DERGH MECMUASI VE AHMET HA M The Journal of Dergh And Ahmet Haim Alim GR

zet Mill Mcadele dneminde halk bilinlendirme adna genelde basnn, zelde dergilerin ok byk katklar olmutur. Bu erevede Mtareke yllarnn en nemli ilim, fikir, sanat ve edebiyat dergilerinden biri de Derghtr. 15 Nisan 1921-5 Ocak 1923 tarihleri arasnda, stanbulda, toplam 42 say kan dergi, ieriinden de anlalaca zere Mill Mcadeleye destek vermitir. Yahya Kemal, Ahmet Haim, Yakup Kadri, Falih Rfk, Halide Edip, Ruen Eref, Abdlhak inasi, Ahmet Hamdi gibi isimlerin katkda bulunduu Derghta Ahmet Haim de ilk saydan itibaren eserleriyle yer almtr. airin dergide, 1921-1922 yllarnda, biri nceden yaymlanm dokuz yazs, bestelenmi sekiz iiri kmtr. Haim, Derghta bulunan nesirlerinde arlkl olarak sanat, edebiyat, dil ve imla konular zerinde durmutur. Sanatn sosyal ve siyas cephesinden ok, ahs ve manev ynyle ilgilenen air, edebiyatta sahihlikten yana olmakla birlikte dil ve imla konusunda yerleik ve genel kabul grm anlay ve alkanlklarn devamn savunur. Bununla birlikte dergide yaynlanan iirlerinde genelde ak, kadn, sevgili, lm, ocukluk anlar, tabiat, zaman gibi ferd konular ileyen Haim, Mill Mcadele dneminin zor artlarnda ele ald bu temlerden dolay eletirilir. Yine de sanat hayatnn geneli dikkate alndnda Ahmet Haim, muhtemelen bir ortam meselesi olarak, en ok Dergh mecmuasnda yazd, zellikle mensur eserleri ile mill ve manev deerlerimize sahip km, gerek nesirlerindeki, gerekse iirlerindeki ierik, ekil, dil ve slupla kendi sanatn ortaya koymu, bunlarla edebiyat dnyasnda etkili olmutur. Anahtar Kelimeler: Ahmet Haim, Dergh, Mill Mcadele, edebiyat, sanat, nesir, iir, dil, imla. Abstract During the period of National Struggle, both the press in general and the journals in particular have had great contributions for the purpose of making the public conscious. Within this framework, Dergh was one of the most significant science, art and literature journals of the armistice years. Between 15 April 1921 and 5 January 1923, the journal published in Istanbul totally 42 issues, as it could be understood from its contents, backed up the National Struggle.Ahmet Haim has also taken part in Dergh with his works beginning from the first issue, to which the following names such as Yahya Kemal, Ahmet Haim, Yakup Kadri, Falih Rfk, Halide Edip, Ruen Eref, Abdlhak inasi, Ahmet Hamdi have contributed. The poets nine prose works, one of which was formerly published, and eight poems, three of which were composed, were published in the journal between 1921-1922. Haim has mostly put emphasis on the art, literature, language and spelling issues in his prose works in Dergh. The poet, who was interested in the individual and spiritual aspects of art rather than the social and political aspects, was in favour of being precise in literature as well as standing up for the continuation of understandings and habits that were basic and generally held with regard to the language and spelling. In addition to this, Haim, who generally used the individual subjects such as love, woman, beloved, death, childhood memories, nature, time in the poems published in the journal, is criticized because he handled in the severe conditions of the National Struggle. Nevertheless, considering his art life as a whole, Ahmet Haim made a claim to the national and spiritual values both in his prose and poems contents, form, language and style probably as a matter of stage, mostly the prose works he wrote in the journal, Dergh and he produced his art, which made him prominent in the literature world. Key Words: Ahmet Haim, Dergh, the National Struggle, literature, art, prose, poem, language, spelling.

Giri Bilindii zere Mill Mcadelemiz srasnda genelde basn, zelde ise dergiler nemli rol oynamlardr. Kukusuz Mtareke yllarnn en nemli ilim, fikir, sanat ve edebiyat dergilerinden biri de Dergh mecmuasdr. lk nshasndaki isminin altnda, yarm aylk ilim ve sanat mecmuas kaydn tayan Dergh, 15 Nisan 1337 (15 Nisan 1921) - 5 Knunusani 1339 (5 Ocak 1923) tarihleri arasnda, stanbulda, toplam 42 say kmtr. Derginin mesul mdr, Mustafa Nihat zndr. eriinden anlald kadaryla Dergh mecmuas, Anadoluda yrtlen Mill Mcadeleye, igal altndaki stanbuldan manev destek veren nemli merkezlerden biridir. (Demirci, 2007, s. 25) Mill Mcadelenin bazen bedbin, ok defa mit ve heyecan dolu atmosferi iinde yaynlanmaya balayan dergi, hem bu yllarn havasn yanstm, hem de gelecekteki bar gnlerinin kltr ortamn hazrlam bir okul gibidir. (Enginn, 2006, s. 129; Uman, 2006, s. 519,520)

Do. Dr., Seluk niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Trk Dili ve Edebiyat Blm retim yesi.

317

XX. yzyln balarndan itibaren Osmanl toplumunda da giderek yaylan pozitivizm ve materyalizme kar olan Derghlar, byk lde Bergson felsefesine bal modern, mistik ve yer yer de sembolist bir anlaya sahiptirler. (Ayvazolu, 1995, s. 95105; Macit-Soldan, 2004, s. 47; Uman, 2006, s. 520) Dergi, ounluu Darlfnun Edebiyat Fakltesinde okuyan ve hoca olan yazar kadrosu ile daha ok tarih ve kltre dayal yeni bir milliyetilik anlay gelitirmi, ark dnyasnn ruhunu, duygu ve dnce plannda yeniden canlandrmaya almtr. Derghta 80den fazla air, yazar, hikyeci, bilim adam ve mtercimin ismi grlebilmektedir. Dergiye bizzat yazanlardan bir ksm devrin tannm kalemleridir. Bu balamda derginin edeb ve fikr cephesini Yahya Kemal, Ahmet Haim, Yakup Kadri, Falih Rfk, Halide Edip, Ruen Eref, Abdlhak inasi, Mustafa Nihat gibi tannm ahsiyetlerin oluturduu sylenebilir. Mecmuada sklkla eserleri grlen, zamanla Trk edebiyatnn nemli simalar haline gelen dier balca air ve yazarlar arasnda ise; Ahmet Hamdi, Ahmet Kutsi, Ali Mmtaz, Necmettin Halil, Kemalettin Kmi, kfe Nihal, Nurullah At gibi isimler saylabilir. (Tanpnar, 2001, s. 17, 3334; Uman, 2006, s. 519, 520) Dikkat edilirse sralanan isimler arasnda tam ve byk bir fikir birlii yle dursun, hareketin iinde yer alan Ahmet Hamdinin ifadesiyle, En fazla beraber yaayan byk rkn arasnda bile, Mill Mcadelenin ve Balkan Harbinden beri ard aras kesilmeyen felketlerin getirdii siyas gr yaknlndan, zevk stnlnden, bir evvelkilere kar tabi akslmelden ve nihayet dil meselesindeki anlamalarndan baka bir ba yok gibidir. Bununla birlikte her nn de dnceleri birbirinden ok ayr lemlerde gelimi olmasna ramen, Yahya Kemal, Haim ve Yakup o zamanlar ok yakn dostturlar.(Tanpnar, 2001, s. 40) Bu itibarla, Yahya Kemal ve Ahmet Haim gibi iirin iki byk yol acsnn Derghtaki beraberlikleri, dergide ilk kalem denemelerine balayan genler iin ok nemli bir rnek tekil etmitir. (Enginn, 2006, s. 129) Mill ve ruh deerleri ne karan dergide; iir, makale, tenkit, tiyatro, edebiyat tarihi, biyografi, musahabe, dil, msiki, felsefe, mimar gibi alanlarda telif ve tercme pek ok yaz bulunmaktadr. Ahmet Haimin Ksaca Sanat ve Derghtaki Konumu Modern Trk iirinin kurucularndan saylan A. Haimin genelde sanat, zelde iirinin zn u drtlnde bulmak mmkndr: Seyreyledim ekl- i hayat Ben havz- hayalin sularnda Bir aks-i mlevvendir onunn Arzn bana ahcr u nebt (Ahmet Haim, 2001, s.129) Birok sreli yaynda manzum-mensur pek ok eseri bulunan Haimin yaz hayat, Hayal-i Akm adl iirinin Mecmua-i Edebiye (S.19, 22 ubat 1316/ 07 Mart 1901, s.145146)de kyla balar. Son yazs lmnden bir ay nce Mlkiye dergisinde (S. 26, Mays 1933) yaymlanr: Bal Yemektir.1 (Demirci, 2007, s. 20, 29, 580) Yahya Kemal kadar n planda ve belirleyici olmasa da Haim, Derghn ilk kndan itibaren kbal Kraathanesindeki toplantlarna katlm, kabul grmese de Haha adn o nermitir. (Tanpnar, 1977, s. 289; Ayvazolu, 2000, s. 107) te yandan A. Haimin, birok nemli yazs ile iiri bulunan bu yayn organn bir bakma kendi dergisi gibi grdne dair de ipular vardr. Nitekim bunu Abdlhak inasi ile Rezzan rif Hanmefendiye yazd mektuplardan anlamak mmkndr. Zira Abdlhak inasi iin kaleme ald bir
* Anlam: Hayatn ekillerini hayal havuzunun sularnda seyrettim. Onun iin dnyann talar (cansz cisimleri) ve bitkileri (canl varlklar) bende renkli bir yansma (ekline brnr.) 1 Ahmet Haimin hem btn eserleri, hem de bunlarla ilgili geni bilgi iin u kaynaklara baklabilir: Btn iirleri, Piyle/Gl Saatleri/Dier iirleri, 5. bask, (Hazrlayanlar: nci Enginn-Zeynep Kerman), Dergh Yaynlar, stanbul, 2001. Btn Eserleri II, Bize Gre/ kdamdaki Dier Yazlar (Hazrlayanlar: nci Enginn-Zeynep Kerman), Dergh Yaynlar, stanbul, 1991. Btn Eserleri III, Gurabhne-i Laklakan/Dier Yazlar (Hazrlayanlar: nci Enginn-Zeynep Kerman), Dergh Yaynlar, stanbul, 1991. Btn Eserleri IV, Frankfurt Seyahatnamesi/Mektuplar/Mlkatlar (Hazrlayanlar: nci Enginn-Zeynep Kerman), Dergh Yaynlar, stanbul, 1991. Beir Ayvazolu, mrm Benim Bir Ateti/ Ahmet Haimin Hayat- Sanat- Estetii-Dram, tken Neriyat, stanbul, 2000. Ahmet oban, Gller ve ller airi Ahmet Haim, Aka Yaynlar, Ankara, 2004. brahim Demirci, Muhteva ve ekil Hususiyetleriyle Ahmet Himin Nesir Dnyas, Seluk niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Yeni Trk Edebiyat Bilim Dal, Baslmam Doktora Tezi, Konya, 2007. (Danman: Do. Dr. Alim Gr)

Uluslararas Sosyal Aratrmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 3 / 10 Winter 2010

318

mektubun sonuna, Derghn sahipleri nmna Ahmet Him imzasn koymas, Rezzan rif Hanmefendiye hitaben, nc Derghn en gzel yazs olan Tebriz Sultan maatteessf be, alt tertip hatasyla kt. Drdnc nshada tashih edeceiz. demesi herhalde dergiyi sahiplendiini gstermektedir. (Demirci, 2007, s. 269) Yine bir baka kaynaktan rendiimize gre Nasuhi Baydar, Anatole Francen Thais adl romann Haimin sraryla tercmeye balam, evirdii ilk yirmi sayfay onun kendisinden habersiz Derghta tefrika ettirmesi zerine yapt ii tamamlamak zorunda kalmtr. (Ayvazolu, 2000, s. 123) Ksacas estetik, fikir ve edebiyat nderliini Yahya Kemalin yapt mecmuay Tanpnarn anlattklarna baklrsa M. ekip Tun ile Yakup Kadri gibi Haim de samimiyetle benimsemi, o hemen her gnnde Dergha ve Derghlara birka saat ayrmtr. (Tanpnar, 2001, s. 35,36) Ayrca yine Tanpnarn u szleri Haimin mrnn sonuna kadar Dergha bal kaldn da gstermektedir: Bir fantezi adam tanlan (olarak tannan) Him, Yahya Kemal ile olan btn ihtilflarna ve nihayet dargnlna ramen Dergha sonuna kadar sadk kald. lmnden birka gn evvel bana gene ondan ve o gnlerden bahsediyordu. (Tanpnar, 1977, s. 285) Dergh ve Ahmet Haim Dergiyi kendi nesli iinde en ok benimseyenlerden olan Haimin Derghta 19211922 yllarnda, biri nceden yaymlanm dokuz yazs, bestelenmi sekiz iiri kmtr.2 Ayrca Haimin ilk iir kitab olan Gl Saatleri de 1921de Dergh mecmuasnn ilk ve son yayn olarak baslmtr.3(Ayvazolu, 2000, s. 125,132) Ahmet Haimin Derghta kan ilk mensuresi, Alev, ml, Kelime ve Edebiyat- Cedide balkl yazsdr. Bu edebiyat musahebesinin konusu; imlnn nemi, yabanc kelimeler ve Edebiyat- Cedidedir. Haim bu tenkit yazsn, Giritli Ali Zeki Beyin yaynlad Alev4 adl romandaki Trke kelimelerde tercih ettii iml ve cmlelerinde sklkla Franszca szler kullanmas mnasebetiyle kaleme almtr. Zira Haimin bildirdiine gre Ali Zeki Beyin eseri, hem bir hikye ve hem bir nevi iml kitabdr. (s.23) Yazarn, hikyeyi anlatrken ayn zamanda Trke kelimelerin imls hakknda baz
2

Derghta Ahmet Haim imzal metinlerin knyeleri, yaymlan sralarna gre yledir: 1. Bir Gnn Sonunda Arzu, cilt 1, nr. 1 15 Nisan 1337(1921), s.7. 2. lmek -Halil Fikrete-, cilt 1, nr. 2, 1 Mays 1337(1921), s.22. 3. Alev, ml, Kelime ve Edebiyat- Cedide, cilt 2, nr. 2, 1 Mays 1337(1921), s.23. 4. Mslman Saati Yolunu ge bulmu bir kalbin muhabbetiyle Falih Rfkya- , cilt 1, nr. 3, 16 Mays 1337(1921), s.35. 5. Parlt, cilt 1, nr. 3, 16 Mays 1337(1921), s.36. [Bestesi iin bk. ehnaz Buselik ark, Gfte: Ahmet Haim Bey, Beste: Cvide Hayri Hanm, cilt 1, nr.12, 5 Terinievvel (Ekim) 1337(1921), s.194.] 6. afakta, cilt 1, nr. 6, 5 Temmuz 1337(1921), s.83. 7. iirde Mn, cilt 1, nr. 8, 5 Austos 1337(1921), s.113114. 8. Ressamlarmz Hakknda Bir Mtalaa, cilt 1, nr. 10, 5 Eyll 1337(1921), s.145. 9. Cemin Gz, cilt 1, nr. 11, 20 Eyll 1337(1921), s.161. 10. Hazanda Blbl - zzet Melihe-, (Hseyn ark, Gfte: Ahmet Haim Bey, Beste: Cvide Hayri Hanm), cilt 1, nr. 11, 20 Eyll 1337(1921), s.165. 11. stanbul Hakknda Bir Ecnebi ile Muhavere, cilt 2, nr. 13, 20 Terinievvel (Ekim) 1337(1921), s.23. [nceki neri iin bk. Tark, nr.105, 7 Terinisani 1335 (7Kasm 1919), (s.1).] 12. iirde Vatan, cilt 2, nr. 18, 5 Knunusani (Ocak) 1338(1922), s.8283. 13. Havuz, cilt 2, nr. 19, 20 Knunusani (Ocak) 1338(1922), s.99. 14. Ylan Hikyesi, cilt 2, nr. 24, 5 Nisan 1338(1922), s.177178. 15. Piyle(Cavide Hayri Hanmefendiye hrmet ve minnetle), cilt 2, nr. 24, 5 Nisan 1338(1922), s.179. 16. Merdiven, (edd-i Araban ark, Yrk Sem, Gfte: Ahmet Haim Bey, Beste: Cvide Hayri Hanm), cilt 3, nr. 26, 5 Mays 1338(1922), s.26. (nceki neri iin bk. ebab, nr. 2, 30 Temmuz 1920.) 17. Bir Ressama Cevap, cilt 3, nr. 34, 5 Eyll 1338(1922), s.151152. Dergh mecmuas zerine yaplan yksek lisans tezinde, Haimin eserlerinin sraland yerlerde, Merdiven balkl bestelenmi iiri atlanm, sondaki almada, lmek manzumesi, Olmak eklinde yazlmtr. (Uslucan, 1995, s. 470; Karadioular, 1995, s. 38,100,140; Yce, 1995, s. 34, 68,315316)

Bu kk hacimli kitap; Gl Saatleri, Gl Kular, Serbest Mstezadlar ve Muhtelif iirler balklarn tayan drt blmden olumaktadr. lk iki blmdeki iirleri Haimin zmirde retmenken yazd bu eser ve sahibi hakknda Dergh ta u takdir yazlar da yer almaktadr: 1) Ablhak inasi, Ahmet Haimin Eseri Etrafnda, cilt 1, nr.11, 20 Eyll 1337 (1921), s.167. 2) Nurullah Ata (Ata), Ahmet Haim Gl Saatleri Mnasebetiyle, cilt1, nr.12, 5 Terinievvel (Ekim) 1337 (1921), s.178179. Derghta Haimle ilgili olarak smail Hikmetin Beraber Hasbihal (Kardeim Aziz Ahmet Haime) ( cilt 1, nr.7, 29 Haziran 1337/1921, s.101.) balkl ithaf yazsn da anmak gerekir.

Alev roman yazld dnemde eletirmenlerin dikkatini ekmi ve eser hakknda eitli yazlar kmtr. Bunlardan Ahmet Haime ait olan, yukardaki ifadelerden de anlalaca zere, Alev romannn adna ve eserdeki baz kelimelerin yazlna yneliktir. Nurullah Ata da tartmalara katlm ve Ahmet Haime cevap vermitir. Detayl bilgi iin bk. (Uslucan, 2007, s. 690 696)

Uluslararas Sosyal Aratrmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 3 / 10 Winter 2010

319

hususi kanaatlerini de sylemek niyetinde olduunu, kitabn cephesinde gze arpan alevin yeni imls, bize, sahifeleri amaya balamadan haber vermektedir. Nitekim kitapta, alev yazlrken, yerleik uygulama terk edilmi, ayn harfi yerine medli elif tercih edilmitir. Ancak Haime gre bu tasarruf, kelimenin estetik deerini ve ekil gzelliini yok etmitir. nk kelimeler yar gzelliklerini yazl ekillerinden alrlar. te yandan Ali Zeki Beyin, imlnn slahnda acemiler ve yabanclar iin, okumay kolaylatran bir ama gtt anlalmaktadr. Ancak mill bir kontrole tbi, byk ve genel bir ses sistemi vcuda getirilip, fertler arasnda iml ayar mmkn klnmadka, imlnn slahnda telffuzu bir kaide kabul etmek bounadr. stelik Giritli olan Ali Zeki Beyin telaffuz imlasna stanbullular nasl itimat edebilir? Zira, Kelimeler, hususi bir musiki leti gibi, bir milletin babalardan gelen kadim seslerini saklar. Yabanc bir az, ne yapsa o sesleri tam olarak kartamaz. (s.23) Gerektike rnekler verip yukardaki grlerini aklayan Haim, yazsnn gelime blmnde, Ali Zeki Bey'in eserindeki zellikle Franszca kelimelerin okluuna dikkatleri ekerek, Edebiyat- Cedide ile yerleen bu sakat uygulamann devam ettiini belirtir. Mnasebet dmken, kemali bulmadan zevale ermi, yeni iken lm olarak niteledii Edebiyat- Cedide'nin zevk anlayndan kurtulmann nemi ve gerei zerinde de durur. Bu satrlar yalnz imlya ve kelimeye hasretmekle iktifa etmei mnasip grdk. Bu teferruat haricinde intiar son gnlerin en gzel hadiselerinden birini tekil eden bu canl eserin edeb kymetinden Abdlhak inasi Beyefendi bize nasip olmayacak bir zevk ve salahiyetle bahsetti. (s.23) diyerek tenkit yazsn bitirir. Haimin Derghta kan ikinci nesri, Mslman Saati baln ve yolunu ge bulmu bir kalbin muhabbetiyle Falih Rfkya ithaf ibaresini tar. Genelde din meselelere kaytsz olan Haimin (Ayvazolu, 2000, s. 117120) bu yazs, mistik duyarllk asndan son derece nemli ve ayrcalkl yere sahiptir. Muhtemelen Derghn fikr atmosferinden ve btn gcyle zerimize gelen Avrupa medeniyetine duyduu tepkiden doan derin bir dassla ve mistik (bir) rperi hissedilen (Ayvazolu, 2000, s. 113) bu denemesinde o, yabanc saatlerin en gizli ve etkili bir ekilde hayatmz istila edip deitirmesini, bunun anlamyla mahiyetini sorgular. Saatle zaman len leti deil, zamann kendisini kastettiini belirten sanat, fkrasna u ilgin tespit ve tasvirlerle balar: stanbulu yeniletiren ve yerlisini artan istilalarn en gizlisi ve en tesirlisi yabanc saatlerin hayatmza girii oldu. Saatten kastmz, zaman len let deil, fakat bizzat zamandr. Eskiden, kendimize gre yaaymz, dnmz, giyiniimiz ve kendimize gre, dinden, rktan ve ananeden hayat alan bir zevkimiz olduu gibi, bu slubu- hayata gre de saatlerimiz ve gnlerimiz vard. Mslman gnnn balangcn afan parltlar ve nihayetini akamn ziyalar tayin ederdi. Madenden salam kapaklar altnda mahfuz tutulan eski masum saatlerin yelkovanlar yorgun bcek ayaklar tarznda, gnein sema zerindeki seyriyle az ok mnasebetdar bir hesaba tebaan, minenin rakamlar zerinde yrrler ve sahiplerini, zamandan takribi bir shhatle, haberdar ederlerdi. Zaman namtenahi bahe ve saatler, orada aan, kh saa, kh sola mail, gneten rengrenk ieklerdi. Ecneb saatin iptilasndan evvel bu iklimde, iki ucu gecelerin karanlyla simsiyah olan ve srt, muhtelif evkatn krmz, sar ve lacivert ateleriyle yol yol boyal, azim bir canavar hlinde, bir gece yarsndan dier bir gece yarsna kadar uzanan yirmi drt saatlik gn tanlmazd. Ziyada balayp yine ziyada biten, on iki saatlik, ksa, hafif, yaanmas kolay bir gnmz vard. Mslmann mesut olduu gnler, ite bu gnlerdi; erefli gnlerin vakayiini bu saatlerle ltler. Geri, felek hesabata gre, bu saat iptidai ve hatal bir saatti, fakat bu saat, hatratn kuts saatiydi.(s.35) Haim yazsnn devamnda ecnebi saatlerin giriiyle; din, mill ksacas btn hayatmzn nasl deitiini, zaman iinde deerlerimizin nasl alt st olduunu arpc bir ekilde anlatr. Onun uzun uzun ve zamannn diliyle anlattklarn -son ksm hari- Beir Ayvazolu gnmz Trkesiyle yle zetler: Modern saatin kabul ve ezan saatin camilere, trbelere ve muvakkithanelere terk edilmi bir eski saat haline gelmesi, hayata bak tarzmz derin bir biimde deitirmitir. Eski saatler babalarmzn ld, annelerimizin evlendii, bizim doduumuz, kervanlarn hareket ettii ve ordularn dman ehirlerine girdii saatlerdi; hayat etrafmzda serbest brakan geni, kaytsz ve dost saatler. Modern saat hayatmz bozup onu baka bir dstura gre yeniden dzenlemi ve ruhlarmz iin tannmaz hale getirmitir. Yeni l bir zelzele gibi, zaman manzaralarn etrafmzda altst ederek, eski gnn btn setlerini harap etmi, geceyi gndze katarak saadeti az, meakkati ok, uzun, bulank renkte bir yeni gn icat etmitir. Bu, Mslmann eski mesut gn deil, sarholar, evsizleri, hrszlar, katilleri ve yeraltnda mmkn olduu kadar fazla altrlacak saysz kleleri bulunan byk medeniyetlerin ac ve bitmek bilmeyen gndr. () Haime gre, unutulan eski saatler iinde eksiklii en fazla hissedilen ve hasretle hatrlanan saat akamn on ikisidir ve ne yazk ki artk on iki, solgun yeil gkyz altnda, ilk mezzinin yldza kar Mslmanlara hitap ettii, sokaklarn lcivert bir sesle kapand, klarn yaklp sinilerin kurulduu ve yarasalarn mahzenlerden kp uutuu o tesirli ve titrek saat deildir. Yeni saat, Mslman akamnn hznl ve aaal dakikasn datm, bu saatle birlikte gelen alma ve yaama
Uluslararas Sosyal Aratrmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 3 / 10 Winter 2010

320

tarz bizi fecir leminden koparmtr. Baka lkelerde fecri yalnz krdan ehre sebze ve meyve getirenlerin ahmak gzleri ve muzdariplerin ikin kapaklar iinden bakan krmz ve perian gzleri tanr. Bu zavalllar iin fecrin parltlar, yeniden boyuna geirilecek olan hayat ipinin kanl ilmeini aydnlatr; Mslman iinse ryasz bir uykunun sonu, temizlik, ibadet, nee ve midin balangcdr. (Ayvazolu, 2000, s. 114116)5 Ahmet Haim fkrasn, kaybettiklerimizin adeta sanatkrane fotoraf saylabilecek, u hznl ve dokunakl ifadeleriyle tamamlar: Mslman yz, ku sesleri ve iek kokular gibi fecrin en gzel tecellilerindendir. Kubbe ve minareleri, o alaca saatte grmemi olan gzler, taa en ilh manay veren o muhayyirl-ukl mimariyi anlam deillerdir. Esmer camiler, fecirden itibaren semavi bir altn ve semavi bir ini ile kaplanr ve slm ustalarnn natamam eserleri o saatte tamamlanr. Btn mabetler iinde, gneten ilk ziya alan, camidir. Bakr oklu minareler gnei en evvel grmek iin havalarda ykselir. imdi heyhat, eski saatle beraber akam da, fecir de bitti. Biroklarmz iin fecir, artk gecedir; ve biroklarmz gne, yeni ve acayip bir uykunun atelerinden, eller kilitli, az arplm, bacaklar, bozuk araflara dolam kvranrken buluyor. Artk ge uyanyoruz, nk hayatmza sokulan yeni ve fena gnn eiinde melmi, kin, arzu, hrs ve haset srlerinin bizi ate saan gzlerle beklediini biliyoruz. Artk fecri yalnz kmeslerimizdeki dargn ve marur horozlara braktk. imdi Mslman evindeki saat, baka bir lemin vakitlerini gsterir gibi bizim iin gece olan saatleri gndz ve gndz olan saatleri gece renginde gsteriyor. lde yolunu aranlar gibi biz imdi zaman iinde kaybolmu kimseleriz.(s.35) iirde Mana, Haimin Derghtaki nc mensuresidir. Sanat, daha ok iir Hakknda Baz Mlahazalar adyla tannan ve bir eit poetikas saylan bu mhim musahebesini, sonradan baz deiikliklerle Piyalenin bana da almtr.6 Deneme tarzndaki bu metin, airin Derghta kan Bir Gnnn Sonunda Arzu balkl iirinin, R. Mahmut Ekremin nceden gndeme getirdii; vuzuh, tabilik, fesahat, tabiata uygunluk gibi kaideler erevesinde (Ayvazolu, 2000, s. 109) urad eletiri ve saldrlara kar kaleme alnm bir savunma yazsdr. (Erbay, 2003, s. 165184; Demirci, 2007, s. 30) Bu mehur yazsnda A. Haim; iir, air, iirde mana, vuzuh, kapallk, konu, ahenk dil, slup, iir ve okuyucu, bu trn nesir ve musikiyle ilikisi gibi nemli hususlar zerinde ayrntl olarak durur, ilgin benzetme ve rneklerle zgn dncelerini aklar. Birka ay evvel bu sahifelerde intiar eden ve manas bazlarnca mulak telkki edilen bir manzume mnasebetiyle iirde mana ve vuzuh hakknda muhtelif eyler sylenmi ve yazlmt.(s.113) diyerek yazsna balayan Haim, bizdeki edeb tartmalarn seviyesizliinden ikyet ettikten sonra, sz zerinde durmak istedii asl meseleye getirir. Nitekim Haim; air, iirde mana ve vuzuh konusunda unlar syler: Her eyden evvel unu itiraf edelim ki iirde manadan ne kastedildiini bilmiyoruz. Fikir dedikleri baya mtalalar yn m, hikye mi, mazmun mu; ve vuzuh bunlarn idrak-i adiye gre anlalmas m demektir? iir iin bunlar elzem addedenler, iiri, tarih, felsefe, nutuk ve belagat gibi bir sr sz sanatlaryla kartranlar ve onu asl ehre ve aliminde seip tanmayanlardr. iirin bu mahiyette bir sanat hlinde telkki olunmas, resim, musiki ve heykeltra gibi sanatlarn, kendilerine has ve mnhasr fra, boya, nota ve kalem gibi, istimali g bir hnere mtevakkf vastalara malik bulunmalarna mukabil, iirin bu gibi hususi vesaitten mahrum olmas ve ifadesini konuulan lisanda istiareye mecbur olmasndandr. Bu sebepten dolaydr ki, parmaklarnn tutmasn bilmedii fraya ve gzlerinin okumasn bilmedii notaya kar mtehi ve hrmetkr olan nehiller, kelimelerden vcuda gelmi gibi grdkleri iiri alelde lisan mahiyetinde telkki ile, srf bu zaviye-i ryetten bakarak, bakaca hazrlkl olmaa hi lzum grmeksizin, onu kstahne bir lubalilikle muhakeme etmek hakkn kendilerinde bulurlar.

B. Ayvazolu Derghta yaymlanan Ahmet Haimi Unutmak Mmkn m? adl sohbet yazsnda, Ahmet Haimin slam karsndaki duruunu ve bu durumun iirlerine nasl yansd konusunu Mslman Saati nesrinden yola karak aklar. (Ayvazolu, 2001, s. 1214)

6 Orhan Beyin iirde Manay ve iir Hakknda Baz Mlahazalar yeni harflere aktararak iki metin arasndaki farklar gsterii iin bk. (Okay,2004, s. 92111) Yine Orhan Beyin, iir Hakknda Baz Mlahazalar yazsnn, kendi iiri iin olduu kadar Trk iiri hatta genellikle iir hakknda yazlm nemli poetika metinlerinden biri olduu malumdur. cmlesi, Haimin bu yazy Derghta yaynlad zaman vgyle and Yahya Kemal adn Piyale nsz(1926)nden karp, oraya, sonradan yerdii Ahmet Refikin adn ima yoluyla koyuu, bunu da Orhan Beye kadar kimsenin fark edemeyii iin bk. (Okay, Kasm 2004, s. 9 10)

Uluslararas Sosyal Aratrmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 3 / 10 Winter 2010

321

Halbuki air, ne bir hakikat habercisi, ne bir belgatli bir insan, ne de bir vz- kanundur. airin lisan, ister nazm ister nesir olsun, anlalmak deil, hissedilmek zere teekkl etmi, musiki ile sz arasnda mutavasst bir lisandr. Onun iin her eser-i edeb, bir eser paye ve haysiyetine ykselebilmek iin sahibinin umum lisandan hi kimseninkine benzemez ve kendi deruni ahenk ve hassasiyetine gre biilmi bir lisan istihracna muvaffak olmasyla, yani bir slp sahibi olmasyla mmkndr. Byle bir lisan seyyanen herkes niin anlayabilsin? iirde slbun teekklne amil olan esasatn hibirisi iin vuzuh bir hedef ve bir maksat deildir. Zira edeb slp deruni bir ses, deruni bir edadr. (s.113) Edeb slubu iten bir ses ve eda olarak gren Ahmet Haim iin slupta birinci dereceden nemli olan, kelimenin anlam deil, cmledeki telaffuz kymetidir. slup ise, ya sfatlarn intihab, tenevv ve nedreti veyahut cmle aksamnn hususi bir nizama gre tertip ve terkibiyle vcut bulur. slbun merkez-i mihanikiyeti kelime deil cmledir.(s.113) slupu iin her trl hnerlere ak geni bir saha da cmle musikisidir. Gerek airin hedefinde olmas gereken cmle musikisi ise, her kelimenin cmledeki mevkiini, dier kelimelerle olacak temas ve tesadmden ve esrarengiz izdivalardan mtehassl, tatl, mahrem, havai veya hain sese gre ve musammem bir henk endiesine tebean tayin ve bu mteferrik kelime henklerini, cmlenin umumi reviine tbi klarak mtemevvi, seyyal, muzlim veya muz ar veya seri hislere, kelimelerin manas fevknde cmlenin musiki temevvcatndan nmahdut ve messir bir ifade bulmaktr.(s113) Aslna baklrsa mana, ahengin telkinatndan baka bir ey deildir. Bu itibarla iirde mevzu, air iin ancak terennm ve tahayyle bir sebeptir. Sk bir defne ormannda braklan bal dolu bir fafur kavanoz gibi, mana iirin yapraklarnda gizlenerek her gze grnmez ve yalnz hayalt ve kelime kafilelerini vzltl arlar gibi haricen etrafnda uuturur. Fafur kavanozu grmeyen kari, bu muhayyirul-ukul arlarn kanat musikisini iitir; krmz iekli siyah defne ormannn srr bu gm kanatlarn sesindedir; bu tarifin haricinde hibir iir yoktur. Byle olmad iddia edilebilecekcek iir varsa o iir deildir ve ona iir diyenler iirin yabanclardr.() Bil mbalaa denilebilir ki herkesin anlayabilecei iir, mnhasran dn airlerin iidir. (s.114) iirde anlam ve aklk aramaya kar kan; iirin eitli yorumlara ak olmas, anlamn okuyucunun hayatndan, hayalinden, idrak gcnden, hatta zaman ve iklim artlarndan almas gerektiine inanan Haim, denemesini poetika asndan nemli u paragrafla sona erdirir: Hsl iir, resllerin sz gibi, muhtelif tefsrta msait bir vsat ve mul ve nmtenhiyeti hiz olmal. Bir iirin manas dier bir mana olmaa msait olduka her okuyan ona kendi hayatnn da manasn izafe edebilir ve bu suretle iir, airlerle insanlar arasnda bir mterek teessr lisan olur. En rengin, en derin ve en messir iir herkesin istedii tarzda anlayaca ve binaenaleyh nmtenhi hassasiyetleri istiap edecek vsati olandr. Mahdut ve mnferit bir manann emberi iinde skp kalan iir o mphem, seyyal ve hududu, beer teessrtn maherini eviren nmtenhi iirin lezzeti yannda nedir? (s. 114) Bu dncelerin, zellikle akland zaman asndan, nemini ve deerini Tanpnarn u ifadeleri ok ak bir biimde ortaya koymaktadr: Biz ilk defa olarak Ahmet Him ile, Avrupal mnsnda ve beer nispette byk airi tandk; iirin arkasnda btn bir estetik ve nizam leminin mevcudiyetindeki zarureti rendik. Sanatla hayatn arasndaki mnasebetin derecesini tayin eden, iiri bin bir temayll hayatn nnde anlalmaz bir dil ve acayip bir arlatan vakaryla vaazlar veren bir hatip glnlnden kurtarp, onu ruhumuzla ba baa kaldmz pek az anlarn lezzeti yapan da odur. Bu itibarla Dergh mecmuasnda kan Piyle mukaddimesi hakik bir dnm yeridir. (Tanpnar, 1977, s. 284) Hi phesiz, Sembolizmin Trk iirinde ilk cidd yansmas olan bu grler, devrine gre son derece modern ve ufuk acdr. Haime ait daha ok iir estetiinin prensiplerini net bir ekilde ieren iirde Manann bizde poetika nitelii tayan ilk yaz olduu sylenebilir7 (Ayvazolu, 2000, s. 110) Ayrca gelenei iyi tanyan Ahmet Haimin hem bu poetikasyla, hem de yazd iirlerle, kendi dnemindeki ve daha sonraki airler zerinde etkili olduunu da belirtmek gerekir.
7

iirde Mana metninin kayna, ncesi ve sonrasyla dnemindeki yeri, konumu hakkndaki bilgi ve deerlendirmeler iin bk. (Ayvazolu, 2000, s. 110112) iir Hakknda Baz Mlahazalarla birlikte sz konusu yaznn genie yorumlanarak deerlendirilii iin bk. (Okay, 2004, s. 92136) Anlan metinlerden yola klarak Ahmet Haimin iir anlaynn ksaca belirlenii ve iirinin genel olarak deerlendirilii iin bk. (Hulusi, 1947, s. 2528). iir Hakknda Baz Mlahazalar yazsndan yola klarak Haimin iirde Mana nesrindeki ifadeleri ile iir anlay arasndaki benzerlik ve farkllklarn eletirilmesi iin bk. (lk, 1941, s. 810, 15)

Uluslararas Sosyal Aratrmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 3 / 10 Winter 2010

322

Haimin Derghtaki drdnc nesri, Ressamlarmz Hakknda Bir Mtalaadr. Genelde sanat, zelde resim konulu bu tenkit yazsnda o, ressamlarmzn baarszlk sebeplerini ele alr. Austos sonunda gerekletirilen Galatasaraydaki resim sergisini, hem A. Haim, hem de konuyla ilgilenen dier basn mensuplar beenmemitir. Peki, Az bir gayret sarf neticesinde, hemen kendini gsteriveren bu dar nefeslilie ve bu takatsizlie sebep ne olsa gerek? (s.145) Yazara gre bunu ressamlarmza sorarsak muhtemelen, mesleklerinin birok madd fedakrlklar gerektirdiini ne srecekler, hayatn ac artlarndan, etraftan yeterince tevik ve rabet grememekten ikyet edeceklerdir. Ksacas, ressamlarmzca, resmin bizde bir trl ilerleyemeyiinden sorumlu, kendilerinden baka, hemen az ok herkestir. air bu kanaatin doru olmadn iddia eder. rneklerle, Maiet darl ve buna benzer gayr- msait eraitin sanatkr felce uratmak kudretinde olmadna dair tarih-i sanat, saysz misallerle doludur. (s.145) tezini savunur. Nitekim dnyada hemen her sanat dalnda nice sanatlar ve dahiler vardr ki, ektikleri her trl skntya, sefalete ve geim derdine ramen, sanatlarn titizlikle icra etmiler ve son derecede baarl eserler ortaya koymulardr. Aslna baklrsa, Dehas ve felaketi arasnda mevcut nispet ve alakadan haberdar olan byk sanatkr, hibir ey bahasna, feyyaz eleminden halas olmay istemez. (s.145) Bunlardan dolay sanatlarmzn acizlerini mazur gstermek iin, maiet darln ve msait olmayan artlar ileri srmeye haklar yoktur. Rabete, anlalmaya ve alklanmaya gelince; btn bunlar ancak eser hakikat eklini aldktan sonra sz konusu olabilir. Henz baarl bir eser vcut bulmadan rabet ve alktan sz amak yersizdir. Aslnda rabet, eserin ortaya kndan sonra da sanatkr iin lazm deildir. Nitekim birok aheserin asrlarca insanlar arasnda tannmadan kaldna baklrsa, rabet ve muvaffakyeti yekdierinin mtemmimi addetmek azim bir hata olur.() Hakikat u ki, hibir yerde ve hibir devirde sanatkra vcut veren halkn rabeti ve mzahereti olmamtr. Zira hibir yerde ve hibir devirde eser-i sanat, halkn gzellik ihtiyacn tatmin endiesiyle yaplmad. Halkn bizzat tatminine lzum grmedii halkn gzellik ihtiyac ne garip ve ne anlalmaz bir ihtiyatr! (s.145) Yine yazara gre halk ve gzellik kavramlarn da irdelemek gerekir. Snrlar belirsiz bu kavramlar tam anlalmadka, halk ile sanatkr arasnda vcudu zaruri addedilen muvanesetin mahiyeti mehul ve lzumu daima kabil-i inkr olacaktr. Gerekte iirin, musikinin, resmin ve mimarinin mebbet aheserleri nnden, samit duvarlar nnden geenler gibi hissiz ve bhaber yryen halk iin sanat ismine lyk bir sanatn yaplabilmesi mutasavver bile deildir. Halkn muhta olduu aheser deil, aheserin idraki kabiliyetidir. (s.145) Grlerini zetlemeye altmz air, yazsn u isabetli paragrafla noktalar: Hsl ne grltl bir muvaffakiyet, ne rahat, ne refah, sanatkrn ne eserden evvel, ne de eserden sonra muhta olduu eyler deildir, sanatkrn arad mnhasran alk ve rabet deilse! (s.145) Cemin Gz airin Derghtaki beinci yazs olup dier mensurelerine gre daha ksadr. Trk karikatrnn kurucu isimlerinden Cemin sanatna ayrlan bu zl ve retici metin, nl sanatnn izgilerine baklarak, atlyesine girilerek yazlmtr. (Demirci, 2007, s. 313, 31) Yaznn banda aklselim ve deha terimleri zerinde duran Haime gre Cem bir dehadr. Cemin gz btn, mer ve madd hatlarn muhassalas olan o byk manev hayat hattn grebilecek kapasitededir. Aslna baklrsa bu bakmdan Cem ile, konuurken bir eit karikatrist gibi davranan Haim arasnda bir ruh akrabalndan da sz edilebilir. (Ayvazolu, 2000, s. 200) Belki de bu yzden o, portre tarzndaki yazsn, insan ruhunun derinliklerini irdeleyen ve bunlar ustaca yakalayabilmi dnemin mehur karikatristini takdir eden u cmlelerle tamamlar: eklimiz bir hile ve bir yalandr. nsan, meyvelerin aksine yaplm bir mahlktur, tatl eti darda ve i taraf ele alnmayacak olan tarafdr. Tebessm, gl ve alay, hep saklamak istedii gln veya iren ruhun etrafnda tuttuu perdelerdir ki ruh onun arkasnda arpk ve rkek bir hayvan gibi, endieli gzlerle bakarak melmi oturur. Cemin gz ite bu perdelerin arkasnda gizlenen irkinlii gren ve ruhun btn hile ve oyunlarn boa kartp onu en keskin bir tarassut altnda tutma bilen gzdr. Nasl? Onu ondan baka kim bilebilir! Cemin darl-mesaisine girmek mazhariyetine nail olabilmi olanlar, duvarlarda feci bir insanln para para aslp tehir edilmi olduunu grrler. Derisi yzlm et gibi ruhlar zerlerinde titreyen bu arpk, iman, zayf veya ksa insanlar bir hrs, bir haset, bir kin, bir gurur veya bir hamakattir ki, tandmz ve her gn grtmz falan veya filann ismini tarlar. Cemin gz ruhlarn darl-azabdr. (s.161)

Uluslararas Sosyal Aratrmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 3 / 10 Winter 2010

323

Daha nceden Tarik gazetesinde yaymlanan stanbul Hakknda Bir Ecnebi ile Muhavere, sanatnn Derghta kan altnc nesridir. A. Haim, trende tant ve ruhunun varlndan phe ettii bir ecnebinin drt gn iinde stanbuldan bizar olduunu anlatmas zerine, ona verdii cevaplar bu muhaveresinde dile getirmitir. Deneme trne dhil edilebilecek metinden anlald kadaryla air, stanbulun birtakm eski zelliklerini kaybetmekle birlikte, milletimize ait baz deerleri, incelikleri ve gzellikleri hl koruduu dncesindedir. Bundandr ki o, szde medeni ecnebiye ters gelen hususlar, stanbulun yozlam semtlerini deilse de deerlerimizi koruyan yerlerini, tm skntlarna ramen, savunan bu yazy kaleme almtr. Aadaki alntdan da anlalaca zere Haim, deerlerimizle bizi kabul eden Avrupal baz sanatlar takdir ediyor ve hatta bizden sayyor: - stanbulu anladnz gibi anlamakta haklsnz. Bu ehrin meden insana bahedecei hibir shulet yoktur. Sizden bu ehri sevmi olanlarn hibiri meden deildi. Meden, biz, ruhu olmayanlara veya onu kartm olanlara deriz. Grard de Nerval, Chateaubriand, Gautier, Loti, Farrre, Rgnier ve dierleri, bunlar bizim nim-meczup dervilerimize benzer adamlard ki, arzn gurbet yollarnda dolaa dolaa, bir akam, manzaralarna, selvilerin pr-aaa altn ufuklar gibi sapland bu azim kubbeler ehrine vasl oldular ve aradklar vatan nihayet bulmu oldular. Pekini, Tokyoyu, Benares ve Semerkand da gren bu adamlar, oralardan ayrldktan sonra mabetleri, kuleleri, Asya trlar, incileri ve ilh rakslar unuttular, fakat hayatlarnn sonuna kadar dasslasn ektikleri yegne memleket, bu minare ve gurup memleketi olmutur. Onun iin biz onlar bizlerden biliriz. (s.3) Muhaveresinin devamnda sanat sz asl stanbulun zelliklerine getiriyor. Bu zelliklerin ve derun zevkin oluumunu, meziyetlerini, eitli sanatlarmza, hayatmza, daha ok da kadnlarmzn yaantsna yansmalarn kendince anlatyor ve diyor ki: Asl stanbula gelince, bu bir ehir deildir, bir zehirdir. Bu zehri ne sihirbazlar, ne mneccimler yapt. Fakat daha vsi ve daha kark bir cehennem letin inbiklerinden damla damla akp birikmitir. Bu emsalsiz zehrin rengi yalnz akamlar teksf ederek grnr bir hle gelir ve selvilerden, damlardan, bacalardan, kubbe ve minarelerden ykselerek havada keskin altnlar, karanlk bakrlar ve erimi gm renklerine karm kzl ve lcivert bulutlardan bir lem vcuda getirir. Zehrin tesiri haricinde kalan kar yaka halk, gurup saatlerinde, bu zehrin buharlarn korku ve hayretle, uzak terasalarndan seyrederler. Belki bunu siz de seyrettiniz. stanbulun yerli halk, bu zehirle yaar ve onunla lr. Yaamak? Bu kelimede anlamalyz. () Biz dnrz ki shhatle hayvanla doru gidilir; ruhun yollar ise bu istikametin aksinedir. () Onun iin hepimizin rengi solgun ve scaktr ve onun iin size dar grnen evlerimiz bize munis ve geni grnr ve bozuk yollarmzn talar ayaklarmz hi yormaz. Soruyorsunuz ki neden geceleri evlerimizden kmayz, neden sokaklarmz, karanlk basar basmaz l ve sszdr. Mecbur olmasaydk gndz bile kmay istemezdik. Harite birbirimizden dileneceimiz hibir saadet yoktur. Biz ite bu garip zehrin havasyla yaarz. Musikimiz bu deruni zevkin tesiriyle ruhun yollarn bulma bilir. Kadnlarmzn rts onun iin Finikeli Zhrenin(ki) gibi sihirlidir. araf altnda her kadnmz gzeldir, ninelerimiz bile gentir. Bugne kadar kadnlarmz, bilistisna, dnyann en gzel kadnlar zannedilirdi, nk arafn sihrine brnmeden ziyaya kmazlard. Fakat vakta ki bu mheyyi mahremiyetlerinden ktlar, siz yabanclar, irkinlik nispetinin bizde yzde doksan be olduunu hayretle grdnz ve bu inanlmaz eyin son senelerde semavi bir felketin bu yerlere mstevli olduuna bir iaret gibi tefsir ettiniz. Zira bilistisna irkin tasavvur edemediiniz Trk kadnnn, her yerde olduu gibi ekseriyetle irkin olduunu grnce bunu birden hsl olmu esrarengiz bir tereddidir sandnz ve bugnk kadnmza acyarak mazisini bir efsanevi devir gibi hasretle tahayyl ettiniz. (s.3) Yapt aklamalarn muhatab tarafndan tam anlalmadn dnen yazar, denemesini ecnebiye tavsiye ve acma ieren, Beni anlamanz iin bir ruhunuz olmalyd ve o ruh, hemehrimiz Lotinin ruhu gibi ifa bulmayacak tarzda zehirlenmi olmalyd. Hlbuki altn gzleriniz zehri kabul etmeyen bir uzviyetin stnden bana bakyor. Ne yazk... (s.3) szleriyle balar. iirde Vatan, Ahmet Haimin Derghtaki yedinci yazsdr. Bu musahebe, Irakl aten air Haim Nahidin kdamda nerettii, Irak Trklerinin menei, maieti ve adetleriyle beraber naln ruhlarn da tespit ettii makale silsilesinden hareketle kaleme alnmtr. Yaznn odak noktas, mill duygu ve vatan kavramann iire yansmasdr. Metnin ilk iki paragrafnda Haim Nahit ksaca tantlarak onun Irak Trklerine dair kdamda yaymlad makalelerinden bahsedilir. Ardndan H. Nahit'in sunduu Irak Trklerine ait iirlerle trklerin, her Irak Trk iin ufak lekte de olsa birer tam vatan saylabilecei belirtilip bunlar rnek alntlarla aklanarak sz, stanbul arklarna ve iirlerine getirilir. Yazar bunlarla ilgili olarak, Haim
Uluslararas Sosyal Aratrmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 3 / 10 Winter 2010

324

Nahidin verdii bu numuneleri okuyup kendi bildiklerimi de hatrladktan sonra stanbul arklarnda ve iirlerinde Trk ruhunun vatan tahasss kabiliyetinden derece- i inhirafn gsteren arz daha iyi anlar gibi oldum.(s.83) der. Daha sonra in edebiyatndan u ilgin ekirge tarifini aktarr: Beygir ba, fil gz, kz boynu, gergedan boynuzu, arslan gs, kartal kanad, deve baldr, devekuu aya, ylan gvdesi ve akrep karn, bir vcut meydana getirmek zere toplanrsa, ekirge hsl olur.(s.83) A. Haime gre bu tanm, biraz tadilden sonra btn eski ve yeni stanbul iirinin de tarifi olmaya layktr. (s.83) Bu itibarla o, iddiasn ispatlamak zere, eski-yeni iirimizden rnekler sralayarak, bunlarda yabanc etkilerden dolay vatanlemekten uzaklatmz vurgular. rf, adet, gelenek, dil, din ve corafyadan deer hkmleri tamayan iirlerin mill ve vatan olamayaca, hatta insan iiri bile saylamayaca temel tezini ileyen bu tenkit yazsn Ahmet Haim yle bitirir: Haim Nahidin Irak Trkleri iirinden gsterdii o saf numuneler, bize vuzuh ile anlatt ki, eski ve yeni stanbul iirinin bize bir trl vatan grnmemesi, corafya, itima ve din bir vesika kymetini hi haiz olmam olmasndandr. Bu iir insan iiri bile deil, mademki hibir muayyen memleketin iiri olmamtr. (s.83) Haimin Dergh mecmuasndaki sekizinci yazs, Ylan Hikyesidir. Yazar, Alev, ml, Kelime ve Edebiyat- Cedide balkl yazsnda olduu gibi, bu musahebesinde de muhtemelen uzayp gitmesinden ve sonu alnamayan tartmalara yol amasndan dolay ylan hikyesine benzettii imla meselemiz zerinde bu sefer daha etraflca- durmaktadr. Bu tenkit metninin banda A. Haim, Maarif Nezaretinin ve ona bal olarak kurulan iml komisyonunun faaliyetlerini ince ve alayl bir dille yerer. ml slahatlarna ait grlerin ruhu olarak u cmleyi belirler: Telaffuz olunduu gibi yazmak ve yalnz telaffuz olunan yazmak. (s.177) eitli gerekeler, rnekler ve alntlarla bu grn yanlln ortaya karmaya alr. Nitekim dncelerini desteklemek zere yapt nakillerden birinde; tek tek harfleri, heceleri deil, kelimeleri okuduumuz yle aklanmaktadr: ocukken kelimeleri hecelediimiz devre mstesna, alelde zamanda, okurken ne harfleri ne de heceleri grrz; gzmz kelimeyi hecelemeden, derhal mass ve bel eder; kelimeyi anasryla deil, ekl-i umumisiyle tanrz; cmle aksamn da, ksa cmleleri de byle okuruz. Onun iin kraat bahsinde, imlnn telffuz olup olmamasnda zerre kadar ehemmiyet yoktur; ehemmiyet, ayn kelimenin gze daima ayn ekilde grnmesindedir; kelime bir iarettir, kelime bir resimdir. Yaz da aynyla byledir. Yaz, eer hurfun mantk bir tertibi demekse, yazmyoruz, resmediyoruz. Binenaleyh resmolunacak ekil nasl olursa olsun ehemmiyeti yok, elverir ki o ekil her zaman iin deimez olsun. (s.178) Sanatnn konuyla ilgili endie ettii hususlardan biri de zellikle gen nesillerin gemiten kopacak olmalardr: Yaznn ekli ile tad fikir arasndaki sk alkaya binaen, imlnn deimesi, yaayan gen nesilleri maziden ayrmaa kifayet edebileceini iddia etmekte hibir mbala yoktur. Ona gre byle giderse, Trk milleti mazi-i edebsinden b-haber bir uydurma millet derekesine kolayca inebilir. Hli tehlikeye drmeden mazi ile alka kesilemez; hl ve mazi, ayn sinirler ve ayn kan damarlaryla bal, yekpare bir uzviyet, bir hayattr.(s.178) mlmz cebr ve sun olarak deitirmek isteyenlerin ne srdkleri sebepleri; 1. mlda garabet ve mantszlk. 2. Mptedilerin byle bir imly renmekte bulduu mkilt. 3. Ecnebilerin bu yzden lisanmza adem-i rabeti. maddelerinde toplayan aire gre, bunlarn de bo ve hezeyandr. (s.178) Bu iddiasn eitli rneklerle ve mantk delillerle ispatlamaya alan yazar, musahebesinin sonuna doru u isabetli hkm verir: Saydmz sebeplerin ncsne gelince bu, mnakaaya bile demez. Esasen dier iki sebep de, hatta btn bahis de bilmem ne derece mnakaaya deerdi? Komisyonlarn muallimler(i) istedikleri kadar imlya u veya bu ekli vermek zere kararlar verip, kararlarn lyihalarda tespit etsinler. Her memlekette senelerden beri, yorulmak bilmez bir faaliyetle uraan slahatlarn btn gayretine ramen imllar, nadir istisnalarla, deimemitir. nk imlya ekil verenler hocalar, doktorlar, mtehassslar deil, ancak airler ve ediplerdir.(s.178) Grld gibi Ahmet Haim, hakl olarak dile ve imlya yaplan zoraki mdahalelere kar km, bunlara ancak airlerin ve edebiyatlarn ekil verebileceklerini savunmutur. Bu vesileyle belirtmek gerekir ki, harf inklbna ve aradan geen onca zamana ramen, iml meselemizin hl tartlyor olmas dikkate alnrsa yazar, Ylan Hikyesi baln tercihinde isabet kaydetmitir.

Uluslararas Sosyal Aratrmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 3 / 10 Winter 2010

325

Sanayi-i Nefise kesinde kan Bir Ressama Cevap, A. Haimin Derghtaki dokuzuncu ve son mensuresidir. Yazar, 1920 ylnda Galatasaray sergisinde eksikliini iddetle hissettii iki ressamdan biri olan Avni Lifij ile 1922 ylnda bir polemie girmitir. (Demirci, 2007, s. 307) Haim bu polemik srasnda kaleme ald Bir Ressama Cevapta, A. Lifijin 1922de gerekletirilen Galatasaray sergisindeki bir resmine yneltilen tenkitlere, Peym- Sabahta verdii keskin karl, sert ve alayc bir slupla yermektedir. Nitekim polemik yazsnn hemen banda, hem Avni Lifijle ilgili olumsuz deerlendirmelerini, hem de polemiin nasl ortaya ktna dair malumat buluruz: Ressam Avni Lifij Bey kendi dehasna kendisi hayran ve bu dehaya hayran olma bilmeyenlere de ezelden kskn, marur, iddetli hatta mtehevvir bir ressamdr. Her mbahasede ilk ve son delili kendi dehas, kendi irfandr. Tepeden trnaa kadar ilim, irfan, resim, felsefe gibi eslihayla msellah, gh irfan tabancasn bir muarzn burnuna dayayarak, gh sanat ban bir hrmetsizin gz nnde parldatarak, korkun ve mehib bir silahor hlinde fikir ve sanatn sulh-perver insanlar arasnda dolar. Bu korkun zatn bu sene Galatasaray sergisinde tehir ettii soluk, souk ve tarih bir levhasn, gazete mnekkitleri, ayan- hayret bir ittifak ile beenmediler. Bu hrmetsizliin keskin cevab, Peyam- Sabahn Pazar nshasnda okundu. Avni Lifij Bey, namtenahi bir istihkar, byk bir azamet ve tepelerden gelen keskin bir ilim ve zehirden berbat bir istihza ile edebiyatta, siyasiyatta bulamadklar hreti bulmak midiyle sanatkrlarn eserlerini tenkit ile geinen ylk mnekkitlerden bahse tenezzl etti ve tenkidin tufeyllii hakknda baz naslar sralad. (s.151) Yukardaki ifadelerden de anlalaca zere A. Lifijin kendisini yerenleri, resimden anlamamakla sulamasnn ve onlar hret peinde koan ylklar eklinde itham etmesinin yersizliini belirten sanat, bir resmi tenkit iin illa da ressam olmak gerekmediini eitli rnekler vererek aklar. Avni Lifijin ahmak olduunu ima eden Haim, onun gibi austosta doup austosta len deersiz ressamlar iin Taine ayarnda tenkitiler gerekmediini, gazete yazarlarnn -eletirseler bile- Lifij Beyden bahsetmelerinin bir eit himaye saylacan belirterek yazsna son verir. Sadece polemik nitelii tamayan bu metinde, yazarn sanata ve sanat tenkidine dair u grleri bir hayli nemlidir: Mnekkit tenkit ettii esere taallk eden iilik aksamn bilmee mecbur mudur? bahsi oktan halledilmi bir bahis olduunu zannediyoruz. Eser hakikaten eser-i sanatsa, kymeti yalnz amel hnere inhisar etmemek lzm gelir. Kelime, kafiye, tel, fra, boya, ta, pergel, sanatkrn gzelliki ifade iin kulland muhtelif vastalardr ki, bunlarn ayr ayr istimaliyle istihdaf edilen gaye, gne gibi parlak fikri, maddeye geirmek ve bu suretle maddeyi fikir gibi effaf ve ziya gibi raan yapmaktr. Sanat mnekkidi eserde bu ulv parlty arar. Yoksa biliriz ki, her sanatta saff- telyi tekil edenler, ancak kendilerinin yine kendi eserlerinde tevehhm ettikleri, gzle grlmez, elle tutulmaz birtakm esrarengiz kymetler vardr ki, bunlarn takdiri o kymette eserler yapan ve binaenaleyh yine kendi cinslerinden takdirkr aramaa muhta kalanlara nasip olan bir mazhariyettir. Ne halk, ne mnekkit, sanatn bu karanlk yollarnda dolaamaz. Hakikat u ki, sanat iin usul, kaide, ilim ve hner olmad gibi, tenkit iin de gzellii idrak hassasndan maada, kisben istihsli icab eden esasl hibir ilimden bahsolunamaz. Jacondasna o tarif olunmaz namtenahi tebessm veren Vinci; plak kadnlarnn tombul etlerini, altn renginde bir ziya iinde yzdren Rubens; btn mahlkatn bir zek frtnasnn esrarengiz karanlklar ve aydnlklaryla eviren Rembrandt olmak srrn, henz hibir usul ve hibir mektep, sb iplik gibi bo fakat ruhu hrs ve gurur atelerinin kayna olanlara retemedi. Ahmaa yarayan hibir usul, nur- ilhyi tayana yaramamtr. Onun iin hibir byk ftrat, kendi ate ve hayaline gre ahma gldren kaide-iken bir kaide bulmakszn hava ve ziyada tekevvn edemedi. Binaenaleyh fikir ebed, kaide muvakkat ve mtehavvildir. Mnekkit eserde unsur- ebedyi kefetmekle vazifesini tamamen yapm olur. (s.152) Aktarlan paragraflar da gsteriyor ki, Bir Ressama Cevap8, daha ok ahs bir deerlendirme ve polemik gibi alglanmakla birlikte, sanat ve tenkit hakknda A. Haime ait, kayda deer grleri de bulabileceimiz, ilgi ekici bir yazdr. Ahmet Haimin Derghtaki yazlarn, onun nesir dnyasn muhteva ve ekil hususiyetleri asndan kapsaml bir ekilde inceleyen brahim Demircinin ulat sonulardan da yararlanarak, yle deerlendirebiliriz: Gazete ve dergilerde kan birok yaz, gnmz okuyucusuna seslenmekten uzak olduu halde, Haimin nesirlerinin ou, gelecek nesilleri de besleyecek, onlarn da ilgisiz kalamayaca nitelik tarlar.
8 Ad geen yaz ve Ahmet Haim-Hseyin Avni Lifij mnasebeti ile alakal daha ayrntl bilgi iin bk. (Tekinalp, 2009, s. 685 700)

Uluslararas Sosyal Aratrmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 3 / 10 Winter 2010

326

A. Haim yazlarn daha ok; ya tenkitlere karlk verme, kendini savunma, aklama yapma gibi ihtiyalardan dolay, ya da baka deiik vesilelerle eitli konulara dair duygu, dnce ve izlenimlerini ifade etmek iin kaleme almtr. O, bak ve grlerini temellendirirken byk lde Bat bilim, kltr, deer ve verilerinden yararlanm, eyaya ve olaylara bir sanat ve zevk adam olarak bakmtr. Daha ok Avrupa ve zellikle Fransz kaynaklarndan beslendii halde, onun Bat kltr karsnda teslimiyet ve hayranlk psikolojisi ierisinde olduu sylenemez. Tam aksine o, Bat kltr ve verileri karsnda ou zaman tenkit edici, bazen de alayc bir tutum taknr.9 zellikle Mill Mcadele yllar atmosferinde kaleme ald Derghtaki yazlarnda; kendini Doulu sayar, ruhsuz insanlar yetitirdiini dnd Bat medeniyetine olumsuz yaklar. Hatta Douyu seven ve takdir eden Batl ahsiyetlerin de bir bakma bizden olduunu belirtir. (Mesela bk. Mslman Saati ve bilhassa stanbul Hakknda Bir Ecnebi ile Muhavere balkl denemeleri.) Denebilir ki Derghtaki nesirlerin arlk merkezini; sanat, edebiyat, dil ve imla konular tekil etmektedir. Bu yazlarnda air, sanatn sosyal ve siyas cephesinden ok, ahs ve manev ynyle ilgilidir. Edebiyatta sahihlikten yana olan sanat, Edebiyat- Cedideye zellikle bu adan kar kmaktadr. Dil ve iml konusunda ise, yerleik ve genel kabul grm, anlay, anlam ve alkanlklarn devamn savunur; zoraki mdahalelere kar kar. (Alev, ml, Kelime ve Edebiyat- Cedide ile Ylan Hikyesi balkl tenkitlerinde olduu gibi.) Haim; tand, ilgi duyduu, takdir ettii veya eletirdii baz sanatlarn portrelerine de nesirlerinde yer vermitir. (Karikatrist Cem, Irakl air Haim Nahit, ressam Avni Lifij gibi.) Onunun tantm ve tenkit yazlarnda; sbjektif hkmleri yan sra, sanat ve edebiyata dair yaklamnn ipularn ve deerli grlerini de bulmak mmkndr. (Mesela bk. Bir Ressama Cevap.) Muhtemelen Sanayi-i Nefise Mektebindeki hocal ve air kiiliinin de etkisiyle, Ahmet Haim, resim sanatna zel nem vermitir. (Mesela bk. Ressamlarmz Hakknda Bir Mtalaa ve Bir Ressama Cevap balkl tenkit yazlar.) Ona gre ressamlarmz oryantalist bir bak asna sahiptirler; bu yzden de yerli, gerek ve serbest bir gr, renk ve izgi yakalayamamlardr. Bunlardan dolay da ressamlarmz beenmez ve yeterli bulmaz. airin nesirleri genel olarak fikir yazlar erevesine dhil edilebilir. Onunun asl nesir gc ve ustal; deneme, fkra ve tenkit saylabilecek yazlarnda karmza kar. Bundandr ki, Trk edebiyatnda deneme trnn kurucu ve ustalar arasnda onu da anmak gerekir. Haim, gerekli grdke nesirlerinde, kurgulanm veya yaanm diyaloglardan da yararlanr. (Mesela bk. stanbul Hakknda Bir Ecnebi ile Muhavere.) airin nesirleri ierisinde, birtakm ciddi deiikliklerle Piyalenin bana koyduu iir Hakknda Baz Mlhazalarn ilk ekli olan iirde Mana balkl denemesi, hem kendi poetikasnn temelini tekil etmesi, hem de bizde poetika nitelii tayan ilk metin olmas bakmndan zel bir yere sahiptir. Dikkat edilmesi halinde; duyuuyla, dnyle, dil ve anlatmyla onun nesirlerinin bir air kaleminden kt rahatlkla anlalr. Sanattan, gzellikten, yenilikten baka gaye gtmeyen ve serbest grl olarak bilinen A. Haim, eitli konularla ilgili dncelerini; zl, zarif, etkili, arpc ve youn bir dille ifade etmitir. Ancak nasirin dili; zaman zaman, zellikle de polemiklerinde, alayc, ineleyici, hatta bazen saldrgan bile olabilmitir. Nesirlerindeki dil ve anlatm, basmakalp ve sradan olmaktan kesinlikle uzak, yani orijinaldir. Yazlarn; titizlenerek, ciddi emek ve efor sarf ederek zor yazmasyla tannan sanatnn, yer yer ilgin benzetmeler ve mbalaalarla ssledii; canl, ekici, veciz ve kendine zg bir slubu vardr. Buraya kadar yazlanlara dayanarak denilebilir ki, deneme ve fkra trnn sekin rneklerini veren Ahmet Haimin, genelde ekil ve muhteva bakmndan mkemmel saylabilecek nesirleri; okuyanlarn zihinlerini aacak, hayata ve olaylara farkl perspektiflerden bakmalarn salayacak; gzlem, duyu ve dn kabiliyetlerini gelitirecek zelliklere sahiptir. (Demirci, 2007, s. 537544) Btn bunlardan dolay, onun nesirde de byk bir usta olduu rahatlkla sylenebilir. Dergh mecmuasnda, Ahmet Haimin bestelenmi sekiz iiri bulunduunu nceden belirtmitik. Makalenin snrlarn daha fazla zorlamamak iin, varsa sz konusu iirlere dair yaz ve incelemelere atflar yaparak genel deerlendirmelerle yetineceiz.

Ahmet Haimin yabanclarla ilgili dnceleri ve bunlarn deerlendirilii iin bk. (Enginn, 1992, s. 168181)

Uluslararas Sosyal Aratrmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 3 / 10 Winter 2010

327

Saf iir anlayn benimseyen Haimin Derghn ilk saysnda kan Bir Gnn Sonunda Arzu balkl iiri10, ayn mecmuadaki dier manzumeleri gibi ferd konuludur. Trk edebiyatnn phesiz yakn tarihinde en ok tartlan ve eletirilen isimlerden biri Ahmet Himdir. Eserlerini, lm-kalm mcadelesinin verildii bir devirde yazd halde, lkesinin ve mensup olduu halkn kaderiyle hi ilgilenmemesi veya yle bir izlenim uyandrmas, mesela igal acsnn derinliine yaand 1921 ylnda yayn hayatna balayan Derghn ilk saysnda Bir Gnnn Sonunda Arzu iiriyle grnmesi tepkiyle ve alayla karlanmtr.11 (Ayvazolu, 2000, s. 18) Genelde, realiteden, yaanan gereklerden, somut dnyadan, gncel olandan, toplumdan kaan ve bir akam airi (etin 2007, s. 530) saylan sanatnn bu iirinde; daha ok hayatn tekdzelii, kader, zamann ak, yok oluu, hayal bir leme gitme ve akama ka temlerini buluruz. Gller ki kamtan daha nln /Gn dodu yazk arkalarnda! msralarndan da anlalaca zere gn ona istediince hayal kurma imkn sunmad, d dnyay gnlne gre tanmlama ve alglama frsat vermedii iin air, gnein domasndan rahatszdr. Her ne kadar yaymland dnemde baz kesimlerce tenkit edilen, hatta alaya alnan Bir Gnn Sonunda Arzu, aslnda hibir ey anlatmayan bir iir deildir. Haim, bu iirinde de en ok ele ald bir temi, baka ve hayalde yaatlan bir leme gitme arzusunu, kendisine o dnyaya geme ortam yarattna inand zaman ve mekn elerini de dikkate alarak, kam sembol araclyla dile getirmitir. iir, Haime zel iir dilinin yaratt imgelerin zenginlii ve ok boyutluluuyla, okuyucunun estetik yaant beklentilerine fazlasyla cevap (Apaydn, 1997, s. 207) verebilecek niteliktedir. Yaynlan tarihi Merdivenden sonra olduu halde ilk devreye yani Gl Saatleri devrine ait (Tanpnar,1977, s. 387) olan lmek12 iirinde; ada insann metafizik bunalm, amaz, aresizlii ve btn bunlarn yol at trajik son karmza kmaktadr. iirden anlalabildii kadaryla, sonsuz ruhun snrl dnyadan tatmin olamay durumu ile tatmin olma ihtiras atm, air bu atmadan kendini ikna edecek bir zm ve are retemeyerek hsrann mitsiz boluuna atlp lmek istemitir. (etin, 2007, s. 537) zellikle titrek parltlarla yanan mezbaha renkli akamda, kzllk plak kayalara dalrken, A. Haim, u msralarda dile getirdii gibi, kahr Sinasnn doruklarna ykselip oradan hsrann bilinen mitsizlik boluuna derek lmeyi arzular: Firz- zirve-i Sn-y kahra ykselerek Oradan, Oradan dmek lmek istiyorum Cevf-i yes-in-y hsrna.. Bu durumda yokluk, umutsuz bedene kucak aacak ve uurum derin bir sesle haydi!diyecektir. Zaten air de kalbindeki umudun sesini dinlemeksizin hsran boluuna dmek iin can atmaktadr. iirlerini byk lde ak motifi etrafnda kuran, hayal kadn ve sevgili tipleri retmekten zel zevk alan Haimin Derghtaki nc manzum metni Parlt13dr. airin bu iiri ayn zamanda, Yakup Kadrinin halasnn kz olan Cavide Hayri Hanm (Karaosmanolu, 1969, s. 128) tarafndan bestelenen ve Derghta notalar bulunan ilk manzumesidir. air, ak ate gibi yakc ve dayanlmaz hissedenlerdendir. Genellikle kadn veya sevgiliyi kardan seyreder, hayal eder, onlarn kendi zerinde brakt izlenim ve duygular vermekle yetinir. Haimin iirlerinde sevgiliyle birlikte olma, ona temas etme, kadnn teninden haz alma istei pek yoktur. Aksine onun iirlerinde ilheletirilmi peri kimliine brndrlm dnyev sevgiliye sessizce uzaktan bak vardr. Nitekim sanat Parlt iirinde de muhtemelen eyh Galipten gelen bir etkilenmeyle akn yakcln ve dayanlmazln vurgular. Byk bir ak ve ihtirasla baland sevgiliden kaar (etin, 2007, s. 522523) ve aadaki metinde de grlecei zere, ona uzaktan sessizce bakmay tercih eder: Ate gibi bir nehr akyordu
Bir Gnn Sonunda Arzu iiri ile ilgili tahlil ve deerlendirmeler iin bk. (zdemir, 1967, s. 2627; Apaydn, 1997, s. 189207; oban, 2004, s. 219222) 11 Sz konusu iirin ardndan A. Haim ve Dergh mecmuas yazarlarna yneltilen tenkit ve tehziller iin bk. (Erbay, 2003, s. 165184) 12 Mehmet Akif ve Necip Fazln lmeye davetle ilgili manzumeleriyle lmek iirinin yer yer mukayese edilerek aklan iin bk. (Akay, 1998, s. 79). Ad geen iirin ses zellikleri ve musiki bakmndan incelenmesi iin bk. (Bingl, 1983, s. 280287). Anlan iirle ilgili deerlendirmeler iin bk. (oban, 2004, s. 223224)
10

13 Parlt iirinin sembolizm asndan deerlendirilii iin bk.(ngel, 1952, s. 17) Ad geen iirin farkl alardan yorumlanmas iin bk .(oban, 2004, s. 218219)

Uluslararas Sosyal Aratrmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 3 / 10 Winter 2010

328

Rhumla o rhun arasndan, Bahsetti, derinden ona hlim Akn bu umulmaz yarasndan. Vurduka o nehrin ona aksi Katm o baktan, o dudaktan, Baktm ona, sessizce uzaktan Vurduka bu akn ona aksi.. afakta14 Haimin Derghtaki drdnc iiridir. O, muhtemelen ocukluk hatralar ve fizyolojik yaps gibi eitli sebeplerle, akama, hatta gece karanlna snma gereini duyan bir sanatdr. Varlklar ve hayat; mevcut somut halleriyle deil, akamn lo nda veya gece karanlnda, kendince duymak, alglamak ve yaamak ister. Bu balamda afakta iirinde de ak, gece ve karanla ka temlerini iler. aire gre akn derinden hissedilme zaman, gece karanldr. Gndz ortasnda ak bytlemez. Ancak gece karanl aka derinlik, byklk kazandrabilir. (etin, 2007, s. 531) Bu yzden o btn itenliiyle afakta iirinin u msralarn terennm eder: Dnsek mi bu akn afandan? Gitsek mi eklm-i leyle? Bizden daha evvel erienler Alar bugn evvelki hayle. - Dnmek mi, ne mmkn geri dnmek, Dtyse gnller bu melle, Bir eldir, ufuklardan uzanm Zulmet bizi ekmekte visle. Sklkla gam, keder, karamsarlk, mitsizlik gibi olumsuz duygular dillendiren Haim; nee, sevin deil, hzn airidir. Bu itibarla onun iirlerinde tabiat ile unsurlar da gam ve hzn verici olarak yer alrlar. Nitekim zzet Melihe ithaf edilen, sanatnn Derghtaki beinci ve notalar bulunan ikinci iirinin bal bile bu genel tespiti dorular niteliktedir: Hazanda Blbl15. Mevsimler ierisinde hazan (sonbahar, gz); kulardan ise blbl en ok gam ve hzn sembol olarak seilirler. aire gre bir gaml sonbaharn seher vaktinde, glden ayrlndan dolay feryat u figan eden blbln yine srarna ihtiya yoktur. Zira blbln yd ettii gl, muhtemelen soyut sevgili, Haim ve onun gibilerin kalp bahelerinde can vermitir. Artk gn domakta, bir baka kta gl havada savrulmaktadr. Yani imdiki gl, olmas gereken doal ortamnda ve konumunda deildir, cazibesini yitirmitir. Btn bunlar air u birka msrada terennm eder: Bir gaml haznn seherinde Isrr ne hcet yine blbl? Bil, kalbimizin bahelerinde Can verdi senin sylediin gl! Gn domada bir baka ziyda Savrulmada gl imdi havda Haimin Dergh mecmuasnda bulunan altnc iiri, Havuz16 baln tar. Sanat bu ak iirinde kadn, somut varl ile deil, kendi hatra, hayal ve tasavvurlar erevesinde, soyut bir gzellik figr olarak yle anlatr: Akam yine topland derinde.. Cnn glyor eski yerinde, Cnn ki gndzleri gelmez Akam grnr havz zerinde, Mehtb kemer tze belinde, stnde sem gizli bir rt
14 15

afakta iirinin yap bakmndan incelenii iin bk. (Akn, 1973, s. 300301) Blbl iirinin farkl alardan yorumlan iin bk. (oban, 2004, s. 217) Ayrca iirin Cavide Hayri Hanm tarafndan bestelenmesi zerine, alafranga ve alaturka pek az musiki zevki olan A. Haimin bunun heyecanyla aylarca ocuk gibi sevindii bilgisi iin bk. (Tanpnar, 2001, s. 39) Havuz iirinin Merdivenle mukayese edilerek aklan ve birinci bentte msra tertibinin pekiyi olmay iin bk. ( oban, 2004, s. 216)

16

Uluslararas Sosyal Aratrmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 3 / 10 Winter 2010

329

Yldzlar onun gldr elinde.. iirden anlald kadaryla, yine derinde toplanan bir akam vakti air, hayal sevgilisi olan Canan eski yerinde glmser vaziyette hatrlar. Havuz zerinde akamlar grnen Canan, oraya gndzleri gelmez. Onun taze belinde ay kemer, gkyz stnde bir rt, yldzlar elinde gldr. Denebilir ki bu iirde, mehtapta retilen hayal bir sevgili figrne yer verilir. Bu sevgili, kardan izlenen bir peridir. Burada Canan tipinin zel, bilinen bir sevgili deil, genel bir sevgili tipini temsil ettii vurgulanmaldr. nk, Abdlhak Hamit ve Yahya Kemalin genel, soyut sevgili tipinin bir ad da Canandr. (etin,2007, s. 522) Ayn adl kitaba manzum mukaddime olan ve Cvide Hayri Hanmefendiye hrmet ve minnetle ithaf edilen Piyale17, Haimin Derghtaki yedinci iiridir. Parltda olduu gibi bu iirde de akn ve sevgilinin yakcl ile dayanlmazl ilenmitir. iirde bildirildiine gre; karda duran gl renkli ak kadehi, gl ve lale gibi cazip grnse de tutan yakacak nitelikte ate doludur. Bu yzden air onu tutma yanarsn demektedir. Zira iirin anlatt hle; bu ak alevinden ve iksirinden ien byk airler ile klardan mesela Fuzuli ile Mecnun da dmlerdi. Akn bu kadehinden ienler yanmaktadrlar. Onun iin ak gecesini, batanbaa inilti ile zdraptan kaynaklanan barp armalar doldurmutur. Bunlardan dolay sanat tekraren der ki: Elimdeki u gl renkli ak kadehi ate doludur. Onu tutma yanarsn. Bu iirde anlatlanlara iki adan yaklamak mmkndr. Bunlardan ilkine gre iirde; yakc olan ak ve sevgilidir. Ona temas edilemez, yaklalamaz, birlikte olunamaz. () Akn bykl ve derinlii, sevgiliyi uzaktan sevmektedir. Birlikte olunursa bysn kaybeder. Onun iin byk k airler akn duygu olarak kendisiyle yetinmilerdir. (etin, 2007, s. 523) Dier yaklama gre, Ahmet Haim aslnda kadn pek sevmez. Ak ve kadn ona ac, keder, ayrlk, vefaszlk, terk edilmek ve hzn duygusu verir; ondan kamaya alr. Ate doludur tutma yanarsn ikazyla bu duygusunu aka belirtir. Kadnlardan kanda ocukluk yllarnn, kendisini irkin ve yalnz hissetmesinin rol byktr. () Hayal leminde yaratt esir kadnlara k olmakla yetinir. Sevdii kadnlarda annesinin zelliklerini arar. Gerek hayatta tm evlilik giriimleri sonusuz kalr. Sevdiklerinden karlk bulamaz, kuruntulara kaplr, terk edilir, terk eder. Ak iirlerine saklar. (Doan, 2007, s. 496497)18 Merdiven; A Haimin Derghtaki sekizinci ve son iiri, ayn dergide notalar bulunan nc manzumesidir.19 Haimin hayat, lm, ak, tabiat ve idealizm konulu bu hikem iiri, toplam on msralk drt bentten oluur. Metin, muhtevann kompozisyonu bakmndan iki blm olarak deerlendirilebilir. lk bentte, yani birinci blmde, fnlik temas ekseninde insann hayat karsndaki dramatik durumunu ileyen sanat, sonraki bentlerde (ikinci blmde), dikkatini btnyle tabiata ynelterek ona ait bir panoramay resmetmeye alr. (etili, 2004, s. 191) Aslna baklrsa Merdivende air , yaant, dnce ve gzlemlerinden yola karak hayat, mr, lm, geen zaman, ak, kat gereklikler dnyasn ve muhayyel gzellikler lemlerini deiik boyutlaryla ele alp irdelemektedir. (etin, 2008, s. 47) Onun bu iiri, bir ynyle lm korkusunu hissettirir. Bir mrn gei, ak srecini verirken dier yandan adm adm yaklalan lmden duyulan tedirginlik de szdrlr msralar arasna. mrn nihayete eriyor olmas hzn ve korku verir. Haimdeki lm korkusu, aslnda dnya hayatna ballktan ve yaama sevincinden kaynaklanr. Haim, grnte bu dnya hayatndan mutlu grnmese de geriden geriye, gizliden gizliye bu dnya hayatna baldr. Hayat olarak bu dnya hayatna inanr. Bu dnyadan sonra baka bir dnyada, ahirette yaayacana inanmaz. O yzden var oluunu gerekletirme alan olarak sadece bu dnyay grr ve mutluluu yine bu dnyada arar. Muhayyel beldesi de bu dnyadan kopuk deildir. te yandan Haim, baka birok manzumesinde olduu gibi bu iirinde de, tabiat ve tabii varlklar znel biimde kendi ruh durumlarn karlamak ve simgelemek zere alp deerlendirmitir. (etin, 2007, s. 537538, 540) Nitekim Derghtaki bu son iirinde, Eteklerinde gne rengi bir yn yaprakla ar ar merdivenlerden kan da, bir zaman semya alayarak bakan da odur. Sularn sarardn gzlemlerken yz perde perde solan da, akam olurken kzl havalar seyreden de odur. Glleri srekli kanar vaziyette, kanl blblleri ise alev gibi dallarda gren de, Sular m yand? Neden tunca benziyor mermer? sorularn soran da odur. Szn z btn bunlar iin, Bu bir lisn- hafdir ki rha dolmakta/ Kzl havalar seyret ki akam olmakta diyen de odur.
17

Piyale (Mukaddime) iiri hakknda daha geni deerlendirme iin bk. ( oban, 2004, s. 208210)

18 19

Ahmet Haimin kadnlar hakkndaki dnceleri ve bunlarn deerlendirilii iin bk. ( Kerman, 1983, s. 3336) Hem Derghta yer alan ve Karaosmanzade Cavide Hayri Hanm tarafndan bestelenen Parlt, Hazanda Blbl, Merdiven iirlerinin notalarn, hem de Ylmaz ztunann tespitlerine gre A. Haimin iirleri zerine yaplm dier besteleri bulabileceimiz knyeler iin bk.(Ayvazolu, 2000, s. 181)

Uluslararas Sosyal Aratrmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 3 / 10 Winter 2010

330

Merdiven bu hviyetiyle; muhtevas, dili ve yapsyla, mr boyunca fildii kuleden inmeyen Ahmet Haimin iir sanatndaki pek ok zellii bnyesinde barndran en gzel eserlerinden birisidir. Empresyonist bir yaklamla sonbahara ait gzel bir akam tablosu izen ir, byle bir tablonun verdii duyarllk iinde, insann fniliini idrak etmenin trajedisini ustaca msralatrr. (etili, 2004, s. 193) Bu arada, terkiplerden byk lde arnm olan Merdiven manzumesiyle Haimin iir sanatnn ikinci devresine yumuak bir gei yaptn da belirtmek gerekir. Zira, bu iir, dilde sadeleme cereyannn ve Yahya Kemalin yaratt gizli basknn Haimdeki akislerini tar. (Ayvazolu, 2000, s. 105) 20 Tanpnarn isabetli tespitleriyle air, Merdiven manzumesini nerettii tarihe kadar yazd manzumelerde Fikret ile Cenabn arasnda bir dil kullanr, fakat poetik itibariyle onlardan baka bir adamd. Hilkat onu bir nevi ressam yaratmt. Belki acemi ve biraz kekeleyen bir lisanla bize yeni ve ok dasslal tabiatn sabah, akam manzaralarna ok yeni bir gzle bakan bir iir getirdi. Onun iiri bir tek imajn etrafnda toplanm, hatt reklenmi, daha dorusu ok esrarl parltlarla dolu bir tek imaja kalbolmu bir hlet-i ruhiye iiri idi. Tabiat manzaralarn, eyay bir uykunun arasndan grr gibi ryal bir hli vard. His ve telkin kesafetini, bu ani uyan intibana benzeyen yar ryadan alrd. Fakat bu iir, btn gzelliine ramen, ok kapal bir iirdi. Tadlmas iin zaman gemesi lzmd. Mamafih kulland dilin lgatn baz airlere kabul ettirdiini unutmamaldr. (Tanpnar, 1977, s. 311)

Sonu Ahmet Haim, Derghta pe pee kan Bir Gnn Sonunda Arzu, lmek, Parlt, afakta, Hazanda Blbl, Havuz, Piyale, Merdiven21 balkl iirleriyle bir anda edebiyatn ilgi oda ve balca tartma konularndan biri haline gelmitir. Ayn zamanda Dergh yllarnda bir nsir olarak tannmaya balayan (Ayvazolu, 2000, s. 112) sanatnn nesirleri, zellikle Tanpnar ve neslinin lezzetini ve kokusunu sonuna kadar hatrlayacaklar, dnp dnp tadacaklar ve asla unutamayacaklar birer meyve gibi(Tanpnar, 1977, s. 286) yazlardr. Derghtaki nesirlerinde Haim, dile ve ele ald konuya hkimdir; akc bir sluba sahiptir. Kendini zevkle okutabilen yazlarnda; geni kltr, salam mant, setii kelimeler, ilgin rnekler ve farkl anlatm yollar ile dikkati ekmektedir. Bylelikle o, hem iirde, hem de nesirde gl ve usta bir sanat olduunu ispatlamtr. Toparlamak gerekirse denebilir ki Ahmet Haim; ieriiyle, ekliyle, diliyle, slubuyla, ince zevki ve zeksyla, kendine has sanat anlay ve uygulamalaryla, zgn bir air ve yazardr. Sanat hayatnn geneli dikkate alndnda Haim, belki de bir atmosfer meselesi olarak, zellikle mensurelerinde mill ve manev deerlerimize en ok Dergh dneminde sahip kmtr.
Kaynaklar Ahmet Haim (2001). Btn iirleri, Piyale/ Gl Saatleri/ Dier iirleri, 5. bask, (Hazrlayanlar: nci Enginn- Zeynep Kerman), stanbul : Dergh Yaynlar. ___________(1991). Btn Eserleri II, Bize Gre/ kdamdaki Dier Yazlar (Hazrlayanlar: nci Enginn- Zeynep Kerman), stanbul : Dergh Yaynlar. ___________(1991). Btn Eserleri III, Gurabhne-i Laklakan/ Dier Yazlar (Hazrlayanlar: nci Enginn- Zeynep Kerman), stanbul: Dergh Yaynlar. ___________(1991). Btn Eserleri IV, Frankfurt Seyahatnamesi/ Mektuplar/ Mlkatlar (Hazrlayanlar: nci Enginn- Zeynep Kerman), stanbul: Dergh Yaynlar. AKAY, Hasan (Mart 1998). Modern Trk iirinde lm Daveti!, Dergh, C.IX, S. 97, s.7-9. AKIN, Glten (Austos 1973). iir Dilinde Yap Aratrmas I (Ahmet Haim), Trk Dili, C.28, S.263, s.296301. AKSAN, Doan (2004). Cumhuriyet Dneminden Bugne rneklerle iir zmlemeleri, 2. basm, Bilgi Yaynevi. APAYDIN, Mustafa (1997). Ahmet Haimin Bir Gnn Sonunda Arzu iiri zerine Dnceler, Trkoloji Dergisi, C. 12, S. 1, s.189207. AYVAZOLU, Beir (1995). Yahya Kemal (Eve Dnen Adam), stanbul: tken Yaynlar. ______________ (2000). mrm Benim Bir Ateti/Ahmet Himin Hayat- Sanat- Estetii- Dram), stanbul: tken Yaynlar. _________________ (2001). Ahmet Himi Unutmak Mmkn m?, Dergh, C.11, S.132, s.1214. Merdiven iirini zmlemeye ynelik yaplan baz almalar ve deerlendirmeler iin bk. (Umran, 1997, s. 9395; Aksan, 2004, s. 6772; etili, 2004, s. 188193; oban, 2004, s. 211215; Parmaksz, 2007, s. 3842; etin, 2008, s. 4758) Yukarda adlar anlan iirlerden bazlarndaki renk unsurlaryla ilgili tespitler ve deerlendirmeler iin bk. ( Bingl, 1973, s. 55 91; Has-Er, 1980, s. 5662) Haimin yukardaki baz iirlerinde bulunan semboller ve bunlarn karlad manalar iin bk. (ngel, 1952, 1953, s. 7,1617, 9; Okur, 2002, s. 18) Parlt, Havuz, Merdiven iirlerindeki kadn imaj hakknda deerlendirmeler iin bk. (Gntrkn, 1959, s. 213214)
21 20

Uluslararas Sosyal Aratrmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 3 / 10 Winter 2010

331

B NGL, Necdet (1973). Himin iirinde Renkler, Trkoloji Dergisi, C.5, S.1, s.5591. _____________ (Mays 1983). iirde Msk Ahmet Himin lmek iiri zerine Bir Deneme, Trk Kltr, Yl: 21, S. 241, s.280287. ET N, Nurullah (2007). Ahmet Haimin iirinin Konular, II. Merutiyet Dnemi Trk Edebiyat, (Hazrlayanlar: smail etiliNurullah etin- Abide Doan- Alim Gr- enol Demir- Cengiz Karata), Ankara: Aka Yaynlar, s.521- 545. _______________ (2008). iir Tahlilleri 1, Ankara: nc Kitap. ET L , smail (2004). Metin Tahlillerine Giri/1. iir, stanbul: Aka Yaynlar. OBAN, Ahmet (2004). Gller ve ller airi Ahmet Haim, Ankara: Aka Yaynlar. DEM RC , brahim (2007). Muhteva ve ekil Hususiyetleriyle Ahmet Himin Nesir Dnyas, Doktora Tezi, Konya: Seluk niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits. DOAN, bide (2007). Fecr-i ti Topluluu, II. Merutiyet Dnemi Trk Edebiyat, (Hazrlayanlar: smail etili- Nurullah etin- Abide Doan- Alim Gr- enol Demir- Cengiz Karata), Ankara: Aka Yaynlar, s.487515. ERBAY, Erdoan (2003). Bir Gnn Sonunda Arzu iirinin Ardndan Ahmet Him ve Dergh Mecmuas Yazarlarna Yneltilen Tenkit ve Tehziller, Trk Kltr ncelemeleri Dergisi, S.8, stanbul, s.165184. ENG NN, nci (1992). Ahmet Haimde Yabanc lkeler ve Yabanclar, Mukayeseli Edebiyat, stanbul: Dergh Yaynlar, s.168181. ___________ (2006). Yeni Trk Edebiyat Tanzimattan Cumhuriyete (18391923), stanbul: Dergh Yaynlar. GNTRKN, Nzan (1 Ocak 1959). Ahmet Haimde Kadn, Trk Dili, C.8, S.88, s.212214. HAS-ER, Melin (Temmuz 1980). Ahmet Him ve Renkler, Milli Kltr, C.2, S.2, s.5662. HULUS , erif (1947). Ahmet Haim (Hayat ve Seme iirleri), stanbul: Remzi Kitapevi. KARAD OULLARI, Ekrem (1995). Dergh Mecmuas ( nceleme- Fihrist- Metin), Yksek Lisans Tezi, Erzurum: Atatrk niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits. KARAOSMANOLU, Y. Kadri (1969). Genlik ve Edebiyat Hatralar, Ankara: Bilgi Yaynevi. KERMAN, Zeynep (Aralk 1983). Ahmet Haim ve Kadn, Milli Kltr, S.43, s.3336. MAC T, Muhsin-SOLDAN, Uur (2004). Edebiyat Bilgi ve Teorileri El Kitab, Ankara: Grafiker Yaynlar. OKAY, M. Orhan (2004). Poetika Dersleri, Ankara: Hece Yaynlar. _____________ (Kasm 2004). Trk iirinin Dargn ki Ustas: Yahya Kemal ve Ahmet Haim, Dergh, S.177, s.1, 810. OKUR, Enver (Austos 2002). Ahmet Himin iirlerinde iek Sembolizmi, Dergh, C.13, S.150, s.1620. NGEL, Baha (Aralk 1952). Trk Edebiyatnda Sembolizm, Hisar, S. 32, s. 7, 1617. __________ (Ocak 1953). Trk Edebiyatnda Sembolizm II, Hisar, S. 3, s. 9. ZDEM R, Seyfettin (Haziran 1967). Bir iir ncelemesi Bir Gnn Sonunda Arzu, Soyut, C. 2, S. 26, s.2627. PARMAKSIZ, M. Nuri (Mart 2007). Ahmet Himin Merdiven iiri zerine Bir Tahlil Denemesi, Bilim ve Akln Aydnlnda Eitim Dergisi , S. 85, s.38-42. TANPINAR, Ahmet Hamdi (1977). Edebiyat zerine Makaleler, 2.bs., (Hazrlayan: Zeynep Kerman), stanbul: Dergh Yaynlar. _____________________ (2001). Yahya Kemal, 4.bs., stanbul: Dergh Yaynlar. TEK NALP, Pelin ahin (K 2009). Ahmet Haim ve Hseyin Avni Lifijden Manzaralar, Turkish Studies, S. 4/1-I, s.685700. UMAN, Abdullah (2006). Dergiler Arasnda: Dergh, Hayat, Malmt ve Bilgi Mecmualar, Trkiye Aratrmalar Literatr Dergisi, cilt 4, S.7, s.519532. UMRAN, Sedat (1997). Ahmet Himin Merdiveni, iirde Metafizik Gerek, stanbul: Tima Yaynlar, s. 93-95. USLUCAN, Fikret (1995). Dergah Mecmuas zerine Bir nceleme, 2 cilt, Yksek Lisans Tezi, Samsun: Ondokuz Mays niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits. _____________( lkbahar 2007). Edebiyat Tarihimizin Unuttuu Bir sim Ali Zeki Bey ve Bir ml Eletirisi, Turkish Studies, S. 2/2, s. 690696. LK, F. Sacit (Haziran 1941). Ahmet Haim iiri Nasl Anlad?- Bu Anlaynn Tahlil ve Tenkidi- airin Benlii, Yeni Adam, S. 336, s.810,15. YCE, Sefa (1995). Nesir Ynnden Dergah Mecmuasnn ncelenmesi, Yksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits.

Uluslararas Sosyal Aratrmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 3 / 10 Winter 2010