T.

C ERCYES NVERSTES MHENDSLK FAKLTES MEKATRONK MHENDSL BLM

ELEKTRONK SSTEMLER LABORATUVARI DENEY RAPORU 1

1.TEMEL LME SSTEMLER AVOMETRE Akm, gerilim ve diren deerini len aletlere avometre denir. Avometrelerin analog ve dijital tipleri mevcut olup analog olanlar yap olarak dner bobinli l aletleridir. Avometre ile diren deeri llmeden nce sfr ayar yaplmal ve daha sonra lme geilmelidir. Dijital avometrelerin zellikle son zamanda kan modelleri akm, gerilim, diren yannda kapasite, endktans, frekans, scaklk deerlerini lmek ile birlikte transistrlerin u tespitlerini de yapabilmektedir. Avometrelerin genellikle 2, 3, 4 prob balant soketi bulunmaktadr. Soket says arttka aletin zellikleri de artmaktadr. lme srasnda kolaylk salamas iin siyah prob COM soketine, krmz prob ise lm eidine gre uygun sokete balanr. llecek bykln cinsine gre AC veya DC seimi yaplmaldr.llecek byklk avometrenin lme snrndan byk olmamaldr. Kademe anahtar en doru lme iin llecek bykle en yakn, ama kk olmayan kademeye getirilmelidir.llecek bykln deeri net olarak bilinmiyorsa kademe anahtar en byk deere getirilmelidir.Avometre, llecek bykln gerektirdii balant ekline gre balanmaldr.DC lmelerinde ibre ters sapar ise ular ters evrilmelidir. l aletinin ibresi ok az sapyor veya deer ekrannda "0" ibaresi varsa kademe kltlr. Deer ekrannda "1" ibaresi varsa kademe byltlmelidir. Yksek deerli akm lm yaplrken (10-20 A) siyah prob COM soketine, krmz prob yksek akm soketine balanr. Avometre ile Diren lm : Diren Ohm birimi ile ifade edilir. Simgesi R dir. Ohm (?)< Kiloohm (1000 Ohm -kW) <megaohm (1.000.000 Ohm -MW) <Gigaohm (GW) Diren KESNLKLE akm altnda llmez. nce akm kesmek gerekir. Keza lm aletinin tutacaklar bir yaltkan olmadan elle tutulmamaldr. Bu durumda vucut direncinide hesaba katm oluruz. Dijital bir avometre ile diren lerken eer avometremiz kademe ayarl ise (200, 2K, 20K2M) gibi uygun kademe seilmelidir. Otomatik kademe ayar yapan avometrelerde bu sorun yoktur. 630 ohmluk bir diren iin uygun kademeyi deneyerek tespit edelim. Burada dikkat edilmesi gereken nokta diren deerine en yakn ve kesinlikle diren deerinden kk olmayan kademeyi semektir. Bu diren lm yaplrken uyulmas gereken bir kuraldr. 630 ohmluk diren deeri ohmmetre veya avometrede llrken seilmesi gereken kademe 2K kademesidir. Eer diren lm iin seilen kademe, diren deeri iin kkse deer ekrannda 1 ifadesi , seilen kademe ok bykse 0 ifadesi okunacaktr . Deer ekrannda 0 ifadesi grdnzde kademe anahtarn kltmeniz, 1 ifadesi grdnzde bytmeniz gerektiini unutmayn. Diren lmnde, okunan deerde hassasiyet arttrlmak isteniyorsa kademe kltlerek bu hassasiyet arttrlabilir.

Avometre le Endktans lm : Bobinler iletken tellerin yan yana veya st ste sarlmasyla elde edilen devre elemanlardr. Bobinlerin, elektrik akmnn deiimine kar gsterdikleri tepkiye endktans denir. Endktans, L harfi ile sembolize edilir ve birimi henry (H)'dir. Uygulamada daha ok endktans biriminin alt katlar olan H(Mikro Henri) ve mH (Mili Henri) kullanlr. 1 H= 103 mH=106 H dir. Bir bobinin endktif reaktansn (XL) bulabilmek iin endktans deeri bilinmelidir. Bobinler DC ile beslenen bir devrede alrken akma sadece omik diren gsterirler. Yani, bobinin yapld metalin akma kar gsterdii zorluk sz konusudur. AC ile beslenen bir devrede ise bobinin akma gsterdii diren artar. Artn sebebi bobin etrafnda oluan deiken manyetik alann akma kar ilave bir kar koyma (diren) etkisi oluturmasdr. AC sinyalin frekans ykseldike oluan manyetik alann deiim hz da artacandan bobinin akma gsterdii diren de ykselir. Bu nedenle bobinler, direnleri frekansla birlikte ykselen eleman olarak nitelendirilebilir. Bobinlerin sarld ksma karkas, mandren ya da makara; iletkenin karkas zerinde bir tur yapmasna ise sipir, tur ya da sarm ad verilir. Bobinlerde ounlukla d yzeyi izoleli (vernikli) bakr tel kullanlr. Endktif Reaktans: Endktans deeri de aynen diren deerinde olduu gibi kesinlikle enerji altnda olmadan Lcrmetre veya endktans lme zelliine sahip avometreler ile yaplabilmektedir. Endktans lerken aynen diren lmndeki teknikler uygulanmaktadr. Lcrmetre olmad durumda endktans lme zelliine sahip avometre ile aynen Lcrmetre de olduu gibi lm yaplabilir. Yalnz burada dikkat edilmesi gereken husus, bu zellie sahip avometrelerde endktans llecek bobin, problara deil Lx olarak gsterilen balant noktasna balanmaldr. Avometre ile Kondansatr Kapasitesi lme : ki iletken levha arasna bir yaltkan malzeme konularak yaplan elektronik devre elamanlarna kondansatr denir. Kondansatrler elektrik enerjisini depo etmek iin kullanlr ve her kondansatrn depo ettii enerji miktar farkllk gsterir. Kondansatrlerin depo edecekleri enerji miktarn kapasitesi belirler. Tanm olarak, kondansatrn elektrik enerjisini depo edebilme zelliine kapasite denir. Kapasite "C" harfi ile ifade edilir ve birimine Farad(F) denir. Uygulamada farad byk bir deer olduundan daha ok ast katlar kullanlr. Bunlar, pikofarad (pF), nanofarad (nF), mikrofarad (mF), milifarad (mF) eklindedir.

Avometre ile Gerilim lmek : llecek gerilimin eidine gre kademe anahtar AC veya DC konumuna alnz. Avometreyi llecek gerilim deerine uygun kademeye getiriniz. Gerilim lmnde seilecek kademe kesinlikle llecek gerilim deerinden kk olmamaldr. llecek gerilim deerinin l aletinin lme snrnda olduunu biliyor; ancak tam deerini kestiremiyorsanz en byk kademeyi seerek lme balayn, gerekiyorsa kademeyi kltnz. Gerilim deeri llecek noktalara avometre problarn dokundurunuz.lm yaparken problarn metal ksmna kesinlikle dokunmaynz. Prob ular kademe seimi kontrol edildikten sonra balanmaldr. Gerilim lerken avometre ular paralel olarak balanmaldr. llen deeri deer ekranndan veya skaladan okuyunuz. Avometre ile Akm lmek : llecek akmn eidine gre kademe anahtar AC veya DC konumuna alnz. Avometreyi llecek akm deerine uygun kademeye getir. Akm lmnde seilecek kademe kesinlikle llecek gerilim deerinden kk olmamaldr. llecek akm A, mA dzeyinden byk ise kademe anahtarn Amper kademesine al ve probu yksek akm soketine bala.lm yaparken problarn metal ksmna kesinlikle dokunmaynz.Amper dzeyindeki akmlar llrken problardan birinin COM balant noktasnda, dier probun yksek akm soketine bal olmas gerektiini unutmaynz. Avometrenin prob ularn, seri balant oluturacak ekilde yap. Prob ular kademe seimi kontrol edildikten sonra balanmaldr. Avometrenin skalas veya deer ekranndan llen akm miktarn oku. Avometre ile Frekans lmek : llecek frekans deerinin avometrenin lme snrna uygunluunu kontrol ediniz. Avometreyi frekans kademesine alnz. Avometre problarn frekans lm yaplacak devre veya kaynaa balaynz. Frekans lm yaplrken avometre devreye paralel balanmaldr.lm yaparken problarn metal ksmna kesinlikle dokunmaynz. Frekans deerini skala veya deer ekranndan okuyunuz.

OSLSKOP Osiloskop elektrik sinyallerini grnr hale getiren gelimi bir l aletidir. Bu zelliinden dolay elektronik devrelerinin test ileminde nemli bir grev stlenir. nk devrenin farkl noktalarndaki sinyalleri grnr hale getirerek, dalga ekillerinin kolayca incelenmesi salanr. Elektronik sistemlerin incelenmesinde izlenecek en iyi yol, sistemi oluturan her alt kademe veya bloun giri ve k sinyallerini osiloskop ile grnr hale getirerek incelemek ve bylece her kademede olmas gereken sinyallerin doru olarak bulunup bulunmadn kontrol etmektir. Osiloskop lmek istenen voltaj deiiminin zamana kar grafiini verir veya daha basit bir ifadeyle V/t grafiini izer(Voltaj Y ekseninde, zaman ise X ekseninde olacak ekilde). Osilaskop ile gerilim lmeye balamadan nce, ekranda bir referans noktas(0 V noktas) belirlemek gereklidir. Bunun iin ncelikle giri seici anahtar ile GND(toprak) konumu seilerek, ekranda dz bir yatay izgi elde edilir. Bundan sonra Y-POS dmesi ile bu izgi aa-yukar hareket ettirilerek ekranda hazr halde bulunan yatay izgilerden birisi ile(normalde ortada bulunan ve dierlerine gre nispeten kaln olan yatay izgi ile) aktrlarak, sfr noktas tespit edilir. Bundan sonra DC konumu seilerek ekranda giri sinyali eklinin olumas salanr. Kullancnn bu referans(0 Volt) noktasn unutmamas gereklidir. AC lmlerde sinyalin sfr noktasndan, en yksek(tepe) pozitif veya negatif voltaj deerine sinyalin maksimum genlik deeri denir. Bu gerilime tepe, maksimum veya peak gerilim deerleride denir ve Vp = Vt = Vm sembolleri ile gsterilir. Negatif ve pozitif tepe noktalar arasnda kalan gerilime ise tepeden tepeye(peak to peak) gerilim deeri denir ve Vpp = Vt-t sembolleri ile gsterilir. Bu deer, tanmdan da anlalaca gibi Vpp = 2Vm deerine eit olur. 1.1 Diren lm Teorik olarak diren lm direnler seri ise ;

ekil 1.1. Seri direnlerin balanmas Btn direnler seri baldr. Buna gre a ve b ular arasndaki edeer diren (Re); k