2008

સરુેશ જની

: 15 - 2008

Page 1 of 170
 અપ પ ણ
2008

. .

Page 2 of 170
 કો પીરા ઈટ
2008

આ પસુતક કોઈ જતના આથીીક લાભ કે નામના માટે લખાય ન ંુ થી . આથી જે કોઈ વયકતી કે
સસંથાને આમાંના કોઈ લેખ પસીધધ કરવાની ઈચછા હોય; તે આ પસુતક અને લેખકનો ઉલલેખ
કરીને; કોઈ પણ જતની મજ ં ુરી વીના અને જેમ છે તેમ - કોઈ પણ ફેરફાર વગર - કરી શકે
છે. આખ પ ં ુ ેખકનો સમપકી ંુ કરવો
સ ુ , લતકપસીધધકરવહ ોયતો -

sbjani2006@gmail.com

Page 3 of 170
 અન ુકમ ણી કા
2008
‘ ’ .

( કોઈ પણ લ ેખ પર જવા તેના શીષ પ ક ઉ પર કસ પ ર રાખ ી કનટોલ બટન દબાવ ી

‘કલી ક’ કરો )

..........................................................................................................2
............................................................................................ ..........3
.................................................................................................4
-1

.................................................................................................7
ંુ ીવદે ન...................................................................................................... ..............8
ે કન ન
લખ
લખક પરીચય.................................................................................................... ................10
ે
. , – . . . .................................10
પસતાવના.................................................................................................................. .......12

, C.M., M.A.................................................................................. ................12

-2

............................................................................................17
આતશ............................................................................................................ ................18
આિશષ માંકડ...................................................................................... ..............................21
એક અકસમાત - અમેરીકામાં...................................................................... ...............................23
કનોઈગ........................................................................................................................... 26
કારની ચાવી............................................................................................................ ..........31
ઘોડા જોયા – 130 ડોલરમાં .................................................................................... ................32
ચાલ દ –કેનેડામાં ....................................................................................... ............34
ુ ીવસનીસવાર
જયની એકલ મસ ુ ાફરી........................................................................................................ ....36
ઝાડીઓમાં એક સાહસ......................................................................................................... ...41
ટીકીટ મળી........................................................................................................ ...............43
નવવાણંુ માકી................................................................................................................ ......47
નસકોરાં માહાતમય........................................................................................... .....................48
પહેલો પગાર..................................................................................................... .................51
પાંજરામાં ‘રોન’....................................................................................... ...........................55
પોંડીચેરીમાં દીવય પકાશ............................................................................................... ...........57
પલમબીંગ કામ કરતાં.................................................................................................... ..........59
Page 4 of 170
 પલેગાઉનડ................................................................................................ ........................62
ફાઈલ અને સાઈટ.................................................................................................. ..............64
બરફીલો પદેશ ............................................................................................................. .......66
બહુમાળી મકાનમાં................................................................................... .............................72
મનની ખીંટી......................................................................................... .............................75
2008
મારી પહેલી અને સૌથી લાંબી અટકયા વગરની મસ ુ ાફરી................................................................... .......76
મારી પહેલી મસ ુ ાફરી............................................................................................. .................84
ું ાઈમાં રાતે ચા!............................................................................................... .................88
મબ
લો …. લટકયા................................................................................... ...............................91
વોટરપાકીમાં..................................................................................................................... ..94
સેલસમેન........................................................................................................ ..................97
શવણ યત ં ...................................................................................................... ..................99
સાઈકલ ચલાવતાં................................................................................................. ..............103
સધ ુ ાકરે શું કયીંુ?........................................................................................................... ....106
-1............................................................................................ .......................106
-2 ....................................................................................... .......................109
સલમમાં સફર.......................................................................................... .........................112
સદંુરમ સ ્ ાથેએમલુકાકાત...................................................................................... ..............116
-3

...................................................................................................119
અમેરીકન હાઈવે પરની તણ ઘટનાઓ........................................................................................ ..120
ઘાસ......................................................................................................... ...................126
જેલ.................................................................................................................... .........129
ઝેર તો પીવડાવયાં જણી જણી................................................................................... ...............134
સાચો પેમ- એક ડોકટરની ડાયરીમાંથી................................................................. ........................137
નાઈટોજન.......................................................................................................... ............139
શીલા........................................................................................................................... .141
સરીતા......................................................................................................... .................146
સય ુ ી.......................................................................................... ..............................153
ુ ીમખ
હાઈડોજન................................................................................................... ...................159
-4

......................................................................................................162
શકં રલાલ જગજવનદાસ જની .................................................................. ..............................163
સરુેશ ભીખાભાઈ જની............................................................................ .............................167

ે ‘અનક
: ઉપર જણાવલ ુ મણીકા’ની લીનક દરેક લેખની નીચે પણ આપવામાં આવેલી
છે. તેની ઉપર ‘કનટોલ+કલીક ‘ કરવાથી પાછા અનક ુ મણીકા પર સરળતાથી આવી શકાશે .
પયોગ ખાતર ઉપર આમ કરશો; તો અનક ુ મણીકાના પહેલા પાને પહોંચી જશો . જો તમારા વડીના

Page 5 of 170
વઝીનના ‘વય’ મ ‘ ુ ે ’ ન મ ુ , ાંતડે ોકયમ
ુ ેનટમવાપરવા
સગવડ ભલામણ છે.
ેપનીસવલતહોયતો
આમ કરવાથી તમે બીજ એક બારી( વીનડો)માં અનક
ુ મણીકા પણ જોઈ શકશો.
2008

Page 6 of 170
 વીભાગ - 1 2008

પાસતાવીક

Page 7 of 170
 લેખ કન ુ ં નીવ ે દન
2008
ુ લમાંથી શર થયેલ બલોગીંગની યાતા કયારે નીજનદં , ‘ગમતાંનો ગલ
સાવ કુતહ ુ ાલ’ અને
કાવયસજીનમાંથી ગદ્યલેખનમાં પરીણમી તે ખબર જ ન પડી . જો કે, ગદ્ય તો શરઆતથી જ
લખતો હતો. પણ વધારે રચી કવીતા પતયે હતી. વાતાીઓ મને ખાસ ગમતી નહીં – સીવાય કે,
સતયકથાઓ.

મારા દીકરા સાથે તેના વીસાના કામ અગં ે મેકસીકો જતાં અમને એક કાર અકસમાતનો
અનભ ુ વ થયેલો. એને શબદદેહ આપયો ; તે મારી પહેલી સવાનભ
ુ વકથા . મારા બલોગ ‘ ગદ્યસરુ’
પર લખતાં લખતાં આવી ઘણી સવાનભ ુ વ કથાઓ લખાતી ગઈ. અગ ં ેજ પસુતકોના વાંચનમાંથી
મળેલ રસપદ સતયકથાઓ પણ અવતરતી ગઈ . અને છેલલી સાવ કલપનાના તરંગે ચઢીને
વાતાીઓ પણ લખાણી.

આજ સધ ુ વકથાઓ અને કેવળ કાલપનીક વાતાીઓ અહીં પસીધધ કરી

ુ ીમાં સજીયેલી સવાનભ
છે. મીતોના અનભ ુ વો પરથી રચાયેલી વાતાીઓ પણ આમાં છે . આશા રાખ ક
ંુ ે , આ સઘળી વાતાીઓ
વાચકને મનોરંજન સાથે પેરણા પણ પરુી પાડશે .

મખ ૃ વીશે ..... સીગલ પકી. ‘ Jonathan Livingston Seagull’ આ મને બહુ જ

ુ પષ
ગમત પ ંુ .સુતકછે ુ તકે મને જવનમાં ઘણી પેરણા આપી છે . ઉડયનમાં સતત વધ ન ુ ેવધુ
એ પસ
ઉતકૃષતા લાવવા માટે પતીબધધ , એક સીગલ પકીની એ વાત કલપનાનો ખરેખર અદભત ુ
ે
‘સવૈરવીહાર’ છ . મારા વડીલબધ ં શ ૂ ભાઈએ મને એ પસુતક વાંચવા ખાસ ભલામણ કરી
ુ ી, િપયષ
હતી. અતયારે જયારે આ બીજું પસુતતક પગટ કરી રહયો છું , તયારે મને એ નખશીશ સદંુ ર
પસુતક વાંચવાની પેરણા આપવા માટે તેમનો અહીં ઋણસવીકાર કરં છું .

મારી કલપનાની ઉડાનનંુ , પસુતકાકારે આ બીજું ઉડયન છે . આ સવૈરવીહારની યાતા મને

કયાં લઈ જશે; તે તો ખબર નથી. વળી એ જણવાની ઉતસક ુ તા, અભીપસા કે મહતવાકાંકા પણ
નથી. માત સવૈરવીહારમાં ઉડવાનો આનદં સૌની સાથે વહેચવાનો ઉમગ ં અને અભરખો છે , એટલું
જ.

કાળજપવુીક આ પસુતકની પસતાવના લખી આપવા માટે કેનેડાના જણીતા લેખક અને
સામાજક કાયીકર શી. જય ગજજરનો હંુ અતયત ં ઋણી છું . મારો પરીચય પેમપવુીક લખી આપવા
ુ જેવા શી . ચીરાગ પટેલનો પણ હંુ આભારી છું . અત
માટે મારા માનસપત ં માં જે વાચકમીતોએ ‘

Page 8 of 170
ગદ્યસરુ’ની અવારનવાર મલ ુ ાકાત લઈને , સાનક ુ ુળ પતીભાવ પરુા પાડીને આ સજીન પકીયામાં
મારો ઉતસાહ વધાયોી છે; તે સૌનો હંુ અહીં હૃદયપવુીક આભાર માન છ ંુ ું .

આ પસુતક ગજ ુ રાતી સાહીતયમાં એક કાળે , મારો રસ વધારવામાં ઉદીપક બનેલા મારા કાકા 2008
સવ. શી. શકં રલાલ જગજવનદાસ જનીને આ પસુતક અપીણ કયીું છે . પસુતકના અત ં ે તેમનો
પરીચય પણ આપેલો છે . આ માટે જરરી વીગતો કાળજપવુીક પરુી પાડવા માટે કુટુમબીજનો
ઈલાબેન, સોનલબેન અને મદુાબેનનો હંુ આભારી છું .

Page 9 of 170
 લેખક પર ીચય
2008

પુત સમા ન શ ી. ચીરાગ પટેલ દારા , પીટ સબગ પ – ય ુ .એસ.એ.

ગજ
ુ રાતી બલોગજગત હજ પા-પા પગલી માંડી રહય છ ંુ ે ; તયારે એને સમધૃધ બનાવવા માટે
કરોળીયાની જેમ પવતૃત એવા શી સરુેશભાઈ જનીથી કયો ગજ ુ રાતી બલોગર અજણયો હશે ?
'ગરીબકી જોર સબકી ભાભી' કે પછી 'ગલી કા દાદા સબ કા દાદા'એ નયાયે નહીં;પરંત એ ુ ક
અનભ ુ વવધૃધ વડીલની ખમુારી ધરાવતાં આ 65 વષીના બાળક, ગજ ુ રાતી બલોગજગતમાં
'દાદા'ન વ ં ુ . દાદા જેમ પૌતન
ીશેષણપામયાછ ે વ ં ુ હ ા લ થીસીંચનકરે અનેતેનેસમ
રહેવા સકમ કરે ; એ રીતે જ આ સરુેશદાદા કે સુ .દાદા ગજ ુ રાતી ભાષાને એક નવો આયામ
આપવા પયતનશીલ રહયાં છે. પાંસઠ વષીની ઉમમરે પણ નવી ટેકનોલોજ અપનાવી , જમાના સાથે
કદમ માંડતા સતત પયતનશીલ રહયા છે.

સુ .દાદાએ જયારે છનદ અને કાવયોની સવરચનાની લેખનપવતૃતીમાંથી વીરામ લઈને , ગદ્ય
પર હાથ અજમાવયો તયારે 'ગદ્યસરુ ' બલોગનો જનમ થયો. આ બલોગ પર સુ .દાદા પોતાના
અનભ ુ વો મક ુ ે છે . આ અનભ
ુ વન ભ ં ુ ા થ આું વીવીધપકવાનોથીભરે
પ ંુ . ાછ ભાથાંમાં ું ોયછે
લહ
ુ વાસ પણ લાંબો સમય વાગોળવો ગમે એવો - જવનના એક દષીકોણ કે વીચાર રપે - હોય
મખ
છે. જણે કે, દતતાતય નેટ પર અવતયાીં હોય એમ આ દાદાનાં અનભ ુ વો એક ગર ુ ની જેમ
જવનની શીખ આપે તેવા છે !

સુ .દાદાની ગદ્યસરુની શરઆતથી આ ઈ -પસુતક સધ ુ ીની સફરનો હંુ સાકી રહયો છું .
મોટેભાગે અતયારસધ ુ ી પગટ દરેક લેખ મે માણયો છે . નાની અમથી ઘટનાની પાછળ, એક
ઉપનીષદી શીખ આપનાર, ઋષીસમ, આ દાદા આવનારી પેઢી માટે ઉદાહરણરપ અને એક
કાંતીકારી ઘટનાના કાયીકતાી પણ હવે બનયાં છે.

ુ રાતી વેપારી પજ દરેક બાબતોમાં નફો-નક

ગજ ુ શાન શોધતી હોય છે . ગજ
ુ રાતી બલોગની
વધતી સખંયાની પાછળ બલોગન હ ંુ ોસટીંગ 'મફત' હોવ એ ં ુ જ ર રી . બળતણ પરુવાર થયછ
ંુ
આજના ‘Click- Searc-Get’ ના યગ ુ માં જયાં પયાીવરણની દુહાઈ દેવાઈ રહી હોય ; તયાં
કાગળ પર છપાઈકામ ધરાવત પ ુ ં સ ુ તક પગટ કરવે બદલ
-ુ પસ
તકપગટકરવાન ંુ જ
ગ ુ ે ઈરાતી
પજને જચે એવી બાબત છે. 100 રપીયા ખચીીને જે પસુતક લેવાનો લહાવો કોઈ ના લે ; એ
પસુતક નેટ પરથી 'ફી' ડાઉનલોડ કરવામાં કોઈને હીચકીચાહટ ન જ થાય. અને વળી,
વાંચનભખુ સતં ોષાય એ છોગામાં ! ભવીષયના લેખકોને પેરકબળ બને , એવી ઘટનામાં અહીં એક
Page 10 of 170
એવ પ ં જેનાં પકરણ
ુ સ;ુ તકઆકારલ ે છે લેખકની નીરાંતે નેટ પર પગટ થાય છે . લેખકનંુ
વાચકો સાથે કોમેનટરપી તાદાતમય સધાય છે ; અને છેવટે આ પકરણો એક પસુતકરપે નેટ પર
જ જનમ લે છે. ભવીષયમાં તે કદાચ છાપકામથી કાગળરપી વાઘા પામે તો પણ નવાઈ નહીં ! શું 2008
આ ગજુ રાતી સાહીતયમાં એક કાંતીથી કમ ઘટના છે ?
સુ .દાદાન પ ેલુ ઈ
ંુ -હપસ ું તક થોડા સમય પહેલાં (3 જુલાઈ, 2008) જ પગટ થયું –
‘અવલોકન શતદલ!’ સુ .દાદાની અત ં રની સફરની શરઆત આ અવલોકનોથી થઈ. અને હવે
આવે છે – ‘સવૈરવીહાર’ . એકવાર પરુત અ ુ ં વ લ ો કનકરીલીધાબાદમરજવોજેમ
કરે એમ, સુ .દાદાએ હવે તેમનો વીહાર શર કરી દીધો છે .

અહીં પસતાવનામાં જે તે પકરણનો સાર કે મારા ગમા /અણગમાને બદલે વાચકને સમગ
પસુતક અનભ ુ વી જવાની ભલામણ કરં છું .
દરેક વયકતીમાં સલાહ આપવાની જનમજત વતૃતી હોય છે . કદાચ, એ 'અહમ'ની જ એક
ઉપ-પેદાશ હોય છે . આ વતૃતીન એ ં ુ ક બદલાયેલ. સુંલખાણ
વરપએટલ ે લેખનકાયી
ઘણીબધી
તરાહથી આપણી સમક ઉપસથીત થાય છે, જેમ કે , કાવય, નીબનધ, હાસયલેખ, ચીંતન, વાતાી,
વગેરે. પણ, આ દરેકના મળ ુ માં તો પેલી 'હંુ કંઈક વીશેષ જણ છું ું ' વતૃતી જ પેરકબળ બને છે .
જયારે, એક અસતીતવ સવૈરવીહારમાં મગન હોય તયારે તે જતને અને આવી વતૃતીને ભલ ુ ીને સમગ
સષૃ ીમય બની જય છે . તેનંુ 'સવ' ઓગાળીને પાણના અનત ં મહાસાગરમાં મહાલે છે . વાચકને
'સવૈરવીહાર' વાંચતાં લેખકની આવી ભાવદશાનો સકુમ પલટો જરર અનભ ુ વાશે .
ચીરાગ પટેલ
લેસડેલ , યુ .એસ.એ.
patel.chirag@yahoo.com

- http://swaranjali.wordpress.com/

Page 11 of 170
 પસત ાવન ા
2008

એક સાિિતય પેમ ીનો પશંસની ય સ ાિિિતયક અિભગમ

જય ગજજર , C.M., M.A.

સરુેશ જનીન ન ં ુ ા મ ગ જ . વયવસાયે િનવતૃતહવેઅજણયન

ુ રાતીબલોગજગતમાં ંુ થી
એિનજિનયર/ મેનેજર હોવા છતાં; એક પખર સાિહિતયક જવ બની, િનવિૃતત મોજશોખમાં કે
આળસ બ ુ ન ી વ ે ડ ફ ીદેવાન;ેબગજુ ેગ
દલ રાતી
જુ રાતીભાષાનાઅપિતમપે
સાિહતયના મનેકારણે
િવકાસ અને પસાર માટે સાચા અથીમાં ભેખ ધારણ કરી આ પયોગશીલ ડોસાએ અમેિરકામાં આવી
ચાર વષીના બનવાન વ ં ુ . (ેણએમની
લીધછ ંુ ે એક કિવતામાં વણીવયા પમાણે) એમની બલોગીંગની
ુ ાલ’ છે .
યાતા િનજનદં માટે ‘ગમતાંનો ગલ

કોમપયટુર અને ઈનટરનેટ આવતાં, ‘જયાં ન પહોંચે રિવ; તયાં પહોંચે અદનો માનવી’ની
જેમ ; જેમને કદી મળયા ન હોઇએ, એવા કેટલાય લોકો સમયના વહેણ સાથે આતમીય સવજન બની
જય છે. ઈ-મેઈલને કારણે ઘણા સાથે સબ ં ોના તત
ં ધ ં ગ ુ . શી.
ાઢબધ જુગે લિકશોર વયાસની
ં ાયાછ
જેમ જ સરુેશભાઈ મારે મન એમાંના એક સવજન બનયા છે . એમની સાથે એમના બલોગ જગતને
કારણે જ આતમીય સબ ં બધ
ં ધ ં ાઈ ગયો અને મને એમણે એમના આ નવા પસુતક "સવૈરિવહાર"
માટે પસતાવના લખવા , અચકાતાં અચકાતાં, િવનત ં ી કરી. એમના પદાનથી અને ભેખથી પિરિચત
હોઈ; હંુ એમને ના ન પાડી શકયો . મારે મન એમની સાિહિતયક સેવાના એક પરૂક બની રહેવાનંુ
આ અહોભાગય કહો, કે સદભાગય છે .

‘ઈ-પસુતક’ રપે તેઓ ગજ ુ રાતી સાિહતયમાં એક નવી િદશા ચીંધી રહયા છે . લેખકના
કહેવા પમાણે , એમણે આજસધ ુ ીમાં લખાયેલ સવાનભ ુ વકથાઓ અને કાલપિનક વાતાીઓ આ
ં હમાં સમાવી લીધી છે. મનોરંજન સાથે પેરણા પરૂી પાડવાનો લેખકનો આશય છે . લેખકે સમગ
સગ
સમગી તણ િવભાગમાં વહેચી છે .

1. પાસતાિવક

2. સવાનભ
ુ વ કથાઓ

Page 12 of 170
 3. વાતાીઓ

સતય ઘટનાઓને સરળ અને રસપદ શલ ૈ ીમાં રજૂ કરવાની લેખકની કુશળતા એમના પતયેક
લેખમાં દિષગોચર થાય છે . રોજબરોજના પસગ ં ોને લેખકે આબેહૂબ રીતે આ પસુતકમાં વણી લીધા 2008
છે. સહૃદયી વાચકને લેખકની આતમકથા વાંચતા હોય એવો આભાસ થાય તો નવાઈ નિહ .
લેખકના બહોળા વાચનના પણ દશીન થાય છે . હલેસાં મારતા હોય તયારે શનૂય પાલનપરૂીના
શબદો યાદ કરે અને લલકારે ‘ ’ તયારે લેખકન ક ંુ િવહૈયડંુ ોલતંુ
હોય એવો સાકાતકાર થયા િવના રહેતો નથી . વળી ‘બેફામ’ની પિંકત ‘ ,
’ ટાંકી જવનની િફલસફ ુ ી રજૂ કરે છે . કારની ચાવીની વાતના અતં ે
મેિકસકન ભાઈની સલાહના શબદો ટાંકી લેખક બહુ સરળ રીતે જવનમાં ઉતારવા જેવા શબદો
ટાંકી; સાવ સામાનય ઘટનાને કેવ મ ં ુ !
હાનસવરપઆપ ેછે

પરદેશમાં આવયા પછી પણ લેખક પતનીન ન ં ુ ા મ બ ોલતાંઅચકાયછેએમમાનીલેવ

જરર નથી.‘મારી એ’ શબદો વાપરી ભારતીય પરંપરાના આગહી હોવાની છાપ ઊભી કરે છે.
‘વહેલી સવાર કેનેડામાં’ એ લેખમાં આધિુનક યવુાનની જેમ સાઠ વષીની મહીલામાં સોળ વષીની
સદંુ રીનાં દશીન જોઈ હૈયાના પેમન ડ ં કેનેડંુ ાની
ુ ! ોિકયક ેછે
રાવવાસતિવકતા ૂ ભરી રીતે
રમજ
આલેખી અહીંની રહેણીકરણીનો સારો િચતાર આપયો છે .

‘જયની એકલ મસ ુ ાફરી’ની વાત હોય કે િટિકટ મળી એ વાત હોય કે ‘નવવાણ મ ’ુ ાકીની
વાત હોય; પણ એ સૌમાં કયારેક આપણા પોતાના અનભ ુ વો પણ યાદ આવી જય છે . નવવાણુ
માકીના પસગં જેવો જ પસગ ં મારા જવનમાં પણ બનેલો . અમદાવાદની સરસવતી હાઈસકૂલની મારી
એસ.એસ.સી.ની િપિલિમનરી પરીકામાં મારા ગિણત િશકકે મને નવવાણ મ . ેલમન
ુ ાકીઆપ ા ે
આશયી થયેલું . પિરણામ આવતાં હંુ એમને મળવા ગયો . મે સવાલ કયોી, "સર, મે આઠને બદલે
બાર સવાલો કયાી છે. પહેલા પાને મે લખય છ ુ ‘ં ે ક ે ગમેત.’ેઆપછી તમે એક માકી
ઠતપાસો
કયાં કાપયો એ બતાવશો?’ એ વખતે મારા િશકકે મને જવાબ આપેલો , "તારે બોડીની પરીકામાં
બસોમાંથી બસો નિહ આવે એમ િવચારી મે એક માકી કાપયો છે." મે મકકમતાથી જવાબ આપયો,
"એવ ક ં ુ લ પ ી તમ." એમણે જરા ઉભરો કાઢી સો પરૂા માકી આપયા.
ે એકમાકીકાપીનશકો
જયારે એસ. એસ.સી. બોડીમાં ગિણતશાસતમાં બસોમાંથી બસો માકી આવયા; તયારે માકીશીટ લઈ
હંુ એમને મળવા ગયો . એ ખશ ુ થઈ ગયા અને બરડો થાબડી સલાહ આપી, "જવનમાં સદા આવી
મકકમતા રાખજો અને ધયેય ઊચ રંુ ાખજો."મારી આ ઘટના ૧૯૫૩ની સાલની છે. એમાં કોઈ
અિભમાનનો સવાલ નહોતો. આપણી હોંિશયારીના ગવીનો સવાલ હતો.

ુ વો થાય છે એ ‘પલિમબગ
જવનમાં વાટે ને ઘાટે કેવા કપરા અનભ ં કામ કરતાં ‘ લેખમાં સરસ
ંુ ે . ખરેખર તો લેખક ‘પલેગાઉનડ’માં કહે છે તેમ આ પસુતકમાં ‘મારા આખાય જવનની
આલેખાય છ

Page 13 of 170
િવિવધ અવસથાઓની એક નાની શી ઝાંખી એક આડછેદ ખડાં થઈ જય છે . આખાયે આયખાની
બધીય યાદદાસતો સાગમટે ઉભરી આવે છે ." આ કે કયાંક કોઈના મખ ુ ે સાંભળેલી વાત લેખકે
આલેખી છે . કયાંક જત અનભ ુ વની વાત છે , કયાંક હાસયાસપદ ઘટના છે, કયાંક દદીભરી 2008
ઘટના છે, કયાંક િશખામણની વાત છે, કયાંક માગીદશીનની વાત છે, કયાંક સલાહરપે છે, તો
કયાંક પેરણારપે છે,

‘વોટર પાકીમાં’ એ લેખમાં કડવા અનભ ુ વો વાગોળવા કોઈ કિવની પિંકતઓ ટાંકી જણે એમનંુ
કિવ હૈય ઠ , જેછ
ંુ ાલવ ે કિવશી કૃષણ દવે ના આ શબદો ,
ુઓ
,
,
.

તો કિવ શી. ભગવતીકુમાર શમાીના શબદોમાં એ પરમ તતવ સાથે કેવા લીન થઈ જય છે ? -

" , ,
."

આમ જ પેરણાના સતોતના આ આગહી કોઇ મહાતમાના કે િફલસફ ૂ ના શબદો ટાંકી એમના

મનની કે હૈયાની વાત કહી જય છે . દા.ત. ‘સાઈકલ ચલાવતાં’ માં સવામી િવવેકાનદંના આ
ં મ બની જય છે ,
શબદો કેટલા હૃદયગ

"
..
.
."

પવુાીશમમાં પાવર એનજનીયર હોવાના સબબે લેખક ‘એનજી કાઈસીસ’ના સદંભીમાં

ુ વની વાત લખતાં એક મઠૂી ઉચેરા ચાલતા હોવાનો અનભ
સવાનભ ુ વ કરે છે . ‘અમેિરકન હાઈવે
પરની તણ ઘટનાઓ’ માં એમને બહુજ િપય િવષયની સવપનકથા તેમણે આપી છે . પિરણામે
એમન ક ં ુ હૈયઝ
િ ;વ અન ંુ ે એ
બકીઉઠેછે છંદોબધધ, હૃદયસપશીી, ઊિમીસભર કિવતા પણ
બાબતમાં
જનમાવે છે. આ બાબતમાં ‘શાદૂીલિવિકિડત’ છંદમાં લખેલ કાવયના કેટલાક શબદો માણો ,

, .
.

Page 14 of 170
 !
, .

. 2008
! .

લેખક પાસે બહોળા અનભ ુ વોનો એક મોટો પટારો છે . પછી પહેલી મસ

ુ ાફરીની વાત હોય કે
એક િવદેશી પોફેસરની ભારતની મલ ૂ ાકાતની વાત હોય કે સગ ં હની કોઈ પણ કૃિત હોય ; એ
હિકકત સવીત દિષગોચર થાય છે. ‘સલમમાં સફર’ના અનોખા અને સામાિજક, િવષાદમય
અનભુ વોની વાત પછી ‘સદંુ રમની સાથે મલ ુ ાકાત’માં રજૂ કરેલ એક અનોખા અને િદવય
અનભુ વની વાત કહી; િવચારધારાના બે િવપરીત ધુવો વચચે સભ ુ ોગ સાધયો છે .
ુ ગ સય
લેખકે આખા સગ ં હને તણ ભાગમાં વહેચીનાખેલ છે . મને આવી કોઈ જરિરયાત જણાતી
નથી. કારણ કે, િવભાગ તણ ને ‘વાતાીઓ’ શીષીક આપય છ ું ે ; તે કઠે એમ છે . પસગ
ં કથાઓ કે
રપકકથાઓ વધ ય ેખકને ટંૂકી વાતાીનાં લકણનો ઝાઝો પિરચય ન હોવાથી ,
ુ ોગયલ. ેખલાય
ટંૂકી વાતાીના ઢાંચામાં આ બધી વાતાીઓ બેસે તેમ નથી , લેખકે ચીની કથાનો ઉલલેખ કયાી િવના
નય જ ુ સ ી ી મ ા ં એ ક લ લ ી ક ‘ે લ ીલારહેતીહતીએમકહીએવાતાીલ
જણી જણી’ એક સરસ લઘક ુ થા બની હોત. એક બે વાતાીઓમાં ટંૂકી વાતાીનાં લકણો દિષગોચર
થાય છે. પણ આમ અલગ િવભાગ પાડવાની જરર નથી. આમ છતાં ‘શીલા’, ‘સરીતા’,
‘સય ૂ ી’ , ‘નાઈટોજન’ િવ. િવિશષ પકારની, અનોખી વાતાીઓ બને છે; જેમાં જવન વીશે
ૂ ીમખ
અનેક પાસાંઓને લેખકે સપશયાીં છે . આ વાતાીઓમાં કલપનાશિકત, ભાષા, શૈલી અને કલાગથ ંૂ ણી
છતી થયા િવના રહેતાં નથી .

ખરં પછૂ ો તો આ આખાય પસુતકમાં લેખકે એમના રોિજંદા જવનની િવિવધ ઘટનાઓને
અલગ અલગ માહોલમાં િનરપણ કરવા પયાસ કયોી છે અને એ બધામાં જવનના િવિવધ
અનભુ વોન ઊ ં ુ ડ ા ણ ઉ લ ે ચ ી , થીસરળમાગીકાઢીસ
એમાં
લેખકના બહોળા અનભ ુ વન આ ં ુ બ ે હ ૂબ.દશીનઠેરઠેરજોવામળેછે

એકે એક વાતાી લઈ એની િવિશષતાની અલગ છણાવટ કરી મારી પસતાવના લાંબી કરવાને
બદલે વાચકોને એક જ િવનિંત છે કે , ખબ ૂ ધયાનથી એ વાતાીઓ વાંચી, એનો મમી અને એનંુ
હાદી સમજવા પયતન કરજો. મને ખાતી છે કે જવન િવશે એક સાવ તરોતાજ દશીન અને
દૃિષિબદંુ મળશે , અને તમારં મનડું મલકીને નાચી ઉઠી પોકારશે , ‘વાહ સરુેશભાઈ, વાહ!’.

લેખકને પસગ ંૂ ણી પર સારી ફાવટ છે , સરસ િચતો ખડાં કરવાની આવડત અને કળા
ં ગથ
છે. પળે પળે એમનો સાિહતયપેમ અને લોકાિભમખ ુ થવાની ઉતકંઠા છતી થાય છે . વાચકના
Page 15 of 170
મનને હરી એને વાચન તરફ દોરવાની એક અનોખી કળા એમને સાધય છે . આ પસુતકમાં
સહૃદયી વાચક એમના કથનમાં શધધા અને ઉતકંઠા કેળવે છે . પિરણામે સૌ કોઈ સાિહતયપેમી શી
ં ક બની, સાિહિતયક અિભગમના પેરક બની જય છે.
સરુેશભાઈ જનીના પશસ 2008
દુિનયાના ખણ ૂ ે તમારા બલોગ પહોંચી ; ‘જયાં જયાં વસે એક ગજ
ૂ ે ખણ ુ રાતી તયાં સદાકાળ
ગજ ુ રાત’ એ ઘોષણાનો ઝંડો ફરકાવવામાં તમને સારી સફળતા મળે , અને તમે જવનની ધનયતા
અનભ ુ વી કૃતાથી થાઓ . તમારા આ પસુતક માટે તમને મારા ખબ ૂ ખબૂ અિભનદંન અને તમારા
બલોગ સાિહતયને વધ િ ુ વ ક સ ા વ ો ં રનીપાથીનાઅન
એ મારાઅત
િશવાસતુ
પથં ા
ઃ

: શી સરુેશભાઈ ઊઝા જોડણીના આગહી છે . હંુ એના િવરોધમાં નથી કે , એનો પકકાર
નથી. ‘ભાષાને શ વ ે ભરૂ જે જતે તે શરૂ .’ ભાવસિૃષ જ સવોીચચ છે . ભાષાનંુ
, રણમાં
ંુ ળગ
ં ારણ નહીં.
બધ

, C.M.; M.A.
41 Palomino Drive, Mississauga, Ontario, Canada, L4Z 3H6

Web: www.jaygajjar.com,

email - gajjar@mail.com

તેમની જવનઝાંખી વાંચો -

http://sureshbjani.wordpress.com/2007/02/14/jay_gajjar/

Page 16 of 170
 વીભાગ -2 2008

સવાન ુભવ કથ ાઓ

Page 17 of 170
 આત શ
2008
23 નવેમબર - 1978

રાતના અગીયાર વાગયા હતા. હંુ અમારા નવા બનતા પાવરસટેશનના સવીચગીયર ફલોર
પર, માથે હાથ દઈને , થાકથી લોથપોથ થઈ, બેઠો હતો. આખો દીવસ માત મોંકાણના જ સમાચાર
મારો સટાફ લાવતો રહયો હતો.

હંુ ઈલેકટીકલ વીભાગના ચાજીમાં હતો. મારી સાથે અઢાર અલગ અલગ ટીમો કામ કરી
રહી હતી. બીજ દીવસે તો અમારી કમપનીના 110 મે.વો. ના પહેલા અને નવા યન ુ ીટનંુ ,
કોલસાથી ચાલત બ ુ ં ો ઈ લ . ેઆખા
ર પહ લી જ વાર
પાવર
ચાલક
ુ હાઉસન
રવાનહંુ ે તચાલ
ંુ ુ
કરવાની જટીલ પકીયાન આ ં ુ પહ;ેલઆ પહેલો અન
ું ોપાનહત
સ ું ે બહુજ અગતયનો માઈલ -સટોન
હતો. કેટલાય મહીનાના સતત કામના પરીપાક જેવો આ અવસર હતો . કમપનીના મેનેજંગ
ડીરેકટર ખદુ અમારો ઉતસાહ વધારવા પધારવાના હતા; અને તેમના હસતે ચાંપ દબાવી,
પહેલવહેલી વખત , ઓઈલ ફાયરીંગ કરવાનો કાયીકમ હતો.

અને અહીં તો અમારી ઈલેકટીકલ મશીનરીના ટાયલ-રનમાં અમને બધે જ સરીયામ

નીષફળતા મળી રહી હતી. કયાંક કોઈ પખં ો ચાલ થ . કયાંક સવીચગીયરની કોઈલ
ુ તોનહતો
બળી ગઈ હતી. કયાંક પાવર સપલાય જ આવતો ન હતો. કયાંક કનટોલ રમમાંથી ઓઈલ-પમપ
ચાલ ક ુ . એર કોમપે
રવામાંતકલીફ હતી
સર ચાલ થ ુ વ . કયાં
ામાંધાં ક કંટોલ
ધીયાંકરતહ ંુ તંુ
સરકીટનો ફયઝ
ુ ટકતો જ ન હતો. કયાંક લાઈટો ચાલ થુ તી ન હતી; અને સાવ અધ ં ારં હતું .

મારા લીસટ પમાણે અમારી સીસટમમાં એ કણે 26 ફોલટ હતા. આ બધા અવરોધો કયારે
દુર થાય ; અને કયારે અમે ઘેર જઈને આરામ કરીએ? અને બીજ દીવસની સવારના આઠ વાગે
તો બધી સીસટમો ચેક કરીને ઓપરેટીંગ સટાફને સફળ રીતે બતાવવાની હતી; જેથી દસ વાગયે
મોટા સાહેબ આવે ; તયારે સમય બગાડ્યા વીના , માત નાળીયેર વધેરી, ઓઈલ ફાયરીંગ ચાલુ
કરી શકાય.

હવે મારી ધીરજનો અત ં આવી ગયો. મે મારી આજુબાજુએ બેઠેલા મારા મદદનીશ
ઓફીસરોને કહયું - ”બધાં કામ બધં કરી દો. બધાને કાલે સવારે સાત વાગે આવવાન ક
ંુ હો.
તાજ થઈને આવીશ એ ુ ં ટ લેબ.” ધાઉકેલમળીજશે

મારા મખુય મદદનીશ ચનદકાંતે મને કહયું ,” સાહેબ ! આટલા બધા ફોલટ શી રીતે એક જ
કલાકમાં દુર થશે ? “
Page 18 of 170
 મે કહયું ,” નહીં થાય તો હંુ જહેર કરીશ કે , બોઈલર લાઈટ અપ નહીં થઈ શકે.”

મારા બધા મદદનીશો સાવ નીરાશ વદને મારી સામે જોઈ રહયા. બધાને મારા માટે બહુ જ
પેમ અને આદર હતાં. મારે નીચાજોણ થ ંુ ાય; તે વીચાર માતથી તે સૌ દુખી દુખી થઈ રહયા હતા . 2008
તેમના મોં પરના હાવભાવ આ વેદનાની, આ બીરાદરીની, સાકી પરુતા હતા. હંુ તેમની યાતના
સમજ શકયો. મને પણ તે સૌ માટે એટલો જ પેમ હતો . એ બધા એમની તાકાતનો છેલલો ટુકડો
વાપરી રહયા હતા; અને છતાં નસીબ અમને યારી આપત ન ંુ હત . ંુબધા જણે એક અણકથયા,
અનોખા સબ ં ના તાંતણે બધ
ં ધ ં ાયેલા હતા ; સમદુખીયા હતા . .

મે કહયંુ , “ તમે ચીંતા ન કરો. સવારની મીટીંગમાં હંુ પહોંચી વળીશ .“

હંુ ઉભો થઈ ગયો . બધાએ કામ બધ ં કયીું . જે ટીમો દુર કામ કરતી હતી , તે બધાનેય
પાટીયાં પાડી દેવાની આલબેલ અપાઈ ગઈ . બધા મલાન વદને ઘર ભણી રવાના થયા. હંુ મારી
રોજની આદત પમાણે, ઘેર જતાં પહેલાં , બે માળ ઉપર આવેલા, કનટોલ રમ તરફ ગયો. તયાંનો
રાતનો ઓપરેટીંગ સટાફ પણ મારી વેદના સાથે સમદુખીયો બની ; મારી સામે મલાન-વદને નીહાળી
રહયો. તયાંથી હંુ બોઈલરના ફાયરીંગ ફલોરનો આંટો મારી , રોજના કમ પમાણે સીડી વાટે નીચે
ઉતરવા ગયો.

અને તયાં જ મને એક લોકલ કનટોલ પેનલની પાછળના ભાગના બારણાંની તરડમાંથી
લાઈટ આવતી દેખાઈ . હંુ તે તરફ વળયો . બારણ ખ ુ ં ો લ ીને જોયત ું ો એ સાવ નાનકડી
જગયામાં ટંુટીય વ ુ ં ા ળ ી તે જયાં કામંુ ેસકરતો
નેય.િતનવાયરોનટ હતો; તે તો
ટીંગકરીરહયોહતો
ખલુલી જગા હતી. એક બાજુએ 12 મીટર નીચે, અમારા પાવરહાઉસની સરહદની બીજ
બાજુએ , સાબરમતી નદી હતી. બીજ બાજુએ , બીજ ટીમોના ટેસટીંગ કામ માટે કુલીંગ ટાવર ,
અને તેને આનષ ં ીક, એક મોટો પમપ ચાલ હ
ુ ગ ુ તા. બને બાજુથી સસુ વાટા મારતો ઠંડો પવન ફુંકાઈ
રહયો હતો. આ બને ઠંડાગાર પવનથી રકણ મેળવવા તે પેનલ બધ ં કરી , અદંર ભરાઈ, કામ
કરી રહયો હતો.

મારી આંખો તેની આ કતીવયપરાયણતા જોઈને આદી થઈ ગઈ . મે યિતનને કામ બધ

ં કરવા
કહયું . સવારે સાત વાગયે આવી કામ ફરી શર કરવાનો આદેશ આપયો . તે પણ નીરાશ વદને
ઘર ભણી રવાના થયો.

હંુ ઘેર ગયો . પણ કલાક સધ

ુ ી ઉઘ ન આવી. કાલે મીટીંગમાં કેવા ફીયાસકાનો મારે સામનો
કરવાનો છે; તેનો ખયાલ મનમાં સતત ઘમુરાયા કરતો હતો. પણ શરીરના થાકે મનની વયથા
ઉપર વીજય મેળવયો અને હંુ ઘસઘસાટ ઉઘી ગયો . સવારે ચા પીને બરાબર સાત વાગે મારા થડા
પર હંુ હાજર થઈ ગયો ! બધા સાથીદારો પણ આવી ગયા હતા. રાત દરમીયાન મળી ગયેલા
Page 19 of 170
આરામના પતાપે, બધાના મોં પર નવી તાજગી, અને નવી આશા દેખાતાં હતાં . સૌ સૌના કામે
વળગી ગયા.

અને નહીં ધારેલી ઘટનાઓ બનવા માંડી. એક પછી એક સારા સમાચાર મળવા માંડ્યા . 2008
જે તકલીફો ગઈકાલે કલાકો સધ ુ ઝતી ન હતી , તે એક એક કરીને મીનીટોમાં ઉકલવા
ુ ી સલ
માંડી. નવ વાગયા અને એક બે નાની બાબતો સીવાય બધા પશો ઉકલી ગયા હતા.

મે મીટીંગ માટે કનટોલ -રમ તરફ પયાણ કયીું. મારા ઉપરીઓ, પાવર સટેશન સપ ુ ીનટેનડનટ
શી. બાસ અ ુ ન હષીેપવયટ
ેતેમ.નાડ ુ ીશીે મારી તકલીફોની ખબર હતી. તેમણે આતરુતાથી
ાલન
મને પછ ંુ ની! સીંહ કે શીયાળ ? “
ુ ્યુ ,” શ જ
અને મારા મોંમાંથી અનાયાસે જ શબદો સરી પડ્યા ,” સાહેબ , ભગવાનની કુપાથી આપણે
આજે બોઈલર લાઈટ અપ કરીશ જ ંુ . “

બાજુમાં બેઠેલા બીજ ખાતાના અધીકારીઓ પણ અમારા ઈલેકટીકલ વીભાગની

ગઈકાલની વયથાઓથી માહીતગાર હતા. બધાએ આકસમીક જ એક સાથે તાળીઓ પાડી, મારા
વકતવયને વધાવી લીધું . તયાં જ ઓપરેશનના ઈન ચાજી અધીકારીએ મારં ધયાન બહાર ઉભેલા
યિતન તરફ દોયીું. તે મને કાંઈક કહેવા માંગતો હતો . મે તેને અદંર બોલાવયો. તેણે મને કાનમાં
ખશુ ખબરી આપી. તે જે ઈગનીશન સરકીટ પર કામ કરી રહયો હતો; તે દુરસત થઈ ગઈ હતી .
છેલલો અવરોધ પણ દુર થઈ ગયો હતો . મે આ માહીતી મારા ઉપરીઓને આપી. સપ ુ ીનટેનડનટ
સાહેબે અને મેનેજંગ ડીરેકટરે તેને અભીનદંન આપયા . હમણાં જ ઓફીસર તરીકે કાયમી થયેલા
યિતનને માટે તો આટલા મોટા સાહેબોની દાદ મળે એ સવુણીચનદક જેવ બ . ંુ
ંુ હુમાનહત

અને દસ વાગે મોટા સાહેબના વરદ હસતે , પહેલી વાર અમારા બોઈલરમાં આતશ
પગટ્યો .

અમારા અતં રમાં પગટેલી આશા , આનદં, આતમવીશાસ અને સવમાનની જયોતન અ ંુ ને
મહેનત અને સવાપીણની ભાવનાન આ ં ુ ના ? સારંશપ
થ ીવધારે ું તીકહોઇશકે

Page 20 of 170
 આિશષ મા ં ક ડ 2008
- દીકરા, જરા કાતર લઈ આવને?

• અને નવ વરસનો આિશષ કાતર લઈ આવી પીતાને આપે છે.

તમે મીતો સાત તાળી રમી રહયા છો.

• આિશષ આવે છે અને તમારી સૌની સાથે જોડાઈ જય છે .

નીશાળ ચાલ થ ુ .
ઈગઈછે

• તમારી સાથે આિશષ પણ પાટલી પર બેસી શીકક જે બોલે છે ; તે ધયાનથી સાંભળે છે .

તમે ગીરમાં સીંહ જોવા જઓ છો.

• - મારે ય આવવંુ છે. મને લઈ જશો?

o અને તમે એને તમારી સાથે લઈ જઓ છો.

સી.એ. ન છ ં ુ ે લલાવીભાગનપંુરીણામજહેરથયું

• ં ર પહેલા પચાસમાં છે .
આિશષનો નબ

- મારી ઉપર ઈનકમટેકસ ડીપાટીમેનટનો કાગળ આવયો છે અને —– માહીતીની

ચોખવટ માટે માંગણી કરી છે .

• - તમારા બેલેનસ શીટના 50 મા પાને તે છે.

ુ ો જોઈ, તેના પેમમાં પડી જય છે .

આિશષના ઓફીસની આસીસટનટ તેના ગણ

• અને બને લગન કરી લે છે.

તમે ગાંધીનગરના ‘રાજશી’ થીયેટરમાં ફીલમ જોવા જઓ છો.

• આિશષ તમારી બાજુની ખરુશી પર બેઠેલો છે . અને પીકચરને પણ

ુ ીતાથી માણે છે .

• **

Page 21 of 170
તમે કહેશો : ” આમાં શું ? આવ ત ંુ ોહોય
.“

તો નોંધી લો કે -
2008
ં છે . તેનો ઉછેર સારી આંખવાળા
રાજકોટમાં જનમેલ આિશષ માંકડ જનમથી અધ
બાળકની જેમ જ કરવામાં આવયો છે .

Page 22 of 170
 એક અક સમ ાત - અમે રી કામા ં
2008
મારો પત
ુ ઉમગં , અને હંુ ટેકસાસના પાટનગર ઓસટીનથી થોડેક આગળ હાઈવે ઉપરથી
કલાકના 60 માઇલની ઝડપે પરુપાટ પસાર થઈ રહયા હતા. સાંજનો આઠ વાગયાનો સમય
હતો; અને અમારે હજુ ચારેક કલાકન ડ ં ુ ા ઇ વ ીંગકરીનેટેકસાસનાછેકનૈરતયછેડ
હતંુ . અમારી આગળ બીજ ચાર કારો પણ, રસતા ઉપર પાણીના રેલાની જેમ દોડી રહી હતી.
અમારી ગાડીના ટેપ રેકોડીરમાંથી મનહર ઉધાસન મ ં ુ ધ ર ુ .ં ગઅમ
ીતોરેે લ ું તું
આાઈરહયહ
ગીતોને માણતાં, આનદંથી મસુ ાફરી કરી રહયા હતા.
ં ે અચાનક ગાડીને બેક મારી. હંુ ગલવ કમપાટીમેનટની સાથે અથડાતાં રહી
તયાં જ ઉમગ
ગયો. ઉમગં બેકની ઉપર લગભગ ચોંટી જ ગયો હતો. આગળવાળી કાર ઘણી જ ઝડપે અમારી
નજક અને નજક આવી રહી હતી. હંુ બોલી ઉઠ્યો , “ ઉમગ ં ગાડી બધ ં કર … જલદી… “ .
પણ ઘડીના છટા ભાગમાં તો અમારી કારનો આગળનો ભાગ, આગળવાળી કાર સાથે અથડાયો
અને અમારી કાર એકદમ ં ી
થભ ગઈ.
મારં ધયાન રસતા ઉપર હત જ ંુ નહીં ; તેથી આમ કેમ બનયું , તેની મને કાંઇ જ ખબર
પડી નહીં. હૃદયના ધડકારા થોડાક શાંત પડ્યા તયારે ઉમગ ં ે મને કહયું - “ પપપા, આપણે બચી
ગયા. “

મે કહયું - “ અરે! પણ તે આમ કેમ કયીું ?”

તેણે જવાબ આપયો – “ એક કાર આપણી કાર કરતાં ઘણી વધારે ઝડપથી,
આપણને ઓવરટેક કરીને , આગળ જતી રહી; અને બીજ બધી કારો કરતાં પણ આગળ
નીકળી ગઈ. પછી કાંઇક થય અ ુ ં ન ે , તે આપણી ઘણી બેકમારતાં
આગળવાળીકારનાડાઇવરે
નજક આવવા માંડી, એટલે મે પણ તરત બેક મારી, પણ આ ઝડપે અથડામણ ટાળી શકાય તેમ
જ ન હતંુ .”

મે કહયંુ -“ ભગવાનનો પાડ માન કે, આપણે સહીસલામત બચી ગયા.”

ઉમગં ે કાર ચાલ ક ુ , પણ કંઈક વાસ આવવા માંડી . મે કહયું .” ઉમગ

રવાપયતનકયોી ં !
આપણે કશ જ ુ ં .કરવન આપણે કારમાથી બહાર નીકળી જઈએ. આગ લાગવાની
ચાલંુ થી
શકયતા છે.“

આથી અમે કાર બધ

ં કરી બહાર નીકળયા. અમારી કારનો આગળનો ભાગ ખાસસો દબાઈ
ગયો હતો અને આગળ ચાર કારો પણ આડી અવળી થઇ ઊભી રહી ગઈ હતી. અમારી
Page 23 of 170
પાછળવાળી કાર થોડી આઘે હશે, અને ફંટાઇ શકી હશે ; એટલે અમે પાછળથી માર ખાવામાંથી
તો બચી ગયા હતા! અમારી કારના નીચેના ભાગમાંથી પવાહીનો રેલો સપષ રીતે વહેતો દેખાતો
હતો. બીજ કારોમાંથી પણ માણસો બહાર આવી ગયા હતા. 2008
તયારે ખબર પડી કે, પેલી કાર કે , જેણે અમને બધાને ઓવરટેક કરીને આગળ જવા
પયતન કયોી હતો, તે એક જુવાનીયો ચલાવતો હતો .. તેની કાર અમારી લેનમાં સૌથી આગળ
દાખલ તો થઈ. પણ તેની થોડેક જ આગળ બીજ કાર જઈ રહી હતી . તેથી તેણે એકાએક બેક
મારવી પડી. આથી બધી કારો એકબીજ સાથે અથડાય તેમ થયંુ . તણેક સેકંડમાં આ બધી ઘટના
બની ગઈ અને અમે રસતા પરના એક મોટા અકસમાતના ભાગીદાર બની ગયા. અમારી
કારથી આગળની તીજ કાર તો રસતાની સાવ કાટખણ ુ ે થઈ ગઈ હતી. તેમાંથી બહાર નીકળેલી ,
એક મેકસીકન જેવી લાગતી , બાઇને ગળાના ભાગમાં ઘણી ઈજ થઈ હોય તેમ લાગત હ ંુ તંુ .

અમારામાંથી કોઈકે સેલફોનમાંથી 911 નબ

ં ર લગાવી પોલીસને ફોન કયોી હશે;
એટલે તણેક મીનીટ પણ નહીં થઈ હોય; અને રંગબેરંગી લાઈટોના ઝબકારા મારતી બે
પોલીસકારો પરુઝડપે આવી પહોંચી અને અમારી કારની પાછળ આવીને ઉભી રહી ગઈ. તેમાંની
એકમાંથી એક પોલીસમેન બહાર આવયો. તેણે સૌથી પહેલાં અમને પછ ંુ ે , અમે સલામત છીએ
ુ ્ય ક
કે નહીં ? તયાર બાદ એક પછી એક બધી કારના માણસોને તે પછુ ી વળયો કે , કોઇને કાંઈ ઈજ
થઇ છે ખરી ? પેલી મેકસીકન બાઇને તેણે આશાસન આપય અ ુ ં ન ે કહયક . ું ેચીંતાનકરે

આ દરમયાન તેની સાથેના બીજ પોલીસમેને ટાફીક કનટોલ કરવાનાં પગલાં લઈ લીધાં
હતાં. નારંગી અને સફેદ રંગના પટાવાળા ડઝન જેટલા શક ં ુ આકારના સાઈન બોડોી લગાવી ,
તેણે અમારી લેન ઘણી આગળથી બધ ં કરી દીધી હતી . બેય જણાએ કોઈ ખોટા ઉશકેરાટ વગર
પોતપોતાન ક ં ુ . બીજ પોલીસકારે
ંુ તું
ામપતાવીદીધહ ભાગી રહેલા , પેલા ગન
ુ ેગાર, જુવાનીયાને
પકડી લીધો હતો અને તેને હાથકડી લગાવી દીધી હતી.

આટલી વાત પાચેક મીનીટ માંડ ચાલી હશે , તયાં તો પરુઝડપે ઝબકારા મારતી બે
એમબયલુ નસ વાનો આવી પહોંચી. સાથે એક લહાયબબ
ં ો પણ હતો. પોલીસની બીજ તણ કારો પણ
હતી. એકની ઉપર ‘શેરીફ’ ન ન ં ુ .ામતચીતરે
ેમાં કોઈ
લહ ંુ
ું તમોટો અમલદાર બેઠેલો
હતો..અમારી કારની પાછળ આ બધ હ ુ .
ં ા ઉસનજઉસનખડ ુંથઈગયું
પહેલી એમબયલુ નસમાંથી પાથમીક સારવારના નીષણાત જણાતા, તણ માણસો પેલી
બાઈની પાસે તરત પહોંચી ગયા અને તેને પાથમીક સારવાર આપવાની શરઆત કરી દીધી.

હવે પેલા પોલીસ ઓફીસરે આ બનાવ શી રીતે બનયો તેની વીગતવાર તપાસ કરવાની
શરઆત કરી. બધાને શાંતીથી સવાલો પછ
ુ વા માંડ્યા અને કાગળોમાં લખવા માંડ્યંુ .
Page 24 of 170
 આટલાંમાં તો ઉપર એક હેલીકોપટર આવી પહોંચયું . અમે ઉભા હતા તેની આજુબાજુ
આકાશમાં ચકરાવા લેવા માંડ્યું . તેમાંથી અતયતં તીવર ઉજસ વાળી સચીલાઈટ વડે તેણે અમારા
આખા વીસતાર પર જણે કે, મધરાતે સરુજ ઉગયો હોય તેવો પકાશ પાથરી દીધો. પણ નીચેની 2008
ુ નસમાંથી કોઈએ તેને ખબર આપી હશે કે , ઘવાયેલી વયકતીની હાલત ખાસ ગભ
પેલી એમબયલ ં ીર
નથી; એટલે તે હેલીકોપટર પાછું જત રંુ હયું .

પેલી બાઈને સટેચર ઉપર સવુાડી; તેને શાસ લેવામાં તકલીફ ન પડે તેવી ,
ઓકસીજનના બાટલા અને નાળચાની વયવસથા કરી; તેને એમબયલ ુ નસમાં લઈ ગયા. તેની
સાથેના માણસોને પણ સાથે બેસાડી દીધા . તરત જ પરુઝડપે તે એમબયલુ નસ હોસપીટલ જવા
ઉપડી ગઈ.

થોડીક વારમાં તો નકુ શાન પામેલી કારોને પોલીસ સટેશન લઈ જવા માટે તણેક ટો
કરવાની ટકો પણ આવી પહોંચી. તયાર બાદ બીજ બધી કાયદાકીય વીધી પતાવતાં કલાકેક થયો
હશે. અમને બધાંને વીમા માટેના જરરી કાગળો અપાઇ ગયા . અમને કહેવામાં આવય ક ંુ ે , જેમની
કારો ચાલી શકે તેમ નથી ; તેમને આપેલા કાગળો બતાવતાં, કાર રેનટલ એજંસીમાંથી વીના
મલુયે, અને કોઈ તકલીફ વગર અવેજની કારો મળી જશે .

ઓસટીનના ઉપનગરમાં રહેતા ઉમગં ના સાળાને અમે ફોન કયોી હતો . તે ઘટના સથળે
આવી ગયા અને અમને રેનટલ એજનસી સધ ુ ી લઈ ગયા. અમને નવી નકોર કાર દસેક
મીનીટની વીધી પતાવયા બાદ મળી ગઈ.

*******

ૃ દેશમાં આવ બ
સૌને થશે કે સમદ ં ુ -ંુ ોહોય
ધત તેમાં શી નવાઈ?

પણ આખી ટોળીની શીસતબદતા, અને કોઇ જતના ગભરાટ કે ઉશકેરાટ વગરન ત ંુ ેમના
કામોન આ ં ુ . અને પેલા ેસૌથી
ય ો જનદાદમાગીલ તેવહ ંુ ેલાં આવેલા પોલીસમેને બીજું કશું
ંુ તપહ
જણવાની પચ ં ાત કયાી વગર, અમે સલામત તો છીએ કે નહીં - તે જયારે પછ ુ ્ય ત ુ ં યારેઅમનેએ
દેવદુત જેવો લાગયો હતો .

Page 25 of 170
 કનોઈગ
2008
આમ તો આને નૌકાવીહાર નામ આપવા વીચાર થતો હતો. પણ કનોઈગનો તેમાં ભાવ
ન આવે. આપણી ભાશામાં આને માટે કોઈ શબદ હોય તો મને તેની ખબર નથી .

2004 નો ઓગસટ મહીનો હતો. હંુ, મારાં પતની, મારો દીકરો ઉમગ
ં અને મારો હમમશ ે નો
સાથીદાર - બાળ ગોઠીયો - અમારી દીકરીનો દીકરો જય - આમ અમે તણ જણ - મારા બીજ
દીકરા, િવહગને તયાં થોડા દહાડા રહેવા શીકાગો ગયા હતા . િવહંગે તેના દોસતદારો સાથે
વીસકોનસીન રાજયમાં આવેલી એક જગયાએ સહકુટુમબ ફરવા જવાન ગ . બંુ ે તદીવસન
ંુ ોઠવયહ ંુ ંુ
પયીટન હતું .

અહીં પહેલા દીવસનો કનોઈગનો અનભ

ુ વ વણીવીશ .
***

અમારે ‘ કનકાકી‘ નદી પરના બધ ં ની, નીચાણવાસની નદીમાં કનોઈગ કરવાનો કાયીકમ
હતો. ‘કનો’ એ હલેસાંથી ચાલતી, સાવ સાંકડી, લાંબી, અને માત બે જ જણ માટેની હોડી હોય
છે. પાણી બહુ ઉડું ન હોય તયાં જ સામાનય જનતાને આવ ક ં ુ .
ન ોઈગકરવાદ ેવામાંઆવેછે

અમે બાર જણા હતા, માટે અમે છ કનો ભાડે લીધી હતી . હંુ, મારો દીકરો ઉમગ ં , અને જય
એક કનોમાં હતા. ( જય ચાર વરસનો જ હતો, માટે અમારી સાથે તેને રાખવા દીધો હતો.)
અમે તો બાપુ ! કનો હાંકવા માંડી. બાપ જનમારામાં કોઈ દી’ હલેસ હ ુ ં ંુ ોયતોફાવે
ા થમાંપકડ્યહ
ને? ચાર પાંચ હલેસાં નહીં માયાી હોય અને , ઉમગ ં અને મારા હલેસવામાં કાંઈક વીસવંાદીતા
સજીઈ. કનોને માઠું લાગયું . એ એકબાજુ ઝુકી . અમે સમતોલન જળવવા અણઘડ ફાંફાં માયાી,
અને કનો વળી ઉધી! અમે તણે ય પડ્યા પાણીમાં . મારો જવ તો અધધર. જયને બચાવવા મે
હવાતીયાં માયાી. તેને તે વખતે તરતાં પણ આવડત ન ું હત . ું પણ પાણી ઉડું ન હોવાના કારણે ,
અને ‘બધાએ મને કમને પણ લાઈફ જેકેટ પહેરવા જ પડે .’ તેવો નીયમ હતો, એટલે અમે બચી
ગયા. બીજ ચારેક સાથીદારો નજકમાં જ હતા; તે ઉતરીને અમારી મદદે આવી ગયા . અમારા
બચાવકારોમાંના એક ઉવીીશનો તો સેલફોન પણ આમાં અવલમઝ ં ીલ પહોંચી ગયો!

બધાએ અમને લાંબ ભ ુ . થોડી ટેનીંગું પણ આપી. જય શીયાંવીયાં તો થઈ

ં ાશણઠોકીદીધ
ગયો હતો, પણ ઈ બાપ ત ુ ોઅમેર. ીકનબચચ ંુ કે રડ્યો નહીં કે પાછા ફરવાની જદ
તે ગભરાયો
પણ ન કરી. અમારી સવારી પાછી ઉપડી. ધીરે ધીરે ચાલ પકડાઈ. હલેસવાનો લય પકડાયો -
તાનપરુાના તારની જેમ .
Page 26 of 170
 અમે થોડેક આગળ ગયા . પેલા અમારા સહાયકો પણ અમારી કાયીકમતા માટે ખશ
ુ
જણાયા. અને આપણે તો બાપુ ! તાનમાં આવી ગયા. માંહયલો શાયર જગી ગયો
અને ઓલયાઓને શાયરી સણ
ુ ાવી દીધી - 2008
,
,
,
.
-‘ ’

અને સાહેબ , શ દ ુ ’શનુય’ેને પણ મશ

ં ! ાદમળીછ ુ ાયરામાં નહીં મળી હોય તેવી! અમે બે ય
ઉતસાહમાં આવી ગયા. જોરથી હલેસાં મારવા લાગી ગયા, અને આગળ જતી રહેલી કનોને પકડી
પાડવા કમર કસી. ( કે બાવડાં !) પણ કનો તો ડાબે જય અને જમણે જય; વાંકી ચક ંુ ી લોટતી
જય. ધીરે ધીરે દીશાન અ ં ુ ન ેનીયમનનભ
. કનો-
ંુ કળા
ાનથવામાં ં
ડ્યું થવા માંડી. ઉમગ
હસતગત
અમારી કનોનો કપતાન નીમાયો, અને હંુ ખલાસી . અને જય મહામલ ુ ો પેસેનજર. હવે તો અમારી
જવન-કનો હાલી, બાપુ !

બધા મીતો તો પોતપોતાની જવનસખીઓના સાથમાં એટલા મશગલ ુ બની ગયા હતા કે ,
અમે તેમનાથી ખાસસા છેટા પડી ગયા . અને ફરી પાછી કાંઈ ગડબડ થઈ.
ં લાલાએ કપતાનીની ખમુારીમાં મને કાંઈક સચ
ઉમગ ુ ના આપી; અને હંુ કાંઈક બીજું જ સમજયો .
અખાના છપપા - ‘ આંખન ક ં .‘ જેવેઘક
ુ ાજળગાલ સયું ંુ ાંઈ!કથય અનંુ ે ફરી પાછી અમારે
કનો રીસાણી. અમે માંડ સકુ ાયા હતા; તે ફરી પાછા ભીંજણા. પણ નહીં ડુબવાની આવડત (!)
અમારા તણેમાં આવી ગયેલી; તે ટપપાક દઈને ઉભા થઈ ગયા. શ અ ું મારીબહાદ ! ( ુરપાણી
ી
તણ ફુટ ઉડું હતંુ તોય, ઉભા થઈ ગયા હોં!) પણ કનોન શ ંુ ક ? ંુ જયને સરી જતા હલેસાં
ંુ રવ
પકડાવયા, અને અમે બે જણ ટેનીંગ મજ ુ બ કનોમાંથી પાણી બહાર કાઢવાના દુશકર કાયીમાં
પરોવાયા. એક બાજુથી કાઢીએ; તો બીજ બાજુ ફરી પાણી ભરાય. જવન સઘ ં ષીમાં મસ
ુ ીબતો
આવે એ રીતે. એક સાંધીએ અને તેર તટુે .

અમને આ મસ ુ ીબત વહોરવા માટે સમશાન -વૈરાગય આવવા માંડ્યો . ખેર! જેમ તેમ
કરીને થોડાક જ ભરાયેલા(!) પાણી સાથે કનો સીધી તો થઈ. અમે એકબીજને કસમ દીધા કે,
પાછા જઈએ તયારે મારાં પતનીને આ કોઈ વાત કરવાની નથી. ( તે શાણી બાઈ તો કનોઈગનંુ
વણીન સાંભળીને જ, ‘ મને આવ બ ં ુ ધન. ું ‘ ફાવ
તેવાે શાણા નીણીય પર આવી; કાર પાકીીંગની
બાજુમાં આવેલા સરસ મજના પાકીમાં ખાસસા દેશી નાસતા અને પીણાં સાથે રહી ગઈ હતી! ).
જયને પણ ‘બા’ને આ બધી વાત ન કરવાનંુ , બરાબર ઠસાવયું . કેનડીની લાલચ પણ આપી
દીધી!

Page 27 of 170
 હવે અમારી કનો-હલેસણ-કલામાં પખુતતા આવવા માંડી. નહીં સમજયેલા કનો-સતયો
સમજવા માંડ્યા ! હલેસાંની પછડાટ સાથે અમારા શાસની જુગલબધ ં ી સધાવા માંડી . કેવળજાન
લાધયું . અને અમારી કનો ડાહી ડમરી બની; તીરવેગે ચાલવા માંડી. અડધોએક કલાક તો 2008
નીવીીઘને પસાર થઈ ગયો. પણ બધા સાથીઓ તો કયાંના કયાંય આગળ નીકળી ગયા હતા. અમે
આખી ‘કનકાકી’માં કાકી વીના એકલા હતા.

તયાં સાવ છીછરો પટ આવી ગયો. કનો ફસાઈ. અમે તેને પવાહમાં પાછી લાવવા
મરણીયા પયતનો આદયાી. અને બાપુ ! એ તો ફરી ઉધી વળી. જયને ય ઘટંુ ણ સધ ુ ી જ આવે
તેટલ પ . હલુંેસાં અને સામાન અમારાથી કંટાળીને ફારગતી આપવાના મડ
ું ાણીહત ુ માં , વારે
ઘડીએ તણાવાની કોશીશ કરતા હતા. આ બધ સ ુ ં ા ચવવાનઅ નેકનોમાંથીપાણીકાઢવાન
. ંુ વળી
આ વખતે તો કનોમાં ખાસસ પ ુ ં . કેમેય કરીન
ાણીપણભરાયહ ંુ તે ંુપાણી ખાલી થાય જ નહીં .
ઉલટાન વ પટમાંું નજકમાં બીજું કોઈ જ નહીં. ઉપર આકાશ અને નીચે પાણી.
ંુ ધારે!ભરાણ
જો થઈ છે !
’ , .
; ‘

****

!, ,
, , .
-‘ ’

અમે સાવ હતાશ થઈને, નદીની વચમાં ઉભા હતા. પટ ખાસસો પહોળો હતો. નજકમાં કોઈ
કનો દેખાતી ન હતી . પવન પણ સારો એવો હતો, અને અમારાં કપડાં ભીનાં હોવાને કારણે ઠંડી
પણ લાગતી હતી. બપોરના બે વાગી ગયા હતા. હલેસાં મારવાનો અને વારંવાર કનોને સીધી
કરવાનો શમ કરેલો હતો, એટલે કકડીને ભખ ુ પણ લાગી હતી. જોરદાર થાક પણ લાગેલો હતો.
કોઈ તારણહાર મળી જય તેવી મનમાં પાથીના કરતા હતા.

અને છેવટે ઉપરવાળાએ અમારી આ વીનત ં ી સાંભળી . દુરથી એક કનો આવતી દેખાઈ .
તેના ચાલકો તરવરીયા જુવાનો હતા . તેમની કનો એક બાજુના કીનારાની પાસેથી જતી હતી .
અમે બની શકે તેટલી મોટી બમુો પાડી , પણ તેમના સાંભળવામાં ન આવી. અમારી તરફ તેમની
નજર પણ ન હતી. એ કનો તો રીસાયેલી રમણીની જેમ જતી રહી . થોડી વારે બીજ દેખાણી .
પણ તે ય અમારી પાસે ન ઢંુકી.
!
, … .

Page 28 of 170
 એ ગીતની જેમ ચાર ચાર કનો આવી પણ …
, , !

જેવ થ ંુ તરંુ .હયઅમ

2008
.... ું ે છેલલા તબકાના વીચારો કરવા લાગયા. હંુ અને જય એક કીનારે
નદી ઓળંગી બેસીએ; અને ઉમગ ં નદીના પટમાં ચાલતો ચાલતો, કોઈ કનોવાળાને બોલાવી લાવે
- તેવો મહતવનો નીણીય લેવાણો ! જય તો બીચારો રડું રડું , પણ પાકી કાઠીનો; તે ચપુ અને
સન ુ થઈને ઉભેલો. તેને ખાવા માટે સાથે લાવેલા કુકી તો ફેકી દેવા પડ્યા હતા ; માત પીવાના
ુ મન
પાણીની તણ બોટલો જ હતી. અમને જયની એટલી બધી દયા આવે, પણ શ ક ંુ રીશકીએ ?

અને તયાં બે કનો અમારી થોડી નજકથી પસાર થઈ. તેમાં એક ઉમમરલાયક માણસ, તેની
પતની અને બે મોટી ઉમમરનાં બાળકો હતાં . તેમની નજર અમારી ઉપર પડી. એ સજજન
અમારાથી થોડે દુર બને કનો પાકી કરી અમારી પાસે આવયા . તેમને આ કનો-શાસતનો ઠીક ઠીક
અનભુ વ હશે , તે કહય ” આ ુ ં પ ણ ેતમારીકનોન ેકોઈવજનરાખયા
વીના કીનારે હડસેલી જવી
પડશે.” ઉમગ ં અને તે ભાઈ આ મહાન કામમાં જોડાયા. અમારા હલેસાં, અમારો થેલો અને જયને
સાચવવાની કઠણ જવાબદારી મારી ઉપર આવી પડી. અમે બે થરથરતા, માંડ સામાન સાચવતા,
નદીની બરાબર વચચે ઉભા રહયા.

ઉમગં અને પેલા સજજન અમારી કનોને સાચવીને , કીનારે ખેચીને, લઈ ગયા. તયાં
પહોંચીને, હતું તેટલ જ ુ ં ો ર વ ા પરીત ેમણે કનોન
કરી અને ઉલટાવી.
ે માથાથીયે ઉપરઉચી
ભરાયેલ બ ુ ં ખાલી અને તૈય
ધપંુ. ાણીનીકળીગય ું ાર થયેલી કનોને નીચે ઉતારી , પકડીને પેલા
સજજન ઉભા રહયા. ઉમગ ં અમારી પાસે આવયો અને અમે તણે સાચવીને કનો પાસે પહોંચયા .
દસેક ફુટ તો જયને તેડવો પણ પડ્યો , કારણકે પાણી તેના માથા જેટલ હ ું તું .
છેવટે અમે મઝધારમાંથી કીનારે આવયા, અને કનો-નશીન થયા. પેલા સજજનનો બહુ જ
આભાર માનયો. તેમણે અમને શીખવાડ્ય ક ંુ ે , કનો ચલાવવાની સાથે નદીના તળની ઉડાઈ પણ
જોતા રહેવંુ , અને કદી છીછરા પાણીમાં કનોને જવા ન દેવી . અમારી નજકમાં તેમણે તેમની બને
કનો ઠીક ઠીક સમય માટે ચલાવયે રાખી. અમને તો તે ભાઈ અને તેમન ક ંુ ુટુમબ સાકાત્
ભગવાન જેવા લાગયા.

અને છેવટે અમારી ટોળીમાંની છેલલી કનોને અમે પકડી પાડી . તે લોકોએ તો મજ કરતાં
કરતાં વીહાર કયોી હતો. નદીસનાન પણ કયીું હતંુ . અમારે તો તણ વાર કમને સનાન કરવંુ
પડ્ય હંુ તંુ ! અમે છેલલા મક
ુ ામે પહોંચયા . કોલમબસને તણ મહીને સાલ સાલવાડોરની જમીન દેખાઈ
હશે; તયારે તેને કેવા ભાવ થયા હશે ; તેની આછી ઝાંખી અમને પણ થઈ ગઈ! ઉતરીને સીધા
રેતમાં ઢગલો થઈને પડ્યા . અમારો જગરી દોસત કયાંકથી જય માટે ફેચ ફાઈ અને પેપસી લઈ

Page 29 of 170
આવયો અને અમારા માટે પણ. એ સાવ ઠંડી ફાય પણ જે મજેદાર લાગી છે બાપુ ! અને પેપસી
તો દેવોના સોમરસ જેવી .

કનોની કમપનીવાળાની એક વાન આવી અને અમને પાછા અમારા મક ુ ામે લઈ ગઈ . અમારી 2008
બીજ ટોળીઓ તો કયારનીય તયાં પહોંચી ગઈ હતી. કાકીને બહુ જ મજ કયાીનો રીપોટી આપયો !
ુ ામે ગરમાગરમ પીઝા ખાધા. અને સાંજે પાછા મોટલ પર.
મનની વાત થોડી કહેવાય છે ? મક

આમ સૌ સારાં વાનાં થયાં ……… પણ

***

તણ વરસે, ઘરની બધી સવલતોની વચચે, ગરમ મસાલા ચાની ચસુકી લેતાં ; આ લખતાં;
ુ ે છે કે ,
સવ-ઉપદેશ સઝ

આ અનભ ુ વ જવનના અનભુ વોની એક નાનીશી પતીકૃતી જેવો નહોતો ? જવનનૌકા

ચલાવવામાં ય કેવ ક ં ુ ું ોયછેબને માલમ એકવાકયતા ન રાખે,
? એ નૌકાના
ૌશલયજોઈતહ
સમજુતીથી કામ ન કરે તો ?

વળી જવનમાં ય છીછરા પાણીની ઘાંચથી, છીછરા લોકોથી, ફસાઈ જવાય તેવા સજ
ં ોગોથી
દુર જ રહેવ હ
ંુ ીતાવહ નથી?

નૌકામાં જેમ પાણી ભરાય અને આપતતી આવી પડે, તેમ કેટકેટલી બીનજરરી બાબતો ,
આપણી જવનયાતાને ચગડોળે ચડાવતી હોય છે ? એ તો બધ ફ તોેવજ
ુ ં ેક.ીજદ પંુ ડેકનો
થનગને.

જેમ નૌકા મોટી તેમ તેને વધારે ઉડું પાણી જોઈએ . મહાસાગર પાર કરવો હોય તો મોટી
મનવાર જોઈએ - કનો ના ચાલે. આપણા મનોરથો તો બહુ મોટા હોય , પણ તે માટેના ગજવાળંુ
આતમબળ પણ જોઈએ.

અને સૌથી મોટી વાત તો એ કે, મશુકેલીમાં કોઈ તારણહાર , કોઈ હાથ પકડનાર, કોઈ
જણકાર, કોઈ હમદદી જોઈએ. કોઈ ના હોય તો અદંર બેઠેલો આતમરામ તો હરહમમેશ આપણી
સાથે જ હોય છે ને ?

Page 30 of 170
 કાર ની ચાવી
2008
સવારના દસેક વાગયા હશે . હંુ એક ભારતીય ગોસરી સટોરના પાકીીંગમાં સટોર ખલ
ુ વાની
રાહ જોઇને બેઠો હતો. ગાડીમાં બેસીને મારા ગમતા પસુતક ‘વીણેલાં ફુલ’ ના એક ભાગની
વાતાી વાંચી રહયો હતો. વાતાી બહુ જ કરણ હતી . સમાજના કહેવાતા ઉજળીયાત અને ઉચચ
લોકોની લઘત ુ ાન વ હતંુ ે સામાજક રીતે સાવ નાના માણસની માણસાઇ ઉજગર થતી
ંુ ણી.નઅન
હતી.

વાતાીના કથાવસતથ
ુ ી મન કુબધ બની ગય હ ંુ તંુ . તયાં મે સટોરના બારણે બે તણ લોકોની
હીલચાલ થતી જોઇ. હવે સટોર ખલ ુ શે, એ આશાએ મે ગાડીન બ ં ુ ા રણલ ું ોકકયીું અને સટોર
તરફ જવા નીકળયો. તરત જ ખબર પડી કે, ચાવી તો ગાડીની અદંર જ રહી ગઇ હતી. બધા
બારણા ખટખટાવી જોયા. પણ બધાં બરાબર બધ ં હતાં. મારં રહેઠાણ 26 માઇલ દુર હતંુ .
હવે?

પેલા ઉભેલા ભાઇઓ પાસે પહોંચયો. મારી વીતક સમજવી. તેમાંના એક, મેકસીકન
ડેનીયલે કહય ” ચ ાનકરોહંુ તમને મદદ કરી શકીશ .” બાજુના એક નાના
ુ ં .ીંતકદાચ
સટોરમાં જઇ કપડાં લટકાવવાનંુ , પાતળા વાયરવાળંુ હેનગર અમે લઇ આવયા . દસેક મીનીટની
મથામણ બાદ ડેનીયલે ચાવી કાઢી આપી .

કઇ રીતે ચાવી નીકળી તે અગતયન ન ંુ થી, પણ ડેનીયલે અમારી વાતચીત દરમીયાન કહેલા
શબદો મારા ચીતતમાં વજલેપ થઇ ગયા છે . ડેનીયલે અમેરીકન લશકરમાં કામ કરેલ હ ું તઅ ું ને
વીયેટનામ યધુધની ભયાનકતાઓ અનભ ુ વલ ે ી હતી .

તેણે કહય ” મ ુ ં શુકેલ.ીતોજવનમાં

પણ એ વખત આવે ે કદી આશા ન છોડવી; અને ધીરજ
રાખવી. પરીસથીતી જ આપણને ઉકેલ બતાવી દેતી હોય છે - આપણે આંખ અને કાન ખલુલા
રાખીએ અને મનને વીકુબધ ન થવા દઇએ તો.“

Page 31 of 170
 ઘો ડા જો યા – 130 ડોલરમા ં
2008
આ વાત 2001 ની સાલની છે.

મારે અમેરીકા આવયે છ એક મહીના થયા હશે . અમેરીકા પારકો દેશ હોવા અગ ં ેનંુ
શરઆતન વ ં ુ લણક ુણપંુ ેડ્ય
, અન ંુ તે ંુધીમે અહીંની જવન પધધતીથી માહેર થતો ગયો
ધીમ
હ
હતો. મારી દીકરીને બે દીકરા છે. એમની સેવા એ મારી નવી નોકરી! પણ દીકરી અને જમાઈને
સતત એમ લાગયા કરે કે, આખી જંદગી ઘરની બહાર રહેલ આ જવ ઘરમાં મઝ ંુ ાતો હશે . આથી
હંુ અહીં આવયો કે તરત જ મને એની જુની કાર આપી દીધેલી . નાના દીકરાને એક બેબી
ુ યો હતો, જેથી મને ચારેક કલાક રાહત મળે . હંુ જ બેબી -સીટરને ઘેર એને મક
સીટરને તયાં મક ુ ી
આવંુ ; અને પાછો લઈ આવંુ . દેશમાં હતો તયારે તો મારી ગાડી ચલાવવા કમપનીએ ડાઈવર
આપેલો; અહીં તો હંુ જ ડાઈવર ! અને મનેય આ નોકરી બહુ ગમતી . બાબલાને મક ુ ીને થોડું ફરી
આવતો. કો’ક વાર લાયબેરીમાં તો કો’ક વાર ‘મોલ’માં. પગ ઠીક છુટો થતો અને નવ ન ંુ વઘ ંુ ણું
જણવા પણ મળતંુ . મારી પતની પણ કો’ક વાર મારી સાથે આ સહેલ માણવા આવતી .

એક દીવસ એ બેબી-સીટર રહેતી હતી , તેના ઘરથી આગળ જવા મન થયું . અમે રહેતા હતા
તે શહેરનો તયાં અત
ં આવી જતો હતો . રસતાની બને બાજુએ મોટાં કમપાઉનડવાળાં મકાનો હતાં.
થોડેક આગળ તો મોટાં રેનચ આવી ગયાં . અહીં શોખીન માણસોના ઘોડાર હતા. ઘણા બધા ઘોડા
હતા. એક બે રેનચમાં અલમસત ગાયો અને ગોધા પણ હતા. મને મજ આવી. મનમાં થયું , ‘કાલે
બાબલાને આ બતાવીશ. એને મજ આવશે.’ નહીં તો આ સાફ સધ ુ રા શહેરમાં કારોની વણજર જ
જોવા મળે, પાણી એક પણ નહીં.

બીજ દીવસે બાબલાને પાછો લઈને , હંુ એને આ વીસતારમાં લઈ ગયો . સાવ સન ુ કાર રસતો
હતો. ખાસ અવરજવર ન હતી. મખુય રસતાથી બાજુના રસતે મે ગાડી લીધી , જેથી ઉભી રાખંુ
તો વાંધો ન આવે. હવે તો અમે છેક અદંરના ભાગે પહોંચી ગયા હતા . ઘોડા દીવાય બીજું કોઈ
માણસ દેખાત ન ંુ હત. ંુ મે ગાડી રસતાની બાજુમાં પાકી કરી, અને બહાર નીકળયો.

અને… રોજની આદત પમાણે મે ગાડી લોક કરી દીધી. એક જ સેકનડમાં આ કીયા પતી
ગઈ. તરત મને ખયાલ આવયો કે, ગાડીની ચાવી તો અદંર રહી ગઈ છે. જો થઈ છે !

મે બધા દરવાજ ખટખટાવી જોયા. પાછળની ડીકી પણ ખોલવા વયથી પયતન કયોી. પણ
ગાડી તો જડબેસલાક બધ
ં ! બાબલો અદંર પરુાયો અને હંુ બહાર . મે એને ઘણા ઈશારા કરી
સમજવવા પયતન કયોી કે, બારી ખોલી દે. પણ એ માત બે જ વરસનો હતો. એ મને શી મદદ
Page 32 of 170
કરી શકે? અને એને અહીંના કાયદા મજ ુ બ બેબી-સીટમાં બાંધીને બેસાડેલો હતો . એ જતે છુટી
શકે તેમ પણ ન હતંુ . મારી પાસે તો કદી સેલ ફોન હોતો જ નથી. રસતા પર એક ચકલ પ ું ણન
ફરકે. ચારે બાજુ મોટાં કમપાઉનડવાળાં રેનચ અને એમાં ઘોડા . પણ એક માણસ નજર ના આવે. 2008
મકાન પણ રેનચની અદંર ઘણે દુર હતાં . અને તયાં જવામાંય બીક લાગે. બાબલાને ગાડીમાં
એકલો મક ુ ીને જવ પ ં ુ ? એ રડે અને કો’ક ખરાબ જણ એને ઉપાડી જય તો ? મારી
ણશીરીત
તો બધુધી જ બહેર મારી ગઈ . કશ સ ુ ં ઝ ુ. ેજનહીં
ઉપર આભ અને નીચે ધરતી અને વચચે અમે બે ય છુટા પડી ગયેલા . વચચે એક જ ઈચનંુ
અતં ર; પણ એ અત ં રપટ શી રીતે ઉતારવો? ખદુ બનાવેલી કેદમાં હંુ કેદી બની ગયો હતો . આમ
તો બાબલો પરુાયો હતો; પણ હંુ વધારે પરુાયો હતો .ખલુલી હવામાં હતો તો પણ. હંુ તો બાપુ
ગજબનો હલવાણો. હવે કરવ શ ંુ ું ?

અને તયાં મને એક ફળદપ વીચાર આવયો. ડુબતો તરણ શ ુ ં ો ધ ે તેમમન. ેએકજમાગીદેખાયો
અને તે હતો – બારીનો કાચ ફોડી નાંખવાનો. મને રસતાની બાજુએથી એક ઠીક ઠીક મોટો
પથથર પણ મળી ગયો. મે જોર કરીને આગળની બારી ઉપર એને ઝીંકયો. બાબલો જે બાજુ હતો
એની સામી બાજુએ . જેથી કાચની કરચ એને ન વાગે . પહેલાજ પયતને મે આ જેલ તોડી .
આગળની બને સીટ ઉપર તો કાચના ટુકડા છવાઈ ગયા હતા . બાબલાને તો આ નવી જતનો
ફટાકડો ફુટેલો જોવાની મજ આવી . એ તો માળો તાળીઓ પાડીને ખીલખીલાટ હસે. મને પણ હવે
હસવ આ ંુ વીગય . લો!ું છુટ્યા તો ખરા .

જે થવાન હ ુ તત યું માની મે બાબલાને બહાર કાઢ્યો અને ઘોડા બતાવયા . પછી
ંુ ;ેથએમ
પાછા ઘેર સીધાવયા, અને મારી ઘરવાળીને આ મોંકાણના સમાચાર આપયા. સાંજે બધાં ઘેર પાછા
આવયા તયારે મને સધીયારો અપાયો કે, કશો વાંધો નહીં. કારનો કાચ તો નવો નખ ં ાવી દઈશું .
તરત જમાઈએ ફોન કયોી અને કલાકમાં તો આવ ક ં ુ ા ; અને કાચ
મકરનારકારીગરઆવીગયો
બદલાઈ ગયો. કાચની કીમમત 30 ડોલર અને મજુરીના 100 ! મળ ુ ાના પતીકા જેવા કુલ
130 ડોલરન મ ં ુ ા ર . ુ નાકારણેઆંધણથઈગયું
ી એકભલ

અને બોધપાઠ મળી ગયો કે, ચાવી આપણી પાસે હોવી જ જોઈએ - ગાડીની હોય કે જંદગીની
!

Page 33 of 170
 ચાલ ુ દ ીવ સની સ વાર – કેન ેડ ામા ં
2008
સવારના સાડા છનો સમુાર હતો.. બેબીને જોબ પર જતાં પહેલાં નાસતો કરવાની ઉતાવળ
હતી ( મારી દીકરી સતો!). જમાઈ બીચારા ચીંતામાં હતા, તેમના મોજં જડતાં ન હતા. બાબલાનંુ
(બેબીનો જ તો!) રમકડું ખોવાય હ ંુ તંુ ; તે માટે તે ચીંતાતરુ હતો . બાબલો આ બધી ધમાલથી
છટકવાના ઈરાદે બોલયો ” નાના ! તમે પાણાયમન ક ંુ હેત,ાહતા
તે મને શીખવાડો ને !” હજુ
ગઈ કાલે તો મારા રીટાયર થયા બાદ; અમે અમદાવાદથી ઓટાવા બેબીને ઘેર આવયા હતા . મને
શરુ ચડ્યું . ચાલ બાબાને ભારતીય સસંકૃતીનો પહેલો પાઠ આપવાન આ ં ુ .
જ થીજશરકરીદઈએ

મે મારી ‘એ’ ને કહય – “ ચ ુ ં ા લ ઘ . ચાલ,

રનીબહારઓટલાપરપાણાયમકર
બાબલા! મઝા પડશે.” બાબલો આ નવા સાહસની શકયતાથી ઉતસાહમાં આવી તૈયાર થઇ ગયો.
મારાં પતની પણ બહાર આવી ગયાં. અમે પાણાયમ શર કયાી. થોડી વારે જમાઇ દરવાજમાંથી
બહાર આવયા અને બારણું લોક કરીને વીદાય થયા. પાંચ મીનીટમાં બેબી પણ ગેરેજમાંથી ગાડી
કાઢીને અમને ‘બાય’ કહીને વીદાય થઈ ગઈ.

કેનેડીયન ઘરની બધં ીયાર હવામાં નહીં ; પણ બહારની શદુ ્ હવામાં કસરત અને
પાણાયમ કરીએ, તો તબીયત કેવી બને તેવ મ ં ુ ા ર .
ં ભાષણબાબલોધયાનપવ
ુ ીક
મારી ચાર મણની કાયાને, અને ખાસ તો તેના શણગાર રપ પેટ જોવાની મઝા માણતો હતો . મારાં
પતની એક ચીતતે, તેમની નમણી કાયા પાછલી ઉમમરમા પણ સોળ વષીની કનયા જેવી રહી શકશે ;
તેના ઉતસાહમાં , બરાબર કસરત-રસત હતા.

“ હવે ચાલો ઘરમાં જઈએ.” થાકેલા સવરે હંુ બોલયો . આખા લશકરે ઘરના બારણાં ભણી
વીજયયાતા આરંભી. પેલ ખ ુ ં ો વ ા યેલ; રુંમકડ ુંહવેપજશ
તે મળી ાછુંય
ેએ ંુ તંુ
આશાએ
ાદઆવયહ
બાબલો સૌથી આગળ. હતો.

પણ, બારણ ત ંુ ોબધ !ં વળી ઘરમાં તો કોઈ જ નહીં. આ સાવ અવનવા દેશનાં બારણાં
પણ કેવાં ? ઓટોમેટીક તાળંુ વસાઈ જય . કયાં તો અદંરથી ખોલો; અથવા ચાવી હોય તો ખોલીને
અદંર જઓ.

હવે શીમતીજના સોળ સાલની સદંુ રી થવાના સપનાંઓ પર પાણી રેડાઈ ગયું . ” તમને
ુ ે છે .હવે શ થ
આવા ચાળા સઝ ંુ શે? “ , તેઓ વદ્યાં .

હંુ તો હતપભ જ થઇ ગયો . નોકરી કરતો હતો તયારે ય, આવા ધમીસકં ટમાં કદી પડ્યો
ન હતો. મેડમનો કકળાટ ચાલ જ ુ હતો . હવે કરવ શ ું પાસે ફોન પણ નહીં; અને કોઇ
ંુ ?
Page 34 of 170
આડોશી પડોશી પણ દેખાય નહીં . બધાનાં બારણાં બધં . અને સાવ અજણયાના ઘેર જવાય પણ
શી રીતે? અને પાછી ધોળા લોકોની વધારે પડતી શીસત! આપણે તો બાપ જ !
ુ બરાહલવાણા
પણ આ કેનેડામાં ઉછરતી નવી પેઢી સમાટી ઘણી હોં ! પોયરાના તરોતાજ દીમાગમાં 2008
ઝબકારો થયો. તે કહે “ મારી બેબી -સીટર સાવ નજકમાં રહે છે . ચાલો નાના! તયાં જઈને
મમમીને ફોન કરીએ.”

અમારં લશકર તો ઉપડ્યું ; બેબી-સીટરને ઘેર. બાબલો અને નાની તો કંઇક વયવસથીત
પોશાકમાં હતા, પણ બદંા તો ચડી– બનીયનધારી! અમે તણે ય ખદુાબકો અમદાવાદી હોલબટુમાં ;
એટલે કે સાવ ખલુલા પગે ! બધ હ ુ . આગળ. આ નવા
ં ાઉસનજઉસનતોચાલય ું સાહસથી
ઉતસાહમાં આવી ગયેલો; અને આટલા મોટા માણસોના ગાઈડ થવાની, અણધારી, બઢતી મળયાની
તકથી ઉછળતો, બાબલો; પાછળ ચીંતાગસત વદને, અને થોડા કોભવાળા ચહેરે હંુ ; અને સૌથી
પાછળ ફયઝ ુ ઉડી ગયેલી નાની.
રસતામાં સવાસથય માટે બહુ સભાન અને સવારના પહોરમાં ચાલવા નીકળેલા કેનેડીયનો ,
વીસફારીત નજરે અમને નીહાળી રહયાં હતાં. અમે તો મીંયાની મીંદડીની જેમ નજર નીચી કરીને
ધસમસતા હતા. કયારે બેબી-સીટર બેનશીન ઘ ં ુ ર આ વ ે અને અમારા આ ધમીસક
ં ટ
આવે?

એટલ સ ુ ં ા ર ં હ ું ે.બજો
તક ાબલોસૌથીવધારે મડ
રડતો હોત તો, હતોશીશુ -
ુ માંકોઇ
સાથી, પરોપકારી સજજનની કૃપાથી અમે પોલીસથાણે પણ પહોંચી ગયા હોત – આ અવનવા
દેશમાં !

છેવટે અમે તયાં પહોંચયા . પેલાં બહેન તો અમારા દીદાર જોઇને ડઘાઈ જ ગયાં . પણ
મામલો સમજવતાં થાળે પડ્યો . દીકરી સાથે વાત થઈ ગઈ; અને પદંરેક મીનીટમાં તે આવી ગઈ,
અને અમને યથાસથાને પાછા સખ ુ રપ ગોઠવી પણ દીધાં. ઘટનાન પ ં ુ ુ રાવતીન ન થાય તે
ન
શભુ ાશયથી, સાંજે અમને ચાવીની બીજ કોપી પણ મળી ગઇ!
પણ એ અડધોએક કલાકની કેનેડાની પહેલી સવાર જંદગીભર યાદ રહી જશે .

[ એક મીતની આપવીતી પર આધારીત સતયકથા ]

Page 35 of 170
 જયની એ કલ મ ુસા ફરી
2008
મને બહુ જ વહાલો જય તે વખતે ચાર વશીનો હતો. 2003 ની સાલ અને નવેમબર
મહીનો. અમે ભારત આવવા નીકળયાં. મારી પતની, જય અને હંુ - ડલાસથી અમદાવાદ વાયા
શીકાગો.
ંુ તું . એર ઇનડીયાની ફલાઈટ તયાંથી પકડવાની હતી. માટે
ઈમીગેશન ચેક શીકાગો થવાન હ
ડલાસમાં તો અમે આનદં અને ઉતસાહમાં પલેનમાં ચડ્યાં . કયારે અમદાવાદ આવે અને કયારે
બધાંને મળીએ? દેશ પાછા જવાની આતરુતા તો હોય જ ને ?

શીકાગોમાં મારો દીકરો વીહંગ અને તેની વહુ જજાસા અમને લેવાં આવયાં હતાં . આખો
દીવસ તેમની સાથે આનદંથી વીતાવયો. તેમના લગન બાદ અમે પહેલી જ વાર મળતાં હતાં . આ
જ તો અમેરીકાની તાસીર છે . હૈયાં મીલન માટે આતરુ હોય , પણ વો નસીબ કહાં. સાંજે
જજાસાએ બનાવેલી સરસ મજની રસોઈ અમે જમયાં અને એરપોટી પહોંચી ગયાં.

ઘણાં બધાં દેશી લોકો વતન જવા લાઈનમાં ઉભાં હતાં . જણે શીકાગોના ઓ’હેર એરપોટી પર
ગજુ રાત ખડું થઈ ગય હ ંુ તંુ . કયારેય અમારો નબ ં ર આવયો. ચેક કરનાર મહીલાએ અમારા બેના
પાસપોટી ચેક કયાી . હવે જયનો વારો આવયો. તેના મોંઢા પરના હાવભાવ બદલાવા માંડ્યા .
અમારા પેટમાં તેલ રેડાવા માંડ્યું . તેણે છેવટે ધડાકો કયોી .

” જય નહીં જઈ શકે. તેનો પાસપોટી એક મહીના પહેલાં ખલાસ (Expire) થઈ ગયો છે.
”

અમે તો મોટા ધમી સક ુ ાઈ ગયાં . હવે શ ક

ં ટમાં મક ંુ રવંુ? પેલાં બહેનને કહય ક
ંુ ે , અમને થોડી
મીનીટો આપો, અમે નીણીય લઈને જણાવીએ છીએ. અમારા બેનો સામાન તો અદંર પહોંચી પણ
ગયો હતો. અમારે બહુ જ ઝડપથી નીણીય લેવાનો હતો . ચેક-ઈન કાઉનટરથી થોડે દુર અમારી
શીખર મત ં ણા યોજઈ. ડલાસ સાથે કોનફરનસ કોલ! પાંચ દસ મીનીટના, ઉચચ કકાના
વીચાર વીમશી બાદ એમ નકી થય ક ંુ ે , મારાં પતની તો ભારત જય જ. મારી ટીકીટના નીણીય
માટે બે તણ દીવસની મહેતલ માંગવી . જયને તો પાછા ફયાી વીના છુટકો જ નહોતો .

અમે પેલાં બહેનને આ માટે વીનત ં ી કરી . સપેશીયલ સજ ં ોગો જોતાં તેમણે મારી ટીકીટ
‘ઓપન’ કરી આપી. હવે મારી બે મોટી પેટીઓ પાછી લેવાની હતી. બહુ જ માથાકુટ કરીને ,
વીહંગે તે બેગો અદંરથી કઢાવી . મમમીને વીદાય કરતાં પહેલાં એરપોટી પરની રેસટોરનટમાં ફરી
પાછી લાંબી શીખર મત ં ણા. જય તો તેની બાળસલ ુ ભ મસતીમાં મશગલ ુ હતો . તેને માટે તો પાસપોટી
Page 36 of 170
મરી ગયો; તે એક જવડું મરી જય એવી એક નાનીશી ઘટના જ હતી . બા એકલા અમદાવાદ
જય છે; તે તેને ગમય ત ંુ ોનહીં . પણ તેણે તરત સમાધાન કરી લીધું , ’ તેના હમમેશના સાથી
દાદા તો છે જ ને ? ‘ અને તેનાં રમકડાંની દુનીયામાં એ તો ફરી ખોવાઈ ગયો . 2008
પણ, અમારા બધાના ચહેરા તો……… અઘાયેલી વાણીયણ જેવા ! કાંઈ સઝ , ંુ
ુ ત ન ંુ હત
ું રવંુ .
હવે આગળ શ ક

મારાં પતની તો ભારત જવા ઉપડી ગયાં. અમે વીહંગને ઘેર લીલા તોરણે પાછાં ગયાં . આખી
રાત અજંપામાં કાઢી. પણ મારો દીકરો વીહંગ ચાનકવાળો ; તે ઈનટરનેટ પર મચી પડ્યો . હંુ
સવારે ઉઠ્યો તયારે તેણે કહયું ; “બાપુ , જય એકલો પાછો ડલાસ જય તો? એરલાઈનવાળા
50 ડોલર વધારાના લે - એ જવાબદારી માટે. અને જયની રીટની ટીકીટ તો છે જ . “

હંુ તો ફફડી જ ગયો . ‘આ ચાર વરસના ફુલને એકલ શ ુ ં ીરીતેમ?’ોકલાયહીમમત કરીને

વીહંગે મારી દીકરી અને જમાઈ સાથે ડલાસ વાત કરી . આ નવા જમાનાના લોકો માળાં ભારે
હીમમતવાળાં હોં! એ બે જણાં તરત જ તૈયાર થઈ ગયાં. મારી ભારતયાતા સક ં ેલવી પડે ; તે
કોઈને પસદં ન હતંુ . હંુ રહયો જુના જમાનાનો માણસ . વળી અમદાવાદ પહોંચંુ ; અને મારી
ઘરવાળીના ડોળા કેવા મને ડારશે તેનો ભય પણ ખરો . હંુ ટસનો મસ ન થાઉ . હંુ તો ડલાસ પાછા
જવાન ન ં ુ ક ીકરીન. ેજબેઠોહતો

અથાક પયતનો પછી, એ ચારે જણ મને સમજવવામાં સફળ રહયા. આ બધી વાત પાછી
જયથી છાની રાખીને જ કરવાની ને? નકી થય એ ુ ં ટ લ ેવીહંગ તોએરલાઈનનીઓ
ઉપડ્યો . પહોંચયા પછી એકાદ કલાકમાં તેનો ફોન આવયો ; ” બધ ન ુ ં . સાંજે ંુ ે
કીથઈગયછ
પહેલાં જયને ડલાસ પાછા જવાન અ ં ુ ન ેપછીએકકલાકમાં
અમદાવાદ જવાન
તમારે ન ંુ કીકયીું
છે. જયની બધી જવાબદારી એર લાઈનવાળા લેશે.” મારી દીકરી અને જમાઈ તયાં એરપોટી પર
જયને લેવા આવશે , તે પણ તેણે નકી કરી નાંખય હ
ંુ તંુ .

ુ ાફરી કરવા માટે

હવે સૌથી કઠણ કામ મારે ભાગે આવયું . જયને માનસીક રીતે, એકલા મસ
તૈયાર કરવાનો ને ? મે ધીરે ધીરે ભમુીકા ઉભી કરી.

મે કહયંુ : ” જય, બેટા! જો આ બધ થ ંુ ,યન ે ે બાની તબીયત અમદાવાદમાં બહુ

ંુએટલ
ખરાબ થઈ ગઈ છે. આપણા ફલેટમાં એ એકલા જ છે . તેમને દવા કોણ આપે ? કોણ ચા પાણી
આપે? ”

આ ય બાપુ , નાનો નાનો પણ રાઈનો દાણોને? એ કહે,” કેમ માલતી -માશી તો છે ને ? “

Page 37 of 170
 આપણે આ બધી દલીલોની તૈયારી રાખી હતી. મે કહયંુ , ” માલતીમાસીના માસા(!) પણ
બીમાર છે.” તેને યાદ હતાં તે બીજં બધાં નામો તેણે યાદ કયાીં . મે દરેક માટે જુદંુ જુદંુ બહાનંુ
આગળ ધરી દીધું . 2008
છેવટે તેણે બહમાસત છોડ્યંુ , ” દાદા, ચલો, આપણે બને જઈએ.”
ંુ ે ? ” પણ તારો પાસપોટી તો મરી ગયો છે ને ? “
મારં શસત પણ તૈયાર જ હત ન

તે કહે, ” દાદા! કોમયટુરમાં નવો બનાવી દો ને ? ! ” (જોયું , કોમપયટુરીયા બાળકો કેવાં

હોય છે? )

ુ કાકા(!)ના માણસોએ જ બનાવવો પડે. તારાં મમમી-

મે કહયું , ” અરે દીકરા! આ તો બશ
પપપાએ બશ ુ કાકાવાળાઓની ઓફીસમાં જવંુ પડે - અને સાથે તારે પણ. અને પછી તારો નવો
પાસપોટી મળે. આમાં તો એક મહીનો થઈ જય.”

મને કમને, બેળે બેળે , એક કલાકની જભાજોડી પછી, ભાઈ માનયા. તેનો ચહેરો તો રડું રડું
. અમારા બેયથી તે કદી છુટો પડ્યો ન હતો . તેના નાનકડા દીમાગમાં આ અભત ુ પવુી ઘટના
હતી. પણ બાળક આપણા કરતાં બહુ સરળ હોય છે . તે બદલાતા સજ ં ોગો સાથે ઘણી ઝડપથી
તાલમેલ મીલાવી લેત હ ે ેને મનાવવ એ
ું .ોય છત ં ુ ટલમ કેલેટલ
- ું શુજ નથીપું વુીગહોથી
ભરેલા આપણા જેવા માટે હોય .

તે કહે ,” પણ , મારાં રમકડાં?”

બસ હવે જંગ જતાઈ ગયો હતો.

મે સહેજ પણ સમય ગમુાવયા વીના , અમારા આગત ુ વીચછેદની તૈયારીઓ શર કરી દીધી.
ં ક
ચાર પેટીઓમાંથી જયની બે પેટીઓ જુદી અને મારી બે જુદી કરવાની જવાબદારીમાં તેને
સહભાગી બનાવી દીધો. આ બધ પ ુ ં ેકીંગ.મારાં
મને પકશી
તનીએકરે ું પડે કે , કયો
સમજલન
સામાન કોને આપવા તેણે પેક કરેલો હતો . આપણ એ ુ જે મરમકડાં
ં !ડીપાટી ેનટ નહીં
સગાંઓનાં અને મીતોનાં છોકરાંઓને આપવા ભયાીં હતાં, તે બધાં તેની પેટીમાં મક
ુ વાં પડ્યાં .
સદભાગયે આવી ચીજો એ પેટીઓમાં ઓછી હતી; કપડાં, સવેટરો વી, ભેટ આપવાની વસતઓ ુ જ
વધારે હતી. આથી બહુ તકલીફ ન પડી .

છેવટે સખ ુ રપ ભાગલા પડી ગયા ! ભાઈ તો આટલાં બધાં રમકડાં તેને મળશે , તે
ખયાલમાં ખશ ુ ીમાં આવી ગયા હતા. છુટા પડવાન દ ં ુ તેને એક
ુખ.વીસરાઈ ગયહું નાની
તંુ
હેનડબેગ પણ બનાવી આપી , જેમાં પલેનની મસ
ુ ાફરી માટે થોડો નાસતો , બે ચાર નાનાં રમકડાં

Page 38 of 170
 ંુ ે , જુનો પાસપોટી ખોવાઈ જશે ; તો નવો
અને ખાસ તો તેના ડોકયમુનટ. તેને ખાસ સમજવય ક
નહીં મળે. માટે તે સાચવીને રાખે .

આ બધી પળોજણમાં સમય કયાં ગયો તે ખબર જ ન પડી. થોડી વારમાં જ અમારો 2008
એરપોટી જવાનો સમય આવી પગુયો. ઘડી ઘડી જય કહે,” દાદા, મારો નવો પાસપોટી બનશે ને;
પછી હંુ જતે પલેન ઉડાડીને અમદાવાદ આવી જઈશ હોં !” આપણે તો બાપુ ! પાવરફુલ હોંકારો
ભણતા જ ગયા! ‘આ અમેરીકન લેડોળીય હ ુ ં જ ; અનપણ
સાયકલ ે પલ ેમ ંુ થી
ચલાવતન
ઉડાડવાના ખવાબ સેવે છે !’

આ છે બાળકની દુનીયા . આશાઓથી, અરમાનોથી સભર. આ કણમાં જ જવવાનંુ .

ગયેલી કે આવનારી કાલની કોઈ ચીંતા નહીં . મસતી અને મજ જ મજ. દાદા-દાદીનો આવનાર
વીયોગ કયાંય વીસરાઈ ગયો હતો. તેનો ઉતસાહ હવે વધતો જતો હતો. તે બહાદુર થઈ ગયો
હતો. ‘બીગ બોય’ બની ગયો હતો. એકલો પલેન ચલાવીને જવાનો છે , એવી કલપનાઓની
દુનીયામાં તે ચકચરુ અને મસત હતો . કેટલાંય રમકડાંઓના કાલપનીક પલેનો તેના હાથમાં અને
મનોમય જગતમાં ઉડી રહયાં હતાં.

તેના આ અમેરીકન સપીરીટ પર વીહંગ , જજાસા અને હંુ તો વારી ગયાં . આપણે
ુ રાતી/ ભારતીય લોકો બાળકોને આવો આતમવીશાસ કેળવવાની તક જ આપતાં નથી .
ગજ

અમે એરપોટી પર પહોંચી ગયાં. અમને એમ કે તયાં પહોંચીને ભાઈ ઠંડા પડી જય તો શું
કરવંુ ? પણ તયાં એક એરહોસટેસ ઠીક ઠીક સમય તેની સાથે રહી . ઘડીના છઠા ભાગમાં તો
બને દોસત બની ગયાં. હવે અમને શાંતી થઈ. તેના ગળામાં તેના સપેશીયલ ડોકયમુેટ એક
ુ ી ભરવી દીધા હતા. તેને સમજવય ક
પલાસટીકની થેલીમાં મક ું ે , આ થેલી તે શરીરથી જરાયે
અળગી ન કરે. તેણે આ માટેની પણ ુ ી જવાબદારી ઉપાડી લેવા પોમીસ આપયંુ - અમેરીકન
સટાઈલમાં ‘હાઈ - ફાઈ’ કરીને !

એરલાઈનની આવી પરીસથીતી માટેની પવુીતય ૈ ારી અને સીસટમ બેમીસાલ હતાં . આ જ તો
આ લોકોની ખબ ુ ી છે ને . દરેક જતની પરીસથીતીમાં શ ક ુ ં ર ંુ ેનબ
વત ંુ યોજનપહેલેથી
ંુ ધઆ
તૈયાર જ હોય. કોઈ ગભરાટ, ધમાલ કે અવયવસથા નહીં. અમને છેક પલેનની તેની સીટ સધ ુ ી,
ખાસ કેસ તરીકે જવા દેવા માટેનો બોડીીંગ પાસ પણ આપયો . તેમાં ‘ચાઈલડ એસકોટી ‘ એમ
છાપેલ ત ું ૈય.ારહતંુ
અમારા જયભાઈ તો રાજપાઠમાં હતા. ચાર જ વશીની ઉમમરે એકલા પલન ે ની મસ
ુ ાફરી
કરનાર પથમ (!) બાળક તરીકેન ત ં ુ ે ન આ ંુ તમગૌરવઅનેસવાભીમાનચહેરાપ
થતાં હતાં. તેનો ચાલવાનો ઠસસો અનેરો હતો. તેની બાજુની સીટ ઉપર કોઈ કમપનીની મેનેજર
Page 39 of 170
બાઈ આવીને બેઠી. અમારો હીરો તો તેને પણ પોતાની ગૌરવ-કહાણી કહેવા માંડ્યો . તે બાઈ પણ
બહુ સારી અને મળતાવડી સનારી હતી . તેને બાળમાનસનો સારો પરીચય અને અનભ ુ વ હતો . તે
બનેને વાતો કરતાં જોઈ, અને એર હોસટેસની માયાળુતા અને ફરજ માટેની સભાનતા જોઈ અમને 2008
હૈયે ટાઢક થઈ .

અમે એરપોટી પર પાછા ફયાી; તેન પ ં ુ લેન;ટેમેકઓફથય ુ ાફરી માટે પસથાન

પણ મારીું મસ
કયીું.

બે કલાક પછી જયારે મારં ભારત જવાન પ ં ુ , જયભાઇ

લ ેન એરબોની થયહંુ શે તયારે
ડલાસના એરપોટી પર વીજયના ગૌરવથી ડગ મક ુ ી રહયા હતા. તેને લેનારો કાફલો તો
કયારનોય હાજર જ હતો. પછી એક અપવુી ઘટના બની. અઠવાડીયા પછી પેલી મેનેજર બાઈએ
જયની મમમીને સરસ મજનો કાગળ લખયો હતો. જયની ચાલાકી, સમયસચ ુ કતા અને
બહાદુરીનાં બહુ જ વખાણ કયાીં હતાં . આ અમેરીકન સજજનતા અને વીવેક પર અમે સૌ વારી
ગયાં. એની ઈસકોલમાં તો એકલા પલેન મસ ુ ાફરી કરનાર, ચાર વરસના બાળક તરીકે, એનંુ
નામ આખો દીવસ ગાજત રુંહયું .

આમ તો આ પસગ ં સાવ નાનો જ છે , પણ જયના ચાર વશીના દીમાગમાં આ અનભ ુ વે જે બીજ

રોપયું , તેણે તેને ઘણો નીડર બનાવી દીધો . પછીના અમારા કુટુમબજવનના નાના પસગ ં ોમાં તેના
વયકતીતવમાં આવલ ે પ ુ ં ર ી વ ત . ેબહુસપશટરીતેનીહાળીશકયાછીએ
ી નઅમ

આમ છેવટે સૌ સારાં વાનાં થયાં.

Page 40 of 170
 ઝા ડીઓ મા ં એ ક સાિસ
2008
ગઈકાલે મારી દીકરી, તેના દીકરાઓ અને હંુ બધા સાથે પાકીમાં ગયા હતા . આમ તો
સામાનય અને નાનો પાકી જ હતો. પણ ખલુલી અને રમવાની જગયાથી થોડે દુર ઠીક ઠીક મોટી
ઝાડીઓ હતી. બધાંને તેની અદંર જવાન મ ંુ નથય ંુ અજણયા પદેશોમાં પવેશવાન ક
. નવા ંુ ુતહ
ુ લ
બાળકોના મનમાં હતંુ.

અમે બધાં તે તરફ ઉપડ્યા . અદંર પેસવાનો કોઈ રસતો દેખાતો ન હતો . નરદમ ઝાડી જ
હતી. અમે તો આગળ અને આગળ તેની કીનારી પર આવેલા જોગીંગ ટેક પર આગળ ચાલયા .
એક જગયાએ છીંડું દેખાણું ! કોઈએ થોડી ઝાડી કાપી એક જણ ચાલી શકે તેવી કેડી બનાવી
હતી. અમે તો અદંર પેઠા. થોડેક આગળ ગયા અને એ કેડી તો બધ ં થઈ ગઈ . પણ કાંટાળી
ઝાડીઓની વચચે વચચે પેરી ઘાસ ઉગેલ હ ું તંુ . મે હાથથી સાતેક ફુટ લાંબા સક
ુ ાયેલા ઘાસની એક
સોટીને ખેચી જોઈ. તે તો તરત મારા હાથમાં આવી ગઈ,

હવે અમને અમારી પોતાની કેડી બનાવવાની રીત આવડી ગઈ . હવે તો બેય છોકરાંવને પણ
સોટીઓ ખેચી કાઢવાની મજ આવવા લાગી. કયાંક ઝાડીની કાંટાળી ડાળીઓ વચચે નડતરરપ
હતી. પણ તેને મે સાચવીને વાળી લીધી. અથવા બહુ સકુ ાયેલી અને પાતળી હોય ; તો તે કાપી
પણ શકયો. અથવા થોડા નીચા નમીને અમે તેને પાર કરી શકયાં. બસ, અમારી કેડી અને
અમારી ટોળી તો આગળ ધપતી રહી. થોડેક આગળ આમ જવાયંુ .

તયાં અમારો નાનકો જય, જે કોલમબસની અદાથી સૌથી આગળ ચાલતો હતો તે બરાડી
ઉઠ્યો ,” દાદા! આગળ કીક (વહેળો ) છે.” અમે બેળે બેળે તેને કાંઠે પહોંચી ગયા . ગદંા પાણીની
એ તો નાની શી નીક જ હતી. પણ અમને તો તે મોટી નદી જેવી લાગી . હવે આને ઓળંગવી એ
અમારો યગ ુ ધમી બની ગયો! એક પડકાર અમારી સામે ઉભો થઈ ગયો હતો.
અમે તો આ નીકને કાંઠે કાંઠે આગળ આગળ ચાલયા . પાછા અમારા નાનકા નેતાજએ
બાતમી આપી. આગળ એક પલ ુ પણ છે. અમે જોય ત ુ ં ો એ ક સક ુ ાયેલઝું ાડનીકનીઉપ
પડેલ હ
ું તંુ . ઉપરવાળાએ વચચે બે એક જગાએ પકડવા માટે ઠીક ઠીક જડી ડાળીઓ પણ અમારી
પર મહેરબાની કરીને રહેવા દીધી હતી . મારી દીકરી અને હંુ એવા નીશકષી પર આવયા કે , આને
ઓળંગવામાં મસ મોટંુ જોખમ છે . નીક આમ તો ચાર પાંચ ફુટ જ પહોળી હતી , અને ખાસ ઉડી
પણ ન હતી; પણ પાણી ગદંંુ હતંુ . આથી અમે નેતાજને વાયાી. પણ સાહસન ઝ ંુ નનુ તેના
દીલોદીમાગ પર સવાર હતંુ. ઘેર ટી.વી. પર જોયેલી કાટુીન સીરીયલનો પતાપ જ ગણોને !

Page 41 of 170
 એ ભાઈ તો સાવચેતીથી આ મળી આવેલા કુદરતી પલ ુ ઉપર ધીરે ધીરે આગળ વધયા .
ઓલયા કોલમબસનેય એટલાંટીક ઓળંગતાં આવી જ અનભ ુ ી થઈ હશે– થોડા મોટા પાયા પર !
ુ ત
બે તણ મીનીટ, અને નેતાજ નીક ઓળંગી ગયા . એના મખ ુ ઉપર એક નવ સ ંુ ાહસપાર
2008
ં ાઈ ગઈ . બેળે બેળે હવે અમે બાકીના તણ પણ આ પલ
પાડ્યાની વીજયી મદુા અક ુ ઓળંગીને પેલે
પાર પહોંચી ગયા.

આગળ ખાસ ઝાડી પણ ન હતી. મોટે ભાગે પેરી ઘાસ જ હતંુ . હવે કેડી પાડવી આસાન
હતી. થોડેક આગળ ગયા અને પાકીનો છેડો દેખાણો . આગળ રહેઠાણના મકાનો અને પાકો રસતો
દેખાતાં હતાં . અમે હવે પાછા જવાન શ ં ુ ર ક ય ી ુ ં અને થોડીકમીનીટોમાં જ પ
ગયા.

પણ નવી કેડી પાડવાનંુ ; અજણયા અવરોધો પર હાજર તે હથીયાર જેવા પલુ ો વાપરવાનંુ
અને ધયેય સીધધ કરવાન ગ ં ુ ૌ ર વ સ ૌ .
નામનન ેએકનવીજતાજગીબકીગયું

Page 42 of 170
 ટી કી ટ મળ ી
2008
શીયાળાની સવારનો સમય છે. સરુેશ! તમારી અમદાવાદી કાયાને અહીંનો કડકડતો શીયાળો
બહુ અનક ુ ુળ નથી . તમારો નાનકડો દોહીત પણ ભલેને જનમે અમેરીકન હોય ; તેની નાનકડી
જંદગીનો મોટકડો ભાગ અમદાવાદમાં જ પસાર થયેલો છે . એટલે બને ચીતતવરુતતીએ તો
અમદાવાદી જ! આ ઓવરકોટ અને બટુ મોજંનાં ઠઠારા વેઢારવાં બનેને બહુ આકરાં લાગે છે .
તમે બાબલાને માંડ મનાવીને ડે-કેરમાં ઉતારી જવા તૈયાર થઈ ગયેલા છો . માલીપા ગલગલીયાંય
ખરા જ તો કે, આ બાબલ વ ુ ેલી ગજ
, એટલે તમે તમારી ગઈ કાલે અધરુી મક
ું ીદાયથાય ુ રાતી
ચોપડીમાં ફરી ડુબી જઓ અને ઓલયા દેશી નેટમીતોને ઈમેલીયા સલામ મારી દ્યો .

પણ ઓલયો બાબલો? એને શી રીતે ઈસકુલ જવા સમજવી શકાય ? એનેય એનાં મનગમતાં
કાટુીન ના જોવાં હોય? માંડ માંડ કેટકેટલી લાલચ આપી તેને તૈયાર કયોી છે . આજે બપોરે તો
જરર તમે વહેલા તેને લેવા પહોંચી જવાના છો ; તેવી હૈયાધારણ દસમી વાર આપી ચક ુ યા છો .
તયાં તમારી ‘ઈવડી એ’ તમારી વહારે ધાય છે. જમાઈ કાલે જ તેને મનગમતી કેનડી લાવેલા છે ;
તેમાંની એક બાબલાના હાથમાં તે પકડાવી દે છે ; અને બાબલાને મસમોટંુ પોમીસ આપી દે છે કે ,
સકુલેથી આવશે એટલે બીજ મળશે .

છેવટે તમારી અને બાબલાની સવારી ઉપડે છે . આમ તો ડે-કેર ઘરથી એક માઈલ દુર જ
છે. દેશની ગલીકુંચીના માહેર એવા તમનેય , અમેરીકાની ગલીકુંચી જેવા અહીંના રસતા વધારે
ફાવે છે. કોલમબસે અમેરીકા શોધી નાંખયો હતો, એ કકાની તમારી મહાન શોધના પતીક, એવા
તમારા આ રોજના રસતે તમે ગાડી હંકારો છો . બાબલાને તો ડેડી ઝાકઝમાળ રસતે ગાડી પરુપાટ
લઈ જતા હોય તે વધારે ગમત હ ંુ ;ોયછ ે ે તેનો નવો કકળાટ ચાલ જ
એટલ ુ .
‘ દાદા! ય આ ુ ર એબ.ેડ‘બોય

તમે આ રોજની ગાળ સમસમીને ખાળી લો છો; અને તમારા બાળપણમાં તમે કેવા શીયાંવીયાં
થઈ, બાપના બધા જુલમો(!) અને આપખદુી ખમી લેતા હતા ; તે વીચારોને હજરમી વાર મમળાવો
છો. અમેરીકન પજને રોજન સ ં ુ . છેવટે સકુલ આવીસરીપડ
વ સ તીવાચનપણમનમાં પગ ે ે .
ુ ેછ
ફરી બાબલાનો રડમસ ચહેરો તમારી અદંર દયાભાવ પેરે છે . ફરી દસમી વાર તેને બપોરે વહેલા
તેડી જવાન ર ં ુ ે ડ ીમ. ેડઆમ માંડ ેઆ
પોમીસતમ તમને આજના દીવસની તમારી છ
માંડપીદોછો
કલાકની નાનકડી અને મીઠી મધ જેવી મક
ુ તીની મહાન ઉપલબધી થાય છે .
તમે એજ ગલીકુંચીના રસતે પાછા જવા વળો છો . અને વીચારોનાં ધણ તમને ઘેરી વળે છે .

Page 43 of 170
 ‘ દેશમાં આવાં કુમળાં બાળકો પર આવો જુલમ હોય ? (જોકે, હવે તો તયાંય પી-
નસીરીઓએ મમમીઓન ક ં ુ ા મ સ રળબનાવીદીધજ ંુ છેન
?) તમારી દીકરી ે ે જમાઈ ગાડાના
અન
પૈડા જેવા ડોલર આ ડે -કેર માટે ખચે છે – તમને આ છ કલાક મકુ તી મળે તે માટે . અમેરીકામાં 2008
તમારા જેવાં બીજં ગલઢાં આટલાં ખશ ુ નસીબ નથી . એમનો બરાબર કસ તેમનાં દીકરા-
દીકરીઓ કાઢી નાંખે છે. આખો દી’ એમને પૌત-પૌતી કે દોહીત -દોહીતી સાથેની મગજમારીમાંથી
કયાં કશો સમય જ મળતો હોય છે?’

આવા અનેકમી વાર કરેલ વીચારોથી તમે તમારા વતન-ઝુરાપાને માંડ માંડ ખાળો છો .

‘ દેશમાં બગીચાની પાટલી પર સમવયસક કાકાઓ અને દાદાઓની સાથે દેશના

રાજકારણની કેવી ચચાીઓ ચાલતી હોય ? કેવી જાન વીજાનની અને પોતાના નોકરીકાળના
અનભુ વોની આપલે તેમની સાથે કરતા હો ?’
મન ફરીને ખાટંુ ખાટંુ થઈ જય છે , અને દેશની એ ધળ
ુ ીયા ગલીઓ માટે ઝુરવા લાગી જય
છે.

અને તયાંજ રીયર વય મ , લીલી,

ુ ીરરમાં લાલ પીળી બતતીઓ ઝબક ુ તી દેખાવા માંડે છે .
તમે સફાળા વાસતવીકતાની ધરતી પર પાછા ફેકાઈ જઓ છો. કોપની ગાડી તમને હવે
દશટીગોચર થાય છે. (અહીં પોલીસને કૉપ કહે છે – એક જતનો કોપ જ સમજોને ?! ) કોઈ
જતની સાધના વગર તમને એ મહાન સતયની તરત અનભ ુ ી થઈ જય છે કે , તમે સટોપ સાઈન
ુ ત
આગળ ‘થોભો, જુઓ અને જઓ’ ( Stop, Look and Go) નો સવુણી સીદાંત ચક ુ ી ગયા
છો.

અને એ ભયક ં ર દીવાસવપન તમારી સામે હવે નગન સતય બનીને સાકાર બને છે . તમારી
પાસે અહીંન ડ ં ુ ાઈવીં સવગીના પવેશદાર જેવ ગ
. હજગુ લાયસનસનથી ં ુ ીનકાડીપણતમારી
પાસે નથી. દેશમાંથી છસો જ રપીયા આપીને મેળવેલ ડ ુ ં ુ ચા જેવા સરકારી કાગળ પર
ઈનટરનેશનલ લાયસનસ પણ તમે ખોઈ બેઠેલા છો . અતયારે તમારા કબજમાં માત તેની ફોટોકોપી
જ છે. ભરશીયાળામાં તમે પસીને રેબઝેબ બની જઓ છો.

થોડીવારમાં તમારી જ ઉમમરનો, દૈતય જેવો લાગતો પોલીસમેન તમારી પાસે આવી જય છે .
તેના હાથમાં જમદુતના હાથમાં પાડાની રાશ હોય , તેવી ટીકીટની ચોપડી છે . તે તમારં લાયસનસ
ુ ત કરો છો . તેની ગોટપીટ જેવી ભાશાનો એક
માંગે છે. તમે ધુજતા હાથે પેલી ફોટોકોપી તેને સપ
પણ અકર તમારી સમજમાં આવતો નથી. અથવા તમે અમદાવાદી ચાલાકીથી સમજયા નથી તેવો
ડોળ કરી લો છો! તમે માંડ માંડ તેને સમજવો છો, ‘નો ઈગલીશ, ઈનડીયા.’ તમારા પોણા ભાગના
બોડા માથાં પરના, થોડા ઘણા ધોળા વાળની દયા ખાઈને તે તમને ટીકીટ પકડાવી દે છે . પાંચ
Page 44 of 170
દીવસ પછી કોરટમાં હાજર થવાન છ ંુ ે . ઘર તો સાવ ઢંુકડું જ છે , પણ તમને તે જોજન દુર લાગે
છે. ઘેર તમારી ઉપર દાદી કેવી પસતાળ પાડશે ; તેની પવુીધારણા તમારા સમસત હોવાપણાને (!)
કમકમાવી દે છે . પેલા કૉપનો કોપ તો એની શ વુંીસાતમાં ? 2008
ઘેર જઈ તમે તમારી કરમ કઠણાઈ તમારી ઈવડી એને સભ ં ળાવો છો . પણ તમારા
સદનસીબે તેનાંય હાંજ ગગડી જય છે . તેણે આપેલી ’હશે’ ની હૈયાધારણ તમને મધમીઠી લાગે
છે. સવંનન કાળનો તેની પતયેનો પેમ ઉભરાઈ આવે છે . તે આજે દયાની દેવી તમને લાગે છે . તે
તરત આજની આ ભયક ં ર ઘટનાનો રીપોટી દીકરીને આપવા કાયીરત બને છે . અને તમે
ઓવરકોટનાં આવરણ ફગાવી મક ુ ત બનો છો. પસીનો લછ ુ ી, ટેબલ પર પડેલા દેશી ફાફડાના
નાસતાથી તમારા વીકુબધ ચીતતને આશાયેશ આપો છો. આખા ઘરમાં ફરી એક વાર, ખોવાઈ
ગયેલા પેલા ઓરીજનલ લાયસનસની વયથી શોધ દસમી વાર આરંભી ; આ દુસવપનને ભલ ુ વા તમે
પયતન આદરો છો.

પાંચ દીવસ પછી તમારા જમાઈની સાથે તમે કોટીમાં પહોંચી જઓ છો. તમને તો એમ જ કે,
પાંચ દસ મીનીટમાં આ અમેરીકન સીસટમ તમને છુટા કરી દેશે . પણ સરકારી દફતર એટલે
સરકારી દફતર. બે કલાકે તમારો નમબર લાગે છે . તમારા જમાઈ પેલી કાઉનટર પરની વીદેશી
જનતની હુરને માંડ માંડ સમજવી શકે છે કે , તમારી પાસે લાયસનસ કેમ નથી . તે ‘ ઓકે!
ઓકે!’ કરીને 111 ડોલરની દંડની રકમ વસલ ુ કરે છે . આ ગાડાના પૈડા જેવી રકમ સાંભળી
તમારા તો હાંજં જ ગગડી જય છે. પણ તમારા દરીયાદીલ જમાઈ તરત તમને સાંતવના આપે છે,
‘બાપુ ! એ તો સારં થય ક ંુ ે , એ આ ફોટોકોપી પરથી માની ગઈ. હવે પદંરેક દીવસમાં તમારં
અહીંન લ ં ુ .‘
ાયસનસઆપણ ેકઢાવીલેશું

સાંજે ઘરનાં બધાંની સાથે આજની બાબત ચચાીય છે . બધા તમને અભીનદંન આપે છે -
સલામત છુટવા માટે .

તમે તો બાપ ‘ દ ુ ે શ ભ, ેગથવા ે!ે ’ તેવી મીઠી કલપના પણ કરી

ડશેક
ાથવપંુમળશ
બેઠેલા હતા ! તમે દીકરીને કહો છો : ” અરે, મન ુ ી! એ મફતલાલને દસ ડોલરન બ ંુ ીલ( ડોલરની
નોટ જ સતો !) પકડાવી દીધ હ ુ ાના પતીકા જેવા આ 111 ડોલર બચી જત. “
ંુ ોત, તો મળ

ુ ી તમને ચીમકી આપે છે : ” બાપુ ! આ અમદાવાદ નથી. ભલ

તરત મન ુ ેય ભવીશયમાં
ુ ેચક
એમ ન કરતા. પોલીસને કરપટ કરવાનો પયતન કરવા માટે બીજ ટીકીટ મળત ; અને 500
ડોલર વગર પતત નહીં.”

તમે વીચારતા થઈ જઓ છો : “આપણી સીસટમ આનાથી વધારે સારી. નહીં વાર ?

ુ ી ચાલે !“
પાઈમ મીનીસટરથી પટાવાળા સધ
Page 45 of 170
(જનયઆ
ુ રી - 2001 ના સવાનભ
ુ વ પર આધારીત)

2008

Page 46 of 170
 નવવ ાણ ું મા કપ
2008
હંુ ભણવામાં ઠીક ઠીક હોંશીયાર હતો . ગણીત, વીજાન, ગજ ં ેજ, સસંકૃત આ
ુ રાતી, અગ
વીષયોની પરીકામાં હમમેશ મારા વગીમાં હંુ સૌથી વધારે માકી લઈ આવતો . અમારી શાળામાં દરેક
ધોરણમાં ચાર વગી રહેતા . દસમા ધોરણમાં બધા હોંશીયાર વીદ્યાથીીઓને એકઠા કરી એક
અલાયદો વગી ‘ક’ બનાવાતો; જેથી અગીયારમા ધોરણની એસ.એસ.સી. બોડીની પરીકામાં
ઝળકી શકે તેવા હોંશીયાર વીદ્યાથીીઓ પર શીકકો ધયાન કેનદીત કરી ; તેમને એ મેરેથોન દોડ
માટે તૈયાર કરી શકે .

આ વાત દસમા ધોરણની વાશીીક પરીકાની છે. હંુ અલબતત ‘ક’ વગીમાં હતો અને
કલાસમાં મારો પહેલો નમબર આવયો હતો . ગણીત સીવાય બધા વીશયમાં આખા વગીમાં મારા
સૌથી વધારે માકી આવયા હતા. આવ ક ં ુ દીબનયન ંુ હતંુ અને હીનદીમાં પણ મને
. સમાજશાસત
સૌથી વધારે ગણુ મળયા હતા; પણ ગણીતમાં દર વખતે સો લાવનાર મને 99 માકી જ મળયા
હતા. આટલા સારા પરીણામ છતાં હંુ ખીન થઈ ગયો . મે 12 માંથી આઠ સવાલ નહીં, પણ તણ
કલાકના પેપરમાં બારે બાર સવાલના જવાબ આપયા હતા. છતાં પણ આમ કેમ બનયું ?

પરીણામ મળયા બાદ છુટીને હંુ અમારા ગણીતના શીકક શી . ચીતાણીયા સાહેબ પાસે
રડમસ ચહેરે ગયો . અને ડરતાં ડરતાં પછ ુ ્યું ,” મને 99 માકી આપયા છે તો મારી ભલ
ુ કયા
પશમાં થઈ છે, તે મને જણાવશો? ”

સાહેબ બોલયા , “ ભાઈ, જો! તે બારે બાર સવાલ સાચા ગણયા, તે વખાણવા લાયક
છે. રીત પણ બરાબર છે; અને અકર પણ સારા છે. એક ભમુીતીની સાબીતી તો તે બે રીતે આપી
છે. આટલ બ ુ ં ધ ક ુ ં મતણકલાકમાંભાગયેજકોઈકરીશકે
ા .”

મે કહયંુ , ” તો સાહેબ ! મારો એક માકી કેમ કાપયો ?”

સાહેબ બોલયા ,” ત મ ુ ં ને મ ળ ાટેમે આજમકયી

. મનેતે ેમખબર
વાઆવ હતીું કે તંુ
મને મળવા જરર આવશે. ”

હવે મારાથી ન રહેવાયું . હંુ લગભગ રડી જ પડ્યો અને બોલયો ,” તો સાહેબ ! મારો
વાંક શું ?”

સાહેબે છેવટે કહયું ,” જો, ભાઈ! તે ઉતતરવહી ઉપર પહેલા જ પાને લખય છ ંુ ે કે
– ગમે તે આઠ જવાબ તપાસો. આ તારં અભીમાન બતાવે છે. એ તારા અભીમાનનો એક માકી મે

Page 47 of 170
કાપયો. એકાદ જવાબમાં તારી ભલ ુ થઈ હોત; અને મે તેના માકી , કુલ માકીમાં ગણયા હોત તો તને
દસેક માકીનો ઘાટો પડત. મેટીકમાં બોડીમાં નમબર લાવનારાઓ વચચે એક એક માકી માટે
રસાકસી હોય છે. તેમાં આવ થ ? એનાથીય વધારે અગતયની વાત - તારી હોંશીયારી
ંુ ાયતો
2008
તને જવનમાં કામ લાગશે; તેના કરતાં વધારે આ અભીમાન તને નડશે . ”

મે કાનપટી પકડી લીધી અને ચીતાણીયા સાહેબને હરદયપવુીક નમસકાર કયાી . તયાર
બાદ જયારે જયારે મારા જવનમાં ગવી લેવા જેવા પસગં ો આવયા છે ; તયારે તયારે મને એ
ચીતાણીયા સાહેબ અને એ 99 માકી યાદ આવી જય છે.

નસ કોરા ં માિ ાતમય

રાતના અગીયારેક વાગયા હશે. તમે નીદાદેવીનો પહેલો પસાદ ચેનથી માણી રહયા છો .
ુ ેલી તમારી પતની તમને ગોદો મારીને બડબડે છે – “ આ નસકોરાં બધ
તયાં તમારી બાજુમાં સત ં
કરો તો સારં.“ અને તમે એ સખ ુ ની દુનીયામાંથી તમારી કઠણાઈ ભરેલી દુનીયામાં પાછા આવી
જઓ છો. ફરી તદંાની એ અપતીમ કણો પાછી મેળવવા તમે વયથી પયતનો કરો છો.

અડધો કલાકના ફરીથી નીદાદેવીને શરણે જવાના વયથી પયતનોથી કંટાળી , તમે
રોજની જેમ ઘરમાં બેચાર આંટા મારી લો છો . બેકયાડીમા ચાંદની કેવીક જમી છે , તેનંુ
અવલોકન કરી લો છો. અને છેવટે બધાં દુ :ખોના આધાર જેવા કોમપયટુરના કીબોડી અને
મશ
ુ કના સહારે આવી પગ ુ ો છો. પાંચેક રમતો રમી, ઇમેલો જોઈ લો છો; મીતોને ‘જય શીકૃષણ’
કરી દો છો. તમારં માંડ જ વધત બ ુ ં ે ન ક બ ેલ. ેનગઈકાલ ે આવેલા
સફરીએકવારજોઈલોછો
એકાદ નવા નકોર વીચારને અકરદેહ આપો છો . મીતોના બલોગ પર લટાર મારી આવો છો. અને
બે એક કલાક રહી ફરી પથારીમાં પાછા ફરો છો.

આંખો ઉઘમાં થોડી ઘેરાય છે તો ખરી , પણ તમારી જવનસખીનાં નસકોરાંન શ ંુ વણ

કરતાં તમને બહમજાન લાધે છે કે , નસકોરાંમાં જ નાદબહમન સ ં ુ ાચસું ખ ે . તેનેલે ું
ુ છસમાય
ઉઠાડી બદલો વાળવાની ભાવના તો કયારની નષ થયેલી છે ; કારણકે તમે જણો છો કે કોઈની
ઉઘ ઉડાડવાથી તેન ક ં તમને થશ
ુ , લયાણ ુ ભરેલી છે . તેનાં
ઉઘે કેમળશે તે માનયતા ભલ
નસકોરાંની વધી રહેલી તીવરતા તમારામાં કણીક ઈષયાીભાવ પણ જગાડી જય છે .

ફરી થોડાં પાસાં ફેરવી , જવનની વયથીતા માટે ખરખરો કરી , તમે પાછા ઉઠો છો.
ગઈકાલે વાંચવાન બ ં ુ ા ક ીરહ ે લછ
. વાં ેલાંુ સમાચાર
ુંચાપપ ુ ં કરોછોફરી વાંચી જઓ છો. તેના
ર
સારા-નરસાપણા માટે તમારાં પોતાનાં આગવાં અને અતી મલુયવાન મલુયાંકનો બાંધી દો છો .
Page 48 of 170
અમેરીકાના પેસીડેનટ અને ભારતના વડાપધાન તમારી સલાહ લેતા નથી ; તે માટે દુ :ખ અનભ
ુ વો
છો. ગણ
ુ વતં શાહ અને સરુેશ દલાલ તમારો અભીપાય લે , તો તેમના લેખો કેટલા વધ ઉુ તકૃષ
બને તેવો મીથયા અહંકાર પણ સેવી લો છો . પરુાતતવ અને ઈતીહાસ તમારા પીય વીષયો છે . તે 2008
વીષયોની તમારી ગઈકાલની વચ ં ાઈ રહેલી ચાલ ચ ુ ો પ ડ ી નાં થોડાં વધારે પાનાંનીસફ
આવો છો. ઇજપતના ‘તત ુ નખામન’ કે નીનીવેના ‘સેનાચરીબ’ની સાથે થોડી વાતચીત કરી લો
છો.

‘ या ििशा सव व भूताणाम ् , तसयाम ् जाग ित व संयमी। ‘

એ શલોક દરરોજની જેમ યાદ કરી, તમારી આ સય ં મી અને જાની અવસથા માટે તમે ગવી
અનભ ુ વો છો. માથે આવી પડેલી જગતૃાવસથામાં તમારા વધીમાન થઈ ગયેલા બહુશુતપણા માટે તમે
સતં ોષની લાગણી અનભ ુ રહેલા સૌ અજાન પાણીઓ આ લાભથી કેવા વચ
ુ વો છો. સઈ ં ીત છે ;
તેવો વીચાર રોજની જેમ કરી તમે મન મનાવો છો . તેમના માટે તમે કરણાનો ભાવ પણ રોજની
જેમ અનભ ુ વો છો . તેમને જગાડી આ અપતીમ ધમીલાભમાં સહભાગી બનાવવાની દુષ ઈચછાને તમે
માંડ માંડ ખાળો છો.

હવે તો આંખો બરાબરની ઘેરાયેલી છે . પાંચેક વાગયાના સમુારે તમે પાછા નીદાદેવીને
શરણે જઓ છો. પણ છ વાગયા ન વાગયા, અને તમે ઝબકીને જગી જઓ છો. કોઈ મહાન
વીચાર તમારા મનમદંીરનાં બારણાં પર ટકોરા મારી રહયો છે . કોઈ નવી કવીતા પાગટ્યની રાહ
જોઈ રહી છે. તમે હવે સાવ તરોતાજ થઈ ગયા છો. તમારો આજનો ઉઘનો પરુવઠો અધરુો
રહી ગયાનો અસત ં ોષ થઈ જય છે. છતાં આટલી તો આટલી, ઉઘ પણ આજે આપી; તે માટે તમે
પરમ કૃપાળુ પરમાતમાનો મનોમન આભાર માની લો છો.

નીતયકમી પતાવી, થોડાં આસનો કરી, તમે યોગસાધનામાં ઉતતરોતતર થઈ રહેલી

તમારી પગતી માટે સત
ં ોષ અનભ ુ વો છો . ઘડીયાળ સામે દષીપાત કરતાં, ચા બનાવવાનો સમય
થઈ ગયો છે, તે ખબર પડે છે . અને દેવોને ય દુલીભ એવા એ ગરમાગરમ પીણાંની લીજજત માણવા
અને મણાવવા તમે પવતૃત થાવ છો.

બપોરની વામકુકી જ હવે તો આગલી આશા છે . એ અડધો કલાકની મહાન પળોની

આકાંકામાં, તમે નવા દીવસની તમારી યાતા ફરી એક વાર આરંભો છો. અને બપોરેય નસકોરાં
બોલે તેટલું , કોઈના ગોદા વીનાન ઉ ં , તમારી જતને જ શભ
ુ ઘીશકોએવી ુ ેચછા પાઠવો છો.

‘ यसया ं जाग ित व भू तािि , सा िीशा पशयतो म ु िेः । ‘

Page 49 of 170
વાળો શલોકનો બીજો ભાગ તમને બપોરે ઉઘવામાં વધ બ ુ ધ ેસતોલાગ
ં .બએટલ ેછે અજાન
ે બધાં
(!) પાણીઓ જગતાં હોય તયારે; ભલે વામકુકીને બહાને પણ નસકોરાં-સભર એક નાનો શો
બેક લઈને (કયા બાત હૈ !) તમે પથારીમાં લબ
ં ાવી દો છો!
2008

Page 50 of 170
 પિ ે લો પગ ાર
2008
मेरे गुल शिकी िि जाओम े बहार आ जा ये
पहली तारीखस े पहल े पगार आ जा ये .

પગારદાર માણસ પહેલી તારીખની કેવી આતરુતાથી રાહ જોતો હોય છે ? પે-સલીપ એ
સામાનય માણસના જવનનો સૌથી વધ ગ ુ . ઓફીસના ટે ેબલ પરના ઇન -
મ તોકાગળહોયછ
બોકસમાં આવતો તે સૌથી વધ ચ ુ ી . પીયતમાના
તતાકશીક કાગળહોયછ ે જેમ , તેની
પેમપતની
આતરુતાપવુીક રાહ જોવાતી હોય છે .

પણ પહેલો પગાર તો જવનની સૌથી સખ

ુ દ ઘટના હોય છે . અહીં મારા પહેલા પગારની વાત
કરવાની છે.

મારી બાવીસ વરસની એ ઉમમર સધુ ી, મને રપીયા મેળવવાનો ખાસ અનભુ વ ન હતો.
બેસતા વરસની બહોણી કે , જનમદીને ચાર આઠ આનાની બોણી કે, મામાને ઘેર શાધધનંુ
જમવા ગયા હોઈએ તયારે ભાણીયાને દાનમાં અપાતા ચાર આઠ આના.. આ સીવાય પોતાની
આવક શ ક ુ ં હ ે વ ા યત. ેનોકોઈપતયકખયાલમનેનહતો

હંુ મારા ભણતરના છેલલા વષીની છેલલી પરીકા આપીને મે વેકેશનની આરામદાયક પળોમાં
લાયબેરીની ચોપડી વાંચી રહયો હતો; તયાં રાજમનુદીથી મોટાભાઈનો તાર આવયો કે , ’પેપર
મીલમાં સરુેશની નોકરી પાકી છે . તેને તરત અહીં મોકલી આપો.’ અને આપણે તો બાપ ઉુપડ્યા .
( એ મસ ુ ાફરીની વાત ‘ મારી પહેલી મસુસાફરી’ નામના લેખમાં કરેલી છે . )
પહેલી નોકરી મેળવવી કેટલી દુષકર હોય છે ? પણ મને તો ભાઈની લાગવગથી, કોઈ
અનભુ વ ન હોવા છતાં , અને કોઈ અરજ કયાી વીના, નોકરી મળી ગઈ. આપણે તો બાપુ
નોકરીયાત બની ગયા – અલબતત શીખાઉ તરીકે જ તો ! કશ ક ુ . નવી ંુ તજ
ં ા મકરવાનહ ંુ નહીં
મીલ બની રહી હતી, અને હજુ તો સીવીલ કામ ચાલત હ ું ત.ું મીકેનીકલ મશીનરી ગોઠવવાનંુ
અમારં કામ તો બે મહીના પછી શર થાય, તેવી વકી હતી. એટલે અમે નવાસવા ચાર પાંચ
શીખાઉઓને ફેકટરી અને મશીનરીના ડોઈગનો અભયાસ કરવાન ક ં ુ હ.ેવામાં આવયહ ંુ તંુ
નવોસવો, ધસમસતો ઉતસાહ; સરખે સરખાની સગ ં તની રંગત અને વસત ંુ તા ભમરા જેવો
ં માં ગજ
તરવરાટ અમારા હોવાપણામાં છલકાતો હતો. વળી કંટાળીએ એટલે એકબીજને ભાષા શીખવવાનંુ
પણ માથે લીધ હંુ તંુ . હંુ આનધવાસીઓને હીનદી શીખવતો , અને એ લોકો મને તેલગ ુ ુ.

Page 51 of 170
 પણ બધાના દીલમાં ખરેખરી આતરુતા હતી - પહેલો પગાર મેળવવાની . હંુ તો 31 મી મેના
દીવસે જોડાયો હતો. એટલે મને તો એમ કે, ‘થોડોજ એક દીવસનો પગાર મળે? આવતા મહીને
જ મળશે’. એક બે ‘અનભ ુ વી’ જણ બે તણ મહીનાથી જોડાયેલા હતા. છેવટે મારે માટે નસીબદાર 2008
એ સાતમી તારીખ આવી પહોંચી. હવે વાત જણે એમ છે કે , અમારી એ મારવાડી કમપનીમાં પગાર
પહેલી તારીખે નહીં પણ પછીના મહીનાની સાતમી તારીખે થતો . એટલે પહેલી તારીખ નહીં પણ
સાતમી તારીખનો બધાને ઈતજર રહેતો . બીજ મીતો તો પગાર લેવા ઉપડ્યા . હંુ તો મારી ખરુશી
પર બેસી રહયો હતો. તયાં એક અનભ ુ વીએ કહયંુ ,” અલયા, જની! ચાલ તનેય કદાચ પગાર
મળશે.”

આપણે તો બાપુ ! હરખમાં અને નવીસવી ઉતકંઠાથી તેમની સાથે જોડાયા હોં ! અમારં બધું
હાઉસન જઉસન ચીફ કેશીયર શી . લાહોટીજની પનાહમાં પહોંચી ગયું . અમે બધા લાઈનમાં ઉભા
રહી ગયા. હવે તયાં એવી સીસટમ કે, બધાને પગાર રોકડો જ મળે. ગમે તેવો મોટો ઓફીસર ના
હોય! હા, જનરલ મેનેજર જેવાને લાહોટીજ જતે તેમની ઓફીસમાં જઈને આપી આવે . પણ મારા
ભાઈ જેવા ચીફ એનજનીયરને પણ એ લાઈનમાં ઉભા રહેવ પંુડતંુ .

લાહોટીજની પશસ ં ા કરતા બધા લાઈનમાં ઉભા હતા. એક જુના જોગી બોલયા,” અરે,
ભાઈ, નોકરી ભલે સોમાણીજની કરીએ; પણ લકમી તો લાહોટીજની મહેરબાનીથી જ મળે .”
લાહોટીજને પણ આ પશસ ં ા બહુ જ ગમતી . અને ધીરજના અતં ે મારો વારો આવયો. કપાળમાં
મોટો ચાંલલો કરેલા લાહોટીજએ તેમના નાકની છેક કીનારે ઉતરી આવેલા ચશમાની ઉપરથી ચચ ંુ ી
આંખે મારી તરફ નજર કરી ; આ નવા નકોર પાણીને ધયાનથી નીહાળયો અને વદ્યા ,

“वो सीवील ईनजीिीयर जािी सा’बके छोटे भाई होते हो िा?!”

ુ ાવી હા પાડી . અને તરત લકમીનારાયણ સોમાણીના એ સેવકે

મે ગભરાતાં ગભરાતાં ડોકું ધણ
પગાર પતકમાં પહેલાં મારી સહી લીધી , અને પછી એક દીવસના પગારના બરાબર અઢાર
રપીયા પકડાવી દીધા. મારો એ પહેલો પગાર હાથમાં આવતાં વીજળીના તારને અડ્યો હોઉ એવી
ઝણઝણાટી મારા અગ ં પતયગ ં માં વયાપી ગઈ. એ નવી નકોર નોટોનો સવંુ ાળો સપશી અને તેની
મીઠી સગ ં મનને તરબતર કરી ગઈ. નોટો ગણવા જેવી ધીરજ જ કયાં હતી? હંુ તો લાઈનમાંથી
ુ ધ
બહાર જવા નીકળયો. તરત લાહોટીજએ ટપાયોી,

” एय, लडके! हमेश रपीया गीििा सीख.”

બાપાએ શીખવાડેલ એ ુ ં અ મ દ .
ાવાદીજાનલાહોટીજએતાજુંકરાવીદીધું

Page 52 of 170
 અને મનમાં નકી કરી રાખય હ ંુ તત ;ંુ ેમપગારની આ માતબર રકમ ખીસસામાં ઘાલીને હંુ
તો મીલના કમપાઉનડની બહાર આવેલી પોસટ ઓફીસમાં પહોંચી ગયો. અમદાવાદથી નીકળયો
તયારે મારા બાપજ
ુ એ સચુ ના આપી હતી કે , પહેલો પગાર આવે તેમાંથી થોડીક રકમ બહેનો માટે 2008
મોકલજે. મે પદંર રપીયાનો મનીઓડીર મારી આ પહેલી કમાણીમાંથી બહેનોના નામે મોકલી
આપયો. બાકી રહેલી રકમ ઘેર જઈ સીધી ભાભીના હાથમાં મક ુ ી દીધી . મને ખીસસાખચી કરવાની
કોઈ જ ટેવ ન હતી . ઉલટાન હ ં ુ વ ે ઘ . ભાભીએ
રખચી ના લીધા ંુ નેગૌરવહતંુ
માંભાગીદારથયાનમ
અને કહયું , “આમાંથી બજર જઈ સાંજે આઈસકીમ લઈ આવજો.” અને એ જમાનામાં તણ
જણા ખાઈ શકે એટલો આઈસકીમ મળતો પણ ખરો .

તમને થશે કે, ‘લો, વાત પરુી થઈ.’ પણ ખરી મજની વાત તો હવે મારા બીજ (!) પહેલા
પગારની કરવાની છે.

પેપર મીલમાં છ માસ નોકરી કયાી બાદ મને અમદાવાદમાં જ નોકરી મળી ગઈ - અગ ં ેજ
કમપનીમાં, ઘર આંગણે - કોઈ તાલીમ માટે નહીં , પણ સીધી નીમણક ંુ - અને લટકાના પાંતીસ
રપીયાના વધારે પગારથી. તયાં પણ હંુ 30 મી નવેમબરે જોડાયો. પણ આ થોડી દેશી મારવાડી
પેઢી હતી? બધા ફટાફટ અગ ં ેજમાં જ વાત કરે . અને મારા જેવા મગન માધયમમાં ભણેલાને તો
બહુ લઘત ુ ા લાગે . કોઈની જોડે વાત કરવાની પણ હીમમત નહીં . એક વાકય અગ ં ેજમાં બોલતાં ફે
ફે થઈ જય.

અહીં તો ડીસેમબરની સાતમી તારીખ પસાર થઈ ગઈ; પણ પગારની કોઈ વાત જ નહીં.
કોઈને પછુ ાય પણ શી રીતે ? હંુ તો બાપુ ! મનમાં ને મનમાં મઝ
ંુ ાઉ. મારી નીમણક
ંુ કમપનીના મોટા
સાહેબો બેસતા હતા તે માળ ઉપર , ટેકનીકલ આસીસટનટ તરીકે થઈ હતી . મારા જેવા નાનાં
મગતરાં તયાં કોઈ ન હતાં. મને બહુ જ મઝ ું ારો થતો .
હવે તો છેક સતયાવીસમી તારીખ પણ આવી ગઈ . મને મળતી ટપાલમાં સરસ ટાઈપ કરેલી
પે-સલીપ આવી ગઈ. પણ પગાર પતકમાં સહી કયારે કરાવશે અને કયારે નવી નકોર નોટો
ુ ું ? છેક જનયઆ
મારા હાથમાં મળશે, તે ઉચાટ. કોને પછ ુ રીની સાતમી તારીખ આવી ગઈ ; પણ
માળા કોઈ પગાર આપવાની વાત ન કરે. મને થયું , ‘આના કરતાં પેલા બાપની ગરજ સારે તેવા,
દેશી લાહોટીજ સારા .’

છેવટે હીમમત કરીને અમારી ઓફીસનો પટાવાળો ચા આપવા આવયો હતો , તેને બીતાં
બીતાં મારી હરકત જણાવી. એ તો બાપ હ . ્યો
ુ સીપડ

Page 53 of 170
 તેણે મને કહયંુ ,” અરે, સાહેબ ! તમે તો ઓફીસર કહેવાઓ . તમને થોડો અમારી જેમ
કવરમાં રોકડો પગાર મળે? એ તો ગયા મહીનાની પચીસમી તારીખે તમારી બેનકના ખાતામાં જમા
થઈ ગયો હશે.” 2008
હંુ તો આ વાત માની જ ન શકયો . પહેલી તારીખની પહેલાં પગાર પચીસમીએ - પાંચ દીવસ
વહેલાં ? મને તો ‘ન ભતૂો ન ભિવષયિત’ અથવા ‘ કહેતા ભી દીવાના ઔર સન ુ તા ભી દીવાના .’
જેવી આ વાત લાગી.

જેવી બપોરની રીસેસ પડી કે તરત , ઓફીસની બાજુમાં આવેલી મારી બેનકમાં હંુ તો પહોંચી
ગયો. તપાસ કરી તો ખરેખર પટાવાળાએ કહય હ ંુ તત ેમ ેમબરની પચીસમી તારીખે મારો
,ંુ ડીસ
પગાર જમા બોલતો હતો. મનમાં થયું , ‘ ભઈ, વીલાયતી ઈ વીલાયતી!’

મને ખશ ુ ી તો થઈ. પણ લાહોટીજના હાથેથી મળેલા એ અઢાર રપીયાનો સપશી કયાં ; એ

સગ
ુ ધં કયાં ; અને એ બાપની મમતા જેવી સલાહ કયાં? પછી તો હજરો રપીયાના પગાર સધ ુ ી
પહોંચયો પણ … એ પહેલો પગાર તે પહેલો પગાર . એની કોઈ મીસાલ જ નહીં.

Page 54 of 170
 પા ં જ રા મા ં ‘રોન ’
2008
અમે દોઢેક વરસથી એક બજરીગર પાળય છ ંુ ે . એન ન ામ છેરોન
ં ‘ ુ . ’ ઘરના બેય
બાળકોને તે બહુ જ ગમે . અમને મોટાંઓને તો તેને આમ પાંજરામાં કેદી બનાવીને રાખવાનંુ
જરાયે ન ગમે. પણ બાળકોને ખાતર તેને જળવવ પ ંુ ડ .ે છઅતયારે
ે છે તે પકીની પહેલાં
પાંજરામાં બીજું પકી હતંુ . મારી ભલ
ુ ને કારણે તે ઉડી ગયેલું . પણ બાળકોની જદને કારણે આને
ખરીદી વસાવવ પંુડેલું . તેને ઠીક લાગે તે માટે અમે તેને આખો દીવસ બેકયાડીમાં રાખીએ છીએ .

મને ઘણી વાર થાય કે પાંજરાની મયાીદીત જગયામાં તેને કેવ લ શે કેવ હ
?ંુ ત
ંુ ાગતહ ંુ ીજરાતંુ
હશે? કોઈ સાથી નહીં. કોઈ પવતૃતી નહીં .

પણ એક વાત અમે જોઈ. તે મોટે ભાગે આનદંમાં રહે છે . વચચેના સળીયા પર તે ઠુમમક ઠુમમક
ચાલે ચાલત હ ંુ ોય; દીવસમાં અનેક વાર પોતાના પીંછાં ઠીક કરત હ ંુ ોય; કોઈ પકી કે પડતાં
પાંદડાંને જોઈ ઉતતેજત થઈ ચીં ચીં કરત હંુ ોય. કોઈ મોટો અવાજ કે બાજુના મકાનના કુતરાના
ભસવાથી થોડુંક ગભરાત પ ું ણહોય . કદીક મારી બેદરકારીને કારણે તેના દાણા ખલાસ થઈ
ગયા હોય તો પાંજરાની નીચેની સપાટી પર ચાલી ઢોળાયેલા દાણાય ખાવા માંડે . પણ જેવ મંુ ને
જુએ કે તરત , ચીં ચીં કરી મારી ફરજની મને યાદ દેવડાવે !

રોજ રાતે મારે તેને ઘરમાં લઈ આવવાન અ ં ુ ન જેવ બ

ેસવારે ઘ.રનીબહારકાઢવાન
ંુ હાર ંુ
કાઢંુ કે તરત તેના હાવભાવ પરથી તેની ખશ ુ ી પારખી શકાય . દસ પદંર દીવસે તેન પંુ ાંજરં
મારે સાફ કરવાનંુ. એ કામ પતે તયારે ચોખખા થયેલા પાંજરામાં તેની ખશ
ુ ી તરત વરતાય .
એક વખત અમે બધા બહાર ગયેલા અને ભલ ુ થી પાંજરં બહાર જ રહી ગયેલું . પછી તો
બહુ વરસાદ પડ્યો . આ રામ તો પલળીને લોચા જેવા બની ગયેલા. અદંર લીધ અ ુ ં ન ંુ ે
, ેએમથયક
તે બચે તો સારં. પણ બીજ દીવસે સક ુ ાઈને ફરી પાછા કડકા જેવા એ તો બની ગયા . પછી તો
જેવા વરસાદના છાંટા શર થાય કે વાદળ બહુ ઘેરાયા હોય કે તરત અમે તેને ઘરની અદંર લઈ
લઈએ. તેય પરીસથીતી સમજને , ઘરની અદંર મને કમને ચલાવી લે ! બેકયાડીમાં જવાના કાચના
બારણા આગળ હંુ તેને મકુ ું , તેમાંથી તે તેની મનગમતી દુનીયા જોયા કરે . પણ જો તડકો પધારી
જય તો તરત ‘ચીં ચીં’ કરી બહાર કાઢવાની આડાઈ કરે !

આવા છે અમારા બજરીગર કુમાર !!

એક વખત અમને તેને મયાીદીત સવતત ં તા આપવા વીચાર થયો . એક બધ ં ઓરડામાં

પાંજરાના તણેય દરવાજ ખલુલા મક
ુ ી દીધા . દસેક મીનીટ થઈ; પણ તે બહાર નીકળવાન ન
ંુ ામ
Page 55 of 170
જ ન લે. અમને થય ક ંુ ે , અમારી હાજરીથી તે ગભરાય છે. અમે બહાર નીકળી ગયા અને
ઓરડાન બ ં ુ ા ર ણ ંુ ોડું.અપણ
થ ધખોલર રામ તો સાવ આળસુ .
આું ાખીઅવલોકનકરતારહયા
‘અઠે દારકા’ તેના સળીયાના સીંહાસન પરથી તસય ુ ે ખસયા હોય તો ! અમે કંટાળીને પાછું બધું 2008
યથાવત ક ્ રીદીધ . ું

પછી અમે એક નવો અખતરો કયોી. અમારા ઘરની એક બાથરમ મોટી છે અને તેમાં પકી
કયાંય સતં ાઈ શકે તેવી શકયતા નથી , તયાં આ મહાશયને અમે લઈ ગયા. પાંજરાની નીચેની
પલાસટીકની ટે, જળી વી. કાઢી નાંખયા; અને પાંજરાને સાવ ઉધ ક . હવું ે તો તેને
ંુ રીદીધ
ઉડ્યા સીવાય છુટકો જ ન હતો. તેણે રમના જુદા જુદા ભાગોની ટંુકી સફર કરી . તેને બહુ
ગમતા, પણ મોટા અરીસાઓની મલ ુ ાકાત લીધી. એકાદ કલાક પછી તેને પકડીને પાછું પરુી દીધું .
પણ અમારં આ કૃતય તેને પસદં ન આવયું . મને કરડવા પયતન પણ કયોી.

બીજ દીવસે ફરી આ પકીયાન પ ુ .રાવતી

ંુ ન કયીું ે તો કલાક પછી તેને ખબર
આ નવખત
પડી ગઈ હોય તેમ; તે જતેજ પલાસટીકની ટેમાં બીરાજને પરુાવા તૈયાર થઈ બેસી ગયું ! કદાચ હંુ
તેને પકડીને સવસથાને મક
ુ ું એ તેને પસદં ન હતું ! મે ઉપરથી પાંજરં સરકાવયું . તેણે કોઈ
અવરોધ કે ગભરાટ વીના એ બદંી અવસથા સહશી સવીકારી લીધી ! ફરી અમારા બજરીગર કુમાર
તેમના મનગમતા સવદેશ - બેક યાડીમાં પહોંચી ગયા.

***

આપણા જવનની બદંી અવસથા; આપણી બીબાંઢાળ, ન બદલી શકાય તેવી માનયતાઓ;
આપણા રીતરીવાજ; બધય ંુ આપણને કેવંુ માફક આવી ગયંુ હોય છે, નહીં? તેમાં જરા જેટલોય
ફેર આપણે સાંખી નથી શકતાં .

ુ ત થવામાં અસલામતી હોય છે; તે આપણે સારી રીતે જણી ગયાં છીએ.
મક

Page 56 of 170
 પો ડીચ ે રીમા ં દી વય પકાશ
2008
1955 ની સાલની આ વાત છે. અમારા બાપજ ુ અમને બધાંને પહેલી જ વાર દકીણ
ભારતની મલ ુ ાકાતે લઈ ગયા હતા. તેમને શી. અરવીંદ ઘોષ અને માતાજ ઉપર બહુ જ શદા.
આથી અમે પહેલાં સીધા પોંડીચેરી ગયા હતા . રસતામાં મબ
ંુ ાઈ થોડું ફયાી હતા . દરીયો પણ પહેલી
વાર તયાં જ જોયો હતો. પણ દરીયાકીનારે રહેવાન ત ં ુ ો પહેલવહ ેલપુંોંડીચેરીમાંજમાણયું
. દરરોજ
સાંજે આશમના પલે -ગાઉનડ ઉપર માતાજની હાજરીમાં પાથીના થાય. માતાજ જતે પીયાનો
વગાડે. છેલલે ધયાન થાય .

ઘયાનનો વખત થાય, તયાં સધ ં ારં થઈ ગય હ

ુ ીમાં અધ ું ોય. માતાજના આધયાતમીક પભાવ
વીશે એટલ બું ધંુ સાંભળેલ ક
ું ે , તેઓ સાકાત ભ ્ ગવ ા નજછ! ેએ ેલા દીવસ
પહવીમનમાં ે તો
છાપ
શીસતમાં, ધયાન સમયે આંખો બધ ં કરેલી . પણ બીજ દીવસે બાળકની સવાભાવીક ચચ ં ળતાને
કારણે, અમે બધાં છોકરાંવ છાનામાના આંખો ખોલી લઈએ! આ સમયે મારી ચોરીછુપીથી ખલ ુ ેલી
આંખે એક અદ્ ભત ુ દશય જોયંુ . ઉપર આકાશમાં તેજનો એક લાંબો લીસોટો ધીરી ગતીથી ગોળ
ફરી રહયો હતો. હવે તો પતીતી થઈ ગઈ કે આ ભગવાનનો જ પકાશ ઉપર ફરી રહયો છે . મગુધ
અહોભાવમાં આંખો મીંચી દીધી અને કૃતકૃતયતા અનભ ુ વી . થોડી વારે ફરી આંખ ખોલી- તે
પકાશને ફરી જોવા માટે. પણ તે દેખાયો નહીં . આંખો ખોલીને ચોરી કરી, ધયાન તોડ્યંુ ,
તેવી અપરાધની લાગણી થઈ આવી. આંખ બધ ં કરવા જતો હતો તયાં તો તે તેજનો લીસોટો ફરી
ં ર ગતીએ પાછો આવતો દેખાયો . કરેલ પશાતાપને કારણે આ દશીન ફરી લાધયું ; તેવો
મથ
આતમવીશાસ બેઠો.

બહાર નીકળીને તરત જ બાપજ ુ અને બહેનને ( અમારી બાને અમે બહેન કહેતાં .) વાત
કરી કે. ” મે તો ભગવાનનો પકાશ જોયો. ” બીજ ભાઈબહેનોએ પણ ટાપશી પરુી અને કહયંુ
કે, તેમને પણ તે દેખાયો હતો . બાપજ ુ , બહેન તો વીચારમાં પડી ગયાં . તેમને ન દેખાયો અને આ
છોકરાંવને આ અનભ ુ ી શી રીતે થઈ? તયાં મારી નાની બહેન બરાડી ઉઠી . ” જો એ પાછો
ુ ત
આવયો…… “

આકાશમાં ફરી પાછો એ પકાશનો લાંબો લીસોટો ચકરાવો લેતો આવી રહયો હતો.

બહેન અને બાપજ

ુ ખડખડાટ હસી પડ્યાં .

Page 57 of 170
 એ તો બાજુની દીવાદાંડીનો ફરતો પકાશ હતો! અમને પછી દીવાદાંડી પાસે લઈ જવામાં
આવયા અને દીવાદાંડી બતાવી; અને તેન ક ુ ે કેવળ જાન લાધય ક
. અમન
ંુ ાયી સમજવય ંુ ે……
… 2008
બધા પકાશ દીવયપકાશ નથી હોતા, અને દીવયપકાશ જોવા માટે તો દીવયચકુ જોઈએ !

Page 58 of 170
 પલ મબીગ કા મ કર તા ં
2008
હમણાં મારા મોટા દીકરાને ઘેર મારા બને દીકરા અને હંુ પલમબીંગ કામ કરતા
હતા- અમેરીકન પલમબરના મોંઘાદાટ સવીીસ ચાજીના 60 ડોલર બચાવવાના ઉમદા અને શધુધ
દેશી હેતથ
ુ ી ! બાથરમના કમોડની ઉપરની ફલશ ટાંકીમાં બધા પજુ ી બદલી નાંખવાના હતા; જેથી
પાણીન જ ુ ે સતતગળતર
, લીકેજ થઈ રહય હ ુ ં તત અને એક સજગ નાગરીક
ંુ .ે રોકાઈજય
તરીકે ખોટો બગાડ અટકાવવાનો શભ ુ હેત પ ુ ! અલબતત
ણ ખરોજન ે પાણીના ટેકસ બીલમાં
રાહત મેળવવાનો ગભીીત હેત વ ુ ધ ા !
રેપાણવાનઅન ેપેરણાદાયીહતો

આ માટે ટાંકી નીચે ઉતારવી જરરી હતી . અદંરના બધા ભાગ થોડા કળથી અને થોડા
બળથી અમે કાઢી શકયા. ટાંકીને કમોડ સાથે જોડતા બે બોલટમાંથી એક તો બેળે બેળે અમે
કાઢી નાંખયો. પણ બીજો બોલટ સહેજ પણ મચક આપતો ન હતો . કાટથી તેના આંટા ખવાયેલા
હતા. અમે કાટ ઓગાળવા માટેના પવાહી WD-40 નાંખી આ કાટ ઢીલો કરવા એક કલાક
તેને મક
ુ ી રાખયો. પછી ફરી પયતનો શર કયાી.
માંડ અડધો આંટો ફયોી હશે અને અમે તો ફરીથી ફસાણા! ચસકવાન ન ં ુ ા મલેતોતેબોલટ
શાનો? અને મશુકેલી તો એવી કે , નટ છેક કમોડની નીચે હતો અને બોલટન મ ં ુ ાથટંુ ાંકીનાછેક
અદંરના ભાગમાં. અમારી પાસે સાધનોમાં એડજસટેબલ પાનંુ ( સપાનર) અને સામાનય
પહોળાઈના ફણા વાળંુ પેચકસ ( સકુડાઈવર ). બને સાધન સાવ પાણી વીનાનાં. પાન મંુ ાંડ
માંડ ચાકીની પહોળાઈને માફક આવે તેવ એ ; એક જણ ઉપરથી બોલટને પરુી
ંુ ડજસટકરીએ
તાકાતથી પકડી રાખે અને બરાબર પકડ આવે અને પાન ફ ંુ ેરવીએ ; તયાં તો બોલટ અને ચાકી
બને ફરવા માંડે. માંડ માંડ ચાકી ઉપર પાન ફ ં ુ ી ટ કયી. ું હએક
ોયતેછ વાર
ટકીજય
તો આ
છટકામણીથી નીચે પાન પ ં ુ ક ડ ી બ ેઠેલોમારોદીકરોસહ
. ેજઘવાણોપણખરો

અમે કંટાળયા , WD-40 વડે આંટાઓને તરબતર કરીને અમે તો નકી કયીું કે . બીજે
દીવસે ગરમાગરમ ગજ ુ રાતી મસાલા ચા પી ખશ ુ નમુા સવારમાં તાજમાજ થઈને આ ભગીરથ
પયતન ફરીથી આદરવો. આવો અવીચળ નીધાીર કરી અમે તો બાપુ , સત ુ ા. પણ બીજ દીવસે
ફરી એ જ હાલત. કોઈ સધ ુ ારો જ નહી. એ બોલટરામ અને ચાકીરાણી તો એમની મસત
જુગલબધં ીમાં , એમનાં એમ જ મશગલ ુ હતાં . પવીત હીનદુ લગન જેવી એ જોડી આ જનમે તો છુટી
નહીં જ પડે; એમ લાગત હ ું ત!ું અને માળંુ નટને એ અતયત ં મશુકેલીએ પહોંચી શકાય , તેવી
જગયાએ કાપવો પણ શી રીતે? અમે તો બાપુ ! ગજબના હલવાણા.

Page 59 of 170
 ુ યો. મે મારા દીકરાને કહયું ,”મોટા ફણાવાળંુ ડીસમીસ અને ફીકસ
તયાં મને વીચાર સઝ
પાન હ ં ુ .“ બધાને આ વાત
ો ય તોકદાચઆજોડીતટ ુ ે વાજબી લાગી. મારા દીકરાઓને લાગય ક ંુ ે ,
પહેલી જ વાર ‘બાપ’ન ુ ે ક ો ઈકામનોવીચારસઝ યોહતો તો હોંશભેર ઉપડ્યા
! આથી બને ુ દીકરા 2008
અને ‘હોમ ડીપો’ માંથી ( હાડીવેરનો અમેરીકન સટોર) 28 ડોલરના ખચે બને સાધન લઈ
આવયા.

આ નવી ટેકનોલોજ (!) વાપરી અમારા આ ધમીસક ુ તી મેળવવાના અડગ નીધાીર

ં ટમાંથી મક
સાથે, અમે અમારા પયતનો નવા ઉતસાહથી શર કયાી. ‘પહેલો ઘા રાણાનો’ એ નયાયે બોલટ અને
નટ બને ઉપર સરસ મજની પકડ પણ આવી ગઈ. હવે એમની અડગ જુગલબધ ં ી તટુી જ
સમજો! અને જયાં ફીકસ પાન ફ ંુ ેર?વયતંુ યાં

માળંુ ડીસમીસ ફયીુ , ભાયા! ડીસમીસ ફયીું! મારા દીકરાના પોલાદી હાથની પકડને
અવગણીનેય ઈ માળંુ ડીસમીસ જ ફયીું ! અમે ફરી લમણે હાથ મક ુ યો. આટલો ખચી કયાી બાદ
અને મહેનતનો પસીનો વહાવયા બાદ , પલમબરના શરણે જવ એ ં ુ માં અમારા અમદાવાદી
આતમાઓને નાનમ લાગી. બીજો વીકલપ આ ટાંકી તોડી નાંખીને નવી ટાંકી લાવવાનો હતો. પણ
એ મોટા ખાડામાં પડવા શી રીતે જવ થાય?

મારો બીજો દીકરો કે, જેણે ડીસમીસ પકડ્ય હ ુ ં ત ત ંુ ેને એ

. કફળદપવીચારઆવ
વાંદરી પાનાંથી નવા ડીસમીસના હાથાને પકડી રાખીએ તો? ડુબતો તરણ શ તેણમે
ંુ ોધે એ
‘ગદ્યસરુ’ના રોજંદા સવુીચાર જેવા આ મહાન અને કાંતીકારી વીચારને ઝડપી લીધો.
‘ .’ એવો બીજો કોઈ વીકલપ પણ કયાં હતો? ! અને તેણે નવા
ડીસમીસને વાંદરી પાનાથી પકડ્યંુ . બીજએ નટના પહેલ ઉપર આતમશધધાના છેવટના ટીપાં
સાથે ફીકસ પાન પંુ રોવયું . હંુ આતરુતાથી આ છેલલા પયતનન ફ ંુ ીલસફુ ’ીથીસભર
અવલોકન’
કરી રહયો! અને બાપ ગ ુ અડધોજેઆ
ઈકાલનીસાં બનંટેલો ફરવાની એ અપતીમ ઘટના પછી
પહેલી જ વાર એક ચસકારો થયો . જણેકે, બહમનાદ પગટ્યો . અમે માની ન શકયા કે શું
ખસયું ? કે પછી અમારં ખસી ગય હ ું તંુ ?
નાનાએ વીજયના સમીત સાથે ચીતકાર પાડ્યો ; “ ના, ના, બાપ આ ુ ચાકી
તો ચસકી ! “

મે કહયું ,” અલયા, તારી ડાગળી તો ચસકી નથી ને?’

કશ બ ુ ં ો લ ય ા વ ી ન ાતેન અને પાનાંએ બીજોઅડધ

. ાહાથનાં
પછી તો એ ચેન-રીએકશન ચાલ જ ુ રહી. હવે મોટા દીકરાએ વાંદરી પાનાંની ચગ
ંુ ાલમાંથી નવા
નકોર, રાવળહથથાવાળા ડીસમીસને મક
ુ ત કયીું . વીજયી અદાથી તે તો ડીસમીસના હાથાને
ફેરવવા માંડ્યો .
Page 60 of 170
 જે પાપત કરવા અમે કલાકો ઝઝુમયા હતા ; કેટકેટલી મનોવયથા અને હતાશાના શીકાર
બનયા હતા; કેટકેટલો ગજં વર ખચી કયોી હતો ; તે ઉમદા ધયેય પાંચ જ મીનીટમાં હાંસલ થઈ
ગયું . અમે માની ન શકીએ તે રીતે, ચાકી નાના દીકરાના હાથમાંથી ટપપાક દઈને ફશી ઉપર 2008
પડી. અમે વીજયના હશોીદ્ગાર સાથે આ મહાન ઘટનાના સાકી બની રહયા . મળ ુ ાના પતીકા જેવા
અઠ્યાવીસ ડોલર, તણ કલાકની સતત મથામણ અને હૈયાવરાળ અને જધામણના ભોગે અમે
પલમબરના સાઠ ડોલર બચાવવા કામીયાબ રહયા હતા! એ તો ભાયા ઠીક; પણ એક અમલ ુ ખ
અનભ ુ વ મેળવવા અમે સદભાગી બનયા હતા અને …
‘ગદ્યસરુ’ માં આપેલા એ દીવસના સવુીચારે નવો નકોર અને તરોતાજ જનમ લીધો હતો -

” સાચાં સાધનો હોય તો સીધધી સરળતાથી હાથવગી બને છે. ”

Page 61 of 170
 પલેગા ઉન ડ
2008
પાકીમાં બાળકો માટેના પલેગાઉનડમાં એક બાંકડા ઉપર હંુ બેઠો છું .

મારી પાછળની બાજુએ નાનાં ભલ ુ કાંઓ માટેની સવુીધા છે . તેમાં એક મા પોતાના એકાદ
વરસના બાળકને નાનકડી લપસણી ઉપરથી લપસાવી, તેની બીક ભાંગવા પયતન કરી રહી છે .
બાળકન મ ં ુ ખ ુ ા .રવીં
બાજદઆવીપડનારપતનનાખયાલથીચીં
ુની બીજ લપસણી ઉપર તાતરુછે
બીજું થોડું મોટંુ અને અનભુ વી બાળક આ લપસવાના આનદંને મક ુ ત હાસયથી માણી રહય છ ંુ ે .
તેની સામેના બાંકડા ઉપર બીજ એક ગભીીણી મા પોતાને ફાળે આવનાર પષુપની આશામાં
મલકાતી બેઠી છે . તેના પેટમાંય એક નવો ઉછરતો જવ તેના નાનકડા પગથી બહાર આવવા
ધમાચકડી મચાવી રહયો છે.

મારી સામે મોટાં બાળકો માટેનાં સાધનો છે . અહીં મોટી લપસણી, મોટા હીંચકા, ગોળ ગોળ
ફરવાના ચકડોળ, લકમણઝુલા જેવો રોપવે , ફાયરમેન સલાઈડ રોડ, રોક કલાઈમબીંગની નાની
પતીકુતી જેવી સગવડ - આમ જતજતનાં આકષીણો છે. અહીં બાળકો મન મક ુ ીને રમી રહયાં છે
- અને તેમનાં પરાકમો નીહાળી, માબાપના ચહેરા પર તો હરખ માતો નથી . અહીં કેવળ
બાળસલ ુ ભ અને નીભેળ આનદં છે .
એનાથી થોડે દુર બાસકેટબોલના મેદાન પર રસાકસી ભરી રમત ચાલી રહી છે . મોટી
ઉમમરના કીશોર કીશોરીઓ તયાં હારજતની બાજ રમી રહયાં છે. અહીં જવનના ધયેય જેવો ગોલ
છે, જવનની ગતીવીધીની જેમ આમથી તેમ ફંગોળાતો બોલ છે . ટીમ છે. ટીમવકી છે. પતીસપધીીઓ
છે. હાર અને જતનો, ખરાખરીનો ખેલ ચાલી રહયો છે . એક રેફરી પણ કાયદાન પંુ ાલન
કરાવી, જતજતના ચક ુ ાદાઓ આપી રહયો છે.
મારાથી થોડેક દુર એક બાંકડા ઉપર એક યવુતી તેનો પગ તેની બાજુમાં બેઠેલ તેના
પીયતમના પગની ઉપર નાંખીને બેઠેલી છે . બને નવા પેમીઓ તેમના પથમ પણયની મગુધ વાતોમાં
મશગલ ુ છે . જહેર સથળે માણી શકાય તેવા આ નાનકડા સપશીના રોમાંચનો આનદં બને માણી
રહયાં છે. તેમની નાનકડી દુનીયામાં માત ગલ
ુ ાબ જ ગલુ ાબ છે . હજુ તેમને સહજવનના કાંટા
દેખાયા લાગતા નથી !

મારી પાછળથી ચાલવાનો એક રસતો પસાર થાય છે. તેની ઉપર શરીર સૌષવ માટે
આતરુ યવુાનો અને યવુતીઓ જોગીંગ કરી , ધસમસતા ચાલી/દોડી રહયાં છે; અને સમુધધીએ
આણેલી ચરબી ઓગાળી રહયાં છે !

Page 62 of 170
 મારી જમણી બાજુના બાંકડા ઉપર આધેડ ઉમમરન એ ં ુ ં ારનીેઠેલછ
. સસ
કદમપતીબ ું ે
ખાટી મીઠીની, થોડાક કલહની, જવનની નીભાીનતીની, ન ભસ ંુ ાઈ શકે તેવી તસવીર તેમના
મખ
ુ ારવીંદ અકં ાયેલી સહજ જ જણાઈ આવે છે .
2008
અને મારા જેવા જવનના આરે આવેલા બે ચાર વડીલો આખા જવનનો થાક ઉતારતા ,
બાજુના બાંકડે પોરો ખાઈ રહયા છે . તટસથતા અને નીવેદના ભાવથી આ બધ ત ું ેમને માટે
વીતી ગયેલા ભત ંુ ે .
ુ કાળની સારી નરસી યાદ અપાવી રહય છ
અને મારી સામે મારા આખાયે જવનની વીવીધ અવસથાઓની એક નાનીશી ઝાંખી, એક
આડછેદ ખડાં થઈ જય છે . આખાયે આયખાની બધીય યાદદાસતો સાગમટે ઉભરી આવે છે .

Page 63 of 170
 ફા ઈલ અન ે સાઈટ
2008
મારા મામા વેસટની રેલવમે ાં કોમશીીયલ ઈસપેકટર હતા . દકીણ ગજ ુ રાતમાં તેમણે મોટાભાગે
કામ કરેલું . અમે પણ તેમને ઘેર સરુત , બીલીમોરા, વલસાડ વી. જગયાઓએ વેકેશનમાં રહેવા
જતા. રેલવેના ગાહકો સાથે તેમને સતત સમપકીમાં રહેવ પ ં ુ ડ તહ ંુ ોવાનેકારણેતેમનેજતજતના
અનભુ વ થતા. તેમની બહુ જ રમજ ુ શૈલીમાં અમને તેઓ આવા અનભ ુ વો કહેતા . સાંભળવાની બહુ
જ મજ આવતી.

ુ વ આજે યાદ આવી ગયો .

આવો જ એક અનભ

વલસાડ સટેશન ઉપર ગાહકોને પડતી કોઈ એક હાલાકી માટે તેમની પાસે લોકો વારંવાર
રજુઆત કરતા. પણ આ માટે કાંઈ કરી આપવાન ત ં ુ . આવી સતતા તો
ેમનીસતતાબહારનહ
ંુ તું
ે ી મખુય કચેરીના સાહેબ લોકો જ લઈ શકે . આથી જયારે તેમના ઉપરી અધીકારી એ
વે. રેલવન
સટેશને આવયા તયારે મામાએ આ બાબત તેમની સમક રજુ કરી અને માંગણીનંુ
વાજબીપણું સમજવયું . સાહેબને ગળે પણ વાત તો ઉતરી . પણ સામાનય રીતે નીણીયો લે તો
તે સાહેબ શાના ? !

સાહેબ બોલયા , “ रावल! आपकी बात तो सच है , पर ईसके बारे मे सब िाईले बमबई

है । आप जब मीटींगके लीये बमबई आये, तब मुझे यह बात बतािा। तब सोचेगे
की, ईसके बारे मे कया कर सकते है । “

સાહેબે તો આમ કહી વીદાયગીરી લીધી .

પદંરેક દીવસ બાદ મામાને મબ

ુ ાઈ જવાન થંુ યું . મીટીંગ પતયા બાદ મામાએ પટાવાળા પાસે
જરરી ફાઈલ કઢાવી અને ‘ આશા ભયાી તે અમે આવીયા……‘ ; એ પક ં તી યાદ કરતાં મામાએ
સાહેબની ઓફીસમાં પવેશ કયોી . સાહેબને આ વાતની યાદ અપાવી . ફાઈલ પણ સામે ધરી દીધી.
અગાઉ પણ આવી માંગણી થયેલી હતી; તે દશાીવતો તમુાર કાઢીને સાહેબને વચ ં ાવયો .

હવે સાહેબના પેટમાં તેલ રેડાયું . માળંુ આ રાવલ તો નીણીય લેવાની વાત કરે છે ! મનમાં
ગડમથલ થયા કરે કે, આ ધમીસક ં ટ શી રીતે ટાળવંુ . અને તેમના ફળદપ ભેજમાંથી મહાન
વીચારે અવતરણ કયીું !

Page 64 of 170
 સાહેબ ઉવાચ -” रावल! आपकी बात तो यकायक सही है | पर ईस बातका अभयास
तो साईट पर ही हो सकता है ि? जब हम अगली बार वहां आये तब ईसका सोच
2008
करे गे! “

હવે કરમની કઠણાઈ એ કે, ફાઈલ સાઈટ પર આવી ન શકે , અને સાઈટ તો સાઈટ પર જ
રહે ને ! એ થોડી મબ
ંુ ાઈ આવી શકવાની હતી? આમ નીણીય બહુ સરળતાથી ખોરંભાઈ શકાયો !

પણ મામા કોન ન ંુ ામ? તેમણે ફાઈલનો કાગળ કાઢી, તેની ટાઈપ નકલ કરાવી લીધી. ( તે
જમાનામાં કયાં ઝેરોકની સગવડ હતી?) મામા વીજયી મદુામાં પાછા આવયા.

મહીના પછી, સાહેબ સાઈટ પર પધારવાના હતા . મામા તેમની આતરુતાપવુીક રાહ જોઈ રહયા
હતા.

અને એ શભ ુ ઘડી આવી પગ ું ાઈથી એકસપેસ ટેન આવી પહોંચી. બગલમાં તમુારની
ુ ી. મબ
કોપી ધારણ કરીને, મામા સફાળા સાહેબના સવાગત માટે દોડ્યા . અને ફસટી કલાસની કેબીનનંુ
બારણ છ ંુ ેવટેખ. લુયંુ

મામાના આશયી વચચે એક નવો જ ચહેરો નીચે ઉતયોી . સપુરીનટેનડનટ સાહેબની વરદી કાંઈ
થોડી છાની રહે? મામાને ધમીજાન લાધય ક
ંુ ે , પેલા સાહેબની તો બદલી થઈ ગઈ છે ; અને તેમણે
આખો અધયાય એકડે એકથી નવા સાહેબને ભણાવવાનો છે !

Page 65 of 170
 બરફ ીલો પ દેશ
2008

2004 નો જનયઆ ુ રી મહીનો. હંુ અમદાવાદથી પાછાં વળતાં મારા દીકરા વીહંગને
તયાં શીકાગો, બે અઠવાડીયા માટે રોકાયો હતો . મારો બીજો દીકરો ઉમગં પણ ડલાસથી રજ
લઈને આવયો હતો. વીહંગે વીસકોનસીન રાજયમાં સકી -રીઝોટી પર જવાનો કાયીકમ બનાવયો હતો.
મે શીકાગોની આ અગાઉ ઘણી મલ ુ ાકાતો લીધી હતી, પણ કદી આવા કડકડતા શીયાળામાં નહીં.
વીહંગના ઘરની સામે જ સનોના ઢગલે ઢગલા પડેલા હતા , અને ઓછા થવાને બદલે
વધયે જ જતા હતા. આજુબાજુનાં બધાં ઝાડ જટાજુટ જોગી જેવાં , સાવ બોડાં બની ગયેલાં હતાં .
આખી રાતની સનો-વષાી પછી, સનોથી ભરચક તેમની ડાળીઓન સ ં ુ ૌ ંદયીપણ મારે માટેએક
નવો જ અનભ ુ વ હતો. જો સય ુ ી દેખાતો હોય તો , એ ડાળીઓ પરની હીમકણીકાઓ (આઈસીકલ
) મોતીની જેમ ચમકતી દેખાતી . આપણને અમદાવાદીને માટે તો આ એક નવો જ અનભ ુ વ હતો .
શનીવારની સવારે નવેક વાગે અમે શીકાગોથી નીકળયાં. આખે રસતે
ચારેકોર ધોળી બખખ ચાદર. બીજો એકેય રંગ જ જોવા ના મળે . કોટ ને સવેટરના ઠઠારા કયાી
હોય તો પણ દાંતની કડકડાટી કોઈ અપવુી સગ ં ીત રેલાવતી હોય! બે એક કલાક બાદ અમે સકી
રીઝોટી પર પહોંચી ગયા. આવા રીઝોટી ખાસ જગયાએ જ હોય છે. ઠીક ઠીક ઉચી ટેકરીઓથી ,
નીચેના વીસતાર સધ ુ ી આછો ઢાળ હોય; તયાં જ આવા રીઝોટી બનાવવામાં આવે છે. જોકે,
જવાંમદી સકી-વીરો માટે તો અમારો આ રીઝોટી બચચાંના ખેલ જેવો હતો . પણ આપણે તો બાપુ !
આ બધો તાશીરો જોઈને શીયાંવીયાં જ થઈ ગયા. બરફમાં લપસવાના ખયાલે જ અજુીનને થયેલ
નીવેદની જેમ , મારાં ગાતો શીથીલ બની ગયાં અને આટલી ઠંડીમાં ય શરીરે પસીનો પસીનો થઈ
ગયો! સકીઈગ કરવાની તો મે ના જ પાડી દીધી. કયાંક ઉભા ઉભા આવા ચાળા કરતાં હેઠો પડું ,
તો તો મારાં ઠાઠાં જ રંગાઈ જય, અને બઢ
ુ ાં, બરડ હાડકાંનો શો ભરોસો?
એટલે પહેલાં તો અમે બધાં ટ્યબ
ુ ીંગ કરવા ગયા . આમ તો આ રમત બાળકો અને
મારા જેવા શરુવીરો(!) માટે જ હતી . સાવ સરળ ઢાળ અને ઓછી ઉચાઈવાળી તે જગયા હતી.

Page 66 of 170
એક બાજુએ એક દોરડું સતત નીચેથી ઉપર જત હ ંુ તંુ . તેમાં થોડે થોડે અત ં રે મસ મોટા હુક
રાખેલા હતા. અમને દરેકને હવા ભરેલી અને વચચે જડા રેકઝીનથી બધ ં કરેલી એક રબરની
ુ આપી હતી . અમારે આ ટ્યબ
ટ્યબ ુ માં બેય પગ બહાર લબ ં ાવી , આરામખરુશીની જેમ બેસવાનંુ
2008
હતંુ . તેની એક બાજુ એક ગાળીયાવાળંુ નાન દ ં ુ ોરડ ુંબાંધ
. બહ ેલહું તંુ
ુ સરળતાથી આ ગાળીયો
આપણી નજક આવેલા એકાદ હુકમાં આપણે પરોવી દેવાનો . એટલે આપણને પેલા દોરડાની
ગાડીમાં સીટ અરે! ભલુયો, લીફટ (!) મળી જય. દોરડાભાઈ આપણી ટ્યબ ુ ને ધીરે ધીરે પોતાની
સાથે ખેચીને ઉપર લઈ જય.

ઉપર પહોંચીએ એટલે આપણી ટ્યબ ુ ને એક માણસ દોરડાના સકંજમાંથી છોડાવી દે .

આપણે એ નાનકડી ટેકરીની ટોચ ઉપર પહોંચી જઈએ . પછી ટ્યબ ુ ને થોડો હડસેલો મારીએ
એટલે સનો/બરફ ઉપર ટ્યબ ુ સરકવા માંડે . ધીરી ધીરે પતનની ગતી વધતી જય! નીચે
ુ માં ધસમસતી ટેનક જેવા બની જઈએ .
પહોંચતામાં તો આપણે યદ

અમે બધાએ આ મોજ બહુ જ માણી . હંુ ય ગલઢો ગલઢો , દસ પદંર વાર આમ
ચઢઉતર કરી આવયો. છેક ઉપરથી આ રીઝોટીની બાજુમાંથી પસાર થતા હાઈવન ે સ ંુ રસદશય
પણ દેખાત હ ુ ી કોણ પહોંચે છે તેની જુવાનીયાઓએ
ંુ તંુ . નીચે ઉતરાણ બાદ, સૌથી આઘે સધ
સપધાીય આયોજ.

મારં નાક તો કડકડતી ઠંડીમાં ભરાઈ ગયેલું . હંુ તો કંટાળીને બાજુમાં પાટલી પર
બેસી પડ્યો . બધાંને આનદં કરતાં જોવાનો આનદં માણયો! કારમાંથી બહાર આવયે બે એક
કલાક વીતી ગયા હતા. સપેશીયલ કપડાંય કેટલી વખત સધ ુ ી આપણને ગરમ રાખી શકે ? ગરમ
ગરમ મસાલા ચા પીવાની એવી તો તલપ લાગેલી કે , ન પછ ુ ો વાત ! પણ એ કડક મીઠી,
અમદાવાદી ચાની મજ અહીં કયાં?!

આ જગયાએથી મળ ુ સકીઈગના સથાનકે જતાં રસતામાં સનોનો એક મોટો ઢગલો

જોવા મળયો. સનો પીગળી જય તયારે આ ઢગલામાંથી સનોને ડોઝ કરી, આ ટ્યબ ુ ીગની સહેલ
એકાદ મહીના માટે લબ ં ાવી દેવાતી હોય છે. ડોલર કમાવવાના અવનવા નસ ુ ખામાં અહીંના
વેપારીઓ ભારે પાવરધા હોં !

પછી અમે તો સકીઈગ કરવાની મખુય જગયાએ ગયા. તયાં તો મોટો માનવ મહેરામણ
જમયો હતો. ઓછામાં ઓછા હજરેક માણસો હશે. સાંજના ચારેક વાગયા હશે. વીહંગ અને ઉમગં ે
ટીકીટ લીધી. હંુ અને વીહંગની પતની જજાસા બધો તાસીરો જોતા , કેનટીનના આગળના ભાગમાં
ઠુંઠવાતાં બેઠાં . બને ભાઈઓ અને બીજ શીખાઉઓને એક મહીલાએ થોડી ઘણી તાલીમ અને
સચ ુ નાઓ આપી; અને પછી પોતપોતાના નસીબ પર છોડી દીધા. વીહંગ બીજ મહાન સકી -
ધરોની ચાલના નીરીકણમાં પરોવાયો.
Page 67 of 170
 બને પગમાં સકી પહેરીને અને બને હાથમાં ઠેલવા માટેના સળીયા રાખી , ઉમગ ં ઉભો
થવા ગયો, અને ભફામ્ દઈને પડ્યો . બે તણ વાર આમ થયું . મને ‘થી મસકેટીયસી’ન પંુીકચર
યાદ આવી ગયું , જેમાં બખતર પહેરેલો નાયક વારંવાર પડી જય છે ! હંુ તો બાપુ , ધોડ્યો . 2008
દીકરાને ટેકો આપીને માંડ ઉભો કયોી . જેવો પહેલો દાવ અજમાવવા ગયો તયાં ફરી પડ્યો . તે
જગયાએ સનો તાજો હતો, એટલે બહુ વાગય ન ંુ હીં. બેચાર પયતનો અને બીજ
ખમતીધર અનભ ુ વીઓનંુ નીરીકણ કરીને છેવટે ઉમગ ં ે ઝુકાવયું . મને મારા સકીઈગ નહીં
કરવાના શાણપણભયાી નીણીય માટે સવમાન જગતૃ થયું !

માર ખાધેલા ડોહલાની જેમ , તે ચાલતો ચાલતો રોપવે પાસે પહોંચયો. તયાં એક ફરતા
દોરડા પર થોડા થોડા અત ં રે સળીયા પરથી રામભરોસે (!) જેવી ખરુશીઓ લટકાવેલી હતી .
એક ખરુશી બેસવાની જગાએ આવે એટલે બે તણ સેકનડ રોપ બધ ં રહે . તે દરમીયાન સકી
કરનારે ખરુશી-નશીન થવાનંુ . બરાબર સગ ં ીત ખરુશીની રમત જ જોઈ લો ! જો ચક ુ યા તો
ખરુશી તમારી શરમ રાખયા વગર હાલવા માંડે. અહીં પણ તેણે બે તણ ખરુશી જવા દેવી પડી .
પણ છેવટે ખરુશીપેમી અમદાવાદી મેનેજરનો દીકરો ખરોને ! ખરુશી પર ચડ્યો તયારે જ જંપયો .
પાછળવાળી એક અમેરીકન બાન ક ુ ટાણમુંોંમછ માં(ે !) હસી રહી હતી.
કુ રીન

રોપવે તો દીકરાને લઈને છેક ઉપર ટેકરી પર બહુ જ દુર લઈ ગયો . મને તો એની માને
થાય તેવી ચીંતા થવા માંડી. ‘ બચાડો મારો દીકરો ઉપર પડશે, તો તેને કોણ ઉભો કરશે ?
’ હજર હાથવાળાને ‘ ’ થી પાથીના કરીને, હંુ તો ઉચાટભયાી ચીતતે કેનટીન
તરફ પાછો વળયો. તયાં તો વીહંગ અને જજાસા ગાયબ . આપણે તો બોસ! હલવાણા. પણ
સમશાન-વૈરાગય કેળવી , આ જુવાનીયાઓને પભ સ ુ દ બ દ ; ઠ
ુ ી આપ ે તંડેવીી પાથીના કરતાં
ઉડાડવા કોફી પીવાના વયથી પયતનમાં પવતૃત થયા. કડવી વખ જેવી અમેરીકન કોફી માંડ ગળે
ઉતારી, ફરી બહાર આવયો અને ઉમગ ં ની રાહ જોવા માંડી.

તયાં પાછળથી કોઈએ ધબબો માયોી. અહીં કયો જુનો દોસતાર આવી પગુયો તે જોવા મોં
ફેરવય ત ું ોઉમગ !ં મોં પર તો હરખ માય નહીં. મને કહે - ” બાપુ ! મને સકી આવડી ગયું . ”
અને ખરેખર તેણે પેલા ઠેલવાના સળીયાના સહારે સરકી પણ બતાવયંુ . મને ય હરખ હરખ થઈ
ગયો. તે નાનો હતો અને પહેલી વાર બે ડગલાં ચાલયો હતો ; તયારે થયો હતો તેવો હરખ! મે
તેનો વાંહો થાબડ્યો .

ભાઈ તો ફરી બીજો રાઉનડ મારવા રોપવે તરફ ઉપડ્યા . પહેલે જ ધડાકે ખરુશી પકડી
લીધી. મને થય ક ‘ ુ ં ે ગ જ ુ ર ા ત માં ચટુંણીમાં ઉભોરહેતોદ
નહીં આવે! ‘ હંુ હવે નીરાંતના શાસે કેનટીનમાં બેઠો . હવે તો કોફીય માળી મેઠી લાગી હોં! પેલી

Page 68 of 170
જુગલજોડીનો કોઈ જ પતતો નહીં. મને થયું , ‘ મેલય ચીંતા, એમના ય ફરવા હરવાના દા’ડા છે,
તે મજો માણતાં હશે.’

અધં ારં થઈ ગય હ ંુ તંુ. માંડ છ વાગયા હતા તોય. બધાં સકી-ચાલકો દોડંદોડ , સરકતાં 2008
નીચે આવતાં જતાં હતાં. આખો વીસતાર મોટી ફલડ-લાઈટોથી ઝળાંહળાં થયેલો હતો. સફેદ
બરફ તેમના પકાશમા ઝગમગતો હતો. આ અપતીમ દશય મારી જંદગીમાં હંુ પહેલી જ વાર
નીહાળી રહયો હતો. કયાં અમદાવાદની કહેવા પરુતી ઠંડી ; અને કયાં આ ગાતો થીજવી દેતી
વીસકોનસીનની ઠંડી? તયાં તો ફેશનમાં જ બાવલા જેવ સ . ેરઅહીં
ંુ વેટરપહ તા તો નીચે થમીલ;
તેની ઉપર ચાલ ક ુ પડાં; તેની ઉપર લાંબી બાંયનંુ જડું ધોખખા જેવ સ ં ુ વ ેટરઅનેછેકઉપરજડો
ઓવરકોટ , ઉનની ટોપી અને ગરમ મફલર. અને છતાં ય ઠંડી તો મહાંલીપા ગરી ગયેલી !

ઉમગં ે તો દસ પદંર સકી-આંટા માયાી. જજાસા હવે મારી બાજુમાં આવી બેસી ગઈ હતી . અમે
તણે વીહંગની રાહ જોઈ રહયા . તયાં થોડી વાર પછી ઉમગ ંુ ુઓ ! એ વીહંગ આવે ! “
ં ે કહય ” જ
એ ભાઈ તો દુરથી બધોય સરંજમ ખભે મક ુ ી સનોમાં ચાલતા આવી રહયા હતા . તેણે તો સકીને ‘જે
શી કૃષણ’ કહી દીધા હતા !

અને અમે સકીઈગની કરેલી મજ વાગોળતાં, ખાસસા થાક અને નસનસમાં ભરાયેલી ઠંડી
સાથે અમારી મોટલ પર રહેવા ઉપડી ગયાં .

***

વીસકોનસીનમાં બીજો દીવસ.

અમે ખાસ તો શીયાળાની મજ માણવા જ આવયા હતા, એટલે મેડીસન શહેરમાં જવાનંુ
રાખય ન ું હત . આ
ું અગાઉ અમે તયાં ઉનાળામાં જઈ આવયા પણ હતા. સકીઈગનો શનીવારી
થાક ઉતરતાં વાર તો લાગે જ ને? ખાસસા મોડા ઉઠ્યા . નાસતો કરી, પરવારી પાછા શીકાગો
જવા નીકળયા. આખે રસતે ફરી પાછી બરફીલી સફેદાઈ . હવે તો આ બધ ધ ુ ં ોળંુ ધોળંુ જોઈ
કંટાળયા હતા . કયારે ઘેર પહોંચી કડક મીઠી, મસાલા વાળી ઘરની ચા પીએ અને આપણું
ગજુ રાતી ભોજન જમીએ, તેવી જ ખવાહીશ થતી હતી. જજાસાએ બાજરીના રોટલા અને
વડીવાળી કઢી ખવડાવવાન વ ં ુ - પાકું કાઠીયાવાડી
ચનપણઆપયહ ંુ તંુ ભોજન!

પણ એમ સીધા ઘેર પહોંચે , તો જની ભાયડા શાના? મારા દીકરા વીહંગને એક નવો
સણકો ઉપડ્યો ! તેણે એક રોડ સાઈન જોઈ અને ગાડી એક એકઝીટ પર લીધી. મને એમ કે પગ
થોડા હળવા કરવા તેણે આમ કયીું હશે . પણ બધા સટોર અને ગેસ-સટેશન વટાવી તેણે તો
ગાડી કાઉનટીના (તાલક ુ ા) નાના રસતા પર લીધી. હંુ પછ
ુ ું તેનો જવાબ જ ન આપે.

Page 69 of 170
 ંુ તંુ .
કાંઈક સરપાઈઝ આકાર લઈ રહય હ

આમ અડધોએક કલાક પસાર થઈ ગયો. એક નાના બરફના મેદાન પાસે તેણે ગાડી રોકી,
અને કહય ક ંુ ે તે એક તળાવ હતંુ ! શીકાગોમાં મસ મોટંુ મીશીગન લેક અનેક વાર જોય હ ંુ તંુ , 2008
અરે અમારં આલીીંગટનન ત ં ુ . હંુ વીહંગને ‘ગપપાં
ળ ાવપણઆનાથીમોટ ંુહતંુ ન માર અને સીધો
ઘેર પહોંચાડ. ‘ ; એવો વડીલશાહી ઠપકો આપવાન વ ં ુ ી ચ ા રીરહયોહતોતયાંતોતેણે ગ
સીધી લેકની અદંર જ હંકારી !

મારા મોંઢામાંથી ‘ઓય’ કારો નીકળી ગયો. હંુ બરાડી ઉઠ્યો . ” અરે, વીહંગડા ! તારં કાંઈ
ખસી ગય ત ંુ ોનથીન ? ેહમણાં અવલમઝ
ં ીલ પહોંચી જઈશું . “,

પણ માળા બીજં બે જણ - ઉમગ ુ માં જે હસે…… જે હસે !( જજાસાય

ં અને જજાસા તો મછ
મઈ ુ ોમાં હસે હોં! )
ુ મછ
હવે વાત એમ છે કે , શીયાળો બરાબર જમયો હોય તયારે, અહીં મોટાભાગનાં તળાવો થીજ
જય છે. જે નાનાં હોય તે વહેલાં થીજ જય અને બહુ ઉડે સધ ુ ી થીજ જય . મોટાંને વાર લાગે.
મીશીગન લેક જેવાં મોટાભાગે થીજ ન શકે . જો કે, એમ કહે છે કે , કેનેડાના ઉતતર ભાગમાં
જઓ તો, તળાવ તો શ દ ુ ં ર ી - અલબતત ઉતતર ેધુવ પાસે! હવે
યોપણથીજજતોહોયછ
આ જવાનીયાંઓને આ બધી ખબર. તેમણે પલાન કરેલો કે , ‘આ ડોહાને થીજવ શ ંુ ?છ ંુ ે તે
બતાવીએ! ‘ એટલે પહેલેથી સત ં લસ કરી દીધેલી ! જો મને પહેલેથી પલાનની વાત કરી હોત; તો
ઝગડો જ થાત અને આ અપતીમ સફર આકાર જ ન લેત!

બધાંએ ઉતતરના પદેશનંુ , બરફના પદેશન આ ં ુ . મન

ધમીજાન ે કરાવય
બાજ ુમાં મક ુ ું ેલ ,
કામચલાઉ, સરકારી પાટીય પ ંુ ણવચ ં .ાવયજણાવ
ું ેલ માહીતી પમાણે તળાવમાંનો બરફ આઠ ફુટ
જડો કે ઉડો હતો ! છતાં અમદાવાદી સવભાવ પમાણે, અમે ગાડી બહુ અદંર લઈ જવાન જ ંુ ોખમ ,
ન લીધું . તળાવની અદંર, કીનારાની નજક જ, ગાડી પાકી કરી. મને થોડો હાશકારો થયો અને
શાસ નીચો બેઠો.

હવે ભયના ઓથારમાંથી બહાર આવી મે ચારે તરફ નજર ફેરવી . પાંચ છ ગાડીઓ અમારી
જેમ તળાવમાં કીનારાની નજક, અમારી જેમ , પાકી કરેલી હતી. બે તણ તો છેક અદંર ! એને
તળાવ કહેવાય તેમ જ ન હતું . તે તો બરફન મ ં ુ . અમે આ મું ેદતાન
ેદાનબનીગયહ ું પર ચાલવા
માંડ્યું . સખત થઈ ગયેલા બરફની ઉપર પોચા સનોની જડી ચાદર પથરાયેલી હતી. અમે સનોના
ગોળા ફેકવાની રમત રમયા.

થોડા આગળ ગયા; તયાં કોઈ નીશાળના બાળકો આવયા હશે; તેમણે સરસ મજનો કીલલો
બનાવયો હતો. અમે ય તેની ઉપર યથાશકતી અમારો ફાળો ઉમેયોી ! ચારે બાજુ બરફના મેદાનની
Page 70 of 170
વચચે આ નાનકડો કીલલો શોભતો હતો. મને વીચાર આવયો- ” શ આ ુ ં ,ક
ખ રેખ ે
રતળાવજહશે
માત બરફથી છવાયેલ ક ુ ં ો રકેસપાટમેદાન
ઈખેત?”

વીહંગ તરત અમને બધાને થોડે દુર બેસી , કાંઈક પવતૃતી કરી રહેલા , એક માણસ પાસે લઈ 2008
ગયો. નજક ગયા તયારે ખબર પડી કે તેણે એક ખાસ ડીલ વડે આઠેક ઈચ વયાસન એ ંુ કકાણંુ
ું તું - છેક નીચેના પાણી સધ
પાડ્ય હ ુ ી . તેમાં ફીશીંગ હુક નાંખી , આઠ ફુટ નીચે આવેલ , નહીં
થીજેલ પાણીમાંથી માછલી પકડવા તે મથી રહયો હતો . બાજુની ડોલમાં પકડેલી બે તણ માછલીઓ
તરતી પણ હતી.

હવે અમને પતીતી થઈ કે આ ખરેખર તળાવ જ હતંુ !

હવે વીહંગે હીમમત કરી , ગાડી વધારે અદંર લીધી. હવે આપણે ય બાપ ઉ ુ તસાહમાં આવી
ગયા હતા. તળાવ પર ગાડી ચલાવવાની મજ માણી, અમે આખરે વીદાય લીધી, કે ઢંુકડું આવે ઘર
….

પણ માનસપદેશમાં આ અવણીનીય , અપતીમ, અનનય અનભ

ુ વ સથાયી ઘર કરી ગયો.

Page 71 of 170
 બહ ુ માળી મકાન મા ં
2008
( એક મીતના અનભ
ુ વ ઉપર આધારીત )
તમે નવાસવા જ હજુ અમેરીકા આવયા છો . તમારા અગ ં ત સગાને ઘેર , શીકાગોના એક
પરામાં તમારો નીવાસ છે. તમારા આગમનને માત બે એક મહીના જ થયા છે . આટલા મોટા
શહેરની ઝળાંહળાં રોશની અને ચહલપહલથી તમે અજ ં યેલા છો . તમારા સદભાગયે તમારા
સગાના એક મીત જયાં કામ કરે છે; તે કાનનુ ી પેઢીમાં તમને કામચલાઉ નોકરી પણ મળી ગઈ
છે. તમે કામથી અને શહેરથી થોડા થોડા માહીતગાર પણ થવા માંડ્યા છો . પણ આ અવનવા
દેશની અજણી હરકતો તમને અવારનવાર પજવયા કરે છે .

એક સલોણી સવારે તમને સોંપાયેલા એક કામ માટે તમે નીકળી પડો છો . પેઢીના એક
ઘરાકને તમારે શીકાગો ડાઉનટાઉનમાં આવેલી કોટીમાં લઈ જવાના છે , અને વકીલ પાસે
પહોંચાડી દેવાના છે . ઘરાક પણ આવડા મોટા શહેર માટે તમારી જેમ બીનઅનભ ુ વી છે . તમે
સીંદબાદની પહેલી સફરની જેમ આ મહાન કાયી પાર પાડવા કૃતનીશય છો . ઘરાકની સાથે
તમારી જણીતી લોકલ ટેનમાં ચડો છો. મબ ંુ ાઈની ટેનની સાથે તમારા મનમાં આની સરખામણી
થતી રહે છે . કયાં તે હૈયા સાથે હૈય ભ ુ ં ; અન
ીંસાયતેવીહકડ ેઠઠભીડ
ે કયાં આ રાજરાણી?
તમને વતનની એ કણોની યાદ તાજ થઈ આવે છે. મબ ંુ ાઈની એ મશુકેલીઓનો અભાવ (!) તમને
સાલે છે પણ ખરો . અહીં બધ વ અને છતાંે ય કાંઈક ખટુે છે . એ ખટુત શ ંુ ;છ
ંુ ;યવસથીતછ ંુ ે
તેનો ઉકેલ હજ તમને મળયો નથી .

ગાડી પરુપાટ ડાઉનટાઉન તરફ ધસી રહી છે ; તમારા વીચારોના ટોળાની જેમ . છેવટે
તમારે ઉતરવાન સ ં ુ ટ.ેશતમ ે બને ઉતરીન
નઆવીગય ું ે સટેશનની બહાર આવો છો . તોતીંગ
ઈમારતોનો સમહુ તમને ઘેરી વળે છે . ‘ વીનડી સીટી ‘ તરીકે કુખયાત શીકાગોની એ કડકડતી ઠંડી
હજુ તમારા કોઠાને સદી નથી. તમારં એકમાત લકય છે - તમારે જે મકાનમાં પહોંચવાન છ ંુ ે
તેની અદંરની ઉષમા! તમે બને મગ ંુ ા એ દીશા તરફ લગભગ દોડો છો . ઓવરકોટ અને
ંુ ા મગ
બટુમોજંના ઠઠારા તમને બહુ આકરા લાગે છે .

છેવટે તમે એ મકાનમાં પહોંચી જઓ છો . તમારે બેતાળીસમા માળે પહોંચવાન છ ંુ ે . આઠ

દસ લીફટમાંની કઈ લીફટ તમને તયાં પગ ં સમાં તમે પહેલી જે લીફટ આવે છે ;
ુ ાડશે; તે અસમજ
તેમાં ચડી બેસો છો. અદંર ગયા પછી તમને ખબર પડે છે કે , આ તો એકી નમબરના માળોએ
પહોંચાડતી લીફટ છે. તમે તો દેશી બદ ુ ી વાપરી એકતાળીસમા માળે ઉતરી જઓ છો . એક જ
માળ ચઢવાન છ ંુ ?ે ને તમે દાદર તરફ જવાનો રસતો વીજેતાની મદુાથી શોધી કાઢો છો . પેલા
Page 72 of 170
ઘરાક તો તમારા જેટલા પણ જણીતા નથી. તમે બને એક દાદરો ચઢી કોટીવાળા માળના
બારણાને હડસેલો છો.

અને જો થઈ છે … એ બારણ ખ ંુ લ .ંુ થી

ુ તન 2008

તમે અસમજ ં સમાં પડી જઓ છો. તમારા બે સીવાય તયાં કોઈ જ નથી. તમે બારણંુ
ધમધમાવો છો. પણ બારણાની બીજ તરફ કદાચ કોઈ જ નથી. હવે તમારા હોશકોશ ઉડી જય
છે. માત પદંર જ મીનીટ બાકી છે . તમે બીજો એક દાદર ચઢી જઓ છો. પણ તયાં ય મઈુ આજ
સીસટમ છે. હવે આ કડકડતા શીયાળામાં તમને પસીનો છુટી જય છે . તમે પાછા દાદરા ઉતરીને
ફરી બેતાળીસમા માળે આવી જઓ છો . કદાચ તમારા સદનસીબે બારણાને સદબદ ુ ી આવી હોય
અને તે ખલુ ી જય. પણ પરીસથીતીમાં કશો ફરક પડ્યો નથી .
તમે હવે હાંફળા ફાંફળા બની જઓ છો. એક મહાન નીણીય તમારા ચીતતપદેશમાં જનમ
લઈ ચક ુ યો છે. છેક નીચે પહોંચી જવાનો . માત માળની ગણતરી ન ભલ ુ ાય તેટલી જ શધ ુ બધુ
રાખી, મઠુ ીઓ વાળી, તમે બને સડસડાટ નીચે ઉતરવા માંડો છો. પતન માટે પણ આટલો પયતન
કરવો પડે; તેની સામે તમારા મનમાં આકોશ આકાર લેવા માંડે છે ! આખી સીસટમ અને આજના
તમારા મકુ દર સામે તમારો ગસુસો ઠલવાતો જય છે . ઉતરવાનો પયતન, સમયસર નહીં પહોંચવાનો
ડર અને આ નવો જનમેલો કોધ તમારા પસીનાની માતાને ઓર વધારી મક ુ ે છે . અને તમે
તો લાંબી બાંયનંુ સવેટર, મફલર અને ઉપર ચઢાવેલો ઓવરકોટ કાઢવાન પ ં ુ ! ુ ીગયાછો
ણભલ

નીચે ઉતરતાં, કદાચ તમારં નસીબ જોર કરી જય તેમ, તમે બેચાર બારણાં
ખોલવા નીષફળ પયતન પણ કરી જુઓ છો. અડધે રસતે માંડ પહોંચો છો, અને પગના ગોટલા
ચઢવા માંડે છે . ઉતરવાનો થાક પણ જરવવો કઠણ થતો જય છે. પણ ઈશરકૃપાએ , બેળે બેળે ,
તમે પતનના અત ં ીમ ચરણરપ, પહેલે માળે આવી પહોંચો છો . મનમાં ડર તો છે જ કે , જો એ
બારણ બ ુ ં ધ ! ંુ ોમરાણા
ં મળયત

પણ તમારં રીસાયેલ ન ુ ં સ ીબઆખરે દ ેછેં

. એ સવગીયનારીઆપ ુ ારખલુ ીજયછે
. તમારા
બનેના દીલમાં ‘હાશ! છુટ્યા .’ નો મીઠો મધ જેવો શબદ સરી પડે છે . હવે તમે ‘બહુ
ચોકસાઈપવુીક લીફટ કયા માળે જવાની છે ; તેની ચકાસણી કયાી વીના લીફટમાં ચઢવ ન ંુ થી.’ :
તેવો શભ
ુ સકં લપ કરી લો છો . તમારી દેશી અગ
ં ેજમાં તમે તણ ચાર સહપવાસીઓને પછ ુ ી પણ લો
છો. માંડ માંડ એ ગોટપીટમાંથી તમને સધીયારો અને માગીદશીન મળે છે કે , કઈ લીફટ તમારા
લકયસથાને તમને પહોંચાડવા સકમ છે . હવે તમને લીફટની અદંર લખાઈને આવતી સચ ુ નાઓ
પણ ધીમે ધીમે સમજવા માંડે છે .

Page 73 of 170
 અને છેવટે તમે એ બેતાળીસમા માળે આવી પગ ુ ો છો . તમે પાંચ મીનીટ મોડા પડ્યા છો ;
ં રંજ અને ગન
તેનો અતયત ુ ાની લાગણીથી તમે ઘેરાયેલા છો . લોબીમાં તમારા વકીલની શોધ તમે
આદરો છો. સદભાગયે તે મહાશય હજુ આવયા લાગતા નથી. 2008
અરે બાપલા! કાગડા બધે કાળા જ હોય છે. અને કાળા ડગલા પહેરેલા વકીલો તો
કાગડાથી પણ ચઢીયાતા હોય છે! તમને એક દુષ વીચાર પણ આવી જય છે કે , જજ અને
ુ વીતશે… “ વાળી થાય તો કેવી મજ પડી જય ?!
વકીલ બનેને ‘ અમ વીતી તજ

આમ તમારં મહાભીનીષકમણ પાર પડે છે .

બપોરે પાછા ઓફીસ પહોંચો છો; તયારે તમારા સહકાયીકરો સહાનભ ુ ત

ુ ીથી તમારી કરમ
કઠણાઈ સાંભળે છે . પછી તમને જાન આપવામાં આવે છે કે , દરેક માળ પર ગોખલા જેવા
કબાટમાં એક સવીચ આપેલી હોય છે ; જેનાથી તમે માળની લોબીમાં ઉઘડત બ ંુ હેલાઈથી
ંુ ારણસ
ખોલી શકો છો. તમને પણ આવા બેતાળીસ ગોખલા જોયાન હ ં ુ વ ે !
તરતયાદઆવીજયછ ે

જવનમાં આવતી મશુકેલીઓની ચાવીઓ ધરાવતા આવા ગોખલા શોધી કાઢવાની પવીણતા
પાપત કરવા તમે હવે કૃતનીશય બનો છો . આ વીચીત દેશની અનેક વીચીતતાઓમાં તમારો આ
નવો અનભુ વ, આ નવી હરકત, એક ઓર વધારો છે.
તમારા ઘડતરની એક ઓર પાયાની ઈટ તમને આજે પાપત થઈ છે .

Page 74 of 170
 મનની ખીટી 2008

ુ ારને બોલાવેલો . એના કામના પહેલા દીવસની આ

અમારાં ઘરમાં રીપેરકામ માટે એક સથ
વાત છે.

કામ પર આવતાં રસતામાં ટાયર પક ં ચર થયું . એમાં એનો એક કલાક બગડ્યો . કામ શર
કયાી પછી અધવચચે એની ઈલેકટીક કરવત બગડી ગઈ. દીવસ પરુો થયા પછી, ઘરે પાછા જતી
વખતે, એની નાની ટક ચાલી નહીં. હંુ એને મારી ગાડીમાં એના ઘેર મક
ુ વા ગયો . રસતામાં એ
એક પણ શબદ બોલયો નહીં.

અમે એના ઘેર પહોંચયા તયારે એણે કહયું : ‘ઘરમાં થોડી વાર આવો ને ! મારાં પતની અને
બાળકોને તમને મળીને આનદં થશે .’

ઘરમાં દાખલ થતાં પહેલાં નાના ઝાડ પાસે એ રોકાયો . બને હાથ એણે ઝાડ પર મકૂ યા.
બારણામાં દાખલ થતી વખતે મે એનામાં અજબનો ફેરફાર થતો જોયો . એના થાકેલા ચહેરા પર
સમીત ફરી વળયું . એનાં બે બાળકોને વહાલથી ભેટ્યો અને પતનીને ચમુી આપી . મને એ કાર
સધ
ુ ી મક
ુ વા આવયો.
અમે પેલા ઝાડ પાસેથી પસાર થયા ; તયારે મારં કુતહુ લ હંુ રોકી શકયો નહીં . મે એને પછ
ુ ્યું
: ‘ઘરમાં દાખલ થતાં પહેલાં તમે ઝાડને શા માટે અડ્યા ?’

‘અરે, હા. આ ઝાડ તો મારા મનની ખીંટી છે. હંુ કામે જઉ તયાં કોઈ ને કોઈ તકલીફ તો
આવવાની; પણ એક વાત નકી કે, ઘરે મારાં પતની અને બાળકોને એની સાથે શ લ ંુ ેવાદેવા ?
એટલે, જયારે સાંજે કામ પરથી ઘરે પાછો આવ છ ં ુ ુ ં ત ય ારે તકલીફોઆઝાડપરલ
ઘરમાં દાખલ થાઉ છું. સવારે કામ પર જતાં આ ઝાડ પરથી તકલીફો પાછી લઈ લઉ છું. પણ
નવાઈની વાત તો એ છે કે , રાતે મક
ુ ેલી તકલીફોમાંથી ઘણીખરી સવારે તયાં હોતી નથી .
- દોહા, કતારના ઓડીટર શી. િનલેપ ભટનો આ પેરણાદાયી વાતાી લખીને મોકલવા માટે ખબ
ુ
ખબ
ુ આભાર.

Page 75 of 170
 મા રી પિ ે લી અન ે સૌથી લા ં બી અટ કા વગર ની મુસા ફરી
2008

શ ું તમે અવલ મજ
ં લની ધારી ? !!

ુ ાફરી તો કરી િતી પણ 40 કલાક સધ

દરીયામા ં અડધો એક કલાકની મસ ુ ી
જમીન પર ઉતયાપ વીના મેકસીકોના એક બે સથળોએ જવાની કઝનો આ
ુ વ અજોડ િતો. ટેનમા ં પણ 36 કલાકથી વધારે સળંગ મસ
અનભ ુ ાફરી કરી નથી,
ુ ા વીના! અમદાવાદથી કલકતા જતા ં પણ
અને તે પણ જમીન પર પગ મક
વચચે ઘણા સટેશનો પર ચા પાણી કરવા, કે કંઇ નિી તો પગ છટો કરવાય નીચે
ઉતયાપ િોઇશું.

ુ ીક આ જિાજમા ં પગ મક
અતી આધન ુ તા ં જ આશકંીત હદયને ‘ટાઇટેનીક’
યાદ આવી ગઇ! અને “િાજ કાસમ ! તારી વીજળી…“ પણ !

Page 76 of 170
 2008

રોજ બે તણ કલાક બાળકો સાથે ગરમ અને ઠંડા પાણી ભરે લા સપા અને
ુ મા ં નિાવાનો અનભ
પલ ુ વ, અને આતરરાષટીય મસ
ુ ાફરો સાથે 40 કલાક સાથે
ુ વ કંઇક ઓર જ િતો. જિાજની વીશાળતાને કારણે અને
રિીને જવવાનો અનભ
જુદા જુદા માળોએ જતી અનેક લીફટોને કારણે ભલ
ુ -ભલ
ુ ામણી મા ં અથડાવાની,
‘Comedy of errors’ ની પણ, લીજજત કિો તો લીજજત, અને અકળામણ કિો તો
ુ વ પણ લઇ જોયો!
અકળામણનો અનભ

Page 77 of 170
 નીકળયા તયારે જ આગાિી થયા પમાણે, વાવાઝોડા જોડે ટકર ઝીલવી
પડશે તે ભયનો ઓથાર તો િતો જ. પણ તે ભાઇ તો કાક
ં બીજ જ તોફાન
2008
કરવા ફંટાઇ ગયા; એટલે અમે બચી ગયા! કેપટને લાઉડ સપીકર પર િૈયાધારણ
આપી િતી કે, તેમનો સટાફ સતત િવામાનના વતાપરા અને શીમાન વાવાઝોડાની
ચોકીમા ં છે અને જરુર પડે તો અમારો કાયક
પ મ બદલી બીજ કોઇ સલામત
જગયાએ ફરવા લઇ જશે. પણ આપણા અમદાવાદી િૈયામા ં થોડો ફફડાટ અને
ખચેલા ુ ાના
મળ પતીકા જવા ડોલર માટેનો વલવલાટ તો રહા જ
કયો!

મેકસીકોના કાઠ
ં ે પોગેસો બીચ પર પિલ ુ ાકાત િતી. ઉતરતા ં જ
ે ી મલ
ં ેથી વીસેક માઇલ દુર આવેલા યકુાતાન
અમેરીકા સાથે સરખામણી થઇ ગઇ. કાઠ
પાત
ં ના પાટનગર ‘મેરીડા’ શિર
ે મા ં લઇ ગયા; તયારે આપણા દીવ કે દમણ યાદ
આવી ગયા. વસતી પણ ભારતની જમ ઘણી બધી – 10 લાખ!

Page 78 of 170
 1642 ની સાલમા ં સપેનના લોકોએ મેકસીકોને જતી લીધ ું તે પિલ
ે ાન
ં ી
માયા સસંકૃતી તો નષટ થઇ ગઇ છે , પણ તેના થોડા ઘણા અવશેષો અને એક
2008
કલાતમક સમારક જોવા મળયા. જતી લીધેલી આ સસંકૃતીના પવીત સથળ સમા
ં ી બનાવેલ ું દે વળ પણ જોયું. અને
પીરામીડોને જમીનદોસત કરી તેના પતથરોમાથ
તયારે મિમમદ ઘોરી, સોમનાથન ુ ં મદ
ં ીર, ભીમદે વ સોલકંી અને ચૌલાદે વી યાદ
આવી ગયાં. આમ છતા ં પજ જવનમા ં જુની સસંકૃતીના રીત-રીવાજો અને
િસતકલા ધરબાઈને રિી ગયા તો છે જ. ખરીદી કરવા માટે આતરુ બાનઓ
ુ ને
દોકડાના ભાવની ચીજો મસ-મોઘા ડોલરમા ં િોશે િોશે ખરીદતી પણ જોઈ!
ં થી અજઇ ગયેલાં, અને માબાપોને ખરીદવા મજબરુ
ગામીણ કકાના રમકડાઓ
ુ કાઓ
કરતા ં લેટેસટ વીડીયો ગેમ રમવા ટેવાયેલા ં ભલ ં પણ જોયા!

ુ ાકાત કોઝમલ નામના એક મસ-મોટા ટાપ ુ પર િતી.

અમારી આ પછીની મલ
તયા ં જનબાજ અમેરીકનો તો સનોકે લીગ અને સકુબા ડાઇવીગની જજ
ં ળમા ં રત
િતા, જયારે આપણે સલામતી શોધતી પજના પતીનીધીઓ, મીની સબમરીનની
મોજ લેવા ઉપડયા. આ તો નામની જ સબમરીન િતી! મોટરબોટના તળીયામાં
દસેક ફટ નીચે 25-30 માણસોને બેસવાની સગવડ કરે લીિતી અને તેની દીવાલો
ુ પણ પારદશપક કાચથી જડેલી િતી. આથી દરીયાની નીચેની સપાટી
મજબત
પરની રીફ અને માછલીઓ જોઈ શકાય - આફીકાના સફારી પાકપની જમ. આપણે
માછલી ઘરમા ં અને માછલીઓને આપણને જોવાનો લિાવો! અમને આશા િતી કે
ું ર મઝાની કોરલ( પરવાળા) જોવા મળશે. પણ સમ ખાવા જટલી એક પણ
સદ
કોરલ ન દે ખાઇ. પદુષણને કારણે બધી નષટપાય થઈ ગયેલી િતી. મન વાળય ું કે
નસીબમા ં િશે તો ઓસટેલીયા/ નય ુ ઝીલેનડ જઇશ ું અને ગેટ કોરલ રીફની મઝા
માણીશ ું !

Page 79 of 170
 પણ ખરી મઝા તો સકુબા ડાઇવીગ કરતા પેલા જનબાજોને જોવાની આવી.
મદ
ં ગતીના સમાચારમા ં જોવા મળે તેવી તેમની િીલચાલ જોવાની બાળકોને
2008
બહુ જ મઝા આવી.આવતા જનમે આવા ઠેકડા પણ મારશ ું એવો સકંલપ કરી
લીધો.

વળી પાછા વિાણમા ં અને વિાણવટી જીદગી શર; ફરી 40 કલાકની સોનેરી
જલ અને પાછા અમેરીકા. અિી તો કસટમ અને ઇમીગેશન માટે જડબેસલાક
ચેકીગ. એ પતાવી બિાર નીકળયા અને અમેરીકન ચિલ પિલની દુનીયા. પાછો
ં કલાકનો ડાઇવ અને રસતામા ં જુન ુ ં અને જણીત ું જક-ઇન-ધ-બોક અને
પાચ
ફાસટ ફડ અને પથૃવીનો છે ડો ઘર!

મુસા ફરી ની વીગ તો

26 ઓગસટ 2006 સવારે 8-00 વાગે

• આલીનગટનથી ગેલવેસટન જવા પયાણ

26 ઓગસટ 2006 સાજ

ં 4-00 વાગે

• ગેલવેસટનથી વિાણમા ં પયાણ

28 ઓગસટ 2006 સવારે 8-00 વાગે

• પોગેસો બીચ – મેકસીકોમા ં ઉતરાણ , મેરીડા શિર ુ ાકાત

ે ની મલ

28 ઓગસટ 2006 સાજ

ં 5-00 વાગે

• વિાણમા ં પયાણ

Page 80 of 170
29 ઓગસટ 2006 સવારે 8-00 વાગે

• કોઝમલ ટાપ ુ પર ઉતરાણ અને મીની સબમરીનમા ં દિરયાના તળીયાનુ ં 2008

અવલોકન

29 ઓગસટ 2006 સાજ

ં 5-00 વાગે

• વિાણમા ં પાછા પયાણ

31 ઓગસટ 2006 સવારે 8-00 વાગે

• ગેલવેસટન િકનારે પરત

31 ઓગસટ 2006 બપોરે 3-00 વાગે

• આલીનગટન પરત

———————————————–

વિ ાણની વ ીગતો

• બનાવટની સાલ - 1991

· બનાવટન ુ ં સથળ – િલ
ે સીનકી- ફીનલેનડ
• લબ
ં ાઈ - 855 ફીટ
• કીલથી ઉચાઈ - 203 ફીટ
• કુલ વજન - 70,367 ટન
• ુ ાફરોના વપરાશ માટેના માળ – 11
મસ
• ુ ાફરોની સખંયા – આશરે 2000
અમારી સાથેના મસ

Page 81 of 170
 • ુ જજ રમો – આશરે 800
સસ
• આખ ું વિાણ વાતાનકુુલીત
2008
• અન ય સવલતો
· વીશાળ રે સટોરનટો – · ટેબલ ટેનીસ
3 · વીડીયો ગેમ સેનટર
· ચાઈનીઝ રે સટોરનટ –
· પીયાનો રુમ
1
· સન બેધીગ માટે
· લીકર બાર – 4

ુ ક
· તત પર ચોવીસ વયવસથા
· શોપીગ સેનટર
કલાક ગીલ અને કાફે
· સાઇબર કાફે · આટપ ગેલેરી
· નાના ં બાળકો માટે
· ઠંડા/ગરમ પાણીના
ુ –7
પલ ડે– કેર વયવસથા
· ટીનેજસપ માટે ડાનસ
· બયટુી પાલર
પ અને
સપા રુમ

· સેમીનાર િોલ
· અતયત
ં ુ ીક
આધન

· થીયેટરો – 2
લીફટો – 12

· લાયબેરી ુ ોભીત
· એટીયમમા ં સશ

· કેસીનો મીની ઓપન લીફટ

–2
· કાડપ રુમ
· લાઇફ બોટ – 12
· મીની ગોલફ
ુ ીક
· આધન ઓશન
· જોગીગ ટેક
રડાર, િવામાન રડાર
· બાસકેટ બોલ પેકટીસ
ુ ીકેશનની
અને કોમયન
નેટ
સગવડો
Page 82 of 170
 2008

Page 83 of 170
 મા રી પિ ે લી મુસ ાફ રી 2008

આમ તો મારા બાપજ ુ રેલવેમાં નોકરી કરતા, એટલે ફસટી કલાસનો

પાસ તેમને મળતો. આથી તેમણે અમને ઘણી બધી મસ ુ ાફરીઓ કરાવેલી,
પણ તે બધી તો બાદશાહી. મારા બાપજ ુ જુના જમાનાના અને ઘણા
ચીવટવાળા, એટલે ઘેરથી નીકળીએ તયારથી જ પાછા આવવાનંુ
રીઝવેશન થઈ ગયેલ હું ોય.આખી મસ ુ ાફરી નીવીીઘને અને તેમની છતછાયામાં
પસાર થાય.

પણ આજે વાત કરવાની છે તે મારા જવનમાં , મે પોતે કરેલ પહેલી

ુ ાફરીની…
મસ

***

મે મહીનાની આનદંભરી બપોર હતી. ભણતરના છેલલા વષીની

પરીકા હમણાં જ પતી હતી. લાયબેરીમાંથી સવારે લાવેલી ચોપડી વચ ં ાતી
હતી. તયાંજ બોંબધડાકા જેવો એ તાર( ટેલીગામ ) આવયો. મોટાભાઈ (
પીયષુ ભાઈ) મને રાજમનુદી ( આનધપદેશ ) બોલાવતા હતા. તે તયાંની
પેપર મીલમાં ચીફ એનજનીયર હતા અને નોકરીન ન ં , તેવી
ુ કીથઈજશ ે
હૈયાધારણ આપી હતી . અતયારના યવુાનો જેવી કેરીયરની કોઈ કલપના કે
ચીંતા ન હતી. મસતીમાં જ ભણાઈ ગય હ ંુ તંુ . કોઈ અરજઓ પણ હજુ કરી ન
હતી. આ તો સામે ચાલીને લાડુ મોંમાં આવી ગયો હતો .

ુ તરત સટેશને જઈ મારી ટીકીટ કઢાવી આવયા . બહેને (

બાપજ
અમારી બાને અમે બહેન કહેતાં . ) થોડો નાસતો બનાવી આપયો અને તણેક
કલાકમાં તો બદંા ઉપડ્યા . છેલલી ઘડીએ ખરીદેલ ટીકીટમાં રીઝવેશન તો
કયાંથી હોય? પણ બાપજ ુ અમદાવાદ સટેશને કામ કરે ; એટલે તેમની
લાગવગથી કુલીએ બારી પાસેની સારી સીટ પર જગયા કરી આપી. સરુત
ઉતયોી. તયાંથી જ ઉપડતી ટાપટી લાઇનની ગાડી હજુ મક ુ ાઈ ન હતી .
એટલે જેવી ગાડી મક ુ ાઈ કે તરત ચઢી ગયો , અને સારી જગયા મળી
ગઇ. ભસ ુ ાવળ સધુ ીની તો શાંતી થઈ.
બદંા તો રાજપાઠમાં!
Page 84 of 170
 ભસુ ાવળ રાતે બે વાગે આવે . સટેશન જત ર ુ ં ; હેશ
તેનતોા શંુ
ઉચાટમાં જગતો જ રહયો. ચીકાર ગીરદીમાંથી માંડ રસતો કરી ભસ ુ ાવળ
સટેશને ઉતયોી . રાતે તણ વાગે મબ
ંુ ાઇ–હાવરા વચચેની કો’ક મેલ ગાડી
2008
પકડવાની હતી. ગાડી આવી. ચીકાર ડબબો. માંડ માંડ અદંર ચઢ્યો. ઉભા
રહેવાની જગયા માંડ મળી .

બીજ દીવસે બપોરે બાર વાગે વધાી. મારી હાલત તો બેવડો પીધો
હોય તેવી. દાતણ પણ કરેલ નહીં અને ઉતરતાં લાગેલા ઝટકાથી પેટીનંુ
હેનડલ પણ તટુી ગયું . ઉતરીને દોરી બાંધી. પાછી અઢી વાગે ચોથી ગાડી
પકડવાની હતી, અને તે પણ કઇ? ગાનડ ટનક એકસપેસ - દીલહી–મદાસ
મેન લાઈન પર! આ વખતે તો નકી કયીું કે , રીઝવેશનવાળા ડબામાં જ
ચઢવ છ ંુ ે. ઇશરકૃપા કે , ટી.ટી.ઈ. ના હૃદયમાં રામ વસયા, અને મને
બેસવાની એક સીટ આપી. રાજસીંહાસન મળય હ ુ ં . ેવપણ
ોયત ોઆનદંથયો
તીજ દીવસની આગળની મસ ુ ાફરીનો કાલપનીક ઓથાર માથા પર સવાર
હતો, એટલે મસ ુ ાફરીમાં કાંઈ જમય નું હીં ! ઉચાટથી બેઠો રહયો.
તીજ દીવસની વહેલી સવાર ! પાંચ વાગે વીજયવાડા સટેશન પર
ુ ુ ) માં જ બધા બોલે! આપણને ઉચાટવાળી
ઉતયોી. ‘ગડુ ગડુ’ ભાષા(તેલગ
ુ ાફરીમાં ઊઘ તો શી રીતે આવી હોય? કડવી વખ જેવી અને સમ ખાવા
મસ
માત જ દુધ નાંખેલી કોફી પીધી , પણ તે તો અમતૃ જેવી લાગી ! ઘેરાયેલી
આંખો, વીખરાયેલા વાળ, અને તણ દીવસથી નહીં નહાયેલા શરીરમાંથી
પસરતી, મહેનતના પસીનાની સોડમ ! કાળા સીસમ જેવા લોકો, આ પરદેશી
જેવા લાગતા ગોરાવાનના છોકરા સામે જોયા જ કરે.

મારા મનમાં તો બોસ! શક ં ા-કુશકં ાઓનાં વાવાઝોડાંનાં ધણનાં ધણ ધસી

આવે. જણે કે ફલોરીડાન સ ંુ ાયકલોન . અશોકવાટીકામાં સીતાજને કેવંુ
લાગત હ ુ ં શ ેતેન. ોખયાલઆવીગયો
મારી ઉમમર આમ તો બાવીસ વષીની,
પણ એકવડીયા બાંધાને કારણે સાવ નાનો લાગતો. મનમાં તો હંુ ખરેખર
ધુજું. આ રાકસ જેવા દેખાતા લોકોના દેશમાં કયારે ભાઈ -ભાભીને મળંુ; એ
જ તે કણનંુ એક માત જવનલકય હતંુ ! દૌપદી સવયવંરમાં અજુીને
કરેલા મતસયવેધ જેવંુ ! પણ મારી દૌપદી કયાં?! અને જો મારી ઈવડી-ઈએ
મને એ વખતે જોયો હોત તો? આપણે તો બાપ ‘ર ’ ુ ી જેકટથઈગયાહોત
અને આપણો સસ ં ાર આંધમાં જ કોઈ શયામસદંુ રી સાથે જોડાયો હોત !

Page 85 of 170
 છ કે સાડા છ વાગે ગાડી આવી . કઇ? મદાસ-હાવરા મેલ.
ચીકાર ગીરદી. રીઝવેશનનો ડબબો ઘણો દુર હતો . તયાં સધ ુ ી જવાની
માનસીક હીમમત અને શારીરીક તાકાત હોય; તો તયાં સધ ુ ી જઉ ને ? 2008
હીમમત કરી, વીર નમીદને યાદ કરી, યાહોમ કરીને ઝંપલાવયું . માંડ
ડબબામાં પેઠો. મારામાં એ અભત ુ પવુી સામથયી કયાંથી આવયંુ ; એ પણ એક
મોટંુ રહસય છે ; જેનો ઉકેલ હજુ સધુ ી મને મળયો નથી . પેટી મક ુ વાની જગા
તો હોય જ કયાંથી? પેટી ખભે ઝાલીને કલાકેક સધ ુ ી માત એક જ પગ પર
કઈ રીતે ઉભો રહયો હોઈશ, તે કલપી જોજો. થોડી વારે કોઈના દીલમાં
રામ વસયા, અને મને ઉપરની બથી પર પેટી મક ુ વાની જગા કરી આપી.
ધીરે ધીરે બે પગ મક ુ વાની જગા પણ થઈ ગઈ!
ઈશર કેટલો દયાળુ હોય છે , તેની સાકાત પતીતી થઈ ગઈ!

બપોરના બારેક વાગયાના સમુારે રાજમનુદી સટેશન આવશે , તેના

સહુ ાના દીવાસવપનો જોતાં સમય પસાર થતો ગયો. ખલુલા બારણામાંથી
કૃષણા–ગોદાવરી વચચેના ફળદપ પદેશના હૃદયગ ં મ દૃશયોય મનને કોઇ શાતા
આપતા ન હતા. ગોદાવરી નદીના મહાન અને અતીશય લાંબા પલ ુ પરથી
ગાડી પસાર થઈ રહી હતી; તયાં જ ઝબકારો થયો! મોટાભાઈ જયારે છેલલી
વાર અમદાવાદ આવેલા, તયારે એમ કહેતા હતા કે ; તે ‘ગોદાવરી’ સટેશને
ઉતરે છે. ગાડી ગોદાવરી સટેશનનો સીગનલ વટાવી પલેટફોમી પર ઉભી
રહેવાની તૈયારી કરી રહી હતી , તયારે જ આ કેવળ -જાન લાધયું !

અભત ુ પવુી સામથયી દાખવી, આગળવાળાને હડસેલી, બદંાએ ખરેખર

યાહોમ કરીને બારણાં તરફ મરણીયો પયાસ કરીને ઝંપલાવયંુ ! એક છલાંગ
અને અડબડીય ખ , ગોદાવરી
ંુ ાતાં બચીને સટેશન પર મારં પતયક
અવતરણ થયું !

ભાઈ હાજર હતા. તેમણે મારા દીદાર જોઇને એક જ પશ કયોી :

“કેમ તને કોઇએ માયોી હતો ?” તમે નહીં માનો – હંુ રીતસર રડી પડ્યો .
ભાઈએ આશાસન આપયું , કે

“ એ તો એમ જ હોય! - પોતાના પગ પર ઉભા રહીએ તયારે આમ

પણ બને, એવ પ ંુ ણબન
! “ે

Page 86 of 170
 અમે ઘર તરફ પયાણ આદયીું. તયાં ગરમા-ગરમ પાણીથી નહાવાની
જે મજ આવી છે . ભાભીએ બનાવેલી ગજુ રાતી, મસાલાવાળી ચાની સાથે
ગરમા ગરમ વઘારેલી ઈડલી આરોગવાની જે લીજજત આવી હતી, તે પછી 2008
ફાઇવસટાર હોટલમાં પણ કોઈ દીવસ આવી નથી!

કાલે શ ખ , ું તતેયું મને યાદ રહેત ન

ું ાધહ ું થી . પણ મે-1965 માં
કરેલી આ મસ ુ ાફરી, ગઈકાલે જ જણે બની હોય, તેવી યાદ છે . તયાર
બાદ તો ઘણી બધી મસ ુ ાફરીઓ કરી – જત જતના વાહનોમાં - પણ આનો
તો રંગ જ નયારો હતો!

ુ ી દાસતાં ફીર યાદ આ ગયી……

વો ભલ

Page 87 of 170
 મુબ
ં ાઈમા ં રાતે ચા !
2008
જયશ ંુ ાઈના તારદેવ વીસતારમાં રહો છો . દરરોજ સાંજે તમારા
ે , તમે મબ
બીજ બે દીલોજન મીતો સાથે મળવાની તમને આદત છે . તમે તણે મીતો ન
મળો તો એકેયને ચેન ન પડે ; એવી ગાઢી એ બીરાદરી છે. બસસટેનડ ઉપર
કે, કોઈ બધં દુકાનના ઓટલા ઉપર , તમારી તણેની જુગલબધ ં ી રોજ જમતી
હોય છે. અલકમલકની વાતો અને ગપાટામાં કયાં સમય પસાર થઈ જય
છે; તેની એકેયને ખબર પડતી નથી .

ભારતના પધાનમત ં ી કે રાજયના મખુય મત

ં ી કારભાર ચલાવવામાં શું
ભલ ુ કરી રહયા છે ; એ તમે બહુ ગભ ં ીરતાથી ચચોી છો . અથવા કીકેટની
ટેસટમેચમાં કોને કેપટન બનાવવામાં આવે ; તો ભારતની ટીમ કાંઈક ઉકાળી
શકે; તે તમારા એ લબ ં મ ુ ી . ે બરાબર
તન ’ક છે
વળી કોખબર
વાર ‘મીનાકુમારી , શમીીલા ટાગોર અને હેમા માલીની એ તણમાંથી વધારે
સૌનદયીવાન કોણ?’ એ બાબતમાં તમારા તણેના પોતપોતાના ખયાલો હોય
છે! પણ કદી આ મતભેદોએ તમારી મીતતાને ઉની આંચ આવવા દીધી નથી .
બધી બાબતમાં અચક ુ મતભેદ હોવા છતાં, મીતતા ટકાવવાની આ બાબતમાં
તમે તણે હમમેશ એકમત હો છો!

અને તે દીવસે આવી જ કોઈ ચચાીમાં ગળાડુબ તમે તણેએ બસ સટેનડ

પર આવતી છેલલી બસને વીદાય આપી દીધી છે. પણ તમારી ગભ ં ીર ચચાી
એક એવા અગતયના તીભેટે કે ચાર રસતે આવીને ઉભેલી છે કે , તેના
મહતવના નીણીય અગ ં ે એકવાકયતા સાધવાનો છેલલો પયતન કરવાનંુ
અતયત ં જરરી બની ગયેલ છ ું ે . આમ ન થાય તો વીશશાંતી જોખમમાં મક
ુ ાઈ
શકે છે ! કદાચ આવતીકાલ સવારે અણય ુ ધુધ પણ છેડાઈ જય એવી આ
ગહન બાબત છે! રોજના નીયમ પમાણે તણમાંથી એક પણ, ‘ જવા દો ને
યાર, હવે કાલે વાત.’ એમ આળસ મરડીને બોલવા તૈયાર નથી. ખરેખર
કોઈ ગભ ં ીર બીના ઘટવાની છે.

અને એમ જ બને છે !!!

હવે રાતના એક વાગી ગયો છે. આ ગહન પશનો ઉકેલ લાવવા ; ચાનો
કપ તમને તણેય જણને બહુ જરરી લાગે છે . તમે સામેની ફુટપાથ પરની
Page 88 of 170
 એક દેશી હોટલના સહારે જવાન સ ં ુ વાી. નકમ
મુતેન
સેકીકરોછો
કમ આ
એક બાબતમાં તમારી તણે જણની વચચે એકવાકયતા સધાઈ ગઈ છે ! તમે
તણેય મીતો એ દુકાન બધ ં થાય તે પહેલાં , ચાનો ઓડીર આપવા ઝડપથી
2008
એ તરફ પગલાં માંડો છો.

અને તમને આવતા જોઈ એ શાણો હોટલમાલીક દુકાનન અ ંુ ડધપુંાડેલું

શટર પાછું ખોલી દે છે . માત કાઉનટર પરની એક જ લાઈટ ચાલતી હતી,
એની જગયાએ આ તણ મહાનભ ુ ાવો પાસેથી છેલલો વકરો કરી લેવાની
લાલચમાં બીજ તણ લાઈટો ચાલ ક ુ રી; એ તમારો ભાવભીનો સતકાર કરે
છે. ચા બનાવવાનો પાયમસ કયારનોય ઠંડો પડી ગયેલો છે . ચા બનાવવાનંુ
તપેલ પ ું ણઉડકાઈન ે
ચકચકાટ અભરાઈને શોભાવી રહય છ ંુ ે . ભજયાની
કઢાઈ પણ કયારનીય ઠંડી પડી ; કાલ સવાર સધ ુ ીની નીંદરમાં ટંુટીયું
વાળીને સતુ ી છે . બીસકુટના પડીકાં અને પાંઉ કાચની પેટીમાં બધ ં બારણે
આરામ ફરમાવી રહયાં છે.

અને તમે તણ ‘આશા ભયાીં તે અમે આવીયાં .‘ - એ મડ

ુ માં, હરખભેર,
હોટલની પાટલી પર સામસામા બીરાજો છો. માલીક મહાશય આંખો ચોળતા
રસોઈયાને સાબદો કરે છે; અને થડા પરથી ઓડીર લેનાર હોટલ-બોયને
હાક મારી બોલાવે છે; અને તમારી પાટલી તરફ મહાન આશા સાથે મોકલે
છે.

એક મહાન પશની ચચાી કરનાર અતી-મહાન વયકતીઓની ટોળીના

મખુ ીયા તરીકે ઓડીર આપવાની તમારી જવાબદારી અદા કરવા તમે પવરુતત
બનો છો. અને જયેશ! તમારા મખ ુ માંથી વાણી સરી પડે છે , ” તણ
કટીંગ…” અને એક કટીંગના દસીયા લેખે તીસ પૈસા તમારા ખીસસામાં છે
કે નહીં તેની ખાતરી તમે કરી લો છો .

અને તયાંજ વીશશાંતી તો નહીં, પણ રાતના એક વાગે એ સમુસામ

હોટલની શાંતી તો જરર જોખમાય છે. બોમબ ધડાકો થવાનો હોય એમ
હોટલમાલીકના મખ ુ માંથી એક નોન-પાલાીમેનટરી ગાળ સરી પડવાની
તૈયારીમાં છે . પણ કાયમ માટે આ બહુ મલુયવાન ઘરાક ન ગમુાવવાની લાલચ
અને ગરજમાં, શાણા વેપારી તરીકે તે તમને ‘ તીસ પૈસાની , તણ કટીંગ ચા
રાતના એક વાગે’ બનાવવાની તેની અશકતી સમજવે છે ; અને આવતીકાલે
સવારે જરર પધારવાન પ ં ુ ે.મભયીુંઈજનઆપેછે

Page 89 of 170
 તમે તણે પરીસથીતીની ગભ ં ીરતા સમજ, ચા મેળવવાની લાલચ રોકી, આ
બાબતમાં આગળ ચચાી કરવાન ક ં ુ ે હોટલમાલીક
જભાજોડીમાંસાથે
ઉતરવાન ટંુ ાળી, દુકાનનાં પગથીયાં ઉતરી જઓ છો . ‘ કરં કયા, આશ 2008
નીરાશ ભયી. ’ એમ મનમાં ગણગણતાં તમે ઘર ભણી પયાણ આદરો છો.

અને વશોી વીતી ગયા બાદ પણ, જયારે તમે તણે મીતો મળો છો; તયારે
એક વાગયાની એ તણ કટીંગ ચાના ઓડીરને યાદ કરી મક ુ ત મને હસી લો
છો. પચં તારક હોટલમાં રાતે એક તો શંુ ? બે કે તણ વાગે પણ તમે કોફી
શોપમાં ચા-કોફી પીવા હવે શકતીમાન છો. પણ એ કટીંગ ચાની મસતી એમાં
કયાં?

એ હોટલમાંથી એક વાગે માનભેર વીદાયમાન પામવાની યાદ તાજ

કરીને તમારા મખ ુ સરી પડે છે … . ’ ગાલીયાં ખાકર
ુ માંથી શેર અચક
ભી બેમજ ન હુઆ . ‘

Page 90 of 170
 લો … . લટક ા
2008
તે દીવસે એક વીશીષ અનભ ુ વ થયો. અમે અમારા શહેરના પાકીમાં
ગયા હતા. મને એમ કે, હવે હંુ બાંકડે બેસીશ અને બને બાળ ગોપાળ
પલેગાઉનડમાં રમશે . સાથે લાયબેરીમાંથી લાવેલી, મને બહુ ગમતી , પદંરમી
સદીના સાગરખેડુઓની , ચોપડી હંુ વાંચીશ . પણ મારા દોહીતોનો પલાન
કાંઈક અલગ જ હતો. એમના ડેડી જોડે અગાઉ આવેલા ; તયારે તેમણે કરેલ
પરાકમ મને બતાવવાનો તેમને ઉમગ ં હતો! હંુ જે વાંચવા માંગતો હતો , એ
સાહસ તો ભત ુ કાળન અ ં ુ ’ન ે બ.ીજકોકનહ
આ તો ંુ ઠોસ
તંુ વતીમાનના,
નીજ સવાનભ ુ વની, રસસમાધી મળવાની હતી! મારી અનીચછા એ ચઢતા
લોહીના ધસમસતા પવાહની આગળ કયાં સફળ થવાની હતી?

એ બાળહઠ આગળ નમત જ ુ ં ો ખ ી ને હંુ તો એ બે જણાની સાથે

પાકીના ટેઈલ પર નીકળી પડ્યો. પેલા બે તો ધસમસતા ઉતસાહથી આગળ
ઉછળતા અને કુદતા જય . પાછળ મારં રગશીય ગ –ુ ં ાડુંપાંસઠવરહની
ઝુકતી, લબડતી ચાલમાં, મથ ં ર ગતીએ, હાહ લેતું , ખેચાત જ ું ય. પેલી
એકસપેસ ટેન વારે વારે મને ઝડપ વધારવા ટકોરતી જય. ‘ કમ ઓન
દાદા! ‘. રસતે ચાલનાર બીજં પણ આ ગલઢા ટાયડા અને પેલા તરવરીયા
તોખાર વચચેનો મીઠો ગજગાહ જોતાં જય અને મછ ુ માં મલકાતાં જય.
છેવટે અમારં હાઉસન જઉસન એ મહાન જગયાએ પહોંચી ગયું .
‘સમગ વીશમાં આનાથી વધારે ચમતકૃતી અને સનસનાટીવાળી બીજ કોઈ
જગા હોઈ જ ન શકે.‘ ; એવો પરમ વીશાસ એ ટુકડીને હતો ! મને આખી
પરીસથીતીનો ઝડપથી ચીતાર આપવામાં આવયો; અને જે નવીન સાહસનો હંુ
સાકી બનવાનો હતો તેન વ ં ુ ીહંગાવલોકનમન
. આમ તો ે કરાવવામાં આવયું
આ ટેઈલ પર આ જગયાએથી અમે ઘણી વાર પસાર થયા હતા. પણ
આજની વાત જુદી હતી. હંુ વીસફારીત નેતો સાથે આ મહાન દુસસાહસની
શકયતા, અશકયતા, જોખમ (રીસક ફેકટર !) વીગેરે વીશે વીચારતો થઈ
ગયો. મારા ગણતરીબાજ અમદાવાદી મગજે આ બાલીશ ગાંડપણને તરત
આગળ વધત ર ુ ં ો . ાનોનીધાીરકરવામાંડ્યો
કીલેવ

Page 91 of 170
 લયો, તમે કહેશો : “ વાતમાં મોણ કાં નાંખો? જલદી કહો ને, વાત
શી હતી? “

ુ મદુા ઉપર આવંુ . આ જગયાએ રસતાની બાજુમાં બેસીને

તો ચાલો મળ 2008
પીકનીક કરવાની લોખડ ં ની એક પાટલી (બેનચ) હતી. તેની પાછળ દસેક
ફુટ દુર એક ઉચ ઝ ું ાડહત . લગભગ
ું ચાળીસેક ફુટ ઉચ ત ુ ં . ોહશ આ ેજ
એક વીશીષ ઝાડ હતંુ . આપણા દેશી વડની યાદ અપાવે તેવંુ ; પણ ઘણંુ
જુદંુ . વડ કરતાં એ ઘણ વ ુ ં .ધારે
એનીઉચહ ંુ તંુ
ઉપરથી કો’ક જગયાએ
વડવાઈઓ જેવા વેલા લબડતા હતા . બાજુના આવા બીજ ઝાડ પરથી
લબડતા આવા વેલાઓએ તો જમીનમાં મળ ુ નાંખીને પોતાની અલગ
વીકાસયાતા પણ શર કરી દીધેલી હતી. પણ આ વેલાને કોઈએ નીચેથી
કાપી નાંખેલો હતો. આથી તે જમીનથી એકાદ ફુટ ઉપર રહે તેમ ઝુલતો
હતો. અને તેનો બીજો છેડો ઝાડની છેક ઉપરની મજબત ુ ડાળી પરથી લટકી
રહયો હતો. ઝાડ આપણા વડ જેટલ ઘ ુ ં .ટાદારપણ નઆહતવંુ ેલો
ખાસસો જડો હતો, એનો વયાસ ઓછામાં ઓછો દોઢેક ઈચ તો હશે જ . તે
બરડ નહીં, પણ ચીકાશવાળો અને મજબત ુ હતો. તીસેક ફુટ ઉચેથી
લબડતા આ મજબત ુ વેલાએ એક નવા જ સાહસને શકય બનાવય હ ંુ તંુ .

અમારો નાનકડો વીર તો એ વેલો ઝાલીને પેલી પાટલીની ઉપર ચઢી

ગયો. લગભગ દસેક ફુટ દુર એ વેલાનો છેડો ખેચાયો હશે . હંુ તેને વારં તે
પહેલાં તો તેણે એ વેલો પકડીને પાટલી પરથી ઝુકાવયું . ટારઝનની યાદ
અપાવે તેવી અદાથી તે તો વીસેક ફુટ દુર ફંગોળાયો . જેવો એ વેલો બીજ
તરફ પહોંચયો અને તેની વળતી યાતા ચાલ થ ુ ા ય તે પહેલાં તરતઅમારા
શરુવીરે તેને છોડી દીધો અને પોતાની ગતીની સાથે તાલ મીલાવી થોડુંક
દોડીને તે સફળતાપવુીક ખાસસો દુર જઈ અટકી ગયો . મારી તરફ વીજયી
મદુાથી તેણે નીહાળયું . હવે મારા જનમાં જન આવયો. પેલા અમદાવાદી
નીધાીરને દબાવી મે તેને આ નવા આવીષકાર અને સાહસ માટે બીરદાવયો .
પછી તો એ ભાઈ કયાંય ઝાલયા રહે? હંુ ‘ના -ના’ કરતો રહયો અને તેણે
આ નવી રમત પાંચ છ વખત મને કરી બતાવી; અને મને પણ એ પરમ
અને અવણીનીય અનભ ુ તુ ીનો દીવય આસવાદ માણવા દબાણ કરવા માંડ્યું .
અને ખરી વાત તો હવે આવે છે; ભાય ન ંુ ેબેન!યું બધી ગણતરીઓ,
ભય, ઉમમરની અશકતીઓ અને મજબરુીઓ બાજુએ મેલીને હંુ પણ એ
પાટલી પર આરઢ થયો અને વેલો પકડી લટકયો અને સફળતાપવુીક બીજ
Page 92 of 170
 બાજુ પગુ ી પણ ગયો – પડ્યા કયાી વીના હોં ! અને પછી આ નાનકડા
સાહસના રંગ અને રસમાં લીન બની તણેક વખત મે આ ટારઝની
પરાકમની લીજજત માણી હોં! દીકરાઓ મારી ઉપર ઓવારી ગયા. મે પણ 2008
મારો પોતાનો બરડો થાબડી લીધો.

ક.મા. મનુ શીને યાદ કરી લીધા - ‘વાહ, રે મે વાહ!’ હવે આખા
કુટુમબના મોટા ઓડીયનસ સમક આ સરકસન ક ં ુ ંુ ને
યારે પદશીન કરવઅ
તેની વીડીયો બનાવી ટી.વી.વાળાઓને આપવી કે કેમ , એની યોજનાઓ
ઘડતા અમે પલેગાઉનડ તરફ પાછા જવા નીકળયા !

આમ આ ડોહા જવનમાં પહેલી વાર ટારઝનની કની અમેરીકી વેલા

પરથી લટકયા!

Page 93 of 170
 વો ટર પાક પ મા ં
2008
રવીવારે અમારા કુટુમબના પાંચ જણા અને નાના જયનો એક હબસી
દોસત, એમ છ જણા, ફોટીવથીની ઉતતરે આવેલા એક વોટર પાકીમાં ગયા
હતા. છેલલા ચાર વષીથી મારી દીકરી ઓગસટ મહીનામાં અચક ુ , ભાવપવુીક
અમારા બધા માટે તેની ટીકીટ લાવે છે ; અને અમને બધાને બહુ જ મજ
અપાવે છે.

તયાં એક ‘ઓશનવવે ઝ’ નામની રાઈડ છે, જે નાનાં મોટાં બધાંને બહુ

ુ -રાઈડ ‘ની જેમ તેમાં પેટમાં બહુ આંટી પડવાનો ભય
જ ગમે છે. ‘ ટ્યબ
નહીં. આશરે 100 ફુટ લાંબા અને 50 ફુટ પહોળા હોજમાં પાણી ભરેલું
હોય છે. ઉડાઈ શનુયથી શર કરી છેક અદંર છ ફુટની હોય છે . તેમાં
તરનારા તરી પણ શકે અને બીજઓ માટે ઘણી સખંયામાં , લગભગ ચાર ફુટ
વયાસવાળી અને બે મજબત ુ હેનડલવાળી , પલાસટીકની ટ્યબુ ો પણ રાખેલી
હોય છે. ખાસસો મોટો સવીમીંગપલ ંુ ાગે .
ુ હોય તેવ લ
પણ ખરી મજ તો એ કે તેની છેવાડાની દીવાલની પાછળ , કદાચ ચાર
કે પાંચ બહુ જ મજબત ુ , રબરની મોટી ધમણો રાખેલી હોય છે .
(આપણને એ તો કાંઈ દેખાય નહીં - આ તો મારા ઈજનેરી ભેજનંુ
પથૃ કરણ છે !) આ ધમણોને ઈલેકટીક મોટર વડે કે બીજ કોઈ રીતે , ધીરે
ધીરે ફુલાવવામાં અને સકં ોચવામાં આવે . આ ધકાથી હોજન પ ંુ ાણીપણ
ઉલાળે ચડે . લગભગ તણ ચાર ફુટ ઉચા મોજં પેદા થાય . આમાં બધી
પબલીક પણ ઉલાળા લેવાની મજ માણે . કોઈ કીનારે આવતાં નાનાં મોજંની,
તો કો’ક જણ દીવાલ પાસે, જમીનને પગ પણ ન અડે તેવી જગયાએ , મસ
મોટાં મોજંની મજ માણે. જેની જેવી તાકાત અને હીમમત .

જુવાનીયાઓ, બીકીનીધારી રપસદુંરીઓ, મારા જેવા ગલઢાં , અને

બાળબચચાં બધાં મજ માણે. કોઈ નાતજત, રંગરપ, ધરમ, જતી, ઉમમરના
ભેદ નહીં . બધાંય બાળકો જ બાળકો. દસેક મીનીટ ઉલાળા ખાવાના.
પછી વીરામ. ફરી દર અડધા કલાકે ખેલ ચાલુ . આપણે ય બાપ આ ુ માંતો
પડીએ હોં !

Page 94 of 170
 છોકરાંવ તો ધરાઈ ધરાઈને અનેક વાર ઉલાળા ખાવા જય. મારો
જય ભારે હીમમતવાળો. હંુ રાડ્ય પ ુ ં ા ડ ત ોરહંુઅને એ બાપતુ ોટ્યબ
ુ ની
એસી-તેસી કરી, ડુબકીઓ મારીને તરી લે . પાછો નીચેથી ટ્યબ
ુ માં ઘસુ ીય 2008
જય. અને એની ઉમેદ હોય, છેક દીવાલને અડી આવવાની - જણે કે કોઈ
ઈડરીયો ગઢ જતવાનો ના હોય! એ બાપ ત ુ ોનેચરલઅમ, અહીં
ેરીકનજ
જનમેલો!!

આપણે તો એક વાર મજ માણી, કીનારે આવીને બેઠા અને બધાંનો

સામાન સાચવવાન પ ! બાકીનાંું બધાં ટ્યબ
ંુ ણુયકાયીકયી ુ ની મજ માણવા
ગયાં. હંુ તો લાંબી ખરુશીમાં પગ લબ ં ાવી , પેપસીના ઘટંુ પીતો અને ચીપસ
ં વાળતો હાહ ખાતો બેઠો. દરીયાઈ પલ
ચગ ુ ની પાછળના આકાશમાં સધંયાદેવી
રતમુડા શણગાર સજ સોળે કળાએ ખીલયાં હતાં . સરુજદેવ તો દેખાતા
નહોતા. પણ દશય બહુ મનહર હતંુ .

***

મન પણ હીલલોળે ચડ્યું . પદંરેક દહાડા પહેલાં ગેલવેસટનના

દરીયાકીનારાની સહેલગાહ અને સમદુસનાન દીકરાએ કરાવય હ ંુ તંુ ; તે યાદ
આવી ગયંુ . આ તો માનવસજીત દરીયાન ખ . પેલો ંુ તોતંુ ગલફનો
ંુ ાબોચીયહ
અખાત, એટલાંટીક મહાસાગરનો વછેરો ! કયાં રાજ ભોજ ને કયાં ગાંગો
તેલી! આ તો અડધા કલાકમાં દસ જ મીનીટ હીલોળા લે. ઓલયો તો લાખો
વશી સતત હાલયા ને ડોલયા જ કરે….. નહીં થાક, નહીં વીરામ

મહેરામણ તે મહેરામણ … .

પણ વધારે લાંબી વીચાર-તરંગમાળા ચાલી. આ દરીયાના ખાબોચીયાનો

સજીક મારા જેવો કે મારાથી થોડો ચડીયાતો , એક માનવજંતુ . અને
ઓલયાનો તો … સષ ૃ ીનો નાથ. પણ એનીય આંખ સહેજ ઝોલે ચડે તો ?
આ વીશ આખ ગ ંુ ાયબ; અને બીજ નવા વીશનો ચાકડો પાછો ચાલુ . આ
ખાબોચીયાની મોટર દસ મીનીટ પછી બધ ં થાય. ઓલયાની એક એક
યગ ં . પણ એ ય કોક’દી બધ
ુ ાંતરે બધ ં તો પડવાની જ ને?

જેમાં દસ મીનીટમાંય સો જેટલા સહેલાણીઓ આનદંથી કીલલોલે છે ;

એવા આ નાનકડા સાગર જેવો ભલેને હંુ નથી . ભલે ને મારં સમગ જવન
એક પરપોટા સમાન છે - આ જનમયો.. અને આ ફુટ્યો . પણ એટલા
Page 95 of 170
 ગાળામાંય તેમાંથી પરાવતીીત થતો પકાશ એક નીદોીશ બાળકને ખીલખીલાટ
હસાવી શકે; તો મારા આ પરપોટા જેવા જવનની સાથીકતા છે . ઓલયા
વીશના નાથની અપાર કરણાનો, તેના પેમનો, તેના સતય, ચૈતનય અને 2008
આનદંનો એક પરમાણ જ ુ ે ટ લ ો અ શ ં પણમારાજવનમાં પરાવતીીત થાયત
હંુ અને તે સરખા . બસ મારા નાનાશા જવનને આટલો વળાંક તો આપંુ …

અને તો?

અલયા એ ય ઉપરવાળા… આપણ બેઉ તો ભેર . ત મ ુ ં ોટોભાઈને હંુ

નાનો… ચાલને આ ફરી હીલોળો શર થયો છે, તેમાં જરા છબછબીયાં કરી
લઈએ, ઉલળી લઈએ ….. હાલને મજ આવશે.

” ,
,
.”

, ,
, !

અને બાપુ ! આપણે તો પસનચીતતે, બધી લઘત ુ ા ઓગાળીને , ઓલયા

ભેરને હૈયાની માલી’ પા રાખીને, ફરીથી હીલલોળાની મજ લેવા ધોડી જયા.

Page 96 of 170
 સેલસમ ેન
2008
અમારી ઓફીસનો પટાવાળો એક વીઝીટીંગ કાડી મારા ટેબલ પર મક ુ ી
ગયો. ‘ . . ’. મને તેને મળવાન ખ . મારે બીજં
ં ુ ાસમનનથય ું
ઘણાં કામ તે દીવસે હતાં. પણ તે છેક મબ ંુ ાઈથી આવેલો હતો . મે
‘રચીપ’ને(!) મારી ઓફીસમાં બોલાવયો. તે એક માઈકો-પોસેસર વાળા,
ટેસટીંગ સાધન બનાવતી કમપનીનો સેલસમેન હતો . તે સાધન નવી જ
સવલતો આપત હ ંુ તંુ. અમને સમારકામના કામમાં તે બહુ કામમાં લાગે તેમ
હતંુ . આ વીષયના ઘણા પશો મે તેને પછ ુ ્યા . તેણે બહુ સરસ રીતે મારી
બધી શક ં ાઓન સ . હવે આું બાબતનો હંુ નીષણાત તો નહીં ;
ંુ માધાનકયી
પણ મારા હાથ નીચે કામ કરતા એનજનીયરો પાસેથી શીખેલી કેટલીક
બાબતો વીશે મે તેને વધારાના પશો પછ ુ ્યા . તેના પણ રચીપે બહુ સરસ
જવાબ આપયા.

હવે મને થય ક ‘ુ ં ે આ ત ો .બહ ંુ ાધનલાગેછે

ુ કામનસ
લાવ અમારા
આ બાબતના નીષણાતને બોલાવંુ’ . મે અમારા ઈનસટુમેનટ ખાતાના ઉપરી
મેનેજરને બોલાવયા. તેમણે તો આવીને ઘણી જટીલ અને વીષદ માહીતી
માંગી. મને તો એ અરબી, ગીક અને લેટીન જેવી લાગે ! તે બધાંયના પણ
તેણે બહુ જ સરસ અને સત ં ોષકારક જવાબ આપયા . અમને બનેને થય ક ું ે ,
આ સાધન તો જરર ખરીદવા જેવ છ ંુ ે .

પણ ખરી રસ પડે તેવી વાત તો હવે આવે છે … .

રચીપ ગજુ રાતી હતો એટલે મને જરા અગ ુ વાન મંુ ન

ં ત સવાલ પછ
થયું . મે રચીપને પછુ ્યું ,” અરે, રચીપ! તમે આ વીશયના સનાતક કયાંથી
થયા?’

રચીપ ,” સાહેબ ! હંુ તો બી .કોમ. જ છું.”

મને અને મારા મેનેજરને એકદમ આંચકો લાગયો અને સાનદંાશયી

થયું . કોમસી ગેજયએ
ુ ટ હોવા છતાં તેની આ વીષયની જણકારી એક
નીષણાતને પણ શરમાવે તેવી હતી. વધારે વાતો કરતાં ખબર પડી કે,

Page 97 of 170
 ઈજનેરીની માસટરની પદવી ધરાવતા બીજ સેલસમેનો કરતાં તે વધ વુ ેચાણ
કરતો હતો અને તેની કમપનીમાં તેને બહુ ઝડપથી પમોશનો મળતાં હતાં .

મે તેને છેલલો સવાલ કયોી ,” તમારી સફળતાન ર ંુ ?”

હસયશું 2008

રચીપનો જવાબ આંચકો આપી દે તેવો હતો ,” સાહેબ ! શરાબ! “ .

હંુ ચમકી ગયો .

તેણે ફોડ પાડ્યો .“ સાહેબ ! કાંઈ ખોટંુ ધારી ન લેતા . મારી જવાદોરી
જેવ આંુ કામ મારે માટે શરાબ છે . તેમાં હંુ ડુબી જઉ છું . આ સાધન અને
તેના વીજાનને લગતી, મારે જરરી, બધી માહીતી, મે તેના નીષણાતો પાસેથી
મેળવીને મોંઢે કરી લીધી છે . જયારે કોઈ નવી પોડકટ અમારી કમપની
બજરમાં મક ુ ે છે ; તે પહેલાં હંુ તેનો આવો અભયાસ કરી લઉ છું. તમને
જણીને આનદં થશે કે , અમારા માલીકે મને તેમના એક બીજ સાહસમાં
ભાગીદાર બનાવવા મને આમત ં ણ પણ આપય છ ંુ ે . ”

મનોમન મે આ ‘શરાબી’ને નમન કરી લીધા.

Page 98 of 170
 શવણ ય ંત
2008

એક બથપડે પાટીની વાત છે . પાટીનો છે વટનો ભાગ િતો.

કેક તો કારનીય કપાઈ ગઈ િતી. જમવાન ુ ં પણ સમાપતીમાં
િત ું. બધા પોતપોતાના ગપ
ુ મા ં વાતોમા ં મશગલ
ુ િતા. અમે
ચાર પાચ
ં ૈ ીયાઓ ડાઈનીગ ટેબલ પર બધ ું પતાવીને
ઘડ
ગપાટા મારતા બેઠા િતા. એક જુવાનીયો પણ િતો. મને તેન ુ ં
નામ અતયારે યાદ નથી.

ં ક વાત કિી અને તેની બાજુના એક કાકા

પણ તેણે કાઈ
ખડખડાટ િસી પડયા. મને સમજય ું નિી કે, એ કેમ િસયા અને
વાત શી િતી.

એટલે મે કહું,” અરે , ભાઈ! થોડું મોટેથી બોલો, તો અમારા

જવા સાભ
ં ળવાની તકલીફવાળા પણ લાભ લઈ શકે. “

મારી બાજુમા ં બેઠેલા મારા જવા બીજ કાકાએ મારી

વાતમા ં ટાપશી પરુાવી.

િવે નરિરીભાઈ કુદી પડયા. તેમણે કહું,” એમની વાત

પછી. જુઓ, મે બહુ રીસચપ કરીને એક સાભ
ં ળવાન ુ ં યત
ં બનાવયું
છે . આપણા જવાની બધી તકલીફ દુર થઈ જય. અને ખચપ
ુ ી. વેસટ જવી વસતઓ
પણ સાવ મામલ ુ માથ
ં ી બનાવાય. “

Page 99 of 170
 બધા તરત બોલી ઉઠયા,” અરે , િા! િા! મારે ય તે જોઈએ.
જ ખચપ થાય, પણ અમને તે બનાવી આપો.”
2008
નરિરીભાઈ કિે,” જુઓને, તમે બધા સમદુખીયા મીતો જ
ં ખાનગી રાખવાની જરુર નથી. મારી આખી
છો. મારે આમા ં કાઈ
પ ુ ા જ તમને કિી દઉ. સૌ પોતપોતાની રીતે બનાવી લે. “
ફોમયલ

અમે નરિરીભાઈની ખાનદાની ઉપર ઓવારી ગયા. મે

આતરુતાથી કહું,” જરુર, જલદી કિો.”

ં ીરતાથી આગળ ચલાવય ું ,”

નરિરીભાઈએ બહુ જ ગભ
જુઓ આટલી સામગી જોઈએ. એક દીવાસળીન ુ ં બાકસ, બે
વાપરી ન િોય તેવી દીવાસળી, અને એક રબરબેનડ.”

મારી આખો આશયપથી પિોળી થઈ ગઈ. મનમા ં થયું;

‘નરિરીભાઈન ુ ં દીમાગ ઠેકાણે તો છે ને?! કાઈ
ં પીધ ું નથી, તો
પણ આમને તો ચઢી િોય તેમ લાગે છે !’

મારા િાવભાવ તે સમજ ગયા, “ તમે નિી માનો, પણ આ

ં ખરે ખર કામ કરશે. નીવડેલ ું અને ચકાસણી કરે લ ું છે .”
યત

મારી બાજુએ બેઠેલા બીજ કાકાએ તો ખીસસામાથ

ં ી ડાયરી
અને પેન કાઢીને લખવાની તૈયારી પણ કરી લીધી. તે
આતરુતાથી બોલયા,” અરે નરિરીભાઈ, જલદી કિોને.”

િવે નરિરીભાઈ આગળ વધયા,” જુઓ. બાકસની એક

બાજુએ એક દીવાસળી લગાવવાની - તેન ુ ં કાળં ટપકું અડધો
Page 100 of 170
 ઈચ ઉપર રિ ે તે રીતે. પછી તેની સામેની બાજુ બીજ
દીવાસળી આ જ રીતે લગાડવાની. પણ તે થોડી ઉચી રિ ે તેમ.
2008
પછી રબર બેનડ બાકસની ઉપર લગાડવાનુ ં, અને જ કાનમાં
ં ળાત ું િોય તે કાનની ઉપર બરાબર ફીટ થાય, તેમ
ઓછં સભ
લગાડી દે વાનુ ં. જો બેય કાનમા ં તકલીફ િોય, તો આવ ું બીજુ ં
મશીન બનાવીને બીજ કાન પર લગાવી દે વાનુ ં.”

િવે મારાથી ન રિવ

ે ાયું, “ અરે નરિરીભાઈ, તમને
ુ ે છે ? આ તે કાઈ
અતયારે આવી મજક સઝ ં કામ કરત ું િશે?”

નરિરી ભાઈ બોલયા,” જુઓ, જણે વાત એમ છે કે , તમને

વધારે સભ
ં ળાય કે ન પણ સભ
ં ળાય. એની કોઈ ગેરનટી નિી;
પણ સામેની વયકતીને ખબર પડી જશે કે , આમને સાભ
ં ળવાની
તકલીફ છે , એટલે તમારા કહા વગર તે મોટેથી બોલવા
ં શે. તમારું કામ બોલયા વગર બની જશે .! “
માડ

અને વીજયી મદુાથી નરિરીભાઈ સમીત કરી રહા.

અને અમે બધાં? િસી િસીને ગોટપોટ…

(નરિરીભાઈ પટેલ અમદાવાદમા ં ડેપયટુી પોલીસ કમીશર

ૃ થયા બાદ, ડલાસમા ં તેમની દીકરી અને
િતા, અને નીવત
જમાઈ સાથે સથાયી થયેલા છે . તેઓ સરસ ચીતો પણ દોરે છે .)

Page 101 of 170

 2008

Page 102 of 170

 સાઈકલ ચલ ાવતા ં
2008
“

.
.
.”.

————————————————————————
—-

દીકરો સાયકલ ચલાવતાં શીખી ગયો છે.

તણ વષી પહેલાં તે નાની સાઈકલ સરસ ચલાવતો હતો . પણ એક

દીવસ પાકીમાં કોનકીટના રસતા પર પડી ગયો હતો. નાકમાંથી લોહી
નીકળય હ ંુ ત;ંુ અને હાથપગ પણ છોલાયા હતા. તયારથી તેના મનમાં
સાઈકલ ચલાવવા માટે ભય પેસી ગયો હતો . કેટકેટલ સ , તે
ું મજવવાછતાં
સાઈકલને હાથ લગાવવા તૈયાર જ ન હતો. એ ભય તો તેણે પોતે જ
કાઢવાનો હતો.

પણ તણેક દીવસ પહેલાં શેરીના બીજ છોકરાંઓને સાઈકલ અને

સકુટર ચલાવતાં જોઈ તેને પણ મન થયંુ . તેણે સકુટર પર હાથ અજમાવવાનંુ
નકી કયીું. બે પાંચ મીનીટમાં તો તે રમરમાટ ચલાવતો થઈ ગયો. પછી તો
બીજં છોકરાંવ સાથે રેસ શર થઈ ગઈ; કોણ ઝડપી ચલાવે છે?
સકુટરવાળા સાથે હોડ બકતો હતો તયાં સધ ુ ી તો ઠીક હતંુ . એ છોકરો
તેનાથી નાનો હતો, એટલે અમારો દીકરો તેનાથી આગળ નીકળી શકતો.
પણ બે દીવસ પર તો તેણે સાઈકલવાળા ‘એરીયન’ સાથે હોડ બકી .
એરીયન લગભગ તેની જ ઉમમરનો હતો. તેની સાઈકલ હોટવહીલની હતી
(અમેરીકાના બાળકોની હોટ ફેવરીટ !) એટલે એરીયન જ આગળ નીકળી
જય ને? ભાઈ તો મારી પાસે મોંઢંુ વકાસીને આવયા .

Page 103 of 170

 મને કહે, “ હુ એરીયનને હંફાવી શકતો નથી . હમમેશ તે જ આગળ
નીકળી જય છે.”

મે કહયું ,” તારે એની બરાબરી કરવી હોય તો, તારે પણ સાઈકલ 2008
જ હાથમાં લેવી જોઈએ.”

તે કહે,” પણ હંુ પડી જઉ , અને મને વાગે તો? “

મે કહયંુ ,” લે, કર વાત ! હવે તો ત ‘બ ુ ’ ં ી .ગબોયથઈગયોછે

સાઈકલ પર ત ચ તારા પગ આરામથી જમીનને અડશે. અને હંુ
ુ ં . ઢીતોજો
તને બચાવવા તારી પાછળ જ દોડતો રહીશ.” મે એને પોલીટીકલ પોમીસ
આપી દીધું .

ભાઈ અનેક આશક ં ા અને કુશક

ં ા સાથે સવાર થયા . પણ હવે તેના
પગ ખરેખર જમીન પર લબડતા હતા! હવે તેને શધધા પડી. તેણે પહેલું
પેડલ લગાવય અ ુ ં ન ે ન ા ના મગજે જુનીયાદતાજ કરીલીધી
. ભાઈની
સાયકલ તો રમરમાટ ચાલી. મને તો કયાંય પાછો પાડી દીધો. અને સીધો
એરીયન સાથે મકુ ાબલો. હવે તે એરીયનની થોડીક જ પાછળ રહી તેનો
પીછો કરી શકતો હતો. બે ચાર રાઉનડ મારી તે મારી પાસે પાછો આવયો. મે
તેની સાઈકલની સીટ બને તેટલી ઉચી કરી આપી . હવે તો તેને ચલાવવાનંુ
વધારે સારં ફાવયંુ . તે એરીયનને પાછો તો ન પાડી શકયો, પણ તેનો
આતમવીશાસ
પનુ
ઃઃ
સથાપીત થયો હતો.

આજે હંુ તેને પાકીમાં લઈ આવયો છું . બે તણ કસોટી નકી કરી. તેણે
ડરતાં ડરતાં તે પસાર કરવાનો નીધાીર કયોી. તેના ગઈકાલના દેખાવના
પમાણમાં આ કસોટીઓ થોડીક આકરી હતી. પણ હવે તેના વીકાસનો
આલેખ ઉધવીગામી હતો. તેણે અડધા કલાકમાં તો બધી કસોટીઓ પાર કરી
નાંખી છે. હંુ બાંકડા પર બેસી તેને બીનધાસત સાઈકલ ચલાવતો જોઈ રહયો
છું.

દીકરાનો આતમવીશાસ
પન
ુ
Page 104 of 170
 ઃઃ
સથાપીત થયેલો જોઈ મારં મન આનદંમાં ગરકાવ છે અને મારા પોતાના
કીશોરાવસથાના કાળમાં ડુબકી મારી દે છે . અને મારો હાલનો આતમવીશાસ
2008
પણ
પન ુ
ઃ ઃ
જગતૃ થઈ ગયો છે .

Page 105 of 170

 સુધાકર ે શ ું કયુ ?
2008
ભાગ -1

પોફેસર હેનીચે નીરાંતનો દમ લીધો .

સવીટ્ઝરલેનડથી મબ ુ ી .માં એકાદ મહીના પહેલાં એ

ંુ ાઈની …… યન
વીઝીટીંગ પોફેસર તરીકે આવયા હતા . એક જ વીષયના અભયાસી હોવાના
નાતે અને સવભાવનો મેળ પડવાને કારણે , આટલા ટંુકા ગાળામાંજ પોફેસર
સધુ ાકર સાથે તેમની ગાઢ મીતતા થઈ ગઈ હતી . બને ઘણી વખત સાથે
ફરવા જતા. પોતે એક સારા અને સાચા ખીસતી હોવાનો હેનીચને ગવી હતો .
મધર ટેરેસાએ દરીદનારાયણની કરેલી સેવાથી તેઓ ઘણા પભાવીત હતા .
ભારતમાં ગરીબોની હાલત જોઈ, તેમને ઘણ દ ંુ ુખ.થત ંુ ે આ બાબતમાં
પોત
શક ુ ં ર ી શ ક ેતેનાવીચારહમમ
. ેશતેમનેઆવયાકરતા

અને એક દીવસ તેમને આ બાબતમાં આગળ ધપવાનો મોકો મળી

ગયો. તે દીવસે સધ ું ાઈના … .. વીસતારમાં ચાલવા
ુ ાકર સાથે તેઓ મબ
નીકળયા હતા. શીમત ં અને ઝાકઝમાળ વીસતારોની પાછળ આવેલી, એક
ઝુંપડપટી તરફ બનેના પગ ઉપડ્યા . ગદંકીના ઢગલે ઢગલા ચારે બાજુ
દેખાતા હતા . માથ ફ ુ ં ા ડ ી ન ા ુ ીબચવાબનેએ નાકેહા
ંખેતેવીબદબથ
દીધા હતા.

તયાં એક બાઈનો ઉચા સાદે અવાજ સભ ં ળાયો . મરાઠીમાં તે પોતાની

દીકરીને વઢી રહી હતી. હેનીચને જણવાન મ ં ુ , નથયકંુ ે
શી બાબત હતી.
તેણે સધુ ાકરને પછ ુ ાકરે તેને જણાવય ક
ુ ્યું . સધ ંુ ે , છોકરીથી પાણીની બાલદી
ઢોળાઈ ગઈ હતી; માટે તે ગસુસે થઈ હતી .

હેનીચે કહયું :” એમાં શું ? દીકરી હવે ઉમમર લાયક છે. નળ ઉપર
જઈને ભરી આવે.”

ુ ાકર : “ અરે! હેનીચ . અહીં કયાં કોઈ નળ જ છે?”

સધ

હેનીચ : “ અરે! આટલી બધી વસતી અને પાણીનો નળ જ નહીં?”

Page 106 of 170

 સધુ ાકર : “ આ બધી વસતી ગેરકાયદેસર છે . જમીનના માલીકને જ
પાણીન ક ંુ ન.ેકઅને તે ે પણ મોટી રકમ આગોતરી ચક
શનમળ ુ વે તો. ”
હેનીચ : “દોસત, સધુ ાકર! ચાલ આ માટે હંુ રકમની વયવસથા 2008
કરીશ. થોડા હંુ આપીશ અને બાકીના સવીટ્ઝરલેનડના મારા જેવા વીચારો
ધરાવતા મીતો પાસેથી એકઠા કરીને તને આપીશ. પણ આટલી બધી
વસતીને પરુત થ ુ ં ા ય એ ટ લપું ાણી અને એટલી સખંયામાં નળ નખ
ં ા
જોઈએ. આ બાઈ અને તેની દીકરી જેવી બધી દુખીયારીઓ માટે આટલું
નાન ક ં ુ ા મ થશ.”ેતોમનેટાઢકથશે

ુ ાકર તો તેના આ ઉદાતત વીચાર ઉપર ફીદા થઈ ગયો.

સધ

બીજ દીવસે સધ ુ ાકર એક પલમબરને તયાં લઈ ગયો; અને

મયનુ ીસીપાલીટીની મેઈન લાઈનથી પાણીનો પાઈપ અને તણ ચાર ઠેકાણે નળ
નાંખવા માટેના ખચીનો અદંાજ આપવા કહયંુ . પલમબરભાઈ તો મચી પડ્યા .
આટલ મ ુ ં ો ટ ં ુ ક . બધે
ા મમળવાનીઆશામાંત ંુ ોમોંપહોળંુ થઈગ
ેમનત
ફરીને સાંજે તેમણે સધુ ાકરને ઘેર જઈ , 50,000 રપીયાનો અદંાજ પણ
આપી દીધો. બીજ દીવસે સવારે કોલેજમાં હેનીચને આ માહીતી આપશે તયારે
હેનીચ કેટલો ખશ ુ થઈ જશે ; એ ખયાલથી સધ ુ ાકરન મ ં ુ નપફુલલીતબની
ગયું . તેણે પોતાની પતનીને આ વાત કરી. પણ એ બાઈને આ વાત કાંઈ
જમી નહીં.

સતીની છઠી ઈનદીય કોને કહેવાય ? એ કહે, ” તમે બને પોફેસર છો ,

પોફેસર . આમાં તમારં કામ નહીં. કોંગેસ, શીવસેના કે ભાજપના કાયીકરનંુ
આ તો કામ. તમે એ કરી રહયા.”

સધુ ાકરને પતની પર ગસુસો આવયો. અને તયાં જ ફોનની ઘટંડી

રણકી.

સધુ ાકરે ફોન ઉઠાવયો. સામેથી તોછડી ભાષામાં કોઈ બોલયું ,” અબે,
પોફેસર ! અપન ુ ા હૈ કી તમુ ચાલીમે પાનીકા પાઈપ લાવણેવાળા હૈ .
ુ ને સન
કયા યે બાત સચ હૈ?”

સધુ ાકર તો ખશ ુ ીમાં કુદી પડ્યો . વાહ! પબલીકને પણ આ મહાન

કામની ખબર પડી ગઈ. તેને પતનીની મખ ુ ીતા પર હસવ આ ંુ ને
ંુ વયઅ
પોતાની મસુતાકી પર ગવી. તેણે તો ખશ ુ ીના માયાી હા પાડી.
Page 107 of 170
 અને તયાં સામેથી બોમબ ધડાકો થયો.“ તેરી સાન ઠીકાને હૈ કી ,
નહીં? યે સબ ફાલત બ તેરી ચોપડી સમાલકે બેઠ .”
, ઔરં કર
ુ કવાસબદ

ુ ાકર ,” અરે , તમે કોણ છો? તમારે તો ખશ

સધ ંુ ોઈએ. “
ુ થવ જ 2008

સામેથી ,” દેખ , પોફેસર ! મૈ …... દાદા હંુ. વો સારી ચાલી મેરે

ટેનકરકા પાની પીતી હૈ . અગર ત ય ુ ે પ ા ઈ પલાયાતોમેરાટેનકરબદં
કરવાનેકા તેરા ઈરાદા હૈ કયા ? તેરા થોબડા તડ
ુ વાનેકી ઉમમીદ રખતા હૈ ?
ુ વાની હૈ ? ”
યા ફીર તેરે શાહજદેકી ટાંગ તડ

સધ ંુ ોલે ? માત તેને પોતાની પતનીની સઝ

ુ ાકર શ બ ુ પર અનહદ માન
ઉપજય અ ુ ં ન ે .
ચ ાલીવાળીપબલીકઅન ેહેનીચમાટેદયા

………………..

ટમપા-ફલોરીડા પાસે આવેલા ગેઈનસવીલેના ડો. િદનેશ શાહે

આપણા ચીતતને હતપભ કરી નાંખે તેવી આ સતયકથા પકાશીત કરં છું .

ુ ર બાયોલોજ ના તજજ તો છે જ .
ડો. િદનેશભાઈ શાહ મોલેકયલ
પણ માનવતાથી, કરણાથી છલકાતા નખશીશ સજજન પણ છે. આ વાત
તેમણે મને બહુ હરદયદાવક એક સદંેશામાં જણાવી હતી . આવી અગણીત
કથાઓ ભારતમાં દરરોજની ઘટના છે, તે આપણે જણીએ છીએ? અને જો
જણતાં હોઈએ તો કેમ આપણા પેટન પ ં ? ંુ થી
ુ ાણીયહાલતન
હવે તમે જ કહો. સધ
ુ ાકરે શ ક ંુ યી?ુંહશે

Page 108 of 170

 ભાગ -2
2008
ુ ાકર નીચેનાંમાંથી એક, વધારે, અથવા અનય કોઈ પગલાં લઈ
સધ
શકયો હોત

• ખરેખર તપાસ કરવી કે એ ફોન કોણે કયોી હતો .

• પોલીસને જણ કરવી અને પોલીસ રકણ હેઠળ યોજનામાં આગળ

વધવંુ .

• ટેનકરવાળા વેપારી અથવા આવા અનેક દાદાઓને આવી કામગીરી

આગળ ધપાવવા પોતસાહન આપી; ટેનકરથી પાણી આપવાનંુ
મકુ ત બજર ઉભ થ ુ ં વ ા દ ેવ અ
ંુ ન.ેપાણીનાભાવનીચાલાવવા

• એ દાદાને ટેનકરની જગયાએ પાઈપલાઈન અને નળ નખં ાવવા

સમજવવો; જેથી તેનો ખચી ઓછો થઈ જય અને તે સસતા દરે
ચાલીવાળાને પાણી આપવા માંડે.

• ગાંધીચીધયા માગે સતયાગહનો આશરો લેવો. ઉપવાસનંુ,

અસહકારન શ . ંુ
ંુ સતઅજમાવવ

• એ ચાલીના લોકોને જગતૃ કરવા અને પોતાના જવનની પાયાની

જરરીયાતો માટે સઘ
ં ષી આદરવા પેરવા .

• તેની પતનીની સલાહ માનીને આખો પશ રાજકારણની કોઈ કાબેલ

વયકતીને સોંપી દેવો .

• એ જમીનના માલીક અને એ દાદાને મોં માંગય વ , આપી

ંુ ળતર
આખી ચાલીનો વીસતાર ડેવલપરોને આપી દેવો . તયાં બહુ
સવલતવાળા, આધન ુ ીક, બહુમાળી મકાનો બધં ાવી , નાના આવાસો
ઝુંપડાવાળાને આપી , વધેલી જમીનમાં ઉપરના અને મધયમવગીના
આવાસો બનાવી, આખા વીસતારમાં આમલ ુ પરીવતીન લાવવંુ . છતાં
વધેલી જમીનમાં બાગ બગીચા, આનદં પમોદનાં સાધનો, વયાપારી
ધોરણે વસાવી, એક નવો જ યગ ુ શર કરવો.

Page 109 of 170

 • ુ ાકર કાંઈ કરે કે ન કરે ; આપણે પણ આ સમસયામાં તટુી
સધ
પડવંુ , ટાંટીયા તોડાવવા કે માર ખાવો અને ભખુયાં તરસયાંની વહારે
ધાવંુ . 2008
• અને બીજ અનેક શકય ઉકેલ… ..

હવે આપણે સધ ુ ાકરે ખરેખર શ ક ુ ં ય ીું તે જણીએ એ પહેલાં

વાતાીની છેલલી લીટીમાં તેનો ઈશારો આપી દીધો હતો તે તરફ ધયાન દોરં
…

“ સધ ંુ ોલે ? માત તેને પોતાની પતનીની સઝ

ુ ાકર શ બ ુ પર અનહદ માન
ઉપજય અ ુ ં ન ે .”
ચ ાલીવાળીપબલીકઅન ેહેનીચમાટેદયા

વાસતવીકતાની ભમુી પરની વાત.

સધુ ાકર મારા જેવો, તમારા જેવો, 99% ટકા લોકો હોય છે, તેવો
સામાનય માણસ હતો. તે પોતાનો આકોશ મનમાં જ સમાવી, કડવી દવાની
જેમ આ કુરપ વાસતવીકતાનો ઘટંુ ડો ગળી ગયો અને પોતાની પોફેસરીમાં ,
પોતાના નીજનદંમાં ડુબી ગયો . હેનીચ પણ ‘મધર ટેરેસા’ બનવ કંુ ેટલું
દુષકર છે , એ સમજ સવીટ્ઝરલેનડ પાછો સીધાવી ગયો .

…
રખે માની લેતા કે , આ સતયકથા માત અસસંકારી, અભણ, તોછડી
ભાષા બોલતા … દાદા પરુતી જ મયાીદીત છે . આવા અનેક માફીયા
સમાજના દરેક કેતમાં અડો જમાવીને બેઠા છે . એ એકદમ સશ ુ ીકીત પણ
હોઈ શકે છે . ડોકટર, વૈજાનીક, ઉદ્યોગપતી, પડ
ં ીત, રાજયકતાી કે ધમીગર
ુ
પણ હોઈ શકે છે . આ સૌની સામાનય ઓળખ છે- કેવળ સવાથીવતૃતી ,
અમયાીદીત મહતવાકાંકા, જવનના ઉદાતત મલુયો પતયે ઉદાસીનતા અને
પરપીડનનો દાનવી આનદં.

સધ ુ ાકરને, હેનીચને , તમને, મને, સૌ સમજદાર વયકતીઓને કાંઈક

ખચંુ તંુ , ખટકતંુ , ચથ
ંુ ાત અ ુ ં દં?રરહીગયનંુ ે સધ
બસ! જયાં ુ ી આ તડફડાટ
છે; આ વલવલાટ છે; આ આકોશ છે..... તયાં સધ ુ ી આશા જરર છે.

Page 110 of 170

 આજની તારીખમાં જે ગણયા ગાંઠ્યા લોકોએ એ પોતડીધારી ગાંધી , એ
રવીશકં ર મહારાજ, એ ઠકરબાપા, એ જુગતરામ દવે , એ મધર ટેરેસા વી .
ં ો જેવ જ
સત ં ુ વ ન ; તે કવન
અન ેમાંના ટકાવી એવા,ું ે
એક રાખયછ 2008
આદરણીય શી. નારાયણભાઈ દેસાઈએ તેમની બહુ જ લોકપીય થયેલી
ગાંધીકથામાં કહેલા અને મે સાંભળેલા શબદોમાં -

”જયાં સધુ ી ભણેલા અને સમધૃધ લોકોની સવંેદનશીલતા ટંુટીયું

વાળીને સઈ ુ ગઈ છે ; જયાં સધ
ુ ી કેવળ નીજનદંમાં મહાલતો સમાજનો ઉપલો
વગી આંખો બધ ં કરીને સમાજની કોઈ કુરપતાન અ ; એમ
ં ુ સતીતવજનથી
બહુ સરળતા અને સલામતીપવુીક માની લે છે – તયાં સધ ુ ી , આ એકવીસમી
સદી જ નહીં પણ આવનારી અનેક સદીઓ સધ ુ ી - ગાંધી પસતત ુ છે ; અને
રહેશે .”

જરર એક દી’ કોઈ નવો ગાંધી જગશે; અને આપણા ચીતતના એ

આકોશને વાચા આપશે. અને આવા કરોડ કરોડ આકોશ ભેગા કરી એવી
આંધી, એવો વડવાનળ, એવો પભજ ં ન પગટાવશે ; જેમાં આવી અનેક
સામાજક નીમનતાઓ ભસમીભત ુ બની જશે . સદીઓથી સમાજના દરેક
કેતના ઉપલા સતરની ચાંચીયાગીરીથી અનયાયી વયવસથાઓ, સીમીત
વાડાઓ, કુરઢીઓ , પોકળ માનયતાઓ અને અથીહીન પરંપરાઓ કાયમી
બનયાં છે. આ સૌ મોભીઓ સમાજની સખ ુ ાકારી, સરળતા, નયાય અને
જવન જવવાના પાયાના હકોને ગળે ટંુપો દઈને , ખરેખર કામ કરનારની
પીઠ ઉપર સવાર થઈને પોતાની મગરરીમાં મહાલે છે - સમાજની
લાગણીઓને , વાચાને, ભાષાને, અભીવયકતીને ગગ ંુ ળાવી રહયાં છે . એ
શભુ દીવસે આ સૌ મોભીઓ, તેમનાં સામાજયો અને તેમની બધી
શયામલતાઓ અને કુરપતાઓ કડડભસ ુ થઈને તટુી પડશે .
જરર છે - માત આપણી અદંર રહેલા આતશની એ ચીનગારીને
ઠીંગરાવા નહીં દેવાની . જરર છે - એ નવા ગાંધીના અવતરણની
આતરુતાથી પતીકા કરવાની - પીયતમ કે પીયતમાના આગમનની કરીએ
એવી. આપણે કમ સે કમ આટલ ત ુ ં ો ?
જ રરકરીશકીએછીએને

Page 111 of 170

 સલમમા ં સફ ર

1999 ની સાલની આ વાત છે. હંુ તે વખતે ઈલેકટીસીટી કમપનીના 2008

એક ઝોનમાં કામ કરતો હતો. મોટા શહેરોમાં વીજળીના વીતરણના કામને
પહોંચી વળવા, શહેરના જુદા જુદા વીસતારોના નાના ઝોન અથવા વીભાગ
બનાવવામાં આવે છે. મારા ઝોનના ચાજીમાં હંુ હતો એટલે , બધા મને રીપોટી
કરતા હતા. મારો ઝોન અમારી કમપનીમાં સૌથી મોટો; એટલે બધી જતના
ઘરાકો અમારા વીસતારમાં હતા.

આવા ઝોનમાં તો જતજતના અને ભાતભાતના કામો હોય. એક

નાનકડી કમપની જ જોઈ લો. વીજળીની ચોરી પકડવાન અ ંુ ને
અટકાવવાનંુ કામ પણ આના એક ભાગ રપે; બહુ જ ગદંંુ અને મશુકેલ -
ં જરરી આ કામ.
પણ અતયત

એક દીવસ અમારા મીટર રીડીંગ ખાતાના અધીકારીએ ચચાી

દરમીયાન એવો રીપોટી આપયો કે, શહેરની છેવાડે આવેલા એક ગામ પાસે
આવેલ … ..નગર નામના સલમ વીસતારમાં વયાપક પમાણમાં ચોરીઓ થાય
છે. મે મનોમન તયાં ધાડ પાડવાન ન ંુ કી. કયી
અમું ે આવા નીણીયો
અગાઉથી જહેર નથી કરતા હોતા . બધી તૈયારીઓ પતે પછી, છેલલી ઘડીએ
જ, જગાથી એકાદ માઈલ દુર હોઈએ તયારે , સથળન ન ંુ ામ જહેર કરીએ ;
જેથી ગપુતતા જળવાય અને ગન
ુ ેગારોને માહીતી પહોંચી ન જય .
એ બહુ મોટો વીસતાર હતો, અને મને પણ સલમ વીસતાર જોવાની
ઈચછા હતી, માટે હંુ પણ આ ધાડની કામગીરીમાં જોડાયો . અમારી ફોજ
બહુ મોટી હતી. બીજ બે ખાતાંઓનો સહકાર પણ લીધેલો હતો. મારી સાથે
સોએક માણસોનો સટાફ, વાહનો, બદંુકધારી સીકયોરીટી ગાડી અને બીજ
સામગી હતાં. મારી સરદારી નીચે બધ હ તયાં પહોંચયંુ .
ંુ ાઉસનજઉસન
અમે કામગીરી શર કરી.

આમ તો એ ઝુંપડપટી ન હતી. સરકારી ખાતાએ બાંધેલાં પાકાં મકાનો

હતાં. પણ એક રમ અને રસોડાનાં એ મકાનો, ઝુપડપટીને પણ શરમાવે
તેવાં હતાં . મકાનોની દરીદતાની સાકી પરુતાં બધાં ચીહનો ચારે બાજુ
દષીગોચર થતાં હતાં. દરેક મકાનને એક કેબલ વડે પાવર આપવામાં
હતો. અમે જોય ક ંુ ે , મોટા ભાગના મકાનોમાં આવા કેબલ પર એક જગયાએ

Page 112 of 170

 કાળી ટેપ મારેલી હતી , અને તેમાંથી એક પાતળો વાયર ઘરમાં જતો હતો.
અમે ટેપ ખોલીને જોયું , તો તેમાં બે પાતળી ખીલીઓ ઠોકેલી હતી , અને તે
ખીલીઓ સાથે પેલો પાતળો વાયર જોડેલો હતો . આમ મીટરની આગળથી જ, 2008
સાવ અણઘડ રીતે, પાવર ચોરી લેવામાં આવતો હતો.

અમે તે બધી સામગી કાઢી નાંખી, અને તે મકાનને સપલાય આપતી

સવીચમાંથી ફયઝુ કાઢી નાંખયા. આ અગ ં ેની કાયદાકીય નોટીસ પણ તે
મકાનમાં હાજર બાઈને આપી દીધી. તે બાઈ તો ઓશીયાળી નજરે અમારી
સામે જોઈ રહી. રડું રડું થતી તેની આંખ કાંઈક કહી રહી હતી . મને જરા
ઉતકંઠા થઈ .

ુ ્યું -” તમારે કાંઈ કહેવ છ

મે તે બાઈને પછ ંુ ે ?”

ડુમાથી રંધાયેલા અવાજે તે બોલી .” સાયેબ! હો રપીયા દાદાને

આપવાના ચયાંથી લાઈશું ?”

મને થયું -’ આ કોની વાત કરે છે?’

મારી સાથેના આ વીસતારના જણકાર ઈલેકટીશીયને મને કહયું - ”

આ વીસતારના નામચીન ….દાદાની તે વાત કરે છે. આપણે જઈએ પછી,
સો રપીયા લઈને ‘દાદા’નો માણસ ફરી પાછો સપલાય આપી દેશે ! જેની
પાસે રપીયા હોય તે જલસા કરે. દર મહીને પચાસ રપીયા ‘દાદા’ને
આપવાના. આપણી કમપનીને ડીકો !”

હંુ તો હેબત જ ખાઈ ગયો . આખ સ ં ! તઅન

ુ માં ે ં અમારા
રતત ચાલે
પાવરના જોરે ‘દાદા’ નો પાવર વધતો જય. ( એ વખતે મને કોઈ ‘દાદા’
નહોત ક ંુ હેતંુ - મોટો સાયેબ મઓ
ુ ‘તો ને ! )
હવે મને અમારા આખા ઓપરેશનની વયથીતા સમજઈ. કશો અથી જ
નહોતો. ઉલટાન અ ં ુ ‘મ ’ા ર ી ધાડથી તો દાદાને બીજ વધારાની આવ
થવાની હતી! વધારે દુષણો પોષાવાનાં હતાં .

વયગ ચીતતે હંુ તે મકાનથી આગળ જવા નીકળયો . બાજુના ઘરની

બહાર, એક ખાટલા પર, ધોમધખતા તડકામાં, એક દમીયલ ડોસો ખાંસતો
પડ્યો હતો . ઘરમાં તેના તટુેલા ફુટેલા ખાટલા માટે કોઈ જગા ન હતી . આ
‘એરકંડીશન’ (!) જગા તેને ફાવી ગઈ લાગતી હતી. સત ુ ાં જ તે
ુ ાં સત
Page 113 of 170
 આજુબાજુ ગળફા થક ંુ તો હતો. બાજુમાં જ બે સાવ નાગાંપગ
ુ ાં બાળકો
ુ માં મજથી રમતાં હતાં .
ધળ

થોડેક આગળ ગયા . દુરથી બીહામણા દેખાવવાળા , લખુખા જેવા બે તણ 2008

માણસો અમારી પવતૃતી નીહાળી રહયા હતા. મે પેલા જણકારને પછ ંુ ે ,
ુ ્ય ક
તે કોણ હતા.

તેણે કહયું - ” ‘દાદા’ના માણસો છે. આપણા જવાની રાહ જોઈ રહયા
છે. આપણે જઈએ પછી તેમની ઉઘરાણી અને રીપેરની(!) કાયીવાહી શર.
આપણા પર એ લોકો વારી ગયેલા છે - વધારાની આવક થવાની ને! ”

થોડેક આગળ ગયા . તયાં એક મકાનના બારણામાં આવા બીજ બે

લખુખાઓ બેઠેલા હતા . મને કહેવામાં આવય ક ુ ‘ં ’ે તેઓ બેવડાનવંુ ેચાણ
કરે છે. તેમણે મને પણ કહયું ,”સાયેબ! દેશીનો ‘ટેસ’ કરવો સ ?
વીલાયતીય સ - તમને મફતમાં ‘ટેસ’ કરાવહંુ .”

ુ રાતના મખુય શહેરમાં દારબધ

ંુ ાંધીજના ગજ
આ હત ગ ં ીન વંુ રવંુ
ચીત !

વળી આગળ ગયા. એક મકાનના બારણાંમાં આંખોના નીલીજજ

ઈશારા કરતી, સોળેક વરસની બે છોકરીઓ ઉભેલી હતી . અડધી ખલુલી
છાતીમાંથી ખીલત જ ુ ં ો બ નલટ ેમણે સાવ
. ું તાવામાટે લચકીરહયહ
નાની ું તું
ચદી પહેરેલી હતી , અને તેમનો એક હાથ પોતાની ખલુલી સાથળ ઉપર
ુ ક રીતે ફરી રહયો હતો.
સચ
ં આવી ગયો. હંુ મારી જતને બહુ જ
હવે તો મારી ધીરજનો અત
અસહાય અને અકાયીકમ થયેલી જોઈ શકયો. હંુ મોટેથી મારા
અધીકારીઓને બરાડીને બોલયો ” ચાલો પાછા. ઓપરેશન બધ ં . આ
ધાડનો કોઈ અથી જ નથી.”

અમે બધા વયગ ચીતતે ઓફીસે પાછા ફયાી.

પણ તણ દીવસ સધ ુ ી મે જોયેલાં એ વરવાં દશયો સમતૃીપટલને કોરતાં ,

આકોશતાં રહયાં. ચીસો પાડી પાડીને સલમની એ દુનીયા મારી સભયતાને
પડકારી રહી હતી. આખા સમાજને પડકારી રહી હતી. સફ ુ ીયાણી

Page 114 of 170

 ં ીતાઈની, સવપનીલ, રડી અને રપકડી આલમની હાંસી કરી રહી હતી.
પડ
મારા દંભના પડદા વીદારી રહી હતી .
2008

Page 115 of 170

 સુદ
ં રમ ્ સાથ ે એ ક મુલા કાત
2008

6 ડીસેમબર 1969 ની સવાર. મારા ં પતની અને હુ ં પોડીચેરી

ુ ાકાત માટે લાઇનમા ં ઉભાં
આશમમા ં માતાજની ખાસ મલ
છીએ. અમારા લગનની આ પિલ
ે ી જયત
ં ી છે . માતાજના
આશીવાપદ લેવાની તીવ ઇચછા છે . જણે આ ઘટના િજુ િમણાં
જ બની િોય, તેટલી માનસપટ પર હુબહુ અકાયેલી છે .

તે દીવસે માતાજના પગમા ં માથ ું મક

ુ તા ં એક અજબ જ
ુ વ થયો; જન ુ ં વણપન જ ન કરી શકાય. અમે બને સાવ
અનભ
િળવા ં ફલ જવા ં બની ગયાં.

ુ ે વભાઈ
બિાર આવયા તયારે , અમારા એક જણીતા વાસદ
ુ ાકાત ગોઠવી આપી િતી. તેમણે
મળયા; જમણે આ ખાસ મલ
કહ ું ,” તમે બહુ નસીબવાળા છો. આજ સાજ ું રમ ્ ના
ં શી. સદ
ઘર ં નનો કાયપકમ છે . તમે જરુર
ે તેમનો ‘સાિવતી’ વાચ
આવજો.”

અમે તો સાજ
ં તયા ં પિોચી ગયા. લગભગ તીસેક
ુ રાતીઓ આવેલા િતા. શી. સદ
ગજ ું રમ ્ નો નીવાસ દરીયા
કીનારે િતો. શાત
ં સથાન, દરીયાનો શાત ુ વાટો, મદ
ં ઘઘ ં મદ
ં
વાતો પવન અને સાવ સાદા ઓરડાની ગરીમા. જવનમા ં આવું
દીવય વાતાવરણ ફરી કારે ય માણય ું નથી.

Page 116 of 170

 ં મયી, ચૈતનયમયી, સતયમયી’-
‘આનદ ુ ીના
એ સતત
ું રમ ્ ન ુ ં વયાખયાન શરુ થયું. મીઠો,
ુ ગાન પછી, શી. સદ
સમિ
2008
સસંકારી, ધીમો, પણ સપષટ અવાજ. શી. અરિવંદની
‘સાિવતી’માથ ુ
ં ી મળ અગેજમા ં બે તણ પકંતીઓ બોલે; અને
ુ રાતીમા ં સમજવે. થોડીક પોતાના અનવ
પછી તે ગજ ુ ાદની
પકંતીઓ પણ આવતી જય.

સષૃટીમા ં જયારે પથમ સજવ તતવ પગટ થય ું િશે; તે

સમયની શી. અરિવંદની પરીકલપના િતી. અને પછી
ં ીની પકીયાની કાવયાતમક અને આધીભૌતીક રજુઆત.
ઉતકાત
(Evolution) શબદ તો વીજાનમા ં ભણયા િતા; પણ
ુ રાતી
(Involution) શબદ જણવા મળયો. આનો યથાથપ ગજ
પયાપય પણ તેઓ બોલતા િતા; પણ મને તે યાદ નથી. પરમ
તતવ કઈ રીતે આ સજવ સષૃટીની ઉતકાનતીની સાથે સાથે
અદર ઉતરત ું ગય ું છે ; અને ચેતના નવા નવા સતરોમા ં કઈ
રીતે પાગ
ં રતી ગઈ છે ; તે તેમના કંઠે સાભ
ં ળયું; તયારે ખબર
પડી કે, શી. અરિવંદની આ કવીતામા ં કેટલી કાવયાતમકતા,
કેટલ ું સતય અને કેટલ ું વીચાર-ગામભીયપ છે ; અને શી સદ
ું રમે તે
સતય કેટલ ું આતમસાત ્ કય ુ છે .

ુ ાકાતના આધીભૌતીક
સવારના માતાજની સાથેની મલ
ુ વ પછી, અમારા માનસ ઉપર આ બીજો અમી-છટ
અનભ ં કાવ
ું રમ ્ સાથે થોડીક
થયો. વયાખયાન પતી ગયા પછી, શી. સદ
ઔપચારીક વાતો થઈ; તયારે પણ તેમના વયકતીતવની

Page 117 of 170

 માદપવતા, સરળતા અને વાણીની મીઠાશ અગત રીતે માણવાં
મળયાં.
2008
ુ વ પછી, આ 37 વષપમા ં જવનના અનેક
આ અનભ
ુ વોમાથ
અનભ ં ી અને તડકી છાય
ં ડીમાથ
ં ી પસાર થયા છીએ; પણ
ં ણા ં િજુ કાલે જ થયા િોય; તેમ લાગે છે .
આ અમી છાટ

આવો િતો આપણા આ મિાકવી સાથેનો અમારો

મેળાપ.

Page 118 of 170

 2008

વીભાગ -3

વાતા પ ઓ

Page 119 of 170

 અમે રી કન િા ઈવે પર ની તણ ઘટના ઓ
2008

ડલાસ અને ફોટપવથપના મિાનગરોને વીધીને સોસરવા

જતા, એટલેનટીક અને પેસીફીક મિાસાગરોને જોડતા, રાષટની
અથપવયવસથાની ધોરી નસ જવા, ઈનટરસટેટ િાઈવે (આઈ-20 )
ઉપરથી મારી ગાડી કલાકના 60 માઈલની ઝડપે પરુપાટ
પસાર થઈ રિી છે . આ રશ-અવર છે . મારી આજુબાજુ રસતાની
ચાર લેનો મારા જવી જ અસખંય ગાડીઓ, વાનો અને
ખટારાઓથી ભરચક ભરે લી છે . વાિનોની વચચે બહુ જ ઓછી
જગયા છે . ગાડીઓનો સતત પવાિ ધસમસી રહો છે . સામેની
દીશાની ચાર લેનોની પણ આ જ પરીસથીતી છે .

મને એમ પતીતી થઈ રિી છે કે , હુ ં દે શની ધોરી નસ જવા

આ િાઈવેમાથ
ં ી વિી રિલ
ે ા, અને દે શના આથીક વયવિારને
ધમધમત ું રાખતા, કરોડો રકતકણો જવો એક રકતકણ છં.
ગતીનો પાણવાય ુ અને પેટોલન ુ ં ઈધણ મને ફલાવીને ટેટા
જવો બનાવી રહા ં છે . સતત ધસમસતા મારા જવા આ
બધા રકતકણો, તેમજ ટેનો, જટપલેનો અને મિાકાય સટીમરોમાં
વિી રિલ
ે ા, આવા જ અનેક રકતકણો રાષટની આથીક
ુ
વયવસથાને ધમધમતી રાખી રહા ં છે . વીશના આ સૌથી સમદ
દે શ જવા તગડા બનવા; દુનીયાના પતયેક રાષટે િોડ બકી છે .

Page 120 of 170

 આખ ું માનવજગત એક ન અટકાવી શકાય તેવી દોડમાં
ુ છે ; અને પતયેક કણે આ દોડ જટની ઝડપે, સતત
પવત
2008
ુ કદોડનો કોઈ અત નજર સમક
વધપમાન થતી રિ ે છે . આ મષ
દે ખાતો નથી. બધા ં વીનાશની, સવપનાશની, દુગપમ ખીણ તરફ
પચડં ગતીએ, એકશાસે, ધસમસી રહા ં છે . કોઈને બેક
લગાવવાની ફરસદ, ઈચછા કે સમય નથી.

તયા ં જ આવી વીચારધારામા ં મારા ખીન માનસમાં

સતયનો એક ઝબકારો થાય છે કે, હુ ં એક એકઝીટ ચકુી ગયો
ુ પ(!) દીશામા ં જવાને બદલે
છં; અને ખોટો એકઝીટ લઈ પવ
પશીમ(!) તરફ ધસી રહો છં!

***

મારા આખા શરીરે પરસેવો વળી ગયો છે . હુ ં મારી

પથારીમા ં સાવ શબવત ્ પડેલો છં. એક બીભીષણ દુઃસવપન
િમણા ં જ પસાર થઈ ગય ું છે . એ સવપન ચાલીસ વરસ પછીના
આ જ આઈ-20 િાઈવેન ુ ં િતું. આખો રસતો સવારના આઠ
વાગે ભેકાર, ખાલી પડેલો િતો. એની ઉપરથી સમ ખાવા
બરાબર, એક પણ વાિન ચાલી રહ ું નિોતું. એની ઉપર
ઠેકઠેકાણે વનરાજએ સામાજય જમાવી દીધ ું િતું. વીતેલી
અથવપ યવસથાના મિાઅજગર જવો આ િાઈવે શબની જમ
સડતો પડેલો જણાતો િતો. દુદપશાની અસખંય કીડીઓ તેના
દે િન ુ ં ભકણ કરી રિી િતી.

Page 121 of 170

 બધી જ રે લવે લાઈનો, બધાજ મિાસાગરો અને સમસત
ં એક પણ વાિન સરકી રહ ું ન િતું. આખી
આકાશમા ં કાય
2008
દુનીયામાથ
ં ી પેટોલીયમન ુ ં છે લલ ું ટીપ ું અને કોલસાનો છે લલો
ટુકડો વપરાઈ ગયાને પણ પાચ
ં વષપ વીતી ગયા ં િતાં. બોમબ
વડે તોડી નાખ
ં વામા ં આવેલા બધ
ં ોને કારણે, બધા ં જળાશયો
પણ ખાલી પડેલા ં િતાં. થોડા વરસો પિલ
ે ાં, પાણી અને
ુ મા ં નેવ ું ટકાથીય
શકતીસોતો માટે ખેલાયેલા, તીજ વીશયદ
વધારે માનવજત નાશ પામી ચકુી િતી. અણય
ુ દ
ુ ના કારણે
ુ ીય બરફે વીશના ં બધા ં જ
પેદા થયેલી ગરમીથી પીગળે લા ધવ
બદ
ં રોને પાણી નીચે ગરકાવ કરી દીધા ં િતાં. બધી સલતનતો
તિસનિસ બની ચકુી િતી. જગતની બધી અથપવયવસથા, અરે !
આખ ું સમાજજવન ભાગ ુ ો બની ગયા ં િતાં.
ં ીને ભક

મારા જવા ં ગણયાગ ં યા ં કોક’જ દુભાપગી માનવજવો

ં ાઠ
આમતેમ ખોરાક અને પાણી માટે જગ
ં લોમા ં વલવલતાં,
આથડતા ં િતાં. જુના શિર
ે ના બહુમાળી મકાનોના બધા ં ખડંેરો
ભયાવિ વનરાજમા ં અરણયરુદન કરી રહા ં િતાં. સમસત
ં ાત ું, કણસતું, આકંદત ું ગફ
માનવજવન ખોડગ ુ ાજવન તરફ
ં ર ગતીએ, કીડીવેગે સરકી રહ ું િતું. આજુબાજુના જગ
મથ ં લનો
ભાગ બની ચકુેલા આઈ-20 ઉપર હુ ં ભખ
ુ યો ને તરસયો, નીવીયપ
ને નીષપાણ, િતપભ ને િતાશ ઉભેલો િતો. કઈ ઘડીએ, કોઈ
રાની જનવર આવીને મારો કોળીયો કરી જશે, તેના ભયથી હુ ં
થરથરી રહો િતો. મારું આખ ું શરીર આ ભરશીયાળામા ં પણ
પસીને રે બઝેબ બની ગયેલ ું િતું.
Page 122 of 170
 અને મારા ખોટા એકઝીટે (!) મને, માનવજતને કાથ
ં ી
ુ ાં; તેની મરણપોક પાડીને હુ ં ઝબકીને જગી
કા ં લાવી મક
2008
જઉ છં.

***

બાથરુમમાથ ુ
ં ી પાછો આવી હુ ં પથારીમા ં સઈ ગયો
છં. પેલી દુદપમ દશા તો એક સવપન જ િત ું; તેની પતીતી
થતા ં હુ ં ફરી પાછો નીદાદે વીને શરણે જઉ છં. ઘસઘસાટ ઉઘની
વચચે એક નવ ું પરોઢ ઉગી નીકળે છે . હુ ં ફરી પાછો એવા જ
રશ-અવરમાં, એ જ આઈ-20 િાઈવે પરથી, મારી િાઈપાવર
ં ાલીત નાનકડી ગાડીમા ં પરુપાટ પસાર થઈ રહો
બેટરીથી સચ
છં. પણ િવે પિલ
ે ા ં જવો ધમધમાટ નથી.

િવે શિર
ે મા ં ગણીગાઠ
ં ી અને નાનકડી ઓફીસો જ છે . સૌ
ે થી જ ઈનટરનેટ પર કામ કરી લે છે . જવનજરુરી
પોતાના ઘર
ુ
બધી વસતઓ િવે તેમને ઈ-ઓડપર પમાણે ઘર
ે પિોચાડવામાં
ુ માટે જ લોકો માકે ટમા ં જય છે .
આવે છે . માત શોખની વસતઓ
અથવા આનદ
ં પમોદ માટે કે મીતો અને સબ
ં ધ
ં ીઓને મળવા
જવા, મારી જમ ગાડીઓ વાપરે છે . અને તે ગાડીઓ પણ
સવયસ
ં ચ
ં ાલીત વીજળીના રે લ સટેશનો પર જ પાકપ કરવામાં
આવેલી િોય છે .

મોટા ભાગની યાતાયાત, સવયસ

ં ચ ુ ીક
ં ાલીત, અતયાધન
ુ ેટ ટેનથી પણ વધારે ઝડપી ટેનો વડે જ
અસખંય સખંયામા ં બલ
થાય છે . બધા ં કારખાના ં રોબોટોથી ચાલે છે . બધા સામાનની
Page 123 of 170
 આપલે પણ સવયસ
ં ચ
ં ાલીત સટોરોમા ં રોબોટો જ સભ
ં ાળે છે .
િાઈવે પર ચાલી રિલ
ે ા મોટા ભાગના ં વાિનોમા ં પણ આવા
2008
રોબોટ ચાલકો જ છે ! મારા જવા ં કો’ક જ સિલ
ે ાણીઓ અથવા
ઈલેકટોનીક સાધનો, મિાકાય પાવરિાઉસો કે કારખાનાઓ
ં ના
તાતકાલીક મરામતકામ માટે જતા ં સીપરુુષો જ ગાડીઓમાં
બેઠેલા ં છે . બાકીન ુ ં બધ ું રોજીદું ઉતપાદન અને મરામતકામ તો
રોબોટો જ સભ
ં ાળે છે .

આખા વીશની શકતીની જરુરીયાતો માટે િવે લાખો

‘ટોકોમેકો’( થમોનયકુલીયર પાવર પેદા કરવાન ુ ં સાધન)
વપરાઈ રહા ં છે . તેમા ં પેદા થતી વીજળી, આખા વીશની
િજરો વશોની જરુરીયાત માટે પયાપપત છે . સય
ુ ન
પ ા નાનકડા
ં ાન જવા આ આદીતયોએ આખાય વીશની રુખ બદલી
સત
નાખ
ં ી છે . બધો વયવિાર તેમના થકી પેદા થતી વીજળી વડે જ
ચાલે છે . સમદુના પાણીમાથ
ં ી આ જ વીજળી અમયાપદીત
ુ પાણી પણ બનાવી દે છે . સટીમરો અને વીમાનો
જથથામા ં શદ
પણ આવા ટોકોમેકો વડે જ ગતી કરી રહા ં છે . પદુષણ એ
ુ કાળની, અને બીનજરુરી ઘટના બની ચકુી છે . પાણી અને
ભત
ુ ો,
શકતીસોતો માટેના દે શ દે શ વચચેના ઝગડા અને ભીષણ યદ
ુ કાળની ઘટનાઓ બની ચકુી છે . એક જ ઝડંા નીચે સમસત
ભત
વીશમા ં માનવજતન ુ ં એક જ રાષટ બની ચક
ુ ું છે .

હુ ં ‘શાદુપલવીકીડીત’ મા ં ગણગણી રહો છં -

Page 124 of 170

 આશ ા એક જ એ ર િી જગ તને અસ તીતવન ી દો ટમા ં .
વિાલા સ ુરજદ ેવ ! આજ જગવો વ ીસ ફોટ ન ાના કણ ે .
2008
અને એ આશાભયાપ વીસફોટના પતાપે તો અતયારે મારી
આ ગાડી ચાલી રિી છે . માનવજતની બધી દુવત
પ ુ ીઓ, દપપ,
ુ કાળની
ઈષયાપ, સામથયપ માટેની દોડ અને ખેચાખેચી પણ ભત
બાબતો બની ચકુી છે . મારી ગાડીના રે ડીયો પરથી મગ
ં ળના
ે ી, મધરુી ગજ
ગિ પરથી પસારીત થઈ રિલ ુ રાતી ગઝલોની
સરુાવલીઓ મારા ચીતને દીવય આનદ
ં આપી રિી છે .

આ નવા એકઝીટે(!) તો મને નવી મિામાનવ જતીનો

એક અશ બનાવયો છે .

***

ુ ભાતમાં, હુ ં આળસ મરડીને,

અને નવી આશાના સપ
પસનચીતે, આઈ-20 િાઈવે પરની પિલ
ે ી સતય ઘટના અને
પછીના ં બે સવપનોને મારા નોટબકુ કોમપયટુરમા ં ‘ફોનટબદ’
કરવા માઉસની પિલ
ે ી ‘કલીક’ લગાવવાનો એકઝીટ લેવા
પયાણ કરું છં !

Page 125 of 170

 ઘાસ
2008
સામે દુર , આંખોને ઠંડક આપતંુ , લીલીછમમ ધરતીન મ ંુ નોહારીદશય
છે. તમે કલપનાની પાંખે ઉડીને તેની નજક ને નજક જતા જઓ છો .
પતીકણ તે લીલો પટો મોટો ને મોટો થતો જય છે . તમારં કીતીજ આ લીલી
ઝાંયથી ઘેરાવા માંડે છે . હવે તમારી ચારે બાજુ આ લીલો રંગ છવાઈ જય
છે. જેમ જેમ આ લીલાશ નજક આવતી જય છે ; તેમ તેમ તમે નાના ને
નાના થતા જઓ છો. એ હરીયાળીની ઠંડકમાં તમને તમારા સક ં ોચાતા
કદનો ખયાલ જ આવતો નથી.

હવે તમે ચારે બાજુ આ હરીયાળીની વચચે ઘેરાઈ ગયા છો . તમને હવે
લીલા સીવાય બીજો કોઈ રંગ દેખાતો નથી . ઘાસનાં તણખલાં હવે વીશાળ
નારીયેળીનાં પાન જેવાં લાગી રહયાં છે . તમે એક જંતન ુ ી જેમ , તેની ઉપર
બેસી, તેની ઠંડકનો સપશી માણી રહયા છો . તમારં જગત હવે લીલછ ું મમ
બની ગય છ ંુ ે . પરીકથામાં જ માણેલા મધરુ વીશની અદંર તમે મહાલી રહયા
છો. ઈડનનો બગીચો તમારી ચારેપાસ હેલલારા મારી રહયો છે . આ લીલા
સાગરના લીલલોળે હીલલોળે તમારા દીલમાંય અપરંપાર આનદંનો
મહાસાગર ઘુ -ઘ ક ુ ર . તમ
તોઘઘ ે આ આનદ
ુ વીરહયોછે ં ના સાગરમાં ડુબી
જવા, તેની સાથે એકાકાર બની જવા, લાલાયીત બની ગયા છો. તમારા
ઉતસાહને પતીધવનીત કરતો, મદં મદં સમીર આ લીલા સાગરને હીંચોળી
રહયો છે.

અને તમે એક ઠેકડો ભરીને એ લીલાંછમમ પાનની અદંર કુદકો મારો

છો. બાજુમાં એક વીશાળ નળીમાંથી પાનના કણકણને જવન સીંચતા
પાણીની નદી વહી રહી છે. લીલાં અને ફુટબોલ જેવાં વીશાળ , અસખંય કણ
સયુ ીના કીરણોથી તપત બની, ફુલી ને સક ં ોચાઈ રહયાં છે : શસી રહયાં
છે. હરેક શાસે નળીમાંથી પાણી તેમની અદંર પવેશે છે . અને હરેક ઉછ્વાસે
તે કણે બનાવેલ મ ુ ં ી . તમે પાનના ે પાછુંજયછે
ષ પ કવાનપાણીનીસાથ
હરેક શાસની સાથે તાદાતમય અનભ ુ વી રહયા છો. જવનનો એ ધડકતો,
ફરકતો રાસ તમારા જવનતાલની સાથે એકતાલ બનવા માંડે છે .

Page 126 of 170

 અને આ આનદંનો તીવરતમ અનભ ુ વ કરવા તમે હવે બીજો ઠેકડો
મારીને એક કણની અદંર પવેશો છો.

અને આ શું ? 2008

અહીં તો કોઈ ઠંડક જ નથી , બધી શીતળતા વીદાય લઈ ચક ુ ી છે. ગરમ

ગરમ ભઠીની અદંર તમે શેકાઈ રહયા છો. અહીં તો બાળી નાંખે તેવા જલદ
તેજબ ધખધખી રહયા છે . તમારા સમગ હોવાપણાને ગસીને ઓહીયાં કરે
તેવી, પાનના એ કણની હોવાપણાની ચીરંતન ભખ ુ , તમારો કોળીયો કરવા
આતરુતાથી તમારી તરફ ધસી રહી છે . એ તેજબના સાગરની મધયમાંથી
કોઈક અજણય જ ુ ં વ ન પ ોતાના અસતીતવ સીવાયના બીજ કોઈ ખ
સીવાય, તમારા સમગ હોવાપણાને ઝબબે કરવા આદેશો આપી રહય છ ંુ ે .

તમે એકદમ ગભરાઈને પારોઠનાં પગલાં ભરવા માંડો છો. પણ તમે હવે
સાવ અસહાય છો. નાના બનવાની આ પકીયા અપરીવતીનશીલ છે. તમે હવે
પાછા તમારા અસલી રપમાં નથી આવી શકતા. તમે આ કેદમાંથી ભાગવાનો
મરણીયો પયતન કરો છો. પણ બહારથી કુમળી અને હરીત લાગતી એ
કણની કુર દીવાલ હવે પોલાદ જેવી બની ગઈ છે . તમે આ કેદમાં , થોડીક
જ સેકંડો દુર રહેલા તમારા અત ં ની નજક ને નજક ખસી રહયા છો અને એ
કાળઝાળ તેજબ તમને ઘેરી વળે છે . એક જ કણ અને તમે પણ
‘કલોરોફીલ’ ( પાનન હ ંુ રીતદવય) બની જવાના છો.

***

અને તમે પસીને રેબઝેબ , આ દીવાસવપનમાંથી સફાળા ઝબકીને જગી

જઓ છો. સામે દુર એ જ હરીયાળી ફરી પાછી વીલસી રહી છે .

જવનન સ ં ુ ૌ દ ;શ
યી એઅ નેજવનનીકુ
ું બધાં સતયો તમન
રતાશ ે હવ
ું ે
સાવ નગન રીતે સમજઈ ગયાં છે. ;
; - એ સતય
સમજ ‘તમારા સતયશોધનના ધખારા પર પણ
ુ ી વીરામ મક ુ વ ક ંુ ેકે?મ’ એવંુ
તમે વીચારતા થઈ જઓ છો.

અને …. આ મામલામાં વધ ઉ ુ ‘ કરતાં

ડા ઉતરવા
’ ના તમને મળેલાં મહામલુય રતન જેવાં જવનસતુ અને
જવનશૈલીમાં તમારો વીશાસ હવે દઢ બની ગયો છે .
Page 127 of 170
 2008

Page 128 of 170

 જલ
2008
પહેલી જનયઆ ુ રીના સવારના આઠ વાગયા હતા . દીપક તેના નવા
અભીયાનના ઉતસાહમાં, તેની જેલમાં હસતે મખ ુ ે પવેશયો . આગલો મહીનો
કેવો રહેશે તેની અનેક કલપનાઓ તેના મગજમાં આકાર લઈ રહી હતી .
તેની કોટડીમાં ચાર દીવાલો હતી અને બે બારણાં . એક પણ બારી આ
ઓરડામાં ન હતી. એક બારણ બ ુ ં ધ . ુ ીધાવાળીબાથરમમાં ખલ
ીસવ ું તું
ુ તહ
આ બાથરમને પણ કોઈ બારી ન હતી. તે જયાંથી આવયો હતો, તે બીજું
બારણ એ ુ ં . લોબીમાં
કલોબીમાં ખલ ંુ તબહારનો
ુ પણ
તહ ંુ પકાશ ન પવેશે
તેની કાળજ લેવામાં આવી હતી.

તેના ઓરડામાં ટેબલ , ખરુશી અને સવુાની સરસ પથારી હતાં. એક

ફીજ પણ હતું . પીવા માટેનાં તેનાં મનગમતાં પીણાં પણ ફીજમાં રાખેલાં
હતાં. ટેબલ પરના બે તણ ડબબામાં તેને મનભાવતાં નાસતા પણ હતા .
અરે, તેને ગમતા મખુ વાસની બે તણ ચીજો પણ ટેબલ પર મોજુદ હતી ! આ
ઉપરાંત ટેબલ પર તેની પસદંગીનાં પસુતકો , એક ટેપ રેકોડીર , તેને
મનગમતાં ગીતોની સીડીઓ અને એક ઘડીયાળ હતાં . દીવાલ ઉપર સરસ
કુદરતી દશય વાળંુ એક કેલેનડર હતંુ . એક સરસ પકાશ આપતી લાઈટ
અને નાઈટ લેમપ પણ હતાં . ટંુકમાં તેને જવન જરરીયાતની બધી ચીજો
તયાં હાજર હતી.

દીપકને હસવ આ . અહીં

ંુ વીગય ું તેણે પોતે જ પોતાનો દીવસ અને
પોતાની રાત સજીવાનાં હતાં. લાઈટ ચાલ ક ુ ર ે એ ટલેદીવસઅનેબધ
ં કરે
એટલે અધ ં ારઘેરી રાત. ઘડીયાળમાં સમય જોઈ, કેલેનડરની તારીખમાં
નીશાની કરી, તેણે પોતાનો નવો દીવસ ચાલ ક .
ુ રવાનોહતો
હમણાં જ તેણે તીવેદી સાહેબ સાથે ગરમાગરમ નાસતો અને ચા
લીધાં હતાં. સાથે તીવેદી સાહેબના બે આસીસટનટો પણ હતા . તેને આ નવા
પયોગની બધી શરતો સમજવવામાં આવી હતી. તે આ પયોગમાં પોતાની
રાજખશ ુ ીથી સવયસ ં ેવક તરીકે જોડાયો હતો . તેણે 25 દીવસ આ જેલમાં
રહેવાન હ ંુ તંુ . તેને બધી જ સવુીધાઓ તયાં પરુી પાડવામાં આવશે તેમ
કહેવામાં આવય હ ંુ તંુ . બહારની દુનીયા સાથે તેનો કોઈ સમપકી રહેવાનો ન

Page 129 of 170

 હતો. કોઈ ટી.વી., રેડીયો કે છાપાં તેને મળવાનાં ન હતાં . તેણે કોઈની
સાથે મળવાન ન ંુ હત . ંુ

એક નોકર આવીને, દરરોજ ચાર વખત, તેને ચા, નાસતો અને જમણ 2008
આપી જવાનો હતો. તેનાં વાસી કપડાં લઈ જઈ નવાં કપડાં પણ તે જ આપી
જવાનો હતો. તેને ખાસ કહેવામાં આવય હ ુ ં ત ક ું ે તેણે આ નોકરસાથે
કોઈ વાત કરવાની ન હતી. અને જો કરે તો પણ નોકર કોઈ વાત તેની
સાથે કરવાનો ન હતો. તેને કોઈ ખટુતી ચીજ હોય તો તેની ચીઠી તેણે
નોકરને આપવાની હતી, અને તે તેને પરુી પાડવામાં આવશે તેવ ત ંુ ેને
કહેવામાં આવય હ ંુ તંુ . તેનો સેલ -ફોન તીવેદી સાહેબે માંગી લીધો હતો .
જેલની મદુત પરુી થયે તે તેને પાછો મળશે ; તેમ તેને કહેવામાં આવય હંુ તંુ .

આ પયોગનો ઉદેશય તેનાથી ગોપીત રાખવામાં આવયો હતો. પણ

તીવેદી સાહેબે તેને હૈયાધારણ આપી કે , પયોગના અત ં ે, આ બધ તંુ ેની
સાથે મકુ ત મને ચચીવામાં આવશે . આ ગોપનીયતા પયોગની સફળતા માટે
બહુ જરરી છે; તેમ પણ તેને કહેવામાં આવયું . વીજાનના એક વીદ્યાથીી
તરીકે આ વાત તેણે શીસતભેર સવીકારી લીધી .

આ પચીસ દીવસ તો કયાંય પસાર થઈ જશે; એવી આશામાં દીપકે

તેના પહેલા દીવસની શરઆત કરી . સમયન ભ ં ુ ા ન રહેતે માટેતેણે
કેલેનડરમાં 1 લી જનયઆ ુ રીના દીવસ પર ‘ટીક’ કરી. તે એક આધન ુ ીક
યવુાન હતો. વળી હતો વીજાનનો વીદ્યાથીી અને લગભગ નાસતીક કહી
શકાય તેવી ધમીભાવનાવાળો. તે કદી મદંીરમાં જતો નહીં , કે પાથીના કે
ભજન પણ ન કરતો. તેને આ પયોગમાં એક વીજાની તરીકે રસ જગયો
હતો. આથી જ તે આમાં સવેચછાએ જોડાયો હતો. તેને જણવાની બહુ જ
ઉતકંઠા હતી કે , તીવેદી સાહેબ આ પયોગથી શ ત ુ ં . ારવવામાંગેછે

***

આજે સાતમો દીવસ હતો. તેણે જતે નકી કરેલી દીનચયાી પમાણે,
તેણે આ અઠવાડીયામાં કસરત, પસુતક વાંચન, સગ ં ીત, અને દીવસમાં
અનેક વાર ઓરડાની એક બાજુથી બીજ બાજુ વીસ વીસ આંટા મારવાનો
કમ જળવી રાખયો હતો. તણ ચોપડીઓ વચ ં ાઈ ગઈ હતી. બીજ નવી તણ
તેની ફરમાઈશ પમાણે આવી ગઈ હતી. તેની સાથેની ગઝલો અને

Page 130 of 170

 કવીતાની ચોપડીઓમાંથી તેણે છ નવી ગઝલો અને ગીતો મોંઢે કરી લીધાં
હતાં.

પણ કંટાળો તેને ધીમે ધીમે ઘેરવા માંડ્યો હતો . સવજનો અને 2008
મીતોની ખોટ તેને બરુી રીતે સાલવા માંડી હતી . અરે કોઈક સાવ અજણયું
જણ પણ કાંઈક વાત કરવા મળી જય, તે માટે તેન દ ં ુ .ીલતરસતહ
ું તું
ભાતભાતનાં ભોજન હવે તેને અકારાં લાગવાં માંડ્યાં હતાં . ઓરડો તેને
ખાવા ધાતો હોય તેમ તેને લાગવા માંડ્ય હ
ંુ તંુ .

***

આજે બે અઠવાડીયાં પસાર થઈ ગયાં હતાં. હવે તે જવ ઉપર

આવી ગયો હતો. આ જેલની બધી સવુીધાઓ તેને અકારી લાગવા માંડી
હતી. બે દીવસથી કોઈ ચોપડી તેણે વાંચી ન હતી. હવે મનગમતાં ગીતો પણ
અકારાં લાગતા હતાં. હજુ ગઈકાલે જ તેણે નોકર સાથે વાત કરવા નીષફળ
પયતન કયોી હતો. તેણે નકી કયીું કે , આજે ખાવાન લ ં ુ ઈન ; ે તે આવે
તયારે તેની સાથે જબરદસતી કરીને પણ તેન મ ંુ ોંખોલાવવ
. ંુ

અને તે આવી પહોંચયો. ફરી દીપકે તેની સાથે વાત કરવા પયતન
કયોી. પણ એ રામ તો એના એ. દીપકે તેને ધકો મારીને નીચે પાડી
નાંખયો. તેની ઉપર તે ચઢી ગયો અને તેન ગ ંુ ળંુભ,ીંસતીે નહીં બોલે તો
તેનો શાસ ઘટંુ ી નાંખવાની ધમકી આપી . પણ ઈશારાથી નોકરે સમજવયું
કે તે બહેરો અને મગ ું ો હતો . દીપકે હતાશાથી તેને છોડી દીધો . તેને આ
પયોગમાં સવયસ ં ેવક થવાની પોતાની મખ ુ ાીમી પર અફસોસ થવા માંડ્યો .
ગસુસાના આવેશમાં તેણે ટેપ રેકોડીર અને ચોપડીઓ છુટા ઘા કરીને ફેકી
દીધાં. હજુ દસ કાળઝાળ દીવસો તેણે આ કાજળ કોટડીમાં પસાર કરવાના
હતા.

ુ ો અને બે એક કલાક પછી ઝબકીને જગી ગયો.

તે રાતે તે સત
એરકનડીશન ચાલ હ ુ ો વ ા એકે રેબેઝેબ થઈ ગયો હતો
છ ત ાં તે .પસીન
દુ
ઃ
સવપન હમણાં જ પસાર થઈ ગય હ ંુ તંુ. તેની ભયાનક યાદ હજુ તાજ હતી .
તેણે નોકર પર કરેલા આકમણ માટે કોટીમાં તેની સામે કેસ ચલાવવામાં

Page 131 of 170

 આવયો હતો; અને તેને દસ વરસની કેદ આ જ ઓરડામાં કરવામાં આવી
હતી. તેણે આ સવપન જ હતંુ ; તે માનયતા મનમાં સતત દોહરાવયા કરી.

*** 2008

બીજ દીવસે તે નોકર ફરી આવયો, પણ તેના ચહેરા પર ભય અને

ં ા થવા માંડી કે , રાતની
અવીશાસ ડોકીયાં કરતાં તેને જણાયા. તેને શક
વાત સવપન હતી કે સતય . પણ આ ભમણા તેને દરરોજ પીડવા લાગી.

***

આજે વીસમી જનયઆ ુ રીનો દીવસ ઉગયો - કેલેનડરમાં ! દીપકને

અસમજ ં સ થયો, ‘તે એક દીવસ ટીક કરવાન ભ ં ુ લ ?!’.
ુ ીતોનથીગયોને
તેને સય ુ ી અને ચદંની ખોટ , પોતાનાં સવજનો અને મીતો કરતાં પણ વધારે
સાલવા લાગી. કેલેનડરના બારે બાર પાનાનાં દશયો તે અનેક વાર નીહાળી
ચકુ યો હતો. હવે ઘાસન એ ં ુ ક ત ણ ખ લપું ણ જોવા મળે તે માટેદીપક
લાલાયીત બની ગયો હતો. તેણે હવે અત ં રથી પાથીના કરવા માંડી, ‘એ
સવપન સવપન જ રહે; અને એ આશાભરી પચીસમી તારીખ આવી જય!
કયારે માણસનો અવાજ તેને સાંભળવા મળે ? ‘

તે લગભગ ગાંડા જેવો બની ગયો હતો. અઠવાડીયાથી તેણે દાઢી

પણ કયાં કરી હતી? અને છેલલ સ ુ ં ન ા . ને આજે તીજોદીવસહતો
નકયાી
આવા અમાનવીય પયોગો કરવા માટે તીવેદી સાહેબનો ટોટો પીસી નાંખવાની
રાકસી ઈચછા પણ તેને થઈ આવી. દસ વરસની જેલની ભમણા હવે ભમણા
રહી ન હતી; પણ તેના મનમાં એક કુર અને નકર વાસતવીકતા બની
ચકુ ી હતી. કોટીના જજની સાથે પણ તેને એક નવી અદાવત ઉભી થઈ
ગઈ હતી. આખા જગતમાં હવે કોઈ આશાન ચ ં ુ ીહનતેનેદષીગોચરથતંુ
ન હતંુ . અસહાયતાની લાગણી તેને ઘેરી વળી હતી. તેના દુદૈીવ માટે તે
પોતાને કોસી રહયો હતો.

***

અને તે સભુ ગ દીવસ આવી પગુયો. દીપકે લાઈટ ચાલ ક ુ રીઅને

કેલેનડરમાં પચીસમી વાર તેણે નીરસ ભાવે ‘ટીક’ કરી . આ પવતૃી તેને
હવે સાવ નકામી લાગવા માંડી હતી. તેને બહાર લઈ જવામાં આવે તેવી કોઈ
આશા તેના ચીતતમાં હવે રહી ન હતી. રોજની જેમ તે નીરસ રીતે સામેની
Page 132 of 170
 દીવાલ તરફ અથીહીન રીતે તાકી રહયો હતો. સવારના આઠ વાગયા અને
બારણ ખંુ લુયું .

તીવેદી સાહેબ જતે તેમના મદદનીશો સાથે તેની કોટડીમાં પવશે યા . 2008

તેમણે દીપકને કહયંુ , ” ચાલ, દીપક! પજસતતાક દીને તને આ

જેલમાંથી મક
ુ તી આપતાં મને આનદં થાય છે .”
દીપક વીચારમાં પડ્યો . તેને સમજ ન પડી.તે માંડ માંડ બોલી શકયો, ”
સાહેબ ! મારી સજન શ ંુ ું ? ”

તીવેદી સાહેબ બોલયા , ” શેની સજ? તારં મગજ ઠેકાણે લાગતંુ

નથી.”

દીપકને જંદગીમાં પહેલી વાર ભગવાન જેવ ક ં ુ ંઈકછે.તેમ લાગયું

તીવેદી સાહેબ તો ભગવાનનો અવતાર જ તેને જણાયા .

કેલેનડર સામે જોઈ તે બોલયો , ” પણ આજે તો પચીસમી તારીખ જ

થઈ છે ને ?“

તીવેદી સાહેબ બોલયા , ” ના, આજે છવવીસમી થઈ છે . લે, આ તારા

સેલફોનમાં જોઈને ખાતરી કરી લે . તારા ઓરડાની ઘડીયાળમાં થોડી જ
તારીખ આવે છે? તારો દીવસ તો તે જ નકી કરેલો છે. આ ઓરડાનો
દીવસ! “

તયારે મોડા મોડા દીપકને ખબર પડી કે ‘સમય સાપેક હોય છે .‘ તે

સાબીત કરવા માટે તેની અને તેને સેવા આપતા નોકરની ઘડીયાળો
દરરોજ એક કલાક મોડી પડે તેમ સેટ કરેલી હતી! તેના જવનમાંથી
આખખો એક દીવસ, સાવ વપરાયા વગર વીતી ચક ુ યો હતો. એકલતાને
કારણે તેના મનોભાવોમાં થયેલા ફેરફારોને આનષુ ગં ીક તેના વતીનની છુપી
વીડીયો ફીલમ પણ તીવેદી સાહેબને મળી ગઈ હતી . આ ફીલમ તેને પણ
બતાવવામાં આવી; અને તે પોતે પોતાના વતીન માટે વીચારતો થઈ ગયો .

જેલ લેગના (!) અને એકલતાના આ નવતર પયોગના પથમ

ગીનીપીગ બનયાન ગ ં ુ ૌ ર . ેતેઅનભ
વહવ ુ વીરહયોહતો

Page 133 of 170

 ઝે ર તો પીવ ડા વયા ં જ ણી જણ ી
2008
ઘણા સમય પહેલાં ચીનના એક શહેરમાં લી -લી રહેતી હતી . તેના લગન
થયાં અને તે સાસરે રહેવા ગઈ . તેને તરત જ ખબર પડી કે , તેની સાસુ
શીસતની અને વયવસથીતતાની બહુ આગહી છે . તેણીની ટેવો પણ લી -લી માટે
અસહય હતી. તેને તો સાસમુા સાથે સહેજ પણ ફાવય ન
ંુ હીં .

દીવસો અને અઠવાડીયાંઓ પસાર થઈ ગયાં. લી-લી અને સાસમુા વચચે

ઝગડાઓ દીન પતીદીન વધવા માંડ્યા . લી-લીનો પતી આનાથી બહુ વયથીત
રહેતો . એ જમાનામાં ચીનના કુટુમબોમાં માતાની આમનયા જળવી રાખવી
પડતી હતી. આથી લી-લી કે તેનો વર આ બાબતમાં કશ ક ુ ં રીતેમ ન
હતાં.

લી-લીના પતીએ તેને મદદ કરવાની ધરાર ના પાડી દીધી. હવે લી-લી
એક દીવસ પણ આ પરીસથીતી સાંખી શકે તેમ ન હતી . સાસજ ુ ની
સરમખ ુ તયારશાહીથી તે વાજ આવી ગઈ હતી. તેને એક વીચાર આવયો.
તેના પીતાના એક મીત શી. હુઆંગ સારા વૈદ હતા .

લી-લી તેમની પાસે ગઈ. આખી પરીસથીતી સમજવી અને કહયું ,” તમે
મને અકસીર ઝેર આપી દો. હંુ સાસમુાને તે પીવડાવીશ . એક જ ઝાટકે આ
વાતનો નીકાલ આવી જય. “

હુઆંગ મહાશયે બે ઘડી વીચાર કયોી અને કહયું ,” લી-લી , હંુ તને
જરર મદદ કરીશ. ત ત ુ ં ો . પણ આ ઝેવેરીજછ
મ ારીદીકરીજ ે
ને કામીયાબ
ુ નાનો બરાબર અમલ કરવો પડશે . “
બનાવવા તારે મારી સચ

લી-લીએ કહયું , ” કાકા, હંુ ચોકસ તમે કહેશો તેમ કરીશ .”

હુઆંગ તેમના બીજ ઓરડામાં ગયા અને કોઈક મળ ુ ીયાં લઈ

આવયા. લી-લીને તે આપતાં તેમણે કહયું ,” જો. આ મળ ુ ીયામાં ધીમ ઝ ંુ ેર
છે. જો હંુ તને હળાહળ ઝેર આપ અ ુ ં ન ેતેણ;ીતરતગજ
તો તારીુ રીજય
ઉપર તરત બધાંને શક ં ા થાય; અને ત જ ુ ં ે.લભ એનાેગીથઈજય
કરતાં
આ મળ ુ ીયાન ઝ ં ુ ે ર ધ ; અનેન
ીરેધીરેત ે ાશરીરમાંવયાપતજ
તેણી છ ંુ શે
મહીનામાં અવલ મઝ ં ીલ પહોંચી જશે . તારે રોજ સરસ અને સવાદીષ જમણ
Page 134 of 170
 દરરોજ બનાવવાન અ ં ુ ન ે ત ે માંઆ.મળસાસનુ ે
ુ નોરસકાઢીભેળવીદેવાનો
સહેજ પણ શક ં ા ન પડે તે માટે તારે તેમની સાથેનો વયવહાર પણ એકદમ
બદલી નાંખવાનો. તે કહે તેવો તેનો બોલ ઝીલી લેવાનો . જણે કે તેણી એક 2008
રાણી હોય, તેવ મ ં ુ ાનતારેત. ેનતેઆ
ેણીપવાન ંુ
મરી જય તયારે , કોઈને પણ
તારા માટે શક
ં ા જ ન જય તેવ ક ંુ રવાનંુ . અને માત છ મહીના જ તારે આ
સયં મ પાળવાનો છે ને ? પછી તો ત આ ંુ ઝાદ.”

લી-લીને ગળે આ વાત ઉતરી ગઈ . તે તો હુઆંગનો આભાર માની ,

આ મળ ુ ીયા લઈ ઘેર પાછી ગઈ. તેણે તો પહેલા દીવસથી જ હુઆંગનાં
સચુ નોનો અમલ કરવાન શ ં . તેણે તે દીવસ
ુ રકરીદીધ ું ે સરસ ખાવાનંુ
બનાવયું ; અને સાસ પ ુ ો ત ા ન ી મ ાજહોયત, ેવાપેમથીતેમનેપખ
ં ોનાંખતાં
આ જમણ જમાડ્યું . સાસજ ુ તો વહુમાં આવેલ આ ુ ં પરીવતીન જોઈનવાઈ
પામી ગયાં. તયારથી તે પણ લી-લીને પેમપવુીક બોલાવવાં લાગયાં . તણ ચાર
દીવસમાં જ બનેની વચમાં ઉભી થયેલી દીવાલ તટુી ગઈ. બને મા-દીકરી જ
હોય તેમ રહેવાં લાગયાં . લી-લી નો પતી તો ઘરના વાતાવરણમાં આવેલું આ
પરીવતીન જોઈ ખબ ુ ખશ ુ થયો.
આમ કરતાં છ મહીના તો કયાંય પસાર થઈ ગયા. લી-લીના સગાં
સબં ધં ીઓ પણ લી-લીનાં વખાણ એક આદશી વહુ હોય તેમ કરવાં લાગયાં .
લી-લી ને હવે ચટપટી થવા માંડી. ‘અરેરે! મારી આવી સારી ને સગગી મા
જેવી, સાસ હ ુ વ ે થ ો ? અરેરજ
ડાદીવસોમાં ે! સવધામપહોં
મે આ શું ચીજશે
કયીું?’

તે તો તરત હુઆંગ પાસે પહોંચી ગઈ . આંખમાં આંસ સ ુ ાથે તેણરે

કહયું .”તમે કાંઈ પણ કરો, પણ આ ઝેર નીકળી જય તેમ કરો . મારી મા
મરી જશે તો હંુ શ ક
ું રીશ ?”
હુઆંગ હસીને બોલયા ;” લી-લી ! ઝેર તો કયારન ય ં ુ નીકળીજ
ું ે .”
ગય છ

લી-લી - ” હંુ સમજ નહીં .”

હુઆંગ : ” તારી સાસમુાની તબીયત કેવી રહે છે ? હવે તેનો વયવહાર

તારી સાથે કેવો છે ? “

Page 135 of 170

 લી-લી : ” અરે પહેલાં કરતાં તો હવે સરસ રહે છે . મને તો તે મારી મા
જેવાં જ લાગે છે . “

ુ ાસો કયોી :” ઝેર તો તારી નજરમાં હતંુ . તારા બદલાયેલા

હુઆંગે ખલ 2008
અભીગમથી તે નીકળી ગયું . “

લી-લી :” તમારી વાત તો સાચી; પણ દવાના ઝેરન શ ંુ થ ?”ે

ંુ શ

હુઆંગ ;” એમાં તો ઝેર હત જ ંુ . એ તો આરોગય સધ

નહીં ુ ારવાની
દવા હતી.”

લી-લી ની આંખો હષાીશુ અને હુઆંગ માટે કૃતજતાના ભાવથી ચમકી

ઉઠી.

Page 136 of 170

 સાચો પ ેમ - એક ડો કટ રન ી ડા યર ીમા ં થ ી
2008
સવારના આઠેક વાગયા હતા . એક વદ ૃ ગહૃસથ તેમને થયેલ ઘાની
સારવાર માટે મારા દવાખાનામાં આવયા હતા . તેમણે મને જરા ઉતાવળમાં
તેમની સારવાર કરવા વીનત ં ી કરી. તેમણે મને કહય ક ંુ ે , નવ વાગે તેમને
બીજ એપોઈનટમેનટ હતી. અગાઉ તેમને થયેલ ઘા પર ટાંકા લીધેલા હતા .
મે મારા મદદનીશને બોલાવી તેમનો ઘા અને ટાંકા તપાસવા કહયું .
મદદનીશે બધ ત ુ ં , તપાસીન ેકહયક
ેમનો ઘા ંુ ે ગયો હતો. હવે ટાંકા
રઝાઈ
તોડી શકાય તેમ હતા. ટાંકા તોડવા માટેની સામગી લેવા મારો મદદનીશ ગયો
તે દરમીયાન અમે વાતોએ વળગયા.

ુ ્યું ,” તમારે બીજ કોઈ ડોકટરની એપોઈનટમેનટ છે ?”

મે તેમને પછ

તેમણે કહયું , ” હા! મારી પતનીની; તેને દાખલ કરી છે , તે નસીીંગ

હોમમાં.”

ુ ્યું , ” તેમને શ દ
મે પછ દીછે
ંુ ?”

તેમણે કહયું ,” અલઝાઈમર”

ુ ી. જો તેઓ મોડા પડે તો તેણી નારાજ

મે સવાભાવીક તેણીની ખબર પછ
થાય તેમ હતંુ ?

મને તેમનો જવાબ સાંભળી આઘાત લાગયો.

” ના રે ના. છેલલા પાંચ વરસથી તે મને ઓળખી પણ શકતી નથી .”

મે કહયું , ” જો તે તમને ઓળખી પણ શકતી નથી, તો તમે થોડા મોડા

પડો તો શ ફ ુ ં ?”રકપડવાનોછે

તેમણે કહયું ,’ ભલે તે મને ઓળખતી નથી, હંુ તો તેને જણ છ ંુ ું? ને

જો તે સાજ સમી હોત અને હંુ મોડો પડ્યો હોત , તો તે કેટલી નારાજ થાત ?
“

આ વદ ં ર તેને નમી પડ્યું .

ૃ નો પેમ નીહાળી મારં અત

Page 137 of 170

 ***

ઈનટરનેટ પર જતજતની રમજ ુ , પેમની કવીતાઓ અને મનોરંજનના

સદંેશા આવતા હોય છે . આ સતયકથા મને કોઈકે મોકલાવી અને મને થય ક
ંુ ે 2008
….

”આને કહેવાય સાચો પેમ .“

Page 138 of 170

 નાઈ ટોજન
2008
ઘનઘોર કાળાં વાદળ ઘેરાયેલાં હતાં. આભ જણે હમણાં જ તટુી
પડશે; તેવો માહોલ સજીયો હતો. કાંઈક અવનવ આ ંુ જેબનવાનછે,ંુ તેવો
ભયજનક ઓથાર વાતાવરણમાં ઝળંુબી રહયો હતો.

નાઈટોજન મહાશય પાણીની થયેલી દુદીશા જોઈ મખ ુ માં મલકાતા

હતા.‘કેવ એ ંુ કુ!દ સહેજ તાપ અડ્યો અને બાશપીભવન થઈ જય .
વાયરો તેને કયાંયથી કયાંય ખેચી જય. બીચારં પાણી! જો ને, પુથવીના
ચબું કતવની પણ તેની ઉપર અસર થઈ જય અને સાથે વીજભાર વેઢારવો
પડે. ધળુ ના રજકણ પણ તેને ચોંટીને મલીન બનાવી દે . બીજ વાયઓ ુ ય
પાણીમાં ભાડવાત તરીકે રહી જય . શ વ ુ ં ?’જેવીપાણીનીજંદગી
સવાયાં

વાતાવરણમાં નાઈટોજન મહાશયની બહુમતી હતી . બીજ બધા તો દસ

પદંર ટકામાં! કોઈ તેમને અવીચળ કરી શકે તેમ ન હતું . એ તો બધાથી
અળગા અને અતડા રહેતા . કોઈ વીજભાર તેમની નજક ફરકી શકે તેમ ન
હતંુ . કોઈની પણ સાથે તેમના જેવા ઉચચ ખાનદાનવાળાથી કાંઈ ભળાય ?

‘અમે તો જો આ કોલર ઉચા રાખીને ફરીએ!’ નાઈટોજન મહાશય

આમ પોતાની મગરરીમાં મહાલી રહયા હતા.

તયાં જ કાન ફાડી નાંખે તેવો કડાકો અને ભડાકો થયો. બે વાદળાં
ટકરાઈ ગયાં હતાં અને વીદ્યત ં કડાકો કણાધીમાં પગટી ગયો
ુ નો પચડ
હતો. પાણીની બધી નીમાીલયતાઓમાંથી તડીતની તલવાર વીંઝાઈ ચક ુ ી હતી.
ઘડીના છઠા ભાગમાં એક પાતળી રેખામાં સપડાયેલા બધા વાયઓ ુ લાખો
અશં આગમાં શેકાવા માંડ્યા હતા .

નાઈટોજન મહાશયે પણ આ બળબળતા અગની સામે ઝુકી જવંુ

પડ્યું . ઓરમાયા ઓકસીજન સાથે ભળી જવ પંુ ડ્યું. અને એજ કુદ
પાણીનાં ટીપાંઓમાં ઓગળી જવ પંુડ્યું . બળબળતા નાઈટીક એસીડનો હવે
તે એક અશ ં માત બની ગયા હતા. ઉતતગ ંુ ગગનમાંથી તે તો સીધા ભોંય પર
પટકાયા. ચન ુ ા અને માટી જેવા બીજ કુદ જવો સાથે સય ં ોજયા .

Page 139 of 170

 બેકટેરીયા , અમીબા, લીલ, શેવાળ, કદરપા જવજંતનુ ા કોશે કોશમાં
બીચારા ભરાઈ ગયા. અને એક જવમાંથી બીજ જવમાં ભકાતા રહયા.

નાઈટોજન મહાશયની આ દુગીતીનો કોઈ અત ં ન હતો . એક 2008

પોટીનમાંથી બીજ પોટીનમાં બદલાતા રહેવાનંુ . એક જવમાંથી બીજ જવમાં.
કોઈ છુટકારો જ નહીં . અનત ં જેલ . બધી ગગનયાતાઓ ભત ુ કાળની ઘટના
બની ચક ુ ી હતી. હવે તે કદી પાછી આવવાની ન હતી.
આજ તો હવે તેન જ ં ુ . પહેલાં તોંુ અકડ
વનબનીગયહ તંુ બનીને
ઉડતા હતા. પણ જે કુદ જવોનો પહેલાં તીરસકાર કરતાં હતાં તેમનો જ તે
આધાર બની બેઠા હતા. જે જવનની (પાણી) હાંસી ઉડાવતા હતા; તે જ
જવનન પ ં ુ ા ય ા .ંુ તવ
નત બનવાનમંુ હાતમય તેમને સાંપડ્યહ
મોકની ંુ તંુ
દશામાંથી હવે તે અનેકાનેક જનમોની ભરમાળમાં ફસાયા હતા.

હવે નાઈટોજનને મોકની કોઈ ખેવના રહી ન હતી. હવે જ તો

નાઈટોજનન જ ં ુ .
વનસાથીકબનયહંુ તંુ

Page 140 of 170

 શીલ ા
2008
પવીતના ઉતતગ ંુ શીખર ઉપર તે પોતાના ગવીમાં મસુતાક મલકી રહી
હતી. ભમુી પરનાં બધાં તતવો દુર તળેટીમાં સાવ વામણા લાગતાં હતાં . સૌથી
નજકના લીલાં શક ં ુદમ વરુકો પણ નાના છોડવા જેવા , ઘણે દુર , નીચે,
મગતરાં જેવાં લાગતાં હતાં . એ કાળમીંઢ ચટાન આખા જગતની મહારાણી
છતપતી જેવો ભાવ ધારણ કરી, પોતાની એકલતાના સામાજયમાં રમમાણ
હતી. તેને કશાનો ડર ન હતો. કોઈ તેની પાસે ઢંુકી શકે તેમ ન હતંુ . એક
મહાન ઈશર જેવા તેના હોવાપણાના ગવીમાં તે શીલા મહાલી રહી હતી . કોની
મગદુર છે ; તેના એક કણને પણ ચળાવી શકે ? ઓતરાદા પવન હોય કે
દખણાદા; ધવલ બરફના વાઘા તે હમમેશ ધારણ કરી રાખતી. કોઈ
ઉષમાની, સયુ ીના કોઈ કીરણની મગદુર ન હતી ; કે તેના આ વાઘાને લવલેશ
ઉતારી શકે. ધવલગીરીન આ ં ુ સૌથી
શીખરઉચસસું ં ારન સ
ંુ વોીચચ
બીનદુ હત ત ુ ં ેવોત . ેનેદપીહતો

એક કાજળકાળી, ઘનઘોર રાતે નભોમડ ં ળમાં કાળાં ડીબાંગ વાદળો

આ શીખરથી ઘણે ઉચે ઘેરાયેલાં હતાં . શીલા તેની એકલતામાં એક નાનો
શો ભય દીલમાં ધારણ કરીને બેઠી હતી. કાંઈક છુપો અણસાર તેના દપીને
પડકારી રહયો હતો. આ પોચાં, ગાભાં જેવાં, વાદળ તેનાથી ઘણે ઉપર
જણે તેની હાંસી ઉડાવી રહયાં હોય; તેવો તેને આભાસ થતો હતો . તે ઘણે
ઉચે હતાં અને તેનાથી ઘણાં મોટાં હતાં . પણ વાયરો તેમને હમણાં તાણી
જશે; તેની તેને ખાતરી હતી . હમમેશ આમ જ બનત આ ું વયહ. ું વાદળો
તું
વીખેરાઈ જતાં ; અને શીલા પોતાની મગરરીમાં પાછી મહાલવા માંડતી. પણ
આજની રાત વીલકણ હતી. કાંઈક અણધાયીું બનવાન છ ં ુ ે તેવાભયનો
ઓથાર તેના ચીતતને ઘેરી રહયો હતો.

અને એ વાદળાં ટકરાયાં. વીદ્યતુ ન ્ ો . પહેલાં

એકકડાકોથયો
પણ આમ ઘણી વાર બનત હ ું તું; અને શીલા થરથરી ઉઠતી. એ વીજળીની
કોધભરી નજર અચક ુ પેલાં વામણાં વરુકો ઉપર પડતી અને તે સળગી
ઉઠતાં. બસ એવા સમયે શીલાને તેમના માટે ઘડી બે ઘડી કરણા ઉપજતી .
પણ આજે આ વીજળીબાઈના મગજમાં શ થ ું ,યક ું તે ેણે પોતાનો ગસુસો
ઠાલવવા આ શીલાને લકય બનાવી. આજે એ કડાકો શીલાના મસતક ઉપર
Page 141 of 170
 તાટકયો. પણ એ કાંઈ થોડી જ પેલાં નીમાીલય વરુકો જેવી હતી ? એક કણ
એ થથરી અને પછી બધ હ ુ ં .તતંુ ેમનત
ંુ ેમ

બધાં તોફાન શાંત થઈ ગયાં. બીજ દીવસના સવારના ઉજસમાં 2008

શીલાએ પોતાના દેહ પર નજર કરી . એક નાનીશી તરડ તેના ઉતતગ ંુ
શીખરની એક કીનારી ઉપર સજીઈ હતી. કણ બે કણ માટે પોતાની
અજેયતા ઉપર શીલાને શક ં ેરી નાંખયો .
ં ા પેદા થઈ . પણ તેણે તે વીચાર ખખ
પણ ગઈ રાતના તોફાની વરસાદે એ તરડમાં થોડું પાણી જમા કરી દીધું
હતું .

‘ ઠીક, હશે! આ કુદ જવડાં જેવ પ ં ુ ા ંુ ગાડીદેવાનંુ

ણીમારંશબ
હતંુ ?’ – શીલાએ વીચાયીું.

હવે દીવસમાં પાછું ઠંડીન મ ં ુ ો જ ુ ં આવયઅ

ું ને બરફવષાીશરથઈ
ગઈ. પાણીનાં એ થોડાં ટીપાં પણ બરફ બની ગયાં. શીલાને અકળામણ
થઈ. આ કુદ જંતઓ ુ તેને દબાવી રહયાં હતાં . ‘છટ્. આવાની તો એસી
તેસી.’ પણ તેણે જોય ક ું ે , પેલી તરડ તો થોડી લાંબી બની હતી. બીજો
વરસાદ અને ‘ માન ન માન, પણ હંુ તારો મહેમાન ‘ કરીને થોડું વધારે પાણી
આ તરડમાં ઘસ ુ ી ગયું . ફરી બરફ અને ફરી એ અકળામણ. તરડ તો મોટી
ને મોટી અને લાંબી ને લાંબી થતી જતી હતી.

અજેય , અવીચળ એ શીલાનો દપીભગ

ં પારંભ થઈ ચક
ુ યો હતો.
ફરી વાદળ ઘેરાયાં અને ફરી વીજળી તાટકી. આ વખતે તેની ટોચના
બીજ પડખે બીજ તરાડ ઉભરી આવી. અને કાળકમે તે પણ વધતી ચાલી.
ચાર પાંચ વરસ વીતી ગયાં અને ઉતતગ ંુ શીલાને પહેલી વાર ઘડપણ આવયું
હોય તેમ લાગવા માંડ્યું . તેના દેહ પર પાંચ છ તરાડો હવે ઘર કરી બેઠી
હતી; અને દીન પતીદીન તે વધતી જતી હતી. તેના દપીને સથાને હવે એક
અજાત ભય ઘર ઘાલી બેઠો હતો. કશક ં ળ બનવાન છ
ંુ અમગ ંુ ે ; તેવી ધાસતી
તેને લાગી રહી હતી.

અને એવા જ એક અમગ ં ળ દીવસે ધવલગીરી ધણહણી ઉઠ્યો . આખી

ધરતી કંપી રહી હતી . એ કંપનો એક ઉલાળો અને શીલા તહસ નહસ થઈને
ધવલગીરીથી છુટી પડી ગઈ . પવીતના ઢોળાવ પર તે ગબડવા લાગી. કોઈ
તેને બચાવી શકે તેમ ન હતંુ . પવીતની કોર આગળ આવીને તે ઉભી. પેલાં
Page 142 of 170
 કુદ વરુકોએ તેને ટેકો આપયો અને તેની
અધ
ઃઃ 2008
પતનની ગતી રોકાણી. તે વરુકોને ચગદી શીલા અટકી ગઈ હતી.
ં થયેલી તેની આંખો ખલ
ભયમાં બધ ુ ી . અને એક પચડ ં ભય તેના સમગ
હોવાપણાને થરથરાવી ગયો. જેન ઉ ં ુ ડ ા ણકળીનશકાયતેવીભયાનક
ખીણની ઉપર, પવીતની એક કોર ઉપર, તેનો નવો મક ુ ામ હવે થયો હતો. જે
તળેટીઓની તે હાંસી ઉડાવતી આવી હતી , તે તળેટીઓ તેને નીચે આવવા
આમત ં ણ આપી રહી હતી.

પોતાના વીતેલી ઉતતગંુ તાના મહાન દીવસો યાદ કરી શીલા પોશ પોશ
આંસડ
ુ ાં સારી રહી હતી .
કંઈ કેટલાય વષોી વીતી ગયાં - આમ પવીતની કોરે લટકતા રહીને.
શીલાને આધાર આપી, પોતાના પાણની આહુતી આપનારાં વક ૃ ો તો
કયારનાંય નામશેષ થઈ ગયાં હતાં . શીખર પર બીરાજેલી શીલા પવીતની જે
કોરને તચુછકારથી મગતરા જેવી ગણતી હતી ; તે જ કોર આજે તેના
અસતીતવનો આધાર બની રહી હતી. પણ તેની નીચેની ધરતી દર સાલ
વરસાદને કારણે ધોવાતી રહી. જે આધાર પર શીલા ટેકવાઈને બેઠી હતી ;
તે આધાર પણ હવે નીબીળ થવા માંડ્યો .

અને કોક દુભાીગી પળે એ ધરતીના કણ સરકવા માંડ્યા . મોટંુ પોલાણ

થઈ ગયંુ . શીલાના વજનને અધાર આપી રહેલી માટી જ ન રહી . રહીસહી
માટી સાગમટે ધસી પડી . શીલાએ પોતાન સ ંુ મતલુ .નગમ
એક ંુ ં
ુ ાવયપચડ
ધડાકા સાથે શીલા હજરો ફુટ ઉડી ખીણમાં ફંગોળાઈ ગઈ . હર કણ તેના
પતનનો, વીનીપાતનો વેગ વધવા માંડ્યો . છેવટે જયારે તે ખીણના દુગીમ
પાતાળ સાથે અફળાઈ; તયારે તેના સહસત ટુકડા થઈ ગયા . એક ટુકડો
આમ પડ્યો તો બીજો તેમ .

તેન શ ં ુ ી ખ . એંુ ત
ર પરનભ ુ સલતનતંુ ૌરવનામશેષથઈગયું
કાળનગ
ં ેલાઈ ગઈ . એ દપી સમયના વહેણમાં કયાંય ઓગળી ગયો . એ
સક
ઉનમતતતાનો કોઈ અવશેષ ન બચયો. તેનો કોઈ ઈતીહાસ ન લખાયો.

Page 143 of 170

 હવે તો તેના વારસ જેવી ભેખડો પરથી ખળખળ વહી રહેલાં પવીતનાં
ઝરણાંથી પષ ુ બનેલી જલધારાઓ પચડ ં પપાત બનીને અફળાતી રહી .
શીલાના ફરજંદ નાના મોટા પથથરો આ પપાતમાં ઘસાતા રહયા, આમથી 2008
તેમ અફળાતા રહયા. જે કોઈ નાના ટુકડાઓ હતા ; તે પાણીના પવેગમાં
ખેચાઈ આગળ ધકેલાતા ગયા . હડસેલા ખાઈ ખાઈને તેમની તીવર ધારો
ઘસાતી રહી. તેના મળ ુ પતાપના બધા અવશેષો નામશેષ થતા રહયા . લાખો
વષીની આ સતત પકીયાએ મોટાભાગના ટુકડાઓન ર ં ુ પજજણે બદલી
નાંખયુ . એ સૌ ધવલગીરીના શીખરે બેઠા હતા તે યાદો પણ ભલ ુ ાવા માંડી .
પવનના સસ ુ વાટા સીવાય જયાં કોઈ અવાજ શીલાને સભ ં ળાતો નહતો; તયાં
સતત જલપપાતનો ઘોર રવ દીનરાત તેના શવણને બધીર બનાવતો રહયો.
કુર વતીમાનની થાપટો ખાતાં ખાતાં દુદીશા જ તેમની દશા બનતી રહી .

‘ , .‘

જયારે શીલાના આ સત ં ાનો નદીના પવાહની સાથે તણાતાં મેદાનો

સધુ ી આવી પગુયાં ; તયારે તે સૌ માંહોમાંહે બાખડીને ચળકતી રેતીના સાવ
નાનાં કણ જ બની ગયાં હતાં. હવે તેનો પતાપ ઓસરી ગયો હતો, જે
શીલાની ઉપર એક તરણ પ ુ ં ણ ઉ , તન
ગ વાનીહ ેસીીયતકરીશકતન
ું હતું
અદંર ભાતભાતની વનસપતી ઉગવા લાગી. વીવીધ કીટકો તેમાં પોતાનો
આવાસ બનાવી રહયા. તેમના રેશમ જેવા નાજુક પોતમાં પશ પુ ખ ં ીઓ
કીલલોલ કરવા માંડ્યા . બાળકો રેતીના કીલલા બનાવી મોજ માણવા લાગયા.
તેના ઢગલાઓમાં માટી કે ચન ુ ો ભેળવી માણસો પોતાના નીવાસો બનાવવા
લાગયા. જે શીલા ઉતતગ ંુ શીખરે પોતાના એકલવાયા , એકદંડીયા મહેલમાં
મદમાં ચકચરુ બની મહાલતી હતી; તેના વારસોની વચચે માનવજવન
ધબકવા લાગયું . સસંકૃતીના પાયાની ઈટો શીલાના આ શત શત વીનયાસ પર
ચણાવા લાગી.

અને કોઈ સભુ ગ પળે , નદીના ઉપરવાસમાં રખડતા કોઈ માનવને

ુ ી ન પહોંચેલો , શીલાનો એક ટુકડો આવી ગયો . તેની
હાથે, હજુ મેદાન સધ
હેરતભરી આંખો આ ચળકતા , લીસસા પથથરને જોઈ રહી. તેણે એ ટુકડાને
ઉઠાવયો; અને વસતીમાં પોતાના મીતોને બતાવવા લઈ ગયો. અણીશધુધ
અડ ં ાકાર, ચમકતા, અને નખશીશ કાળા આ પથથર માટે સૌને અહોભાવ
ઉપજયો. કદી કોઈએ આટલો મોટો અને અણીશધુધ ગોળાકાર અને ચળકતા
રંગનો પથથર જોયો ન હતો.
Page 144 of 170
 વસતીના મખુ ીયા જેવા વયોવધૃધ વયકતીએ કહયું , ‘અરે! આ તો
ઉપરવાળાની મહેરબાની છે . આ તો સાકાત પભ સ ં .પ
ુ વયભ ુ ગટ
ચાલો,
્યા
આપણે તેમન અ .’
ંુ ભીવાદનકરીએ
2008
અને એ ગોળમટોળ પથથર દેવ બનીને ગામના મદંીરમાં બીરાજયો .
ં ળ ગીત ગવાણાં. તેની આગળ દીપ, ધપુ, પસાદ, નતીન અને મગ
મગ ં ળ
પભાતીયાં ગવાવાં લાગયાં. આબાલવધૃધ સૌ અહોભાવથી ઈશરના આ
અવતારને નમી રહયા.
ંુ ૌરવ
શીલાનો આ નવો અવતાર મનોમન વીચારી રહયો,’ કય ગ
સતય? પવીતની ટોચ પરનંુ , રેતીન ક ં ુ ે ? હ‘ ાસનેબીરાજેલાદેવનંુ
આસીં

અને ઉપરવાળો શીલાની, આ ગોળ પથથરની, રેતીના કણોની અને

માણસોની આ બાલીશતા પર મદં મદં સમીત કરી રહયો.

Page 145 of 170

 2008
સર ીતા

મારં નામ સરીતા.

મારા સવરપ ઉપર ભલભલા ફીદા છે. કેટકેટલી કવીતાઓ મારા વીશે
લખાઈ છે. મારી નજક આવતાં જ કોઈના પણ મનમાં શીતળતા અને
અવણીનીય આનદં છવાઈ જય છે. કેટકેટલાં જવો મારી ઉપર નભે છે .
મારાથી પોષાય છે. તેમના જવનનો આધાર મારા થકી છે .

પણ હંુ બહુ વધૃધ છું હોં ! તમે મારી શ ઉ ુ જો કે, સાચું

ં ?મમરધારોછો
કહંુ? મને પણ ખબર નથી! જો જો, હોં, સતીની સાહજકતાથી હંુ ઉમમર
છુપાવવા નથી માંગતી . ખરેખર, મને મારી ઉમમર યાદ નથી. હા, પણ
અદંાજે લાખેક વરસ તો હશે જ !

કેમ , ચોંકી ગયા? એમ સમજયા કે આ બાઈ પાગલ છે ? ના, હંુ તો છું

સરીતા… નદી… અરે, ખરેખરી નદી. પાણીના શાંત જળ એ મારી દેહયષી
છે. સામાનય સતીને તો બે જ યૌવન કુંભો હોય ; અને થોડોક જ સમય
એમાંથી સત ં ાન માટે ધાવણ ઝરે . મારા તો કણ કણમાં એ સતનની સદુંરતા છે
અને એમાંથી સતત પોષણનો ઝરો વહે છે . કેટકેટલાય જવ મારી અદંર જનમ
લે છે અને એ ધાવણથી પોષાય છે . મારં સમગ હોવાપણ પ ંુ ણ ુ ી નારીતવથી
છલકાય છે. એટલે જ તો બધા મારા સૌંદયી પર આટલા બધા ફીદા છે.

પણ મારા ઉદ્-ગમ સથળ પાસે તો હંુ હજય સાવ નાનકડી બાલીકા જ

છું હોં ! પવીતાળ પદેશની વરસાદની હેલીઓ મારી જનેતા છે . ખડકોની
ઉપરથી એ બધીઓ ટપકી ટપકીને એક ઉડા ખાડામાં ભેગી થાય છે ; એ
સરોવર મારં જનમ સથાન. તયાંથી મારો સતત પસવ થતો જ રહે છે ! માંડ
ખાલી થવા આવે તયાં બીજ હેલીઓ તેને ભરવા તૈયાર જ હોય છે ને ? પણ
તયાં મને નીહાળવા કયાં કોઈ આવે જ છે? બસ નીદોીષ પખ ં ીડાં અને
રમતીયાળ ખીસકોલીઓ જ મારાં બાલસાથી હોય છે ને ?

તમારં દુભાીગય કે તમે મને તયાં જોવા કદી આવતાં નથી . નહીં તો મારી
ુ ભ ચેષાઓ પર તમે આફરીન થઈ જઓ. એ પવીતાળ અને દુગીમ
બાળસલ
Page 146 of 170
 સથાનમાં તો મારં નામેય બદલાઈ જય છે ને ? મને ય એ ‘ઝરણા’ નામ બહુ
ગમે છે, હોં! બસ સતત ખડકો ઉપર કુદતા રહેવાની , મને બહુ જ મજ આવે
છે. અને તયાં મને દુષીત કરવાય કોણ આવે છે ? તયાં તો તળીય દુંેખાય 2008
એવ પ ં ુ ા , વાર.
રદશીક મારં
અન કયાંય ે ને કયાંયથી મારી
રે પહોયછ
સહેલીઓ પણ મારી સાથે રમવા આવી જય છે . અમે બધાં લીસા પથથરના
પાંચીકા ઉછાળતાં રહીએ છીએ.

રમતાં રમતાં અમે કયાં એકબીજમાં ભળી જઈએ છીએ; એની અમને
ખબર પણ કયાં પડે છે ? એ બધીય સહેલીઓ મારામાં ભળી જય છે . કોઈ
ડાબેથી આવે છે તો કોઈ જમણેથી . પણ હંુ એમની મોટી બહેન ખરીને ;
એટલે માન આપી પોતાન સ ં ુ મ ગ અ સ તીતવએબધીઓમનેસમપીીત કરીદ
છે. ખરેખર જુઓને તો; અમે અલગ હોઈએ છીએ એટલ જ ું . કયાં અમારાં
અલગ અલગ નામ તમે આપો છો? બધીય ઝરણાં જ તો! અમને અમારા
અલગ અસતીતવન ક ં . બસ
ુ ોઈગમ રમતાં રહેવાનંુ , ઉછળતા અને
ુ ાનનથી
કુદતા રહેવાન અ ં ુ નેએકમ . ેક
સાચચ ું હંુ? મનંુ ે તો મારી એ
માંભળીજવાન
ક
અવસથા જ સૌથી વધારે ગમે છે હોં !

અને પષ ુ બનેલી હંુ યૌવનમાં પવશ ું ું . મારં રપ બને કાંઠે ખીલતું

ે છ
જય છે. મારી કુદંકુદી હવે કયાં ? પણ ઢોળાવવાળા માગે તીવર ગતીથી હંુ
આગળ અને આગળ ધસમસ છ ંુ ું. હવે તો મારી બઈ, જુવાનીના મદમાં હંુ
ઉછાંછળી અને ગાંડીતરુ બની જઉ છું હોં ! મારા ધસમસતા પવાહની કોઈ
મીસાલ નથી. મારા એ નાચથી ભલભલા ખડક ઘસાઈ જય છે! તેમના દેહ
કયાંક લીસસા તો કયાંક લચકીલા તો કયાંક લીસોટેદાર બની જય છે .
કયાંક તો હંુ તેમના ભાંગીને ભક
ુ ા બોલાવી દઉ છું .
પણ મારે એમની શી પચ ં ાત? મને કયાં નવરાશ છે; એમની જોડે
ગપસપ કરવાની? હંુ તો યૌવનના મદમાં ગાંડીતરુ બનીને દોડતી જ રહંુ છું .
પાગલ બનેલા એમાંના કોક જુવાનીયા મારી સાથે જોડાય છે ય ખરા . ભલે
ને આવતા. પણ મારી ચાલે એમનાથી ના દોડાય હોં! એમને તો અથડાતા,
ં રગતીએ જ ઘસડાવ પંુડે . જેવ જ ંુ ેન.પંુોત
કુટાતા , હાંફતાં મારી પાછળ મથ
કઠણ અને જડ રહે; તો એમ જ બને ને! મારી જેમ તરલ અને પારદશીક
હોય તો કાંઈ મેળ પડે ! નહીં તો એ ઘસાતા જ રહે, અફળાતા જ રહે. અહીં
કોણે કહય‘ત ુ ં ક ુ ં ?ેમારારપમાંપાગલબનો

Page 147 of 170

 પણ મારા આ ગવીનો પછી અજ ં મ પણ એવો જ આવે ને ? મારી
ધસમસતી એ દોડમાં કયાં હંુ એક દુગીમ અને ઉડી ખીણના નાકે આવીને ઉભી
છું તેન મ ં . અને પછીેતંુ બીજું શ થ
ુ ન ેભાનજનથીરહ ું ાય? વીનીપાત જ 2008
અનીવાયી હોય ને? એ પચડ ં પપાતના ઘ ઘ ુ ઘ ુ ો શમાં મારી ચીસ કયાં
કોઈનેય સભ ં ળાય છે ? એ પછડાટ, એ ફીણ, એ ઘમુરીઓ, એ અસખંય
છંટકાવની હેલીઓ , એ મારા શત શત ટુકડાઓ . સદીઓથી આ પતન
ચાલયા જ કરે છે; ચાલયા જ કરે છે. બીજ તણ ચાર જગયાએથી મારા જેવી
બીજયો ય અહીં ભલ ુ ી પડેલી છે . અને એય આ પતનમાં મારી ભાગીદાર છે.
ઉચી નજરે અમારા શૈશવની એ પવીતાળ ભમુીને યાદ કરી કરીને અમે
શોકમગન બની ગયેલાં છીએ. અમારા એ પાગલપનની, અમારી એ મસતીની
ગૌરવગાથાઓ યાદ કરતાં કરતાં, અમે સમદુખીયાં ખીણમાં પડ્યાં પડ્યાં ,
પોશ પોશ આંસ વ . એકમેકનાં આંસ લ
ુ હાવીએછીએ ુ છુ ીય. ેછ
પણીય…ે
…

ते िह ि ििवस ो गताः ।

પણ કયાં કોઈને ય ઠરીઠામ થઈને બેસવાનો સમય છે . પડ્યાં નથી ને

પાછાં હેડ મારા રામ. ફરી ચાલતી પકડવી જ પડે. બેસી રહેવાનંુ , બધં ીયાર
રહેવાનંુ , રડતાં રહેવાન મ ં . ભલે ને જપાણીનો
ુ ારાસવભાવમાં નથી અખટુ
ભડં ાર મારી પાસે હોય ને . આંસ સ ુ ં ારતાં!રહેંુતતો પહાડ જેવા
ેબીજ
સીપાઈની બચચી! હવે હંુ સરીતા બની . હવે તો મને તમે કોઈ રપાળંુ નામેય
આપયંુ . લપસણા અને ઢોળાવવાળા પદેશો બધા પાછળ રહી ગયા .

હવે સપાટ મેદાનોમાં હંુ પવશ ું ું . અહીં મને ફાલવા ફુલવાની બહુ
ે છ
મોકળાશ છે. મારી દોડવાની એ રમતીયાળ ગતી હવે ધીમી પડી છે. મારં
નવ ન ં ુ ક ો રઘરબહ ! ઉપર,ુમપવીોટુંછતેહોંબાપાના ઘેરથી લાવેલી, બધી
સપંદા અહીં હંુ ઠાલવવા માંડું છું . બેય બાજુ કયાંક મે તોડી તોડીને એકઠી
કરેલી રક શીલાઓ, કે કયાંક પાંચીકા જેવા ગોળમટોળ અને લીસસાલસ
પથથર, તો કયાંક સવંુ ાળી રેતી. બસ ઢગલા ને ઢગલા હંુ ખડકયે જ જઉ
છું.

ખાલી થવામાં જ ખરી મજ છે ને ? અને આ ખાલી થવાની પકીયા મારા

ચીતતને અતીતમાં ખેચી, ઢસડી જય છે.

Page 148 of 170

 ં માં જવનની ઉતપતતી અને ઉતકાનતી થતી નીહાળી
અહીં જ મે મારા અક
છે. અહીં જ મે મહાકાય ડીનોસોરને ધરતીને ધમરોળતાં જોયાં છે . અહીં જ
મે પચડ ં ઉલકાપાત, વાવાઝોડાં અને ધરતીકંપો થતાં જોયાં છે . આ
2008
પરીબળોએ મારા પવાહને ઘણીય વાર કુતરાની માફક આમથી તેમ ફંગોળયો
છે. મે એમના આ પકોપ એક હરફ પણ ઉચચાયાી વગર વેઠ્યા છે .

અહીં જ મે વાનરને બધુધીશાળી થતો, અને ખોરાક માટે પથથર અને

ઝાડની ડાળીઓ વાપરતો જોયો છે. અહીં જ મે એન આ ંુ દીમાનવમાં
રપાંતર થત જ ું ુે ામાંથી મારા તટે , ઘાસના મેદાનોમાં બહાર
ું .ોયછ
ગફ
આવી, મે તેને અહીં જ ગોવાળીયો અને ખેડુ થતો જોયો છે . અહીં જ, મારા
ખોળામાં તેનાં ગામ, શહેર અને સસંકૃતીને મે પોષયાં છે . અહીં જ, મારી
શીતળ પનાહમાં એનાં કળા અને સાહીતય, વીજાન અને ફીલસફ ુ ી પાંગયાીં
છે. અહીં ઋષીઓ પણીકુટી બનાવીને રહયા છે ; અને વેદોની ઋચાઓ અને
ં ોના દષાઓ બનયા છે. મારા પાણીમાં જ મે ભાવવીભોર બનેલા જનોને
મત
પોતાના દીવગં ત વડવાઓન ઋ , અઘયી આપતા જોયા છે.
ંુ ણસવીકારકરી

અને અહીં જ મારા તટે સમપતીન ન ં ુ ગનપદશીન કરતાધનીકો

અને રાજઓના પાસાદોને માનવ મલુયોની હાંસી ઉડાવતા જોયા છે . અહીં જ
મે સતતાની સાઠમારી થતી નીહાળી છે. અહીં જ મે નરને નરાધમ થતો
નીહાળયો છે. અહીં જ મે માનવની મહતવાકાંકા, વાસના, અને
સતતાલાલસાને અમયાીદ જલલાદ બની કુરતમ અતયાચારો આચરતી;
વયથીત હરદયે જોઈ છે. અહીં જ, આ જ કીનારે, અને ઠેર ઠેર , બીભીષણ
યધુધોમાં મારા જળને , મારાં સત ં ાનો જેવાં વહાલાં નીદોીષ માનવીઓનાં
શોણીતથી લાલચોળ થતાં અનભ ુ વયાં છે . અહીં જ, મે આકાશનાં વાદળોની
જેમ સામાજયો અને સલતનતોને ઉગતાં, પાંગરતાં અને તહસ નહસ થતાં
જોયાં છે.
ંુ ઈશ પણ કયાં છે ? મારં સમગ પોત
અને મારી પાસે અશુ સારવાની ગજ
જ એ આંસનુ ો સાગર તો છે .
અને હંુ સફાળી આ દીવાસવપનમાંથી જગી જઉ છું . આ શું ? મારા
પવાહને આ શ થ ું યું ? કેમ તે સાવ કીણ બની ગયો ? ઉપરવાસમાં વરસાદ તો
સારો એવો પડ્યો હતો .

Page 149 of 170

 અને હંુ જરા મારા એ પપાત ભણી પાશીદષી કરી લઉ છું . અને એ
ગજીના કરતો, આજનબ ુ ાહુ, ભડવીર - બાપડો, મીયાંની મીંદડી જેવો, દદુડી
કેમ બની ગયો ? હંુ હજુ પાછળ નજર કરં છું . તોતીંગ પાષાણોને પણ મચક 2008
ન આપનાર મારા મદમસત પવાહને આ કાળા માથાના, માનવીએ નાથી દીધો
છે. એ જ પથથરો વાપરીને તેણે તોતીંગ આડબધ ં બનાવી દીધો છે , અને
મારાં પાતળી પરમાર જેવા કુંવારકા રપને જોજનો ફેલાયેલા સરોવરમાં
રપાંતરીત કરી દીધ છ ંુ ે .

પણ માળંુ આ માનવસજીત સરોવર લાગે છે તો રડું હોં ! મારા પાણીના

કેટકેટલા ફાયદા તેણે ઉઠાવયા છે ? તેણે કરેલા ઘણાં સતકાયોીમાંન આંુ
પણ એક છે.

અને પરીતોષનો એક ઉડો શાસ ભરી હંુ મેદાનોમાં પાછી ફરં છું -
આગળ અને આગળ, જયાં સધ ુ ી મારો પવાહ વીસતરતો જય તયાં સધ ુ ી.
અને બધે આ માનવજતની આ જ કહાણી સજીતી હંુ જોઈ રહંુ છું . હવે મને
માનવજતનો આ વયવહાર, તેની આ પધધતી ઉબકાવી નાંખે છે . તેની બધી
મલીનતા હંુ મારામાં સમાવી લઉ છું . મને મળેલ સ ું સંકૃતીની જનેતાનંુ
બીરદ મને હવે અકારં લાગત જ ું .યછે

હવે તો મારં એક જ લકય છે. મારા અત ુ માં મારં સમપીણ ..

ં ીમ મળ

અને મારા મળ ુ માં જવાના એ લકયની પાપતી માટે હંુ પયાણ આદરં છું .
પણ હવે કયાં હંુ પાછી વળી શકું તેમ જ છું ? મારી નીયતી મને વધ ન ુ ેવધુ
નીચે લઈ જઈ રહી છે. મારો જવનપથ એટલે - સતત વીનીપાત, સતત
અધોગમન.

, ?
, .
-

અને મારા જેવા જ અનભ

ુ વવાળી, બીજ લોકમાતાઓ, આ જવનપથમાં
મને સાથ આપવા દોડતી આવીને મળે છે . અમે સખુ -દુખની વાતો કરીને
એકબીજમાં મળી જઈએ છીએ; એકરપ બની જઈએ છીએ.

પણ પાછા ફરવાન મ ં ુ ારાનસીબમાં કયાં છેનથી થઈ

? હંુ ફરી ઝરણાં
શકતી. પસવકાળની નજક આવી પહોંચેલી નારીની જેમ મારો પટ હવે
Page 150 of 170
 વીશાળ બની ગયો છે. મારી ગતી હવે સાવ મથ ં ર બની ગઈ છે. મારામાં
ભળેલાં બધાં તતવો હવે છુટાં પડતાં જય છે . પસવતાં જય છે. બધો કાદવ,
બધી મલીનતા, નીચે ને નીચે બેસતાં જય છે . અને એ નીચે કેલાયેલો પક ં
2008
મારા પટને છીન-વીચછીન કરી નાંખે છે. હંુ અનેક ફાંટાંઓમાં વહેચાઈ જઉ
ુ ાના ચીમળાયેલા પેટની જેમ .
છું. સદ્યપસત

અને મારા એ તીકોણીય પદેશમાં સૌથી વધ હ ુ . એ

રીયાળીમહાલે છે
ફળદપ પદેશ મારી સૌથી મોટી દેણ બની રહે છે . મારો ફરીથી નીમીળ
બનેલો દેહ ગજગતીએ આ નવા ભવીતવયને અનભ ુ વવા આગળ વધે છે –
આગળ ને આગળ – જયાં ચરણ અટકે તયાં સધ ુ ી.
અને એક નવો જ રવ, એક નત ુ ન નીનાદ, હળુ હળુ , જગતો જય છે.
કદી ન નીહાળયો હોય તેવો, એક પચડ ં જળરાશી દુરથી પોતાનો નજરો
ખડો કરે છે. અને એ અગાધ અને ઘઘ ુ વાટ કરતા દરીયાને જોઈ હંુ ડરી
જઉ છું. આટલી બધી સરીતાઓ? આટલ બ ું ધપું?ાણીઆ જ મારો સોત?
આની જ હંુ દીકરી ? કે પછી ઓલયા આભને અડતા ગીરીવરની ? કે પછી
આ મારો કંથ , મારો સવામી? મારી મતી મઝંુ ાઈ જય છે . આ અસમજં સમાં હંુ
સાવ તકીહીન, વીચારવીહીન બની જઉ છું.

અને એ વીચારશનુયતામાં આંધળુકીયાં કરીને , મારા આ નવા

ભવીતવયને, શરણાગતીની ભાવનાથી હંુ સવીકારી લઉ છું . મારા સમગ
હોવાપણાને સમેટી લઈને હંુ એ મહોદધીમાં સમાઈ જઉ છું ; એની સાથે
એકાકાર બની જઉ છું. એના તરંગે તરંગમાં, એનાં ઉછળતાં મોજંઓમાં,
ઐકયના એ પરમ આનદંની તુપતીની ભાવસમાધીમાં હંુ લીન બની જઉ છું .

એના ઉછાળે ઉછાળે મારં સમગ હોવાપણ ઓ ુ એ હંુ છું ે

ં . ગળીજયછ
કે, હંુ એ છે ? કશો દૈત હવે સભં વીત જ નથી. બધ એ ંુ કાકાર. અગણીત
કણોમાંનો પતયેક કણ, અનત ં નાદબહમ અને અવીરત રાસમાં રમમાણ
બની જય છે – અનત ં નો રાસ – યગ ુ ોથી ચાલી આવતો રાસ . પચડ ં
ઘઘુ વાટ. હીલલોળે હીલલોળા .
,
,
.
.
Page 151 of 170
 અને તયાં જ એક પરુાતન સમતૃી જગુત થાય છે . મારા જનમની વેળાની
સમતૃી. હંુ તો આ ઉદધીમાંથી ઉભરી આવેલ એ ુ ં ક બીં.દુમએક
ાતતોહતી
સાવ નાનકડું બીંદુ . કયાં એ અકળ-જળ-રાશી અને કયાં હંુ? 2008
, ,
, ’ .

મહાકાળનો તોફાની વાયરો મને કયાંનો કયાં ખેચી ગયો? મેઘમલહારની

એક મહાન ગજીના; એક પચડ ં કડાકો; તડીતની તોળાયેલી તાતી તલવાર;
અને મારો પસવ એ ગીરીવરની એ ટોચ ઉપર.

ફરી જનમ. ફરી મતૃયુ . ફરી એ જ બધી ઘટમાળ. સતત ચાલતો આ

જવનનો ચરખો; અને તેમાં ઘડાતાં , વીકસતાં, પીસાતાં, આથડતાં, પસવતાં
અનેક જવન.

હંુ કોણ ? બીંદુ? વાદળ? સરીતા? સમદુ?

ના ના. હંુ જ તો એ સમગ જવન .

કે પછી હંુ કશ જ ંુ નહીં

? બધો એક ખેલ? એક ચીરંતન ચાલતંુ
સવપન? એક ભમ? એકમાત વાસતવીકતા ઓલયો અકળ, અમાપ,
જવનજળરાશી? કે એ પણ કશ ન ું હીં? બધ ક ું ેવળ
? શન
બધો
ુય
આભાસ?

***

અને..............

જવન શ છ ું ે ? જવવ શ ંુ ?છ ું ે
ંુ ે બનવ શ ંુ ?છ
હોવાપણ શ ંુ ?છ ંુ ે બદલવ શ ંુ ?છ ંુ ે
એ શોધ શ છ ંુ ે ? એ પરીણામ શ છ ંુ ે ?
એ પથ શ છ ું ે ? એ પથીક શ છ ું ે ?
એ લકય શ છ ંુ ે ? એ મળ
ુ શછ ંુ ે ?

Page 152 of 170

 સુયપ મ ુખી 2008
હજુ થોડા દીવસ પહેલાં તો મારો જનમ થયો હતો. એક પગાઢ નીદામાં
હંુ પોઢેલી હતી . મારામાં કશય ંુ સળવળત ન ંુ હત . ંુકોઈ સચ ં ાર ન હતો.
કોઈ વીચાર ન હતો. બસ એક અનત ં નીદામાં મારં સમગ હોવાપણ પંુ યાીપત
હતું . એ પગાઢ નીદામાં સષ ુ પુત હોવાપણાના અત ં રતમ ખણ ુ ે કોઈ , પચછન
અભીપસા ટંુટીય વ ુ ં ાળીન ુ ેલીહતી ે કોઈ દેહ ન હતો ; પણ
ેસત
. તે અભીપસાન
કશક ંુ બનીને મહાલવાની, વીસતરવાની, વીકસવાની એક કલપના માત
હતી. એ તો એક ખયાલ જ હતો. શ થ ું ,વછ ે ે શ બ
ંુઅન ું ,નવછંુ ે ી
તેન
કયાં મને કશીય જણ જ હતી? એક લાંબા, સનીગધ, ઉડા બોગદાના તળીયે
ધરબાઈને, લપાઈને મારં સકુમાતીસકુમ હોવાપણ સ ુ ં .
ોડવાળીન ેસત
ુ ેલહ
ું તંુ
મારી બાજુમાં મારા જેવી ઘણીય સખીઓ પણ મારી જેમ જ સત ુ ેલી હતી .
અમારી નીચે મીષ જવનરસનો ઝરો વીલસી રહયો હતો; અને અમને પેમથી
તરબતર કરીને એકમેક સાથે તે ચીપકાવી રહેલો હતો . એ મીશટ જળની
સવુંાળી પથારીમાં અમે બધાં એકમેકની હંુફમાં આમ પોઢેલાં હતાં .

અને તયાં તો એ બધા આવી પહોંચયા. અમારાથીય અતી સકુમ એ

બધા હતા. પણ તેમનો સવભાવ અમારાથી સાવ વીપરીત હતો. એ સૌ
તરવરાટથી ભરપરુ હતા. સાવ નાનકડા હતા પણ અતયત ં ચચં ળ હતા.
એક ઘડી શાંત બેસી રહે એવા એ ન હતા . સવુાન ક ં ુ ે આરામનત ંુ ોનામ
જ નહીં. ચીકણા બોગદામાંથી સડસડાટ લપસીને, નીચે આવીને એ બધા
અમને ઘેરીને ઘોંઘાટ કરવા લાગયા. એમના તરવરાટન ગ ંુ જ ંુ ન મારી
અગાધ શાંતીના શાંત સરવરજળમાં વમળો પેદા કરવા લાગયું . મારી એ
પગાઢ નીદામાં કોઈના સવાગતનો ઢોલ જણે પીટાઈ રહયો હતો. એક વીપલવ
સજીઈ ગયો. અને એ ઢોલના ધબક ુ ે મારા સષ
ુ પુત હોવાપણામાં કોઈક અજણી
જગુતી આવી ગઈ. આળસ મરડીને મારામાં કશક ંુ સળવળાટ કરવા લાગયંુ .
એ બધા ઘોંઘાટીયાઓએ કોઈકને મળવાની, તેની સાથે એકાકાર બની
જવાની, કશક ંુ બનવાની, વીસતરવાની, મહાલવાની, મારામાં સત ુ ેલી
અભીપસાને જગાડી દીધી.

એમાંનો એક તો ભારે બળુકો નીકળયો. મારી દીવાલને તેણે ભેદી

નાંખી. આળસ મરડીને બેઠેલા મારા હોવાપણાના સકુમાતીસકુમ કણના
Page 153 of 170
 બધાયે અશ ં ોમાં તે તો ફરી વળયો. એક પભજ ં ન જેમ પાંદડાને ઉડાડી મક
ુે
તેમ, મારો પતયેક કણ જગી ઉઠ્યો . અને એ શભ ુ પળે એ તોફાની
નાચણીયાની સાથે હંુ એકાકાર બની ગઈ . વીશના અનત ં રાસની એક સાવ
2008
નાનકડી પતીકુતી મારી અદંર જગી ગઈ. મારી સત ુ ેલી ઇચછા આળસ
મરડીને, પોતાની અગ ં ીઓને આ રાસના તાલે તાલે નતીન કરાવી રહી.
ં ભગ
કશક ંુ બનવાનો એ ખયાલ હવે મત ુ ી સવરપ ધારણ કરી ચક ુ યો હતો .
અને કદી નહોત બ ુ ં ન યતંુ ેવ. ક
ંુ આ રાસના
ાંઈકબનવાલાગય ંુ
પભાવે મારામાં નત ં ાર થયો. ધીમે ધીમે મારા હોવાપણાએ
ુ ન જવનનો સચ
વીસતરવાની શરઆત કરી દીધી. મારી એ પચછન અભીપસા હવે જગી ચક ુ ી
હતી. કોઈક નવા ભવીતવયની એક રપરેખા મારામાં ઘડાવા લાગી. કોઈક
નવા જ સવરપવાળા જવનો આકાર મારા કણકણમાં ઘડાવા લાગયો. બીજો
કોઈ આવો તોફાની આ વીસતરણમાં ખલેલ ન પહોંચાડે ; એ માટે મારી દીવાલ
હવે સખત થવા માંડી. મારં કદ પણ સાથે સાથે વધવા લાગયું . મારા
નીવાસસથાન એ બોગદાના તળીયેથી આવી રહેલા જવનરસના ઝરાના
જળને હંુ તરસયા હરણાંની જેમ ઘટક ઘટક પીવા લાગી . મારી એ તષૃાનો
જણે કે, કોઈ અત ંુ ે , મારી બાજુની સખીઓના પણ
ં જ ન હતો. મે જોય ક
આ જ હાલ હતા. અમે બધીઓ આ રાસમાં રમમાણ હતી. અને એ રાસની
પતયેક હીંચે અમે વધ ન ુ ે વ ધ પુષ ુ .થતાંજતાંહતાં
બધાંની સતત વધીમાન એવી આ તરસ થકી પેલો ઝરો તો ધીમે ધીમે
સકુ ાવા લાગયો. અને કાળકમે અમે એટલાં બધાં વધી ગયાં અને અમારી
તરસ પણ એટલી બધી વધી ગઈ કે, એ ઝરો અમારી તરસને સત ં ોષી શકે
તેમ ન રહયું . અને તે સક
ુ ાઈ ગયો. અમારી ન સત ં ોષાઈ શકે એવી પયાસ માટે
એ ઝરાન જ ં ુ ળ હવ યાીપે તનહત
. ેપઅન અમે બધાં
ંુ સકુ ાં અને ફરી પાછાં
સષુ પુત બની ગયાં . એક નવી નીદામાં અમે પાછાં સમેટાઈ ગયાં . અમારં
નીવાસસથાન એ બોગદંુ પણ સક ુ ું ભઠ
ં બનીને ખરી પડ્યું . અને પવનના
એક ઝપાટે અમે સૌ ફંગોળાઈ ગયાં . અથડાતાં, કુટાતાં અમે ધરતીની ધળ ુ માં
ઢબોરાઈ ગયાં. વીખરાઈ ગયાં. બધી સખીઓ છુટી પડી ગઈ . વાયરાએ
અમને કયાંના કયાંય ફંગોળી દીધાં . એ ગદંી, ગોબરી નવીન વસતી હવે
મારં નવ ન .
ંુ ીવાસસથાનબની

પણ મને કયાં આની કશી ખબર જ હતી? એક નવી નીદામાં મારં

ંુ ોવાપણંુ , નવી પચછન અભીપસાઓને લઈને, ફરી ટંુટીય વંુ ાળીને , પોઢી
નવ હ
Page 154 of 170
 ગય હંુ તંુ . નવા હોવાપણાના, નવા જવનના નવા અધયાય પહેલાંની આ એક
નવીન રાતી હતી. પણ હવે મારી અદંર કોઈ અમત ુ ી ખયાલ ન હતો. હવે તો
એક અતી મહાન હોવાપણાની બલયુ -પીનટ મારી અદંર છપાઈને આકાર લઈ 2008
ચક
ુ ી હતી.
ધરતીની ગોદમાં, માટીની ચાદરમાં વીંટળાયેલ મ ુ ં ારંઅસતીતવટંુટીયું
વાળીને સત ું તંુ . સવચછ આકાશમાં સય
ુ ેલ હ ુ ીનો કાળઝાળ તાપ સોળે કળાએ
વીલસી રહયો હતો. બધ ય . કોઈ્ તફંુ ેરફાર નહીં . કશ જ ંુ નવંુ
ંુ થાવતહ
નહીં. અને તયાં ધીમે ધીમે વાતાવરણમાં કાંઈક નત ુ ન આગમનના સચ ં ાર
થવા લાગયા. નૈઋતયના પવન ઘટાટોપ, ઘનઘોર વાદળોને ખેચી લાવયા.
આકરો સરુજ આ ઘટામાં ઘેરાઈ ગયો. મોરની ગહેક મેઘરાજને સતકારતી
ગાજવા લાગી. કાળાં ડીબાંગ, નભમાં વાદળો પાણીના જળભડ ં ાર ભરીને
આવી પગુયા. વીજળીના ચમકારા કોઈ નત ુ ન ઘટનાના આગમનના અણસાર
આપવા લાગયા.

અને બારે મેઘ ખાંગા બનીને તટુી પડ્યા . તપત ધરતીનો પાલવ
ભીંજઈ ગયો. કાળઝાળ ગરમીથી તપેલી ધરતી શીતળતાનો આસવાદ કરી
રહી. મેઘરાજ ફરી આવવાન વ ં ુ ચ નદઈન . અનેવીદાયથઈગયા
ે સરુજના
કીરણ ફરી સળવળી ઉઠ્યા . ભીની ધરતીની સોડમ અને આ ઉષમાએ મારી
અનત ં નીદામાં ખલેલ પાડી. હંુ તો સફાળી આળસ મરડીને બેઠી થઈ ગઈ .
મારા રોમે રોમમાં જવન જગી ઉઠ્યું . મારે અદંર સતુ ેલી બલયુ -પીનટનાં પાનાં
ફરફરવા લાગયાં. અને આ સળવળાટના પથમ ચરણમાં, એક નાનકડો
અકં ુર મારા નાનાશા અસતીતવના આવરણને ભેદીને ટપપાક દઈ કુદી
આવયો. મારી અનત ં પયાસ ફરી જગુત બની ગઈ. અને ધરતીના પડમાંથી
આ અક ં ુર ઘટાક ઘટાક પાણી પીવા માંડ્યો . એ જળ મારી અદંરના સક ુ ા
પાશીભમુાં ફરી વળયું , અને મારી અદંર ધરબાયેલા કણે કણ આ જળમાં
ઓગળી ઓગળીને પેલા નવા આગત ુ ને પોષણ દેવા માંડ્યા . એ મઓ
ં ક ુ તો
આ બેય ધાવણ ધાવતો જય અને વધતો જય. દીવસે ન વધે એટલો રાતે
વધે.

એની અદંરથી વળી બીજો અક ં ુર ફુટ્યો અને એણે તો સીધી આકાશ

ભણી દોટ મેલી. પેલા તોફાનીનો વારસદાર ખરો ને ! એ તો ધરતીની કુખને
ુ બદુાર હવાની લહેરખીમાં આમતેમ ઝુલવા માંડ્યો . મારં ધાવણ
ફાડીને ખશ
અને હવાનો પાણ બનેના પતાપે એ લીલોછમમ બની ગયો. એના કણે કણ
Page 155 of 170
 એ હવાને શસવા લાગયા. સરુજની ઉષમા, મારં ધાવણ અને હવાના પાણ,
આ તીપટુીના પતાપે હવે એ તો માળો કમાતો થઈ ગયો! નવા કણોના ઢગલે
ઢગલા મારા કુટુમબના ભડં ારમાં ઉમેરાવા લાગયા . આ બે અક
ં ુરોની વચચે
2008
જવનરસ વહી જતી એક નાનકડી નદી વહેવા લાગી .

હવામાં ફેલાયેલા મારા લીલા અને કથથાઈ ફરજંદો અને ધરતીમાં

કેલાયેલા મારા સફેદ સત ં ાનો આ નદીના કાંઠે વસવા લાગયા , વીલસવા
લાગયા, વધવા લાગયા. અને આ પકીયા દીનરાત, પચડ ે ે, વધીમાન થતી
ં વગ
રહી. નવાં લીલાં પણોી અને નવાં સફેદ મળ ુ ો નવી નદીઓને વહેવડાવતા
કાંઠા સજીતા ગયા. વીકાસની આ વણથભ ં ી વણજર ધરતીની અદંર અને
ઉપર મક ુ ત હવામાં વધતી જ રહી; વધતી જ રહી. પોઠોની પોઠો ભરીને નવા
ફરજંદો સજીવા લાગયા. મારં કુટુમબ હજરો અને લાખો કણોમાં ફેલાતું
ગયું .

ું સતીતવ? મારો કયો દેહ ? અરે! હંુ

પણ હવે હંુ કયાં ? મારં શ અ
ં અસતીતવ જ હવે કયાં હતંુ ? હંુ તો ફેલાઈ ગઈ . એ
કોણ? મારં કોઈ સવતત
કણેકણમાં પથરાઈ ગઈ.

મારામાં લખાયેલી એ બલય પ ુ ી ‘ ંટનશ

ંુ ીષી.ક
’ હતસ
ંુ ય
ુ ીમખ
ુ ી
હવે મારો વડલો પાંગયોી હતો. ધરતીમાં દબાયેલ અ ું ને બીજના
કોચલાની બહાર વીસતરેલ મ ુ ં ા ર .
ં હોવાપણઆ ંુ ભને અડવા આંબતહ
ંુ તંુ
ુ ીના કીરણોમાંથી જમણ જમતાં જમતાં અને મળ
સય ુ ીયાંએ છેક ઉપર સધ ુ ી
પહોંચાડેલો જવનરસ પીતાં પીતાં , લીલાં પાંદડાં લહેરમાં મસત બની વાયરાની
હારે હીંચોળતાં હતાં. આ ભોજન અને પીણાંથી પષ ુ બનેલી ડાળીઓએ
આખા કુટુમબને આધાર આપવાન ક ં ુ ામ .ઉપાડી
એ લીધહતો ું તું
જવનરસનો હાઈવે બની ગયાં હતાં.

પણ એ બધાંને જવનની વાસતવીકતાની શી ખબર હતી? એ તો માત

વતીમાનમાં જ જવનારાં મોજલા જવ હતા. મારા હૈયે ઉચાટ ઉભરતો હતો .
કુર જલલાદ જેવા શીયાળાના ઓતરાદા વાયરા એક ‘દી વાશે અને આ
હયાીભયાી ઘરને તહસ નહસ કરી નાંખશે. મારો વડલો ધરાશાયી બની
જશે. મારં બધ ક ુ ં ય ીું ક.ારવયધ
આ ંુ બધી
ળ ં દા હતી
ુ માં મસપ
ળીજશ ે ન
હતી થઈ જશે. હવે પાશીભમુાં રહયે પાલવશે નહીં . મારે કાંઈક કરવંુ
પડશે – નેપથયમાં રહીને પણ.
Page 156 of 170
 અને મારી મનોકામનાને વાચા આપતા વાસત ં ી વાયરા વાયા. મારી
મનોકામના મહોરી ઉઠી. અને ડાળીઓ પર નવી જ જતના અક ં ુર ફુટવા
લાગયા. આ બધા મારી આવતીકાલની પજના જનકો હતાં. તેમન ક ંુ લેવર
2008
ં ુર વીસતરવા લાગયા . પાંદડાંની જેમ તે
જ કાંઈ ઓર હતંુ . ધીરે ધીરે આ અક
માત એક સપાટી પર જ વીકસતા જવ ન હતા, કે ડાળીઓની જેમ લાંબા
લસ પણ ન હતા. એ તો પષ ુ અને ધીંગાં હતાં . તેમનામાં કુટુમબના
વીસતરણની કમતા હતી. એક નવા ભવીષયની સભ ં ાવનાને એ ઉજગર
કરવાના હતા. મારી નવી અભીપસાઓના, મારા નવા શમણાંઓના, નવી
રંગભમુી પરના એ કસબીઓ હતા.

એ તો મોટાં ને મોટાં થવાં લાગયાં – ઠોસ સામગીથી ભરપરુ. મારં બધું

યે માતુતવ હવે એમની સેવા ચાકરીમાં , એમના સવંધીનમાં સમપીીત બની
ગયું . મારી નવી અભીપસાઓને આ બાળુડાંઓ કાયાીનવીત કરવાનાં હતાં
ને? મારં હોવાપણ હ ુ ં , નવા પરીમાણ અને નવા
વ ેએકનવીજકીતીજમાં
પરીવેશમાં એક નવા જ કાફલાને રવાના કરવા લાલાયીત બનય હ ું તું . મારી
બધી જ ઉમીીઓ ઘનીભત ુ બનીને , આ અભીયાનમાં પરોવાઈ ગઈ. મારા
કબીલાનો પતયેક સભય આ નવાંકુરના સવંધીનના કામમાં લાગી ગયો .
કબીલાની નસ નસમાં વહેતો રસ , અતયત ં ઘટ અને પૌષીક બનીને આ
અકં ુરને બળવાન બનાવવા પતીબધધ બનવા લાગયો .

ુ ીના પહેલા કીરણની ઉષમાના કોમળ સપશે , આ

અને એક દી’ સય
નવાંકુર આળસ મરડીને જગી ગયંુ . તેનાં અગ
ં ઉપાંગ મહોરી ઉઠ્યા . તેની
આછા રંગની પાંદડીઓ મરોડ ખાઈને ધીમે ધીમે ઉઘડવા માંડી. સોનેરી
રંગની અનેક પાંદડીઓની વચચે , મખમલ જેવાં મલ ુ ાયમ, નવજત શીશુ
જેવાં, અને મીષ મધની પમરાટવાળાં, શયામસદંુ ર, એ બાળુડાં આ જનમ
કેદમાંથી બહાર આવીને , નવા વીશન દ ં ુ શી.‘નસર
કરી
ુ જમખુ ી’
રહયાં
નામને સાથીક કરી રહયાં.

અને આ શંુ ? આ નવજત પષુપના સાવ તળીયાના ભાગમાં , હંુ તો

પાછી હતી તયાં ને તયાં મારી જતને ભાળી રહી. એ જ જુન ન ંુ ેજણીત , ંુ
સનીગધ બોગદંુ. અને તેની નીચે મીઠા જવનરસમાં ફરીથી સત ુ ેલી હંુ . ફરક
માત એટલો જ હતો કે હવે હંુ એક ન હતી . અનેક રપ ધારી હંુ મારી
પોતાની દીકરીઓ બની ગઈ હતી. અને એ મખમલી માહોલની ટોચ ઉપર
પેલા તોફાની દીકરાઓમાં પણ હંુ જ તો હતી ! મારા નવવીકાસના આ અત ં ીમ
Page 157 of 170
 તબકે, એક અજબોગરીબ વયવસથાની- ઉતકાનતી અને નવસજીનની
પકીયાની – મધયમાં હંુ મારી જતને અનેક સવરપે નીહાળી રહી .

એક નવ ભ ં ુ વ . આકાર
ીષય જવનનાલઈસાતતયની
ચક ંુ તંુ
ુ યહ 2008
સભં ાવનાની આ નવી શકયતાના આનદંના પરીપેકયમાં મારં નવ હ ંુ ોવાપણંુ
ું તું . એજ જુના રાસમાં હંુ હીંચ લઈ રહી હતી . ફરી જનમ, ફરી
ઝુમી રહય હ
વીકાસ, ફરી મતૃયુ . બીજમાંથી સરુજમખ ુ ી અને સરુજમખ ુ ીમાંથી બીજ . વરસો
વરસ આ જ કમ. જવનન સ ંુ ાતતય. મારા હોવાપણાન સ ંુ ાતતય.

પણ આ દરેક વતીુળની સાથે મારં કતીુતવ વીસતરત જ ંુ તહ .ંુ તઆ

ંુ
દરેક વરુતતની સાથે જડતા, અધ ં કાર અને અકમીણયતા સામેના મારા કલપો
પરુાણા સઘં ષીમાં હુ વીજેતા બનીને આગળ વધતી હતી .

Page 158 of 170

 િાઈ ડોજન 2008
લાખો અશ ં ઉષણતામાનવાળો, સય ુ ીમાંથી છુટો પડેલો ગોળો ધીરે ધીરે ઠંડો
પડી રહયો હતો. ઉજજવળ સફેદમાંથી પીળો , પછી નારંગી, પછી તપત લાલ
અને હવે એ ધીમે ધીમે આછા રતમુડા રંગનો ગોળો બની ગયો હતો. બધા
ભારે પદાથોી ધીમે ધીમે તેના મધય ભાગમાં ઉતરી ગયા હતા. તેના બહારના
ભાગમાં માત વાયઓ ુ જ રહયા હતા. નાઈટોજન, કાબીન ડાયોકસાઈડ,
હીલીયમ, હાઈડોજન અને બીજ ઘણા બધા વાયરાઓ હેઠા બેસવાન ન ંુ ામ
જ ન લેતા હતા. વાયરા જેન ન ંુ ામ! બીજ બધા તરવરીયા કલોરીન,
ફલોરીન વી. તો કયારનાય મસમોટી વજનવાળી ધાતઓ ુ સાથે ઘર માંડીને
બેસી ગયા હતા. ઓકસીજનભાઈ પણ આમ તો આવા જ તરવરીયા હતા;
અને તેમણે ય ઘણા સાથે સહચાર કરી લીધો હતો . પણ તેમની વસતી ઝાઝી
એટલે હજુ વાતાવરણ જોડેય પોતાનો સબ ં અકબધ
ં ધ ં જળવી રાખયો હતો .

આ હંધાય વાયરાઓમાં સૌથી નાના બચોળીયા જેવો હાઈડોજન હતો ,

પણ એન ઠ ં ુ ે .ંુ આવા
ક ાણક ોઈનીયજોડે પડતન
હલકા ફુલંુ જેવંુાની
હત
હારે કોણ ઘર માંડે? બચાડો આ નાનકડો જવ હીજરાતો રહયો. ખણ ુ ે
બેસીને આંસડ ુ ાં સારતો રહયો . એવામાં પાણથી ભરેલા ઓકસીજનને થોડી
દયા આવી. એમાંના થોડાક, આ નાનકાની પાસે ગયા. અને બાપુ ! જો
પીતડી બધ ં ાણી છે. જેવી ગરમી ઓછી થઈ કે તરત ફટાફટ આમની જોડીઓ
બધ ં ાવા લાગી. હાઈડોજન અને ઓકસીજનની જોડી બની અને પાણીમાં
ફેરવાઈ ગઈ . અને લો! બધી ગરમી શોષાવા લાગી. પેલો લાલચોળ ગોળો તો
ઠંડોગાર થવા માંડ્યો . પેમમાંથી પગટેલા પાણીનો આ તે કેવો નવીનતમ
સવભાવ કે જયાં જય તયાં સૌની ગરમી શોષી લે , અને ઠંડક જ ઠંડક
ફેલાવે .

અને બાપ એ ુ ગરમાગરમ ધરતીના ગોળા પર પહેલવહેલો વરસાદ તટુી

પડ્યો. મશ ુ ળધાર કે સાંબેલાધાર શબદ તો એને માટે ઓછો પડે .
હાઈડોજન અને ઓકસીજનની અનેલી આ અસખંય જોડીઓએ તો વરસવા
જ માંડ્યું . વરસયા વરસયા તે એટલ વું રસયાં; કે ન ગણાય એટલાં વરહ
વરસયાં. ધરતીમા હાથ જોડીને વીનવે, ‘બાપુ ! હવે ખમૈયા કરો.’ પણ આ
નાનકો તો જબરો લોંઠકો નીકળયો. પેલી બધીય ભારેખમ ધાતઓ ુ ના બધાંજ
Page 159 of 170
 ઘર ડુબડુબાં ! આખી ધરતી ડુબાણી , એટલી આ નાનકાની જોડીઓ
ં ાણી. લાલચોળ ધરતી હવે પાણીની નીલા રંગની ચાદર ઓઢી, ઠંડીગાર
બધ
બનીને મલપતી રહી. અવકાશમાં મોટો મસ ભરુા રંગનો જણે લખોટો. 2008
દશે દીશાય પ ુ ં ા . નાનો
ણીના આ તાંનાનો પણ રહી
ડવથી નહાતી
હાઈડોજનનો દાણો! બધાંય વાયન ુ ાં વાદળાં વીખેરાયાં અને સરુજદાદા
પોતાના આ બચોળીયાના નવા નવલા, નીલવણાી રપને ભાળી હરખાણા.
એમના હરખનો તાપ જેવો પાણીને અડકયો; તીં એ તો ચચ ં ળ જવ-પાછો
પોતાના પીયર, ગગન તરફ હેડવા માંડ્યો . પાછાં વાદળ બધ ં ાણાં, ને વાયરે
ખેચાણા, ને પહાડ પર ભટકાણા, ને બને ધુવ પર વીંઝાણા.

અને લે કર વાત! કદીય નો’ત બ ુ ં નયએ . ંુ મારો

ંુ વહાલો,
વબ નયું
ઠંડોગાર પાણીડો ઝગમગવા લાગયો . ઈનાં નાનાં નાનાં ફોરાં ઠરીને રપાળાં
ધોળાં ફુલ બની ગયાં . જતજતનાં ફુલડાં . ઝરતાં જ જય ને ઠરતાં જ
જય. ને ઈ ફુલડાં બને ધુવ પર જે વરસયાં , જે વરસયાં તે ધરતીમાને બને
કોર ધોળીબખખ ટોપીય ઓ . અન
ંુ ઢાડી દીધીે ઈ ટોપીય ક ંુ ાંઈ નાની
અમથી નહીં હોં! જોજનોના જોજન ફેલાયેલી મોટી મસ અને આભને અડે
એવડી.

અને નીલા સાગરના નીર ઓસયાીં. થોડી થોડી ધરતી ખલુલી થઈ.
અને લો! પાણીન ન ં ુ વજ સરુજ તાપે ું તપી આભે ચડવાનંુ .
ંુ . વનશરથય
ધરતી પર ઠંડા પડી વરસવાનંુ . અને સરુજતાપે તપેલી ધરતીને ભીંજવતા ,
શાતા આપતા રહેવાનંુ . પાણી જેન ન ંુ ામ. એ તો વહેત જ ું રહ . ે ધરતીનો
બધો કચરો પોતાનામાં ભેળવી પાછા એ તો પોતાના સવસથાન ભણી વહેતા જ
રહયા. રસતામાં તેમની જતરાની નદીય ન ુ ં ે નદીયવ ંુ હેવકા લાગી
. કયાં
ધરતીના ખાડાઓમાંય પાણી ભેરવાણાં અને મસ મોટાં , નાના નીલ સાગર
જેવાં સરોવરોય સરજણાં . નદીયન ંુ ાં બધાં નીર પાછા સાગરમાં સમાઈ
ગયા. અને બસ આ જ ચકર. દીનરાત ધરતીને પખાળતા રહેવાનંુ . તેની
લાખો વરસથી તપી તપીને ભેગી થયેલી પયાસને બઝ ુ ાવતા રહેવાનંુ . અને
ફરી પાછા સાગરમાં સમાઈ જવાનંુ.

અને લો! ધીમે ધીમે સાગર તો ખારો થવા માંડ્યો . ધરતીમાંથી લાવેલા
અને વીજળીની ચાબક ુ ે સજીયેલા જતજતના પદાથોી એમાં સમમેલનો ભરવા
ં ોજવા લાગયા! અને કો’ક પળે આ બધાયથી અળગા રહેતા
લાગયા, સય

Page 160 of 170

 ચૈતય તતવનેય મન થઈ ગયંુ - આમની સાથે દોસતી કરવાનંુ . ચપટીક
ચીકાશ અને પાણી અને આ નવા આગત ુ . અને માળંુ કૌતક
ં ક ુ તો જુઓ ! એ
જવ તો હાલવા ચાલવા મડ ં ્યો . મોટો થવા માંડ્યો . એટલો મોટો થયો કે
2008
પોતાની મોટાઈ ન જરવાણી અને એકમાંથી બે અને બેમાંથી ચાર , અને
આઠ અને એમ એ તો વધવા જ માંડ્યા . પાણીના ઘરમાં નવા ભાડવાત
આવી પગુયા. પાણી જેન નંુ ામ. આમને ય વહાલ જ વહાલ. આ નવા મહેમાનને
પાણી તો જતજતના પકવાન જમાડે. એ તો બાપુ ! વકયાી. અવનવાં રપ
ધારણ કરવા માંડ્યા . અને પાણીના ઘરમાં અવનવી સજવ સષ ૃ ી સજીવા
લાગી.

અને આમ પાણીન જ ંુ વન, નવા અને નવા જવોને પોષત રંુ હયું , પાળતંુ
રહયું . માટે તો તે પોતે જવન કહેવાયું !

Page 161 of 170

 વીભાગ -4
2008

પરીચય

Page 162 of 170

 શંકરલ ાલ જગજ વનદ ાસ જન ી
2008
“ હંુ તો નથી જાન િવશાળ આંબલો ,

છાયા ધરંતો, ફળ િમષ આપતો;

તથાિપ ઉગયો ઉર ઊિમી છોડવો

ધરી કૂણાં પણી િવિવધ કંૂપળો .

હંુ માનવી અલપ ધરી મહેચછા ,

યતનો કરં ભાવ સગ ં મહેકવા,

ુ ધ
વીણી ફૂલો સૌ ઉરછોડ પાંગયાીં ,

ૂ ે ધરં પેમેમાળ આ. “
પરોવી સત

• માચી - 1892; અમદાવાદ

• મે – 1975, અમદાવાદ

• - જગજવનદાસ; - જડીબા

• - 1) લલીતાબેન 2) શારદાબેન 3) શાનતાબેન

•
શારદાબેનથી –
- ભાલચનદ( એનેસથેટીક ડોકટર); સવ. જયેનદ-

Page 163 of 170

 બોરીંગનો વયવસાય
શાનતાબેનથી –
- િદલીપ(ફીઝીશીયન/સજીન- યુ .કે./યુ .એસ.એ,); 2008
સવ.ગૌતમ – સીવીલ એનજનીયર); નીિતન – સેફટી કનસલટીંગનો
વયવસાય(યુ .એસ.એ,)
– ઈલાબેન (સામાજક કાયીકર)

Page 164 of 170

 • ઈલેકટીકલ સટીીફીકેટ કોસી ( આર.સી. ટેકનીકલ ઈસટીટ્યટુ )
2008

• ચીફ એનજનીયર- ભરતખડ

ં ટેકસાઈલ મીલ અને નય ટુેકસાઈલ
મીલ

• અનભ
ુ વથી વયવસાયમાં કુશળ અને ચીવટવાળા એનજનીયર

• કારકીદીી દરમયાન બીલીમોરાની મીલમાં નીષણાત તરીકે સેવા .

• જયારે અમદાવાદની મીલો ઈલેકટીસીટી કમપની પાસેથી વીજળી

ખરીદવા તૈયાર ન હતી; તયારે તેમણે વીજળીથી મીલો ચલાવવાના
ફાયદા વીગતવાર અભયાસ કરી દૈનીકોમાં છપાવયા હતા અને મીલ
માલીકોને સમજવયા હતા.

• વયવસાય ઉપરાંત ગજ
ુ રાતી સાહીતયમાં ઉડો રસ - નહાનાલાલ કવી
એમને અતયત
ં પીય હતા.

• એમના ખાસ મીત - કવીશી, જયિંતલાલ આચાયી

• ગજ ંુ ોઈએ, તેમ તે દઢપણે માનતા

ુ રાતીમાં તકનીકી સાહીતય હોવ જ
અને તે માટે ઘણ ક ુ ંુ ુ તકો છપાવવા માટેની
. અનુંહેકતપસ
ં ામકયી
હસતપતો જતે તૈયાર કરી હતી.

• પોતાની જાતી( ઔદીચય સહસત) ના ઈતીહાસન વ ંુ ીગતેઉડું

સશં ોધન કરી ગંથ છપાવયો હતો.

• જાતીને હાનીકારક પેતજમણ જેવા કુરીવાજોના વીરોધી અને

શીકણનો પસાર કરવાના હીમાયતી. અનય આગેવાનો સાથે , આ
બાબત આગળ પડતો ભાગ લઈ, જાતીસેવાનાં અનેક કામો કયાીં
હતાં.

Page 165 of 170

 • – વીશની લોકમાતાઓ (દુનીયાની નદીઓ વીશે અનષ
ુ ુપ
છંદમાં મહાકાવય) 2008

• – ઔદીચય સમતૃીગંથ

• - ઈલા દવે, - સોનલ જની, મદુા

જની

Page 166 of 170

 સુરેશ ભીખાભ ાઈ જન ી 2008

“ બાસઠના આ ડોસાજને ચાર સાલના થાવંુ

છે.
સતં ાકુકડી , છુક છુક ગાડી , લખોટીમાં
લલચાવ છ ંુ ે . ”

આ કણમાં જવો.
” Live this moment
powerfully. ”

_______________________________________________

• 5 – માચી , 1943 , અમદાવાદ

• – ભીખાભાઈ - રેલવે વાયરલેસ ઈનસપેકટર; 1989 માં

અવસાન, શી અરિવદં ઘોષ અને માતાજના અનય ુ ાયી
• ે
– શારદાગૌરી - ચાર ચોપડી ભણલાં પણ અતયત ં ધામીીક
અને સાહીતય વાંચનનાં રસીયાં, 1998 માં અવસાન
• ( ) – િપયષ
ૂ ( રીટાયડી સીવીલ એનજનીયર) , ડો.
ે
ભરત ( રીટાયડી પોફસર – સટેટીસટીકસ )
• ( ) – ડો. દકા ( એમ.ડી. - ગાયનેક ડોકટર) ,
ે
રાજશરી ( એમ.એસ.સી., એમ. એડ. - રીટાયડી સકુલ શીકક )
• – જયોિત ( સજુ તા ) B.A. ( Economics):
- 1968
• – ઋચા , એમ.બી.એ. ( જવા પોગામર) : –
ધમેનદ ( પલાસટીક એનજનીયર); - નીલ અને જય

Page 167 of 170

 • ( જોડીયા ) 1) િવહંગ – એમ .એસ. ; પોગામર,
- િજજાસા
2) ઉમગ ં – એમ.બી.એ.; મેનેજર
• ઇશરની કૃપાથી બધા ડલાસ / ફોટીવથીમાં જ રહે છે અને મહીને 2008
દહાડે બધા ભેગા મળીએ તયારે 9 જણ કુલ થઈએ છીએ .

• એસ.એસ.સી. ( દીવાન બલલભ ુ ાઇ માધયમીક શાળા , અમદાવાદ )

• બી.ઈ. (મીકે. અને ઈલે.) એલ. ડી. એનજનીયરીંગ કોલેજ,
અમદાવાદ

• 1965 – અમદાવાદ ઈલક ે ટીસીટી કું .માં ટેકનીકલ આસીસટનટ

તરીકે નોકરીની શરઆત .
• 2000 – સાબરમતી પાવર સટેશનમાંથી જન .
મેનેજર તરીકે નીવરુતત ,

• શાળા જવનમાં બધી ભાષાઓ, વીજાન અને ગણીતમાં ઉડો રસ.

• નોકરી દરમીયાન પાવર એનજ. ના વીવીધ કેતોમાં કામ કયીું
• તણ પાવર સટેશનોના બાંધકામના પોજેકટોમાં સકીય કામગીરી
• બે વષી વીજ ચોરી પકડવાની કામગીરી
• બે વષી અમદાવાદના સીટી ઝોનના મેનેજર તરીકે સવીગાહી
મેનેજમેનટની કાયીવાહી ; વયાવસાયીક કામગીરીનો સૌથી યાદગાર
અનભ ુ વ
• ે
છલલા વષે સાબરમતી પાવર હાઉસમાં જનરલ મેનેજર તરીકે ઘણાં
કામો કયાી.
• નીવરુતત થયા બાદ અમેરીકા સથળાંતર
• અમેરીકામાં જવનમાં પરીવતીન ; ‘ચાર વષીના ડોસાજ ‘ એ હાલના
જવનન ચ ં ુ ી ત ણઆપતીમારીસૌથીપીયરચના

• માનવધમી

Page 168 of 170

 • ુ રાતી સાહીતય ( ખાસ કરીને ગદ્ય )
ગજ
• ગજ
ુ રાતી સગ
ુ મ સગ ં ીત 2008
• ઇતીહાસ, ભગ ુ ોળ, વીજાન, પરુાતતવ, અધયાતમ

( )

• ઓરીગામી, ટેનગામ , સાથીયા, સડુ ોકુ, લેગો અને કે’ નેકસ

મોડેલીનગ , કોયડા, જોકસ , ગજ
ુ રાતી બલોગીનગ , વી.બી.માં હોબી
પોગામીનગ, કોઈ પણ જતની પઝલ

• તરવાનંુ , ફીટનેસની કસરત, યોગાસન, કેરમ , ચેકસી

ગજ
ુ રાતી સારસવત પરીચય
http://sureshbjani.wordpress.com/

ગજ
ુ રાતી પતીભા પરીચય
http://gujpratibha.wordpress.com/

ગજ
ુ રાતી મહાજન પરીચય
http://mahajanparichay.wordpress.com/

ં રની વાણી
અત

http://antarnivani.wordpress.com/antar_va
ni/
Page 169 of 170
 કાવયસરુ

http://kaavyasoor.wordpress.com/
2008
ગદ્યસરુ

http://gadyasoor.wordpress.com/

હાસય દરબાર

http://dhavalrajgeera.wordpress.com/

Page 170 of 170