada almlardr. Kz ocuklar

erken yata evlenmi ve eitimlerine devam edememiler. Erkek ocuklar, yurt dnda ok iyi niversitelerde lisans ve yksek lisans eitimlerini tamamlam, bir sre altktan sonra Trkiyeye geri dnmlerdir. Kk erkek karde, yurt

dnda almann avantajn deerlendirerek maazalarnda satlan mallar kendilerinin retebileceklerini dnm ve 1980lerde Torbal yaknlarnda konfeksiyon zerine bir retim atlyesi kurmutur. Yksek standartlara sahip olan bu atlye, kendi maazalarnn dnda Trkiyenin eitli ehirlerinde bulunan maazalara da mal vermeye balamtr. Avrupann nl maazalarna yollanan numuneler ok beenilmi ve yaplan anlamalar sonunda Avrupann nl

markalarnn kadn ve erkek koleksiyonlar retilmeye balanmtr. Mithat Bey irketin ynetimini iki erkek kardee devretmitir. Byk erkek karde maazadan sorumlu, kk erkek karde ise retimden sorumludur. Kz ocuklarnn, ocuklarn bytmesiyle aile irketinde aktif rol alma talebi, maazay yeni bir anlay erevesinde bytme hedefini beraberinde getirir. Maazada kadn ve erkek konfeksiyonun yan sra, ocuk reyonu, ev dekorasyon blmnn de yer 245

almas kararlatrlr.

zmirin o dnemdeki ilk alveri merkezinde byk bir

maaza alan kiralanr. irket maaza adna bir kredi kart sistemi gelitirmi, pein satlarda indirim veya taksitli sat imkan salayarak, o dnemde Trkiyede ok yeni, zmirde ise ilk uygulamay balatmtr. bymtr. Satlar artm ve irket ok

Bu baarnn ardndan Istanbulda ikinci byk maaza alr.

Kiralanan alt katl binada yksek satlar devam etmitir. Btn kardeler uyum iinde almakta herey sorunsuz gitmektedir. avantajn vurgularlar. Ancak 1990larn ortasnda, byk erkek karde 20 yldr evli olduu einden boanmak istediini ve maazada almakta olan kendinden yaa ok gen bir bayanla evlenmek istediini aklar. evlilii onaylamazlar. Tm aile yeleri bu karara kar kar ve Srekli aile irketi olmann

Byk erkek karde itirazlar zerine irket hisselerini

satmakla aileyi tehdit eder ve ilerin kendisi olmadan bu baaryla asla yrmeyeceini syler. Aile yeleri tehdit karsnda aknlk ierisinde ne

yaplmas gerektiine karar verme aamasndayken, en byk erkek karde hisselerini satar. Aile bunu bir ihanet olarak kabul eder. Kendi aralarnda da konuya ilikin byk boyutlarda zlemeyen atma balar. Bir sre sonra dier aile yeleri de hisselerini satar ve aile irketi dalr. Aile de paralanr.

246

RNEKOLAY 2

Kenan Bey Karsta doup bym, deri ilemesini babasndan renmitir. Ei ve drt erkek ocuuyla birlikte 1950lerin banda stanbula tanr. Sigma irketi, 1950lerde stanbulda Kenan Bey tarafndan kk bir deri ileme atlyesi olarak faaliyete kurulur. Erkek ocuklarnn hepsi kk yalardan itibaren babalarndan deri ileme tekniinin inceliklerini renmi, yenilikleri srekli takip etmilerdir. Hepsi niversitede okumu, yurtdnda deri, suni deri zerine yaplan almalar yakndan takip etmi ve Trkiyeye yeni teknolojileri getirmilerdir. Birbirlerine son derece bal olan kardeler, deri atlyelerini yllar iinde milyon dolarlk ciroya sahip byk bir fabrikaya dntrmlerdir. Yurtdndan hammadde satn alp, suni deri retip, yine yurtdna ihra etmilerdir. Ancak, en byk erkek karde Murat zaman iinde yanl kararlar

vererek aile irketini iki kez iflasn eiine getirmitir. Dier karde aabeylerinin bu ite ok tedbirsiz davrandn fark ederek aabeyleriyle bir uzlamaya gitmilerdir. Murat, aile irketi hisselerine sahip olmaya devam edecek ancak artk irkette almayacaktr. Murat yeni karardan memnun bir ekilde irketten ayrlr ve hep dledii sanat galerisini aar. Murat halen stanbulda faaliyet gsteren nl bir sanat galerisinin sahbidir. Dier erkek kardeler, irketi bytmeye devam etmiler ve ok baarl olmulardr. Aile irketleri konusunda yurtdndan ve yurtiinden eitli 247

danmanlk firmalarnn yardmyla aile anayasalarn hazrlamlar , devretme planlarn yapmlardr. Her karde iki ocuk sahibidir. Hisseler ocuklara eit ekilde devredilecektir. ocuklarn ilgi alanlarna gre yurtdnda eitimleri Beklenmeyen

planlanm ve aile irketinde stlenecekleri rol belirlenmitir. deiimlere kar hazrlk yaplmtr.

Ancak, ok nemli bir sorunla kar karya kalrlar. Hibir erkek karde yllar iinde birbirlerinin aileleri ile grmemilerdir. Yllar nce gelinler arasnda ba gsteren bir problem zamanla zlemez noktaya gelmi ve kardelerin ocuklar birbirleriyle kuzen olarak kaynaamamlardr. Birka yl sonra birlikte alacak olan nc nesil ocuklar birbirlerini yakndan tanmak frsatn

yakalayamamlardr.

Bu konuda nlem almaya allm ve danmanlarnn

tavsiyesi ile ocuklar birlikte yurtdna uzun tatillere gnderilmilerdir, fakat bu deneyimler de baaryla sonulanmad gibi ocuklar birbirlerinden hi

holanmamlardr. Erkek kardeler endielerini belli etmekle beraber problemin zlecei inancn tamaktadrlar. Gelecekte nc nesil yelerini daha sk ve daha uzun sreli

organizasyonlarla biraraya getirmeyi hedeflemektedirler.

248

RNEKOLAY 3
Beta irketi, Gner Bey tarafndan 1970lerin banda kurulmutur. Gner Bey, inaat mhendisi olup yurtdnda yksek lisans ve doktora derecelerini almtr. Ankarada yllardr inaat sektrnde almtr. Kendisi Trkiyenin en nemli inaat mhendislerindendir. mhendisi olmasalar Gner Beyin iki kz vardr. Kzlarnn, inaat

bile ok iyi bir eitim alarak irket ynetiminde grev

yapacaklarn planlamtr. ki kzn da yurtdna eitime yollam ve irketi gnn birinde birlikte ynetecekleri hayalini kurmutur. Ancak, byk kz pek

yurtdnda evlenmi, ocuk sahibi olduktan sonra Trkiyeye dnmtr. Aile irketinde alamayacan babasna sylemi ve ev hanm olmutur. Kk kz Arzu ise, aile irketinde almak istemediini, hayalinin Pariste nl bir niversitede gzel sanatlar eitimi almak olduu belirtmi ve bu okuldan ikinci lisans derecesini almtr. Arzu halen Pariste yaamaktadr. Gner Beyin kzlaryla irketi ynetme hayalleri yklmtr. u anda, 70 yan zerindedir ve aktif olarak almaya devam etmektedir. irketin ynetimini

profesyonel yneticilerle srdrmekte ve alanlarna gsterdikleri performansa gre hisselerinin bir ksmn devrederek alanlar motive etmektedir. Ancak, aile irketinin gelecei konusunda ok endielidir. Damad aile irketinde halen

almaktadr. Fakat Gner Bey damadnn alma performas ve disiplininden hi memnun deildir. Damad hakknda , atsan atlmaz, satsan satlmaz, ne yapacam bilmiyorum diye dnmektedir.

249

Gner Bey, kk kz Arzunun birgn Paristen dnp irketin ilerini kendisinden devralacan mit etmektedir.

250