Die Aarde en Daar Buite (Graad 4 Afrikaans)

WESTERN CAPE PRIMARY SCIENCE PROGRAMME
'n Voorbeeld van 'n leerervaring in die Natuurwetenskappe
DIE AARDE
Graad 4
& DAAR BUITE
kle in stukkie aard
My e
Alle lewende dinge is afhanklik van grond

1. Wat is bogrond? (LU2) 5. Wat doen erdwurms in die grond? (LU2 en
2. Gronddeeltjies kom van rotse (LU2) LU1)
3. Vind meer uit oor die bogrond in tuine (LU2) 6. Werk met grond (LU2)
7. Gebruik my klein stukkie aarde volhoubaar
Assesseringstaak vir LU2 (AS 1 & 2) (LU3)
Vergelyk twee monsters bogrond
Assesseringstaak vir LU3 (AS 1 & 2)
4. Hoeveel water hou ons grond? (LU1)
Gebruik my klein stukkie aarde volhoubaar
Assesseringstaak vir LU1 (AS 1 & 2) 8. Boere het eers die sterrekonstellasies gebruik
Hoeveel water hou verskillende soorte grond? om te weet wanneer om te plant (LU3)
Ons verwelkom die wye gebruik van hierdie materiaal. Gee asseblief erkenning aan die PSP © PSP (2008)
WESTERN CAPE PRIMARY SCIENCE PROGRAMME
’n Voorbeeld van ’n leerervaring in die Natuurwetenskappe
DIE AARDE
Graad 4
& DAAR BUITE
kle in stukkie Aarde
My
In die NKV word die naam “Die Aarde en die Ruimte” vir hierdie inhoudsveld gebruik.
Opgestel deur die Western Cape PSP-span en onderwysers
Rasionaal
Hierdie materiaal is geskryf om onderwysers in hul werk met leerders rondom die inhoudsveld
Die Aarde en daar buite (Die Aarde en die Ruimte) te ondersteun. Dit is nie ’n volledige werk-
skedule nie. Dit is ’n voorbeeld van ’n leerervaring. Dit bied moontlikhede vir onderwysers om
ander leerervaringe in te sluit en dit verder uit te brei en met ander velde in Natuurwetenskappe
te integreer. Hierdie voorbeeld-leerervaring wys hoe jy te werk kan gaan om die drie leer-
uitkomste in die Natuurwetenskappe-leerarea van die NKV te bereik.
LU1: Wetenskaplike Ondersoek
K Die leerder is in staat om met selfvertroue op weetgierigheid oor natuurlike verskynsels te
reageer, en om binne die konteks van wetenskap, tegnologie en die omgewing verbande te
ondersoek en probleme op te los.
LU2: Konstruksie van Wetenskapkennis
K Die leerder ken, interpreteer en pas wetenskaplike, tegnologiese en omgewingskennis toe.
LU3: Wetenskap, die Samelewing en die Omgewing
K Die leerder is in staat om begrip van die onderlinge verband tussen wetenskap en tegnologie,
die samelewing en die omgewing te toon.
Ons weet dat kinders van nature weetgierig en oplettend is. Kinders leer oor die wêreld deur
waar te neem, vrae te vra en sin van hul ervaring te probeer maak. Wetenskaponderrig behoort
hierdie natuurlike neigings toe te laat om te ontwikkel. Moedig jou leerders aan om vrae te vra.
Vrae is ’n geleentheid om die klas by waarnemings en besprekings te betrek.
In Wetenskap wil ons hê leerders moet die volgende doen:
I ontwikkel ’n lewendige weetgierigheid oor die wêreld om hulle
I stel vrae met selfvertroue
I bring hul vrae in verband met wat hulle in hul tuisomgewing en in die wêreld waarneem.
Dit kan lei tot ’n ryke omgewing om in te dink, te praat en te skryf. Kinders met hierdie
weetgierigheid sal leer en sal ook in skeppende mense ontwikkel.
Assessering
Die assesseringstake in hierdie groep leerervaringe skakel direk met die NKV-leeruitkomste. Dit is
ontwerp om leerders aan te moedig om te wys wat hulle weet en dink en om hul vrae op te
teken en aan jou te wys.
Kursusse aangebied deur Rose Thomas en Nontsikelelo Mahote
Boekie ontwerp deur Welma Odendaal
Illustrasies deur Janet Ranson en Nicci Cairns
Vertaling deur Ronél Gouws
Western Cape Primary Science Programme (PSP)
Edith Stephens Wetland Park
Lansdowneweg, Philippi, 7785
Posbus 24158, Lansdowne, 7779, Suid-Afrika
Tel: 021 691 9039 Faks: 021 691 6350
E-pos: info@psp.org.za Webtuiste: www.psp.org.za
Die PSP is dankbaar vir die ondersteuning van PETROSA.

Inhoud
AFDELING 1
Leerervaringe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Assesseringstake
LU2 (AS 1 & 2) Vergelyk twee monsters bogrond . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
LO1 (AS 1 & 2) Hoeveel water hou verskillende soorte grond? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
LO3 (AS 1 & 2) Gebruik my klein stukkie aarde volhoubaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
Voorgestelde werkskema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
AFDELING 2
Leerdertaakkaarte om te fotokopieer
Taakkaart 1 Verskillende soorte gronddeeltjies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
Taakkaart 2 Beskryf ons bogrond . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
Taakkaart 3 Ontleed my grond . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
Taakkaart 4 Assesseringstaak vir LU2 (AS 1 & 2): Vergelyk twee monsters bogrond . . . . 46
Taakkaart 5 Assesseringstaak vir LU1 (AS 1, 2 & 3): Hoeveel water hou verskillende
soorte grond? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
Taakkaart 6 Neem ons erdwurms waar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
Taakkaart 7 Wat doen erdwurms in die grond? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
Taakkaart 8 Lees oor hoe boere met die grond werk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
Taakkaart 9 Assesseringstaak vir LU3 (AS 1 & 2): Gebruik my klein stukkie
aarde volhoubaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
Taakkaart 10 Maak ’n tekening van die biosfeer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
Taakkaart 11 Boere het eers die sterrekonstellasies gebruik om te weet wanneer
om te plant . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
Leestekste en steunmateriaal
Dit is ’n erdwurm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
Wat eet erdwurms? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
Erdwurms in die voedselketting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
Boerdery in landelike gebiede . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
Boerdery met gereedskap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
Die kweek van rys . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
Lees “Kompos – my kompos” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
Maak jou eie kompos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
My klein stukkie aarde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
Stories van die sterre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
AFDELING 3
Uittreksels uit die Nasionale Kurrikulumverklaring vir Natuurwetenskappe Graad R-7
Kernkennis en -begrippe vir Die Aarde en die Ruimte (NKV) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
Leeruitkomste en assesseringstandaarde (NKV) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
Afdeling 1
Leerervaringe
1. Wat is bogrond? (LU2) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5
2. Gronddeeltjies kom van rotse (LU2) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6
3. Vind meer uit oor die bogrond in tuine (LU2) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
Vergelyk twee monsters bogrond . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16
4. Hoeveel water hou ons grond? (LU1) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20
Assesseringstaak vir LU1 (AS 1, 2 & 3)
Hoeveel water hou verskillende soorte grond? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
5. Wat doen erdwurms in die grond? (LU2 en LU1) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
6. Werk met grond (LU2 en LU1) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
7. Gebruik my klein stukkie aardevolhoubaar (LU3) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
Assesseringstaak LU3 (AS 1 & 2)
Gebruik my klein stukkie aarde volhoubaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32
8. Boere het eers die sterrekonstellasies gebruik om te weet wanneer om
te plant (LU3) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .35
Voorgestelde werkskema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
4
Wat is bogrond? (LU 2) 1
Sleutelbegrippe
K Bogrond is die dun boonste laag grond.
K Bogrond bestaan uit deeltjies.
Onderwysertaak
1. Teken die volgende diagram op die bord om a
an die leerders te verduidelik wat bogrond is.
2. Verduidelik
Bogrond
Die grond waarop ons lewe, word bogrond genoem.
Dit is die los boonste laag van die land. Dit is oral ter
wêreld gemiddeld net omtrent 50–150 sentimeter
diep. In tropiese reënwoude kan dit vyf meter diep
wees, maar op bergkruine is dit net ’n paar
millimeter diep. Bogrond is ’n los, dun, bros laag
grond. Dit kan baie maklik weggespoel Bogrond bevat humus
of weggewaai word. Bogrond bestaan
Ondergrond
uit klein korrels (deeltjies).
Lewende dinge en grond
Rots
Alle lewende dinge woon op of in die
bogrond. Alle lewende dinge kry hul kos
uit die plante in die grond en ook van die diere
wat van die plante lewe. Alle lewende dinge is
afhanklik van die grond en ook van lug, water en
sonlig. Ons moet dus ons grond oppas.
Vaslegging
3. Help leerders om ’n klaskopkaart te maak van alles wat hulle van grond weet.
4. Leerders kopieer die kopkaart in hul boeke.
GROND - WAT ONS DAARVAN WEET

jy kan dit ruik daar is klippe daarin
ons loop daarop

GROND ons plant goed daarin
dit is vuil
die wind kan dit rond waai

molle leef daaronder
ons speel daarmee
5
2 Gronddeeltjies kom van rotse af (LU 2)
Sleutelbegrippe
K Sand, slik en klei is gronddeeltjies en kom van rots af.
K Rotse word deur ’n proses van “verwering” in stukkies opgebreek.
K Rotse neem duisende jare om genoeg te “verweer” om ’n klein lagie grond te vorm.
K Verskillende rotse maak verskillende soorte gronddeeltjies.
K Die meeste bogrond bevat deeltjies van meer as een soort rots.
K Sand-, slik- en kleideeltjies het hul eie spesifieke eienskappe.
Onderwyserstaak
Inleiding
1. Bring ’n verskeidenheid monsters (voorbeelde) van klippe en rotse klas
toe (of vra leerders om dit te bring).
2. Let Wel: Baie leerders sal stukkies baksteen of beton bring. Dit is
mensgemaakte stowwe. Dit is nie natuurlike rotsmonsters nie. Help
leerders om daartussen te onderskei.
3. Maak seker elke groep het twee of drie verskillende stukkies rots om na
te kyk. As hulle monsters van baksteen of beton het, verduidelik dat dit
nie natuurlike klippe is nie. Verwyder dit.
4. Help leerders om hul stukkies rots te beskryf. Gee hulle woordeskat om
dit te doen. Hulle hoef nie die wetenskaplike name van die verskillende
soorte rotse te ken nie.
Woordelys
gritty hlalutye grinterig
rough rhabaza grof
flaky cwecwana vlokkerig
smooth igudile glad
grainy nkozwana korrelrig
sharp bukhali skerp
hard qinile hard
brown mdaka bruin
black mnyama swart
grey ngwevu grys
yellow mthubi geel
6
Onderwyserstaak
Voorbereiding
Gee leerders die volgende:
K Rotsmonsters
K Stukkies skoon wit papier
K ’n Paar teelepels sand
K ’n Stukkie nat klei (jy kan klei by handwerkwinkels of by ’n verskaffer van
Cape Pottery Supplies in jou omgewing koop).
Leerdertaak Taakkaart om te fotokopieer op bladsy 42
Verskillende soorte gronddeeltjies

1. Neem enige twee klippe en vryf dit teen mekaar om gronddeeltjies te maak.
dis mo
eilik!
dis ha
r en
ne t ’n de w erk o k m y warm
m sel dit ma
a f.
maak bie tjie gro fs s o t e vry
! nd t e o m
moeg
2. Maak jou gronddeeltjies nat met ’n paar druppels water.

3. Rol die gronddeeltjies in jou hand en beantwoord dan die vrae in die tabel
hieronder.
4. Doen dieselfde met die sand en die klei.
Verskillende gronddeeltjies
VRAE Gronddeeltjies Klei Sand
van my klippe
Voel dit korrelrig? Ja Nee Ja
Voel dit taai? Nee Ja Nee
Voel dit glad? Nee Ja Nee
Kan jy dit in worsies rol? Nee Ja Nee
Kan jy dit in ringe buig? Nee Ja Nee
5. Is jou grond soos klei?

Nee, my grond is nie soos klei nie, want dit is nie taai nie. En ek kan dit nie in worsies rol
of in ringe buig nie. Dit voel korrelrig.
6. Is jou grond soos sand?
Ja, my grond is soos sand, want dit is korrelrig en ek kan dit nie in ringe of worsies rol nie.
7
kyk!
die dit moet klei
grond van wees, want ek ek kan
my klippe is kan dit in ’n dit nie met
meer soos worsie rol. my sand
klei. doen nie.
Onderwyserstaak
Verduidelik aan leerders dat toe hulle na die grond gekyk het, dit gevoel het
en uitgevind het wat dit kan doen, hulle uitgevind het wat die eienskappe
van hul grond is.
Help leerders om die volgende skryftaak en vrae in hul boeke te voltooi.
Leerderskryftaak
1. Beskryf sommige van die eienskappe van die grond wat jy van die klippe gemaak
het. Begin só:
Vandag het ons klippe teen mekaar gevryf en gronddeeltjies gemaak. Dit is die
eienskappe van my grond:
Die kleur van my grond is grys.
Dit voel korrelrig.
Dit is soos sand, want dit voel nie glad nie. Ek kan dit nie in worsies en ringe rol nie.
2. Vrae
a. Lyk al jou gronddeeltjies eenders? Skryf om jou antwoord te verduidelik.
Nee, al die gronddeeltjies lyk nie eenders nie. Dit is so omdat dit van verskillende klippe kom.
b. Hoe lank sal dit jou neem om een koppie grond te maak, dink jy?
Dit sal baie, baie lank neem.
c. Hoe lank het dit die natuur geneem om al die grond in die skooltuin te maak,
dink jy?
Dit het die natuur miljoene jare geneem om al die grond in ons skooltuin te maak.
8
Vaslegging
Verduidelik
Bogrond bestaan uit verskillende soorte deeltjies. Dit is gemeng met humus
(kompos). Humus bestaan uit verrotte dooie plante en diere in die grond.
Humus bevat ook mikro-organismes, wat bakterieë en swamme genoem
word, wat help om die dooie plante en diere te laat verrot.
Die volgende is die deeltjies wat saam met humus gemeng is om ons
bogrond te maak.
Die drie soorte deeltjies waaruit grond bestaan, is:
Sand Grootte van deeltjie: tot 2 mm
Jy kan 10’e op ’n speldekop pas
Slik Grootte van deeltjie: 0,05 tot 0,002 mm
Jy kan 100’e op ’n speldekop pas
Klei Grootte van deeltjie is kleiner as 0,002 mm werklike grootte
Jy kan 1000’e op ’n speldekop pas soos dié van ’n
speldekop
Alle bogrond in die tuin is ’n mengsel
van hierdie drie deeltjies:
Sand
K Groot deeltjies
K Groot lugruimtes tussen die deeltjies
Sand
Slik
K Kleiner deeltjies as sand, maar groter as klei
K Kleiner lugruimtes tussen die deeltjies
Klei
K Klein deeltjies Slik
K Klein lugruimtes tussen die

deeltjies
Tekstuur van die Klei

verskillende deeltjies
K Sand voel skerp, korrelrig en grinterig.
K Slik voel baie glad en syerig selfs wanneer dit nat is.
K Klei voel fyn en poeierig wanneer dit droog is en dit voel taai wanneer dit
nat is.
Let Wel
Slik
k Ons het nie ’n voorbeeld van suiwer slik gehad nie. ’n Mens kan wel slik kry. Dit is
die grond wat agter ’n motor opwaai en die agterruit vuil maak wanneer jy op ’n
grondpad ry (sand is te swaar en klei is te taai). Slik voel baie glad en poeierig.
9
3 Vind meer uit oor die bogrond in
tuine (LU2)
Sleutelbegrippe
K Daar is verskillende soorte bogrond.
K Elke soort bogrond het sy eie eienskappe: voorkoms, tekstuur en reuk.
K Elke soort bogrond het sy eie eienskappe om water te hou.
K Grond is ’n mengsel van:
– fyn deeltjies soos sand, klei en slik
– water
– verrotte plant- en dierematerie (humus)
– minerale.
K Verskillende grond het verskillende verhoudings deeltjies en humus.
Onderwyserstaak
Inleiding
Verduidelik die volgende aan die leerders:
Die natuur maak grond deur rotse te verweer.
1. Rots word in die natuur in deeltjies afgebreek deur ’n proses wat
verwering genoem word. Verwering kan op baie verskillende maniere
plaasvind.
Byvoorbeeld
– Die wind waai sand teen rotse en dit maal die rotse stadig in kleiner
deeltjies.
– Soms groei bome naby rotse. Die boomwortels groei in krake in die rotse
en dit breek die rotse stadig uitmekaar.
– Rotse rol teen berge af wanneer dit baie swaar reën. Die rotse word in
snelvloeiende riviere afgespoel. Kleiner stukkies rots breek af. Die rotse
en klippe wat jy in hierdie snelvloeiende riviere kry, is gewoonlik glad en
rond omdat dit teen mekaar stamp en rol.
– Rotse word bedags warm in die son. Snags koel dit weer af. Hierdie
verhitting en afkoeling wat aanhoudend plaasvind, veroorsaak dat die
rotse kraak en breek.
– Elke soort rots maak sy eie soort gronddeeltjies. Die deeltjies spoel in
riviere af wanneer daar vloede is en sak af. Wanneer hierdie deeltjies met
ander gronddeeltjies meng, vorm dit goeie grond.
2. Grond is belangrik vir ons. Ons almal is afhanklik van grond om kos te
kweek. Plante en diere is ook afhanklik van grond.
Voorbereiding
Vra leerders om ’n sakkie grond van die huis af te bring. Verduidelik dat ons
verskillende soorte grond van verskillende plekke wil vergelyk. Maak seker
dat jy of die leerders grond van verskillende plekke en ook van die skooltuin
bring.
10
Taakkaart om te fotokopieer op bladsy 44
Leerdertaak
Beskryf ons bogrond
1. Hou ’n monster (klein bietjie) grond in jou hand. Rol dit in jou hand.
2. Bespreek hierdie vrae:
– Hoe ruik dit?
– Wat kan jy daarin sien?
– Waar kom dit vandaan, dink jy?
– Hoe is dit gemaak?
3. Hoe voel jou grond. Is dit korrelrig soos sand, taai soos klei, of glad en stowwerig
soos slik?
4. Gebruik die tabel hieronder om jou te help besluit watter soort grond dit is.
Hoe voel die grond How does the soil Uvakala njani
SOORTE as jy dit tussen jou feel between your umhlaba xa
GROND vingers vryf? fingers? gronduwuva
ngesandla?
Dit voel grof – dit It feels coarse – it Uvakala unezigaqa.

is vol klein is full of small Unamatye amaninz
klippies. stones. i amancinci.
Dit voel korrelrig – It feels gritty – the Uvakala rhabaxa

die deeltjies is particles are quite unamahlalutye
nogal groot (soos big (like big grains amakhulwana.
korrels suiker). of sugar).
Dit voel korrelrig – It feels gritty – the Uvakala rhabaxa,

die sanddeeltjies is sand particles are amahlalutye esanti
klein. small. mancinci.
Dit voel glad – die It feels smooth – Uvakala mpuluswa

deeltjies is baie the particles are unamahlalutyana.
fyn. very fine.
Dit voel taai as dit It feels sticky when Uvakala ncangathi

nat is – die wet – the particles xa umanzi,
deeltjies is baie are very small. amahlalutye
klein. As dit droog When it is dry it mancinci. Xa
is, voel dit soos ’n feels like a fine womile uvakal nje
fyn poeier. powder. nge phawda.
5. Skryf om te verduidelik watter soort grond jy het.

My grond
My grond is growwe, sanderige grond, want dit voel korrelrig en die deeltjies is groot soos
suikerkorrels.
11
Onderwyserstaak
1 Verduidelik
Wanneer ons wil uitvind uit watter soort deeltjies ons grond bestaan, kan
ons ’n grondontleding doen. In ’n grondontleding voeg ons water by ’n
koppie grond in ’n bottel. Ons skud dit en dan sak die deeltjies in die
grond na ’n rukkie in afsonderlike lae af.
2. Voorbereiding
Gee die volgende toerusting aan leerders in groepe:
– 1 grondmonster (1 koppie grond) ( elke groep moet ’n monster van ’n
verskillende plek hê
– 1 groot koffiebottel met deksel
– water om die bottel vol te maak.
3. Die deeltjies sal altyd op die volgende manier afsak.
kyk! swaar klippies heel onder.

sand bo-op dit ... dan slik ... klein
deeltjies klei, en die humus dryf!

Leerdertaak
Ontleed my grond
1. Gooi een koppie grond in ’n leë koffiebottel.
2. Maak die bottel vol water en sit die deksel op.
3. Skud die bottel baie goed sodat die grond en water meng.
4. Laat dit ’n paar uur staan sodat die mengsel kan afsak.
5. Kan jy die verskillende lae gronddeeltjies sien?
6. Teken die bottel en die lae grond daarin. Skryf byskrifte by die lae.
12
voeg roer of
water grond by… skud …
wag …
die verskillende soorte deeltjies in my

grond
humus – stokkies, blare en gras
water
klei – kleinste deeltjies

slik – klein deeltjies
sand – groter deeltjies
stones – grootste deeltjies
Vrae
1. Watter soort deeltjies het die grootste laag in jou grond gevorm?
Sand
2. Is jou grond meestal sanderig, slikkerig of kleierig, of is dit ’n gelyke mengsel
van al drie?
Sanderig
13
Onderwyserstaak
Verduidelik
1. Na die leerders hul grond in ’n koffiebottel met water gemeng het, teken
jy ’n prent van die verskillende lae op die bord. Verduidelik dat dit ons
laat sien uit watter verskillende deeltjies ons grond bestaan, want dit is
nou in verskillende lae. Ons kan ook uit die dikte van die laag sien
hoeveel van elke soort deeltjie ons het.
Verduidelik die volgende:
K Grond is ’n mengsel van fyn deeltjies, wat in lae afsak wanneer dit met
water gemeng word.
K Die grootste deeltjies (klippies en sand) sak eerste na die bodem af.
K Kleiner deeltjies (slik) sak volgende af.
K Die kleinste deeltjies (klei) bly ’n ruk lank in die water hang voor dit afsak.
Die klei laat die water modderig lyk.
K Die humus (stukkies verrotte plante) dryf bo-op die water.
K Die bestanddele van grond sak altyd in daardie volgorde af.
K Sommige grond het nie al drie soorte deeltjies daarin nie – dit kan net
twee hê. Byvoorbeeld, sanderige kleigrond kan net sand- en kleideeltjies
daarin hê.
Vaslegging
Doen die volgende skryftaak saam met jou leerders. Hulle moet die
skryftaak in hul boeke doen.
Leerderskryftaak
Ontleed my grond
Ek het ’n koppie van my grond met water gemeng.
Na die grond afgesak het, kon ek vyf lae deeltjies sien.
Die klein klippies het na die onderste laag afgesak. Dit is die grootste en swaarste deeltjies.
Die volgende laag wat afgesak het, was die sanddeeltjies. Sanddeeltjies is kleiner as klippies.
Die volgende laag wat afgesak het, was die slikdeeltjies. Dit is kleiner as sanddeeltjies.
Die volgende laag wat afgesak het, was die kleideeltjies. Kleideeltjies is die kleinste deeltjies.
Klei maak die water modderig.
Uiteindelik het die stokkies, blare en gras na die oppervlak gedryf. Die stokkies, blare en gras
word humus genoem.
14
Onderwyserstaak Let Wel
Verduidelik dat die beste soort grond om in te m Leerders hoef nie hierdie verhoudings te
plant, leemgrond genoem word. ken nie. Die belangrike ding wat hulle
moet weet, is dat leemgrond ’n mengsel
Leemgrond is ’n mengsel van sand, slik en klei van al drie soorte gronddeeltjies en
in die volgende verhouding: humus is. Dit is die beste soort grond om
K klei: 8–28% in te plant.
K slik: 28–50% m Handboeke noem dikwels glad nie slik
K sand: 25–52%. nie, wat verwarrend kan wees. Slik is ’n
noodsaaklike deel van vrugbare grond.
Leemgrond bevat ook humus.
Waarom is leemgrond die beste om in te plant?

Die kleideeltjies hou die water sodat die grond nooit heeltemal uitdroog nie.
Die sanddeeltjies laat oortollige water uit die grond dreineer en die ruimtes
tussen die deeltjies vang lug in die grond vas, wat dit lig en sag maak. Die
klei en slik en verrotte humus bevat mineraal soute, wat plante help groei.
Onderwyserstaak
Voorbereiding vir die assesseringstaak
Gee aan die leerders twee baie verskillende grondmonsters van
verskillende plekke om die volgende taak te doen. Ons wil hê hulle moet
sien dat grond van verskillende plekke verskillende verhoudings van die
drie deeltjies het.
Let Wel
Verskillende soorte grond verskil van mekaar
k Grond van een gebied kan baie verskillend van grond van ’n ander
plek wees. Byvoorbeeld, grond van Khayelitsha bevat meestal sand,
want die woongebied is op ’n sandduin gebou. Dit beteken jy sal nie
’n laag klei kry wanneer jy daardie grond ontleed nie. Die laag slik is
ook baie dun. Grond wat ’n groot verhouding sand het, word
sanderige grond genoem. Ander grond kan meestal klei bevat. Dit
word kleigrond genoem. Grond naby riviere se vloedvlaktes kan baie
slik bevat.
k Grond word as arm grond beskou wanneer dit nie ’n goeie mengsel
van al drie deeltjies bevat nie. Mense sukkel om plante in arm grond
te laat groei. Dit is waarom ons kompos en bemesting in die grond sit.
15

Hierdie assesseringstaak kan ook as ’n ondersoek vir LU1 (AS 2 & 3) aangepas word.

1. Meet een koppie van elkeen van die twee verskillende soorte grond.
2. Sit elke koppie grond in ’n afsonderlike koffiebottel en maak dit vol water. Sit die
deksels op en skud die bottels goed.
3. Laat die mengsels ’n paar uur staan.
4. Teken en benoem elke bottel grond. Wys die verskillende lae deeltjies.
5. Beantwoord die vrae oor elke soort grond.
Vergelyk twee verskillende soorte grond (LU2)

GROND A GROND B
humus humus
water water
klei
sand slik
sand
klippies klippies
1. Wat is die dunste laag in hierdie grond? 1. Wat is die dunste laag in hierdie grond?
(Klippies) (Slik)
2. Wat is die dikste laag? (Sand) 2. Wat is die dikste laag? (Klei)
3. Het hierdie grond al drie soorte 3. Het hierdie grond al drie soorte
gronddeeltjies daarin? (Nee) gronddeeltjies daarin? (Nee)
4. Watter naam beskryf hierdie grond die 4. Watter naam beskryf hierdie grond die
beste? beste?
l Klipperige grond l Klipperige grond
7 Growwe sanderige grond
l l Growwe sanderige grond
l Fyn sanderige grond l Fyn sanderige grond
l Slikkerige grond l Slikkerige grond
l Kleigrond l Kleigrond
l Leemgrond 7 Leemgrond
l
16
Assesseringstaak vir LU2 (AS 1 & 2) (vervolg)
5. Teken en skryf om sommige dinge wat jy oor grond geleer het te verduidelik.
Verduidelik waarom jy dit interessant gevind het.
6. Bonusvrae
K Wat is leemgrond?
K Waarom is dit die beste soort grond om in te plant?
17
Assessering vir LU2
Assesseringstake Kriteria
AS 1 & 2 Die tekening moet:
Teken die lae k duidelike lyne hê en groot genoeg wees om
gronddeeltjies in die besonderhede te toon
bottel
k die verskillende lae grond korrek aandui
k in die tekening ’n idee gee van die deeltjies se groottes
en die volgorde waarin die verskillende grootte deeltjies
afsak, naamlik die groter deeltjies onder, gevolg deur
kleiner deeltjies bo.
Benoem die lae Die byskrifte moet:

gronddeeltjies k korrek na elke laag wys
k die regte naam van elke laag en die apparaat gee en
kernwoorde gebruik, soos: klippies, klei, slik, sand,
humus, water, koffiebottel.
AS 2 Die antwoorde moet die volgende toon:

Voltooi vrae k Korrekte vertolking van die dikte van die lae.
k Korrekte begrip van die name vir die verskillende soorte
grond. Ons benoem grond volgens die soort deeltjies
wat die grootste laag vorm wanneer ons die grond
ontleed. Byvoorbeeld, sanderige grond bevat ’n groot
verhouding sanddeeltjies.
Skryf en teken oor wat k Korrekte gebruik van die terminologie, bv. slik, klei,
hulle geleer het kleigrond, slikkerige grond, klipperige grond.
k Korrekte inligting oor grond.
k Die skryfstukke moet ook leerders se vermoë toon om
afsonderlike stukkies inligting saam te vat in ’n
duidelike en korrekte verduideliking van wat hulle
interessant gevind het en waarom.
k Leemgrond is ’n mengsel van al drie deeltjies en
humus.
(Vir ’n kode 4 of 80% en k Plante groei om die volgende redes goed in leemgrond:
meer, gebruik bonusvrae) – Die kleideeltjies hou water vir die plante.
– Water kan tussen die sanddeeltjies in die grond
afsink sodat boomwortels dit kan gebruik.
– Daar is lug tussen die sanddeeltjies wat die grond
sag en lig maak sodat die wortels kan groei en
saad daardeur boontoe kan druk.
– Humus hou die grond klam.
– Slik en humus verskaf mineraal soute vir die
plante.
18
’n Skakel met Sosiale Wetenskappe
Hoe gronddeeltjies langs die oewers Middellandse See

van die Nylrivier afsak
Lees en verduidelik die volgende aan die leerders:
Julle almal het al in Aardrykskunde en Geskiedenis van
die Nyl geleer.
Ons almal weet dat mense reeds eeue lank aan die oewers
van die Nyl woon. Dit is omdat die rivier oorstroom en dit
Kaïro
die grond naby die rivier vrugbaar maak.
Wanneer die rivier oorstroom, dra die water grond daarmee
saam. Wanneer die rivier oorstroom en die water oor die
oewers begin vloei, is die eerste deeltjies wat afsak die Vrugbare
vloedvlakte
sanddeeltjies. Dit sak na aan die rivier af en vorm ’n
sanderige strand. Slik en klei, die ligter gronddeeltjies,
bly in die water dryf. Die vloedwater dra die slik- en
kleideeltjies oor die rivieroewers. Die slik sak volgende
af en vorm vrugbare grond waar die mense gewasse
kan kweek. Die klei sak eers af wanneer die vloedwater
Nylrivier
verder van die rivier versprei het. Mense gebruik hierdie
klei om erdewerk en bakstene en pleister vir hul huise te
maak. Die vloedwater van die Nyl maak dit dus moontlik
vir mense om suksesvol daar te woon en alles wat hulle
nodig het, van die rivier te kry.
Wat anders gee die Nyl vir die mense, dink jy?
Dinge om o
k Wee t jy
or na te dink
van ’n rivie
reëns r wat in die Aswandam-wal
eisoen oorstr
na aan ’n r oom of woon
ivier wat so jy
oorstroom? m s
k Help all
e oorstrome
mense wat nde riviere
daar naby die
dieselfde m w oon op
anier as die
Nyl?
Die groot piramides van Giza aan die oewer van die Nylrivier ’n Satellietfoto van die Nylrivier
19
4 Hoeveel water hou ons grond? (LU 1)
Sleutelbegrippe
K Verskillende grond is in staat om verskillende hoeveelhede water te hou.
K Sanderige grond hou nie goed water nie, want die water loop weg deur die ruimtes
tussen die deeltjies.
K Kleigrond hou goed water, want die ruimtes tussen die deeltjies is kleiner.
K Humus in die grond absorbeer ook water.
Onderwyserstaak
Inleiding
Verdeel die bord in twee kolomme.
1. Vra leerders om vir jou te sê wat hulle tot dusver oor grond geleer het.
Skryf hul idees in die linkerkolom.
2. Vra hulle dan om te sê wat hulle nog oor grond wil weet en wil uitvind.
Skryf dit as vrae in die tweede kolom. Vra leerders om vir jou te sê watter
vrae se antwoorde ons in boeke kan kry – dit is vrae waaroor ons
navorsing kan doen. Skryf ’n “N” langs hierdie vrae. Vra watter vrae ons
kan ondersoek om die antwoorde in die klaskamer te kry – dit is
toetsbare vrae. Skryf ’n “T” langs hierdie vrae.
Wat weet ons reeds oor Wat wil ons nog oor grond
grond? weet en uitvind?
* Ons is afhanklik van grond. * Watter soort grond is die beste om
* Grond bestaan uit deeltjies. plante in te kweek? …T
* Grond kom van verweerde rotse. * Van watter soort rotse kom kleideeltjies?
* Grond is ’n mengsel van sand, klei …N
en slik. * Van watter soort rotse kom
* Grond bevat humus. sanddeeltjies? …N
* Leemgrond is goed om plante in te * Wat maak die beste soort humus? …T
kweek. * Waarom verryk humus die grond? …N
* Klei is taai en ons kan dit in worsies * Waarom bly sommige soorte grond
en ringe rol. altyd klam? …N
* Sand is grof en korrelrig. * Waarom droog sommige soorte grond
* Slik is glad en syerig. vinnig uit? …N
* Watter soort grond hou water die beste?
…T
Onderwyserstaak
Verduidelik aan die leerders dat ons verskillende soorte grond gaan
ondersoek om uit te vind hoeveel water elkeen kan hou.
20
Voorbereiding vir die ondersoekassessering (vir LU1 AS 1 & 2)
1. Gee die volgende apparaat vir die leerders:
3 bekers of babakosflessies
beker water
3 maatsilinders
3 tregters
3 stukke
teelepel filtreerpapier horlosie koerantpapier
2. Deel die leerdertaakkaart uit en help leerders om dit te lees.

3. Laat die leerders in groepe werk om die instruksies uit te voer en die
apparaat te gebruik.
4. Help leerders om die afmetings en die berekening te doen.
Hoeveel water hou verskillende soorte grond?

Vir AS1
1. Skryf twee dinge neer wat jy by die huis oor jou grond kan uitvind.
21
Vir AS2
Metode
1. Teken die tabel hieronder in jou werkboek oor en teken jou
waarnemings aan.
2. Vou die filtreerpapier en sit dit in die tregter. Stel die tregter en
maatsilinder dan op soos hier links.
3. Maak die tregter vol droë, sanderige grond (maak seker dat daar nie
klonte is nie).
4. Meet 100 ml water in ’n beker of babakosflessie. Gooi die water stadig
in die middel van die grond.
5. Na ’n rukkie sal die water deur die grond in die maatsilinder begin drup.
6. Wag tot die water ophou drup en teken dan aan. Meet hoeveel water in
die maatsilinder is.
Sit die tregter
in die maat- 7. Bereken hoeveel water in die grond gebly het. (Die hoeveelheid water
silinder. wat in die grond gegooi is (100 ml) – die hoeveelheid water in die
silinder = die hoeveelheid water wat die grond gehou het.)
8. Teken jou afmetings in die tabel aan en doen die berekening.
9. Doen dieselfde vir die kleigrond en die leemgrond.
Afmetings Kleigrond Sanderige Leem-
grond grond
Hoeveel water het jy in die grond gegooi (ml)?
Hoeveel water het in die maatsilinder gedrup (ml)?
Bereken hoeveel water in die grond gebly het (ml)?
Vir AS3
Vrae
1. Watter soort grond laat die meeste water daardeur drup? (Sanderige grond)
2. Watter soort grond hou die minste water? (Sanderige grond)
3. Watter soort grond laat net ’n klein bietjie water daardeur drup? (Kleigrond)
4. Watter soort grond hou die meeste water? (Kleigrond)
5. Wat kan jy sê oor leemgrond en hoe dit water hou?
(Die leemgrond hou meer water as die sand, maar minder as die klei.)
Bonusvrae vir 80% of meer
1. Waarom laat sommige grond die water maklik daardeur drup, dink jy?
(As die grond baie groot sanddeeltjies het, kan die water deur die lugruimtes tussen die deeltjies
afsink.)
2. Is dit ’n goeie of slegte ding vir grond om die water maklik te laat weg dreineer?
(Soms is dit ’n goeie ding dat grond maklik dreineer, want die reënwater sink dan af en die
plante met diep wortels kan dit gebruik. Soms wanneer daar ’n droogte is, is dit beter as die
grond die water hou, want plante kan dit dan stadig gebruik en so die droogte oorleef. Klei word
ook gebruik om plaasdamme uit te voer sodat die water nie weg dreineer nie.)
22
Assessering vir LU1
Assesseringstaak Kriteria
AS 1 Die leerders se idees kan inligting oor die volgende insluit:
Wat kan ons by die huis k kleur en tekstuur van die grond
oor grond uitvind? k ontleding van die grond om die samestelling daarvan te
toon, d.w.s. hoeveel sand, klei, slik en humus in die grond
is
k watter soort plante en diere in hul grond voorkom.
AS 2 k Volg die instruksies korrek.

Voer ’n prosedure uit
k Gebruik die apparaat korrek.
Leerders moet die
volgende doen: k Doen akkurate afmetings.
k Teken die afmetings korrek aan.
k Bereken die volume water wat die grond hou, korrek.
AS 3 Leerders moet wys hulle verstaan die volgende:

Beantwoord vrae oor k Sanderige grond hou die minste water.
hul bevindinge k Kleigrond hou die meeste water.
k Leemgrond hou meer water as sand, maar minder as klei.
Bonusvrae vir 80 % of k Verstaan en verduidelik dat sanderige grond water nie
meer goed hou nie, want die lugruimtes tussen die deeltjies is
groot en die water dreineer daardeur.
k Gee ten minste een goeie rede en een slegte rede waarom
hulle dink dat dit goed is as grond water maklik laat
dreineer.
Vaslegging
Verduidelik die volgende aan die leerders. Help hulle om
aantekeninge hieroor in hul werkboeke te skryf.
Wat het ons geleer? Sand ( groot deeltjies het

Sommige grond dreineer vinniger as ander. Om te “dreineer” groot lugruimtes
beteken om die water deur te laat beweeg.
K Sanderige grond dreineer vinnig, want dit het groot ruimtes
tussen die groot sanddeeltjies. Sanderige grond hou nie
water nie. Dit droog vinnig uit en dit is dus moeilik om
gewasse in sanderige grond te kweek. Klei ( klein deeltjies het klein
lugruimtes
K Kleigrond dreineer stadig, want die ruimtes tussen die
deeltjies is baie klein. Klei hou baie water; dus is daar min
plek oor vir lug. Plante groei moeilik in grond wat nie lug
bevat nie.
K Leemgrond dreineer beter as klei, maar nie soos goed as
sanderige grond nie. Leemgrond hou wel water, maar daar Leem ( groot en klein
is ook plek oor vir lug. Leemgrond is die beste om gewasse deeltjies, het minder lug as
in te kweek. sand, maar meer lug as klei
23
5 Wat doen erdwurms in die grond?
(LU 1 & LU2)
Sleutelbegrippe
K Erdwurms kom in die grond voor.
K Erdwurms is noodsaaklik om die grond goed te hou.
K Erdwurms help die grond op die volgende maniere:
– Hulle dolwe die grond om en meng dit.
– Water en lug kan die grond deur hul tonnels binnegaan.
– Hulle eet dooie blare en gras en bemes die grond met hul mis.
Onderwyserstaak
Inleiding
1. Vra
K Wat maak grond goed?
K Waarom moet ons goeie grond hê?
K Wat het goeie grond nodig?
2. Help leerders om ’n kopkaart oor goeie grond te maak. Byvoorbeeld:
los
sag
maklik om
op te spit goeie
mengsel
grond water
van deeltjies
ons kan dinge kompos fyn
daarin kweek
Oor goeie grond

Goeie grond het altyd sand, klei en slik daarin. Dit bevat humus
(stukkies dooie plante en diere), lug en water. Goeie grond het
ook erdwurms wat daarin woon.
Ons het goeie grond nodig sodat plante daarin kan groei en aan
alle diere (ook mense) die nodige kos en skuiling kan gee.
24
Let Wel
Onderwyserstaak k Verduid
elik dat erd
Voorbereiding onskadelik wurms hee
is. Hulle ka ltemal
1. Gee aan elke groep ’n erdwurm. Sit dit op ’n besmet nie n jou nie b
. Ons moet yt of
hanteer, w hulle versig
skoon plastiekroomysdeksel (of ’n ander ant hulle h tig
wat hulle v et ’n delika
deksel) met genoeg ruimte vir die erdwurm om ir asemhali te vel,
Hulle hou n ng gebruik
rond te beweeg. Sit ’n druppel water op die ie van lig n .
ons hulle n ie; dus moe
erdwurm. Erdwurms haal deur hul vel asem en ie lank uit t
nie. Ons sit die grond h
hulle terug ou
hulle sal doodgaan as hul vel uitdroog. wanneer o in die gron
ns hulle wa d
2. Help leerders om hul erdwurms te benoem en argeneem
het.
te beskryf hoe hulle beweeg.
Hierdie deel
is die kop Saaltjie (waar die Hierdie deel is die stert
geslagsopeninge vir Segmente
eiers en sperm is)
Baie klein haartjies op elke

Sagte, slymerige vel segment wat met beweging help

Leerdertaak
Neem ons erdwurms waar waarom
1. Sit jou erdwurm op ’n skoon plastiekdeksel. kronkel hy
Sit ’n paar druppels water daarop. so?
2. Kyk noukeurig na jou erdwurm:
K Wat is die voorkant en wat is die agterkant?
K Hoe weet jy wat die voorkant is en wat die agterkant is?
K Kyk hoe die erdwurm beweeg.
3. Teken ’n prent van jou erdwurm. Benoem die voorkant en die
agterkant en enige ander dele wat jy kan sien.
4. Beskryf in jou eie taal hoe die erdwurm beweeg.
neee!
Hoe my erdwurm beweeg
hayi bo!
Ek het gekyk hoe my erdwurm beweeg. Dit is hoe hy beweeg. Hy

stoot sy voorkant vorentoe asof hy strek. Hy raak lank en maer.
Hy hou met sy voorkant vas en trek sy agterkant vorentoe.
Wanneer hy trek, raak hy kort en vet.
ooo! hy
voel koud!
25
Onderwyserstaak
Lees oor en verduidelik erdwurms
1. Lees “Dit is ’n erdwurm” met die leerders. Sien bladsy 44–46.
2. Help leerders om ’n wurmhuis te maak.
Maak ’n wurmhuis
Hierdie assesseringstaak kan ook as ’n ondersoek vir LU1 (AS 2 & 3)
aangepas word.
Ondersoek wat erdwurms in die grond doen

1. Wys leerders hoe om ’n wurmhuis van afwisselende lae leemgrond en
sand te maak. Daar moet klippies onder wees.
2. Sit vars blare bo-op vir kos.
3. Sit die erdwurms in.
4. Hou die grond klam deur ’n bietjie water by te voeg. Bedek die hele
wurmhuis met koerantpapier (erdwurms hou daarvan om in die donker te
wees).
5. Kyk ná ’n week en daarna elke paar dae wat gebeur.
Afgesnyde koeldrankbottel
Blare vir kos
Sand
Grond
Sand
Grond
Klippies
Gaatjies
26
1. Maak ’n wurmhuis met jou groep. Maak dit met koerantpapier toe vir 1–3 weke.
Wat doen erdwurms in die grond?

Voor Na
Teken Teken
Die wurmhuis voordat ons erdwurms Die wurmhuis nadat ons erdwurms
daarin gesit het daarin gesit het
Afgesnyde Erdwurms het

koeldrankbottel blare in die
grond getrek
Blare vir kos
Sand Grond word

met sand
Grond gemeng
Sand
Erdwurms in
Grond hul tonnels
Klippies
Gaatjies
2. Skryf sinne om te verduidelik wat erdwurms aan die grond gedoen het.
Die erdwurms het gaatjies en tonnels in die grond gemaak.
Die erdwurms het die grond gemeng en droë blare en gras in die grond in geneem.
3. Waarom moet ons erdwurms in ons grond hê?
Ons moet erdwurms in ons grond hê, want hulle meng dit en maak gaatjies vir lug en water.
Hulle bemes ook die grond met hul mis.
4. Waarom moet ons goeie grond hê?
Ons moet goeie grond hê sodat plante daarin kan groei.
Ons kweek plante vir kos. Plante, soos bome, is plekke waar diere kan woon en skuil.
Ons het goeie grond nodig sodat saad kan groei. Sonder goeie grond sal ons almal
doodgaan, want ons sal nie kos kan kweek nie.
Vaslegging
Vrae vir bespreking
K Waarom is grond so belangrik?
K Waarom moet ons almal ons grond oppas?
K Wat kan ons by ons grond sit om dit beter te maak?
K Wat is die beste manier om ons grond op te pas?
27
6 Werk met grond (LU 1 & 2)
Sleutelbegrippe
K Regdeur die wêreld werk mense met grond om dit voor te berei om daarin te plant.
K In verskillende dele van die wêreld gebruik mense verskillende gereedskap om die
grond te bewerk.
K Mense bemes ook die grond voor hulle gewasse plant.
Onderwyserstaak
1. Stel woordeskat oor werk met grond bekend.
Woordeskat
* Gereedskap – graaf, vurk, hark, skoffel,
trekker
* Bemesting – chemikalieë, humus, kompos,
mis
* Plant – saad, saailinge (jong plantjies),
plant in rye, gooi saad, berei die grond voor,
spit, maak grond los en sag, dolwe grond om
2. Deel fotokopieë van die volgende leesstukke uit

(sien bladsy 56).
K Boerdery in landelike gebiede
K Boerdery met gereedskap
K Die kweek van rys
A.
1. Lees “Boerdery in landelike gebiede”.
2. Pas elke paragraaf by die regte prent.
B.
1. Lees “Boerdery met gereedskap”.
C.
1. Lees “Die kweek van rys”.
28
Onderwyserstaak
Lees “Kompos – my kompos” op bladsy 59 met die leerders.
Help hulle om “Maak jou eie kompos” op bladsy 61 te lees.
Vaslegging
Stel aan die leerders voor dat hulle kompos by die huis maak.
Dit sal omtrent ’n maand neem om goeie kompos in ’n swart
sak te maak.
Idees vir integrasie met Lewe en Lewenswyse

K Kweek plante
Wanneer julle vegetatiewe en geslagtelike voortplanting in plante bestudeer, kan jy
leerders laat kompos maak, wat hulle met hul grond van die huis af kan meng. Dan
kan hulle dit gebruik om steggies en saad vir Lewe en Lewenswyse te plant.
Watter mengsel van grond is die beste om in te plant? (LU1)

Dit kan ’n goeie ondersoek wees om dit uit te
vind:
K Gee aan leerders ’n klompie
monsters van arm en goeie grond
en sand en humus. Vra elkeen om
hul eie grond in ’n polistireen-
bekertjie te maak. Hulle moet
verskillende hoeveelhede van elke
soort grond meng en die beste
mengsel maak. Dan kan elke
leerder saad in hul grond plant.
Wanneer die saad opkom, sal hulle
in staat wees om te besluit watter
grond die beste is om saad in te
kweek.
29
7 Gebruik my klein stukkie aarde
volhoubaar (LU 3)
Sleutelbegrippe
K Ons moet die stukkie aarde waarop ons woon, versorg en volhoubaar gebruik sodat
dit ons en die plante en diere om ons vir die toekoms kan onderhou.
Onderwyserstaak
Inleiding
Vra vir die leerders:
K Kan ons sonder grond lewe?
K Wat sal met ons gebeur as ons grond uitdroog en leweloos raak?
K Wat sal gebeur as al ons grond wegspoel of wegwaai?
K Waarom moet ons ons grond probeer versorg en volhoubaar gebruik?
Stel die woord volhoubaar bekend. Verduidelik dat dit die volgende beteken:
K Om iets volhoubaar te gebruik beteken om dit so te gebruik dat die
omgewing nie benadeel word nie.
K Ons gebruik die grond volhoubaar sodat dit in ons
huidige en toekomstige geslagte se behoeftes kan
voorsien. Dit beteken ons bewaar die grond en doen
niks wat dit benadeel nie.
Voorbereiding
1. Bring ’n houer vol voorwerpe klas toe.
2. Maak seker daar is iets daarin wat ’n balvorm het.
3. Vra leerders om na die voorwerpe in die houer te
kyk.
4. Vra hulle om te wys na die voorwerp wat dieselfde
vorm as die aarde het (’n sfeer).
5. Wys na die ronde voorwerp en vra: As dit die aarde
is, waar is die grond?
K Wys daarop dat die grond net die heel kleinste laag
los materiaal op die oppervlak van die aarde (bal) is.
K Sê vir die leerders dat jy vir hulle hul eie stukkie aarde
gaan gee om te versorg en volhoubaar te gebruik.
K Deel die papiersegmente van die aarde uit. Sien
bladsy 64 om te fotokopieer.
K Verduidelik die volgende op die segmente:
bo-op die grond; grondoppervlak; onder die grond.
30
My Stukkie Aarde
bo-op die grond
grondoppervlak
onder die grond
Wys na die lyn wat die grondoppervlak voorstel. Verduidelik dat die leerders
dinge wat bo-op die grond voorkom bokant die lyn moet teken, en dinge
wat net onder die grond voorkom onder die lyn moet teken (nie te diep nie,
want die grond is ’n baie dun laag). Hulle moenie teken asof hulle op ’n stuk
pizza teken nie. Verduidelik dat julle later weer al die segmente bymekaar
gaan sit om ’n prentjie van die hele aarde te maak.
’n stuk van die aarde
31

Leerdertaak
1. Teken jou eie klein plasie of plek op jou stukkie aarde. Wys al die dinge wat saam
bo-op jou grond en in jou grond sal voorkom. Wys hoe alles saam sal lewe en kos
en water en skuiling sal kry.
2. Teken die gereedskap wat jy sal gebruik om jou grond voor te berei en te versorg.
Verduidelik waarvoor jy elke stuk gereedsklap sal gebruik.
3. Skryf oor waarom jy jou grond sal versorg om dit goed en volhoubaar te hou sodat
jy altyd daar kan woon.
32
Assessering vir LU3
Assesseringstaak Kriteria
AS 1 Die tekening moet:
Tekening van dinge wat saam op of K ’n verskeidenheid plante, diere en mense
in die grond voorkom toon wat bo-op en onder die grond woon
K aspekte toon van die verwantskap tussen die
plante, diere en mense in en op die grond,
byvoorbeeld: insekte wat bestuif, mense wat
plante kweek, mynbou, voëls wat nesmaak,
muise wat knaag, erdwurms wat eet.
AS 2 Die tekening en skryfwerk moet:

Tekening van gereedskap en K gereedskap wys om die grond te bewerk en
verduideliking van gebruike dit te versorg, soos grawe, ploeë, tuinslange,
gieters, vurke, windpompe
K byskrifte of sinne hê wat korrek verduidelik
waarvoor elke stuk gereedskap gebruik
word.
AS 1 Die skryfwerk moet begrip toon:

Skryfwerk oor versorging van die K van hoe om die grond te versorg, bv. om dit
grond te ploeg, plante daarin te kweek, dit nat te
gooi, dit te bemes
K daarvan dat diere in die grond voorkom en
help om dit gesond te hou, bv. erdwurms,
miere, molle, slange.
Onderwyserstaak
Consolidation
Vaslegging
1. Neem al die leerders se geïllustreerde “skywe” of segmente van die
aarde in.
2. Sit dit bymekaar om die hele aarde te vorm en stal dit teen ’n groot muur
of op ’n plafon in die skool uit.
3. Hierdie hele aarde behoort baie ryk en interessant te lyk.
4. Verduidelik dat die enigste plek waar daar lewe op ons planeet is, is waar
die grond, lug en water ontmoet. Hierdie dun laag waar daar lewe is, met
sy grond, lug en water, word die biosfeer genoem (bio = lewe;
sfeer = ronde bal).
5. Wys daarop hoe belangrik die grond is om lewe op aarde te onderhou,
en dit is waarom ons dit moet versorg en volhoubaar moet gebruik.
33
Ons het ons klein stukkies aarde bymekaargesit
Die
Aarde
Die biosfeer

Leerdertaak
1. Maak ’n skets van die aarde en wys waar die biosfeer is.
2. Benoem die biosfeer.
3. Skryf ’n paar sinne om te verduidelik waarom ons ons grond volhoubaar moet
gebruik.
34
Boere het eers die sterre-konstellasies
gebruik om te weet wanneer om te
8
plant (LU 3)
Sleutelbegrippe
K Wanneer ons na die hemelruim opkyk, kan ons sterre sien. Die sterre verskyn in vaste
patrone of rangskikkings in die hemelruim. Hierdie sterpatrone word konstellasies
genoem.
K Die konstellasies beweeg van seisoen tot seisoen stadig oor die hemelruim.
K Mense het eers na die posisie van spesifieke konstellasies in die hemelruim gekyk om
te sê watter tyd van die jaar dit is.
Inleiding
Bespreek die volgende vrae met die klas.
1. Sien ons altyd dieselfde sterre in die hemelruim?
Ja, gedurende een jaar sal ons dieselfde sterre sien.
2. Vorm die sterre patrone in die hemelruim?
Ja, en hierdie patrone verander nie.
3. Bly die sterre altyd in hierdie selfde patrone?
Ja, die sterre se patrone bly dieselfde.
4. Wat word hierdie sterpatrone genoem?
Dit word konstellasies genoem. Die Suiderkruis is ’n voorbeeld van ’n konstellasie.
Die sterre van die Suiderkruis-konstellasie is altyd in die volgende patroon:
© Akira Fujii/DMI
Die Suiderkruis-konstellasie
35
Onderwyserstaak
Verduidelik
1. Gebruik ’n papierdoilie of tekening om ’n konstellasie voor te stel. Jy kan
’n gekoopte doilie gebruik of jou eie een maak om ’n groep sterre of
konstellasie voor te stel, of jy kan die Suiderkruis-konstellasie (sien
hierbo) op ’n stuk papier teken.
2. Die konstellasies bly altyd in dieselfde patroon. (Wys na die patroon van
die doilie of tekening.) Die hele konstellasie beweeg oor die hemelruim
soos wat die seisoene verander.
3. Demonstreer
Gebruik ’n doilie om die beweging van ’n konstellasie oor die hemelruim
te demonstreer. Hou dit in jou hand en beweeg dit in ’n boog om te wys
hoe dit oor die hemelruim beweeg.
Hierdie beweging word jaar na jaar herhaal. Dit beteken dat ons in ’n
sekere seisoen ’n konstellasie in ’n sekere deel van die lug sal sien.
4. Verduidelik
In die verlede, voor ons horlosies en almanakke gehad het, het mense die
posisie van die sterre en konstellasies gebruik om te sê watter tyd van die
jaar dit is. Hulle het ’n bekende konstellasie gesoek en wanneer hulle dit
in ’n sekere posisie in die lug gesien het, het hulle geweet dit is tyd om te
saai. Later in die jaar, wanneer dieselfde konstellasie na ’n ander deel van
die hemelruim beweeg het, was dit tyd om te oes. Die sterre en
konstellasies is deur baie kulture op hierdie manier gebruik.
5. Gebruik ’n afskrif van die Astronomiekaart “Stories van die sterre” (sien
bladsy 68) en lees dit of maak afskrifte vir die leerders.
6. Help leerders om die taakkaart “Boere het eers die sterrekonstellasies
gebruik om te weet wanneer om te plant” te voltooi (taakkaart op bladsy
67 om te fotokopieer).
36
Leerdertaak vir Lu3 Taakkaart om te fotokopieer op bladsy 67
Boere het eers die sterrekonstellasies gebruik om te weet wanneer om te plant

Lees die volgende paragrawe uit “Stories van die sterre” (Astronomiekaartnommer 11)
en beantwoord die vrae daaroor.
1. Lees “2. Patrone in die lugruim”.
a. Wat is ’n konstellasie?
Dit is ’n groep sterre wat ’n vaste patroon in die lugruim vorm.
b. Noem twee konstellasies?
Die Suiderkruis, Orion, Taurus, Pleiades, isiLimela, ens.
2. Lees “8. Bepaal tyd volgens die sterre”.
a. Waarom was konstellasies in die verlede belangrik vir mense?
Dit het mense gehelp om te weet watter tyd van die jaar dit is.
3. Lees “6. IsiLimela of die Pleiades”.
a. Wat het mense gedoen toe hulle die isiLimela- (die Pleiades-) konstellasie gesien
het?
Hulle het geweet dit is die regte tyd om te saai.
b. Wat is die ander naam vir die sterre in die storie van isiLimela?
Die spit-sterre
4. Lees “5. Die Suiderkruis en die Wyser”.
a. Wat het die Venda-mense hierdie sterre in die storie van die “Suiderkruis en die
Wyser” genoem?
Thutlwa of kameelperde
b. Waarom het mense hierdie sterre kameelperde genoem?
Mense kon die sterre net bokant die bome sien, soos die koppe van kameelperde.
c. Wat moes mense doen wanneer hulle hierdie sterre net bokant die bome gesien
het?
Hulle moes gou maak en klaar saai.
d. Teken die patroon van hierdie sterre hieronder:
Vaslegging
Onderwyser en leerders skryf saam ’n paragraaf oor waarom die
konstellasies belangrik vir boere was.
37
Sien plakkaat om te fotokopieer op bladsy 68
38
Voorgestelde werkskema vir Die Aarde en daar buite, graad 4
PERIODE 1 PERIODE 2 PERIODE 3 PERIODE 4 PERIODE 5
Aktiwiteit 1 Wat is Aktiwiteit 2 Gronddeel- Aktiwiteit 2 vervolg Aktiwiteit 2 vervolg Aktiwiteit 3 Vind meer uit
bogrond? tjies kom van rotse O Leerders maak grond- O Onderwyser help oor die bogrond in tuine
O Onderwyser teken O Onderwyser en leerders deeltjies deur rotse teen leerders om skryftaak te O Onderwyser verduidelik
diagram op bord en ondersoek rotse en mekaar te vryf. doen en vrae in hul die proses van
verduidelik bogrond. beskryf dit. O Leerders vul tabel oor boeke te beantwoord. verwering.
O Onderwyser maak ’n gronddeeltjies in. O Onderwyser konsolideer O Leerders ondersoek
kopkaart op bord met deur grootte en tekstuur monsters tuingrond en
leerders. van deeltjies te beskryf die teksture
verduidelik. skriftelik.
Aktiwiteit 3 vervolg Aktiwiteit 3 vervolg Aktiwiteit 3 vervolg Aktiwiteit 3 vervolg Aktiwiteit 4 Hoeveel
O Onderwyser verduidelik O Leerders teken die lae O Onderwyser stel die O Leerders doen die water hou ons grond?
grondontleding. grond en beskryf die lae idee van leemgrond assesseringstaak vir O Onderwyser en leerders
O Leerders doen die in ’n paragraaf. bekend en verduidelik LU2 stel vrae vir moontlike
grondontleding deur waarom dit die beste is NB: Maak tyd om leerders ondersoeke.
grond met water te om in te plant. terugvoering te gee na jy O Besluit wat getoets kan
meng. O Onderwyser berei die assesseringstaak word en wat in boeke
leerders vir nagevors moet word.
nagesien het.
assesseringstaak voor. O Onderwyser berei
leerders vir
assesseringstaak voor.
Aktiwiteit 4 vervolg Aktiwiteit 4 vervolg Aktiwiteit 4 vervolg Aktiwiteit 5 Wat doen Aktiwiteit 5 vervolg
O Onderwyser gee O Onderwyser help O Leerders beantwoord erdwurms in die grond? O Onderwyser lees oor
leerders apparaat. leerders om te bereken vrae oor hul resultate. O Onderwyser gee erdwurms met leerders.
O Leerders volg hoeveel water die grond O Onderwyser konsolideer inleiding oor goeie O Onderwyser help
instruksies om die hou. deur “Wat het ons grond. leerders om ’n
assesseringstaak vir geleer?” te verduidelik. O Leerders neem erdwurmhuis te maak.
LU1 te doen. NB: Maak tyd om leerders erdwurms waar.
terugvoering te gee na jy O Onderwyser help
die assesseringstaak leerders om hul
nagesien het. erdwurms te teken en
daaroor te skryf.
Aktiwiteit 5 vervolg Aktiwiteit 6 Werk met Aktiwiteit 6 vervolg Aktiwiteit 7 Gebruik my Aktiwiteit 7 vervolg
O Leerders teken die grond O Onderwyser lees oor klein stukkie aarde O Assesseringstaak vir
erdwurmhuis voor hulle O Onderwyser stel kompos en maak van volhoubaar LU3
erdwurms daarin gesit woordeskat oor werk kompos vir leerders. O Onderwyser stel vrae O Leerders teken en skryf
het. met grond bekend en O Onderwyser bekend oor versorging oor hoe om hul klein
O Leerders sit erdwurms deel leesstukke oor konsolideer. van ons grond. stukkie aarde te versorg
in die erdwurmhuis en landbou uit. O Onderwyser vra en volhoubaar te
bedek dit. O Leerders lees die leerders om voorwerpe gebruik.
NB: Maak tyd vir leerders leesstukke en pas dit by met die vorm van die
om die huise waar te die prente. aarde te kies.
neem en na een week te O Onderwyser berei
teken en te skryf oor wat leerders vir die
hulle sien. assesseringstaak voor.
Verduidelik wat om met
O Onderwyser
die “segment” van die
konsolideer.
aarde te doen.
PERIODE 21 PERIODE 22 PERIODE 23 PERIODE 24

Aktiwiteit 7 vervolg Aktiwiteit 7 vervolg Aktiwiteit 8 Boere het Aktiwiteit 8 vervolg
O Onderwyser neem al O Leerders teken ’n eers die sterrekonstella- O Leerders lees die
die segmente van die skets van die aarde sies gebruik om te weet stories klaar en
aarde in en help en toon die biosfeer. wanneer om te plant beantwoord die vrae
leerders om dit O Leerders skryf sinne O Onderwyser stel idee oor die konstellasies.
bymekaar te sit om ’n oor waarom ons ons van konstellasies
prent van die hele grond moet oppas. bekend en demon-
aarde te maak om uit NB: Maak tyd om leer- streer hoe ’n
te stal. ders terugvoering te konstellasie oor die
gee na jy die hemelruim beweeg.
assesseringstaak O Leerders lees die
nagesien het. stories van die sterre
en beantwoord die
vrae.
39
Notas
40
afdeling 2
Hulpmiddels vir die onderwyser
Leerdertaakkaarte om te fotokopieer
TAAKKAART 1 Verskillende soorte gronddeeltjies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42
TAAKKAART 2 Beskryf ons bogrond . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44
TAAKKAART 3 Ontleed my grond . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .45
TAAKKAART 4 Assesseringstaak vir LU1 (AS 1, 2 en 3) Vergelyk twee
monsters bogrond . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46
TAAKKAART 5 Assesseringstaak vir LU1 (AS 1, 2 en 3 Hoeveel water hou
verskillende soorte grond? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48
TAAKKAART 6 Neem ons erdwurms waar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50
TAAKKAART 7 Wat doen erdwurms in die grond? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .51
TAAKKAART 8 Lees oor hoe boere met die grond werk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .55
TAAKKAART 9 Assesseringstaak vir LU3 (AS 1 & 2) Gebruik my klein stukkie
aarde volhoubaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .63
TAAKKAART 10 Maak ’n tekening om te wys waar die biosfeer is . . . . . . . . . . . . . . 66
TAAKKAART 11 Boere het eers die sterrekonstellasies gebruik om
te weet wanneer om te plant . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .67
Leestekste en steunmateriaal
Dit is ’n erdwurm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .52
Wat eet erdwurms? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .53
Erdwurms in die voedselketting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .54
Boerdery in landelike gebiede . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .56
Boerdery met gereedskap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .57
Die kweek van rys . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .58
Kompos – my kompos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .59
Maak jou eie kompos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61
My klein stukkie aarde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .64
Stories van die sterre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68
41
Leerdertaakkaart om te fotokopieer
Leerdertaakkaart 1
Verskillende soorte gronddeeltjies
1. Neem enige twee klippe en vryf dit teen mekaar om gronddeeltjies te maak.
ilik!
s m oe
di
rm
a a k my wa
dit m
o m so t e
dis ha e g
rde en mo
selfs n w erk om vryf.
e t ’n b
grond ie tj
t e maa ie
k!
2. Maak jou gronddeeltjies nat met ’n paar druppels water.

3. Rol die gronddeeltjies in jou hand en beantwoord dan die vrae in die tabel
hieronder.
4. Doen dieselfde met die sand en die klei.
Verskillende gronddeeltjies
VRAE Gronddeeltjies Klei Sand
van my klippe
Voel dit korrelrig?
Voel dit taai?
Voel dit glad?
Kan jy dit in worsies rol?
Kan jy dit in ringe buig?
5. Is jou grond soos klei?
.........................................................................
.........................................................................
6. Is jou grond soos sand?
.........................................................................
42
Leerdertaak 1 vervolg
Leerderskryftaak
K Beskryf sommige van die eienskappe van die grond wat jy van die klippe gemaak
het. Begin só:
Vandag het ons klippe teen mekaar gevryf en gronddeeltjies gemaak. Dit is die
eienskappe van my grond:
Die kleur van my grond is . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dit voel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dit is soos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
want ....................................................................
Vrae
1. Lyk al jou gronddeeltjies eenders? Skryf om jou antwoord te verduidelik.
.........................................................................
.........................................................................
.........................................................................
.........................................................................
.........................................................................
.........................................................................
.........................................................................
.........................................................................
.........................................................................
2. Hoe lank sal dit jou neem om een koppie grond te maak, dink jy?
.........................................................................
.........................................................................
3. Hoe lank het dit die natuur geneem om al die grond in die skooltuin te maak, dink
jy?
.........................................................................
.........................................................................
.........................................................................
43
Leerdertaakkaart 2
Beskryf ons bogrond
1. Hou ’n monster (klein bietjie) grond in jou hand. Rol dit in jou hand.
2. Bespreek hierdie vrae:
– Hoe ruik dit?
– Wat kan jy daarin sien?
– Waar kom dit vandaan, dink jy?
– Hoe is dit gemaak?
3. Hoe voel jou grond. Is dit korrelrig soos sand, taai soos klei, of glad en stowwerig
soos slik?
4. Gebruik die tabel hieronder om jou te help besluit watter soort grond dit is.
Hoe voel die grond How does the soil Uvakala njani
SOORTE as jy dit tussen jou feel between your umhlaba xa
GROND vingers vryf? fingers? gronduwuva
ngesandla?
Dit voel grof – dit It feels coarse – it Uvakala unezigaqa.

is vol klein is full of small Unamatye amaninz
klippies. stones. i amancinci.
Dit voel korrelrig – It feels gritty – the Uvakala rhabaxa

die deeltjies is particles are quite unamahlalutye
nogal groot (soos big (like big grains amakhulwana.
korrels suiker). of sugar).
Dit voel korrelrig – It feels gritty – the Uvakala rhabaxa,

die sanddeeltjies is sand particles are amahlalutye esanti
klein. small. mancinci.
Dit voel glad – die It feels smooth – Uvakala mpuluswa

deeltjies is baie the particles are unamahlalutyana.
fyn. very fine.
Dit voel taai as dit It feels sticky when Uvakala ncangathi

nat is – die wet – the particles xa umanzi,
deeltjies is baie are very small. amahlalutye
klein. As dit droog When it is dry it mancinci. Xa
is, voel dit soos ’n feels like a fine womile uvakal nje
fyn poeier. powder. nge phawda.
5. Skryf om te verduidelik watter soort grond jy het.
.........................................................................
44
Leerdertaakkaart 3
Ontleed my grond
1. Gooi een koppie grond in ’n leë koffiebottel.
2. Maak die bottel vol water en sit die deksel op.
3. Skud die bottel baie goed sodat die grond en water meng.
4. Laat dit ’n paar uur staan sodat die mengsel kan afsak.
5. Kan jy die verskillende lae gronddeeltjies sien?
6. Teken die bottel en die lae grond daarin. Skryf byskrifte by die lae.
Die verskillende soorte deeltjies in my grond
Vrae
1. Watter soort deeltjies het die grootste laag in jou grond gevorm?
2. Is jou grond meestal sanderig, slikkerig of kleierig, of is dit ’n gelyke mengsel van
al drie?
3. Verduidelik die volgorde waarin jou gronddeeltjies in die koffiebottel afgesak het.
.........................................................................
.........................................................................
.........................................................................
.........................................................................
.........................................................................
.........................................................................
.........................................................................
.........................................................................
.........................................................................
45
Leerdertaakkaart 4
Assesseringstaak vir LU2 (AS 1 & 2) kan ook vir LU1 (AS 2 & 3)
aangepas word

1. Meet een koppie van elkeen van die twee verskillende soorte grond.
2. Sit elke koppie grond in ’n afsonderlike koffiebottel en maak dit vol water. Sit die
deksels op en skud die bottels goed.
3. Laat die mengsels ’n paar uur staan.
4. Teken en benoem elke bottel grond. Wys die verskillende lae deeltjies.
5. Beantwoord die vrae oor elke soort grond.
A B
Grond A Grond B
1. Wat is die dunste laag in hierdie 1. Wat is die dunste laag in hierdie
grond? grond?
2. Wat is die dikste laag? 2. Wat is die dikste laag?
3. Het hierdie grond al drie soorte 3. Het hierdie grond al drie soorte
gronddeeltjies daarin? gronddeeltjies daarin?
4. Watter naam beskryf hierdie grond 4. Watter naam beskryf hierdie grond
die beste? die beste?
l Klipperige grond l Klipperige grond
l Growwe sanderige grond l Growwe sanderige grond
l Fyn sanderige grond l Fyn sanderige grond
l Slikkerige grond l Slikkerige grond
l Kleigrond l Kleigrond
l Leemgrond l Leemgrond
46
5. Teken en skryf om sommige dinge wat jy oor grond geleer het te verduidelik.
Verduidelik waarom jy dit interessant gevind het.
6. Bonusvrae vir 80% of meer

a. Wat is leemgrond?
.........................................................................
.........................................................................
.........................................................................
b. Waarom is dit die beste soort grond om in te plant?
.........................................................................
.........................................................................
.........................................................................
.........................................................................
47
Leerdertaakkaart 5
Assesseringstaak vir LU1
Hoeveel water hou verskillende soorte grond?

1. Skryf twee dinge neer wat jy by die huis oor jou grond kan uitvind.
.........................................................................
.........................................................................
Metode
1. Teken die tabel hieronder in jou werkboek oor en teken jou waarnemings aan.
2. Vou die filtreerpapier en sit dit in die tregter. Stel die tregter en
maatsilinder dan op soos hier regs.
3. Maak die tregter vol van die droë, sanderige grond (maak seker
dat daar nie klonte is nie).
4. Meet 100 ml water in ’n beker of babakosflessie. Gooi die water
stadig in die middel van die grond.
5. Na ’n rukkie sal die water deur die grond in die maatsilinder begin
drup.
6. Wag tot die water ophou drup en teken dan aan. Meet hoeveel
water in die maatsilinder is.
7. Bereken hoeveel water in die grond gebly het. (Die hoeveelheid
water wat in die grond gegooi is (100 ml) – die hoeveelheid water
in die silinder = die hoeveelheid water wat die grond gehou het.)
8. Teken jou afmetings in die tabel aan en doen die berekening.
9. Doen dieselfde vir die kleigrond en die leemgrond.
Afmetings Kleigrond Sanderige grond Leemgrond
Hoeveel water het

jy in die grond
gegooi (ml)?
Hoeveel water het

in die maatsilinder
gedrup (ml)?
Bereken hoeveel
water in die grond
gebly het (ml)?
48
Vrae
1. Watter soort grond laat die meeste water daardeur drup?
.........................................................................
.........................................................................
2. Watter soort grond hou die minste water?
.........................................................................
.........................................................................
3. Watter soort grond laat net ’n klein bietjie water daardeur drup?
.........................................................................
.........................................................................
4. Watter soort grond hou die meeste water?
.........................................................................
.........................................................................
5. Wat kan jy sê oor leemgrond en hoe dit water hou?
.........................................................................
.........................................................................
Bonusvrae vir 80% of meer

1. Waarom laat sommige grond die water maklik deur, dink jy?
.........................................................................
.........................................................................
2. Is dit ’n goeie of slegte ding vir grond om die water maklik te laat weg dreineer?
.........................................................................
.........................................................................
.........................................................................
.........................................................................
49
Leerdertaakkaart 6
Neem ons erdwurms waar
1. Sit jou erdwurm op ’n skoon plastiekdeksel. Sit ’n paar druppels water daarop.
2. Kyk noukeurig na jou erdwurm:
K Wat is die voorkant en wat is die agterkant?
K Hoe weet jy wat is die voorkant en wat is die agterkant?
K Kyk hoe die erdwurm beweeg.
3. Teken ’n prent van jou erdwurm. Benoem die voorkant en die agterkant en enige
ander dele wat jy kan sien.
4. Beskryf in jou eie taal hoe die erdwurm beweeg.

Hoe my erdwurm beweeg
.........................................................................
.........................................................................
.........................................................................
.........................................................................
.........................................................................
.........................................................................
neee! hayi
bo!
oo0! hy waarom
voel kronkel
koud! hy so?
50
Leerdertaakkaart 7
1. Maak ’n wurmhuis met jou groep.
2. Maak verskillende lae grond. Sit ’n klein bietjie water
by om die grond klam te maak.
3. Sit vars blare bo-op vir kos. sand
4. Sit die erdwurms in. grond
5. Hou die grond klam deur ’n bietjie water by te voeg. sand

grond
Bedek die hele wurmhuis met koerantpapier.
klippies
6. Kyk ná ’n week en daarna elke paar dae wat gebeur.
gaatjies

Voor Na
Teken die wurmhuis voordat ons Teken die wurmhuis omtrent twee weke
erdwurms daarin gesit het later nadat ons erdwurms daarin gesit
het
7. Skryf sinne in jou boek om te verduidelik wat erdwurms aan die grond gedoen het.
8. Waarom moet ons erdwurms in ons grond hê?
9. Waarom moet ons goeie grond hê?
10. Bespreek hierdie vrae met jou onderwyser.
K Waarom is grond so belangrik?
K Waarom moet ons almal ons grond oppas?
K Wat kan ons by ons grond sit om dit beter te maak?
K Wat is die beste manier om ons grond op te pas?
51
52
Dit is ’n erdwurm
kop
klein mondjie
plant grond erdwurm gaatjie
die erdwurm bestaan

uit talle segmente
stert
Erdwurms woon onder die grond. Hulle

grawe gate wat tonnels genoem word.
Hierdie tonnels is tot 45 cm diep onder die
grond. Erdwurms rus in erdwurmgate.
Erdwurms lê ook eiers in die grond.
Wat eet erdwurms?
Erdwurms eet enigiets van dooie plante en diere. Hulle kos is
dooie blare, dooie gras, stingels, stokkies en dieremis. Hulle
eet ook grond wat stukkies dooie plante en diere bevat.
Dit is wurmhopies.
In klam weer vind ’n
mens wurmhopies
bo-op die grond.
’n Erdwurm neem ’n dooie

blaar in die grond in.
Erdwurms kry sommige van hul kos uit die grond wat hulle
eet. Hulle verteer die kos in die grond, maar nie die
gronddeeltjies nie. Hierdie gronddeeltjies word as mis by die
erdwurm se agterkant uitgeskei. Hierdie wurmmis word
wurmhopies genoem. Soms maak die wurm die bokant van
sy gat met wurmhopies toe.
mond
Kan jy die wurmhopies in jou grond sien?
Vergrote beeld van die monddele
53
54
Erdwurms in die voedselketting
humus help plante
plante
om te groei
Erdwurms grawe tonnels in die grond. Wanneer hulle diere eet

tonnels maak, meng hulle die humus in die grond in. Die plante
humus help plante om te groei. Wurmtonnels help ook dat
lug die plante se wortels bereik. Dit help dat reënwater in
die grond kan intrek.
dieremis
erdwurms eet mis

en dooie plante dooie blare en gras
van plante
’n erdwurm
in ’n tonnel
Soos wat erdwurms eet, speel hulle ’n belangrike rol in die

natuur se voedselketting. Erdwurms verander goeie grond
na beter grond. Beter grond lei tot gesonder plante.
Gesonder plante lei tot gesonder kos vir mense en ander
diere.
Grond is die tuiste van talle verskillende diere en plante

Leerdertaakkaart 8
Lees oor hoe boere met die grond werk
A.
1. Lees “Boerdery in landelike gebiede”.
B.
1. Lees “Boerdery met gereedskap”.
C.
1. Lees “Die kweek van rys”.
D.
1. Lees “Kompos – my kompos” saam met jou onderwyser.
2. Lees “Maak jou eie kompos”
55
Boerdery in landelike gebiede
1 In Kenia ploeg party boere hul grond met osse. Hulle gebruik beesmis om
die grond te bemes.
2 Sommige boere in Kenia gebruik ’n handskoffel om die grond om te dolwe.
Hierdie handskoffel word ’n jembe genoem. Kyk na die prent. Jy kan sien
hoe boere dit gebruik om die grond om te dolwe.
3 Die boer gooi die saad. Hy plant nie die saad in rye nie.
K Kyk na die prente.

K Lees die sinne.
K Pas die sinne by die korrekte
prente.
56
Boerdery met gereedskap en masjinerie
A B
1 Mense gebruik grawe om die

grond om te spit en te meng.
Daarna plant hulle die saad.
2 Soms plant boere die saad in
reguit rye.
3 ’n Boer gebruik ’n trekker en ’n
ploeg om die grond te ploeg en
te meng.
4 Party boere gebruik vliegtuie om
misstof op hul grond te spuit.
57
Die kweek van rys
A C
B
1 Rysplante groei op warm, nat plekke. Die plante se wortels D
moet onder die water wees. Rysboere spit hul velde om.
Dan bou hulle ’n muur om elke veld. Daarna laat hulle
water oor die velde loop sodat die grond bedek word.
Hierdie watervelde word rysvelde genoem.
2 Wanneer die rysvelde bedek met water is, bring die boere
hul vee soontoe. Die vee loop in die water op die rysvelde
rond. Hulle pote maak die grond sag en modderig sodat die
rysplante se wortels goed kan groei. Die vee se mis bemes
die grond.
3 Dit is baie harde werk om rys te plant. Baie mense moet
help om die rys te plant. Elke planter dra ’n bossie
rysplantjies en sit elke plantjie in die modder.
4 Ons eet rys. Die rys kom van die saad van die rysplant.
58
Kompos – My Kompos
Jou plekkie agter in die hoek van my tuin is klein, maar jou plek in my hart
is sommer baie groot. Ek wonder waarom jy so spesiaal vir my is? Sê my, waarom?
Deur Fourten Kkumalo
Al jou name afbreekbaar is en in en om jou huis

Mense noem jou verskillende gevind word. Die boodskap is dus
name. Party mense noem jou mis, duidelik, jy hoef nie ver te reis of lank
ander noem jou organiese materie, te soek om die bestanddele te vind nie.
terwyl ander jou selfs vullis noem. Bowendien werk ek volgens ’n zero-
Omdat jy egter deel van my lewe begroting, wat beteken dat jy niks
is, noem ek jou kompos. hoef te koop nie. As jy wil,
kan jy begin deur ’n vlak gat
Wie is jy? Is jy deel van
vir my gerief te grawe of
die omgewing?
anders kan jy vir my ’n
Dit hang alles af van waar jy
stukkie gelyk grond gee,
my wil plaas of kategoriseer.
maar dan moet daar ’n
Al wat ek weet, is dat die begrip
steunstruktuur om my wees. Jy kan nou
“omgewing” mensgemaak is. Deur taal en
enige gesnyde gras wat ’n beslommernis
interaksie het gemeenskappe se begrip
vir jou is, gebruik. Gooi dit net op my
van wat die omgewing is, mettertyd
plekkie. Ek verwelkom ook die blare wat
verander. Dit is ’n feit dat die begrip
gedurende die wintermaande in die
omgewing oor die jare heen breër geword
vrugteboord en van ander bome val.
het. As jy my as deel van die natuur of van
Daardie molm wat jy gebruik het om jou
die biofisiese elemente van die omgewing
groentesaailinge te beskerm, kan ook na
beskou, is dit nie ’n probleem vir my nie.
my toe kom. Wat nog? Ek verwelkom die
Ek is oortuig daarvan dat ek deel van die
onkruid wat jy gereeld uit jou groentetuin
omgewing is, en in die omgewing lewe. Ek
trek. Vir die groente is onkruid ’n
speel ook ’n belangrike rol daarin om die
probleem, maar vir my is dit goed. Ek het
lewe van ander organismes (sowel plante
daardie groenteafval wat oorbly wanneer
as diere) te ondersteun. As deel van die
jy oes, nodig. Snaaks genoeg, ek gebruik
omgewing is ek altyd bereid om in wissel-
dit om nog groente tydens die volgende
werking te tree met die ander verwante
seisoen te produseer. Ek is ook dol oor
dimensies van die omgewing, naamlik die
enige kombuisafval soos eierdoppe,
ekonomiese, sosiale en politieke
aartappelskille, teeblare en teesakkies.
dimensies.
Reën verskaf gewoonlik genoeg
Waarvan is jy gemaak? vogtigheid vir my, maar as dit te droog is,
O! Dit is ’n eenvoudige resep; jy sal dalk kan jy my ’n bietjie water gee.
selfs oor sommige van die bestanddele wil Elke nou en dan kan jy en ’n tuinvurk my
lag. Ek gebruik enige materiaal wat besoek en my ’n bietjie omdolwe.
59
Is jy omgewings-
vriendelik?
As daar iets in hierdie
heelal is wat ek
werklik respekteer, is
dit die omgewing.
Selfs in hierdie agter-
tuin sorg ek vir die
omgewing. Die fisiese
gevolg is dat ek die
grond se organiese
samestelling onderhou en verhoog. Om Ek en omgewingsopvoeding
hierdie rede verbeter die struktuur Daar bestaan ’n mite dat omgewings-
(krummelstruktuur en brokkelrigheid), wat opvoeding in die formele opvoeding,
op sy beurt die grond se kapasiteit vir omgewingsklubs en verwante verenigings
waterabsorbsie, dreinering en belugting hoort. As kompos glo ek sterk dat die beste
verhoog. Met my hulp raak grond dus los grondslag vir omgewingsopvoeding tuis
en krummelriger. is. Ek is altyd daar om basiese lesse aan
In chemiese terme kan ek beslis ’n jou gesin, man, vrou, kinders en selfs
“universele misstof” genoem word. Dit is familielede te gee. Die bestuur van vaste
so omdat ek omtrent al die makrovoeding- afval, gronderosie, rommelstrooiery as
stowwe bevat wat noodsaaklik vir groei is, omgewingskwessies kan deur my onder-
naamlik stikstof, potassium en fosfor. Die rig word. Leer jou gesin om afval te sorteer
meeste mikrovoedingstowwe word ook in en dan die afbreekbare afval op my hoop te
my gevind, soos yster en sink. As jy nie gooi. Ek is ook ’n goeie hulpmiddel vir
omgee nie, kan jy my ’n gebalanseerde omgewingsopvoedingslesse en projekte
misstof noem. vir jou bure, klein omgewingsklubs in die
In die biologiese sfeer voeg kompos buurt en gemeenskapsgebaseerde organi-
enorme hoeveelhede grondbakterieë by sasies in jou streek.
die grond. Hierdie effek van kompos Ter opsomming, as kompos wil ek ’n uit-
verskaf besonder gunstige toestande vir nodiging aan almal rig wat in omgewings-
massavermenigvuldiging van grond- opvoeding belang stel, om my te besoek en
bakterieë, wat op sy beurt die grond se die vrymoedigheid te hê om vrae oor
voedingswaarde verhoog. Hierdie pro- omgewingsopvoeding en kompos te stel.
sesse lei almal tot die vorming van kool- My ander kundige vriende wat vir verdere
stofdioksied, wat plante vir fotosintese inligting genader kan word, is die
gebruik. organiese tuiniers en permakulturaliste.
• Fourten Khumalo kan gekontak word by: Tel: 013 947 2060
Faks: 031 947 2755. EE Bulletin Nr 18, Oktober 1999
60
humus is ’n ander
woord vir kompos.
MAAK
KO M PO S
JOU EIE plante het kos nodig om reg te kan groei.
kompos is ’n soort plantkos wat van natuurlike dinge gemaak is.
O OR as die grond nie goed is 1. maak ’n groot

V nie, kan plante nie goed groei plastieksak vol
nie. kompos sal jou plante sterk en goeters wat jy wil
gesond help maak. jy kan jou eie kompos
weggooi. maar wees
maak deur die volgende stappe te volg.
versigtig, nie alle
rommel is goed vir
kompos nie.
K
R UI
GEB
eierdoppe saagsels
gras blomme
blare vrugte- en teeblare en stukkies as van seebamboes

groenteskille teesakkies papier houtvure
Moenie
ik nie
gebru
gesnyde gras dennenaalde bolle en lote toiletafval metaal glas
stokkies en takkies saad plante wat met insek- liggame plastiek en enigiets wat nie
dode gespuit is of wat van diere polistireen kan verrot nie
aan ’n siekte dood is
2. maak ’n paar gate 3. hou die sak in die skaduwee.

in die sak. moenie dit sal omtrent vyf weke
die mengsel (soms langer) neem voor die
saamdruk nie; lug mengsel kompos is.
moet daardeur kan gooi elke nou en dan ’n
vloei. moenie die sak bietjie water by. die
toeknoop nie. kompos moet nooit te
nat wees nie.
61
4. die kompos is gereed wanneer dit 5. as daar nog niks groei
krummelrig lyk en soos grond nie, moet jy eers die
ruik. spit die kompos naby ’n grond voorberei. spit diep
plant se wortels in die grond in. met ’n vurk om die
grond los
te maak.
6. breek die kluite grond 7. meng die kompos

met ’n skoffel. egalig met die grond.
As jy nie die gereedskap het wat hier

gewys word nie, kan jy enigiets wat
jy het, gebruik om die werk te doen.
8. hark die grond gelyk en 9. nou is die grond gereed dat jy

verwyder stokke en saad en plante kan plant.
klippe.
10. gooi jou plante nat. die kompos in die grond sal
T ER jou plante goed laat groei.
LA
Uit: “The learning adventure – Senior Series”, vol 1, nr 1. Uitgegee deur ESST 1997.
62
Leerdertaakkaart 9

1. Teken jou eie klein plasie of plek op jou stukkie aarde. Wys al die dinge wat saam
bo-op jou grond en in jou grond sal voorkom. Wys hoe alles saam sal lewe en kos
en water en skuiling sal kry.
2. Teken die gereedskap wat jy sal gebruik om jou grond voor te berei en te versorg.
Verduidelik waarvoor jy elke stuk gereedsklap sal gebruik.
3. Skryf oor waarom jy jou grond sal versorg om dit goed en volhoubaar te hou sodat
jy altyd daar kan woon.
.........................................................................
.........................................................................
.........................................................................
.........................................................................
.........................................................................
.........................................................................
.........................................................................
63
64
My klein stukkie aarde
lug
grond-
oppervlak
65
Leerdertaakkaart 10
Maak ’n tekening om te wys waar die biosfeer is
1. Nadat julle al die stukkies van die aarde bymekaargesit het, maak jy ’n skets van
die aarde en wys waar die biosfeer is.
2. Benoem die biosfeer.

3. Skryf ’n paar sinne om te verduidelik waarom ons ons grond volhoubaar moet
gebruik.
.........................................................................
.........................................................................
.........................................................................
.........................................................................
.........................................................................
.........................................................................
.........................................................................
.........................................................................
66
Leerdertaakkaart 11
Boere het eers die sterrekonstellasies gebruik om
te weet wanneer om te plant
Lees die volgende paragrawe uit “Stories van die sterrre”
(Astronomiekaartnommer 11) en beantwoord die vrae daaroor.
1. Lees “2. Patrone in die lugruim”.
a. Wat is ’n konstellasie?
.........................................................................
b. Noem twee konstellasies?
.........................................................................
2. Lees “8. Bepaal tyd volgens die sterre”.
a. Waarom was konstellasies in die verlede belangrik vir mense?
.........................................................................
3. Lees “6. IsiLimela of die Pleiades”.
a. Wat het mense gedoen toe hulle die isiLimela- (die Pleiades-) konstellasie gesien
het?
.........................................................................
b. Wat is die ander naam vir die sterre in die storie van isiLimela?
.........................................................................
4. Lees “5. Die Suiderkruis en die Wyser”.
a. Wat het die Venda-mense hierdie sterre in die storie van die “Suiderkruis en die
Wyser” genoem?
.........................................................................
b. Waarom het mense hierdie sterre kameelperde genoem?
.........................................................................
c. Wat moes mense doen wanneer hulle hierdie sterre net bokant die bome gesien
het?
.........................................................................
d. Teken die patroon van hierdie sterre hieronder:
67
68
69
70
Afdeling 3
Uittreksels uit die Nasionale Kurrikulum-
verklaring vir Natuurwetenskappe Graad R-7
Kernkennis en -begrippe vir Die Aarde en
die Ruimte (NKV) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .71
Leeruitkomste en assesseringstandaarde (NKV) . . . . . . . . . . 76
In die NVK word die naam “Die Aarde en die Ruimte” vir die
inhoudsveld “Die aarde en daar buite” gebruik.
71
Die Aarde en daar buite
Die paragrawe hieronder is ’n uittreksel uit die NKV-beleidsdokumente. Ons

het elke paragraaf genommer en elkeen ’n opskrif gegee om onderwysers te
help en dit makliker te maak om mee te werk.
Die paragrawe beskryf die kennis en begrippe wat die leerders moet ken.
KERNKENNIS EN -BEGRIPPE IN DIE AARDE

EN DIE RUIMTE (Die Aarde en daar Buite)
Ons Plek in die Atmosfeer en Weer Die Veranderende

Ruimte Aarde
Samevattende stelling: Ons Samevattende stelling: Die Samevattende stelling: Die aarde
planeet is ’n klein deeltjie van ’n atmosfeer is ’n stelsel waarin die bestaan uit materiaal wat
uitgestrekte sonnestelsel in ’n land, mere en oseane in voortdurend deur kragte onder en
onmeetlike sterrestelsel. wisselwerking met mekaar is, en bo die oppervlak verander word.
waarin energie en water van plek
tot plek verplaas word.
Grondslagfase
1. Neem die lug waar 2. Neem die weer waar, teken dit 3. Neem grond en gesteentes
Baie verskillende voorwerpe kan aan en voorspel dit waar en ondersoek dit
in die lugruim waargeneem word. Die weer verander dag na dag op Grond en rotse wissel van plek tot
Voorbeelde is voëls, wolke, maniere wat aangeteken en soms plek in voorkoms en tekstuur. Deur
vliegtuie, die son, sterre, die maan, voorspel kan word. Daar is af en ondersoek te doen, kan leerders
planete en satelliete. Al hierdie toe ongewone weergebeurtenisse, uitvind dat sommige soorte grond
voorwerpe het eienskappe, bv. storms, oorstromings of makliker as ander soorte verweer,
liggings/posisies en bewegings tornado’s, wat mense se lewens terwyl sommige soorte grond
wat ondersoek kan word om raak. plantlewe beter as ander
patrone, verbande en tendense te onderhou. Hulle kan probeer
bepaal. uitvind wat party van die faktore
wat hierby betrokke is, kan wees.
72
Ons Plek in die Atmosfeer en Die Veranderende Aarde
Ruimte Weer
Intermediêre Fase
1. Die Aarde se rotasie – 4. Meting van veranderinge in 8. Gesteentes, soorte grond, water en lug
dag en nag die weer Aardmateriaal is soliede rotse en grond, water,
Dag en nag kan Die weer kan van dag tot dag en die gasse van die atmosfeer.
verduidelik word deur die verander. Dit kan beskryf word 9. Erosie en afsetting, en landvorms
rotasie (draaiing) van die deur meetbare hoeveelhede, Erosie van die land skep die landvorms wat ons
Aarde om sy eie as, soos soos temperatuur, windrigting sien en het ook tot gevolg dat afsetting van
dit om die son wentel. en -snelheid, en neerslag. rotsdeeltjies plaasvind om sedimentêre rotse te
2. Fases van die maan en 5. Jaarlikse en seisoenale vorm. Erosie en afsetting kan baie stadig en
kulturele tradisies veranderinge in die weer geleidelik gebeur of dit kan in kort
Die skynbare vorm van Ander veranderings neem katastrofiese gebeurtenisse soos oorstromings
die maan verander op ’n langer om plaas te vind. ’n gebeur.
voorspelbare manier en Voorbeeld van hierdie soort 10. Stollings-, afsettings- en metamorfe
hierdie veranderings kan mediumtermynverandering is gesteentes
verduidelik word deur sy jaarlikse seisoensveranderings Rotse kan in stollings-, sedimentêre en
relatiewe beweging tot wat beskryf kan word in terme metamorfiese tipes geklassifiseer word.
die Aarde en die son. Baie van reënval, gemiddelde Hierdie klassifikasie is op die oorsprong en
kulturele tradisies en windrigting, lengte van die dag geskiedenis van die rotse gebaseer.
spesiale geleenthede hou en nag en gemiddelde 11. Soorte grond en die eienskappe daarvan
verband met die maan se maksimum en minimum Grond bestaan uit verweerde rotse en
vorm of posisie. temperatuur. ontbinde organiese materiaal van dooie
3. Sterpatrone en 6. Die watersiklus plante, diere en bakterieë. Grond word deur
kulturele tradisies Water verander van vorm soos natuurlike prosesse gevorm, maar dit neem
Die sterre se skynbare dit in ’n siklus tussen die uiters lank om te vorm. Grond het eienskappe
posisie met betrekking tot hidrosfeer, atmosfeer en soos kleur en tekstuur, kapasiteit om water te
mekaar verander nie, litosfeer beweeg in wat as die hou en die vermoë om die groei van baie
maar die nagtelike posisie “watersiklus” bekend staan. soorte plante, insluitend dié wat ons van
van die sterpatroon as 7. Vastelande, oseane en die voedsel voorsien, te onderhou. (Skakel met
geheel verander stadig pooldekys Die Lewe en Lewende Dinge.)
deur ’n jaar. Baie kulture Die grootste gedeelte van die 12. Fossiele
herken en gee name aan Aarde is met water van die Fossiele is die oorblyfsels van lewensvorme
spesifieke sterpatrone. Dit oseane bedek. ’n Klein wat in klip bewaar gebly het. Fossiele is
is en word steeds ook vir gedeelte van die planeet bewys daarvan dat lewe, klimaatstoestande
navigasie en kalenders bestaan uit landmassas wat in en omgewings in die verlede baie anders as
gebruik. vastelande (kontinente) vandag was. (Skakel met Die Lewe en
verdeel is. By die pole is daar Lewende Dinge.)
dekys. Slegs ’n klein 13. Waterbronne
hoeveelheid water is Die gehalte van waterbronne word deur die
beskikbaar vir lewende dinge gehalte van die opvanggebied bepaal.
op land om te gebruik en slegs Behoorlike versorging en bestuur van
’n klein gedeelte van die land opvanggebiede en waterhulpbronne is
kan maklik deur mense noodsaaklik, en faktore wat die gehalte van
bewoon word. waterhulpbronne en opvanggebiede raak, kan
ondersoek word. (Skakel met Die Lewe en
Lewende Dinge.)
73
Ons Plek in die Die Veranderende
Atmosfeer en Weer
Ruimte Aarde
Senior Fase
1. Die Aarde en die sonnestelsel 6. Atmosfeer, hidrosfeer, litosfeer 11. Lae van die Aarde
Die Aarde is die derde planeet van en biosfeer Die planeet Aarde het ’n
die son af in ’n stelsel wat die Die buitenste lae van die Aarde is struktuur wat uit lae bestaan,
maan, die son, agt ander planete die atmosfeer, die hidrosfeer en met ’n litosfeer, ’n warm,
en hul mane en kleiner voorwerpe, die litosfeer. Ons lewe in die konvekterende mantel en ’n
soos asteroïdes en komete, insluit. biosfeer waar al hierdie lae in digte, metaalagtige kern.
Die son, ’n gemiddelde ster, is die wisselwerking met mekaar is om 12. Kontinentskuiwing en
sentrale en grootste liggaam in die lewe te onderhou. geologiese gebeurtenisse
sonnestelsel. 7. Klimaatstreke Litosferiese plate, groter as party
2. Beweging van die Aarde en die Klimaat wissel in verskillende dele vastelande, beweeg aanhoudend
maan van die wêreld. Dit is gewoonlik teen ’n tempo van sentimeters
Die meeste voorwerpe in die koud in die poolstreke en warm in per jaar, in reaksie op bewegings
sonnestelsel is in gereelde en die trope. Verskillende soorte in die mantel. Belangrike
voorspelbare beweging. Die plante en diere is aangepas om in geologiese gebeurtenisse, soos
bewegings van die Aarde en die verskillende klimaatstreke te kan aardbewings, vulkaniese
maan verduidelik verskynsels soos lewe. (Skakel met Die Lewe en uitbarstings en die vorming van
die dag, die jaar, die gestaltes Lewende Dinge.) gebergtes, is die gevolg van
(stand of fases) van die maan, en 8. Samestelling van die atmosfeer hierdie plaatbewegings.
verduisterings. Die atmosfeer is ’n mengsel van 13. Vorming van die kors en
3. Swaartekrag stikstof en suurstof in redelik landvorms
Swaartekrag (gravitasie) is die konstante verhoudings, en klein Landvorms is die gevolg van ’n
krag wat planete in ’n wentelbaan hoeveelhede ander gasse wat kombinasie van konstruktiewe en
rondom die son hou en dit beheer waterdamp insluit. Die atmosfeer destruktiewe kragte.
die res van die beweging in die het verskillende eienskappe op Konstruktiewe kragte sluit
sonnestelsel. Swaartekrag sorg dat verskillende vlakke. korsdeformasie, vulkaniese
ons op die Aarde se oppervlak bly. uitbarsting en afsetting van
sediment in, terwyl destruktiewe
kragte verwering en erosie
insluit.
74
Ons Plek in die Die Veranderende
Atmosfeer en Weer
Ruimte Aarde
Senior Fase
4. Die son as energiebron 9. Rol van die atmosfeer in die 14. Suid-Afrika se fossielrekord
Die son is die hoofbron van regulering van die Aarde se Baie van die organismes in Suid-
energie vir verskynsels op die temperatuur Afrika se fossielrekord kan nie
Aarde se oppervlak, bv. die groei Die atmosfeer beskerm die Aarde maklik in groepe wat vandag
van plante, winde, seestrome en teen skadelike strale en teen die lewe, geklassifiseer word nie, en
die watersiklus. meeste voorwerpe uit die party word aangetref op plekke
5. Ruimteverkenning en teleskope buitenste ruimte wat andersins waar hedendaagse toestande nie
Ruimteverkenningsprogramme die Aarde sou tref. Die atmosfeer geskik daarvoor sal wees nie. Dit
behels internasionale is die belangrikste faktor wat is bewys dat die lewe en
samewerking in die gebruik van verhoed dat die Aarde se toestande op die oppervlak van
aardgebaseerde teleskope (soos temperatuur te laag daal of te die Aarde met verloop van tyd
SALT in Suid-Afrika) en teleskope hoog styg om lewe te onderhou. verander het. (Skakel met Die
wat om die Aarde wentel. 10. Uitwerking van menslike Lewe en Lewende Dinge.)
Onbemande ruimtetuie wat deur bedrywighede op die 15. Vorming van
robotwerking beheer word, reis atmosfeer fossielbrandstowwe
lang afstande en stuur data oor Menslike bedrywighede en Fossielbrandstowwe soos
die planete en ander liggame in natuurlike gebeurtenisse kan die steenkool, gas en olie is die
ons sonnestelsel terug. Navorsing samestelling en temperatuur van oorblyfsels van plante en diere
word ook gedoen oor maniere om die atmosfeer effens verander. wat onder hoë druk begrawe en
die planeet Mars te verken. Party van die gevolge van hierdie gefossileer is. Hierdie
klein veranderings kan brandstowwe is nie hernubaar in
veranderings in jaarlikse ons leeftyd nie. (Skakel met
weerpatrone en Energie en Verandering.)
langtermynveranderings in 16. Mynbou
reënval en klimaat wees. Mynbou is een van die
belangrikste nywerhede in Suid-
Afrika. Dit vind in al nege
provinsies plaas. Dit is belangrik
met betrekking tot die
verskaffing van steenkool vir
energie, noodsaaklike
grondstowwe vir ander
nywerhede, werkverskaffing en
inkomste vir die land. ’n Groot
aantal ander nywerhede is van
mynbou afhanklik. Wetgewing
beheer mynbou, met betrekking
tot veiligheid en die uitwerking
daarvan op die omgewing.
75
Leeruitkoms 1: Wetenskaplike Ondersoek
Die leerder is in staat om met selfvertroue op weetgierigheid oor natuurlike verskynsels te reageer, en om
binne die konteks van wetenskap, tegnologie en die omgewing verbande te ondersoek en probleme op te los.
Graad R-vlak Graad 1-vlak Graad 2-vlak Graad 3-vlak Graad 4-vlak
Beplanning van ondersoek

Leerder dra by tot Leerder beplan ’n Leerder beplan ’n Leerder gebruik Leerder dra idees
die beplanning ondersoek ondersoek as deel die materiaal wat oor bekende
van ’n ondersoe- onafhanklik. van ’n groep. deur die groep ge- situasies,
kende aktiwiteit. kies is om die behoeftes of
groep se plan te materiaal by en
kommunikeer. identifiseer
interessante
aspekte wat tot
ondersoek kan lei.
Uitvoering van ondersoek en versameling van data

Leerder neem deel Leerder neem onaf- Leerder neem onaf- Leerder neem kon- Leerder ondersoek
aan beplande hanklik deel aan ’n hanklik of as deel struktief aan die die moontlikhede
aktiwiteit. beplande aktiwiteit. van ’n groep deel aktiwiteit deel en in beskikbare
aan beplande verstaan die doel materiaal en vind
aktiwiteit. daarvan. uit hoe dit gebruik
kan word.
Evaluering van data en kommunikasie van bevindings

Leerder dink en Leerder dink oor Leerder wys en ver- Leerder verduidelik Leerder praat oor
praat oor wat wat gedoen is en sê duidelik wat beplan en dink na oor waarnemings en
gedoen is. wat uitgevind is. is en hoe dit gedoen watter optrede be- stel moontlike
is. plan is en of dit skakels met ander
moontlik was om situasies voor.
hierdie plan uit te
voer.
76
Graad 5-vlak Graad 6-vlak Graad 7-vlak Graad 8-vlak Graad 9-vlak
Beplanning van ondersoek

Leerder lys, met Leerder help om Leerder beplan Leerder identifiseer Leerder beplan ’n
bystand, wat fokusvrae vir eenvoudige toetse faktore wat in prosedure om
bekend is oor ondersoek duidelik en vergelykings en ondersoek in ag voorspellings of
bekende situasies te maak en beskryf dink na oor hoe om geneem moet word hipoteses te toets,
en materiaal en die soort inligting dit billik te maak. en beplan maniere met beheer van ’n
stel vrae vir wat benodig sal om data daaroor te steurende
ondersoek voor. word om die vraag versamel, oor ’n veranderlike.
te beantwoord. verskeidenheid
waardes heen.
Uitvoering van ondersoek en versameling van data

Leerder voer Leerder voer Leerder organiseer Leerder versamel en Leerder dra by tot
instruksies en eenvoudige toetse en gebruik toerus- teken inligting aan, stelselmatige
prosedures uit wat of opnames uit en ting of bronne om so akkuraat as wat dataversameling
’n klein aantal teken waarnemings inligting te versamel toerusting toelaat en ten opsigte van
stappe behels. of reaksies aan. en aan te teken. ondersoekdoeleindes akkuraatheid,
vereis. betroubaarheid en
die nodigheid om
’n veranderlike te
beheer.
Evaluering van data en kommunikasie van bevindings

Leerder doen Leerder bring Leerder veral- Leerder dink na oor Leerder soek
verslag oor die waarnemings en gemeen ten opsigte die mate waarin patrone en
groep se prosedure reaksies in verband van die relevante die gevolgtrekkings tendense in die
en die resultate met die fokusvraag. aspek en beskryf wat bereik is, data wat versamel
wat verkry is. hoe die data die redelike antwoorde is en veralgemeen
veralgemening op die fokusvraag ten opsigte van
steun. van die ondersoek eenvoudige
is. beginsels.
77
Leeruitkoms 2: Konstruksie van Wetenskapkennis
Die leerder ken, interpreteer en pas wetenskaplike, tegnologiese en omgewingskennis toe.
Graad 4-vlak Graad 5-vlak Graad 6-vlak
Onthou van betekenisvolle inligting wanneer benodig

Leerder gebruik, ten minste, eie Leerder gebruik, ten minste, eie Leerder beskryf, ten minste, die
vlotste taal om voorwerpe, vlotste taal om kenmerke van kenmerke wat een kategorie dinge
materiaal en organismes te noem voorwerpe, materiaal en van ’n ander onderskei.
en te beskryf. organismes te noem en te beskryf.
Kategorisering van inligting om kompleksiteit te verminder en patrone te soek

Leerder sorteer voorwerpe en Leerder skep eie kategorieë Leerder kategoriseer voorwerpe
organismes na aanleiding van ’n voorwerpe en organismes en en organismes na aanleiding van
sigbare eienskap. verduidelik eie reël vir twee veranderlikes.
kategorisering.
Interpretasie van inligting

(Daar is geen verdere assessering- (Daar is geen verdere assessering- Leerder interpreteer, ten minste,
standaarde vir hierdie leeruitkoms standaarde vir hierdie leeruitkoms inligting deur alternatiewe vorme
in graad 4 nie.) in graad 5 nie.) van dieselfde inligting te gebruik.
Toepassing van kennis op probleme wat nie eksplisiet onderrig word nie
(Daar is geen verdere assessering- (Daar is geen verdere assessering- (Daar is geen verdere assessering-
standaarde vir hierdie leeruitkoms standaarde vir hierdie leeruitkoms standaarde vir hierdie leeruitkoms
in graad 4 nie.) in graad 5 nie.) in graad 6 nie.)
78
Onthou van betekenisvolle inligting wanneer benodig

Leerder onthou, ten minste, Leerder onthou, ten minste, Leerder onthou, ten minste,
definisies en komplekse feite. prosedures, prosesse en beginsels, prosesse en modelle.
komplekse feite.
Kategorisering van inligting om kompleksiteit te verminder en patrone te soek

Leerder vergelyk kenmerke van Leerder pas klassifikasiestelsels op Leerder pas veelvuldige
verskillende kategorieë voorwerpe, bekende en onbekende voorwerpe, klassifikasies op bekende en
organismes en gebeurtenisse. gebeurtenisse, organismes en onbekende voorwerpe,
materiaal toe. gebeurtenisse, organismes en
materiaal toe.
Interpretasie van inligting

Leerder interpreteer inligting deur Leerder interpreteer inligting deur Leerder interpreteer inligting deur
kernidees in die teks te getabuleerde data na grafieke te lyngrafieke na teksbeskrywings te
identifiseer, patrone in verander, deur data van grafieke verander, en omgekeerd, deur uit
aangetekende data te vind en af te lees en deur voorspellings na patrone in tabelle en grafieke te
gevolgtrekkings te maak uit aanleiding van patrone te maak. ekstrapoleer om te voorspel hoe
inligting in verskeie vorme een veranderlike sal verander,
(bv. prente, diagramme en deur verbande tussen verander-
geskrewe teks). likes in tabelle en grafieke te
identifiseer, en deur moontlike
verbande tussen veranderlikes te
hipoteseer (veronderstel).
Toepassing van kennis op probleme wat nie eksplisiet onderrig word nie
Leerder pas konseptuele kennis Leerder pas konseptuele kennis Leerder pas beginsels toe en bring
toe deur ’n begrip wat onderrig is op ietwat onbekende situasies toe relevante begrippe in verband
met ’n variasie van ’n soortgelyke deur na gepaste begrippe en met mekaar om oplossings vir
situasie in verband te bring. prosesse te verwys. ietwat onbekende probleme te
ontwikkel.
79
Leeruitkoms 3: Wetenskap, die Samelewing en die Omgewing
Die leerder is in staat om begrip van die onderlinge verband tussen wetenskap en tegnologie,
die samelewing en die omgewing te toon.
Begrip van wetenskap en tegnologie in die konteks van geskiedenis en inheemse kennis
Leerder beskryf hoe plaaslike Leerder identifiseer maniere Leerder beskryf ooreenkomste in
inheemse kulture wetenskaplike waarop produkte en tegnologie uit probleme en oplossings in eie en
beginsels en tegnologiese ander tye en kulture aangepas is. ander samelewings in die hede,
produkte vir spesifieke doeleindes die verlede en moontlik in die
gebruik het en steeds gebruik. toekoms.
Begrip van die impak van wetenskap en tegnologie op die omgewing en op mense se lewens
Leerder identifiseer kenmerke van Leerder identifiseer die positiewe Leerder stel maniere voor om
tegnologiese toestelle rondom hom en negatiewe uitwerking van tegnologiese produkte en
of haar, en sê wat die doel en nut wetenskaplike ontwikkelings of prosesse te verbeter en om die
daarvan is. tegnologiese produkte op die negatiewe uitwerking daarvan op
gehalte van mense se lewens die omgewing te verminder.
en/of die omgewing.
Herkenning van vooroordeel in wetenskap en tegnologie wat mense se lewens raak

Leerder identifiseer probleme wat Leerder beskryf die uitwerking Leerder stel maniere voor waarop
sommige mense moontlik met die wat ’n gebrek aan toegang tot tegnologiese produkte en dienste
gebruik van tegnologiese toestelle tegnologiese produkte en dienste toeganklik gemaak kan word vir
kan hê. op mense het. diegene wat tans daarvan
uitgesluit is.
80
81
WESTERN CAPE PRIMARY SCIENCE
PROGRAMME (PSP)
Die Western Cape Primary Science Programme (PSP) is reeds werksaam sedert 1985.
Die PSP is ’n indiens-onderwysorganisasie wat daarop gerig is om die gehalte van
onderrig en leer in die mees benadeelde laerskole te verbeter. Ons ontwikkel onder-
wysers se kennis en vaardighede en ondersteun hulle in hul werk met leerders.
Ons fokus op die kritieke leerareas Natuurwetenskappe (insluitend

Omgewingsonderrig), Tale, Wiskunde en Sosiale Wetenskappe. Die PSP bied 'n verskei-
denheid kursusse aan, ontwikkel leerervarings saam met onderwysers en verleen
ondersteuning in hul klasse.
Gebaseer op hierdie interaksie met onderwysers, lewer die PSP vernuwende leer-
materiaal, insluitend onderwysergidse, leerdertaakkaarte en materiaal om uit te stal. Al
ons materiaal is in toeganklike taal geskryf en bevat 'n noukeurige progressie van
begrippe, talle aktiwiteite en ondersoeke asook goeie voorstelle vir assessering.
Die PSP het 'n visie van uitnemende laerskoolonderrig vir al die kinders van Suid-
Afrika, waar alle opvoeders uitstekende vaardighede het, toegewyd en vol selfvertroue
is, en goed voorbereid en toegerus is om klas te gee.
Kontak ons vir verdere inligting.

Western Cape Primary Science Programme (PSP)
Edith Stephens Wetland Park
Lansdowneweg
Philippi 7785
Posbus 24158
Lansdowne 7779
Suid-Afrika
Tel: 021 691 9039
Faks: 021 691 6350
E-pos: info@psp.org.za
Webtuiste: www.psp.org.za
NPO: 015-822
Registrasienommer: IT2806/99

Die Aarde en Daar Buite (Graad 4 Afrikaans)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Die Aarde en Daar Buite (Graad 4 Afrikaans)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

WESTERN CAPE PRIMARY SCIENCE PROGRAMME

'n Voorbeeld van 'n leerervaring in die Natuurwetenskappe

Alle lewende dinge is afhanklik van grond

Die PSP is dankbaar vir die ondersteuning van PETROSA.

GROND - WAT ONS DAARVAN WEET

ons loop daarop

die wind kan dit rond waai

Leerdertaak Taakkaart om te fotokopieer op bladsy 42

Verskillende soorte gronddeeltjies

2. Maak jou gronddeeltjies nat met ’n paar druppels water.

Voel dit korrelrig? Ja Nee Ja

Voel dit taai? Nee Ja Nee

Voel dit glad? Nee Ja Nee

Kan jy dit in worsies rol? Nee Ja Nee

Kan jy dit in ringe buig? Nee Ja Nee

5. Is jou grond soos klei?

K Klein lugruimtes tussen die

Tekstuur van die Klei

Dit voel grof – dit It feels coarse – it Uvakala unezigaqa.

Dit voel korrelrig – It feels gritty – the Uvakala rhabaxa

Dit voel korrelrig – It feels gritty – the Uvakala rhabaxa,

Dit voel glad – die It feels smooth – Uvakala mpuluswa

Dit voel taai as dit It feels sticky when Uvakala ncangathi

5. Skryf om te verduidelik watter soort grond jy het.

kyk! swaar klippies heel onder.

Taakkaart om te fotokopieer op bladsy 45

die verskillende soorte deeltjies in my

humus – stokkies, blare en gras

klei – kleinste deeltjies

stones – grootste deeltjies

Waarom is leemgrond die beste om in te plant?

Assesseringstaak vir LU2 (AS 1 & 2)

Vergelyk twee monsters bogrond

Vergelyk twee verskillende soorte grond (LU2)

Benoem die lae Die byskrifte moet:

AS 2 Die antwoorde moet die volgende toon:

Hoe gronddeeltjies langs die oewers Middellandse See

2. Deel die leerdertaakkaart uit en help leerders om dit te lees.

Leerdertaak Taakkaart om te fotokopieer op bladsy 48

Hoeveel water hou verskillende soorte grond?

AS 2 k Volg die instruksies korrek.

AS 3 Leerders moet wys hulle verstaan die volgende:

Wat het ons geleer? Sand ( groot deeltjies het

Oor goeie grond

Baie klein haartjies op elke

Taakkaart om te fotokopieer op bladsy 50

Ek het gekyk hoe my erdwurm beweeg. Dit is hoe hy beweeg. Hy

Ondersoek wat erdwurms in die grond doen

Blare vir kos

Wat doen erdwurms in die grond?

Afgesnyde Erdwurms het

Sand Grond word

2. Deel fotokopieë van die volgende leesstukke uit

Leerdertaak Taakkaart om te fotokopieer op bladsy 55

Idees vir integrasie met Lewe en Lewenswyse

Watter mengsel van grond is die beste om in te plant? (LU1)

bo-op die grond

onder die grond

’n stuk van die aarde

Assesseringstaak vir LU3 (AS 1 & 2)

AS 2 Die tekening en skryfwerk moet:

AS 1 Die skryfwerk moet begrip toon:

Taakkaart om te fotokopieer op bladsy 66