Luke I Pomorske Gradevine

Sveuilite u Splitu, Graevinsko-arhitektonski fakultet
Luke i pomorske gradnje 2010
SADRAJ:
1. UVOD................................................................................................................................................................ 3 1.1. ZEMLJA U SVEMIRU ............................................................................................................................... 3 1.2. STRUKTURA ZEMLJE ............................................................................................................................. 3 1.2.2. Formiranje kopna i mora na Zemlji .................................................................................................. 5 1.2.3. Opi podaci...................................................................................................................................... 5 1.2.4. Prikaz Zemlje ................................................................................................................................... 6 1.3. MORE....................................................................................................................................................... 7 1.3.1. Opi podaci...................................................................................................................................... 7 1.3.2. Reljef morskog dna.......................................................................................................................... 8 1.3.3. Fizikalna svojstva mora ................................................................................................................... 9 1.3.4. Karakteristike mora........................................................................................................................ 11 1.3.5. Koritenje mora i podmorja............................................................................................................ 11 1.3.6. Gibanje mora ................................................................................................................................. 13 2. MORSKI VALOVI............................................................................................................................................ 20 2.1. 2.2. 2.3. 3. 3.1. 3.2. 3.3. 3.4. 3.5. 4. DEFINICIJA MORSKIH VALOVA ........................................................................................................... 20 VRSTE VALOVA .................................................................................................................................... 21 OPIS VALA............................................................................................................................................. 23 DEFINICIJA............................................................................................................................................ 24 VRSTE IDEALNIH VALOVA................................................................................................................... 24 DETERMINISTIKI OPIS VALOVA I VALNA OSNOVA ......................................................................... 26 OSNOVNE JEDNADBE VALNOG GIBANJA ....................................................................................... 27 VALOVI MALIH AMPLITUDA AIRY-EVA TEORIJA ................................................................................... 29
IDEALNI VALOVI............................................................................................................................................ 24
VALNA KINEMATIKA .................................................................................................................................... 33 4.1. KINEMATIKE VELIINE .............................................................................................................................. 33 4.2. PARAMETARSKI OBLIK PUTANJA ESTICA: ................................................................................................... 34 4.2.2. Duboko more ................................................................................................................................. 34 4.2.3. Plitko more..................................................................................................................................... 35 4.3. RASPODJELA TLAKA .................................................................................................................................. 35 4.4. SUPERPOZICIJA VALOVA MALIH AMPLITUDA................................................................................... 36 4.4.1. Openito ........................................................................................................................................ 36 4.4.2. Superpozicija pozitivnih i negativnih valova, odbijanje (refleksija)................................................. 37 4.4.3. Utjecaj malih nagiba dna na refleksiju valova................................................................................ 40 4.4.4. Energija i snaga valova.................................................................................................................. 41 4.4.5. Protok energije (snaga toka) u smjeru vala ................................................................................... 41
5.
TRANSFORMACIJE VALA............................................................................................................................ 43 5.1. JEDNADBE TRANSFORMACIJA VALA ........................................................................................................... 43 5.2. SHOALING EFEKT (UTJECAJ PLIINE): ................................................................................................. 44 5.3. REFRAKCIJA VALA ..................................................................................................................................... 45 5.3.1. Jednadbe refrakcije...................................................................................................................... 45 5.3.2. Planovi refrakcije ........................................................................................................................... 46 5.3.3. Snellov zakon ................................................................................................................................ 47 5.3.4. Primjena numerike integracije...................................................................................................... 49 5.4. LOM VALA ................................................................................................................................................. 52 5.5. DIFRAKCIJA VALA ...................................................................................................................................... 54
1. UVOD
1.1. ZEMLJA U SVEMIRU Openito, Zemlja kao planet u sunevom sustavu predstavlja dragocjen dom brojnim ivim biima. Ono to je prvenstveno razlikuje od ostalih planeta, te je i omoguilo toliki razvoj ivog svijeta jest, uz atmosferu, bogatstvo vode. Zemlja jedina ima vodu zato se popularno i naziva Plavi planet. U nastavku su dati neki zanimljivi podaci enciklopedijskog karaktera u svrhu predoavanja koncepta samog poloaja, a i strukture Zemlje.
Radijus Zemlje iznosi 6370 km. Prosjena gustoa je 5,52 g/cm3. Temperatura na povrini Zemlje iznosi 300 K. Udaljenost od Sunca 150 000 000 km.
Slika 1.1: Poloaj Zemlje u Sunevom sustavu
1.2. STRUKTURA ZEMLJE Postoje brojne znanstvene discipline i njihove metode kojima se izuavala i izuava struktura Zemlje, te njenih slojeva i podslojeva. Preteito se koristi metoda refrakcije razliitih vrsta valova, na osnovu koje se definiraju poloaji i dubine pojedinih slojeva Slika 1.2. je rezultat takvih istraivanja sa naznaenim putanjama irenja i deformiranja vala unutar slojeva.
80 110 ~125 km 40 150 160
podruje sjene KORA (6 35 km) MOHOROVIIEV DISKONTINUITET ASTENOSFERA (dno 125 km) VANJSKA JEZGRA (TEKUA) UNUTRANJA JEZGRA (KRUTA)
2900 km
5000 km 6300 km
Slika 1.2: Struktura Zemlje
Slojevi prikazani na Slika 1.2.: KORA (litosfera) - na kopnu prosjeno 35-40 km, veinom granitne i sedimentne stijene - na morskom dnu iznosi od 10-12 km; bazaltne stijene - gustoa iznosi 2,7 g/cm3 MOHOROVIIEV DISKONTINUITET naglaena granica izmeu kore i omotaa (plata); Andrija Mohorovii je utvrdio granicu prouavanjem potresnih valova OMOTA unutarnji dio Zemlje koji od granice sa litosferom see do dubine od 2900 km; razlikuje se unutarnji, donji dio plata mezosfera i gornji astenosfera u kojoj se odvija termalna dinamika s kojom i konvekcijska strujanja koja uzrokuju dinamike procese i plastine deformacije u tektosferi. VANJSKA JEZGRA je metalna tekua masa u kojoj se odvijaju konvekcijska strujanja UNUTRANJA JEZGRA u vrstom stanju, gustoe od 7,2 do 11,5 kg/dm3
Kora (litosfera) se sastoji od 12 ploa: Pacifika, Sjevernoamerika, Karipska, Australijska, Afrika, Euroazijska, Arabijska, Junoamerika, Iranska, Antartika. Takoer postoje manje ploe. Uslijed endodinamikih pokreta u unutranjosti Zemlje, kora se nabire u planinske lance, ili uslijed podvlaenja mogue je nastajanje dubokomorskih zaljeva, smicanjem rasjedi, i razvlaenjem oceanski hrptovi (4 do 10 cm/god). Potres je jedan od vanijih oblika manifestacije endodinamikog djelovanja. Kod potresa se razlikuju : EPICENTAR mjesto na povrini Zemlje na kojem se potres najjae osjetio HIPOCENTAR mjesto u unutranjosti Zemlje odakle se potres iri ovisno o vrsti valova (transvezalni, longitudinalni, lowe valovi i sl.) Utjecaji potresa se mjere razliitim ljestvicama a veina ih se zasniva na mjerenju MAGNITUDE (Richterova ljestvica 0-9 stupnjeva) M koliine osloboene energije ili pak prema INTENZITETU IM (Mercalyjeva ljestvica).
Slika 1.3: Prikaz djelovanja potresa
seizmoloki valovi 4
1.2.2. Formiranje kopna i mora na Zemlji Formiranje kopna i mora na Zemlji se tijekom prolosti odvijalo razliitim pokretanjem kopnene mase, koja su uinila izgled Zemlje kakav danas poznajemo. Od poetnog kopna Pangea, razvojem u Lauraziju i Gondvanu, te daljnjim transformacijama dolo se do dananjih kontinenata kao na Slika 1.4.
Slika 1.4: Razvoj mora i kopna na Zemlji
1.2.3. Opi podaci

Tablica 1.1: Globalna podjela povrine Zemlje MORE KOPNO SJEVERNAHEMISFERA 154,695*10^6km2 60,7% 100,281*10^6km2 39,3% JUNAHEMISFERA UKUPNO 206,364*10^6km2 80,9% 361*10^6km2 70,8% 48,611*10^6km2 19,1% 149*10^6km2 29,2%
No za sav ivot na Zemlji, najvanija je raspodjela vode na Zemlji, pa je u Tablici1.2 dat prikaz raspodjele onih okvirnih 3% pitke vode.
Tablica 1.2: Relativna podjela vode na Zemlji POJAVNI OBLIK Polarni led Podzemna voda do 750 m dubine Podzemna voda od 750 do 4000 m dubine Jezera Rijeke Vlaga u tlu Atmosfera % 75 11 Volumen [km3]*10^6 29 4,2
13,6 0,3 0,03 0,06 0,035
5,3 0,12 0,012 0,024 0,013

5
1.2.4. Prikaz Zemlje Zemlja se prikazuje razliitim projekcijama kartama i modelima. Prema poloaju normalne kartografske mree projekcije se dijele na uspravne, poprene i kose, a prema obliku te mree uobiajena je podjela na konusne, cilindrine, azimutalne, pseudokonusne, pseudocilindrine, polikonusne, krune i druge. Kartografske projekcije upotrebljavaju se za prikazivanje jednog dijela ili itave Zemljine plohe uz to je mogue manje deformacije. Prema vrstama deformacija kartografske projekcije dijele se na konformne (uvaju kutove), ekvivalentne (uvaju povrine), ekvidistantne (uvaju duljine u odreenom smjeru) i uvjetne. Neke od projekcija dobile su imena po svojim pronalazaima. To su npr. Mercatorova (obino uspravna ili poprena cilindrina konformna), Lambertova (azimutalna ekvivalentna, ali i konusna konformna), Bonneova (pseudokonusna ekvivalentna), Mollweideova (pseudocilindrina ekvivalentna), zatim niz pseudocilindrinih projekcija Eckerta, Kavrajskoga i drugih. Posebnu skupinu projekcija ine geodetske projekcije, a to su projekcije za potrebe dravne izmjere i izradu slubenih topografskih karata. U tu svrhu najrasprostranjenije su univerzalna poprena Mercatorova projekcija (UTM), poprena Mercatorova ili Gau-Krgerova projekcija, polikonusna i Lambertova konformna konusna projekcija. U Hrvatskoj je u slubenoj upotrebi Gau-Krgerova (poprena cilindrina konformna) projekcija rotacijskog elipsoida.
Slika 1.5: Prikaz razliitih projekcija prema obliku kartografske mree
1.3. MORE 1.3.1. Opi podaci Kao to je ve navedeno, more ini gotovo 71% ukupne povrine Zemlje, i za potrebe ovog kolegija e biti znaajne upravo njegove karakteristike, pa e se u nastavku dati neke ope informacije o moru.
Slika 1.6: Svjetski oceani i mora Tablica 1.3: Podjela mora

IME POVRINA[10^6km2] VOLUMEN[10^6km3] SREDNJADUBINA[m] Atlantski ocean 82,44 323,613 3925 oceani Tihi ocean 165,246 707,555 4282 Indijski ocean 73,443 291,03 3963 Sjeverni mediteran 14,09 16,98 1205 sreozemnamora Ameri ki mediteran 4,319 9,573 2216 (oceani) Sredozemnoi Crnomore 2,966 4,238 1429 Azijski mediteran 8,143 9,873 1212 Crvenomore 0,438 0,215 491 Perzijski zaljev 0,239 0,006 25 velika sredozemnamora Hudsonovzaljev 1,232 0,158 128 Balti komore Sjevernomore Engleski kanal Irskomore ZaljevSv.Lowrencea malasredozemna Andamanskomore Beringovomore mora Ohotskomore Japanskomore IstonoKineskomore Kalifornijski zaljev Bass ostalamora marginalnamora Ukupnooceani i svamora 0,422 0,575 0,075 0,103 0,238 0,798 2,268 1,528 1,008 1,249 0,162 0,075 39,928 8,079 361,057 0,023 0,054 0,004 0,006 0,03 0,694 3,259 1,279 1,361 0,335 0,132 0,005 48,125 7,059 1370,423 55 94 53 58 126 870 1437 837 1350 268 815 67 1205 874 24906,66796 OBLIK
1.3.2. Reljef morskog dna Reljef morskog dna je ponajvie odreen mjerenjima ultrazvukom ehosonderima, na osnovu kojih se dobiva batimetrija iz kojih se nadalje konstruiraju oceanografske i geodetske karte, ta posebno mape i reljef dna. Glavne topografske znaajke prikazane su na Slika 1.7: 1.3.2.1 Kontinentski rubovi 1.3.2.2 Dna oceanskih bazena abisalne ravnice 1.3.2.3 Glavni oceanski hrbat
Slika 1.7: Prikaz osnovnih elemenata reljefa morskog dna
U Tihom oceanu je abisalna ravnica izbrazdana breuljcima uslijed intezivnog vulkanskog djelovanja. Openito, hrptovi su visine 2 do 3 km, duine oko 60 000 km, irine 100 km. Na njima se odvijaju snani tektonski poremeaji. Na Slika 1.8. dat je prikaz reljefa morskog dna u Atlantskom oceanu.
Slika 1.8: Prikaz hrbata u Atlantskom oceanu
1.3.3. Fizikalna svojstva mora 1.3.3.1 Temperatura Temperatura je vrlo vano svojstvo mora, ponajvie zbog promjena u kemijsko biolokom smislu. Oscilira po dubini i po zemljopisnoj irini. Vrlo je vana i zbog utjecaja na klimu, uzimajui u obzir visoki toplinski kapacitet mora. Razlike morskih masa u temperatui ujedno i generiraju morske struje to je od izuzetne vanosti za cijeli ivi svijet.
Slika 1.9: Oscilacije temperature po dubini i godinjem dobu
Srednje temperature mora se kreu od 15-25C (za kupanje cca 21-22 C). Najvia temperature je izmjerena u Crvenom moru 36 C. Najvea amplitude mora iznosi 38C, a usporedbe radi, u zraku je najvea amplitude 150C. More je dobar regulator temperature, upravo zbog spomenutog visokog toplinskog kapaciteta. Kao to je reeno, temperatura mora i njene promjene mogu drastio utjecati na ivi svijet, kao u aktualnom problemu gornjih horizonata odreene srpske hidroelektrana u kombinaciji i sa HE Dubrovnik oduzimaju Jadranskom slivu, zbog ega e doi do podizanja temperature obalnog mora za 1-2C, to predstavlja veliki poremeaj i dovesti e do odumiranja nekih morskih organizama. koljkai su posebno osjetljivi na ovu vrstu poremeaja. 1.3.3.2 Slanost i gustoa U moru je otopljeno mnogo mineral i organskih tvari, kao i plinova. Kemijski i bioloki procesi mjenjaju sastav rastvora i otopljenih tvari. 96,5% mora je voda, a preostalih 3,5 % ine otopljene tvari. Salinitet u dananjm morima ne varira znaajno, pogotovo ne u dubljim dijelovima (34,5-35). Povrinski salinitet otvorenih mora raste do 37,3; u istonom Sredozemlju do 39.Gustoa mora izravno ovisi o koncentraciji otopljenih tvari, u prosjeku iznosi 1,026 kg/dm3 na povrini, i 1, 05 kg/dm3 na dubini od 5000 m.U Mediteranu se kree oko 1,03 kg/dm3.
Slika 1.10: Prikaz saliniteta u svjetskim morima
Posljedice slanosti mora: a) Fizike odnose se na gaz brodova; npr. za brod duljine L= 200 m, B=25 m, gaz je vei 0,35 m u La Manche-u nego u Crvenom moru, to odgovara volumenu od 1700 m3. b) Kemijske slanost tetno djeluje na materijale c) Administrativne razgranienje pomorskog i rijenog brodarstva 1.3.3.3 Prozirnost U bistrom moru predmet je s povrine vidljiv do 50 m dubine, u Jadranskom moru ta dubina iznosi od 30-40 m. Ultraljubiaste zrake idu do 300 400 m. Svjetlost napreduje do 200 m to je ujedno i granina dubina kontinentalnog platoa. Prozirnost kao svojstvo je vie vezana za samu biologiju mora i uvjete za marikulturu, odnosno za koliinu fitoplanktona najveih proizvoaa kisika i hrane. Svjetlost je nuna za fotosintezu. Najvea je prozirnost mora izmeu Loinja i Unija gdje iznosi 50-55 m. Prozirnost je sloeno optiko svojstvo koje ujedno upuuje na siromatvo organiskim svijetom. 1.3.3.4 Boja mora Boja mora se mjenja ovisno o godinjim dobima, a takoer na njen intenzitet utjee pristunost razliitih organizama najvie zooplankton i fitoplanktoni. Najee more ima jednu od slijedeih boja: a) Openito tamnoplava b) Plavo-zelena uz obale kontinenata i na umjerenim irinama, do zeleno-plave uz obale na ekvatorijalnom podruju. c) Zelena more u polarnim podrujima d) Zelena sa utim nijansama Bijelo more e) Svijetlo plava Crveno more f) uta uto more Mediteransko more ima tamno plavu boju. Openito, plava bistra boja oznaava mora siromanija organskim tvarima, dok mutna sivo-zelena boja se referira na bogata (sjeverna) mora. 1.3.3.5 Led u moru Nastanak leda u moru ovisi o salinitetu i temperaturi. Moe nastati na vie naina: a) zaleivanjem povrine mora b) transport rijekama s kopna c) obruavanjem ledenjaka (ledeni brijegovi) Openito led ometa plovidbu, utjee na klimu i oblikuje reljef podmorja.
10
1.3.4. Karakteristike mora 1.3.4.1 Dobre karakteristike: - izvor ivota - produkcija kisika 30-70% (fitoplanktoni) - regulator temperature (spremnik topline) - izvorite hrane i sirovina - nalazita ruda, minerala, rijetkih metala, fosilnih goriva -proizvodnja soli 1.3.4.2 Loe karakteristike - agresivno djelovanje na materijale - vremenska udljivost - erupcije, zemljotresi, tsunamiji Primjer tetnog djelovanja mora je i razaranje velikog djela splitske rive 19. 11. 1999. godine koje su prouzroili snani valovi izazvani jugozapadnim vjetrom-lebi. Val ispred luke je bio 5,5 m. Dotini vjetar se javi rijetko, i kratkog je djelovanja ali devastirajue snage. More je potrebno tititi, i prilagoavati ljudske djelatnosti i potrebe pravilnom koritenju resursa. Ljudskim djelovanjem ne smije se naruavati ravnotea prirodnih procesa. Svako planiranje, izgradnja i eksploatacija mora odvijati prema naelima odrivog razvoja. 1.3.5. Koritenje mora i podmorja Kao to je i prikazano u podnaslovu 1.3.4., more ima veliki gospodarski i ekonomski znaaj, te se ono moe eksploatirati na razliite naine, kako je prikazano u nastavku: 1.3.5.1 IZVOR HRANE Kao izvor hrane, more daje ribe, koljke, alge. Danas ulov iznosi oko 70*106 t godinje, to se moe i udvostruiti ali kontrolirano. 1.3.5.2 NALAZITA NAFTE I PLINA a) Koriste se fiksne platforme za dubine do 200 m, odnosno plutajue za vee dubine b) Kod manjih dubina se vri i nasipanje stvaranje umjetnog otoka u svrhu crpljenja nafte ili plina 1.3.5.3 PIJESAK I LJUNAK Pijesak i ljunak se vade iz mora za razliite svrhe, nasipanje, ureivanje plaa, stvaranje novih umjetnih otoka (Dubai). Koriste se razliiti kopai, zgrtalice, pumpe. 1.3.5.4 RUDA METALA Mangan se nalazi u nodulima obla tijela, veliina u rasponu od oblutka do vee stijene. Nastaju taloenjem oko neke jezgre, pokrivaju gotovo 1/4 dna mora. U sastavu modula uz 27 30% mangana, sudjeluju jo i nikal, bakar, kobalt. Vade se iz dubina 4000-5000 m, putem usisivaa ili kablica.
11
1.3.5.5 SOL Od davnina se more koristi za dobivanje soli razliitim metodama odvajanja drugih sastojaka taloenje vapnenca i sedre, te koritenjem bazena iz kojih voda ispari, a ostaje sol (berba soli). 1.3.5.6 PITKA VODA Pitka voda iz mora se dobiva procesom desalinizacije u staklenim bazenima, uz pomo suneve energije ili nekim drugim sustavom napajanja, koristei procese isparavanja i kondenzacije. Openito je proces energetski skup za vee koliine vode, no povezivanjem sa drugim procesima moe se dobro iskoristiti. Na svim veim brodovim na taj nain se, koritenjem otpadne energije produkta rada motora, kombinacijom i ureaja za hlaenje samog motor, dobiva voda za tuiranje, ali ne i za pie. Sustav koji koristi sunevu energiju daje prosjeno 5l/dan/5m2 (Grka). U takvim postrojenjim postoji opasnost od korozije zbog kemijski agresivnih tvari iz mora, te se stoga koriste legure i drugi adekvatno otporni materijali. 1.3.5.7 ENERGIJA a) Energija valova - mehaniki dobivena, a nadalje ju generator pretvara u elektrinu, dobiva se na vie naina : - niz cilindara uvrenih na dno mora - plutajui modeli s turbinama - pokretanje turbine istiskivanjem zraka - koritenje rotacione splavi, stabilne i plutajue serijski spojene - izbacivanje valova u bazen na obali b) Toplinska energija koristi se razlika temperature na povrini i u dubokim slojevima mora. Konstrukcije su samostalni plivajui objekti. Princip mehanizma se zasniva na zagrijavanju amonijaka i njegovoj pretvorbi u plin toplim morem, koji zatim pokree turbine. Djelovanjem hladnog mora, amonijak se vraa u tekue stanje. Amonijak ima nisko vrelite. Voda iz dubljih slojeva se podizala freonom danas je zabranjena upotreba zbog ozonskih omotaa. c) Energija strujanja zbog plime i oseke u Francuskoj postoji hidroelektrana koja koristi visinsku razliku plime i oseke od oko 5m. Za ovu vrstu iskoritenja energije pogodna je sjeverna Europa, SSSR, Kanada, Juna Amerika i sjeverna Australija. Mjesto hidroelektrane mora biti najvie 150km udaljeno od potroaa, jer je u suprotnom neracionalna i neisplativa. d) Nuklearna energija teoretski najbolje energetsko rjeenje je fuzija kemijska reakcija na razini subatomskih estica u kojoj se spajaju neutroni i protoni u jezgru atoma helija prilikom ega se oslobaa velika i ista energija. Najpogodniji su atomi tekog vodika DEUTERIJ ( jedan na svakih 3000 obinih atoma vodika). U moru ima oko 40 bilijuna tona te materije. Takvu reakciju u kojoj se atomi oslobaaju elektrona omoguuje visokoionizirana plazma za koju je potrebna vrlo visoka temperatura. Takvu temperaturu od 50006000C nemoe zadrati nijedan poznati materijal, zbog ega bi bilo nuno stvoriti takvo elektromagnetsko polje koje bi dralo plazmu na odgovarajuoj distanci. To je, takoer problem, jer bi se za tako jako elektromagnetsko polje potroilo vie energije nego to bi se dobilo, zato se u zadnje vrijeme radi na osposobljavanju supervodia pomou kojih bi se eliminirali gubici energije na otpor, no i sa supervodiima, cijeli postupak bi se trebao vriti samo na apsoltunoj nuli (-273 C).
12
1.3.5.8 URBANI PROSTOR Nautrb mora, proiruju se obale nasipavanjem (npr. njan). Zanimljive su namjene morskih povrina za plovee aerodrome na Dalekom istoku (Singapur). Izvode se umjetni otoci (Zlatni rat kod Zadra, Dubai palme i svijet ). Futurolozi predviaju naselja pod vodom. 1.3.5.9 ODMOR I REKREACIJA, LJEILITA 1.3.5.10 PLOVNI PUT
1.3.6. Gibanje mora Gibanje mora se odvija pod utjecajem raznih sila: 1.3.6.1 FIZIKALNO-KEMIJSKO DJELOVANJE POD UTJECAJEM SUNEVE RADIJACIJE Navedeni faktori daju slijedee pojave: - vjetar ; - promjene atmosferskog tlaka; - temperaturne razlike; - dotok vode s kopna. Manifestiraju se u obliku : - valova; - ivog i mrtvog mora; - stojnih valova: - tige (see) ; utjecaja na morske mijene. 1.3.6.2 GEODINAMIKE I GEOTEHNIKE POJAVE U LITOSFERI I ZEMLJINOJ KORI Gornje pojave su najee razliiti - tektonski poremeaji; - erupcije vulkana; - pomaci na rasjedima i pukotinama. Manifestiraju se u obliku valova tsunami. 1.3.6.3 PRIVLANO DJELOVANJE NEBESKIH TIJELA generiranje morskih mijena Izravno utjee na stvaranje morskih mijena plime i oseke, te morskih struja. 1.3.6.4 UMJETNE TVOREVINE (brodovi) Manifestacija u obliku valova generiranih kretanjem brodova i od utjecaja eksplozija.
Kako je u Republici Hrvatskoj, dakle, u Primorju i Dalmaciji najvei problem vjetar, tj. on predstavlja najvaniji generator valova- ulaznih veliina za projektiranje bilo kojeg pomorskog objekta, u nastavku e se detaljnije obraditi svojstva vjetra i ostalih povezujuih klimatskih imbenika.
13
VJETAR
Vjetar je, po definiciji, pojava prirodnog kretanja zranih masa, koje je uglavnom paralelno s povrinom Zemlje. Kretanjem zranih masa izjednaavaju se razlike atmosferskog tlaka nad odreenim podrujima. Djelovanje strujanja prikazano je na Slika 1.11.
VISINSKI VJETAR
60
UZLAZNO SRUJANJE
NE VJETROVI ZAPADNI VJETROVI
30
SILAZNO SRUJANJE
VISOKI TLAK NE PASATI
DIZANJE ZRAKA I CIRKULACIJA
NISKI TLAK NE PASATI
PRIZEMNI VJETAR
30 60
VISOKI TLAK ZAPADNI VJETROVI NE VJETROVI
HLADNO
TOPLO
800 km
a)
b)
Slika 1.11: a)Strujanje zranih masa razliitih temperatura; b)planetarni vjetrovi
Na Slika 1.11, b) prikazani su stalni vjetrovi koji puu u atmosferi (opi tok). Unutar strujanja odvijaju se procesi konvekcije vertikalnog izdizanja zraka prema gore, te adijabatsko hlaenje. Atmosferski tlak teina stupca zraka, rauna se u hektopaskalima (hPa), a esto se zna izraavti i u milimetrima stupca ive: 1000 [hPa] = 750,1 [mmHg] p0 p1 p2 p3 NORMALNI ATMOSFERSKI TLAK je tlak na morskoj razini i 45 sjeverne irine, temperaturi 0C uz 760 mmHg ili 10,33 N/cm2 =1033 hPa. Bariko polje ili sistem je podruje na kojem se promatra stanje tlakova u atmosferi, i u njemu se definiraju podruja O utjecaja ciklone- podruja niskog tlaka i anticiklone-podruja visokog tlaka. U takvom polju znaajan je GRADIJENT N V TLAKA ILI BARIKI GRADIJENT kao razlika izmeu pojedinih izobara na Slika 1.12. l Gradijent tlaka je okomit na izobare. Horizontalni gradijent tlaka u O:
p 2 p1 l
Slika 1.12: Gradijent tlaka
14
Horizontalni bariki gradijent:
p2 p1 60; l - u miljama l
Horizontalni gradijent djeluje na jedinini volumen zraka, te stoga sila gradijenta tlaka iznosi dp / dl Fg = . Otklanjajue sile odmiu smjer vjetra od smjera gradijenta. Na sjevernoj polutci vjetrovi se otklanjaju u desno, a na junoj u lijevo. Djelujue sile: a) CORIOLISOVA SILA (FC) sila koja nastaje zbog utjecaja rotacije Zemlje. Uvijek djeluje okomito na smjer gibanja, pa uzrokuje promjenu smjera, ali ne i brzine. b) AKCELERACIJA (Fa) ovisi o brzini vjetra i o geografskoj irini
A
a = 2v sin = 0,000146v sin brzina rotacije Zemlje

A
v brzina vjetra [m/s] geografska irina
Slika 1.13: Utjecaj akceleracije
c) CIKLOSTROFIKA SILA (Fcf) pojava zakrivljenih izobara d) TRENJE unutarnje trenje predstavlja otpore izmeu estica pojedine tvari, te dodatno vanjsko trenje po povrini zemlje. Mjerenjem je utvreno da vjetar skree od smjera gradijenta pod kutem od 20- 30. to je vea brzina, manji je kut. Kut opada od ekvatora prema polovima. Iznad 700 m visine vjetar pue paralelno s izobarama jer nema trenja. MAHOVITOST VJETRA za odstupanja < 5 m/s - miran ili ravnomjeran vjetar < 5 m/s - mahovit ili refulni vjetar
U nastavku su grafiki prikazane zrane struj, zrane mase i frontovi, te njihovo nastajanje.
15
PRIKAZ ZRANIH STRUJA:
CIKLONA
Sjeverna polutka Juna polutka
N
N niski tlak V visoki tlak
ANTICIKLONA
Slika 1.14: Grafiki prikaz zranih struja
16
RASPORED ZRANIH MASA NA SJEVERNOJ POLUTCI

1-ARKTIKI FRONT 2-POLARNI FRONT 3-TROPSKI FRONT 1 2 3 4 4 2 3 4 3 ARKTIKI ZRAK ARKTIKI ZRAK TROPSKI ZRAK EKVATORIJALNI ZRAK ZRANE MASE
Slika 1.15: Raspored zranih masa
Izvorna podruja (zranih masa) podruja gdje nastaju su prikazana na Slika 1.14 Karakteristike pojedinih zranih masa : - jednolika temperatura i relativno slab vjetar tropska mora, pustinje, polarna podruja. Dijele se na tople i hladne zrane mase. Atmosferski frontovi su prelazna podruja javljaju se pri naglim promjenama metereolokih elemenata (Slika 1.15)
km 7 6 5 4 3 2 1 0 hladni klin 1:n frontalna povrina topli (n=100300)nagib klina
Slika 1.16: Formiranje atmosferske fronte
Veina ciklona stvara se na glavnim frontovima troposfere. Na sinoptikim kartama linije fronta predstavljaju sjecite frontalne povrine s povrinom Zemlje.
17
GLAVNE KARAKTERISTIKE VJETRA:
RUA KOMPASA N
1. SMJER 2. UESTALOST 3. INTENZITET Vjetar se mjeri razliitim anemometrima spravama za mjerenje brzine i jakosti vjetra. Za projektiranje, uz poznavanje prosjenih godinjih brzina vjetra, potrebno je poznavati i postotak dana u godini kada nije bilo vjetra calma (tiina). Obino postoji 8 podjela vjetrova, s obzirom na smjer (rjee 16, ponekad i 32) Slika 1.17.
WNW
NNW NW
NNE NE ENE
E ESE SE SSW S SSE
WSW SW
Slika 1.17: Rua kompasa
Najzorniji prikaz djelovanja vjetra je graf rue vjetrova (u nastavku je dato nekoliko primjera), ali i tablica sa numerikim podacima (bolje za oitavanje vrijednosti). Navedeni podaci se nabavljaju od Dravnog hidro-metereolokog zavoda (DHMZ), Oceanografskog instituta ili Hrvatskog hidrografskog zavoda (HHZ ujedno vri i sve premjere na moru).
INTENZITET N UESTALOST INTENZITET I UESTALOST(naje e)
S C=6% - postotak tiine

N
C=6% - postotak tiine Skala za uestalost

0 20 40 60 80 100
intenzitet
16-20 vorova 11-15 vorova 6-10 vorova 0-5 vorova
62
Za toan smjer i intenzitet,koristi se prikaz u polarnim koordinatama

E
Slika 1.18: Rue po razliitim obiljejima

S
Rua vjetrova se radi iz podataka za najmanje 20 godina.
18
VJETROVI KOJI SU AKTUALNI U NAEM PODRUJU:

N (tramontana) NW (maestral) NE (bura) ili grego
Slika 1.19: Smjerovi i nazivi odgovarajuih vjetrova
W (povenat)
E (levanat)
SW (lebi) grbin S (otro)
SE (jugo)
topli zrak LJETNO RAZDOBLJE DAN
40C
Ponaanje zagrijavanja mora i kopna koje rezultira i nastankom dnevnih vjetrova u tijeku jednog dana ljetnog razdoblja prikazano je na Slika 1.20 Kod projektiranja pomorskih objekata podaci o vjetru koriste se za: - odreivanje optereenja - trasiranje konstrukcija (lukobrani) - odreivanje parametara vala Za sve navedeno, ranije spomenute institucije (DHMZ, HHZ, OI) izrauju ELABORAT O VJETROVALNOJ KLIMI.
KOPNO
maestral
MORE
26C
20C
noni povjetarac
No
KOPNO
MORE
26C
Slika 1.20: Nastanak poludnevnih vjetrova
Elaborat o vjetrovalnoj klimi sadri podatke o: - smjeru vjetra - intenzitetu - uestalosti Smjer vjetra odreen je pravcem iz kojeg vjetar pue. Intenzitet se mjeri jedinicom brzine (m/s. km/h, vor,mph mile per hour).
Tablica 1.4: Odnos jedinica brzine (intenziteta) m/s km/h vor mph 1 3,6 1,944 2,237
Razlikuju se DOMINANTNI VJETAR s najveom uestalou, i VLADAJUI VJETAR n najveim intezitetom (jakosti). Za projektiranje pomorskih objekata uzima se vladajui vjetar, ali gleda se i uestalost.
19
2. MORSKI VALOVI
Za pravilno projektiranje i dimenzioniranje pomorskih objekata potrebno je poznavati val, i sile kojima on utjee na pojedine konstrukcije i njene dijelove, stoga je nuno promatrati teoriju nastanka i djelovanja valova. 2.1. DEFINICIJA MORSKIH VALOVA Morski valovi su proces periodikog kolebanja neke granine plohe u moru udruen s osciliranjem vodnih estica pod djelovanjem pobuujuih i umirujuih sila. Pobuujue sile dolaze od zvijezda, gibanja meteorolokih sustava, seizmikih i tektonskih poremeaja, vjetra i brodova. Umirujue sile su povrinska napetost, gravitacija i Coriolisova sila. Valovi prenose energiju kroz materijal bez znaajnog ukupnog gibanja samog materijala. Pojedine estice kruno gibaju i vraaju u ravnotenu toku kako val prolazi (oscilacije). Pojedini djelovi vala i oscilatorno ponaanje estica prikazano je na Slika 2.1 i 2.2.
Slika 2.1: Djelovi vala
Slika 2.2: Oscilatorno ponaanje estica vala
Valovi su openito potencijalna i nestacionarna pojava.
20
2.2. VRSTE VALOVA Razliiti su kriteriji i osobine valova na osnovu kojih ih moemo dijeliti, stoga je u nastavku dat niz podjela i definiranih vrsta valova. 2.2.1.1 S obzirom na sloj mora koji oscilira postoje: a) povrinski valovi - nastaju na plohama izmeu razliith fluida (more-zrak), zbog relativnog pomaka meu njima ili kad je fluid pobuen vanjskom silom.
p0
Slika 2.3: Shema povrinskih valova
1 2
DNO
b) dubinski valovi (interni)- nastaju u vodenoj masi na granici izmeu razliitih vodenih masa .
z
Slika 2.4: Shema internih valova
p0
DNO
Interni valovi se nee posebno obraivati, te se stoga, u nastavku teksta pod izrazom val misli iskljuivo na povrinske valove.
21
2.2.1.2 S obzirom na generator koji ga proizvodi val moe biti: a) pod utjecajem nebeskih tijela plima i oseka (plimni val) b) vjetrovni val c) val generiran kretanjem brodova morske mijene d) tsunami pod utjecajem seizmikih sila e) meteroloko reljefni utjecaj see (meteotsunami), su stojni valovi u zatvorenim ili poluzatvorenim bazenima, valovi od brodova te mogu nastati zbog djelovanja vjetra, promjene pritiska, seizmikim ili dugim valovima s mora. olujni valovi Na Slika 2.5. prikazana je shematski vremenska zastupljenost pojedinih vrsta valova
vjetrovni valovi
tsunami
see
Slika 2.5: Vremenska zastupljenost valova
2.2.1.3 S obzirom na duljinu perioda a) valovi kratkih perioda: kapilarni (T=0,01-0,1s) vjetrovni (T=1-14 s) valovi od brodova (T=0,8 2,0s) b) valovi dugih perioda: plimni valovi tsunami (T=5 min 1h) see (T=15min nekoliko sati) olujni valovi (T=0,5 60 min) 2.2.1.4 S obzirom na smisao prostiranja kolebanja a) pozitivan val giba se u pozitivnom (+) smjeru osi x b) negativan val giba se u negativnom (-) smjeru osi x
U prirodi nikada pojedine pobuujue i umirujue sile ne djeluju separatno nego kompleksno s razliitim intenzitetom. Osim toga pobuujue sile su pulsirajue i esto sluajne prirode to sve skupa realne valove ini nepravilnim po frekvenciji, smjeru i amplitudi. Stoga se valovi jo teoretski dijele na REALNE i IDEALNE, i kao takvi zahtjevaju i razliite pristupe izuavanja i opisa. U nastavku su prezentirani razliiti pristupi koji su se razvili za opise valova. Na razini ovog kolegija bavit emo se idelanim valovima koji se opsenije odrauju u posebnom poglavlju.
22
2.3. OPIS VALA Openito osnovne karakteristike vala su: - visina, smjer, uestalost i trajanje. Vano je razlikovati tri pristupa u promatranju i opisu vala: a) DETERMINISTIKI PRISTUP zahtjeva jasno determinirane podatke koji zanimaju inenjera za daljni proces analize djelovanja i konano dimenzioniranja pojedinih objekata, i to su:
- visina vala, H - duina vala, L - amplituda, a - brzina vala, c - period, T - strmost, H/L - profil vala - promjena tlaka - energija
L
BRIJEG
c
y
a H
DOL
Slika 2.6: Podaci za val
Deterministiki opis e se koristiti za opis idealnih pravilnih dvodimenzionalnih valova s konstantnim parametrima valnog profila. b) STATISTIKI PRISTUP prikazuje realne nepravilne trodimenzionalne valove, na jednoj geografskoj toki za neko stacionarno stanje mora (10min do nekoliko sati), reprezentativnim parametrima valnog profila koji su za to stanje konstantni. Za statistiki opis je potreban valni zapis ili vizualno opaanje. c) SPEKTRALNI PRISTUP - kao i statistiki slui za prikaz kratkoronog stacionarnog stanja realnih valova. No sredstvo spektralnog opisa je matematiko: funkcija spektralne gustoe koja se esto skraeno naziva valni spektar. Dakle, ovaj opis zahtjeva primjenu spektralne analize vala, u kojoj se realni polikromatski val rastavlja na niz komponenti koje se potom posebno promatraju. Ovaj proces se radi putem razliitih stohastikih (kratkoronih i dugoronih) metoda prognoze valovanja, parametarske metode i slino (o ovoj tematici vie u Obalnom inenjerstvu).
REALNI VAL
t
KOMPONENTE
Slika 2.7: Rastav realnog vala na komponente
23
3. IDEALNI VALOVI
3.1. DEFINICIJA Idealni val je veoma restriktivan fizikalni ili matematiki model realnog vala. Fizikalni model je u odnosu na realni val restriktivan u toliko to je: dvodimenzionalan monokromatski jednostavan (opisan jednom(vie) sinusoida ili nekom drugom harmonijskom funkcijom) Mogu opstati samo u laboratoriju. Realni morski valovi nemaju niti jednu od karakteristika idealnih valova, a samo iznimno im se u tom pogledu pribliuju (dugi valovi mrtvog mora). Matematiki model ukljuuje slijedee vane pretpostavke bez kojih se nebi mogla pojava valovanja definirati jednadbama: fluid je homogen i nestiljiv, gustoa je konstantna; povrinska napetost se zanemaruje; Coriolis-ov efekt se zanemaruje; tlak na povrini mora je jednolian i konstantan; fluid je idealan ili neviskozan; pojedini val se promatra bez interakcije s ostalim gibanjima vode; dno je horizontalno, vrsto, nepominog ruba to ukljuuje da estice na dnu imaju vertikalnu brzinu nula; amplituda vala je mala, a forma vala je nepromjenljiva u prostoru i vremenu; valovi su male strmine. 3.2. VRSTE IDEALNIH VALOVA S obzirom na duljinu perioda valovi se mogu dijeliti na : - valove kratkih perioda (periodi manji od 30 s) -velovi dugih perioda (periodi vei od 5min) Prvi imaju karakteristiku da je u pokretu preteno povrinski sloj mora dok se dubinski slojevi znatno manje ili nita ne pokreu. Elementarne estice se kreu u krunim ili eliptinim putanjama. Drugi imaju karakteristiku da pokreti zahvaaju itavu morsku masu. Pri tome su putanje karikirano izduene elipse tako da se uoavaju samo horizontalni pokreti tamo-amo. Promjena gibanja estica po dubini je mala u odnosu na promjenu kod kratkih valova. S obzirom na nain i vrstu gibanja VALNOG PROFILA, gledajui po prostoru dijele se na progresivne i stojne valove, a gledajui po vremenu razlikuju se periodiki i neperiodiki valovi. Progresivni val je onaj kome se valni profil horizontalno giba u odnosu na fiksnu toku. Smjer u kome se greben giba je smjer rasprostiranja vala. Stojni val je onaj kome se valni profil pomie samo gore-dolje na fiksnoj poziciji. Karakteriziran je trbusima i vorovima. Periodiki val je onaj kome se valni profil: t.j. kolebanje fizike povrine mora ponavlja u jednakim vremenskim intervalima. Neperiodiki val je onaj kome se valni profil, odnosno izdizanje fizike povrine mora pojavi usamljeno, ili se ponavlja u vrlo dugim vremenskim intervalima tako da val izgleda usamljen (naziva se i soliterni val).
24
S obzirom na gibanje VODNIH ESTICA, koje se razlikuje od gibanja valnog profila, postoji oscilatorni i translatorni val. Oscilatorni val je onaj kome se gibanje estica odvija po krunim ili eliptinim putanjama (trajektorijama) koje su manje-vie na istom mjestu. Vodna estica pree cijelu putanju za jedan valni period i to se na istom mjestu stalno ponjavlja s tim istim periodom. Ako su trajektorije zatvorene takvo gibanje vodnih estica se naziva rotaciono,a ako su priblino zatvorene naziva se irotaciono. Rotaciono gibanje ne daje nikakvo napredovanje vodnih estica u smjeru rasprostiranja vala, a kod irotacionog gibanje daje veoma malo napredovanje vodnih estica u smjeru rasprostiranja vala (t.z.v. drift struju). S druge strane pokreti susjednih vodnih estica su jednake periodinosti (frekvencije), ali su meusobno pomaknuti u fazi. Neke estice su na vrhovima svojih orbita, neke malo nie tako da se moe formirati valovita fizika povrina mora. Translatorni val je onaj kome vodene estice permanentno, u znatnom iznosu, napreduju s valnim grebenom i ne vraaju se na svoje poetno (originalno) mjesto. Spomenutih est vrsta valova prikazani su na Slika 3.1.
Slika 3.1: Vrste valnog gibanja
25
3.3. DETERMINISTIKI OPIS VALOVA I VALNA OSNOVA Deterministikim nainom moe se u potpunosti opisati samo idealni valovi preko zakona valne mehanike. Datira s poetka razvoja pomorske hidraulike, 19. st. Realni valovi ne mogu se na taj nain zadovoljavajue opisati radi sluajne varijacije njegovih parametara. Najosnovniji parametri za opis valnog profila su visina H[m], duina L[m] i period T[s]. - Amplituda a[m]=H/2 je maksimalni pomak fizike povrine mora od srednjice vala
- Period vala T[s] je vremenski period izmeu dva uzastopna prolaza grebena kroz istu
toku. Visina H i duina L su parametri vala koji se mijenjaju s dubinom. Period T se ne mijenja s dubinom! - Valni profil (x,t)[m]z(x,t)[m] predstavlja vertikalno kolebanje fizike povrine mora po prostoru i vremenu u vidu neke ciklike funkcije. - Strmost vala H/L[1] je odnos visine i duine vala, kree se od 1/7 do 1/200 (najee od 1/10 1/25)
- Brzina rasprostiranja vala, ili samo brzina vala, c[m/s] je brzina pojedinanog brijega ili
dola vala kojom se on rasprostire morskom povrinom u odnosu na fiksnu toku. Kod oscilatornog vala dade se izraziti kao c = L/T, dok se brzina translatornog vala ne da izraziti na taj nain jer T.
- Brzina vodne estice v[m/s] je brzina kojom ona prolazi svoju putanju. Ima horizontalnu
komponentu "u[m/s]vx" i vertikalnu "w[m/s]vz". Veina navedenih parametara prikazani su na Slika 2.6., a ostale u nastavku valne mehanike. Nakon to je izvedena prva valna teorija (Trohoidalna, Gerstner 1802.) pokazalo se da ona ne moe dobro opisati sva valna gibanja i svim podrujima dubina mora, pa su razvijene pojedine teorije koje najbolje opisuju odreeni valni profil i valna gibanja u odreenom podruju dubina .Zbog toga neka teorija, prilagoena odreenom valnom profilu, gibanju i podruju dubine mora, ima najmanje pogreke za upravo tekav val. Za drukiji val i dubinu mora vie grijei. Najee se koristi linearna teorija koja za najee inenjerske probleme prihvatljivo opisuje progresivnan, periodiki, oscilatorni val u svim podrujima dubina mora.
Dean Veliina amplitude Red teorije Naziv i autor teorije 1) Valovi malih amplituda Prvog reda ili linearna Airy (1845) H/L < 1/150 L > 150 H Trohoidalna, Gerstner (1802.), Stokes 2. reda (1880.), Stokes 3. reda Stokes 4. reda Stokes 5. reda Prvog reda ili linearna Koncidalna 1. reda, Korteweg i De Vries (1895.), Knoidalna 2. reda, Hiperbolina (1968.) Iwagaki,
2 Valovi konanih amplituda i vieg reda ili nelinearna Soliterna (1872.) Businesque, Teorija strujne funkcije (1973.)
26
Tablica 3.1: Deterministike teorije idealnih valova kratkih perioda
3.4. OSNOVNE JEDNADBE VALNOG GIBANJA Equation Chapter (Next) Section 3. EULER-ova jednadba: r ur r u r 1 v v2 + grad + rotv x v = R gradp t 2 Strujanje je bezvrtlono: r rot v = 0 Strujanje je u opem polju sila:
u r R = grad = g z , R = g = const.
(3.1) (3.2)
(3.3)
Za polje sila tee vrijedi : Uzima se nestilijvi fluid :
Uvrtenjem u (3.1) slijedi: r p v2 v ili + grad + + = 0 t 2 p v2 gdje je + + - Bernoulijev trolan 2 Uvoenjem brzinskog potencijala = (x,y,z,t) slijedi:
r v + gradB = 0 t
(3.4)
r v = grad u svakom trenutku t r r r r r r r v= i+ j+ k = vx i + vy j + vz k x y z r r r dl Promotrimo v dl

2
(3.5)
r
v
Put integracije neovisan o t
r r v dl = v x dx + v y dy + v z dz
(3.6)
( grad ) dl =
r dx + dy + dz = 0 po definiciji za totalni diferencijal d (3.7) x y z
Dakle: r r r d = v dl je jednadba potencijala to je analogno ( gradB ) dl = dB Jednadbu (3.4) integrira se uzdu l (vektorski integral) r r v r r r dl + ( gradB ) dl = 0 (v dl) + dB = 0 (d ) + dB = 0 t t t + dB = 0 / + B = F(t) d t t (3.8) (3.9)
27
Opterator d ne djeljuje na vremensku komponentu ! Kako je grad ovisan samo o poloaju u prostoru F(t) moe se uzeti cont. (ili ukljuiti u ): + B = const. (3.10) t Za polje sila tee slijedi. p v2 (3.11) + gz + + = const. t 2 To je Bernoully-jeva jednadba za nestacionarni tok. jednadba kontinuiteta za = const. r v v v divv = 0 x + y + z = 0 (3.12) x y z Slijedi Laplace-ova jednadba potencijalnog toka: r v = grad v x = ; vy = ; vz = (3.13) x y z Uvoenjem u (3.12) sliejdi: 2 2 2 (3.14) + + =0 x 2 y 2 z 2 r (3.15) v = grad 2 p v (3.16) + gz + + = const. t 2 Jednadbe (3.14),(3.15) i (3.16) su za rjeavanje valnog problema + rubni i poetni uvjeti r Nepoznato je : v,p, Broj nepoznanica moe se reducirati na p i 2 2 2 + + =0 x 2 y 2 z 2 2 2 2 p 1 (3.17) + gz + + + + = const. t 2 x y z Dvodimenzionalna predstava:
z BRIJEG O y
p = p0 = 0
S.R.M. (z=0) x
-z n
D
DNO
DOL
Slika 3.2: Shematski prikaz povrinskog vala
r Za mirno more: v = 0;
z = 0;
p = p0 = 0;
= 0 const. = 0 t
28
Rubni uvjeti su : Dno:

r vn = = 0, n
z = D |z = D = 0 n
(3.18)
Povrina mora:
z = y;
p = p0 = 0
2 2 1 |z = y + + + gy = 0 2 x z t Poetni uvjeti su: (x,z,t 0 ) = F(x,z)
(3.19)
3.5. VALOVI MALIH AMPLITUDA Airy-eva teorija Najelementarnija od svih teorija je teorija valova malih amplituda ili jo nazvana linearna teorija, odnosno, prema autoru Airy-jeva teorija (1845). Airyjeva teorija moe se oznaiti kao prva aproksimacija nelinearnog opisa oscilatornih valova. Ta teorija daje uvid u sva periodika valna ponaanja i opis valnog profila u svim podrujima dubina mora.
Jednadba : 2 2 + =0 x 2 z 2 - < x < + D < z < 0
z x
S.R.M
L
x
-z
z=-D
DNO
Rubni uvijeti:
Slika 3.3: Grafika prezentacija Airy-evih postavki
r pretpostavke su: H << D; na povrini v 0
|z = y t
za povrinu:
|z =0 t
(3.20)
1 |z = 0 + gy = 0; y = g t t
(3.21)
29
za dno:
|z =D = 0; |z =D = 0; n z
(3.22)
Rjeenje se trai Fourierovom separacijom varijabli:
(x,z,t) = X ( x) Z( z) T( t )
Uvoenjem u Laplace-ovu jednadbu dobije se:
(3.23)
X '' Z T + X Z '' T = 0 | X Z T
kako desna strana ne ovisi o (x), to je u jednadbi konstanta:
X '' Z '' = X Z
(3.24)
X '' 2 Z '' + k = 0; k 2 = X Z
iz ega slijedi :
(3.25)
X ''+ k 2 X = 0 Z'' k 2 Z = 0
Rjeenje dobivenih obinih jedndbi (diferencijalnih) glasi:
(3.26) (3.27)
X = A cos(kx) + Bsin(kx) i Z = Cekz + De kz gdje su A, B, C i D konstante.

Potencijal glasi:
(3.28)
(x,z,t) = (A cos(kx) + Bsin(kx)) (Cekz + De kz ) T(t)

Za funkciju T(t) predpostavlja se, radi razvijenosti oscilatornog vala, da je harmonijskog oblika: T(t) = cos(t) ili sin(t);gdje je =
(3.29)
2 frekvencija vala T Za izabrani val (pozitivni) mogue je prema rubnim uvjetima odrediti konstante da rjeenje glasi: H cosh[k(D + z)] (x,z,t) = g cos(kx t) (3.30) 2 cosh(kD) a za negativni val: H cosh[k(D + z)] (x,z,t) = + g cos(kx t) (3.31) 2 cosh(kD) gdje je H visina vala. 1 H z = 0; y = |z =0 y = sin(kx t) Profil vala : (3.32) g t 2 2 2 valni broj ; = frekvencija vala gdje je : k = L T y= H x t sin 2( ) 2 L T
(3.33)
Dakle, profil vala po linearnoj teoriji (malih amplituda) je sinusoidalni val. Periodian je po prostoru i vremenu. Oblik vala za promatraa koji putuje brzinom vala, je nepromjenjen: kx t = const.
30
Brzina pomaka koordinatnog sustava biti e : dx 2 / T L = = = =c dt k 2 / L T Brzina i duina vala
(3.34)
- odreuju se posrednim putem Vertikalna brzina estice na povrini : y 1 1 2 vz = = ( |z =0 ) = |z =0 t t g t g t 2 Vrijedi i slijedee: vz = |z =0 z tako da se izjednaavanjem dobije: 2 +g |z = 0 = 0 2 t z Ako se uvrsti za pozitivni i negativni val, dobije se: 2 = g k tgh(kD) L Kako je : c = = ; = c k k T dobije brzina vala koja je neovisna o visini vala H :
(3.35)
(3.36)
(3.37) (3.38)
c=
Duina vala je : pa je brzina vala :
gL 2D tgh 2 L
(3.39) (3.40) (3.41)
gT 2 2D tgh L = c T ili L = 2 L
c=
gT 2D tgh 2 L
Period T Po jednostavnoj harmonijskoj analizi period vala ne ovisi o dubini VANA PRETPOSTAVKA. Dokaz:
1 2
ulazni val: T=T1 izlazni val: T=T2 U dugakom t ue:

N1 = t valo va T1
DNO
t N2 = valo va T2
Slika 3.4: Ponaanje valova smanjenjem dubine
Kada je t dovoljno veliko mora biti N1=N2 1 1 N1 N2 = t( ) samo za T1 = T2 T1 T2 Period vala se mjeri. Za vjetrovne valove T=114 s (priblino).
31
Podjela valova prema relativnoj dubini D/L

Tablica 3.2: Tablini prikaz podjele valova RELATIVNA DUBINAD/L TIPVALOVA PARAMETAR ASIMPTOTSKEFUNKCIJE Kd=2D/L sinh(kD) cosh(kD) tgh(kD) 0do/10 /10do do kD 1 kD 1
0do1/20 PLITKOMORE(dugakivalovi) 1/20do1/2 SREDNJEMORE(normalnivalovi) 1/2do PLITKOMORE(kratkivalovi)
1 kD e 2
1 kD e 2
DUBOKO MORE D/L>1/2 (puina)

brzina vala : duina vala : gL 0 gT = 2 2 gT 2 L0 = 2 c0 =
PLITKO MORE D/L<1/20
brzina vala : duina vala :
c=
gL tgh(kD) = gD 2
L = c T = gD T
SREDNJE MORE 1/20<D/L<1/2
brzina vala : duina vala :
2D ) L 2D L = L 0 tgh( ) L c = c 0 tgh(
c L = c 0 L0
Moe se izvesti i slijedee :
D D 2D ); = tgh( L0 L L
na osnovu ega se moe izraunati duina vala L na zadanoj dubini D i duina vala na puini L 0 .
32
4. VALNA KINEMATIKA
4.1. Kinematike veliine
z
L
S.R.M
c
y x
O vz vx
-z
Pu ta n ja e stice
D+(-z)
z=-D
DNO
Equation Chapter (Next) Section 4 Potencijal vala definiran ve ranije dat je izrazom: H cosh[k(D + z)] cos(kx t) (x,z,t) = g 2 cosh(kD) Brzine su definirane izrazima:
Slika 4.1: Definicija parametara povrinskog vala
(4.1)
vx =
H cosh[k(D + z)] = cos(kx t) x T sinh(kD) H sinh[k(D + z)] vz = = sin(kx t) z T sinh(kD) = v x dt =
(4.2) (4.3)
Pomaci estica (putanje):
H cosh[k(D + z) ] sin 2 sinh(kD) H sinh[k(D + z)] = v z dt = cos 2 sinh(kD) x t gdje je = (kx t) = 2( ) fazni kut. L T Ubrzanje estica: v v v x ax = v x x + v z x + 4 x 244 x t { 14 3
konvektivno ubrzanje loka lno ubrzanje
(4.4) (4.5)
(4.6)
Konvektivno ubrzanje (ubrzanje od utjecaja toka) se moe zanemariti (polazna pretpostavka), v v te stoga vrijedi a x x i az z , a nakon sreivanja slijedi: t t
33
22H cosh[k(D + z)] sin T2 sinh(kD) 22H sinh[k(D + z)] az = 2 cos T sinh(kD) ax =
(4.7) (4.8)
Iz izraza za putanju, brzinu i ubrzanje estice proizlazi da se odgovarajui parametar sastoji iz: veliina parametra na povrini ( veliina parametra ) = dubokog mora hiperbolni utjecaj relativne dubine ( fazni utjecaj )
4.2. Parametarski oblik putanja estica:
Za zadano z mogu se izdvojiti konstante: H cosh[k(D + z) ] H sinh[k(D + z)] A= ; B= ; 2 sinh(kD) 2 sinh(kD) tako da putanja estice se moe pisati: = A sin i = Bcos ; odnosno: 2 2 + =1 jednadba elipse A 2 B2
a) DUBOKO MORE L b) SREDNJE MORE L=D H B A B A B A
D
(4.9)
c) PLITKO MORE L=D
z= 1 2 DNO
L 2
DNO D/L< 1 20
DNO 1 1 <D /L < 20 2
D /L >
Slika 4.2: Putanje estica u razliitim podrujima mora: a)duboko more; b)srednje more; c)plitko more
4.2.2. Duboko more
Asimptotske vrijednosti funkcija za D/L bit e: cosh[k(D + z) ] sinh[k(D + z) ] e kz ; sinh ( kD ) sinh ( kD ) zbog ega osi elipse postaju jednake : H 2L z A =B= e 2 Putanje estica u dubokom moru su krunice (Slika 4.2.a)) Navedeni izraz vrijedi iz slijedeeg matematikog odnosa
(4.10)
(4.11)
34
ex ex ex + ex ; a cosh(x) = 2 2 i za sluaj kad x , cosh(x) sinh(x) sinh(x) =
4.2.3. Plitko more
Vrijedi za asimptotsko stanje D/L0 : cosh[k(D + z) ] 1 sinh[k(D + z) ] z (4.12) ; 1+ sinh ( kD ) kD sinh ( kD ) D to je proizalo iz odnosa za sluaj kad x 0, sinh(x) x ; te e osi elipse za plitko more glasiti: H L H z A= ; B = (1 + ) (4.13) 2 2D 14 2 D 4 244 3
(kad z =0B=H/2)
4.3. Raspodjela tlaka
Iz Bernoullijeve jednadbe (gdje je zanemareno v2) p + + gz = o t uvede se izraz za valnu funkciju i izrauna se tlak: gH cosh[k(D + z) ] p = gz + cos ili 2 sinh(kD) p = gz + gA cos {
1max i min za brijeg i dol
(4.14)
(4.15)
Grafiki prikaz raspodjele tlaka na Slika 4.3

DUBOKO MORE PLITKO MORE
-z
+gA
gA
-z
gz
L 2
+gA
gA
gz
DNO
DNO
Slika 4.3: Raspodjela tlaka u dubokom i plitkom moru
35
4.4. SUPERPOZICIJA VALOVA MALIH AMPLITUDA 4.4.1. Openito
2 2 1 + 2 = 0 , kao i pripadajua amplituda y = Uvjetna jednadba |z=0 , su linearne, 2 x z g t te stoga vrijedi zakon superpozicije (pojedine faze se zbrajaju). Ukupni potencijal je:
T = 1 + 2 + ... + N = i
i=1 N
(4.16)
Hi cosh[ki (D + z)] g cos(ki x i t + i ) (4.17) 2 i sinh(kiD) gdje predznak odreuje smjer vala, a i predstavlja fazni pomak (mjereno od ishodita). Ukupno ima (N-1) nezavisnih faznih pomaka (jer je jedan odreen odgovarajuim izborom ishodita - kx t ). Rezultirajui profil vala, brzine i tlaka: N H y T = y i , gdje je y i = sin(kx i t + i ) (4.18) 2 i=1 i =
v x = v xi
i=1
N pT p = gz ili T = i gz t i =1 t
a i-ta faza vala glasi:
(4.19) (4.20)
Neka je za sve komponente ki=k: i=, tada se moe na osnovu identiteta sin(a + b) = sina cosb + cosa sinb napisati: N N H H y T = sin(kx t) i cos i + cos(kx t) i sin i i =1 2 i=1 2 N N H H Neka je: i cos i = r cos ; i i sin i = r sin , moe se izraunati i =1 2 i =1 2 N Hi sin i N N Hi Hi 2 2 i =1 2 r = ( cos i ) + ( cos i ) ; i = arctg N Hi i =1 2 i =1 2 cos i i =1 2 pa je rezultirajui val y T = r cos sin(kx t) + r sin cos(kx t) Izraunavanje r i moe se prikazati vektorski u polarnom koordinatnom sustavu:
H2 2
(4.21)
(4.22)
(4.23)
2
H1/2
kx t
36
Hn 2
r r
Slika 4.4: Polarni koordinatni sustav i poligon vektora
4.4.2. Superpozicija pozitivnih i negativnih valova, odbijanje (refleksija)
Pozitivni i negativni valovi zbrajaju se prema opem pravilu. Posebno su vane za razmatranje superpozicije pozitivnog i negativnog vala koje nastaju refleksijom dolaznog vala od neke prepreke na mjestu x = xR (Slika 4.5.a)) Odbijeni val imat e isti period jer se period ne mjenja invarijantan je. Vrijedi k 2 = k1 i 1 = 2 . Amplituda vala u toki x = xR iznosit e H = K R H1 (4.24) gdje je 0 K R 1 - koeficijent odbijanja (refleksije). Ako je dobijanje potpuno K R = 1; a za sluaj potpune propusnosti prepreke (obale) K R = 0,u kojoj krajnosti vie i nema refleksije. Za spomenuti sluaj K R = 1; brzinski potencijal odbijenog vala biti e :
H cosh[k(D + z)] g (4.25) [cos(kx t) cos(kx + t + )] 2 cosh(kD) gdje je 2 fazni pomak odbijenog vala. Ako je prepreka od koje se val odbija vertikalna i nepropusna onda je na njoj ispunjen uvijet: T = = 0, za x = xR i za svaki t . x Uvodei izraz za derivaciju potencijala dobije se: H gk cosh[k(D z) ] T = (4.26) [ sin(kx t) sin(kx + t + 2 )] 2 cosh(kD) Odakle trebaizraunati fazni kut (pomak) - 2 . Fazni pomak odnosi se na varijablu x, na koju 2 ne utjee. Ovaj uvjet je ispunjen u sluaju: = T T =
sin(kxR T ) sin((kxR + 2 ) + t) = 0 (4.27) Razvojem gornjeg izraza u oblik: sinkxR cos t coskxR sin t = sin(k xR + 2 )cos t + cos(k xR + 2 ) sin t (4.28) Odakle slijedi: sinkxR = sin(kxR + 2 ) (4.29) coskxR = cos(kxR + 2 ) Ova dva uvjeta ispunjena su kod faznog pomaka: 2 = (2n + 1) 2kxR ; n = 0,1, 2, 3,... (4.30) Razultirajui profil vala bit e: H H (4.31) y T = sin(kx t) + K R sin(kx + t + 2 ) 2 2
37
; uvodei 2 i K R = 1 , nakon sreivanja se dobije: y T = Hsin(kxR t) cos(kx kxR ) (4.32) U dobivenoj jednadbi postoje dva faktora; jedan je ovisan samo o x, a drugi samo o t. Prema tome, postoje trenuci kada je yT = 0 za svaki x, a takoer postoje i mjesta kada je yT = 0 za svaki t. Mjesta gdje je yT = 0 za svaki t zovu se vorovi.
(2n + 1) (4.33) n = 0, 1, 2, 3,... 2k Opisano stanje valova sa stacionarnim vorovima zove se stojni val ili klapotis (Slika 4.5 b)) Konstrukcija odbijenog vala zasniva se na zrcaljenju dolazeeg vala. Iz konstrukcije se moe oitati fazni pomak 2 . cos(kx kx R ) = 0; i x vor = x R
a) y
ZRCALO
Lokacija vorova bit e odreena iz:
b) y
c x=0
x = xR
H
x=0
vor
vor
HT H
HTmax = 2H
2 / k
Slika 4.5: Prikaz odbijanja vala od prepreke a)refrakcija; b)klapotis
U analizi refleksije vala prikladnije je postaviti koordinatni sustav uz pregradu tako da je xR = 0. Tada rezultirajui val ima jednadbu: y T = Hsin t coskx; 2 = (2n + 1) (4.34) Maksimalna visina stojnog vala je dvostruka u odnosu na osnovni val. Stojni val opisan je H normalnim oblikom pozitivnog vala: y = sin(kx t) ; koji u vorovima mora zadovoljiti 2 uvjet sin(kx t) = 0 ; pa je: n + t (4.35) x vor = ; n = 0, 1, 2, 3,... k Brzinski potencijal stojnog vala biti e: Hg cosh[k(D + z) ] T = cos(kxR t)cos(kx kxR ) (4.36) cosh(kD) Te kao takav, potencijal daje komponente brzine stojnog vala:
38
vx = vz =
T Hk g cosh[k(D + z)] cos(kxR t ) sin(kx kxR ) = cosh(kD) x T Hk g sinh[k(D + z)] cos(kxR t)cos(kx kxR ) = sinh(kD) z
(4.37)
Kako je u vorovima cos(kx kR ) = 0 vidi se da u poloaju vorova postoje samo horizontalnna strujanja, a u antivorovima (trbusima) samo vertikalna. Ukupni tlak unutar stojnog vala odreen je izrazom: coshk(D + z) (4.38) p = g y T z coshkD Ispod vora (yT =0) tlak je samo hidrostatiki. DJELOMINA REFLEKSIJA K R < 1 U sluaju djelomine refleksije, fazni pomak 2 ne mora biti ( 2n + 1) 2kxR . Fazni pomak 2 odreuje se kao i ranije iz rubnog uvjeta u toki refleksije. Nepoznati koeficijenti refleksije odreuju se iz energijskog uvjeta. Obino se jedan dio energije prenosi dalje kroz pregradu (iznad, ispod ili kroz), jedan dio energije se izgubi (disipacija), a ostatak se odbije. Veliina koeficijenata odbijanja (refleksije) odredi se pokusom, a za uobiajene primjere postoje tablice.
39
BRZINA GRUPE VALOVA
Dva pozitivna vala razliitih perioda daju: H H (4.39) y T = 1 sin ( k1x 1t + 1 ) + sin ( k 2 x 2 t + 2 ) 2 2 Primjer: T1 = 12s, T2 = 8s, 1 = 2 = 0 Superpozicija razliitih valova moe dati pojavu grupe valova koja ima neku grupnu brzinu C g . Promotriti e se grupa valova kao beskonani red malih poremeaja. Neka su poznata dva bliska vala istih amplituda i u fazi su ( = 0 ) . Rezultirajui val za takva dva vala biti e nakon transformacije :
1 1 1 1 y T = Hcos ( k1 k 2 ) x ( 1 2 ) t sin ( k1 + k 2 ) x ( 1 + 2 ) t 2 2 2 2 Anvelopa tih valova imat e nultoke (vorove)
(4.40)
( 2m + 1) 1 1 (4.41) ( k1 k2 ) x ( 1 2 ) t = ( 2m + 1) ili xvor = 1 2 t + 2 2 2 k1 k 2 k1 k 2 koji su funkcija vremena. Brzina pomaka vorova biti e brzina grupe valova: ( 2 ) ili za C = d dx vor (4.42) Cg = 1 = brzina grupe 1 2 g dt dk ( k1 k 2 ) dc 2 Kako je = k c slijedi C g = c k , a za k = dobije se za brzinu grupe valova dk L dc Cg = c L . dL g Uvodei c 2 = tghkD nakon sreivanja se dobije k c 2kD (4.43) C g = 1 + = nc 2 sh2kD 1 Gdje je n broj iznad za duboko more i 1 za plitko more. Prema tome vidi se da pojedinani 2 valovi imju uvijek veu brzinu od grupe valova.
4.4.3. Utjecaj malih nagiba dna na refleksiju valova
40
Kada je dno nagnuto val iz dubine dolazi na pliak i dolazi do snanog utjecaja dna na val uslijed ega se mijenja duina i visina vala. Nagibi dna su mali Miche-ova formula za koeficijent refleksije: 2 sin2 , za H0 L 0 ( H0 L 0 )crit K crit = 1 (4.44) (H0 L0 )crit = Inae:
Kr =
( H0
L 0 )crit
H0 L 0
(4.45)
Ho -visinaiduina valana puini -eksperimentalni koeficijent =1za nepropusne i glatke kosine =0,7do 0,9za nepropusne i neravne kosine =0,3do 0,6za propusne i neravne kosine
4.4.4. Energija i snaga valova
Ukupna energija : E = Ep + Ek Kinetika energija :
1 1 1 2 2 v2 Ek = mv 2 = dx ( dz ) v 2 x + v z = x + v z dxdz 2 2 2 0 0 0 0 0 0
L D
L D
L D
(4.46)
Nakon uvoenja v x ,v y , te nakon integriranja dobije se: H2 L 16 Potencijalna energija (ukupna energija mirovanja): L D D+y teini tlak Ep pT (D + y)dx g D L ;pT = g 2 2 0 ukupna potencijalna Ek = g
energija potencijalna energija mirovanja
(4.47)
(4.48)
1 Ep g(D + y)2 dx gD2 L 2 0

Uvoenjem y i integracijom dobije se Ep = g
(4.49)
H2L , pa je Ep = Ek , iz ega je ukupna energija: 16 H2L E = Ep + Ek = g (4.50) 8 Srednja kinetika energija po jedinici duine vala je E H2L E = = g (4.51) ( gustoa energije ) L 8
4.4.5. Protok energije (snaga toka) u smjeru vala
Zanemareno v 2 u skladu s linearnom teorijom. Ukupni protok energije u periodu T, po dubini D iznosi:
41
P = ( p + gz ) v x dzdt ili P = g
0 D
T 0
H2L 2kD 1+ 16 sh2kD
(4.52)
Srednji protok energije (srednja snaga toka) u periodu T: P H2 L 1 2kD H2 c 2kD P = ili P = g g 1+ = 1+ = T 8 T 2 sh2kD 8 2 sh2kD c 2kD Kako je C g = 1 + brzina grupe valova biti e protok energije : 2 sh2kD H2 nE P = g C g ili P = E C g ili P = T 8 Dakle, protok(prijenos) energije odvija se brzinom grupe valova Vrijedi zakon odranja:
(4.53)
Slika 4.6: Shema zakona odranja
Uz pretpostavku stacionarnog procesa i bez disipacije i proizvodnje energije ili refleksije valova, zakon odranja snage ima jednostavniji oblik. P2 P1 = 0 (4.54) odnosno (4.55) E B C g = E B C g = const.
) (
2
Iz prethodnoga izvodi se izraz za transformaciju visine vala uzdu valnih ortogonala (zraka). H1 nL B = 2 2 2 (4.56) H2 n1L1 B1 Openito moe se pisati : Lo B H1 = 0 (4.57) H2 { 2nL { B
Ks Kr
Ks - koeficijent pliine , Kr koeficijent refrakcije Transformacija vala moe se izraziti u obliku : B0 H1 2ch2kD = H2 B 2kD + sh2kD Isto se moe pisati i za strminu vala: B0 H H0 2ch2kD = = ctghkD L L0 B 2kD + sh2kD gdje je: B irina izmeu dviju zraka B0,H0,L0 parametri vala na dubokom moru.
(4.58)
(4.59)
42
5. TRANSFORMACIJE VALA
Profil i parametri vala postepeno se mijenjaju kad se val rasprostire iz dubokog mora prema plitkom. U dubokom moru valne karakteristike se dobro opisuju linearnom teorijom, dok teorije valova konanih amplituda dobro aproksimiraju valove u pliem moru. Prema ovim teroijama izvedene su brojne relacije i definirani parametri prema kojima se izraunavaju transformacije valova.
Slika 5.1: Primjer transformiranog vala
Rasprostiranjem vala prema obali nastaje prostorno i vremenski niz deformacija, a to su: 1. deformacija valova na nagnutom dnu zbog smanjenja dubine (shoaling efekt) 2. deformacija valova usljed trenja s dnom 3. refrakcija valova (kad valovi nailaze koso na izobate) 4. difrakcija valova 5. lom valova
5.1. Jednadbe transformacija vala
Transformacije vala opisuju to se dogaa s valovima kada oni dospiju iz dubine u plitko more. Te pojave su definirane pomou dviju vektorskih jednabi: 6. jednadba propagacije vala: Equation Section 5
r k = 0 7. i jednadba ouvanja protoka energije: uur ( EC g ) = 0
(5.1) (5.2)
43
Vektor k predstavlja vektor valnog broja, njegov smjer je odreen smjerom propagacije vala, a iznos je jednak valnom broju: 2 (5.3) k= L Prema teoriji valova malih amplituda, duljina vala L je:
gT 2 tgh(kD) = L0tgh(kD) 2 gdje je T period vala, L0 je duljina vala u dubokom moru i D je dubina mora. L= (5.4)
U jednadbi 5.2 (ECg) je izraz za protok energije (fluks), a E je gustoa energije vala data izrazom: 1 (5.5) E = gH 2 8 dok je Cg vektor brzine grupe valova, ija vrijednost je: (5.6) C g = nC gdje je C brzina propagacije pojedinanih valova L gT C= = tgh( kD ) = C0tgh(kD ) T 2 a n je 1 2kD n = 1 + 2 sinh(2kD)
(5.7)
(5.8)
Gore su prikazane osnovne jednadbe potrebne za opis transformacija a njihov sloeniji izvod i rjeenja mogu se potraiti u literaturi (Liu 1990., Berkhoff 1972. i sl.)
5.2. SHOALING EFEKT (utjecaj pliine):
Iz analize valova kratkih perioda iji je pravac napredovanja okomit na izobate morskog dna (poseban sluaj refrakcije =0), te primjenom zakona odranja protoka energije na jedinicu irine grebena u dubokom i pliem moru, proizlazi koeficijent pliine (shoaling coefficient) prikazan u jednadba 5.11
Slika 5.2: 3D Prikaz utjecaja pliine
Eo c go = E c g = nCE = const
(5.9)
Eo srednja kinetika energija na jedinicu duine vala u dubokom moru cgo brzina grupe valova u dubokom moru
44
E srednja kinetika energija na jedinicu duine vala u pliem moru, na mjestu na kojem se rauna deformacija vala zbog smanjenja dubine cg brzina grupe valova na mjestu na kojem raunamo deformaciju vala zbog smanjenja dubine 1 (5.10) c g0 = n0 C 0 = C 0 2 Izraz za n dat je u jednadbi 5.9. Co brzina pojedinanog vala u dubokom moru C brzina pojedinanog vala na mjestu na kojem raunamo deformaciju vala zbog smanjenja dubine Iz prethodno spomenutih relacija odranja protoka izvodi se izraz: n C 11 1 H H (5.11) = 0 0 = = = KS 2 n tgh(kD ) H 0 ' H0 n C H'o visina vala u dubokom moru kada valovi dolaze na obalu pod pravim kutem. H visina vala na mjestu na kojem raunamo deformaciju vala zbog smanjenja dubine Ks koeficijent pliine (shoalling coefficient)
5.3. Refrakcija vala 5.3.1. Jednadbe refrakcije
Refrakcija je deformacija valova na nagnutnom dnu kada oni nailaze koso(0) na izobate morskog dna. Manifestira se promjenom smjera rasprostiranja valova i parametara vala. Promjena smjera rasprostiranja valova nastaje u prelaznom podruju i u plitkom moru, kad je d < Lo/2 i ovisi o dubini d i kutu kojeg zraka vala ini s konturom dna.
Slika 5.3: Prikaz pojave refrakcije pri kosom nailasku vala na obalu
Promjena smjera zraka vala nastaje zbog razlika u brzini rasprostiranja dijela vala koji je u pliem moru te napreduje sporije i dijela vala koji je u dubljem moru i napreduje bre. Ova promjena smjera se oituje povijanjem grebenova, koji su u dubokoj vodi paralelni pravci, a rasprostiranjem prema obali grebenovi se savijaju i sve vie poprimaju oblik izobata odnosno obalne crte. Smjer valova, odnosno zrake postaju okomite na obalnu crtu (formira se lice plae). Duina vala se prema obali smanjuje, a visina vala se ovisno o refrakciji poveava (na rtovima) ili smanjuje (u uvalama). Kada je protok energije sauvan izmeu zraka vala, na udaljenosti B, tada vrijedi:
45
nCEB = const to se nadalje usporedbom razvije u (isto kao i za shoaling efekt):

H = H0 n0 C0 n C B0 B0 11 1 = = KS KR B 2 n tgh(kD ) B
(5.12)
(5.13)
gdje je K R =
B koeficijent refrakcije (a B se oita ili izrauna iz plana refrakcije) B0 Bo irina snopa jedinine valne energije u dubokom moru (d >Lo/2) B irina snopa na mjestu na kojem raunamo valnu visinu
Navedeni izrazi su ve dijelom prezentirani u jednadbama 4.54 do 4.59. 5.3.2. Planovi refrakcije Refrakcija valova prikazuje se planom refrakcije koji se sastoji od grebenova valova i zraka (ortogonala) okomica na grebenove. Postoje razliite metode izrade planova refrakcije (prelamanja valova): 1. Metoda valne duine - grafika konstrukcija na osnovi Snellovog zakona - direktna primjena Snell-ovog zakon 2. Numerika integracija diferencijalnih jednadbi zraka vala U nastavku su opisana opa naela primjene Snell-ovog zakona i numerike integracije (5.3.3 i 5.3.4), a na iduim slikama prikazani su primjeri refrakcije u stvarnim situacijama.
Slika 5.4: Prikaz koncentracije energije zraka valova na rtovima
46
Slika 5.5: Primjer deformacije grebena vala (Aljaska) s naznaenim smjerom zraka koje u ovom sluaju i ogibaju oko rta i zavravaju okomito na obalnu crtu
5.3.3. Snellov zakon
Za praktinu primjenu esto se uzimaju pretpostavke da su obalna crta i linije batometrije priblino ravne i meusobno paralelne. Za proraun propagacije vala koristi se jednadba 5.1. koja se sada moe napisati na slijedei naina (upotrebom Kartezijevih koordinata): (k sin ) + (k cos ) = 0 (5.14) x y gdje je x predstavlja os okomito na obalnu crtu, a y uzduno, kao to se vidi na Slika 5.6.
Slika 5.6: Shema refrakcije
Za obalu i batimeriju drugi dio gornje jednadbe je nula pa ostatak daje: k sin = 0 Kako period T ostaje isti tijekom refrakcije dobije se izraz: C = const sin
(5.15) (5.16)
47
Ovi izrazi predstavljaju Snell-ov zakon refrakcije vala koji rauna kuteve nadolazeih zraka vala prema slijedeem: sin 2 C2 sin C 2D = = = tgh , odnosno (5.17) sin 1 C1 sin 0 C0 L Kako se svaka zraka jednako refraktira udaljenost paralelna s obalnom crtom ostaje konstantna izmeu dviju zraka: B = const (5.18) cos to znai, B1 cos 1 = (5.19) B2 cos 2 i koeficijent refrakcije se moe izraziti: B cos 0 KR = 0 = (5.20) B cos Ako se u obzir uzme duljina vala L, uz malo trigonometrije (l=y u prethodnim izrazima) Snellov zakon moe se prikazati i na slijedei nain na Slika 5.7 i izrazima:
L2 L = 1 sin 2 sin 1 sin 1 L1 C1 T C1 = = = sin 2 L 2 C 2 T C 2 l=
(5.21) (5.22)
2. greben
L2 = C2 T 2 1 1 L 1 = C1 T 2 D2 < D1 ;C 2 D1 ;C2
1. greben
Slika 5.7: Blii prikaz trigonometrije veliina koje opisuju dvije susjedne zrake vala i njihove transformacije uslijed refrakcije (prelamanja)
48
5.3.4. Primjena numerike integracije
U dubokom moru dno ne utjee na promjenu parametara vala (kae se da val ne osjea dno). Zbog toga parametri vala su konstantne veliine i u dubokom moru se indeksiraju s 0: H0 visina vala, L0 duina vala, c0 brzina vala. Brzina vala ne ovisi o dubini mora d, ve o periodu vala c =f(T), koji je za idealan val konstantan (T = const.). Zbog toga sve toke du grebena vala u dubokom moru imaju istu brzinu pa su grebenovi i zrake valova pravci, mo kao to se na Slika 5.8 vidi, im zrake dospiju u plii dio, dolazi do zakretanja kako je opisano u nastavku
t+dt t s c+ c ds s y
en eb gr
zrak
-d ds dl x c
dx
+d +d
l(x,y)
dy
Slika 5.8: Diferencijalni segment integracije u planu refrakcije (x i y su obrnuto prikazani u odnosu na Slika 5.6)
U prelaznom podruju i u plitkom moru valovi osjeaju dno te dolazi do savijanja grebenova, jer se dio grebena koji je u dubljoj vodi kree bre nego u plitkoj vodi. Kod analize refrakcije valova smatra se da prenoenje energije izmeu zraka vala (ortogonala) ostaje konstantno, odnosno da ne dolazi do irenja energije bono po grebenu.
49
Jednadbe zrake vala date su slijedeim izrazima: c = c(x,y) brzina vala u toki (x,y) promjena poloaja toke vala u vremenu dt: dl = c dt dx = c cos dt dy = c sin dt nadalje, ureivanjem izraza:
dx = c cos dt dy = c sin dt
(5.23)
(5.24)
promjena kuta zrake vala u vremenu dt:
c c + ds dt cdt dc s = dt d = ds ds
d c = s dt
(5.25)
(5.26)
gdje je:
c c c = sin + cos s x y
(5.27)
Poetni uvjeti:
T0 ( x 0 , y 0 ) poetna toka zrake vala D0 dubina u toki T0 c 0 brzina vala u toki T0 0 poetni kut upada zrake vala Za formirane varijable x, y i date su diferencijalne jednadbe: x = x 0 + c cos dt
t0 t
(5.28)
y = y 0 + c sin dt
t0
(5.29) (5.30)
= 0 +
t0
c dt s
50
Rjeavanje sustava jednadbi provodi se jednim od postupaka (eksplicitna metoda, implicitna metoda i ili mjeoviti postupak) numerike integracije (diskretizacija u vremenu t) koje onda daju vrijednosti integrala u pojedinim tokama. U nastavku je dat konkretan primjer rjeenog plana refrakcije na podruju plae autokampa u Splitu, primjenom metode konanih elemenata na kojima je vren gore opisan postupak uz koritenje algoritma za proraun toki progresije zraka vala u Fortranu.
Slika 5.9: Mrea konanih elemenata za plan refrakcije na podruju plae autokamp
51
Slika 5.10: Proraunsko rjeenje plana refrakcije
Kao to je vidljivo na Slika 5.10 proraunate zrake vala se postepeno u pliem moru ire i prelamaju na rtovima, odnosno na platou i punti, da bi u konanici njihov smjer bio okomit na obalnu crtu.
5.4. Lom vala
Kada se val rasprostire prema plai, u vrlo plitkom moru visine vala tee u beskonanost, ali postoji fizika granica odreene strmosti vala. Kada val proe tu granicu dolazi do loma i disipacije energije vala. Strmost vala se definira kao kvocijent visine i duine vala. Idealan val moe zadrat stabilnu formu i nee se lomiti samo ako mu je strmost manja od maximalne strmosti za odreenu dubinu.
Slika 5.11: Lom vala u dubokom moru
Kriterij Stokes-a: Poveanjem visine vala brzina ela vala postaje bliska brzini vala, zbog ega val postaje nestabilan i lomi se. Duboko more - valovi ne reagiraju s dnom tako da im strmost moe poveati samo vjetar i na taj nain dovesti do loma kad se prekorai (Ho/Lo)max. Maximalan strmost vala u dubokoj vodi (d > Lo/2) odreena je izrazom: Ho 1 (5.31) = = 0.142 L o max 7 Plitko more - valovi u plitkom reagiraju s dnom to rezultira poveanjem strmosti i lomom vala ako se prekorai (H/L)max. Maximalna strmost vala u plitkom moru (d < L/20) odreena je izrazom:
1 2D H = L max 7 L
(5.32)
Izraze 5.31 i 2.32 dokazao je eksperimentom Dunel (1952.) Srednje more - uvjet za lom vala (maksimalnu strmost) postavio je Mich (1944.):
52
1 2D H = tgh L max 7 L
(5.33)
Slika 5.12: Lom vala u plitkom moru
graevina koje se nalaze na podruju loma. Lom vala moe biti u razliitim oblicima, neki od njih su prikazani na Slika 5.13.
Usporedbom izraza za duboku i plitku vodu moe se zakljuiti da valovi u dubokoj vodi mogu odrati stabilnu formu uz veu strmost nego u plitkoj vodi. Poznavanje loma vala je vrlo vano radi odreivanja stabilnosti
RASPADANJE VALA
PROPINJANJE VALA (UDARNI LOM)
NAKUPLJANJE
Slika 5.13: Primjeri tipova loma vala
Lom vala po Miche-ovoj formuli vrijedi za idealan val. Na lom jo utjee nagib dna i strmina vala, tip zatite obale i sl. Za takve i druge sluajeve koriste se Goda (1970.) dijagrami.
USPINJANJE VALA
Du Dl Dl
Du
Slika 5.14: Prikaz uspinjanja vala uz obalu (konstrukciju-lukobran i lukobran s bermom)
Kod blaeg nagiba obale od 5 do 10 % dolazi do prelamanja vala, dok se kod strmijeg nagiba obale ne stigne prelomiti nego dolazi do uspinjanja (Slika 5.14).
53
5.5. Difrakcija vala
Difrakcija vala je pojava kod valovanja koja se bavi prijenosom energije vala popreno na zrake vala. Posebno je odvojena od refrakcije mada najee u prirodi se javljaju u zajednikom meudjelovanju. Osnovna razlika od refrakcije jest da se difrakcija ne bavi promjenom dubine, nego iskljuivo transformacijama vala zbog iznenadne promjene uvjeta valovanja kao to je to prilikom pojave prepreka tipa lukobrana i valobrana, ili npr. broda kao na Slika 5.15.
Slika 5.15: Primjer difrakcije oko broda
Klasian primjer iste difrakcije vala je primjer valobrana Slika 5.16.

Zona valovanja Zona sjene
Zrake valova Zrake
Slika 5.16: ista difrakcija
Grebeni
Valobran
Grebeni valova
Valobran dijelu zonu valovanja i zonu sjene a linija koja ih povezuje je zraka vala. Uz pretpostavku konstantne dubine (bez refrakcije), analiza difrakcije proraunava energiju vala koja se disipira unutar zone sjene. Navedeni proraun, ak i za jednostavne situacije kao to je 5.16 je vrlo kompliciran, a rjeenja su dali brojni autori kao to su Dean i Dalrymple (1984), Goda(2000. razradio je model za realan val koji daje isto tako neto tonije vrijednosti KD), Penney i Price (1951.) i za zahtjevnije proraune itatelj se upuuje na spomenutu literaturu. Za preliminarne proraune je, zato, vrlo esto dovoljno koristiti dijagrame difrakcije koji su ve ranije odreeni proraunom(numeriki) ili eksperimentalno. Dijagram difrakcije daje numerike vrijednosri koeficijenta difrakcije: H (5.34) K D = = F ( x,y ) Hi gdje je Hi incidentni val koji nailazi na prepreku, a H je traena za KD umanjena visina vala u zoni sjene. Na Slika 5.17 prikazan je takav dijagram za poloaj valobrana iz Slika 5.16 prema
54
CERC (1984.) a u navedenoj literaturi se mogu nai i ostali dijagrami za razliiti kut nailaska incidentnog vala.
Slika 5.17: Dijagram difrakcije za kut nailaska vala =90 (CERC 1984.)
Kada efekt pliine, refrakcija i difrakcija djeluju istovremeno visina vala se moe izraziti:
H (5.35) = K SK R K D H0 Kombinacijom razliitih dijagrama mogu se rjeavati kompleksniji problemi. Na slijedeim slikama su prikazani primjeri dijagrama za razliite ulaze u luku.
Slika 5.18: Difrakcija na ulazu u luku otvora - B/L=2
55
Slika 5.19: Difrakcija na ulazu u luku detaljnije za veliinu otvora B/L=2,5 (gore) i B/L=2,95 (dolje)
56

Luke I Pomorske Gradevine

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Luke I Pomorske Gradevine

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Sveuilite u Splitu, Graevinsko-arhitektonski fakultet

Luke i pomorske gradnje 2010

Sveuilite u Splitu, Graevinsko-arhitektonski fakultet

Luke i pomorske gradnje 2010

Sveuilite u Splitu, Graevinsko-arhitektonski fakultet

Luke i pomorske gradnje 2010

Slika 1.1: Poloaj Zemlje u Sunevom sustavu

Slika 1.2: Struktura Zemlje

Sveuilite u Splitu, Graevinsko-arhitektonski fakultet

Luke i pomorske gradnje 2010

Slika 1.3: Prikaz djelovanja potresa

Sveuilite u Splitu, Graevinsko-arhitektonski fakultet

Luke i pomorske gradnje 2010

Slika 1.4: Razvoj mora i kopna na Zemlji

1.2.3. Opi podaci

13,6 0,3 0,03 0,06 0,035

5,3 0,12 0,012 0,024 0,013

Sveuilite u Splitu, Graevinsko-arhitektonski fakultet

Luke i pomorske gradnje 2010

Slika 1.5: Prikaz razliitih projekcija prema obliku kartografske mree

Sveuilite u Splitu, Graevinsko-arhitektonski fakultet

Luke i pomorske gradnje 2010

Slika 1.6: Svjetski oceani i mora Tablica 1.3: Podjela mora

Sveuilite u Splitu, Graevinsko-arhitektonski fakultet

Luke i pomorske gradnje 2010

Slika 1.7: Prikaz osnovnih elemenata reljefa morskog dna

Slika 1.8: Prikaz hrbata u Atlantskom oceanu

Sveuilite u Splitu, Graevinsko-arhitektonski fakultet

Luke i pomorske gradnje 2010

Sveuilite u Splitu, Graevinsko-arhitektonski fakultet

Luke i pomorske gradnje 2010

Sveuilite u Splitu, Graevinsko-arhitektonski fakultet

Luke i pomorske gradnje 2010

Sveuilite u Splitu, Graevinsko-arhitektonski fakultet

Luke i pomorske gradnje 2010

Sveuilite u Splitu, Graevinsko-arhitektonski fakultet

Luke i pomorske gradnje 2010

Sveuilite u Splitu, Graevinsko-arhitektonski fakultet

Luke i pomorske gradnje 2010

NE VJETROVI ZAPADNI VJETROVI

VISOKI TLAK NE PASATI

DIZANJE ZRAKA I CIRKULACIJA

NISKI TLAK NE PASATI

VISOKI TLAK ZAPADNI VJETROVI NE VJETROVI

Slika 1.11: a)Strujanje zranih masa razliitih temperatura; b)planetarni vjetrovi

Sveuilite u Splitu, Graevinsko-arhitektonski fakultet

Luke i pomorske gradnje 2010

Horizontalni bariki gradijent:

a = 2v sin = 0,000146v sin brzina rotacije Zemlje

v brzina vjetra [m/s] geografska irina

Slika 1.13: Utjecaj akceleracije

Sveuilite u Splitu, Graevinsko-arhitektonski fakultet

Luke i pomorske gradnje 2010

PRIKAZ ZRANIH STRUJA:

Slika 1.14: Grafiki prikaz zranih struja

Sveuilite u Splitu, Graevinsko-arhitektonski fakultet

Luke i pomorske gradnje 2010

RASPORED ZRANIH MASA NA SJEVERNOJ POLUTCI

Slika 1.15: Raspored zranih masa

Slika 1.16: Formiranje atmosferske fronte

Sveuilite u Splitu, Graevinsko-arhitektonski fakultet

Luke i pomorske gradnje 2010

GLAVNE KARAKTERISTIKE VJETRA: