Mi̇kro İkti̇sat

T.C.
ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2632

AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 1600
MKRO KTSAT
Yazarlar
Prof.Dr. Kemal YILDIRIM (nite 1, 2, 7, 8)
Prof.Dr. Cneyt KOYUNCU (nite 3, 4)
Yrd.Do.Dr. Ayla YAZICI (nite 6)
Yrd.Do.Dr. Meltem ERDOAN (nite 5)
Editrler
Prof.Dr. Kemal YILDIRIM
Yrd.Do.Dr. Meltem ERDOAN
ANADOLU NVERSTES
iii
indekiler
indekiler
nsz ............................................................................................................
vii
Mikroekonomi..........................................................................
1. NTE
Tketici Davranfllar Kuram ve Tketici Talebi................. 28
2. NTE
GRfi ..............................................................................................................
TEMEL KAVRAMLAR.....................................................................................
Mal ve Hizmetler ...........................................................................................
Kaynaklar .......................................................................................................
Ktlk...............................................................................................................
Seim ve Frsat Maliyeti ................................................................................
Rasyonel Davranfl ve Bireysel karlar .......................................................
Mevcut ve Gelecekteki Tketim ..................................................................
Sosyal Bilim Olarak Ekonomi ve lgi Alan Olarak Sosyal Sonular .........
TEfiVKLER, DRTLER VE EKONOMK MODELLER ...............................
Sebep-Sonu liflkisi ......................................................................................
Mikroekonomik Modellerde Kullanlan Analitik Aralar ............................
Kstl Optimizasyon ......................................................................................
Marjinal karm ve Kstl Optimizasyon ....................................................
Denge Analizi ................................................................................................
Karfllafltrmal Duraan Analiz .....................................................................
POZTF VE NORMATF ANALZ.................................................................
MKROEKONOMNN KISA BR TARHES ..............................................
KARAMSAR OLMAYAN BLM VE FARKLI DfiNEBLME TARZI ...........
zet................................................................................................................
Kendimizi Snayalm......................................................................................
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................
Sra Sizde Yant Anahtar ..............................................................................
Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ...............................................
GRfi ..............................................................................................................
BTE KISITI................................................................................................
Bte Dorusu...............................................................................................
Bte Dorusundaki Deiflmeler .................................................................
FAYDA VE TKETC TERCHLER .............................................................
Kardinal Fayda Yaklaflm .............................................................................
Ordinal Fayda Yaklaflm...............................................................................
Tketici Tercihleri ve Farkszlk Erileri ......................................................
Tercihler zerine Varsaymlar ................................................................
Farkszlk Erilerinin zellikleri ...................................................................
Marjinal kame Oran ....................................................................................
Marjinal kame Oran ve Marjinal Fayda .....................................................
eflitli Biimdeki Farkszlk Erileri ve Fayda Fonksiyonlar................
OPTMAL SEMLER VE FAYDA MAKSMZASYONU ...............................
Cobb-Dougls Tr Tercihlerde Optimal Seimler ......................................
Tam kame Durumunda Optimal Seimler .................................................
Mkemmel Tamamlayclk Durumunda Optimal Seimler........................
TKETC TALEB KURAMI .........................................................................
Gelirdeki Deiflmeler (Gelir-Tketim Erisi ve Engel Erisi).....................
Bir Maln Fiyatndaki Deiflmeler (Fiyat-Tketim Erisi ve Talep
Erisi) .............................................................................................................
Fiyat Deifliminin Etkileri (Gelir ve kame Etkileri: Hicks Yaklaflm).......
Dflk Mallarda kame - Gelir Etkisi ve Talep Erisi fiekli ........................
apraz Fiyat Talep Fonksiyonu (kame ve Tamamlayclk)......................
3
4
4
4
6
7
8
9
10
11
12
12
13
13
15
17
19
20
22
24
25
26
26
27
29
29
30
31
32
32
34
35
35
37
37
38
39
41
41
43
44
44
45
47
49
51
52
iv
Mikro ktisat
zet ...............................................................................................................
Kendimizi Snayalm .....................................................................................
Yararlanlan Kaynaklar..................................................................................
3. NTE
retim Kuram ........................................................................ 58

GRfi ..............................................................................................................
RETM TEKNOLOJS VE FONKSYONU ..................................................
RETMDE KISA VE UZUN DNEM...........................................................
KISA DNEMDE RETM ............................................................................
UZUN DNEMDE RETM ..........................................................................
Efi RN ERLER.......................................................................................
Marjinal Teknik kame Oran .......................................................................
retimin Ekonomik Blgesi .........................................................................
Teknolojik Geliflme .......................................................................................
KAME ESNEKL ........................................................................................
zet ...............................................................................................................
4. NTE
59
59
61
62
66
66
69
71
73
74
78
79
80
81
81
Maliyet Kuram......................................................................... 82
GRfi ..............................................................................................................
MALYETN LMLENMES.......................................................................
KISA DNEMDE MALYETLER ....................................................................
Toplam Maliyetler ........................................................................................
Ortalama ve Marjinal Maliyetler ...................................................................
Toplam Maliyet Erileri.................................................................................
Ortalama Maliyet Erileri ve Marjinal Maliyet Erisi ...................................
Toplam, Ortalama ve Marjinal Maliyet Erileri............................................
UZUN DNEMDE MALYETLER..................................................................
Efl Maliyet Dorusu ......................................................................................
Uzun Dnem Maliyet Minimizasyonu..........................................................
Girdi Fiyatlarnda Deiflim............................................................................
Uzun Dnem Geniflleme Yolu .....................................................................
Normal ve Baya Girdi ................................................................................
Uzun Dnem Ortalama Maliyet Erisi ve lek Ekonomileri ...................
Uzun Dnem Marjinal Maliyet Erisi ...........................................................
KISA VE UZUN DNEM MALYET ERLERNN BRLKTE ANALZ.....
Ksa ve Uzun Dnem Ortalama Maliyet Erileri Arasndaki liflki .............
Ksa ve Uzun Dnem Maliyet Erileri ve lee Gre Getiri ...................
Ksa ve Uzun Dnem Marjinal Maliyet Erileri Arasndaki liflki ...............
zet ...............................................................................................................
5. NTE
54
55
56
56
57
83
83
85
85
87
89
90
92
94
94
95
97
98
99
100
100
101
101
103
105
107
108
109
110
110
Tam Rekabet............................................................................ 112

GRfi ..............................................................................................................
TAM REKABET PYASASI .............................................................................
Tam Rekabet Piyasasnn zellikleri............................................................
Tam Rekabet Piyasalarnda Firma ve Piyasa Talep Erisi ..........................
Tam Rekabet Piyasasnda Firmann Toplam, Ortalama ve
113
113
114
115
indekiler
Marjinal Haslat.......................................................................................
TAM REKABET PYASASINDA FRMANIN KISA DNEM DENGES
VE FRMA ARZ ERS .................................................................................
Toplam Haslat - Toplam Maliyet Yaklaflm ..............................................
Marjinal Haslat - Marjinal Maliyet Yaklaflm ..............................................
Ksa Dnemde Firmalar in Denge Durumlar ....................................
Firmann Zarar Etmesi Sonucu Kapanma Karar...................................
Firmann Zarar Etmesine Ramen retime Devam Etme Karar .........
Ksa Dnem Firma Arz Erisi .......................................................................
TAM REKABET PYASASINDA UZUN DNEM FRMA VE PYASA
DENGES VE PYASA ARZ ERS ..............................................................
Uzun Dnem Piyasa Arz Erisi ....................................................................
TAM REKABET PYASASINDA REFAH VE ETKNLK ................................
zet ...............................................................................................................
115
117
117
118
119
120
120
120
121
121
125
128
129
130
130
131
Eksik Rekabet Piyasalar-Monopol, Monopolc Rekabet ve

Oligopol Piyasalar ................................................................... 132
6. NTE
Faktr Piyasalar......................................... ............................. 156
7. NTE
GRfi ..............................................................................................................
MONOPOL PYASASI....................................................................................
Monopol Gcn Kaynaklar: Girifl Engelleri ...............................................
Monopolde Talep, Toplam Haslat ve Marjinal Haslat ..............................
Toplam Haslat, Marjinal Haslat ve Talebin Fiyat Esneklii ......................
Ksa Dnemde Monopolc Firmann Kr Maksimizasyonu .......................
Monopolde Uzun Dnem Dengesi ..............................................................
Monopolde Fiyat Farkllafltrmas .................................................................
Monopole Yneltilen Elefltiriler....................................................................
MONOPOLC REKABET PYASASI .............................................................
Monopolc Rekabette Talep ve Haslat.......................................................
Monopolc Rekabet Piyasasnda Ksa Dnem Dengesi .............................
Monopolc Rekabet Piyasasnda Uzun Dnem Dengesi ...........................
Monopolc Rekabette Kullanlmayan Kapasite...........................................
OLGOPOL PYASASI ...................................................................................
Oligopol Teorileri..........................................................................................
Geleneksel (Klasik) Oligopol Teorileri..................................................
Modern Oligopol Teorileri .....................................................................
Dirsekli Talep Erisi Modeli ...................................................................
Anlaflmal Oligopol Teorileri ..................................................................
Oligopol Piyasasnda Fiyat Dfl Rekabet .....................................................
Oligopol Piyasasnda Etkinlik.......................................................................
zet................................................................................................................
GRfi ..............................................................................................................
KISA DNEM RETM FAKTR (GRD) TALEB...................................
Rekabeti Piyasada Firmann Emek Talebi..................................................
Kr Maksimize Eden Emek Miktarnn Belirlenmesi ve Emek
Talep Erisinin Eimi ....................................................................................
Emek Talep Erisinin Elde Edilifli ve Eimi in Alternatif Bir Yntem....
133
133
134
135
136
137
138
139
140
141
141
142
142
143
144
145
145
147
148
149
151
151
152
153
154
154
155
157
157
158
160
162
vi
Mikro ktisat
REKABET PYASADA UZUN DNEM RETM FAKTR TALEB ......

Uzun Dnem Emek Talep Erisinin Alternatif Yntemle Tretilifli ve
Eimi ..............................................................................................................
Faktr kame Etkisi .......................................................................................
kt Etkisi Ya da rn Etkisi .....................................................................
ENDSTR VE PYASA N FAKTR TALEP ERLER ..........................
IKTI PYASASINDA MONOPOLC GC BULUNAN FRMANIN
FAKTR TALEB ..........................................................................................
EMEK FYATINDAK DEfiKLKLERE KARfiI EMEK TALEBNN
DUYARLILII ...............................................................................................
Emek Talebinin cret Esneklii ve Hicks-Marshall Kurallar.....................
GRD ARZ ERS ......................................................................................
Zaman Kullanmna liflkin Basit Bir Model ...............................................
EMEK PYASASINDA DENGE ......................................................................
MONOPSONCU FAKTR PYASALARI .......................................................
ki Tarafl Monopol .......................................................................................
EKONOMK RANT ........................................................................................
zet................................................................................................................
8. NTE
163
165
165
166
168
169
171
171
173
174
178
179
180
180
182
183
184
184
185
Genel Denge ve Refah Ekonomisi.......................................... 186

GRfi ..............................................................................................................
TKETCLER ARASI DEfiMDE ETKNLK VE GENEL DENGE ............
Edgeworth Kutu Diyagram erevesinde Deiflim....................................
Deiflimde Etkinlik ve Pareto Optimumu (Refah Ekonomisinde Birinci
Teorem) .........................................................................................................
Dalm Problemi Pareto Optimal ve Pareto stn Noktalar.....................
Dier Deiflim Olanaklar ve Pareto Optimumu (Refah Ekonomisinde
kinci Teorem)...............................................................................................
RETMDE ETKNLK VE GENEL DENGE ..................................................
retim mknlar Snr Erisi .......................................................................
Dorusal ve Dorusal Olmayan retim mknlar Snr ve Marjinal
Dnflm Oran.............................................................................................
DAILIMDA VE RETMDE GENEL DENGE (RETM MKNLARI
SINIRI ZERNDE FAYDA MAKSMZASYONU) ........................................
Rekabeti Fiyatlar ve Ekonominin Genel Dengesi .....................................
KNC EN Y TEOREM ...............................................................................
SOSYAL REFAH KRTERLER .......................................................................
Kaldor ve Hicks Kriterleri ............................................................................
Scitovsky Kriteri.............................................................................................
REFAH EKONOMS VE GEREK DNYA .................................................
Piyasa Baflarszl ........................................................................................
Piyasa Gc.............................................................................................
Piyasalarn Var Olmamas ve Etkin Olarak fllememesi........................
Eflitlik..............................................................................................................
zet................................................................................................................
187
189
189
191
192
193
194
196
197
199
200
201
202
203
203
204
204
204
205
206
208
209
210
211
211
Szlk ................................................................................... 213
nsz
nsz
ktisat, flimdi ve gelecekteki tketimi yaplacak mal ve hizmetlerin retilmesi
ve paylafllmas srecinde bir toplumun alternatif yerlerde kullanabilecei kt kaynaklarn eflitli alanlara tahsisine karar verirken, seimlerini nasl yaptklarn ve
bu seimlerin sonularn inceleyen bir sosyal bilimdir.
Sosyal bilimler insan davranfllarnn incelenmesine odaklanr. Bir sosyal bilim
olan iktisadn temel anadallarndan birisi mikro iktisatdr. Mikro iktisat; bireylerin
ve firmalarn seimlerini, bu seimlerin birbirleri ile etkileflimlerini ve devletin bu
seimlere etkisini arafltrmay kendisine konu edinmifltir.
nsanlarn ihtiyalarn gidermede, retilen mallar iin kullanlan kaynaklar
kt olduundan, rettiimiz mallar da kttr. Kt kaynaklarn kullanm insanlar
seimler yapmaya zorlar nk kt olan retim faktrleri snrl miktarda bir retim yapma olana vermektedir. Ancak doalar gerei insanlarn ihtiyalar
snrszdr. Snrl kaynaklarla insanlarn snrsz ihtiyalarn karfllama sreci
ekonominin temel problemlerinden ktlk kavramn ortaya koymaktadr. Ktlk
gerekten ekonomik bir problemdir ve bu nedenle de baz seimlerin yaplmas
gerekmektedir.
Seimlerin nasl yaplaca ise tketici ve retici davranfllarna gre flekillenir.
Tketiciler bte kst altnda faydalarn ve reticiler ise maliyet kst altnda karlarn maksimize etmeye alflrlar. Bu erevede nce tketici davranfllarn
inceleyerek talep erisine, daha sonra retici davranfllar ve maliyetleri inceleyerek arz erisine ulafllacaktr. reticiler ile tketicilerin etkileflimleri piyasalarda
olufltuu iin ya da arz ve talep karfllaflmalar piyasalarda gereklefltii iin ve
devletin de piyasalara iliflkin dzenlemeleri bulunduundan eflitli mal ve faktr
piyasalar incelenecektir. Sekiz nite kst nedeniyle mikro iktisat kitabnz Genel
Denge ve Refah nitesi ile sonlandrlacaktr.
Kitabn hazrlanmasnda tm emei geenlere teflekkrlerimizi sunuyor, baflta
rencilerimiz olmak zere tm okuyuculara yararl olmasn gnlden diliyoruz.
Editrler
Prof.Dr. Kemal YILDIRIM
Yrd.Do.Dr. Meltem ERDOAN
vii
MKRO KTSAT
Amalarmz
N
N
N
N
Bu niteyi tamamladktan sonra;

Ekonominin tanmn ve temel kavramlarn tanyabilecek,
Ekonomik modeller ve mikroekonomide kullanlan analitik aralar ifade edebilecek,
Pozitif ve normatif analiz ayrmn aklayabilecek,
Mikroekeonominin geliflim srecini belirtebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Ekonomi
Kaynaklar
Seim ve Frsat Maliyeti
Rasyonel Davranfl
Kstl Optimizasyon
Denge Analizi
Karfllafltrmal Duraan Analiz
indekiler
Mikro ktisat
Mikroekonomi
GRfi
TEMEL KAVRAMLAR
TEfiVKLER, DRTLER VE
EKONOMK MODELLER
POZTF VE NORMATF ANALZ
MKROEKONOMNN KISA BR
TARHES
KARAMSAR OLMAYAN BLM VE
FARKLI DfiNEBLME TARZI
Mikroekonomi
GRfi
Bundan 50 yl ncesine bakacak olursak biz de dahil hemen tm toplumlarn refahlarnda artfl olduunu grmekteyiz. Televizyonun daha bulunmad, yolculuklarn yeterince gl olmayan tafltlar ve zayf lokomotiflerin ektii trenlerle yapld, bilgisayarn olmad bir dnyadan, bugn o zamanlar lks bile saylabilecek
birok mamul insanlarn ounun salayabildii bir duruma geldik. Hemen herkesin evinde amaflr makinesi, televizyon, buzdolab vb. bulunmaktadr. nsanlarn bu zenginlie ulaflabilmesi iin retken faaliyetlerin koordinasyonunu salayan
ok iyi alflan bir sisteme ihtiyalar vardr. Ne trden bir sistem olduu tartflmasnn bafllad yerde konufltuumuz fley ekonomidir. Ekonomi hem bireysel hem
de toplumsal dzeyde bir btn olarak sistemin irdelendii bir disiplindir. Ekonomideki bu geliflmeleri salamak iin herhangi bir birim ya da kifli grevlendirilmemifl bunu piyasa ekonomisi baflarmfltr. Burada retim ve tketim ok sayda firmann ve bireyin kararlar sonucunda ortaya kmfltr. Bu sistemde hangi maldan
ne kadar retileceini ve nereye gnderileceini syleyen herhangi bir merkezi
otorite yoktur. Her bir retici en krl olacan dflnd mal retirken tketiciler de ihtiyalarn karfllamak iin mevcut rnler arasndan zgr iradeleri ile seip alrlar. Bu geliflmeleri ve ekonomiyi anlamak iin ncelikle ekonominin ana
dallarn ortaya koyup bir tanmn yapmamz gerekir.
Birok meslek grubunda uzmanlaflma olduu gibi iktisatlar da ekonominin
farkl alanlarnda uzmanlaflrlar. Bu balamda iktisad iki ana dala ayrabiliriz: mikroekonomi ve makroekonomi.
Mikroekonomi, bireylerin ve firmalarn seimlerini, bu seimlerin birbirleri ile
etkileflimini ve devletin bu seimlere etkisini arafltrmay kendisine konu edinmifltir. simdeki mikro n eki Yunanca mikros kelimesinden gelir ve kk anlamndadr. Dolaysyla mikroekonomi tketici, ifli, ynetici ve bir firma gibi bireysel
ekonomik karar vericilerin iktisadi davranfllarn inceler. Ayn zamanda hane halklar, endstriler, piyasalar, iflci birlikleri ve ticaret birlikleri gibi ajanlarn davranfllarn inceler. Mikroekonominin ilgilendii baz sorular flyledir: Masast bilgisayar m alaym yoksa dizst bilgisayar m? Akaryakt fiyatlar artarsa insanlar daha
kk arabalara ynelirler mi? Gelir vergisindeki azalma insanlarn daha ok alflmasn teflvik eder mi?
Mikroekonomi, bireylerin ve
firmalarn seimlerini, bu
seimlerin birbirleri ile
etkileflimini ve devletin bu
seimlere etkisini
arafltrmay kendisine konu
edinmifltir.
Mikro ktisat
Makroekonomi, ekonomiyi bir

btn olarak inceler. Yani
makroekonomi ulusal
ekonomide devletin,
firmalarn ve bireylerin
tercihlerinin toplam etkisiyle
ilgilenmeyi kendisine konu
edinmifltir.
Makroekonomi, ekonomiyi bir btn olarak inceler. Yani makroekonomi

ulusal ekonomide devletin, firmalarn ve bireylerin tercihlerinin toplam etkisiyle ilgilenmeyi kendisine konu edinmifltir. Yine isimdeki makro n eki Yunanca byk
anlamna gelen makros kelimesinden gelmektedir. Burada gelirin ve istihdamn
toplam dzeyleri, faiz oran, enflasyon oran, byme ve ulusal bir ekonomide
konjonktrn doas gibi konular incelenir. Makroekonominin cevap arad baz
sorular flunlardr: 2000li yllarn bafllarndan itibaren Trkiyede retimde artfl salanrken neden ayn baflar istihdamda yakalanamad? indeki ve Hindistandaki
gelir artfl neden Trkiyedekinden daha fazla? Neden Avrupa lkelerinde kamu
bor stoklar artarken Trkiyede kamu maliyesi bu sorundan byk lde kurtulmufltur? Enflasyonun nedenleri nelerdir? 1970lerden 2000lerin bafllarna kadar
ok yksek seyreden enflasyon son 10 ylda nasl dflrlebilmifltir?
Bu ksmda ekonominin ne olduu konusunda genel bir bilgi verilecek ve bir
ekonomistin dnyay nasl grd konusunda genel bir bakfl kazandrlacaktr.
Burada ekonominin temel yap tafllarnn anlafllmasn salamaktan teye gidilmeyecektir. Bu balamda ncelikli olarak ekonominin tanm yaplacaktr. Yaptmz
tanmlamay daha iyi kavrayabilmek iin tanmda geen kavramlar zerinde ayrntl olarak durulacaktr.
Ekonomi, flimdi ve gelecekte tketimi yaplacak mal ve hizmetlerin retilmesi ve paylafllmas srecinde bir toplumun alternatif yerlerde kullanabilecei
kt kaynaklarn eflitli alanlara tahsisine karar verirken seimlerini nasl yaptklarn ve bu seimlerin sonularn inceleyen bir sosyal bilimdir.
TEMEL KAVRAMLAR
AM A
Ekonomi tanmnda verilen temel kavramlar tanmak
Mal ve Hizmetler
ster firma dzeyinde olsun ister bireysel dzeyde olsun ihtiyacmz gideren her
fley maldr. Fiziki veya fiziki olmayan olmak zere mallar ikiye ayrmak mmkn.
Fiziki mallara yolcu uaklar, kitap ve dner gibi dokunabileceimiz rnleri rnek verebiliriz. niversitede aldnz eitim veya hastanelerden aldmz bakm
ve tedaviler fiziki olmayan mallardr. Bu gruba giren maddi olmayan mallar, fiziki
mallardan ayrt edici zelliklerini vurgulamak iin, hizmetler olarak adlandrlr.
Ancak ou kez ifadede yalnlk salamak iin mal tabiri hem mallar hem de hizmetleri ifade etmek amacyla kullanlacaktr.
Kaynaklar
htiyalarn karfllanmas ancak kaynaklarn kullanlmas ile mmkn olabilir. Kaynaklar mal ve hizmetlerin retilmesi srecinde kullandmz retim aralar ile
ham maddeler veya baflka bir ifadeyle girdilerdir. ktisatlar kaynaklar drt ana
bafllk altnda toplamaktadrlar: toprak (doa), emek, sermaye ve giriflimci.
Toprak dediimizde aklmza doann tamam gelmelidir. Topran kendisi,
topran zerinde yetiflen her fley ve madenler gibi doadan kartlan her fleyi
iermektedir.
retim srecinin bir dier faktr olan emek, insann hem fiziki hem de zihinsel
abasn ifade etmektedir. Emek toplumdaki bireylerin kabiliyetleri, eitimleri ve retimleri dahil olmak zere fiziki ve entelektel hizmetlerinin tamamn iermektedir.
1. nite - Mikroekonomi
ktisatta sermaye kelimesi paradan ziyade fiziki retim aralarn vurgulamaktadr. Sermaye, makine ve ekipman gibi retimde kullanlan rnleri bir btn olarak ifade etmektedir. Sermaye denilince bir projenin gerekleflmesi iin gereken
mali destek veya baz firmalarn finansman iin kullanlan hisse senetleri veya tahviller akla gelmektedir. Bu genel itibariyle dorudur ancak makine, tehizat, bina,
depo, fabrika gibi fiziki varlklar iermedii iin tahvil ve hisse senetlerini finansal sermaye olarak adlandryoruz. Yani, baflka mallarn retim srecinde kullanlmak zere retilmifl mallar sermaye olarak adlandrlmaktadr.
Buradan yola karak bir ekonomide mallarn iki amala retildiklerini syleyebiliriz. Bunlardan birincisi retimin nihai amac olan, bir ihtiyac gidermek amacyla yaplan retimdir ki bu mallar tketim mal olarak adlandrlr. Dieri ise baflka mallar retmek iin kullanlan mallardr ve sermaye mal olarak adlandrlr.
Bir rn kimin kullandna bakarak da tketim veya sermaye mal olduuna karar verebiliriz. Eer bir mal nihai tketici tarafndan alnyor ve kullanlyorsa tketim maldr. Eer bir firma baflka mallar retmek amacyla ald mal kullanyorsa
bu sermaye maldr. Eer bilgisayarmz oyun oynamak iin kullanyorsak tketim,
bir proje gelifltirme srecinde rapor hazrlamak iin kullanyorsak sermaye maldr.
Bir maln yapmnda kullanlan malzemeleri, rnn kendisinden ayrt edebilmek
amacyla kaynak ad verilir. Literatrde kaynaklar, retim faktrleri ya da girdi
kelimeleri birbirinin yerine kullanlabilmektedir. Baz mallar kullanmlarna gre
tketim mal olabilecei gibi sermaye mal da olabilirler.
Ekonomik hayatta risk alan bireyler giriflimcilerdir. Kr salamak veya zarara katlanmak gibi sonular olan ekonomik aktiviteleri hayata geirdii iin giriflimcilerin ynetsel yetenekleri olmakla beraber salt ynetici olarak addedilemezler.
Giriflimci dier retim faktrlerini arzulad retimi salayabilecek bir formatta bir
araya getiren kiflidir.
nsanlar gelirlerini, ya sahibi olduklar kaynaklar satarak ya da kiralayarak elde ederler. nsanlarn topraklarn kullanarak elde ettikleri gelire rant, emeklerini
arz ederek elde ettikleri gelire cret, sermayelerini kullanarak elde ettikleri gelire
faiz ve giriflimcilerin gelirine de kr denilmektedir. Kaynaklar ellerinde bulunduranlar bu kaynaklarn satarak veya kiraya vererek elde ettikleri gelirle mal ve hizmet alabilmektedirler. reticiler de sattklar mal ve hizmetlerin bir karfll olarak
elde ettikleri bu gelirle kaynaklarn kullandklar birimlerin gelirlerini demektedirler. Yani burada bir dng sz konusudur.
Kaynaklarn dalmn belirlemde en nemli rol fiyatlar stlenir. Fiyat mekanizmas, hangi mal ya da hizmetin nasl ve kimin iin retileceine karar verilmesini salayan bir mekanizmadr. Fiyatlar bireylerin ve firmalarn kararlarn etkiler
ve tketicilerin, firmalarn ve tm toplumun temsilcisi olarak devletin ve kamu otoritelerinin kararlarnn birbiriyle etkileflimi sonucu belirlenir. Tketiciler ile reticilerin (firmalarn) etkileflimini salayarak alclarn satclarla ticaret yapmasna olanak salayan mekanizmaya piyasa ad verilmektedir. Piyasa denildiinde fiziki bir
ortamdan ya da sanal bir ortamdan bahsediyoruz. fiehir merkezinde giyim ve gda
rnleri iin gittiimiz bir alflverifl merkezi piyasay oluflturduu gibi internet zerinden yaplan alflverifllerin oluflturduu ortam da bir piyasadr.
Ekonomik birimlerin elde ettikleri gelirler nasl snflandrlr.
SIRA SZDE
nsanlarn topraklarn
kullanarak elde ettikleri
gelire rant, emeklerini arz
ederek elde ettikleri gelire
cret, sermayelerini
kullanarak elde ettikleri
gelire faiz ve giriflimcilerin
gelirine de kr
denilmektedir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
Mikro ktisat
Ktlk
Bireyin kendi iyilii iin

yapt bir eylemin topluma
zarar vermesi durumunda
piyasa baflarszl oluflur.
Ktlk, var olan bir kaynan ne kadarnn istenildii ile ilgilidir. Eer bir kaynan
mevcut miktarndan daha fazlasn istiyorsak o kaynak kttr. Gnlk hayatmzda
doada nadir olarak grlen anlamnda kullanlan ktlk kavram, ekonomide daha genifl bir anlama sahiptir. Bir birey veya firma bir mal veya kaynak iin deme yapmaya hazrsa ekonomistlerin tanmnda o mal ya da kaynak kttr.
Herkes ok iyi bir mekanda gzel bir evinin, spor bir arabasnn, yazlar geirebilecei yazlnn (bu rnekleri istediiniz kadar artrabilirsiniz) olmasn ister
ama her zaman her istediimizi elde edemeyiz. Elimizdeki kaynaklar snrl olduu iin olas alternatifler arasndan bir seimde bulunmak zorundayz. Ksaca insanlarn ihtiyalarn gidermede; retilen mallar iin kullanlan kaynaklar kt olduundan rettiimiz mallar da kttr. Kt kaynaklarla kt mallar retebiliriz. Ancak
doalar gerei insanlarn ihtiyalar snrszdr. Snrl kaynaklarla insanlarn snrsz ihtiyalarn karfllama sreci ekonominin temel problemlerinden ktlk kavramn ortaya koymaktadr. Ktlk geekten ekonomik bir problemdir ve bu nedenle
de baz seimlerin yaplmas gerekmektedir.
Kaynaklarn ktlndan bahsettiimizde sadece maddi kaynaklar anlafllmamaldr. Zaman da kttr ve gnde sadece 24 saat vardr. Zamanmzn kullanmn dzenlerken bir eylem iin ayrdmz zaman, o zaman diliminde yapabileceimiz dier aktivitelerden vazgetiimiz anlamna gelmektedir. Zamanmz snava hazrlanmak iin kullanyorsak sinemaya gitmekten vazgememiz gerekir. Zaman birok insan iin kstl olduundan, daha az zaman harcamak iin insanlar
para vermeye hazrdrlar. rnein flehrin uzak noktalarnda bulunan byk alflverifl merkezlerinde ucuza alflverifl yapmak yerine mahallemizde bulunan bakkal ya da manavdan ayn rnleri daha pahalya almay isteyebiliriz. Bu aslnda
zerinde zaman basks olan bireyler iin bakkal ve manavlarn arz ettii nemli bir hizmettir. Btn bu anlattklarmzdan yola karak insanlarn neden tercih
yaptklar sorusunun cevabn verebiliriz: para, zaman, tabiat gibi kaynaklarmzn kt olmasndan dolay.
Bireylerin tercihlerinin toplam toplumun genel tercihlerini ve dolaysyla kt
kaynaklarn nerelerde kullanlmas gerektiinin bilgisini bize verecektir. Bunu salayabilecek sistem de piyasa ekonomisidir. Toplumsal olarak zaman nasl kullanyoruz? Dnyann birok yerinde olduu gibi bizler de hafta sonu zamanmz byk alflverifl merkezlerinde mi geiriyoruz yoksa zamandan tasarruf etmemizi salayacak olan yakndaki alflverifl birimlerini mi tercih ediyoruz? Bunun cevab toplumun tamamnn seimlerinin gzlenmesiyle elde edilebilir. Fakat eflitli gerekelerle toplumun almas gereken baz kararlar bireylerin seimlerine brakmamak
daha doru olabilir. nk bireylerin toplumun yararna olmayan eylemleri olabilir. Bireyin kendi iyilii iin yapt bir eylemin topluma zarar vermesi durumunda
piyasa baflarszl oluflur. Sehirleflmenin youn olduu blgelerde yeflilin korunmas toplumun yararna olmakla beraber, mlkiyet sahiplerinin bofl arazilerini inflaata amalar kendi yararlarnadr. Bu nedenle baz durumlarda bireysel tercihler
yerine hkmet veya belediyece alnacak kamusal kararlar daha uygundur. Sularn sanayileflme sonucu kirlenmesi veya balk avclarnn aflr avlanmalar sonucu
denizlerdeki balk stoklarnn azalmas veya ormanlarn her gn talan edilmesi bu
duruma verebileceimiz arpc rneklerdendir. Dolaysyla ekonomik analizlerin
bu tr olumsuzluklar gidermek iin zm nerilerinin gelifltirilmesinde kullanlabileceini vurgulamada yarar vardr.
Ekonomide kt olmayan mallara ise serbest mal ad verilmektedir. Havay bu

tr mallara rnek olarak verebilir miyiz? Eer bir sanayi flehrinin ya da kmrle
stmann yaplabildii bir beldenin kirli havasn dflnrsek bunun her yer iin
geerli olduunu syleyemeyiz. Bu nedenle bir mal veya kaynan serbest mal olduunu dflnmek olduka zordur. Kurtulmak iin deme yapmaya hazr olduumuz her fleye ise kt mal denilmektedir. Bu tr olumsuzluklara hava kirlilii,
pler, nkleer ve tbbi atklar rnek olarak verilebilir.
Seim ve Frsat Maliyeti

Kt kaynaklarn kullanm insanlar seimler yapmaya zorlar nk kt olan retim faktrleri snrl miktarda bir retim yapma olana vermektedir. Seimlerimizi alternatifler arasndan rasyonel biimde fayda-maliyet karfllafltrmasndan sonra yaparz.
fiu ana kadar toplumun tm ihtiyalarn karfllamaya yetecek kadar kaynamzn olmadn, bu kaynaklarn nasl ve hangi alanlarda kullanlacak flekilde tahsis
edilmesi gerektii konusunda seim yaplmas gerektiini grdk. Toplumlar alternatifler arasnda seim yapmaldr; yani hangi mal retilecek, mallarn retilmesi iin kaynaklar nasl tahsis edilecek ve retilen mallar topluma nasl datlacaktr? sorularna cevap bulmaldr. retim faktrlerini kullanarak mzik enstrman retebileceimiz gibi ders kitaplar veya salk hizmeti de retebiliriz. oaltabileceimiz bu alternatif rnlerin tamamn veya istediimiz miktarn, kaynaklarmzn snrl olmas sebebiyle retemeyiz; aralarnda bir seim yapmamz gerekecektir. Seim yaplmasnn gereklilii gerek hkmet gerek firma ve gerekse bireysel bazda deiflmemektedir. Bir hkmet elindeki snrl kaynaklar salk alannda yaplacak yeni alflmalara aktarmakla savunma harcamalarna ya da bir sanatsal etkinlie aktarmak arasnda bir seim yapmak zorunda kalabilir. Bu durum, bireyler iin de geerlidir. Kifliler zaman ve gelirlerini nasl harcayacaklarna alternatifler arasnda yaptklar seimle karar verirler. Giriflimciler de emek, sermaye ve
topra nasl kullanacaklarna karar verirler. Sonu olarak ktln bir sonucu olarak toplumlarn alternatifler arasnda bir seim yapmalar kanlmazdr. Bir fleyi
semek demek dier alternatiflerden vazgemek anlamna gelir ve bunun topluma
bir maliyeti vardr. Ekonomistler buna frsat maliyeti adn vermektedir.
Frsat maliyeti kavram, ekonominin yukardaki tanm iinde yer almamakla
beraber, ktln bir sonucu olmas itibariyle aslnda zmni olarak tanmn iindedir.
Frsat maliyeti bir fleyi setiimizde vazgetiimiz alternatiflerin deerini ifade etmektedir. Hkmetin mevcut imknlarla okul yerine yol yapmas, veya savunma
harcamalarna daha fazla para ayrarak yurttafllarna gtrebilecei salk hizmetlerinden vazgemesi birer frsat maliyetidir. Benzer flekilde elimizdeki parayla tiyatro yerine sinemaya gitmek veya paramz bankada tutarak faiz elde etmek yerine cebimizde tutmamz frsat maliyetine rnek oluflturmaktadr. Paray cebimizde
tutmann frsat maliyeti bankaya yatrmayarak vazgetiimiz faiz geliridir. Bir arkadaflnz size yemek smarlasa bile, size zaman gibi nemli bir maliyet getirmektedir. nk bu zaman baflka amalarla kullanabilirdiniz. Yani yemei kim alrsa alsn, harcanlan zaman bakmndan yemee iliflkin bir frsat maliyeti vardr. Kaynaklar snrldr ve herhangi bir mal retmek iin kullandmz kaynaklar baflka bir
fley retmek iin kullanamayz. Sonuta bir ihtiyac karfllamak iin retilen her mal
bir frsat maliyeti etkisi yaratmaktadr. Yani frsat maliyeti, mallarn kt olduunun
ve bedavaya olmadnn aklamasdr. Kaynaklarn kt olmas retebileceimiz
mallar arasndan seim yapmamz zorunlu klyor, bir fleyi setiimiz zaman dier
olas seeneklerden vazgetiimiz iin bir maliyetle karfl karflya kalyoruz.
Frsat maliyeti bir fleyi

setiimizde vazgetiimiz
alternatiflerin deerini ifade
etmektedir.
Mikro ktisat
niversiteyi bitirdikten sonra baflvuruda bulunduunuz iki firmann sizi ifle almak istemesi durumunda bir seim yapmak zorunda kalacaksnz. fl yerlerinin bir
tanesi, flehrin gbeindeki ifl merkezi olan yksek bir binann iyi dflenmifl bir ofisinde size ifl imkn sunarken bir dieri, flehrin dflnda aalarn evreledii kk
bir gln kenarnda bir ifl imkan sunmaktadr. Her ikisinin de size sunduu maddi imknlar eflit olsun. Bu durumda hangisini seersiniz? fiehir merkezindeki gkdelende hizmet veren firmay setiimizi varsayalm. Bunun size maliyeti temiz hava ve gzel bir doal manzaradr. Bu tr maliyeti ekonomistler seimin frsat maliyeti olarak adlandrmaktadr. Bireysel seimleri anlamak iin frsat maliyetini iyi
anlamak ok nemlidir nk en nihayetinde tm maliyetler frsat maliyetidir. Buradan kartlabilecek baflka bir sonu da ekonomistlerin her fleye parasal anlamdaki maliyet-fayda asndan yaklaflmadklardr. nk yukardaki rnekte olduu gibi her iki ifl imknnn salad ekonomik olanaklar ayn olduu halde, bir
maliyet sz konusudur. rneimizdeki cretlerin ayn olduu varsaymn yerine,
flehir merkezindeki firmann T2.000 ve flehir dflndaki firmann T3.000 cret teklif
ettiklerini dflnelim. Bu durumda herhangi bir sebeple flehir iindeki ifli kabul
ederseniz bu seiminizin bir sonucu olarak ortaya kan frsat maliyetine her ay
T1.000ye alabileceiniz her fley eklenecektir. fiehir merkezindeki ifli semenizin
maliyeti onun uruna vazgetiiniz her fley olduu iin sonuta katlanlan btn
bu maliyetler (T1.000/ay ve gzel bir doa manzaras) frsat maliyetidir.
niversitede okumanzn frsat maliyeti var mdr? niversiteye gidiyor olmanz
zaten bir maliyettir. Okula dediiniz renim harc, yurda veya kiralk daireye
denen paralar birer maliyettir. Bunlar iin para demiyor olsanz bile yine de byk bir maliyete katlanyorsunuz. nk burada okumak yerine bir ifle girip o iflte drt ylda kendinizi ispatlayp bir kariyer edinmek ve bu sre iinde gelir elde
etme olaslnz var. Sonuta niversiteye gelerek har, kira, ders kitaplar gibi
maliyetler ve bir ifle girmifl olma durumunda kazanabileceiniz gelir ve tecrbeden
vazgemek frsat maliyetini oluflturmaktadr. rnein Bill Gates okul sralarnda bu
maliyetin ne kadar byk olabileceini anlayp niversite eitimini tamamlamadan
ifl hayatna atlmfltr. Sonu olarak insanlar olas seenekler arasnda seimlerini
yaparken kendi karlarn dflnrler ve rasyonel davranrlar.
Rasyonel Davranfl ve Bireysel karlar

Rasyonel davranfl, ekonomistlerin insanlarn seimlerini nasl yaptklarn aklamak iin kullandklar bir terimdir. Rasyonellik, insanlarn ulaflabildikleri mevcut
bilgiler flnda kendilerine en byk tatmini salayacak tercihi yapacan ifade
etmektedir. Bir baflka deyiflle rasyonellik, bireylerin iinde bulunduklar koflullar
erevesinde ulaflabilecekleri en iyi seimi (tercihi) yapma gayretleri anlamna gelmektedir. Burada rasyonel bireylerin amalarna ulaflmak iin bilinli aba harcayacaklar kabul edilir. Bu amalar baflkalar iin bir anlam ifade etmese de bireyin
kendisi iin anlam taflyor olabilir. rnein ocuunun refahn artrmak iin tketimini ksan birinin bencil olmad sylenebilir. Eer ocuunu mutlu etmek kendisini de mutlu ediyorsa ocuunun refah iin aba harcamak bu bireyin algs
balamnda kendi karnadr. ocuunun geleceine ynelik gayretler asil bir
davranfl olsa da bireyin zahmete deer bulduu her fley, farkl bir bakfl asyla ya da daha derin bir anlamda zahmete deer olmayabilir. Bir ifl adam alk eken ocuklara destek olmak yerine karn maksimize etmeye alflabilir. Politikac
popler olmasa bile insanlarn hayatlarnda zahmete deer bir deifliklik yapmak
yerine seimleri kazanmaya ynelik aba harcayabilir. Ancak bu bireylerin her biri davranfllarn yksek bir ahlaki kurala gre zahmete deer olduu iin deil,
kendi kar balamnda zahmete deer bulduu iin seim yapmaktadr.
Siz karlarnz dorultusunda en iyi seeneinizin niversiteye gitmek olduuna akll bir birey olarak karar verdiniz. Ama sizin yafl grubunuzdaki pek ok kifli
niversiteye gitmeyi tercih etmedi. Birisi iin en iyi seenek olan bir durum bir
baflkas iin ayn neme sahip olmayabilir mi? Her bir bireyin kendine has hedefleri ve tavrlar vardr ve bunlarn sonularna (fayda ve maliyetlerine) kendisi katlanacaktr. Bireyler alternatifler arasndan kendi karlarna en uygun olann, mevcut bilgilerini kullanarak setii iin her iki durumda da kararlar rasyoneldir. nsanlar ayn bilgilere sahip olduklarnda dahi verdikleri kararlar farkllk gsterebilmektedir. Sigara imenin kanser riskini artrd ve her yl binlerce insann sigaraya
bal hastalklar sebebiyle ld bilgisi genel itibariyle bilindii halde insanlarn
byk bir ksm sigara imeyi srdrmektedir. Peki bu davranfllar rasyonel midir?
Evet. Sigara kiflinin o an iin rahatlamasn salyor olabilir veya yalnzln gideriyordur ya da istatistiklerin syledii fleyin kendisi iin geerli olmayacana da
inanmfl olabilir. Sebep her ne olursa olsun bireyler o anda kendilerine en byk
hazz verecek alternatifi seeceklerdir.
ktisatlar bireylerin genellikle alternatifler arasndan fayda ve maliyet analizi
yaparak kendilerini daha iyi duruma getireceine inandklar seenei tercih ederler. Burada ifade edilen fley karmaflk bilgisayar hesaplarndan ziyade, insanlarn
hislerini ve tavrlarn alternatif seenekleri karfllafltrma srecinde nasl kullandklardr. ktisatlar, bunlarn bireylerin en ok ifllerine gelen seenei semede onlara nasl yardmc olduu ksmyla ilgilenmektedirler.
fiunu da ifade edelim ki insanlarn menfaati olmalar onlarn bencil olduklar
anlamna gelmez. nsanlar hayr organizasyonlarna katlarak dier insanlara yardmc olabilir ve bireysel fedakarlklarda bulunabilirler. Bu adanmfllklar aile veya
yaknlarnn faydasna da olabilir. rnein askerler lkelerini savunmak iin hayatlarn riske etmektedirler. Btn bu eylemler de rasyoneldir ve bunlar da maddi olmayan menfaatler uruna yaplmaktadr.
Mevcut ve Gelecekteki Tketim

Seimler zaman iinde de frsat maliyetine neden olmaktadr. Bir kayna bugn
kullanmamz onu gelecekte kullanamayacamz anlamna gelmektedir. Bugn kartlan bir varil petroln gelecekte kullanlmas mmkn olmayacaktr. Yani petrol bugn kullanmak onu gelecekte kullanma frsatnn ortadan kalkmas anlamna gelmektedir. Burada yine bir karar verme sreci vardr: Kaynaklar bugn m
kullanalm yoksa gelecekte mi?
Mallarn bir ksm bugn dier ksm gelecekte tketilebilir. Bugnk tketimimizi azaltarak yarnki tketimimizi belki artrabiliriz. Bugn niversiteye gidiyor
olmanzn sebeplerinden biri de bu deil mi? Eer tam zamanl bir ifliniz yoksa ve
aileniz de yeterince zengin deilse bilinli olarak yapabileceinizden daha dflk
bir tketim yapyorsunuz demektir. Yani tketiminizin bir ksmn erteliyorsunuz
demektir. Daha fazla eitim ve retimden sonra daha iyi gelir getirebilecek bir ifl
bulmay mit ettiiniz iin bu ertelemeye katlanyorsunuz. Yani daha ehil ve bilgili olmak iin bugnk tketiminizi gelecekte daha fazla tketim yapabilmek iin
erteliyoruz.
10
Mikro ktisat
Sosyal Bilim Olarak Ekonomi ve lgi Alan Olarak Sosyal

Sonular
Ekonomi toplumlarn nasl seimler yaptn inceleyen bir sosyal bilimdir. Bilim
insanlarnn ilgi alanlarna gre odaklandklar alanda farkllk olmasna karfln kullandklar bilimsel metotlar temelde benzerdir. Gerek doal gerek sosyal bilimler
hipotezler oluflturan modeller kurarak ve onlar test ederek ilerler. Sosyal bilimler
insan davranfllarna odaklanmflken tabii bilimler doal fenomenlere odaklanmfltr. Fakat sosyal bilimlerde de doal bilimlerde olduu gibi olaylar aras iliflkileri
belirlemek iin modeller kullanlr.
Ekonomistler bir fleyi dflnrken hemen aklmza gelmeyen, amalanmamfl
sonulara iflaret etmeyi severler. Gerek dnya problemleri zerine iktisadi modeller kullanarak dflnmenin de byle amalanmamfl bir sonucu vardr. ktisadi modeller ok farkl dnya problemlerine uygulanabilmeleri asndan geneldirler. Ayrca iktisadi modeller kavramsal bir yaklaflm da ierir. Bu kavramsal yaklaflm isellefltirmek de kavramsal yaklaflm yeteneini artrr ve bu beceriyi ekonomik modellemenin tesine taflr. Kavramsal dflnme karfllafllan her problemi yeni bir sorun olarak grme yerine, onun nceden karfllafllan problemlerle benzer ynlerini grmeyi salar.
Modellerin asl amac kavramsal dflnmeyi retmek deildir. Birok iktisat
iin bu modellerin amac davranfllar ve bu davranfllarn sosyal sonularn ngrmektir. Burada ou ekonomist iin model, baflarl ngr yapabiliyorsa iyidir. Bireylerin ama edindii karlar modelde nemlidir. nk koflullar deifltiinde
davranfln nasl deifleceini ngrmemize yardm ederler.
Mikroekonominin asl amac rasyonellik ve karc davranfl anlamak deildir.
Mikroekonomi rasyonel ve karlar peflinde koflan bireylerin etkileflimlerinin yaratt sosyal sonular inceler. Robinson Crusoenun adada tek baflna davranfllarn bilmek ilgin olabilir. Ancak Cuma adaya geldikten sonra Robinson ve Cumann etkileflimleri sonucunda adadaki yaflamn nasl deifltiini bilmek daha ilgin olur. Daha ilginci ise binlerce, milyonlarca rasyonel ve karlarna gre davranan bireylerin etkileflimleri sonucu nelerin olabileceidir. Ekonomistler bu etkileflimlerin sonucuna denge der ve bu denge bireysel davranfllarn sosyal sonularn gsterir.
Ekonomistlerin anlad anlamda, bireysel davranfllarn sosyal sonularna uygun rneklerden biri kurflun kalem retimidir. Milton Friedman bir yazsnda (Free to choose) dnyada kimsenin tek bir kurflun kalem yapmay bilmediini syler.
lk baflta sama gelse de kurflun kalem iin kullanlan aacn nasl kesileceinden,
aacn hangi kimyasallarla iflleneceine, kalem ahflabna nasl flekil verileceine,
kurflun kalem ii yapmna, en son olarak tm paralarn nasl birlefltirileceine ve
kalemin nasl boyanacana kadar geen sreci tek bir kifli bilemez. Ancak dnyadaki tm ktalarda on binlerce kifli ifl birlii yaparak byk miktarlarda kurflun kalem retmektedirler.
Ekonomistler tek bir kiflinin bile tm sreci bilmemesine ramen ve hatta kurflun kalem retim srecinin baflnda bulunmamasna ramen, kurflun kalem retimini ilgi ekici ve hayranlk uyandrc bulabilir. Ekonomistler byle byk lekte insanlar iin, her birinin durumlar belli iken yaflamn kazanmaya alflan bireylerin rasyonel ve kendi karlar dorultusunda hedefine ulaflmasn ilgin bulurlar.
Bu sre rasyonel bireylerin etkileflimi sonucu oluflan piyasa fiyatlarnn, bireylerin
rasyonel ve kar dorultusundaki hareketlerini belirlemelerinde rehberlik etmesiyle oluflan sosyal sonutur.
Her rasyonel ve kar dorultusundaki davranfln sosyal sonucu gnlk gnefllik olmayabilir. rnein kresel snmann kontrol altna alnmamas, aln hl
doal afet olarak dnyamzda varln srdrmesi, piyasa dfl kurumlarn mdahalesi olmadan baz rnlerin retilmemesi, evre kirlilii gibi.
Mikroekonomi bireylerin rasyonel ve karc davranfllarnn sosyal sonularn
inceleyerek toplumun refahnn nasl etkilendiini belirler. Ayrca toplumun refahn negatif ynde etkileyen rasyonel ve karc davranfllara nasl ve ne dzeyde
mdahalenin gerekli olduunu inceler.
TEfiVKLER, DRTLER VE EKONOMK MODELLER

A M A
Ekonomik modelleri ve modellerde kullanlan analitik aralar

ifade etmek
Ekonomi bilimi temelde bireylerin teflviklere ve drtlere tepki verdii grfl etrafnda arafltrma yapar. Bireyler, iinde bulunduklar koflullar dahilinde yapabildiklerinin en iyisini yapmaya alflrlar. Koflullar ise insan hayatnda eflitli drtlerin toplamndan oluflur. Bu koflullar altnda bireyin davranfl mikroekonominin temel inceleme konularndan birisidir. Bu, basit gibi grnse de dnyadaki ifl birliinden atflmaya kadar, kk byk her trl etkileflimi mantkl ve detayl incelemeye yarayan zengin bir ereve oluflturur.
Ekonomistler bireylerin ve firmalarn, kaynaklarn dalmn nasl yaptklarn
ve piyasadaki fiyatlarn nasl belirlendiini aklamak, etkileflimleri ve sonularn
mantkl ve bilimsel detayclk ile anlamak iin ekonomide modeller olufltururlar.
Oluflturulan modeller bafllangta basitlefltirilmifl ve gereklerden kopuk veya aflr
abartl ve zor grlebilir. Bu baz alardan doru olsa bile, iktisadi modeller, rasyonel bireylerin karlar dorultusundaki davranfllarn ve bu davranfllarn sosyal
etkilerini anlamak iin mantksal olarak tutarl biimde oluflturulurlar. Bu modeller;
iki veya daha fazla ekonomik deiflken arasndaki iliflkiyi ortaya koymak ve deiflkenlerin birisinde herhangi bir deifliklik olmas durumunda dierine ne tr etkilerin olabileceini tahmin etmek iin kullanrlar. Deiflkenler arasndaki iliflkiyi
arafltrmamz srecinde salt etkiyi bulabilmek iin incelenilen deiflkenin dflndaki dier tm deiflkenlerin sabit olduu varsaylr. Bu durumu aflada sebep-sonu iliflkisi bafll altnda inceleyeceiz.
Ekonomik modeller karmaflk olan ekonomik srelerin daha iyi anlafllabilmesi
iin mmkn olduunca basitlefltirilmelidir. Bu nedenle bu srete ok sayda iktisadi iliflkiyi incelerken basitlefltirici varsaymlarda bulunuruz. Oluflturulan modellerin daha iyi anlafllabilmesi iin grafik, flekil ve tablolar ile matematiksel denklemler kullanrz. Kelimelerle ok uzun anlatmak zorunda kalabileceimiz konular grafikler ve denklemler yardmyla basit ve ok daha ak bir flekilde ifade edebiliriz.
Modeller gereki olmaldr, bu durum incelenen olgular daha iyi anlamamza
da yardmc olur. Fakat bir ekonomik modelin tm paralar gereki olmak zorunda deildir. Ekonomi bilimi znde sosyal olaylar iin model gelifltirme srecidir. Model ile anlatlmak istenen, gereklerin sadelefltirilerek ifade edilmesidir. Bir
modelin gc, gereksiz detaylardan arndrlmakla artar, dolaysyla ekonomist temel gereklerle uraflarak sonuca ulaflr.
Her model bir varsaymlar seti zerine infla edilir. Bazen insanlar modellerin
gereki olmayan varsaymlara dayand durumlarda modellerin geerlilii konusunda flpheye dflebilirler. Bu nedenle bilimsel arafltrmalarda bir ama da iyi ve
11
12
Mikro ktisat
kt modeli birbirinden ayrmaktr. Bunun iin uygulanan iki yntem vardr: Modelin dayand temel varsaymlarn geerliliinin arafltrlmas ve modelin gerek
olaylar ne derece ngrebildiinin arafltrlmas.
Bu konuda tartflmalar olmakla birlikte ekonomistlerin ou; varsaymlarn ne
derece gereki olduklar tartflmas yerine, modelin ngrlerinin doruluunun
test edilmesinin daha yararl bir yaklaflm olarak deerlendirmektedir. Eer gerek
hayattaki gzlemler modelde ngrlenle uyum salamyorsa bu model ya kabul
grmez ya da model zerinde deifliklik yaplr.
Sebep-Sonu liflkisi
Ceteris Paribus: Latince bir

terimdir ve dier fleyler
eflit anlamna gelmektedir.
Ekonomistler sebep sonu iliflkilerinde zellikle pozitif analizlerle ilgilenirler. LCD

televizyonlarnn fiyatlar bu rn alanlarn says artt iin ucuzluyor mu? Ya da
LCD televizyonlarn fiyatlar ucuzlad iin mi bu rn alanlarn says artmaktadr? Yoksa hem LCD televizyon fiyatlarn dflren ve bu rne talebi artran baflka bir faktr m var? Bunlar bir ekonomistin irdelemek isteyecei pozitif iktisat
alanna giren konulardr.
Dier bilimlerde olduu gibi iktisatlar da baz varsaymlar altnda alflmalarn yrtmektedirler. Bunlarn en nemlilerinden bir tanesi ceteris paribus varsaymdr. Latince bir terim olan ceteris paribus dier fleyler eflit anlamna gelmektedir. Herhangi bir faktrn ilgilendiimiz deiflken zerine etkisini lebilmek iin dier tm faktrlerin deiflmediini varsaymak zorundayz. Aksi taktirde
birden ok faktrdeki deiflme, ilgilendiimiz deiflkeni efl anl olarak etkileyeceinden, dier deiflkenlerin her birinin etkilerinin ne kadar olduunu ayklamamz
mmkn deildir. Bu nedenle her seferinde sadece bir faktrde deiflime izin vererek sadece onun ilgilendiimiz deiflkendeki etkilerini salt olarak grebilir, lebilir ve bir yoruma ulaflabiliriz.
Ekonomideki rnlerin birok faktrn efl anl olarak alflmas sonucu ortaya
ktn grmekteyiz. Bu nedenle tek bir faktrn tek baflna retim zerine etkisini lebilmek olduka zordur. Bu sorunla bafla kmak iin iktisatlar doal tecrbeden, istatistiksel arafltrmalardan ve ekonomik tecrbelerden yararlanrlar. Doal tecrbeden kast, birbirine benzeyen zellii olan bir noktada farkllk gsteren
ekonomik yaplarn karfllafltrlmasdr. rnein ABD ve Kanada ekonomik yaplar ve insanlar birbirine ok benzemelerine ramen Kanadann iflsizler iin dedii cret ABDde denen iflsizlik cretinden daha fazladr. Bu durumda ekonomistler iflsizlik cretlerinin iflsizlik oranlar zerine etkisini lmek iin bu iki lkeyi
karfllafltrmal olarak inceleyebilir. statistiksel arafltrma ise iki deiflken arasndaki iliflkiyi inceler. Deiflkenlerin birlikte hareket etme eilimleri olup olmad arafltrlr. Sigara ile kanser arasnda bir iliflkinin olup olmadn incelemek gibi. Bazen
iliflki analizi hangi deiflkenin neye sebep olduunu gsterebilir. Sigara imek
kansere sebep olur gibi. Fakat bazen hangi deiflkenin bir dierinin sebebi olduunu belirlemek g olabilmektedir. Ekonomik tecrbelerden bahsettiimizde,
ekonomik birimlerin karar verme srecinde, ayn faktrn kiflileri farkl flekilde etkilemesi ve farkl tepkilere yol amas ifade edilmektedir.
Mikroekonomik Modellerde Kullanlan Analitik Aralar

Tm mikroekonomik modeller analitik araca dayanmaktadr. ncelenen konu
ne olursa olsun - son yllarda hava yollar ile taflnan yolcu saysnn artfl sebepleri veya firmalarn giderek daha fazla ithal girdi kullanmalar - mikroekonomi ayn
analitik arac kullanr:
13
Kstl optimizasyon
Denge analizi
Karfllafltrmal duraan analiz
Kstl Optimizasyon
Kst altnda tercihler bilimi olan iktisatta kstl optimizasyon arac; bir karar verici, seeneklerdeki mmkn olan tm snrlamalar ve kstlamalar gz nnde
bulundurarak en uygun seimi yapma arayfl iinde olduunda kullanlr. Tipik bir
kstl optimizasyon probleminin iki bileflenden olufltuunu dflnebiliriz: bir ama
fonksiyonu ve kstlar kmesi.
Ama fonksiyonu, karar vericinin optimize etmek, yani minimize veya maksimize etmek istedii iliflkidir. rnein bir tketici fayda dzeyini maksimize etmek iin
mal satn almak isteyebilir. Bu durumda ama fonksiyonu tketicinin belirli bir mal
sepetini satn aldnda ne kadar tatmin olacan anlatan iliflki olacaktr. Benzer flekilde, bir retici rnne ait retim maliyetlerini minimize etmek iin retim aktivitelerini planlamak isteyebilir. Burada ama fonksiyonu, retimin toplam maliyetlerinin firmann elindeki farkl retim planlarna ne kadar bal olduunu gsterecektir.
Karar vericiler yapabilecekleri seimlerde bir ok kstlarla bal olduunun farkndadrlar. Bu kstlar, kaynaklarn ktln veya teknik baz nedenlerden dolay
yalnzca belli seimlerin yaplabilecei gereini yanstr. Kstl optimizasyon problemindeki kstlar, karar vericiye empoze edilen snrlar veya kstlamalar temsil
eder. Ama fonksiyonu ve kst arasndaki fark net bir flekilde gstermek iin, afladaki rnee ve sra sizdeye bakalm.
rnein bir iftinin koyunlarna bir al yapmak iin dikdrtgen bir it yapmay planladn dflnelim. iftinin metre dikenli teli vardr ve daha fazlasn alacak bteye sahip deildir. Bununla birlikte ifti, itinin ebatlarn seebilmektedir bu U metre uzunluk ve G metre geniflliktir. ifti U ve G ebatlarn yle semek istemektedir ki aln alan maksimum olsun. Ayn zamanda ifti aln evresinin yani kullanaca toplam dikenli tel uzunluunun metreyi aflmadndan
emin olmaldr.
Bu problem iin ama fonksiyonu, yani iftinin maksimize etmeye alflt iliflki, A=UG fleklinde formle edilen drtgenin alandr. ifti ama fonksiyonu olan
A = UGyi maksimize etmek iin U ve Gyi seecektir.
Burada kst, itin evresinin, 2U + 2G, yi yani mevcut tel uzunluunu aflmamasdr: 2U + 2G olmaldr.
Bir tketicinin yalnzca iki mal satn aldn varsayalm. TketicininSIRA
bir dnemde
her malSZDE
dan ka birim satn alacana karar vermesi gerekmektedir. Y tketicinin her ay satn ald yiyecek, X de kyafet miktar olsun. Tketici iki mal ile faydasn maksimize etmek isD fi N E L M
temektedir. Tketicinin tatmin dzeyinin U=XY fonksiyonu ile lldn
varsayalm.
Geliri belli olan bir tketici her dnemde yalnzca snrl miktarda yiyecek ve kyafet alabilecektir, zira mallarn bir maliyeti yani fiyat vardr. Tketicinin sabit
S Oolan
R U dnemlik gelirini I, mallarn fiyatlarn da Px ve Py ile gsterirsek ama ve kst fonksiyonlarn nasl
belirlersiniz?
DKKAT
Marjinal karm ve Kstl Optimizasyon
N N
SIRA SZDE iktisadi soKstl optimizasyon analizi, ok mantkl ve aka grnen yantlarn,
runlara her zaman iin doru cevaplar olmayabileceini ortaya koyabilir. Bu noktay kstl optimizasyon problemlerinin marjinal karsama kullanarak nasl zlAMALARIMIZ
dn gstererek anlatacaz.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
14
Mikro ktisat
Diyelim ki zel bir cilt kremi reten kk bir firmasnn yneticisisiniz. Gelecek yl iin T100.000 tutarnda bir reklam bteniz bulunuyor ve siz bu bteyi yerel televizyon ve radyo reklamlar arasnda datmak zorundasnz. Radyo reklamlar daha ucuz olmasna ramen televizyon reklamlar ok daha fazla seyirciye
ulaflmaktadr. Ayrca televizyon reklamlar daha ikna edicidir ve bu yolla ok daha
fazla yeni satfl salamaktadr.
Televizyon ve radyo reklamlarnda harcanan parann satfllarnza etkisini anlamak iin piyasa arafltrmas yaptnz ve Tablo 1.1de gsterilen tahminleri elde ettiniz. Eer T100.000nin tamamn televizyon reklamlarnda harcarsanz, krem satfllarnda ylda 25.000 kutu artfl olmaktadr. Buna karfln, eer T100.000nin tamamn radyo reklamlarnda kullanrsanz yllk 10.000 kutu yeni krem satfl olmaktadr.
Reklam btenizi iki ara arasnda paylafltrmanz da mmkndr. rnein T40.000
televizyona ayrp T60.000 radyoya harcarsanz yllk olarak 16.000 kutu yeni krem
satflnn televizyon reklamlarndan ve 8.400 kutu satfl artflnn da radyo reklamlarndan olmak zere, toplamda 16.000 + 8.400 = 24.400 kutu ilave krem satflna ulaflabilirsiniz.
Tablo 1.1deki bilgilerin flnda amacnz olan ilave krem satfllarn maksimize
etmek iin reklam btenizi nasl datrdnz?
Tablo 1.1
Televizyon ve Radyo
Reklamlarndan
Sonra Yeni Krem
Satfllar
Reklam in Toplam Harcama
TV
RADYO
T0
T10.000
4.750
1.900
T20.000
9.000
3.600
T30.000
12.750
5.100
T40.000
16.000
6.400
T50.000
18.750
7.500
T60.000
21.000
8.400
T70.000
22.750
9.100
T80.000
24.000
9.600
T90.000
24.750
9.900
T100.000
25.000
10.000
Bu bir kstl optimizasyon problemidir. Ama fonksiyonunuz yeni krem satfllardr ve kstnz da reklama harcadnz toplam parann T100.000yi aflmamasdr.
lk anda reklam btenizin tamamn TVye harcayp radyo reklamlarna harcama yapmamak ve bu suretle 25.000 kutu ek satfl elde etmek mantkl grnmektedir, zira TVye harcanan belli bir miktar para her zaman radyoya harcanan ayn
miktar paradan ok daha fazla yeni satfl salamaktadr. Bununla birlikte bu cevap
doru deildir. Ancak dflnn, eer TV reklamlarna T90.000 ve radyo reklamlarna T10.000 ayrdnzda ne olacakt? Tablodan gryoruz ki bu durumda televizyon reklamlarnz 24.750 kutu, radyo reklamlarnz da 1.900 kutu yeni krem satfl
getirecektir. O halde bu datma gre T100.000lk reklam bteniz 26.650 kutu

satfl artfl salayacaktr. Bu bir nceki durumdan 1.650 kutu fazladr. Aslnda bundan da daha iyisini yapabilirsiniz. Televizyona T80.000 ve radyoya T20.000 harcayarak 27.600 kutu yeni satfl elde edebilirsiniz. Btenizi T70.000 ve T30.000 olarak blmeniz halinde ise 27.850 kutu ilave satfl sz konusu olacaktr. Tablo 1.1.
radyo reklamlarnn TV reklamlarna gre ok daha az gl olduunu anlatsa bile, amacnzn dorultusunda btenizi radyo ve televizyon arasnda ikiye blmek
mantkldr.
Bu rnek, mikroekonomide srekli karflmza kan bir kavramn altn izmektedir: Tm kstl optimizasyon problemlerinde zm, karar deiflkenlerinin ama
fonksiyonunun deeri zerindeki marjinal etkisine baldr. Televizyon reklamlarna harcanan parann marjinal etkisi, televizyon reklamlarna harcanan ilave her bir
lira iin salanan ilave satfllarn miktardr. Ayn flekilde radyo reklamlarna harcanan parann marjinal etkisi, radyo reklamlarna harcanan ilave her bir lira iin krem
satflnn ne kadar arttdr. Radyo reklamlarna da bir miktar para tahsis etmek
dorudur nk TV reklamlarna T100.000lik btenin T70.000sini ayrdktan
sonra, TV reklamlarna ekstradan ayrlacak olan T30.000nin satfllara etkisi, radyo
reklamlarna ayrlacak T30.000nin etkisinden daha azdr.
Neden byle bir sonula karfllafltk? nk, T60.000lik TV reklamndan sonraki T10.000lik TV reklam, harcanan ek her bir lira iin (22.750-21.000)/10.000 =
0,175 kutu satfl artfl salamaktadr. T70.000lik TV reklamndan sonraki
T10.000nin de TV reklamna ayrlmas durumunda her bir lira iin (24.00022.750)/10.000 = 0,125 kutu satfl artfl olmaktadr. Buna karfln, TV reklam tahsisatn T70.000de tutup bir sonraki T10.000yi radyo reklamlarna harcadmzda,
yeni krem satfllarndaki artfl oran radyoya ek olarak harcanan her bir lira baflna
(5.100-3.600)/10.000 = 0,150 kutudur. Bu durumda radyo reklamlarnn marjinal
etkisi, TV reklamlarnn marjinal etkisini aflmaktadr. Radyonun payn T30.000den
T40.000ye karmamz halinde ise ilave her bir liralk reklam iin sadece (64005.100)/10.000 = 0,130 kutu ilave krem satfl olmaktadr ki bu para TVde kullanlsa idi bir lira baflna 0,175 kutu satfl artfl salayabilirdik.
Mikroiktisatta marjinal terim bir bamsz deiflkenin deeri bir birim arttnda
baml deiflkenin nasl deifltiini anlatr. Yukardaki rnekte baml deiflken
ilave krem kutusu satfllar, bamsz deiflkenler ise farkl mecralara yaplan reklam harcamalardr. Bu kitap boyunca sklkla marjinal ller kullanacaz.
Denge Analizi
Mikroiktisatta ikinci nemli ara denge analizidir. Bu kavram bilimin bir ok dalnda da karflmza kar. Bir sistemdeki denge, dflsal faktrler deiflmedii srece,
yani hibir dfl faktr dengeyi bozmad srece, belirsiz bir sre boyunca devam
eden durum ya da oluflumdur. Dengeyi gstermek iin, fiekil 1.1de gsterildii gibi bir fincan iinde bir toptan oluflan fiziki bir sistem hayal edin. Burada, yer ekiminin gc, topu kabn tabanna doru ekmektedir. Bafllangta A noktasnda tutulan bir top, brakldnda A noktasnda kalmayacaktr. Bunun yerine B noktasnda yerleflene kadar ne ve arkaya savrulacaktr. O halde sistem, top A noktasndan
brakldnda dengede deildir nk top orada kalmaz. Eer top B noktasndan
braklsayd bu bir denge olacakt.
15
16
Mikro ktisat
fiekil 1.1
Top ve Fincan ile
denge
A
Yer ekimi gc
Bu fiziki sistemde top B noktasnda, fincann tabannda kaldnda dengededir.

Top orada hareketsiz kalabilir. Top A noktasnda olduunda sistem dengede olmayacaktr nk yer ekiminin gc topu Bye doru ekecektir. Top B noktasnda
iken sistem dflardan bir kuvvet uygulanmadka dengede kalacaktr.
Ekonomi derslerinde karfllafllan en basit model, belli bir mala ynelik arz ve
talep modelidir. Kullanlan her modelde hangi deiflkenlerin veri olarak kullanlaca ve hangi deiflkenlerin model ierisinde belirlenecei aka belirtilmelidir.
Bu, bize isel (endojen) ve dflsal (egzojen) deiflkenler arasndaki nemli fark
gsterir. Dflsal deiflken, bir modelde deeri veri olarak alnan deiflkendir. Yani
bu deiflkenin deeri incelenen modelin dflnda bir dflsal sre tarafndan belirlenir. Oysa isel deiflkenin deeri alfllan model ierisinde belirlenir. Burada denge kavramn incelemek zere portakal piyasasnn basit bir modelini gelifltirelim.
Bir ekonomist, ilk olarak portakal talebini ve arzn etkileyen deiflkenleri dflnecektir. Tketicilerin talep ettikleri portakal miktarn (Qd) belirleyen deiflkenlerin portakaln fiyat (Pp), dier meyvelerin veya portakala en yakn rakip olan
mandalinann fiyat (Pm), hava flartlar (W, nk havalar souduka daha fazla C
vitamini ihtiyac olmaktadr) ve tketicilerin gelirleri (I) olduu dflnlmektedir.
Bu iliflkiyi flyle bir denklemle gsterebiliriz:
Qd = D(Pp,Pm,W,I)
Benzer biimde market, manav ve pazarclarn arz ettikleri portakal miktarn
(Qs) belirleyen deiflkenlerin, portakaln fiyat (Pp), portakaln alfl maliyeti ya da
iftilerin satfl fiyat (Pc) ve nakliyat maliyetlerinden (Ct) ibaret olduunu dflnebiliriz. Bu durumda portakal arz fonksiyonu da flyle olacaktr:
Qs=D(Pp, Pc, Ct)
Son olarak portakal fiyatlarnn portakaln arz ve talep edilen miktarlarn eflitleyerek piyasa dengesini saladn varsayalm:
Qd=Qs
Bu fonksiyon portakal piyasasnn basit bir modelini oluflturmaktadr. Bu
modelde ok sayda deiflken vardr. Biz bunlardan bazlarnn ikinci derecede
nemli veya dflsal olduunu varsayacak ve portakaln fiyatn arz ve talebi etkileyen tek deiflken olarak alacaz. Bu durumda dier deiflkenler, yine piyasa dengesini etkilemekle birlikte buradaki modelimizin dflnda belirlenmekte ve deiflkenlerin sabit kald varsaylmaktadr.
17
Portakaldan talep edilen miktarn portakal fiyat arttka azaldn, fiyat dfltke ise arttn, arz edilen portakal miktarlar iinse tam aksinin geerli olduunu varsaymamz salkl bir dflnce olacaktr. Bu durumda portakal talebini negatif eimli, arzn da pozitif eimli bir eri ile gsterebiliriz.
Modelin isel deiflkenleri olan portakal fiyat ile miktar, arz ve talep erilerinin kesifltii, yani arz edilen ve talep edilen miktarlarn eflitlendii noktada belirlenmektedir.
Sistem iinde neden yalnzca bir durumun denge oluflturduunu anlamak iin
dier durumlarn neden denge olmadna bakmak yararl olacaktr. fiekil 1.1deki
top, fincann alt blgesi dflndaki herhangi bir yerden braklsa yer ekimi topu yine fincann tabanna ekecektir. Denge olmayan fiyatlar piyasada olduunda rekabeti piyasada ne olur?
Piyasada oluflan fiyatn denge fiyatnn stnde, rnein T3 yerine T5 olmas
halinde, satclar satmak istedikleri miktarda portakal satamamakta, yani bir arz
fazlas (Q4-Q2) oluflmakta ve fiyat dflrmek zorunda kalmaktadrlar. Piyasa fiyatnn denge fiyatnn altnda, mesela T3 yerine T1 olmas halinde ise tam tersi sz konusudur ve bir talep fazlas (Q5-Q1) domaktadr. Bu talep fazlas, fiyatlarn artmasna neden olmaktadr. Fiyat arttnda alclarn talep ettikleri miktar azalrken, satclarn satmak istedikleri miktar artmaktadr. Arz ve talep edilen miktarlarn eflitlendii tek fiyat denge fiyat olan T3/kgdir. Bylece modelin isel deiflkenleri
olan portakal fiyat ve miktar modelin dengesizlikten dengeye doru hareketleri
ile aklanabilmektedir. Modelin temel elemanlar fiekil 1.2de gsterilmifltir.
fiekil 1.2
Pp
Portakal
Piyasasnda
Dengenin Oluflumu
Arz
Arz Fazlas
5
3
Talep
1
Talep Fazlas
0
Q1 Q2
Q3
Q4
Q5
Qp
Portakaln miktar, ton
Karfllafltrmal Duraan Analiz

nc analitik aracmz olan karfllafltrmal duraan analiz, dflsal deiflkenlerden birindeki deiflmenin bir ekonomik modeldeki isel deiflkenin seviyesini
nasl etkileyeceini incelemek iin kullanlr. Karfllafltrmal duraan analiz kstl optimizasyon problemlerine veya denge analizine uygulanabilir. Karfllafltrmal duraan analiz, bir ekonomik modeldeki iki farkl fotoraf karfllafltrmamza
olanak tanyarak nce ve sonra analizi yapmamz salar. lk fotoraf dflsal deiflkenlerin birtakm veri ilk deerlerinde isel deiflkenlerin hangi deerleri aldn gsterir. kinci fotoraf ise incelediimiz isel deiflkenlerin dflsal bir flok
karflsnda, yani baz dflsal deiflkenlerin deerindeki bir deiflme karflsnda, nasl deifltiklerini anlatr.
ktisatta karfllafltrmal duraan analiz nasl yaplr?
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
18
Mikro ktisat
Karfllafltrmal duraan analizin denge modeline nasl uygulanacan, portakal

piyasas modelimizin dflsal deiflkenlerinin etkisinin ne olacan inceleyerek gsterelim. Modelin dflsal deiflkenleri mandalinann fiyat (Pm), hava flartlar (W), tketicilerin gelirleri (I), portakaln alfl maliyeti (Pc) ve nakliyat maliyetlerinden (Ct)
oluflmaktadr. Bunlar arz ve talep erilerini kaydrarak piyasa dengesini deifltirmektedirler. rnein havalarn soumas ya da tketici gelirlerinin artmas her bir
fiyattan talep edilen portakal miktarn artrrken dier meyvelerin fiyatlarndaki bir
dflme de aksine her bir fiyattan satn alnmak istenen portakal miktarn azaltacaktr. Bunlarn etkisi ise talep erisinin btnyle kaymasdr. Talep erisi, eer talebi azaltc bir deiflme olmuflsa btnyle sola, artrc bir deiflme olmuflsa btnyle saa kayacaktr. fiekil 1.3te tketici gelirlerinin artt bir durum iin talepte
ve piyasa dengesinde meydana gelen deiflme gsterilmifltir. Grlecei zere tketici gelirlerinin artmas, daha yksek fiyattan daha fazla miktarda portakaln alnp satlmas ile sonulanmfltr.
fiekil 1.3
Pp
Portakaln fiyat
Tketici
Gelirlerinde Bir
Artfln Etkileri
D2
D1
Portakaln miktar Qp
Arz cephesinde de portakaln satclara olan maliyetini -hem iftiye denen fiyat hem de taflma bedeli maliyet unsurlardr- dflsal kabul etmifltik. Bunlardaki bir
deiflmenin etkisi de talepteki gibi arz erisinin btnyle kaymas biiminde ortaya kacaktr. Eer maliyet unsurlarnda bir artfl varsa satclar her arz fiyatnda
daha az mal satmak isteyecek ve arz erisi bir btn olarak sola kayacaktr. Maliyetlerdeki bir azalfl ise arz erisini saa kaydracaktr. fiekil 1.4te arzn azalmas
durumunda isel deiflkenlerin nasl deifltii gsterilmifltir. Bu durum daha yksek fiyattan daha az miktarda portakaln piyasada ifllem grmesine yol amfltr.
fiekil 1.4
S2
Pp
S1
Portakaln Fiyat
Maliyetlerde Bir
Artfln Etkileri
D
Portakaln miktar
Qp
19
Gnlk gazetelerin ekonomi sayfalarnda karfllafltrmal duraan analiz rnekleri bulabilirsiniz. Tipik makaleler, tarmsal rnlerin (msr, soya fasulyesi, buday, kahve ve pamuk gibi), canl hayvanlarn ve metallerin (bakr, altn ve gmfl
gibi) fiyatlarn etkileyen dflsal olaylar ele alr. Et Fiyatlar thal Hayvanlarn Gelifli ile Dflt, Biber Fiyatlar Seralar Don Vurmasyla Ykselifle Geti veya Altn
Fiyatlar Hindistanda Dn Mevsimiyle Birlikte Ykseliflte gibi gazete manfletlerini grmek anormal bir durum deildir. Bunun gibi bafllklar grdnzde, bunlar karfllafltrmal duraan analiz balamnda dflnnz.
POZTF VE NORMATF ANALZ

A M A
Pozitif ve normatif analiz arasndaki ayrm aklamak
Mikroekonomik analizde hem pozitif hem de normatif analiz yntemleri kullanlr.

Pozitif analiz bir ekonomik sistemin nasl alfltn aklamaya ve zaman iinde
nasl deifltiini tahmin etmeye alflr. Pozitif analizde, nedir veya ne oluyor gibi
aklayc sorular yannda, ngr yapmaya ynelik sorular da sorulur (eer baz
dflsal deiflkenler deiflirse ne olacak gibi.). Pozitif analiz bir bireyin faydasn veya firmalarn krlarn maksimize etmek iin nasl davrandklar gibi konularla ilgilenmektedir. Bir fleyin ne olduu ya da ne olaca konusu ile ilgili ortaya konan
pozitif nermeler snanabilirdir. rnein hkmetin vergileri artrmas tketimde
azalmaya neden olacaktr yargs pozitif bir ifadedir nk kantlara baklarak bu
yargnn doruluu ya da yanlfll snanabilir. Ekonominin amalarndan bir tanesi ekonomik teoriler gelifltirerek iktisadi davranfllar aklamaya alflmak ve yukardaki gibi pozitif nermeler ortaya koyabilmektir.
Normatif analiz ise ne olmal ya da nasl olmal gibi kelimeleri ieren deer yarglar ile ilgili ifadelerdir. rnein gelir dalmnda daha adaletli olunmaldr veya insanca bir yaflam iin asgari cret ykseltilmelidir gibi nermeler normatif ifadelerdir. Pozitif nermenin tersine bu ifadeyi snamamz mmkn deildir. Bu durumda fikir beyan edildii ve ispatlanabilecek bir fley ortaya konulamad iin test
edilemez. Daha ok bu ifadeleri kullananlarn deer yarglarna bakmak gerekir.
Normatif analiz daha ok sosyal politikalara iliflkin taleplere ve hedeflere nasl
ulafllacana iliflkindir. rnein hkmet, konutlarn dflk gelirli aileler iin daha
ulafllabilir olmasn isteyebilir. Bu projenin, dflk gelirli ailelere serbest konut piyasasnda kullanabilecekleri birer ek verilerek ya da kiralarn kontrol edilmesi yoluyla uygulanmas mmkndr. Acaba hangi yntem daha uygun olacaktr? Veya
devlet evre kirliliini azaltmak isteyebilir, bunun iin acaba emisyon vergileri mi
koymaldr yoksa fabrikalardan ve aralardan kan emisyonlar kesin bir flekilde
snrlamal mdr?
Bu rneklerden anlafllaca zere normatif analizden nce pozitif analiz yapmak nemlidir. Bir politikac flu normatif soruyu sorabilir : Acaba bir kira kontrol program m yoksa konut edindirme program m uygulamaya koymalyz? Seeneklerin etkilerini tam olarak anlamak iin, politikacnn kira kontrolleri uygulandnda ve konut edindirme program uygulandnda sonularnn ne olacan anlamak iin pozitif analiz yapmas (daha dorusu bu konudaki iktisatlarca yaplmfl alflmalar okuyup deerlendirmesi) gerekmektedir.
Pozitif ekonomi ve normatif ekonomi arasndaki fark nedir
SIRA SZDE
Pozitif iktisat bir fleyin ne

olduu ya da ne olaca
sorusu ile ilgili olup doru
yada yanlfll
snanabilirdir. Normatif
iktisat ise ne olmaldr
sorusuyla iliflkili olup deer
yargs iermektedir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
20
Mikro ktisat
MKROEKONOMNN KISA BR TARHES

AM A
Mikroekonominin geliflim srecini belirtmek
Ekonomik faaliyetler btn toplumlarn ortak zelliidir. Bu faaliyetler ancak 18.

yzylda bir bilim olarak incelenmeye bafllanmfltr. nceleri de elbette ekonomik
aktiviteler incelenmiflti fakat bunlar daha ok felsef, din ve ahlk mlahazalarla
ya da yksek gelir elde edebilmek iin gsterilen abalard.
18. yzyln sonlarna doru ekonomik sorunlara bilimsel yaklaflmlar gelifltirilmeye baflland. Adam Smithin (1723-1790) Uluslarn Zenginlii adl yaptn 1776
ylnda yaymlamas modern ekonomi biliminin bafllangc kabul edilmektedir.
Adam Smith piyasa glerini sistematik olarak incelemifltir. Bu incelemede deer
konusunda baz sorunlarla karfllaflmfltr. Smith, kullanm deeri ve deiflim deerlerini ayrmfl ve bu ayrm ile de nl su-elmas paradoksunu ortaya karmfltr.
Kullanm deeri, bir maln kullanmndan elde edilen faydaya iliflkindir. Deiflim deeri ise maln piyasada alm satma konu olduu fiyattr. Peki bu deer ayrm nasl bir paradoksa neden olmufltur? Suyun kullanm deeri yksektir nk
hayati bir maddedir. Su bulamadnda insan birka gn iinde lr. Ancak suyun
deiflim deeri yani fiyat ok dflktr. Elmasn ise kullanmndan elde edilen fayda hi bir flekilde hayati nem taflmaz fakat deiflim deeri ok yksektir.
18. yy. ve hatta 19. yzyln bafllarnda ekonomistleri ok urafltran bu paradoks; ok gerekli baz mallarn fiyatlarnn dflk olmasndan ve baz zorunlu olmayan mallarn yksek fiyatl oluflundan ortaya kmfltr. Adam Smithin ardndan
David Ricardo da (1772-1823) bu paradoksu zmeye alflmfl fakat kullanm deeri ile fiyat ayr grd iin sorunu zememifltir.
Ne Adam Smith ne de David Ricardo su-elmas paradoksuna tatmin edici bir zm getirememifllerdir. Kullanm deeri hakknda tartflma braklmfl, sadece deiflim deeri yani fiyat incelenmeye bafllanmfltr. Bu aklamalarda en ne kan
emek-deer teorisidir. Hi kimse bir maln fiyatnda, o mal retilirken ortaya kan maliyetin etkisi olmadn syleyemez. retim maliyeti en baflta iflgc maliyetinden oluflmaktadr. Adam Smithten bir rnei basitlefltirerek flyle aktarabiliriz: eer bir geyik avlamak iin harcanan zaman iinde iki kunduz yakalanabiliyorsa yani bir geyik yakalamak iin harcanan iflgc zaman, kunduz yakalamaktan
iki kat daha fazla ise bir geyik iki kunduz ile deifltirilmelidir. Benzer biimde elmasn pahal olmasnn nedeni; retimi iin ok fazla emek gerektirmesidir. Su ise
ok daha az iflgc ile elde edilebilmektedir. Ksaca mallarn ve hizmetlerin deiflim deeri retimlerinde harcanan emek ile belirlenir.
Ancak tketim mallar yerine retim mallarn ele aldmzda iflgc maliyeti
onlarn fiyatn nasl etkiler? Rant ve sermaye demelerinin, fiyatn belirlenmesinde nasl bir etkisi olur? Ricardo bu sorular sermayenin yapsnda da iflgcnn yer
aldn iddia ederek yantlamfltr. nk daha nce makinalar yaplrken de emek
kullanlmfltr. Bylece her sermaye malnda geriye doru bir yol izlendiinde, bafllangta iflgc kullanld grlr.
Ricardo talebin fiyat zerindeki etkisini hi mi grmemiflti? Elbette fiyatlarda
emek-deer teorisi ile akalanamayacak baz sapmalara rastlanmflt. Ancak bunlar piyasa fiyatnda geici sapmalar yaratan anormallikler tarafndan oluflturulduu
varsaylarak geifltirilmifltir.
1870lerde bir grup ekonomist deiflim deerini, toplam faydann deil de kullanlan son birim maln salad faydann(marjinal faydann) belirlediini ne srmfltr. Ortaya konan bu yaklaflm yaygn kabul grmfl ve marjinalist devrim
olarak adlandrlmfltr. Su elbette hayati nem taflr ve hayat boyu gereklidir. Ancak su olduka fazla bulunduundan bir yudum fazlas insanlar iin daha dflk
deere sahiptir. Yani suyun marjinal -son biriminin- faydas dflktr. Ayn zamanda su retiminin marjinal maliyeti de olduka dflktr. Elmas ise hayati deer taflmamakla birlikte ok az bulunduu iin marjinal deeri yksektir. Ayrca retimi
de g olduundan marjinal maliyeti yksektir. Marjinalist yaklaflmda bir maln
hem marjinal faydas hem de maliyeti gz nne alnmfltr. Fayda, talebi belirleyen bir etmendir; maliyet ise retimi yani arz belirleyen bir faktrdr. Anlafllaca gibi marjinalistler fiyatlarn talep tarafndan da etkilendiini fark etmifllerdir ancak bunu kesin olarak aklayamamfllardr.
Talebin fiyat zerindeki etkisini, ngiliz ekonomist Alfred Marshall (18421924) Ekonominin lkeleri adl yaptyla 1890 ylnda ortaya koymufltur1 (Aslnda
mikroekonominin bafllangta ngiliz iktisatlar deil, Fransz mhendisler tarafndan gelifltirildii kabul edilmektedir. 1804-1866 arasnda yaflamfl olan Jules
Dupuit, sonradan Marshallyan neoklasik ekonomi olarak tabir edilecek olan analizin zn basit bir flekilde ortaya koymufltur. Dupuit mikroekonomik davranfllar aklamada anahtar kavramn fayda olduunu belirtmifl ve marjinal fayda
kavramna baflvurmadan, talep erisini izmifltir). Marshall talep ve arz modelini
oluflturmufl ve bu iki piyasa kuvvetinin efl anl hareketinin fiyat belirlediini gstermifltir. Fakat hangi kuvvetin fiyat belirlediini bilemeyiz nk fiyat, arz ve talebin efl anl hareketleri ile belirlenir. Marshalln da belirttii gibi makasn hangi
kenarnn kestiini bilemeyiz.
Marshalln modeli su-elmas paradoksuna ak ve kesin bir zm ortaya koymufltur. Fiyatlar hem talep hem de arz hareketleri ile belirlenir. Su dflk fiyatldr
nk olduka fazla retilmektedir, yani arz yksektir. Elmas yksek fiyatldr
nk arz dflktr. Bu basit arz ve talep modeli onlarca yl iktisatlar ok meflgul etmifl bir sorunu, su-elmas paradoksunu zmfltr. Arz-talep modeli mikroekonomide birok analizin temel tafln oluflturacaktr.
Marshall modeli olduka kullanfll ve deiflimleri iyi gsteren bir model olmasna karfln bir ksmi denge modelidir ve bir seferde bir piyasay inceler. Baz sorular iin bu perspektif daralmas analitik basitlik ve grfl keskinlii salar. Ancak
bu yaklaflm, piyasalar arasndaki nemli iliflkilerin keflfine engel olabilir. Daha genifl apl sorulara cevap vermek iin eflitli piyasa ve bireyler arasndaki uygun
olanlara ayna tutan, tm ekonomiyi kapsayan bir modele ihtiya duyarz. Fransz
ekonomisi Leon Walras (1831-1910) byle bir analizi bafllatmfl. Ekonomiyi birbirine balayan ok sayda eflitlikle aklama metodu genel denge analizinde iliflkilerin anlafllmas temelini oluflturur. Walras, tek bir piyasadaki deiflimin dier piyasalara etkisini gsteren genel denge modellerini gelifltirmifltir. rnein patatesin
fiyat arttnda Marshallyan ksmi denge analizi bunun nedenini patates piyasalarndaki arz ve talep durumlarn inceleyerek bulmaya alflr. Genel denge analizi
sadece tek bir piyasaya bakmaz dier piyasalardaki oluflumlara da bakar. Patatesin
fiyatndaki bir artfl rnein cips piyasasnda da maliyet artflna neden olur, bu da
cips arz erisini etkiler. Ayn flekilde patatesin artan fiyat, patates reticileri iin
yksek toprak fiyat demektir. Bu da reticilerin ald btn rnlerin talebini etkiler. Sonu olarak patates fiyatndaki artfl tm ekonomiye yaylacaktr.
21
Marjinalist Devrim: Deiflim

deerini toplam faydann
deil kullanlan son birimin
salad faydann
belirlediini ileri sren
grfltr.
22
Mikro ktisat
Pozitif sorularn incelenmesi yannda, eflitli ekonomik ayarlamalarn sosyal istee uygunluu hakknda normatif sorularn da zmnde, genel denge analizinin sonular kullanlmaktadr. Bu tip sorular genellikle Smith, Ricardo, Marx gibi
18. ve 19. yzyl ekonomistlerinin ilgi alan olmasna ramen belki de en nemli
geliflme ngiliz ekonomist Francis Y. Edgeworth (1848-1926) ve Italyan ekonomist Vilfredo Pareto (1848-1923) tarafndan yirminci yzyln ilk yarsnda gereklefltirilmifltir. Bu ekonomistler ekonomik etkinlik kavramn kesin olarak tanmlamfl ve piyasann hangi koflullar altnda ekonomik verimlilie eriflebileceini gstermifller, refah ekonomisi olarak adlandrlan inceleme alann gelifltirmifllerdir.
Yirminci yzyl boyunca mikroekonomi, belirsizlik altnda karar almann dinamiklerinin incelenmesine olanak salayan aralarn geliflmesi, karar almada stratejik davranfllarn etkilerini incelemeye yarayan oyun teorisinin geliflimi ve bilgi
farkllklarnn yol at sorunlarn incelendii enformasyon ekonomisi gibi
alanlarn geliflimi ile kstlarn varlnda alnan her tr kararn incelenmesine yarayan bir aralar setine kavuflmufl son derece olgunlaflmfl bir disiplin mahiyeti arz
etmektedir. Bu konularda katklar olan ekonomistlerin says olduka fazla olmakla birlikte, gze arpan bazlar flunlardr: John von Neumann (1903-1957), Oskar
Morgenstern (1920-1976), John Nash, George Akerlof, Michael Spence, Joseph
Stiglitz.
KARAMSAR OLMAYAN BLM VE FARKLI

DfiNEBLME TARZI
Ekonomi ve ekonomik modelleme alannda edindiiniz bilgiler kendiniz, dier insanlar ve iinde yafladnz dnyayla iliflkileriniz hakkndaki fikirlerinizi deifltirecektir. ou zaman iktisat karamsar bir bilim olmakla sulanr. Bu ifadenin kkleri 19. yzyla kadar uzanr. Thomas Carlyle nn Malthusun ktmser teorisinin etkisiyle ekonomi iin kulland bir terimdir2 (Malthus (1766-1834), insan nfusundaki artfln gda arzndaki artfltan hzl olduu ve gda yetersizliine bal kitlesel lmlerin yakn olduunu ngrmfl bir ekonomisttir). Malthusun hipotezinin geersizlii ortaya kmasna ramen, karamsar bilim tabirinin ekonomi zerine yapflp kalmasnn nedeni, byk olaslkla insanlarn drtlere nasl tepki
verdiini anlamaya alflan ekonomistlerin insanlar kiflisel karlar peflinde koflan
varlklar olarak grmeleri olsa gerektir. Ancak ekonomi aslnda olduka renkli ve
nefleli bir dnya grflne sahiptir.
Gerek psikologlar gerekse gzlemlerimiz bir durumda bir kazanan olursa bir
de kaybeden olmas gerektiini dflnmemizi salayacak flekilde bizi ynlendirmifller. Bu salkl ve doru bir grfl deildir. Ekonomistler baflka bir dflnce yaps gelifltirmifllerdir. Ekonomi bilimi, bir bireyin dier bir birey tarafndan teklif
edilen fleyle deiflmek zere, gnll olarak bir fleyden vazgemesi ile bafllar. Bu
tr deiflimlerde kaybeden yoktur. Her gn yol stndeki bir kahveciden T3ye
bol kpkl bir kahve imek beni daha iyi bir konuma getiriyor. Eer buna demediini dflnrsem kahve imemeyi tercih edebilirim. Benzer flekilde kahvehane sahibi de iyi durumdadr. nk onun iin de bir fincan kahvenin deeri T3den
daha azdr. Bir bardak kahve satn aldmda kimse zarar grmez, ayrca hem ben
hem de kahveci daha iyi konuma geliriz. Pek ok durumda herkesin kazanabilecei durumlar grmek ve modellemek ekonomist olmann bir parasdr. Gnmzde dnyadaki daha nceleri grlmemifl zenginlikler, bireylerin karfllkl olarak gnll ifl birliine girebilecekleri ve herkesin daha iyi konuma gelebilecei
durumlar aramalarndan kaynaklanmaktadr.
Yine psikologlar ve zellikle ceza hukuku alannda alflanlar, bireyin gzlemlenen davranflnn baskn zelliini, bu kiflinin karakteri ile zdefllefltirme yolunda
bizi koflullandrmaktadrlar. Bir insann kt bir fley yaptn grrsek onun kt
biri olduunu dflnrz. Yine bir kiflinin iyi bir davranflta bulunduunu grdmzde onu iyi biri olarak deerlendiririz. Peki, iyi insanlar kt davranabilirler
mi? Elbette eilimlerinden dolay kt fleyler yapan kt insanlar ve iyi fleyler yapan iyi insanlar vardr. Ancak ekonomistlerin buna ilave edecek baflka bir grflleri daha vardr. Genelde insanlarn yaptklar fleyleri yapmalarnn nedeni, iinde
bulunduklar koflullardr. Yoksa tabiatnda var olan eilimden tr deildir. Bireylerin davranfllarn iyilefltirmek iin bireylerin ruhunun yeniden inflas gerekli
deildir, bazen tm gereken kt davranfla neden olan koflullar belirlemek ve ortadan kaldrmaktr.
Ekonomistlerin dflnme tarzna ters dflen genel bir kan da bir fleyin alfltn ya da dzensizlik beklerken bir dzen olufltuunu grdmzde bunun kesinlikle bir fley ya da bir kifli tarafndan bilinli olarak yapld dflncesidir. Burada
dzen kendiliinden mi oluflur yoksa oluflturulur mu sorusu nem arz etmektedir.
stanbul flehrini oluflturan karmaflk dzeni ele alalm, milyonlarca insan birbirleriyle etkileflim ierisindedir. fle gitmek, yiyecek satn almak, ev kiralamak... Birok
etkileflim efl anl olarak stanbulda meydana gelmektedir. zerinde dflnldnde olduka karmaflk bir dzendir. rnein bir metropol iin herhangi bir gn
ele alndnda bu flehirde sadece drt befl gn yetecek yiyecek vardr. Ancak
nemli bir yayn organ stanbulun sadece drt gn yetecek kadar yiyecei var, biiminde bir haber yaparsa panik bafllar ve kargafla kabilir.
stanbula yiyecek akfln salamaktan sorumlu bir idareci olmamasna ramen,
yiyecekler srekli olarak bu kente gelmektedir. Hatta deneyimler gsteriyor ki
devlet yiyecek datm gibi konularda idareyi ele alnca dzenin bozulduu ve yiyeceklerin raflardan kaybolduu gzlenebilmektedir. Baz durumlarda dzen kendiliinden ve hi bir planc olmadan ortaya kabilir. Bunun ne zaman olduunu
ve ne zaman olmadn anlamak ekonomistleri dierlerinden ayrr.
Dzenin kendiliinden ve bir plan olmadan ortaya kmas, bu dzenin iyi olaca anlamna gelmeyebilir. Baz durumlarda bireysel gdlerin toplumsal adan
istenen sonular ortaya karacak flekilde biimlendii grlebilir. Ancak baz durumlarda piyasalarda kendiliinden oluflan dzenin toplumsal etkileri olumsuz
olabilir ve piyasa dfl kurumlarn toplumsal olarak arzulanan durumu salamak
iin gerekli olduu grlr. Bireysel etkileflimin ne zaman piyasa dfl kurumlar tarafndan dzenlenerek kendiliinden oluflan dzenin yerine daha iyi bir denge
oluflmasn salamas gerektiini aklamak ekonomistin grevidir. Buradaki nemli nokta, kendiliinden oluflan dzenin iyi ya da kt olmas deil, bir dzenin var
olmasnn gerektii yerine bir dzenin bu dzenin ardnda bilinli olarak dflnlmfl bir plann ve merkezi ynetimin olmas gerekmediidir.
23
24
Mikro ktisat
zet
N
A M A
N
A M A
Ekonomi tanmnda verilen temel kavramlar

tanmak
nsan ihtiyalarn karfllayan mal ve hizmetlerin
retilmesinde kt kaynaklar kullanld iin mal
ve hizmetler de kttr. Bu durum ekonomik birimleri tercih yapmaya zorlamaktadr. Her tercih
mutlaka bir frsat maliyeti ierir. Bu maliyetleri
gz nnde bulunduran ekonomik birimler fayda maliyet analizi yaparak optimal kararlar almaktadrlar.
Ekonomik modelleri ve modellerde kullanlan
analitik aralar ifade etmek
Ekonomistler karmaflk olan ekonomik sreleri
aklamak iin genellikle ekonomik modellerden
yararlanrlar. Mikroekonomide kstl optimizasyon, denge analizi ve karfllafltrmal duraan analiz olmak zere tr analitik ara kullanlr. Kstl optimizasyon ama ve kst fonksiyonlarn
ierirken denge analizinde denge miktar ve fiyat incelenmektedir. Son olarak karfllafltrmal duraan analiz ise dflsal deiflkenlerdeki deiflmelerin isel deiflkenler zerindeki etkilerini analiz etmek amacyla kullanlr.
N
A M A
N
A M A
Pozitif ve normatif analiz arasndaki ayrm

aklamak
Pozitif analiz ekonomide bir fleyin ne olduu yada ne olaca konusu ile ilgilidir. Bu analizde ortaya konan nermeler snanabilirdir. Oysa normatif analizde ne olmal? sorusuna yant aranmaktadr. Dolaysyla normatif analizde snama
olduka gtr. Normatif analiz daha ok sosyal
politikalara iliflkin taleplere ya da hedeflere nasl
ulafllacana iliflkindir.
Mikroekonominin geliflim srecini belirtmek
Mikroekonomi su-elmas paradoksuna tatmin edici zm bulunmas ve marjinalist devrimle hzl
bir geliflme sreci ierisine girmifl, Marshall n
ksmi denge analizi, Walrasn genel denge analizi ve Edgeworth ve Paretonun ekonomik etkinlik ve refah konusunda yapt katklarla olduka nem kazanmfltr. Belirsizlik ve oyun teorisinin geliflimiyle de zirve yapmfltr.
25
Kendimizi Snayalm
1. Bir seim yapldnda, vazgeilen alternatiflerin deeri neyi ifade eder?
a. Frsat Maliyeti
b. Toplam Maliyet
c. Ortalama Maliyet
d. Marjinal Maliyet
e. Deiflken Maliyet
6. Su ve elmas paradoksuna zm getiren ekonomist

afladaki seeneklerden hangisinde verilmifltir?
a. A. Marshall
b. A. Smith
c. D. Ricardo
d. L. Walras
e. Y.F. Edgeworth
2. Kstl optimizasyon problemi zmnde iki nemli bileflen afladaki seeneklerden hangisinde verilmifltir?
a. Ama ve kst fonksiyonlar
b. Kst ve denge fonksiyonlar
c. Denge ve ama fonksiyonlar
d. Duraan ve statik analiz
e. Statik ve dinamik analiz
7. Portakal piyasasna iliflkin arz talep (Qd =

D(Pp,Pm,W,I) ve Qs=D(Pp, Pc, Ct)) modelinde isel deiflkenler afladaki seeneklerin hangisinde verilmifltir?
a. Q ve Pp
b. Q ve Pm
c. Q ve W
d. Q ve Ct
e. Q ve I
3. Bir bamsz deiflkenin deeri bir birim arttnda

baml deiflkenin nasl deifltiini anlatan seenek
hangisidir?
a. Marjinal terim
b. Ortalama terim
c. sel deiflken
d. Dflsal deiflken
e. Toplam deiflken
8. Dflsal faktrler deiflmedii srece, belirsiz bir sre

boyunca devam eden durum nasl adlandrlr?
a. Denge
b. Analiz
c. Kst
d. Sistem
e. Deiflken
4. Bir modelde deeri veri olarak alnan deiflkene ne

ad verilir?
a. Dflsal deiflken
b. sel deiflken
c. Baml deiflken
d. Ama deiflkeni
e. Kst deiflkeni
5. Bir deiflkenin deeri model iinde belirleniyorsa
bu deiflkene ne ad verilir?
a. sel deiflken
b. Dflsal deiflken
c. Ama deiflkeni
d. Kst deiflkeni
e. Marjinal deiflken
9. Ekonomik hayatta risk alan retim kaynana ne ad

verilir?
a. Giriflimci
b. Emek
c. Toprak
d. Rant
e. Sermaye
10. Ekonomik modelde dflsal deiflkenlerden birisindeki deiflmenin, isel deiflkenin seviyesini nasl etkileyeceini incelemek iin kullanlan analize ne ad verilir?
a. Karfllafltrmal duraan analiz
b. Denge analizi
c. Arz talep analizi
d. Dinamik analizi
e. Statik analiz
26
Mikro ktisat
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar
Sra Sizde Yant Anahtar
1. a
Sra Sizde 1
Topran gelirine rant, emein gelirine cret, sermayenin gelirine faiz ve giriflimcinin gelirine kr denir.
2. a
3. a
4. a
5. a
6. a
7. a
8. a
9. a
10. a
Bir seim yapldnda vazgeilen alternatif deer frsat maliyeti olarak tanmlanr. Frsat maliyeti ayn zamanda vazgetiimiz ikinci en iyi alternatiftir.
Kstl optimizasyon problemi zmnde iki
nemli bileflen ama ve kst fonksiyonlardr.
Ama fonksiyonunda hedeflenen, kararlar arasndaki iliflkiyi optimize etmektir. Kstl fonksiyonlaysa karar vericilerin seimlerinin birok
ksta bal olduunu bilir. Bu nedenle sadece
belirli seimleri yapabilir.
Mikro iktisatta marjinal terim bir bamsz deiflkenin deeri 1 birim arttrldnda baml
deiflkenin nasl deifltiini anlatr. nite iinde
rnekle daha detayl aklanmfltr.
Bir modelde ok sayda deiflken varken bunlardan bazlarnn ikinci derecede nemli olmas dflsal deiflkenler olarak tanmlanr. Dflsal
deiflken modelin dflnda belirlenir ve veri olarak kabul edilir.
Bir modeldeki ok sayda deiflkenden deeri
model iinde belirlenenlere isel deiflken denir.
Marshall 1890 ylnda Ekonominin lkeleri adl
kitabyla talebin, fiyatn zerindeki etkisini ortaya koymufltur. Bu model su-elmas paradoksuna
ak ve kesin bir zm ortaya koymufltur.
Portakal piyasasna iliflkin verilen arz ve talep
fonksiyonlarnda modelin isel deiflkenleri
portakaln fiyat ve miktardr nk bu iki deiflken hem arz hem de talebi etkiler.
Dflsal faktrler deiflmedii srece dengenin
de deiflmeyecei varsaylr.
Giriflimciler kar salamak veya zarara katlanmak gibi sonular olan ekonomik aktiviteleri
hayata geirirler ve risk alrlar.
Karfllafltrmal duraan analiz kstl optimizasyon problemlerine veya denge analizine uygulanr. Bir ekonomik modeldeki iki fotoraf karfllafltrmamza olanak salar. lk fotoraf dflsal
deiflkenlerin bir takm veri ilk deerlerinde isel deiflkenlerin hangi deerleri aldn gsterir. kinci fotoraf ise incelediimiz isel deiflkenlerin dflsal bir flok karflsnda nasl deifltiini anlatr.
Sra Sizde 2
Burada tketicinin ama fonksiyonu maksimize etmeye
alflt iliflki, yani U=XYdir. Bu maksimizasyonun da
PxX + PyY I kst altnda gereklefltirilmesi gerekmektedir.
Sra Sizde 3
Karfllafltrmal duraan analiz, bir ekonomik modeldeki iki farkl fotoraf karfllafltrmamza olanak tanyarak
nce ve sonra analizi yapmamz salar. lk fotoraf
dflsal deiflkenlerin birtakm veri ilk deerlerinde isel
deiflkenlerin hangi deerleri aldn gsterir. kinci
fotoraf ise incelediimiz isel deiflkenlerin dflsal bir
flok karflsnda, yani baz dflsal deiflkenlerin deerindeki bir deiflme karflsnda, nasl deifltiklerini anlatr.
Sra Sizde 4
Pozitif, ekonomi nedir? sorusunu cevaplamaya alflrken normatif, ekonomi ne olmaldr? sorusunun cevabn aramaktadr. Pozitif analiz snanabilir zellie sahipken normatif analize iliflkin snama yaplamamaktadr.
Yararlanlan ve Baflvurulabilecek
Kaynaklar
Bernheim, B. D. ve Whinston, M. (2008).
Microeconomics. Boston: McGraw-Hill.
Besanko,
D.
ve
Braeutigam,
R.
(2010).
Microeconomics (4th Edition). Wiley.
Binger, B. R. ve Hoffman, E. (1997). Microeconomics
With Calculus (2nd Edition). Massachusetts:
Addison Wesley.
Browning E. K. ve Zupan, M. A. (2009).
Microeconomic: Theory and Applications (10
th Edition). Wiley.
Ekinci, N.K. (2011). Modern Mikroiktisat. Ankara: Efil
Yayn Evi.
Hebert, R. F. ve Robert B. Ekelund Jr.(1999). Secret
Origins of Modern Microeconomics: Dupuit
and the Engineers. London: University Of Chicago
Press.
Nechyba, J.T. (2011). Microeconomics: An Intuitive
Approach with Calculus. New York: SouthWestern Cengage Learning.
Nicholson, W. ve Snyder, C. M. (2010). Intermediate
Microeconomics (11 th Edition). Mason, OH:
South-Western Cengage Learning.
Nicholson, W. ve Snyder, C. M. (2008). Microeconomic
Theory: Basic Principles and Extentions (10th
Edition). New York: South-Western Cengage
Learning.
Parasz, . (2008). Mikroekonomi: Orta Dzey Yaklaflm (8. Bask). Bursa: Ezgi Kitab Evi.
Perloff, M. J.(2011). Microeconomics (6th Edition).
Boston: Pearson Addison-Wesley.
Pindyck, R. ve Rubinfeld, D. (2008). Microeconomics
(7th Edition). New York: Prentice Hall.
Schotter, A. (2009). Microeconomics: A Modern
Approach. Mason, OH: South-Western Cengage
Learning.
27
MKRO KTSAT
Amalarmz
N
N
N
N

Bte kst ve bunu etkileyen faktrleri aklayabilecek,
Fayda kavram ve tketici tercihlerini ifade edebilecek,
Bte kst altnda optimal seimlerin nasl belirlendiini ortaya koyabilecek,
Optimal seimlerdeki deiflmelere bal olarak tr talep erisini elde
edebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Bte Kst
Kardinal Fayda
Ordinal Fayda
Farkszlk Erileri
Marjinal kame Oran
Fayda Fonksiyonlar
Engel Erisi
Geleneksel Talep Erisi
apraz Fiyat Talep Erisi
indekiler
Mikro ktisat
Tketici
Davranfllar Kuram
ve Tketici Talebi
GRfi
BTE KISITI
FAYDA VE TKETC TERCHLER
OPTMAL SEMLER VE FAYDA
MAKSMZASYONU
TKETC TALEB KURAMI
Tketici Davranfllar
Kuram ve Tketici Talebi
GRfi
Tketici davranfllar kuram, kiflilerin snrl gelirleri ile tatmin dzeylerini en yksee ulafltracak mal ve hizmetleri satn alacaklar varsaym zerine kurulmufltur.
Yani ekonomistler, tketicilerin satn alabilecei (btelerinin olanakl kld)
mal kmesinin en iyisini seer varsaymna gre model olufltururlar. Burada tketicinin satn alabilecei ile anlatlmak istenen; veri piyasa fiyatlar ve veri gelir dzeyi ile ne kadarlk mal ve hizmet almnn gereklefltirilebileceidir. En iyisi ile anlatlmak istenen ise tketiciye en yksek fayday salayan almlarn yaplabileceidir. Dolaysyla tketici davranfllar kuramnda, bireyin bte kst altnda faydasn maksimize eden tercihleri incelenir.
Tketici davranfllarn anlamada ilk olarak fiyatlar ve tketicinin geliri veri iken
bireyin neler yapabileceini ortaya koyan bte incelenecektir. kinci olarak tketicinin eflitli mallar arasndaki seimleri analiz edilecektir. nc admda ise tketicinin tercihleri karfl karflya bulunduu bte kst ile birlikte ele alnarak kendisine en yksek fayda salayacak optimal seimler belirlenecektir. Daha sonra bu
optimal seimlerde deiflikliklere neden olan parametreye gre talep erileri seti
tretilecektir.
BTE KISITI
N
A M A
Bte kst ve bunu etkileyen faktrleri aklamak
Bte veri bir periyotta (bir hafta, bir ay, bir yl) harcama yapmak iin ne kadarlk
bir satn alma gcnn (parann) mevcut olduunu gsterir. Tketicinin bu veri
dnemde elinde bulunan para onun geliridir (I). Bu gelir dzeyinde tketicinin ne
kadarlk mal ve hizmet satn alabilecei, bu mallarn ve hizmetlerin fiyatlarna baldr. Gerek yaflamda tketiciler isteklerinin bir ksmn elde edemezler nk
bunlar satn alacak gelirleri snrldr. Dolaysyla tketici bu snrl geliri ile ihtiya
duyduu mal ve hizmetler arasndan faydasn maksimize edecek flekilde seim
yapar. Tketicinin bu seimleriyle ilgili davranfllarn grafikle gsterebilmek amacyla genelde iki maln bulunduu durum incelenir.
Bte veri bir periyotta (bir

hafta, bir ay, bir yl)
harcama yapmak iin ne
kadarlk bir satn alma
gcnn (parann) mevcut
olduunu gsterir.
30
Mikro ktisat
Tketicinin, tketim demetini veya sepetini (x,y) ile gsterelim. Burada x tketicinin birinci maldan tkettii miktar, y ise ikinci maldan tkettii miktar gstermektedir. Bu iki mala iliflkin fiyatlar (Px, Py) olarak gzlenebildiine gre, tketicinin bte kstn;
Pxx + Pyy I
fleklinde yazabiliriz. Burada Pxx tketici tarafndan birinci mal iin harcanan para,
Pyy ise dier mal iin harcanan paray gstermekte ve toplam harcama tketicinin
gelirini aflmamaktadr. Buna gre tketicinin geliri, veri fiyatlarda bte kstn ortaya koyar. Tketici tm gelirini mallar iin harcadnda, yani tasarruf ve dn
alma durumu sz konusu olmadnda ya da tasarruf tketicinin elde edebilecei
bir mal gibi dflnldnde bu denklem eflitlik biimini alr.
Grafiksel gsterim iin uygun olan iki mal varsaym daha genel bir biimde dflnlebilir. fiyleki, mallardan birisi bileflik mal olarak ifade edilebilir. rnein biz
tketicinin gmlek iin talebi ile ilgileniyorsak (x), yyi gmlek dflndaki dier
mallar iin dflnebiliriz. Bu flekilde dflnldnde ynin yatay eksende gsterilen mal dflndaki dier tm mallar iin harcanan para birimi trnde (rnein T
ile) ifade etmek uygun olur. Bu durumda y malnn fiyat otomatik olarak bir olacaktr (Py=l) nk 1 birim parann (Tnin) fiyat T1dir, dolaysyla bte kst aflaSIRA gsterilir.
SZDE
daki flekilde
SIRA SZDE
Pxx + y I
D fi N E L M
D fi N E L M
Bu denklem; ilgilendiimiz x mal iin harcanan para miktar (Pxx) ve dier tm

mallar iin harcanan para miktar (y) toplamnn tketicinin harcayabilecei mikS O R U
tardan fazla olamayacan gstermektedir.
S O R U
K K Aalma
T
dn ya da Dbor
durumu sz konusu olmadnda bte dorusunun eflitlik biimde yazldna dikkat ediniz.
DKKAT
SIRA SZDE
N N
fiekil 2.1
AMALARIMIZ
Bte Dorusu
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
SIRA SZDE
Bte Dorusu
Tketici tm gelirini bu iki mal iin harcadnda denklemimiz; Pxx + Pyy = I

y
flekline dnflr. Bu denklemden hareketle, fiekil 2.ldeki gibi grafiksel olarak
I/Py
K T A P
gsterebileceimiz bte dorusunda;
- (Px/Py) eimli bte dorusu
eer tketici tm gelirini y mal iin harcyorsa I/Py kadarlk bu maldan satn
TELEVZYON
alacak, x mal hi kullanmayacaktr. Ayn flekilde tm gelir x iin harcanyorsa
yatay eksen zerinde I/Px kadarlk x
mal tketebilecektir. Eksenlerin kesim
Nseti
TERNET
bte
noktalarn birlefltirdiimizde bte
dorusuna ulaflmfl oluruz. Bu doru
x
0
I/Px
zerinde tketici tm gelirini bu iki mal
iin kullanmfltr. Bte dorusunun altnda kalan blge ierisinde tketicinin
harcamalar kesin olarak gelirden (I) dflktr. Bte dorusu eflitliini y iin yeniden dzenlersek denklemimizi afladaki flekilde elde ederiz.
AMALARIMIZ
31
2. nite - Tketici Davranfllar Kuram ve Tketici Talebi
y=
I Px
x
Py p y
Bu denkleme gre bte dorusu dikey ekseni I/Py noktasnda kesmekte ve

eimi ise -Px/Py olmaktadr.
Bte dorusu eiminin ekonomik adan dier bir nemi de bu iki maln karfllkl deiflim orann gstermesidir; rnein tketici x mal tketimini x kadar
artrdnda ayn doru zerinde kalabilmesi flartyla ne kadarlk y mal tketiminden vazgemesi gerektiini ortaya koyar, bu deifliklii y ile gsterelim. Bu deifliklik ncesi ve sonras bte dorusuna iliflkin denklemleri yeniden yazarsak;
Pxx + Pyy = I
Px(x+x) + Py(y + y) = I
ikinci denklemden birinciyi karrsak
Pxx + Pyy = 0
Bu eflitlik; tketimin parasal deerinde herhangi bir deifliklik olmad durumda, bir maldaki artfln teki maldan ne kadarlk azalflla dengelendiini gstermektedir. Bunu y/x iin zmlediimizde bize bte dorusunun eimini verecektir:
y/x = -Px/Py
Bte dorusunun eimi, parann tketici iin oluflturduu marjinal dnflm
SIRAise
SZDE
oran (MRT) olarak da tanmlanabilir. rnein MRT=dy/dx=-1/2
tketici bir birim x mal elde etmek iin vazgemesi gereken y mal yarm birimdir. Baflka bir deyiflle bir birim y malnn tketiciye maliyeti iki birim x maldr. DYine
-1/2 ol fi N eimin
ELM
mas, x mal fiyatnn dikey eksende yer alan y mal fiyatnn yars olduunu gsterir. Eer eim -2 olsayd, bu kez yatay eksendeki x malnn fiyat dikey eksendeS O R U
ki y malnn fiyatnn iki kat olacakt.
Bte dorusunun eiminin -Px/Py ye eflit olduunu unutmaynz.
Bte Dorusundaki Deiflmeler
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
N N
Bte dorusu cari dnemdeki tketicinin geliri ve mallarn fiyatlar

y
veri iken ulafllabilecek tketim deAMALARIMIZ
I/Py
metlerini veya sepetlerini gsterEim= - (P0x/Py)
mektedir. Byle bir durumda btK T A P
e kstmz doru fleklini alr ve fiyatlardaki deiflmeler ile gelirdeki
Eim= - (P1x/Py)
deiflmeler sonucu bte doruTELEVZYON
sunda deifliklikler olur. fiimdi srasyla bu deifliklikleri ele alacaz. ncelikle gelirde ve y malnn
x
fiyatnda bir deiflme olmakszn x
0
I/P0x
I/P1x N T E R N E T
malnn fiyat ykselirse bte dorusunun x eksenini kestii nokta
sola kayar ve doru, deiflmenin
byklne bal olarak dikleflir. nk Px/Py oran artmfltr. X mal fiyat dfltnde ise bte dorusu yatklaflr.
SIRA SZDE
fiekil 2.2
X mal fiyatndaki
AMALARIMIZ
artfln bte
dorusunun
eimi zerindeki
etkisi
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Fiyatlardaki deiflmeler ile

gelirdeki deiflmeler sonucu
bte dorusunda
deifliklikler olur.
32
Mikro ktisat
fiekil 2.3
Bte
Dorusunda
Gelirdeki
Deiflmeden
Kaynaklanan
Kaymalar
Tek bir maln fiyat yerine her iki maln fiyat deifltiinde:
(i) Her iki fiyat ayn oranda artar veya azalrsa bte dorusu paralel olarak
sola veya saa doru hareket eder.
(ii) Her iki fiyat ayn ynde ancak farkl oranlarda artarsa eim deiflmekle
beraber bte dorusunda sola kayma olur.
(iii) ki mal fiyat birbirine ters ynde deiflirse bte dorusunun eimi deiflir,
ilk bte dorusu ile kesiflir.
Gelirdeki deiflme durumunda ise her iki maln fiyay
tndaki ayn ynl ve ayn
oranl deiflmenin etkisi gI1/Py
rlr. Yani gelirde artfl olduEim= - (Px/Py)
u zaman I1>I0 fiyatlar deiflI0/Py
memek kofluluyla bte dorusu saa kayar. Tersi durumI2/Py
da ise I0>I2, bte dorusu paralel bir flekilde sola kayar. fiekil 2.3ten grlecei zere fiyatlar deiflmedii iin eim
etkilenmemektedir.
I2/Px
I0/Px
I1/Px
FAYDA VE TKETC TERCHLER
N
AM A
Fayda, bir mal veya hizmetin

tketilmesi ile tketicinin
elde ettii tatmin dzeyi
olarak tanmlanr.
Fayda kavram ve tketici tercihlerini ifade etmek
Fayda, bir mal veya hizmetin tketilmesi ile tketicinin elde ettii tatmin dzeyi
olarak tanmlanr. Fayda kavram 18. yzyln sonlarnda ve 19. yzyln bafllarnda
yaflamfl filozof-ekonomist Jeremy Benthama dayandrlr. Bentham aklamalarnda; toplumun sosyal faydasnn maksimizasyonu iin aba harcanmas gerektiini,
bunun da ok saydaki insanlar iin ok fazla mal salanmas ile mmkn olaca
vurgulanmaktadr. Fayda baz objektif standartlarda (nesnel olarak) llebildii
iin bireyler arasnda karfllafltrlabilir ve toplanabilirdir. Dier anlatmla Benthama gre baz mallarn tketilmesinden A flahs Bden daha fazla fayda salayabilir (fayda karfllafltrlabilir) ve bu flahslarn elde ettii faydalar toplanarak toplumun toplam faydasna ulafllr. Bu flekilde tanmlanan kardinal fayda yaklaflm ile
insanlar mevcut mal demetleri iin tm altarnetifleri sralayabilmekte, bunlar saylarla ifade edebilmektedirler. Ordinalist yaklaflmda ise mevcut mal demetleri sralanmakta ancak bunlar arasnda kesin lmler yaplamamaktadr. Her iki yaklaflmn tketici davranfllarnn anlafllmasnda ve talep kuramnn oluflturulmasnda
nemli katklar vardr.
Kardinal Fayda Yaklaflm

Bu yaklaflmda faydann nesnel olarak llebilecei ileri srlmekte ve Kardinal
fayda indeksi oluflturularak fayda tketiciler arasnda karfllafltrlabilmektedir. nk ndeksi oluflturan maddeler nesnel olarak llebilmektedir.
Fayda gzlenemediinden bireyler iin saysal fayda indeksleri seti oluflturmada sorunla karfllafllr. Her birey kiflisel tercihlerini yanstan bir indeks oluflturabilir ancak A bireyi Bnin faydasn gzlemleyemez, dolaysyla her bireyin oluflturduu indeksler ayn nesnel llerle deerlendirilememektedir. Bu yzden faydann kifliler aras karfllafltrmas yaplamamaktadr.
20. yzyl bafllarnda Kardinal fayda ile ilgili bu llme gln gren ekonomistler (bunlar marjinalistler olarak adlandrlmaktadr), faydann bireyler arasnda karfllafltrlabilir ve toplanabilir olduu varsaymlarn ortaya atarak llebileceini ileri srdler. Bunlara gre her birey kiflisel fayda fonksiyonunu, tketilen mallara saylar vererek oluflturabilir, bu saylar kiflisel fayda fonksiyonlar iinde karfllafltrlabilir ve toplanabilir. fiyle ki bir tketici bir hamburger tketmekle 5 birim
fayda, iki hamburger yediinde 8 birim fayda ve nc hamburgeri yediinde ise
9 birimlik toplam faydaya ulaflmaktadr. Bu rnek erevesinde toplam fayda iin
flyle bir tanm verebiliriz: Belirli bir zaman diliminde bir maln eflitli miktarlarnn
tketilmesi sonucu ulafllan tatmin dzeyi toplam fayday (TU) gsterir. Fayda birimi olarak klasik iktisatlar util terimini kullanmfllardr. rneimizde toplam fayda her ilave hamburger ile artmaktadr. Burada maksimum dzeye kadar daha fazla tketim ile daha byk toplam fayda arasnda pozitif iliflki beklenmektedir.
Marjinal fayda ise belirli bir zaman diliminde; bu maldan bir birim daha fazla
tketilmesi sonucu toplam faydada ortaya kan deiflme olarak tanmlanr. Bu
aklamada tercihlerde ve dier mallarn tketilen miktarlarnda bir deiflikliin olmad varsaym yaplmaktadr. Herhangi bir x mal iin Marjinal fayda (MUx),
toplam fayda fonksiyonunun eimini ya da deiflme orann yanstmaktadr.
MU x =
TU x
Q x
rneimizde 1inci ile 2nci hamburger arasnda MUx =3 utildir.

MU x =
TU 2 - TU1
Q 2 - Q1
8-5
=3
2 -1
nc hamburger toplam fayday 9 utile ykseltmifl olduundan marjinal fayda 1dir. Toplam fayda her ilave birim ile artmaktadr. Ancak bu artfl azalarak devam etmektedir. Dolaysyla tketici azalan marjinal fayda ile karfl karflyadr. flte
marjinalistler bu azalan marjinal fayda varsaymn negatif eimli talep erisi elde
etmede kullanmfllardr.
Kardinalist yaklaflmda fayda util ad verilen soyut bir miktar ile, daha sonra
marjinalistlerle birlikte para cinsinden llebilmektedir. Para ile lldnde
fayday aklarken izlenen yntem flyle olur. Tketici ilave bir birim mal tketmek iin vazgemek istedii parann miktar ile faydasn aklar.
Tek bir mal durumunda (rnein x mal) tketici ya bu x maln satn alr ya da
gelirini para biiminde elinde tutar. Dengenin salanabilmesi iin xin marjinal faydasnn tam olarak xin fiyatna eflit olmas gerekir. Dolaysyla dengede MUx = Px
olur. fiayet Px > MUx ise tketici x mal tketimini azaltarak (bylelikle MUx artacaktr) ve gelirini harcamayarak fayda dzeyini ykseltir. Benzer flekilde MUx > Px
ise tketici x mal tketimini artracak (bu durumda MUx azalacak) ve gelirini daha az para olarak tutacaktr. Bylece sadece MUx = Px durumunda toplam tatmin
dzeyi maksimum olur. Yani net TU (toplam fayda ile maliyet arasndaki fark)
maksimize edilir. Net toplam fayda: NTU = U(x) - Pxx olduundan, maksimizasyon
iin gerekli koflul: fonksiyonun xe gre trevinin alnp sfra eflitlenmesidir.
33
Marjinal fayda belirli bir

zaman diliminde, bu maldan
bir birim daha fazla
tketilmesi sonucu toplam
faydada ortaya kan
deiflme olarak tanmlanr.
34
Mikro ktisat
U(x)
- Px = 0 olur ya da MUx=Px olur.
x
Kardinalist fayda yaklaflmnn bu eflitlik biimindeki modeli kullanlarak tketici talep erisi elde edilir. fiekil-2.4te x mal iin toplam fayda ve marjinal fayda
erileri izilmifltir. Toplam fayda X3 dzeyinde maksimuma ulaflrken bu dzeye
kadar marjinal fayda pozitif deerler almaktadr. Marjinal faydann bu pozitif ksm
tketici talebi ile iliflkilidir. Bir baflka deyiflle MUxin bu pozitif ksm bireyin talep
erisidir. Px1 fiyatnda faydasn maksimize eden tketici x1 kadar tketim yapmaldr. P2x fiyatnda x2 kadar tketmelidir. Bu fiyatlarda baflka bileflimlerin olmas maksimizasyon salamaz.
fiekil 2.4
TU
Kardinalist
yaklaflmda
tketici talep
erisinin elde
edilifli.
TU
X1 X2
X/t
X3
MU
PX
MUX1
P1X
MUX2
P2X
Xd
X1 X2
X/t
X3
X1 X2
MUX
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Kardinalist yaklaflmn talep teorisini, birden fazla mal durumu iinde genellefltirebiliriz. rnein n mal iin her maln marjinal faydasnn fiyatna oran tm mallar iin eflit olunca denge koflulu salanmaktadr. Forml ile aklarsak:
MU x
Px
MU y
SIRA SZDE
Py
= =
D fi N E L M
MU n
Pn
olmaldr. Ancak bu tr bir eflitliin salanmas durumunda, tketici toplam faydasn maksimize edebilecek, satn alaca mallar arasnda baflka bir dalm fayda
S O R U
maksimizasyonunu salamayacaktr.
D K K A T talep erisinin negatif eimli olmasnn nedeninin azalan marjinal
Kardinalist yaklaflmda
fayda olduuna dikkat edelim.
N N
SIRA SZDE
Ordinal Fayda Yaklaflm
Daha nce aklanan iki yaklaflmda vurgulanan faydann toplanabilirlilii duruAMALARIMIZ

munda ilgin
sonularla karfllafllr. fiyleki hamburger rneine bakalm; bu iki
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
35
yaklaflma gre hamburgeri oluflturan ekmek, kfte, garnitr her biri dierinden
ayrdr ve bunlarn ayr ayr faydalar toplam hamburgerin faydasn oluflturur. Oysa biz bu mallarn kombinasyonunun salad fayda ile ilgiliyiz ve bu maln tketici tercihindeki nemini arafltryoruz. Ekonomistler bunu tketim sepeti veya demeti olarak nitelerler. Bunlarn faydalaryla ilgili tketici tercihleri sralanmakta,
oluflturulan indekste en ok tercih edilene daha yksek say ve en az tercih edilene daha dflk say verilmektedir.
Ordinalist yaklaflmda ilk olarak ngiliz Ekonomist Francis Y. Edgeworth (1845
- 1926) tarafndan ortaya atlan farkszlk erileri analizi kullanlmfltr. Ekonomik
teoride daha sonra farkszlk erileri analizi Hicks ve Allen tarafndan gelifltirilmifltir. Yine Paul Samuelson aklanmfl tercihler teorisini gelifltirerek tketici davranfllar teorisini ordinalist yaklaflm erevesinde analiz etmifltir. Tketicilerin mal ve
hizmetlere ynelik taleplerinin aklanmasnda ordinalist yaklaflm pek ok bakmdan avantajldr. lk olarak Edgewortun farkszlk erileri analizini gelifltirmesiyle;
faydann, sadece tketilen bir maln miktarnn fonksiyonu olmad, ayn zamanda tketilen dier mallarnda fonksiyonu olduu ortaya konulmufltur. Yani kardinalistlerce ileri srlen bir maln marjinal faydasnn tketilen dier mallarn marjinal faydalarndan bamsz olduu dflncesi terk edilmifltir. Farkszlk erileri
analizi ile mallar arasnda ikame ve tamamlayclk iliflkisi olabilecei gibi hibir
iliflkinin olmayabilecei gerei de dikkate alnmfltr. Bir baflka avantaj ise kardinalist yaklaflmda tek bir mala iliflkin fayda analizi yaplrken ordinalist yaklaflmda
en az iki maln kullanlmasdr. zellikle farkszlk erilerinin grafiksel analizinde
iki mal iin izim yaplmaktadr.
Hicks ve Allen farkszlk erileri analizini daha da ileri taflyarak faydann kardinalist anlamda llemeyeceini ve hatta talep erisi iin azalan marjinal fayda
varsaymna gerek olmayacan ileri srmfllerdir. Gnmzde tketici teorisi Ordinal fayda varsaym zerine kurulmufltur. Azalan marjinal faydaya gre talep erisi izilmemektedir. Bununu yerine tketici tercihleri erevesinde zmlemeler
yaplmaktadr.
Ordinal fayda yaklaflmnn kardinal fayda yaklaflmna gre stnlklerini
sralaynz.
SIRA SZDE
Tketici Tercihleri ve Farkszlk Erileri
fi N E L Mtketicinin
Bireylerin tercihleri byk farkllklar gsterir. Bu farkllnDnedeni;
gemifli, sosyal evresi, corafik evresi, rk, dini, yafl, evlilik durumu, eitim ve
bilgi dzeyleri gibi faktrlerdir. Tketici tercihleri ile ilgili modern
tketiciS O kuram,
R U
lerin tketim paketlerini (sepetlerini) en ok tercih edilenden en az tercih edilene
doru sralama ifllemidir. Burada herbir sepete bir indeks says verilerek bykten
DKKAT
ke doru sralama yaplr. Yani tercihler en ok sevilenden en az sevilene
doru sralanr. Birey bu sralamay yaparken iinde bulunduu ekonomik koflulSIRA SZDE
lardan bamsz olarak davranr.
Tercihler zerine Varsaymlar
AMALARIMIZ
N N
Sadelik oluflturmak amacyla zerinde alfltmz iki mal sepetinden [A ve B] tketicinin hangisini tercih edecei, bu sepetlerden salanan tatmin dzeyine baldr. Hangi sepet daha yksek tatmin dzeyine ulafltryorsa tketici
K T AoPsepeti seecektir. Tketici tercihlerinin tutarll zerine ekonomistler genelde baz varsaymlarda bulunurlar. Bu varsaymlarn bazlar temel nitelikte olup aksiyom (kabul
edilmifl gerek) olarak nitelendirilir. Bu aksiyomlar:
TELEVZYON
NTERNET
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
36
Mikro ktisat
Aksiyom-1 Btnlk Aksiyomu

Eer A ve B iki mal sepeti ise tketici bunlar karfllafltrabilir. Bu karfllafltrmay afladaki davranfllardan birisi ile tanmlar:
(i) A B bu tercihe gre A sepeti B sepetine tercih edilmektedir yani tketici A
sepetini istemektedir (eer aradaki iflaret > fleklinde ise bu kesin bir tercihi
belirtirken fleklindeki iflaret zayf bir tercihi gstermektedir).
(ii) B > A burada tketici B sepetini Aya tercih etmektedir (B sepetini istemektedir).
(ii) B A tketici A ve B sepetlerini tercihte kaytszdr. Yani her iki tketim sepeti ayn tatmini salamaktadr.
Aksiyom-2 Geifllilik Aksiyomu
Bu aksiyom bireyin tercihlerinde isel tutarlln bulunduunu gsterir. Eer
tketici A sepetini Bye tercih ediyorsa ve B sepetini bir baflka Z sepetine tercih ediyorsa A sepetini ayn zamanda Zye tercih etmek durumundadr. Dier bir anlatmla eer A>B ve B > Z ise A>Z olacaktr.
Aksiyom-3 Sreklilik Aksiyomu
Eer A sepeti Bye tercih ediliyorsa ve dier bir Z sepeti ierik olarak Bye ok yaknsa bu durumda A sepeti Zye tercih edilir. Yani A > B ve Z B A > Z olur.
Aksiyom-4 ou Aza Tercih Etme (Doyumsuzluk) Aksiyomu
ki mala iliflkin aklamalarmzdan hareketle, eer A bu mallara iliflkin bir
mal demetini gsteriyorsa ve B ayn mallara iliflkin ve mallardan birisinin daha
fazla olduu durumunu yanstyorsa B >A olacaktr. Yani tketici ikinci mal demetini tercih edecektir. Bu varsaym bazen tercihlerin tekdzelii olarak da adlandrlr.Tercihlerdeki tekdzelik, farkszlk erilerinin birbirlerini kesmemelerini
ve negatif eimli olduklarn ifade eder.
Aksiyom-5 Dfl Bkeylik Aksiyomu
Farkszlk erisi zerinde iki noktay birlefltirdiimizde bu doru zerindeki her
nokta tercih edilir blgede kalacaktr. Dolaysyla bu iki noktay birlefltiren doru
zerindeki herhangi bir nokta daha yksek fayda dzeyini gsterir. Bu aksiyom ise
farkszlk erisinin negatif eimli ve konveks (dfl bkey) olacan ifade eder.
Tketiciye ayn fayda

dzeyini salayan mal
bileflimlerinin oluflturduu
eriye farkszlk erisi denir.
fiekil 2.5
ki Mal
Dzleminde
Farkszlk Erisi
Bir kiflinin tercihlerini grafiksel olarak gstermek olasdr. Daha nce akladmz befl aksiyom altnda, tketici, tercihlerini en ok arzulanandan en az arzulanana doru bir sralama ile gsterebilecektir. Bu sralamada en ok arzulanan; tketiciye daha fazla fayda salayandr. rnein tketici A demetini Bye tercih ediyorsa Adan salad fayda U(A), Bden salad fayday U(B)yi aflacaktr.
Belirli bir fayda dzeyi deiflik mal
bileflimlerinden (x,y) elde edilebilir. Bu
y
fayda dzeyi iin denklemimiz afladaki
flekilde yazlr.
U = U(x,y)
Bu denklemde U, bir sabittir. Fayda

fonksiyonu srekli olduundan sonsuz
sayda (xy) bileflimi bu tatmin dzeyini
salar. Tketiciye ayn fayda dzeyini
salayan mal bileflimlerinin oluflturduu
eriye farkszlk erisi denir. Yukarda sralanan aksiyomlar erevesinde farkszlk erisi fiekil 2.5teki gibi izilir.
37
Bireylerin tercihlerini fayda fonksiyonu ile gsterdiimizde genel olarak

U = U (x,y ,... n) fleklinde ifade ederiz. Eer mallar yerine reel geliri kullanyorsak dolayl fayda fonksiyonuna ulaflrz.
U = U(I), I = reel gelir.
birey gelirini mal almlar iin kullandnda fayda salamaktadr.
Yine bireyin fayda fonksiyonu
U = U (C, H) fleklinde yazdmzda,
kiflinin faydasn tketiminin ve bofl zamanlarnn bir fonksiyonu fleklinde ifade etmifl oluruz.
Farkszlk Erilerinin zellikleri

x ve y ekseninde iki mala iliflkin ok sayda farkszlk erisi izebiliriz. Burada eksenler iinde her noktadan bir farkszlk erisi gemekte ve farkszlk erileri haritas ortaya kmaktadr. Farkszlk erileri haritasna sahip olduumuzda tketici
tercihleri konusunda her fleyi biliyoruz demektir. Bu erilere iliflkin zelliklere
baktmzda; daha nce akladmz aksiyomlar erevesinde:
(i) Farkszlk erilerinin birbirlerini kesmeyeceklerini syleyebiliriz. Geifllilik
ve ou aza tercih etme aksiyomlar erevesinde kesiflme gerekleflemez.
(ii) Farkszlk erileri orijinden uzaklafltka daha yksek fayda dzeyini gsterirler. Bu zellik ou aza tercih etme aksiyomu ile uyumludur. Ancak
burada farkszlk erilerinin mutlaka paralel olaca anlam kmamaldr, baz durumlarda yaklaflp baz durumlarda ayrk olabilirler ancak
birbirlerini kesemezler.
(iii) Tketici her iki mal da arzu ediyorsa (her iki maln marjinal faydalar pozitif ise yani MUx>0, MUy>0 ise) tm farkszlk erileri negatif eime sahip
olacaktr.
(iv) Her bir tketim demeti sadece tek bir farkszlk erisi zerinde bulunur,
birden fazla farkszlk erisi zerinde bulunamaz. Aksi takdirde bu eriler
birbirlerini keserler.
(v) Farkszlk erileri kaln olarak da izilemez; o zaman ok az fazla olan demet ile az olan demet ayn farkszlk erisi zerinde olur. Dolaysyla geifllilik, sreklilik ve ou aza tercih etme aksiyomlarna aykrlk ortaya kar.
Marjinal kame Oran

Farkszlk erisinin herhangi bir noktasna izilen teetin eiminin negatif iflaretlisi marjinal ikame oran (MRS) olarak tanmlanr. fiekilde grld gibi tketicinin
ayn tatmin dzeyinde kalabilmesi iin bir birim x karfllnda vermeyi arzu ettii
y miktar marjinal ikame orann tanmlar. Dolaysyla MRS tketicinin mallar arasndaki deiflim isteini ifade eder. fiekil 2.6da iki nolu mal bilefliminden nolu
demete geildiinde, tketicinin bir birim daha fazla x mal (x) elde etmek iin
vazgemeye raz olaca y mal miktarnn (y2) kadar olduu grlmektedir. Dolaysyla MRS arzulanan deiflim oran veya ikame oran olarak da tanmlanmakta
y
= MRS ile formle edilmektedir.
ve x
MRS tketicinin deiflim yapp yapmama konusundaki snrdaki lmn gsterir. MRS dflndaki deiflim oranlarnda tketici mallar arasnda deiflime isteklidir.
Farkszlk erisindeki dflbkeylik bu iki mal arasnda azalan marjinal ikame
orannn varln ortaya koyar. nk, eri zerinde bir birim daha fazla x tket-
Farkszlk erisinin herhangi

bir noktasna izilen teetin
eiminin negatif iflaretlisi
marjinal ikame oran (MRS)
olarak tanmlanr. Farkszlk
erisindeki dflbkeylik bu
iki mal arasnda azalan
marjinal ikame orannn
varln ortaya koyar.
38
Mikro ktisat
mek iin tketicinin en fazla vazgeebilecei y miktar olan marjinal ikame oran
MRS = - y tketim demetindeki x miktarna bal olarak azalacaktr. Yani

yx
x
ikame edilmek istenen x miktar artrldka vazgeilecek y miktar azalacaktr.
fiekil 2.6
y mal
Azalan Marjinal
kame Oran
y1
y1
y2
y3
2
y2
3
U1
x
0
x
x1
x
x2
x3
x mal
Grafikte 1, 2 ve 3 noktalar ayn farkszlk erisi zerindedir. (x1y1) in gsterildii 1 nolu bileflimden bafllayarak tketilen x miktarn her defasnda ayn miktarda (x) artrdmzda vazgeeceimiz yler azalmaktadr. Dflbkeyliin salad bu durum MRSnin azalan olduunu gsterir.
Orijine gre dflbkey trdeki farkszlk erileri iin ortaya kan azalan MRS
durumu, mallar arasnda tam ikame durumunda sabit ve -le eflit olur. Yine tamamlayc mallarda MRS 0 ya da deerleri dflnda baflka bir deer almaz. Eer farkszlk erileri orijine gre ibkey olursa artan MRS durumu ile karfllafllr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
SZDE marjinal ikame oran hangi durumda sfr, hangi durumda sonsuz
TamamlaycSIRA
mallarda
deeri alr?
D fi N E L M
Marjinal kame Oran ve Marjinal Fayda

ki mala iliflkin marjinal ikame oran, marjinal faydalarn oran cinsinden ifade ediS O Rfayda
U
lebilir. rnein
fonksiyonumuz
U = U (x,y) olsun x ve y iin ksmi trev alndnda;
dU = Uxdx
D K+K AUTydy, burada
Ux =
N N
Uy =
U
xin marjinal faydas (MUx)
SIRA
x SZDE
U
ynin marjinal faydas (MUy)
AMALARIMIZ
y
Ayn farkszlk erisi zerinde fayda sabit olduundan dU = 0 olacaktr. Dolaysyla:

K T A P
TELEVZYON
39
0=
U
U
dx +
dy MUx dx + MUy dy = 0 veya -MUydy=MUxdx
x
y
Bu eflitlikte x maln dx kadar artrdmzda xin marjinal faydas kadar fayda

dzeyi artar. Ayn farkszlk erisi zerinde kalabilmek iin y maln azaltmamz gerekir. Dolaysyla MUyye bal olarak fayda dzeyi azalr. Bu ikisi iin eflitlik salannca ayn fayda dzeyi zerinde kalnmfl olur. Bu eflitlii MRSyxi gstermek
iin yazarsak bunun marjinal faydalarn oran olduunu grrz.
MU x
dy
=
= MRS yx
dx dU =0 MU y
eflitli Biimdeki Farkszlk Erileri ve Fayda Fonksiyonlar

Fayda fonksiyonu iktisatlarn tketici davranfllarn anlamak ve yorumlamak iin
kullandklar bir kavramdr. Temel anlamda mevcut deildir. Eer annenizden fayda fonksiyonunu gstermesini ya da hakknda bir fleyler sylemesini beklerseniz
iktisat bilmemesi halinde sizi tuhaf karfllayacaktr. fiayet annenizden mevcut mal
demetleri arasnda bir tercih sralamas yapmasn isterseniz onun yapt tercihler
erevesinde fayda fonksiyonunu oluflturabilirsiniz.
Ksaca bireylerin tketim demetlerini derecelendirmesi ve bu derecelendirmeye gre belirlenen fayda fonksiyonlar dorudan gzlenemez. Ancak kiflilerin tercihleri hakknda gzlemleyebildiimiz: gelir, fiyatlar ve dier faktrler deifltiinde
bu kiflilerin davranfllarndaki deifliklikler gzlenebilir. Bunun iin belirli baz fayda fonksiyonu tiplerini incelemek yararl olacaktr. Burada iki mal varsaymndan
hareketle tip fayda fonksiyonu aklanacaktr.
Cobb-Douglas Fayda Fonksiyonu

Fayda fonksiyonlarndan en yaygn biimde kullanlandr. Mallar arasnda ksmi
ikamenin bulunduunu varsayar. Fonksiyonel olarak iki mal baznda ifade ettiimizde flu flekilde yazlr;
U(X,Y) = XY
Bu denklemde ve birer pozitif sabit saylardr. Grafiksel olarak afladaki flekilde gsterilir. Grld gibi her bir farkszlk erisi ayn flekle sahip olup bu erilerin her birine fayda dzeylerini gsteren indeks saY
ylar atanmfltr. Bu flekilde
tanmlanan fayda fonksiyonlar orijinden uzaklafltka
daha yksek fayda dzeylerini gstermektedir.
Fayda
fonksiyonunun
herhangi bir noktasndaki
eimi, ksmi trevlerinin oranna baldr. Yani Ynin Xe
mutlak olmayan anlamda
U2
oranna baldr. fiyle ki;
U1
U0
fiekil 2.7
Cobb-Douglas
Fayda
Fonksiyonlarna
liflkin Farkszlk
Erileri
40
Mikro ktisat
X-1Y dx+X Y-1 dy=0

-
X -1Y
dY
=
dX U =Sabit X Y -1
dY
Y
=
dX U =Sabit X
Tam kame Durumunda Fayda Fonksiyonu (Dorusal Fayda Fonksiyonu)

ki mala iliflkin tam ikame durumu, tketicilerin bu mallardan birisini dieriyle sabit bir oranda deifltirmesi halinde geerlidir. Bu durumda farkszlk erileri dz
bir doru fleklini alr, fayda fonksiyonu ise afladaki flekilde ifade edilir:
U (X, Y) = X + Y
ve pozitif sabit saylar olup tam ikame durumunda = dir. Bu fonksiyon
iin eim afladaki biimde hesaplanr:
0 = dX + dY
dY
=
dX U =Sabit
Grld gibi eim sabittir. Tam ikame ile ilgili en basit durum mallar arasnda bire bir deiflimin var olduu durumdur (rnein iki farkl markaya sahip makarna gibi). Aflada bu tr tercihler iin farkszlk erisi izilmifltir:
fiekil 2.8
Tam kame
Halinde Farkszlk
Erileri
Eim=dy/dx=-1
U2
U1
U0
45
Tamamlayc Mallara liflkin Fayda Fonksiyonu

Bu tr mallar her zaman sabit oranlarda birlikte tketilirler. rnein sa ve sol
ayakkab tketici tarafndan birlikte kullanlr. Burada X sa ayakkab ve Y de sol
ayakkab ise tketiciye bu mallardan bir tane fazla verilmesi faydasn etkilemeyecektir. nk tek ayakkaby kullanamayacaktr. Bu tr mallara iliflkin farkszlk
erileri L harfi fleklinde olup matematiksel olarak fayda fonksiyonlar ise flu flekilde yazlr:
41
U (X, Y) = min (X, Y)

ve sabit parametrelerdir, min ile
anlatlmak istenen parantez ierisindeki
terimlerden kk olanna gre faydann belirleneceidir. Tketicinin 2 adet
sa ayakkabs ve 3 adet sol ayakkabs
varsa fayda 2 ift ayakkabya gre belirlenir, nc sol ayakkabnn tketiciye bir faydas yoktur. Bunu grafiksel
olarak afladaki flekilde grebiliriz.
Tamamlayc mallara iliflkin fayda
fonksiyonumuzda iki maldan hibirinde fazlalk yok ise yani X = Y ise
Y
=
olur ki bu iki mal arasndaX
ki birlikte kullanmn sabit orann verir.
fiekil 2.9
Mkemmel
Tamamlayc
Mallarda Farkszlk
Erileri
U1
U0
X
SZDE belirtiniz.
Farkl trdeki fayda fonksiyonlarn ve bu fonksiyonlarn aralarndakiSIRA
farkllklar
OPTMAL SEMLER VE FAYDA MAKSMZASYONU
N
A M A
D fi N E L M
Bte kst altnda optimal seimlerin nasl belirlendiini ortaya

S O R U
koymak
Burada bte seti ile tercih teorisini birlefltirerek tketicinin optimal

belirD K K Aseimini
T
leyeceiz. Oluflturulacak temel modelde bireylerin bte kst altnda faydalarn
maksimize edecek flekilde davranacaklar varsaylr. Fayda maksimizasyonu iin biSIRA SZDE
reylerin seecekleri mal demetleri arasndaki deiflim oran (MRS), bu demetlerin
piyasa fiyatlar orann yanstmaldr. Piyasa fiyatlar bireylere frsat maliyetleri hakknda bilgi salar ve bu bilgi bireylerin tercihlerini etkilemede
nemli rol oynar.
AMALARIMIZ
Grafiklerle aklayacamz ve farkl tercihlere gre belirlenecek optimal seimlerde
temel prosedr ayndr. Bte dorusu ile farkszlk erileri ayn flekil zerinde izilerek bte dorusuna dokunan en yksek farkszlk erisi arafltrlacaktr.
K T A P
N N
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
Cobb-Dougls Tr Tercihlerde Optimal Seimler

fiekil 2.10da Cobb-Douglas tr tercihlere iliflkin tketicinin optimal
gsteT E L E V Z Yseimi
ON
rilmektedir. Burada bir bte seti ve indeks deeri atanmfl birka farkszlk erisi,
ayn diyagram zerinde izilmifltir. Bte seti ierisinde en yksek farkszlk erisine ulaflabileceimiz mal demetlerini arafltrmaktayz. Bireyin fayda maksimizas N T E Rmallar
N E T ilave fayyonu iin tm gelirini harcamas gerektii varsaylr. nk ekstra
da salamaktadr.
TELEVZYON
NTERNET
42
Mikro ktisat
fiekil 2.10
Tketicinin
Optimal Seimi
farkszlk
erileri
A
Y*
C
U4
D
U3
U2
U1
X*
fiekilde bte dorusu zerinde A noktasndan saa doru hareket ettiimizde

daha yksek fayda dzeylerini ifade eden farkszlk erilerine ulaflyoruz ve C
noktas ulaflabileceimiz en yksek farkszlk erisidir. Burada bte dorusu
farkszlk erisine sadece teet olmaktadr. Dolaysyla C noktasndaki X* ve Y*
P
seimleri optimaldir. C noktasnda MRS yx = x dir. Yani tketicinin deiflim isPy
tei, piyasada bu iki mal demetinin deiflim oran olan fiyatlarn oranna eflittir.
Bu eflitliin arkasnda yatan mant flu flekilde aklayabiliriz: Varsayalm ki birey
iin MRS = 1 olsun, yani tketici bir birim X mal ile bir birim Y maln deifltirmekte ve ayn farkszlk erisi zerinde kalmaktadr. Eer piyasada Px=2 ve Py=1
ise bu durumda birey bir birim X malndan vazgeerek iki birim Y mal alacak ve
daha yksek fayda dzeyine ulaflacaktr. Bu yzden optimal seim durumunda
P
dy
bte kst eimi - x , farkszlk erisi eimine
= -MRS eflit olmaldr. DenPy
dx
P
ge durumunda MRS yx = x olacaktr. ki mal arasndaki marjinal ikame orann
Py
marjinal faydalar oran cinsinden yazarsak;
MU x
MU x Px
MRS yx =
olduundan, eflitliimiz
fleklinde elde edilir. Orant=
MU y
MU y Py
nn zellii gerei iler yer deifltirebilir. Bu durumda fayda maksimizasyonu iin
gerekli koflulu yeniden dzenleyebiliriz.
MU x
Px
MU y
Py
Bu eflitlie gre fayda maksimizasyonu iin; tketici her bir mala harcanan parann marjinal faydas eflit olacak flekilde hareket eder. Aksi durumda her mal iin
harcanan son lirann kendisine salad fayda eflit deilse tketici gelirini mallar
arasnda optimal datmamfl olur.
43
Dzenli tercihleri yanstan farkszlk erileri iin optimal tercih noktalarnda

farkszlk erisi eimi ve bte dorusu eimi birbirine eflit olmaktadr. Eer eimler farkl ise farkszlk erisi bte dorusunu keser ve optimal noktaya ulafllmaz.
Eer optimal tercih her iki maln birlikte tketimini ieriyorsa biz i yerlere ait (snrlardan farkl) optimumu arafltryoruz. Bunun iin gerekli koflul; bte dorusunun farkszlk erisine teet olmasdr. Gerekli koflulun ayn zamanda yeterli olabilmesi iin tercihlerin orijine dflbkey olmas zorunludur. Bu durumda, tek bir teet noktas elde edilecektir. fiekilde tercihler Cobb-Douglas fonksiyonlar ile gsterilmifltir. Bu durumda tketici her mala gelirinin belirli bir orann harcayacaktr.
Bu oranlar fonksiyondaki her mala iliflkin stlerle ( ve ) ifade edilir. rnein
fayda fonksiyonu U = xy biiminde ve ==1/2 olsun. Bylece fayda fonksiyonu U = x1/2y1/2 olur. Bu fonksiyona iliflkin marjinal faydalar ve marjinal ikame oran afladaki gibi hesaplanr.
1 1
MU x
U
1 U
1
y
= MU x = x 2 y 2 ,
= MU y = x 2 y 2 ve MRS yx =
=
x
2
y
2
MU y x
Px
P
y Px
=
y = x x olur. Bu
olduundan,
Py
x Py
Py
*
*
eflitlik bte kstnda yerine konularak optimal x ve y deerleri bulunur. fiyle ki
Optimal seim iin MRS yx =
P
I
I
I = Px x + Py x x I = 2Px x x* =
, y* =
Py
2Px
2Py
olur.
Tam kame Durumunda Optimal Seimler

Mallar arasnda tam ikame sz konusu ise tercihleri yanstan farkszlk erileri eimi (-1) olan doru halini alr ve optimal tercih ise her zaman snrda oluflur. fiekil
2.11de bu durum gsterilmifltir. Grafikte olas durum ile karfl karflyayz:
Eer py > px ise bte dorusu farkszlk erisine gre daha yatktr. Bu durumda
tketici tm gelirini x malna harcayacaktr. px > py ise tketici sadece y mal alacak,
px = py ise bte dorusu ile farkszlk erisi akflmfltr, herhangi bir nokta optimal
tercihtir. Ksaca iki mal arasnda tam bir ikame varsa tketici ucuz olan tercih eder.
fiekil 2.11
Y
Tam kame
Durumunda
Optimal Seim
farkszlk
erileri
U4
bte
dorusu
U3
optimal
seim
U1
X*=I/Px
44
Mikro ktisat
Mkemmel Tamamlayclk Durumunda Optimal

Seimler
fiekil 2.12
Mkemmel
Tamamlayc
Mallarda Optimal
Seim
Bu durumda tketici her iki maldan eflit

miktarda ya da sabit bir bileflim orann satn almak zorundadr. rnein tketici ayakkablar bir ift almak zorundadr. fiekil 2.12de grlen bu duruma
gre optimal seim bte dorusu zerinde x=y olduu konumda salanacaktr. Satn alnacak bileflim
optimal
seim
x=y=
U2
U1
I
olacaktr.
Px + Py
TKETC TALEB KURAMI

AM A
Optimal seimlerdeki deiflmelere bal olarak tr talep erisi

elde etmek
Tketicinin optimal seimleri mallarn fiyatlarna ve tketicinin sahip olduu gelire

bal olarak belirlenmektedir. Fiyatlardaki ve gelirdeki deiflmeler tketicinin bte
kstn deifltirdii iin bundan, tketicinin optimal seim dzeyleri de etkilenir. Bu
optimal noktalardan hareketle talep erileri elde edilir. Dolaysyla talep fonksiyonlar iin fayda maksimizasyonu problemi zmnden hareket edilir ve talep fonksiyonlar setine ulafllr. Bu set ierisinde; tr talep fonksiyonu tanmlanr:
Fiyatn bir fonksiyonu olarak talep (geleneksel, alfllmfl veya doal talep
erisi)
Gelirin bir fonksiyonu olarak talep (Engel Erisi)
Dier bir maln fiyatnn fonksiyonu olarak talep (apraz fiyat talep
fonksiyonu)
Talep fonksiyonlar, her bir maln optimal miktarn, fiyatlarn ve gelirin bir
fonksiyonu olarak aklar. rnein x = x (Px, Py, I) ve y = y (Py, Px, I) biiminde
ifade edilir.
Bu fonksiyonlara gre talep edilen x ve y miktarlar fiyatlara ve gelir dzeyine
bal olarak deiflmektedir. Bir baflka deyiflle, talep fonksiyonlar ile ekonomik
evredeki deiflmelere karfl tketici seimlerinin reaksiyonu gsterilmektedir. Talep fonksiyonlar tretilirken sadece denge durumundaki seimler dikkate alndndan karfllafltrlmal statik analiz erevesinde deerlendirmeler yaplr. Talep
fonksiyonlar elde edilirken optimal seimleri etkileyen iki tr deiflken (fiyatlar ve
gelir dzeyi) vardr. Bu nedenle gelirdeki ve fiyatlardaki deiflmelere bal olarak
talep erileri seti elde edilir.
lk olarak fiyatlar veri iken tketicinin gelirindeki deiflmeler karflsnda tketici davranfllarndaki deifliklikler ele alnacak, gelirin bir fonksiyonu olarak talep
erisi (Engel erisi) elde edilecektir. Buradan hareketle mallara iliflkin snflandrma yapacaz. Bu bilgiler firmalar asndan ok nemlidir. rnein gelirdeki ar-
45
tfllar karflsnda hangi mallarn talebi daha hzl artyorsa firmalar faaliyetlerini o
alanlara kaydrabilirler. Daha sonra bir mala iliflkin, bu maln fiyatndaki deiflmelere bal olarak talep erisini elde edeceiz. Bunun iin dier fiyatlar ve gelir dzeyini sabit varsayacaz. Geleneksel talep erisinin biimi ve zellikleri firmalar
asndan ok nemlidir nk firmalar fiyat belirlerken talebin zelliklerini bilmek isterler. Yine devlet asndan vergi miktarn belirlemede ve fiyat kontrollerinde talep erisi biimi nemlidir. Son olarak bir maln fiyat ve gelir dzeyi sabit
iken dier mal fiyatndaki deiflmelere bal olarak apraz fiyat talep erisini elde
edeceiz. apraz fiyat talep erisi ikincil etkileri bilmek asndan ok nemlidir.
rnein benzin zerine konulan yksek orandaki bir verginin otomobil talebini
nasl etkiledii aklanr.
Gelirdeki Deiflmeler (Gelir-Tketim Erisi ve Engel

Erisi)
Bireyin satn alma gcn gsteren gelirde bir artfl olduunda, satn alnacak mallarn miktarnda artfl olacan beklemek doaldr. fiekil 2.13te belirli bir dnem
iin (aylk, yllk vs.) harcama dzeyi artt zaman I1, I2, I3 talep edilen x ve y miktarlar artmaktadr. Bte dorularnn paralel kaymas nisbi fiyatlarn deiflmediini gstermektedir.
Gelir arttnda mallarn talep edilen miktar artyorsa bu tr mallar ekonomiy
de Normal mal olarak adlandrlr. Normal mal iin
> 0 dr. Bunun anlaI
mgelirdeki deiflme ile talep edilen mal miktarndaki deiflme ayn ynldr. Buna karfln gelir arttnda bir mala olan talep azalyorsa bu mal dflk mal olarak
x
nitelenir. Dflk mal iin
< 0 dr.
I
Sadece gelirdeki deiflmeler sonucu ulafllan optimal seimleri birlefltirerek gelir tketim erisini elde ederiz. Bu eri zerinde farkl gelir dzeyleri iin talep
edilen (seilen) mal demetleri grlmektedir. Eer her iki mal normal mal ise gelir tketim erisi pozitif eime sahiptir. Her mal iin farkl gelir dzeylerinde bu
optimal seimlerden hareketle, Engel erisini yada gelirin bir fonksiyonu olarak talep erisini elde edebiliriz. fiyle ki; Px ve Py sabit tutulmak kofluluyla gelir dzeyi ykseltildiinde (I1,I2,I3) optimal noktalarn (D1, D2, D3) birlefltirilmesiyle gelir
tketim erisi fleklin sol ksmnda elde edilir. fieklin orta ksmnda yatay eksende
I1, I2, I3 gelir dzeyleri belirlendikten sonra dikey eksende y mal iin fayday maksimize eden deerler (y1,y2,y3) soldaki flekilden aynen ortadaki flekle aktarlr. Bu
iki deer birlefltirilerek [(y1,I1), (y2,I2), (y3,I3)] Engel Erisine ulafllr. Benzer yntem kullanlarak x mal iin de engel erisi elde edilir. Engel erisi her iki maln talebini fiyatlar deiflmemek kaydyla gelirin bir fonksiyonu olarak aklar. fiekilde y
mal iin, engel erisi y= f (I; Px, Py ) dr. Burada y baml deiflken, I ise bamsz deiflkendir.
Gelir arttnda mallarn

talep edilen miktar
artyorsa bu tr mallar
ekonomide Normal mal
olarak adlandrlr. Gelir
arttnda bir mala olan
talep azalyorsa bu mal
dflk mal olarak nitelenir.
46
Mikro ktisat
fiekil 2.13
Gelir Tketim
Erisi ve Engel
Erisi (Normal
Mallar in)
y
y
I3/Py
Gelir-Tketim Erisi
Engel Erisi
I2/Py
I1/Py
y3
y2
y1
y=y(I;px,py)
D3
D2
D1
U3
U1
y3
y2
y1
d3
d2
d1
y3
y2
y1
U2
x1 x2 x3 I1/Px I2/Px I3/Px
yd1
x
I1 I2
I3
Py
yd3
d
y2
Py
y
> 0 olduundan y mal normal bir maldr.
I
Yine normal mallar iin Engel erisi pozitif eime sahiptir. Pozitif eim y mal geleneksel talep erisini gelir arttnda saa, gelir azaldnda ise sola kaydrr. Normal mal olan y mal iin, fleklin sa ksmnda gelir artflna bal olarak geleneksel
talep erisindeki saa kaymalar gsterilmifltir.
Burada aklanmas gereken bir konu da; bir mal iin talep (fiekilde y mal)
Eer mal iin talep, gelirden
daha dflk bir oranda
gelir arttnda gelirden daha byk bir oranda veya gelirden daha dflk bir
artyorsa bu tr mallara
oranda artabilir. Eer mal iin talep gelirden daha dflk bir oranda artyorsa bu
normal gerekli (zorunlu) mal
denir. Eer mal iin talep
tr mallara normal gerekli (zorunlu) mal denir. Eer mal iin talep artfl gelir arartfl, gelir artflna oranla
tflna oranla daha byk bir oranda gereklefliyorsa bu tr mallar lks mallar oladaha byk bir oranda
gereklefliyorsa bu tr
rak nitelendirilir. Normal mallar iin pozitif deer alan talebin gelir esneklii ile
mallar lks mallar olarak
engel erisinin duyarll ya da geleneksel talep erisindeki kaymalarn byknitelendirilir.
l hesaplanr.
y
Dflk mallar iin Gelir tketim erisi ve Engel erisi negatif eimlidir. < 0
I
Yani gelir arttka tketilen y miktar azalmaktadr. Bu nedenle dflk mallarda

geleneksel talep fonksiyonu gelir artfl durumunda sola kaymaktadr. Gelir esneklii ise negatif deer almaktadr. Ancak bir mal tm gelir dzeyleri iin, dflk mal
nitelii taflmaz. nk sfr gelir dzeyinde, tketici hibir mal satn alamamaktadr. Gelir dzeyi yavafl yavafl ykseldike bu tr mallarn da tketimi artar ancak
belli bir dzeyden sonra tketicinin geliri artmaya devam ederse o maln tketimi
artrlmaz hatta azaltlr. Bu nefiekil 2.14
denle dflk mallar tm gelir
y
Bir Mal in
dzeyleri iin, yani global olaBlgesel Engel
rak negatif eimli Engel eriErisi
sine ve gelir tketim erisine
sahip deildirler, ancak blgesel olarak bu durum geerlidir. Bu nedenle anlaml bir
aklamayla, Engel erisi fiekil
2.14te grld gibi dflk
I
gelir dzeyleri iin artan bir
I5
I4
eime sahipken gelir belli bir
dzeye (rnein I4) ulafltktan
fiekilden aka grld zere
47
sonra azalmakta yine I5 gelir dzeyinde sfra inmektedir ve bu dzeyde kalmaktadr. Bu nedenle blgesel olarak Engel erisinin negatif eimli olduu aklamas daha anlamldr.
Engel erisinin eimi neyi ifade eder?
SIRA SZDE
Bir Maln Fiyatndaki Deiflmeler (Fiyat-Tketim

Erisi ve
D fi N E L M
Talep Erisi)
Bir maldan talep edilen miktarn bu maln fiyatnn fonksiyonu olduunu gstereS O R U varsayalm.
bilmek iin gelir dzeyinin ve dier mallarn fiyatlarnn deiflmediini
Bu maln fiyatn deifltirerek fayda maksimizasyonunu salayan optimal seimlerin deifltiini gzlemleyebiliriz. Bte dorular zerinde bu optimal
D K K A Tseim noktalarn birlefltirdiimizde fiyat tketim erisine ulaflrz. Bu eri bir maln (xin) fiyat deifltiinde optimal seimlerin nasl deifltiini yanstr. fiekil 2.15te grldSIRA SZDE
gibi I ve Py sabit olduundan bte dorusunun dikey ekseni kestii nokta deiflmeyecektir. Ancak bte dorularnn x eksenini kestii nokta Pxdeki deiflik-
N N
AMALARIMIZ
P
liklere bal olacaktr. Yine eim - x , P deki deiflime bal olarak deiflecektir,
P x
y
K T bte
A P
yani Px arttnda bte dorusu dikleflecektir. Px dfltnde
dorusu
yatklaflacaktr.
Her bir bte dorusu zerinde fayda fonksiyonlar ile teet koflulunu salayan
optimal seimler belirlendikten sonra (x*,y*) bu optimal noktalardan
eri fiT E L E V Z Ygeen
ON
yat tketim erisi olup PCC ile sembolize edilir. fieklin a panelinde x mal fiyat
ykseldike (P1x, P2x, P3x ) optimal seimleri gsteren noktalar birlefltirilerek fiyat tketim erisine ulafllr. fieklin b panelinde ise fiyat tketim erisinden hareketle fiNTERNET
yat deiflen mal iin bireyin talep erisi izilir yada x mal iin talep edilen miktarlar kendi fiyatnn (Px) bir fonksiyonu olarak elde edilir. Bunun iin fiyat tketim
erisi zerinde deiflik Px fiyatlarna gre belirlenmifl optimal seimlerdeki x mal
miktarlar yatay eksende baml deiflken olarak gsterilir. Dikey eksende ise bamsz deiflken olan Pxin deerleri gsterilip Py ve I sabit braklmak kofluluyla
bireyin x mal iin ters talep erisi elde edilir. fiekil 2.15te grafiksel olarak talep erisinin elde edilifli gsterilmifltir.
x mal iin talep fonksiyonunu; x* = x* (Px ; I, Py ) fleklinde yazdmzda geleneksel (alfllagelmifl) talep fonksiyonu biiminde yazmfl oluruz. Ancak elde ettiimiz talep fonksiyonu ters talep fonksiyonudur. nk baml deiflken x yatay eksende gsterilmifltir. Dolaysyla teknik olarak Px = Px (x* , I, Py ) biiminde
gsterilmelidir.
fiekil 2.15te grld gibi talep erisi, daha doru ifadeyle ters talep fonksiyonu, sol yukardan sa aflaya doru eimlidir. Eimin negatif olmas; yksek fiyat dzeyinde maldan daha az talep edileceini ifade eder. Giffen mallar dflnda
dier tm mallarn talep erisi negatif eimlidir. Bu grafikte gzlenebilecek nemli bir iliflki de talep erisi zerinde yksek fiyat dzeylerinin dflk fayda dzeyleri ile ve dflk fiyat seviyelerinin yksek fayda dzeyleri ile iliflkili olmasdr. Bunun nedeni ise tketici ayn bte kstna sahip iken dflk fiyat seviyelerinde daha fazla mal tketebilecei iin faydasnn daha yksek olmasdr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
48
Mikro ktisat
fiekil 2.15
x Mal iin Ters
Talep
Fonksiyonunun
Elde Edilifli
y
I/Py
(a)
Fiyat Tketim Erisi

PCC
U3
U2
U1
X*3
X*2 I/P3x X*1
I/P2x
I/P1x
P3x
(b)
P2x
P1x
Px(x*;I,Py)
X*3
X*2
X*1
Ters talep fonksiyonu erevesinde elde edilen bu eriye gre, fiyat miktarn
bir fonksiyonu olarak ele alnmaktadr. Bu durumda x malnn talep edilen her dzeyi iin fiyatn ne olmas gerektii ters talep fonksiyonu ile aklanr. Dolaysyla
bu iliflki geleneksel talep fonksiyonunda, x malnn miktar fiyatn bir fonksiyonu
olarak ele alnmaktadr. liflki bu kez dier ynden dflnlmektedir.
Ters talep fonksiyonu baz ekonomik anlatmlarda olduka yararldr. rnein
iki mal (x,y) pozitif miktarlarda tketildii srece, optimal seimlerde iki mal arasndaki marjinal ikame orannn mutlak deeri fiyatlar oranna eflittir.
P
MRS yx = x
Py
Buradan optimal dzeyde x mal iin talep:
Px = PyMRSyx fleklinde yazlabilir. Bylece x mal iin optimal talep dzeyi,

iki mal arasnda Marjinal ikame orann mutlak deerinin Py ile arplmas sonucu
belirlenir. Py=l varsaydmzda, bu eflitlik bize x mal tketimini ok az artrd-
49
SIRA SZDE
SIRA SZDE
mzda ne kadarlk y malndan vazgeilmesi gerektiini gsterir. Burada ters talep

fonksiyonu MRSyxin mutlak deerini gstermektedir. Dier ynden, x malnn optimal deeri iin, ters talep fonksiyonu, x malnda ok kk Dbir
fi azalma
N E L M olduunda tketicinin ne miktarda y mal ile tazmin edilmesi gerektiini ler. Dolaysyla
x malnn fiyat sadece iki mal arasndaki marjinal ikame orandr, yani Px, x mal
S O R U
iin marjinal deme isteini lmektedir.
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
K K Aerisinin
T
Giffen mallar dflndaki tm normal ve dflk mallar iin geleneksel Dtalep
negatif eimli izileceine dikkat ediniz.
SIRA SZDE
N N
Fiyat Deifliminin Etkileri (Gelir ve kame Etkileri: Hicks

Yaklaflm)
AMALARIMIZ
Ekonomik evrede oluflan deifliklikler karflsnda, tketici davranfllarndaki
deiflmeler ekonomistlerin ilgilendii nemli konulardan biridir. rnein bir maln fiyatndaki deiflme sonucu, tketici, geleneksel talep erisi zerinde bu mala iliflkin seK T iki
A Pksma ayraimini deifltirecektir. Geleneksel talep erisi zerindeki bu hareketi
rak incelemek bazen ok yararldr. nk iki farkl durum kendini gstermektedir.
Px deT E Lfiyat
E V Z oran
YON
Bunlardan ilki, x mal fiyat ykseldiinde iki mal (x y) arasnda
Py
iflmektedir, dolaysyla bte dorusu eimi deiflmektedir. kinci olarak tketicinin
fzibil alan x mal fiyatndaki ykselme karflsnda klmektedir, yani tketicinin
NTERNET
reel geliri azalmaktadr. Tketicinin seimlerinin iki farkl biimde deiflmesi iki farkl etkiye dayandrlr. Bunlar:
kame Etkisi; fiyat deiflimine bal olarak iki mal arasndaki deiflim oranndaki farkllaflmann yol at talep miktarndaki deiflimi aklar. Bu etki erevesinde
fayda dzeyinin deiflmediini (reel gelir dzeyinin sabit olduu) varsayyoruz.
Gelir Etkisi; fiyat deifliminin neden olduu fzibil alandaki farkllaflmann (satn alma gcndeki deiflmenin) yaratt talep miktarndaki deiflmeyi aklar.
Sabit bir fayda dzeyi iin fiyat deiflimi etkisinin gzlenememesi nedeniyle, bu
tr bir ayrm yapmak suni grlebilir. Ancak bu ayrmn ekonomik teori asndan
baz net tahminlerin yaplmasnda nemi byktr. rnein gelir ve ikame etkileri kullanlarak talep erisinin hangi durumda negatif eimli ve hangi durumda pozitif eimli olduu belirlenebilir. Yine bireyin creti ykseldiinde ne zaman daha
az alflmay yeleyecei veya bireyin geliri ykseldiinde neden daha az tasarrufta bulunaca bu etkilere gre aklanabilir.
ki mal dzleminde gelir ve ikame etkisini x mal fiyatndaki ykselmeye karfl
afladaki flekil yardmyla aklayalm.
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
kame Etkisi; fiyat
deiflimine bal olarak iki
mal arasndaki deiflim
oranndaki farkllaflmann
yol at talep miktarndaki
deiflimi aklar. Bu etki
erevesinde fayda
dzeyinin deiflmediini
(reel gelir dzeyinin sabit
olduu) varsayyoruz.
Gelir Etkisi; fiyat
deifliminin neden olduu
fzibil alandaki
farkllaflmann (satn alma
gcndeki deiflmenin)
yaratt talep miktarndaki
deiflmeyi aklar.
50
Mikro ktisat
fiekil 2.16
kame ve Gelir
Etkileri (Normal
Mal in)
I1/Py
D2
D3
D1
Gelir
etkisi
x3
Px
U1
kame
etkisi
x2
U2
I1/P2x x1
I2/P2x
I1/P1x
P2x
P1x
xd
x3
x1
fiekil 2.16da bafllangta P1x, Py ve I1 dzeylerinde tketicinin x ve y mal iin

optimal seimi D1 olup U1 fayda dzeyindedir. x mal fiyat P1x den P2x ye ykseldiinde tketicinin optimal seim dzeyi U2 farkszlk erisi zerinde D3 olup dengede talep edilen miktarlar x3 dzeyine dflmfltr. Bu deifliklik ikame ve gelir etkilerinin sonucudur.
kame etkisini gsterebilmek iin, tketiciye yeni fiyatlar orannda U1 fayda dzeyinde kalabilecek dzeyde ilave gelir aktarldn varsayalm. fiekilde grld gibi I2 gelir dzeyinde P2x ve Py iin tketici U1 fayda dzeyine gre D2 seimini yaparak faydasn maksimize etmektedir. D1den D2ye doru gerekleflen bu
deifliklik ikame etkisi sonucu oluflmufltur.
Gelir etkisi ise tketiciyi U1 farkszlk erisinde brakacak olan ilave gelirin aktarlmad durumda ortaya kar. Burada ise engel erisi zerindeki hareketle I2
gelir dzeyinden I1 gelir dzeyine inilmifltir. Fiyatlar P2x ve Pydir. Tketici D2 bilefliminden D3 bileflimine geer ve fayda dzeyi U1den U2ye azalr. Bu deifliklik
51
gelir etkisi sonucu gerekleflmifltir. Her iki deifliklik birlikte geleneksel talep erisi zerinde x*1den x*3e olan talep miktarndaki azalma ile gsterilir. Sonu olarak
fiyat artt zaman satn alnan mal miktarndaki azalma bu iki etkinin (ikame ve
gelir) toplam kadardr.
kame etkisi negatif olmasna ramen, gelir etkisi normal mallarda pozitif, dflk mallarda ise negatiftir. Normal mallarda, fiyat ykselifli nedeniyle satn alma
gc azald iin (fizibil set kld iin) bu maln talep edilen miktar azalacaktr. Fiyattaki dflfl ise ters ynde etkileyecektir. Dolaysyla, normal mal durumunda, bu maln fiyat ykseldiinde, ikame etkisi nedeniyle talep edilen miktar
azalrken bu azalfl gelir etkisi daha da bytecektir. Bylece bu iki etki birlikte
geleneksel talep fonksiyonunda bu maln fiyatndaki ykselmenin neden olduu
talep miktarndaki azalfl gstermektedir. Ksaca, talep erisi zerindeki hareketi
ve erinin neden negatif eimli olduunu aklamaktadr.
Dflk Mallarda kame - Gelir Etkisi ve Talep Erisi fiekli

Eer bir mal dflk mal ise gelir arttnda bu maldan talep edilen miktar azalmakta ya da gelir azaldnda talep edilen mal miktar artmaktadr. fiayet dflk
mal olarak nitelenen x mal iin fiyat ykselirse azalan marjinal ikame oran nedeniyle talep edilen x mal miktar azalacaktr. Yani ikame etkisinin her zaman
iin negatif olmas x mal talep miktarn dflrecektir. Buna karfln fiyat artflndan
dolay fizibil set kldnden (satn alma gc dfltnden), yine dflk mal
iin gelir etkisi negatif olduundan, x mal iin talep edilen miktar artacaktr. Dolaysyla toplam etki, birbirine karfl ters ynl iflleyen bu iki etkinin byklklerine bal olarak belirlenir. Toplam etki sonucu x mal miktarndaki deiflmenin
yn ise talep erisinin biimini aklar. Bu etkilerden ikame etkisi daha bykse talep erisi dflk mal iin negatif eimli olacaktr. Ancak gelir etkisinin daha
byk olmas durumunda geleneksel talep erisi pozitif eimli olur. Bu tr mallara Giffen mallar denir.
fiekil 2.17de x mal fiyat ykseldiinde her iki olas durum gsterilmifltir. x
mal fiyat P1x den P2x ye ykseldiinde ikame etkisi nedeniyle talep edilen x
mal miktar x2ye dflmfltr. Daha sonra gelir etkisi nedeniyle dflk mal iin
miktar x3 dzeyine ykselmifltir. fiekilde x2 den x3 e ykselifl x1 in solunda kaldndan fiyattaki ykselme sonucu x mal talebi x1 den x3 e dflmfltr. Yani
ikame etkisi daha fazla olmufltur. Bu durumda geleneksel talep erisi hala negatif eimli olacaktr. Ancak gelir etkisi daha byk olduunda, toplam etki sonucu talep edilen x miktar x3 bafllang dzeyi olan x1 in sanda olmas, yani dflk x mal iin gelir etkisinin ikame etkisinden byk olmas, geleneksel talep
erisinin pozitif eimli olarak izilmesine neden olur ve bu tr mallara Giffen
mallar denir.
Dflk bir maln talep erisi hangi durumda pozitif eimli izilir. SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
52
Mikro ktisat
fiekil 2.17
y
kame Etkisinin
Gelir Etkisinden
Byk Olmas
Durumu
Normal mal
Dflk mal
kame
etkisi
I2/Py
I1/Py
G.E
D2
D3
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
AMALARIMIZ
U1
U2
x2
x3
x1 I1/P2x
I2/P2x
I1/P1x
DKKAT
Dflk mal durumunda
ikame ve gelir etkilerinin ters ynl alfltna dikkat ediniz.
DKKAT
SIRA SZDE
D1
apraz SIRA
Fiyat
Talep Fonksiyonu (kame ve Tamamlayclk)
SZDE
N N
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Eer bir maln talep edilen
miktar, dier maln fiyat
ykseldiinde artyorsa bu
mal teki mal iin brt
ikame maldr.
Son olarak fiyat tketim erisi kullanlarak bir mala iliflkin talep miktar dier maln fiyatnn fonksiyonu trnde elde edilebilir. Bu durumda I ve maln kendi fiAMALARIMIZ
yat Py sabit
kabul edilmekte ve fonksiyon
y* = y* (Px ; I, Py )
K T A P
fleklinde yazlmaktadr.
Bu apraz-fiyat talep fonksiyonu olarak adlandrlr. Eer
bir maln talep edilen miktar, dier maln fiyat ykseldiinde, artyorsa bu mal
teki mal iin brt ikame maldr. Yani x mal fiyatndaki ykselme y mal talep
TELEVZYON
miktarn artrmaktadr.
y
> 0 dr.
Px
NTERNET
fiekil 2.18de x mal fiyat ykseldiinde, y mal iin talep edilen miktar artmaktadr. Fiyat tketim erisi zerindeki optimal y seimleri y*1 y*2 y*3 dikey eksende
gsterilerek ve ykselen Px fiyatlar da yatay eksende gsterilerek ve bu deerler
birlefltirilerek y mal iin apraz fiyat talep erisi elde edilir.
53
fiekil 2.18
y
I/Py
y*3
y*2
y*1
PCC
U1
3
U
U2
I/P3x
I/P2x
I/P1x
y*3
y*2
y*1
Y*(PxIPy)
P1x P2x P3x
Mallar Arasnda
Net Olmayan
kame Durumunda
apraz-Fiyat Talep
Erisi
y*3
y*2
y*1
Px
D3
D2
D1
_
Py
Py
fiekilde grld gibi Px ykseldike daha fazla y mal kullanlmaktadr. Bu

iki mal arasnda net olmayan ikame sz konusudur. Brt (net olmayan) ikame; burada fayda yerine gelir dzeyini sabit tutmamzdan kaynaklanmaktadr. rnein
fndk ya ve ayiek ya birbirini ikame eden iki rndr. kame mallarna iliflkin PCC negatif eimli olur; yani x mal fiyat arttnda bu maln yerine daha fazla y mal tketilir. fiekilde y mal iin geleneksel talep erisinin durumunu analiz
etmek istersek; y mal fiyat sabit brakld iin, x mal da brt ikame mal olduuna gre, xin fiyat arttnda tketici xin yerine y maln ikame edecektir. Dolaysyla y mal geleneksel talep erisi saa doru kayacaktr. Ayn flekilde x mal fiyat azaldnda da y mal talep fonksiyonu sola kayacaktr. kame mallar iin apraz fiyat talep esneklii pozitif deerler alr. Burada apraz fiyat talep erisinin teki maln fiyatndaki deiflmelere karfl duyarll llr ya da geleneksel talep erisindeki kaymann bykl belirlenmifl olur.
Dier taraftan eer x mal fiyat ykseldiinde talep edilen y mal miktar azalyorsa bu iki mal arasnda brt tamamlayclk sz konusudur. Bu durumda fiyat tketim eisi pozitif eimli olurken apraz fiyat talep erisi negatif eimli olarak elde edilir. Dolaysyla tamamlayc mallar iin apraz fiyat talep esneklii negatif deer alacaktr.
y
< 0 dr.
Px
Bu iliflkiye gre x mal fiyat Px ykseldiinde tketici daha az x mal ve daha

az y mal satn almaktadr. Negatif eimli apraz-fyat talep erisi net olmayan tamamlayc mallar iindir. y mal geleneksel talep erisi Px ykseldiinde ise sola
kayacaktr.
Fiyat tketim erisinin pozitif eimli olmas neyi ifade eder?
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
54
Mikro ktisat
zet
N
A M A
N
A M A
Bte kst ve bunu etkileyen faktrleri aklamak

Bte kst belirli bir zaman diliminde harcama
yapabilme gcn gsterir. Tm bte kullanldnda, bte dorusu zerindeki herhangi bir
mal bileflimi satn alnabilir. Bte dorusunun
eimi; yatay eksendeki maln fiyatnn dfley eksendeki maln fiyatna oran olup piyasa koflullarnda bu iki maln deiflim orann gsterir. Bte dorusundaki deiflmeler ise fiyatlardaki ve
gelirdeki deiflikliklere gre oluflur.
N
A M A
N
A M A
Fayda kavram ve tketici tercihlerini ifade etmek

Bir mal veya hizmetin tketilmesi ile tketicinin
elde ettii tatmin dzeyi fayda olarak tanmlanr.
Kardinalistler faydann llebileceini ileri srerek ve azalan marjinal fayda prensibine bal
olarak bir mala iliflkin negatif eimli talep erisini izerler. Ordinalistler ise faydann llemeyeceini ancak tercihlerin sralanabileceini kabul ederek, gelir ve ikame etkilerine bal olarak
talep erisini izerler.
Bte kst altnda optimal seimlerin nasl belirlendiini ortaya koymak

Optimal seim iin bte dorusu ve tercih teorisi birlefltirilerek tketiciyi en yksek fayda dzeyine ulafltracak mal bileflimi arafltrlr. Cobb-Douglas tr tercihlerde teet koflulu aranrken tamamlayc ve ikame mal durumlarnda bte dorusu ile farkszlk erisinin kesiflmeme koflulu
aranr.
Optimal seimlerdeki deiflmelere bal olarak
tr talep erisi elde etmek
Tketicinin optimal seimi fiyatlardaki ve gelir
dzeyindeki deiflikliklere bal olarak farkllaflr.
Sadece gelirdeki deifliklikler dikkate alnararak
optimal noktalar birlefltirildiinde gelir tketim
erisi elde edilir. Gelir tketim erisi kullanlarak
her bir mal iin Engel erisi elde edilir.
Bir maln kendi fiyatnda deifliklik olduunda,
ortaya kan farkl optimal noktalar birlefltirilerek
fiyat tketim erisi elde edilir. Bu eri kullanlarak fiyat deiflen mal iin geleneksel talep erisi izilir. Yine bu fiyat tketim erisi kullanlarak
teki maln tercih edilen miktarlarnn nasl deifltiini grebilmek amacyla apraz fiyat talep
erisi elde edilir.
55
Kendimizi Snayalm
1. Px=Py olmas durumunda bte dorusunun eimine iliflkin afladakilerden hangisi doru olur?
a. Eim 0 olur.
b. Eim 1 olur.
c. Eim 2 olur.
d. Eim -2 olur.
e. Eim -1 olur.
6. PCC erisinin yatay eksene paralel olmas neyi ifade

eder?
a. ki mal arasnda tamamlayclk iliflkisi vardr.
b. ki mal arasnda ikame iliflkisi vardr.
c. ki mal arasnda hibir iliflki yoktur.
d. ki mal arasnda ksmi ikame iliflkisi vardr.
e. ki mal arasnda ksmi tamamlayclk iliflkisi
vardr.
2. Bir tketici adet kesme flekerle (x), bir bardak

ay (y) imekte, bunun dflnda bir tketimi bulunmamaktadr. Bu tercih erevesinde fayda fonksiyonu afladaki seeneklerden hangisi ile aklanr?
a. U=3x+y
b. U=3x1/2y1/2
c. U=x1/3y1/3
d. U=x2/3y1/3
e. U=min(3x,y)
7. y = y(Px ; I, Py) fleklinde verilen bir fonksiyon afladaki seeneklerin hangisi ile aklanr?
a. y mal talep fonksiyonu
b. x mal talep fonksiyonu
c. y mal engel erisi
d. x mal apraz fiyat talep fonksiyonu
e. y mal apraz fiyat talep fonksiyonu
3. Mallar arasnda tam ikame var ise Py<Px olduunda

tketicinin optimal seimi nasl belirlenir?
a. Daha fazla x daha az y mal alarak belirlenir.
b. Daha fazla y daha az x mal alarak belirlenir.
c. Teet koflulu aranr.
d. Tketici tm gelirini x mal iin kullanr.
e. Tketici tm gelirini y mal iin kullanr.
4. Gelirdeki deiflmelere bal olarak optimal noktalar birlefltirdiimizde elde edilen eriye ne ad verilir?
a. apraz Fiyat Talep Erisi
b. Engel Erisi
c. Talep Erisi
d. Fiyat Tketim Erisi
e. Gelir Tketim Erisi
5. Gelir arttnda bir mala iliflkin geleneksel talep erisi sola kayyorsa bu hangi tr maldr?
a. Zorunlu Mal
b. Gerekli Mal
c. Lks Mal
d. Normal Mal
e. Dflk Mal
8. apraz fiyat talep fonksiyonlarnda net olmayan

(brt) ikame ya da brt tamamlayclk ifadesinin kullanmnn nedeni nedir?
a. Fayda dzeyininin sabit tutulmas
b. Fiyat dzeyinin sabit tutulmas
c. Tercihlerin sabit tutulmas
d. Marjinal ikame orannn sabit tutulmas
e. Gelir dzeyinin sabit tutulmas
9. Dflk mallarda talep erisinin pozitif eimli olmas
afladaki seeneklerden hangisi ile aklanr?
a. Gelir ve ikame etksinin ayn ynl ifllemesi
b. Gelir ve ikame etkisinin ayn ynl fakat GE>E
olmas
c. Gelir ve ikame etkisinin ayn ynl fakat GE<E
olmas
d. Gelir ve ikame etkisinin ters ynl fakat GE<E
olmas
e. Gelir ve ikame etkisinin ters ynl fakat GE>E
olmas
10. Bir dflk malda gelir etkisi ikame etkisinden kk ise bu mala iliflkin talep erisi
a. Pozitif eimli izilir.
b. Dfley izilir.
c. Yatay izilir.
d. izilemez.
e. Negatif eimli izilir.
56
Mikro ktisat
1. e
2. e
Sra Sizde 1
Kardinalist yaklaflmda tek bir mala iliflkin fayda analizi
yaplrken ordinalist yaklaflmda en az iki mal kullanlmaktadr. Yine mallar arasnda ikame ve tamamlayclk
iliflkisinin olabilecei gibi hibir iliflkinin olmayaca
gerei de gz nnde bulundurulmufltur. Ordinalist
yaklaflmda azalan marjinal faydaya gre deil, gelir ve
ikame etkilerine bal olarak negatif eimli talep erisi
izilmektedir.
3. e
4. e
5. e
6. c
7. e
8. e
9. e
10. e
Bte dorusu eimi = -Px/Py=-1 olur.

Tamamlayc mallara iliflkin fayda, fonksiyondaki
en kk (min) olan deiflkene gre belirlenir.
Optimal seim y ekseni zerinde olur
Soruda gelir tketim erisinin tanm verilmifltir.
y
< 0 olduundan geleneksel talep erisi soI
la kayar.
nk x mal fiyat deifltiinde y mal miktar
hi etkilenmemektedir.
Fonksiyonda y mal fiyat ve gelir dzeyi sabit
ve baflka bir maln fiyatnn bir fonksiyonu olarak talep fonksiyonu yazlmfltr.
nk fayda dzeyi yerine gelir sabit tutularak
tamamlayclk ve ikame iliflkisi aranr.
Dflk mallarda gelir ve ikame etkileri ters ynl ifller. Gelir etkisi byk olduunda, yeni belirlenecek olan optimal seim fiyat artfl durumunda bafllang optimal seiminin sanda olur.
Bu nedenle pozitif eimli talep erisi izilir.
kame etkisi daima negatif olduu iin ve gelir
etkisinden de byk olduu iin bu maln talep
erisi negatif eimli olur.
Sra Sizde 2
dy
= MRS bu formle gre xdeki deiflme sfr
dx
olduunda MRS sonsuz deerini alr. Ydeki deiflme
sfr olduunda ise MRS sfr deerini alr. Tamamlayc
malllar sadece yukarda ifade edilen deerleri alr.
-
Sra Sizde 3
nitede farkl tr fayda fonksiyonu aklanmfltr.
Bunlar Cobb-Douglas fayda fonksiyonu, dorusal fayda
fonksiyonu ve tamamlayc mallara iliflkin fayda fonksiyonu. Bu fonksiyonlar arasndaki temel farkllk flyledir. lk fayda fonksiyonu orjine dfl bkey izilir ve bu
nedenle azalan marjinal ikame oran geerlidir. kinci
fonksiyon dorusal olup MRS sabittir. n fonksiyon L biiminde izilir, MRS sfr ya da sonsuz deeri
alr.
Sra Sizde 4
Engel erisinin pozitif eimli olmas, sz konusu maln
normal mal olduunu, negatif eimli olmas ise dflk
mal olduunu ifade eder.
Sra Sizde 5
Dflk mallarda gelir ve ikame etkisi ters ynl ifller.
Eer gelir etkisi ikame etkisinden bykse pozitif eimli geleneksel talep erisi izilir.
Sra Sizde 6
x mal fiyat ykseldiinde talep edilen y mal miktar
azalyorsa bu iki mal arasnda brt tamamlayclk sz
konusudur. Bu durumda fiyat tketim erisi, pozitif
eilimli olur.
Yararlanlan Kaynaklar
Bernheim, B. D. ve Whinston, M. (2008). Microeconomics. Boston: McGraw-Hill.
Besanko, D. ve Braeutigam, R. (2010). Microeconomics (4th Edition). Wiley.
Addison Wesley.
Browning E. K. ve Zupan, M. A. (2009). Microeconomic: Theory and Applications (10 th Edition).
Wiley.
Yayn Evi.
Press.
Learning.
Parasz, . (2008). Mikroekonomi: Orta Dzey
Yaklaflm (8. Bask). Bursa: Ezgi Kitab Evi.
Learning.
57
MKRO KTSAT
Amalarmz
N
N
N
N
N

retim teknolojisi ve fonksiyonunu betimleyebilecek,
Ksa ve uzun dneme iliflkin retim kuramn aklayabilecek,
retimin ekonomik ve ekonomik olmayan blgelerini ayrfltrabilecek,
Teknolojik geliflmelerin retim zerindeki etkisini ortaya koyabilecek,
kame esneklii yardmyla zel retim fonksiyonlarnn nasl birbirinden ayrfltn aklayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
retim Teknolojisi
retim Fonksiyonu
Sabit ve Deiflken Girdi
Toplam, Ortalama ve Marjinal
Fiziki rn
Azalan Marjinal Getiriler Kanunu
Efl rn Erisi
lee Gre Getiri
Marjinal Teknik kame Oran

retimin Ekonomik ve Ekonomik
Olmayan Blgeleri
Yanl ve Yansz (Ntr)
Teknolojik Geliflme
kame Esneklii
zel retim Fonksiyonlar
indekiler
Mikro ktisat
retim Kuram
GRfi
RETM TEKNOLOJS VE
FONKSYONU
RETMDE KISA VE UZUN DNEM
KISA DNEMDE RETM
UZUN DNEMDE RETM
Efi RN ERLER
KAME ESNEKL
retim Kuram
GRfi
Tketim kuram piyasann talep cephesine odaklanp tketici tercih ve davranfllarn inceliyor iken retim kuram piyasann arz cephesine odaklanp firma (retici)
tercih ve davranfllarn incelemektedir. Firma kuram, firmalarn kr maksimizasyonu gds ile hareket ettikleri varsaymna dayandrlarak aklanmaktadr. Kar
dzeyini belirleyen ve dolaysyla firma tercih ve davranfllarn etkileyen iki temel
faktr ise firmann haslat ve maliyet yapsdr. Krn maksimize etmek isteyen firma haslatn artrma ve maliyetini azaltma abasndadr. Firmann haslat retim
dzeyi ve maln fiyat ile ilintili iken belli bir retim dzeyinin kaa mal olduu ise
maliyetin konusudur.
Bu nedenle firmann karn maksimize etmek iin retim yaps balamnda ne
yapmas gerektii bu blmde, maliyet yaps balamnda ne yapmas gerektii ise
takip eden blmde aklanmaktadr.
Firmann retim yapsnn ortaya konduu bu blmde ncelikle retim teknii, retim teknolojisi ve fonksiyonu betimlenmektedir. Daha sonra bir firmann
retim faaliyeti, ksa ve uzun dnem iin ayr ayr ele alnmaktadr. Firmann ksa
dnemdeki retim sreci incelenirken, toplam, ortalama ve marjinal fiziki rn
kavramlar tanmlanmakta ve sz konusu kavramlarn birbiriyle olan iliflkisi saysal
bir rnek ve grafikler yardmyla ortaya konmaktadr. Bu ksmda ayrca retim
faktrlerinden birine gre azalan ve artan marjinal getiri ile azalan toplam getiri
kavramlar ve azalan marjinal getiriler kanunu aklanmaktadr. Uzun dnem retim analizinde ise efl rn erisi tanmlanp zellikleri ortaya konmakta, lee gre getiri kavram aklanmakta, azalan marjinal teknik ikame durumu incelenmekte, retimin ekonomik blgesi ele alnmakta ve teknolojik geliflmenin retim sreci zerindeki etkisi ortaya konmaktadr. Son olarak ikame esneklii ve zel retim
fonksiyonlar konusu incelenmektedir.
RETM TEKNOLOJS VE FONKSYONU

A M A
retim Teknolojisi ve fonksiyonunu betimleyebilecek
Mal ve hizmet retimi, retim faktrlerinin (girdilerin) belli bir teknolojinin kullanlmas sonrasnda nihai rnlere (ktlara) dnfltrlmesi ifllemidir. Belli bir
miktar rn farkl girdi bileflenlerini kullanarak retmek mmkn olabilir ve ay-
60
Mikro ktisat
fiekil 3.1
Teknolojik Olarak
Etkin ve Etkin
Olmayan retim
Teknikleri
Eer retimde kullanlan

girdilerden birinin miktarn
azaltp dierinin miktarn
artrmadan ayn kt
dzeyini gereklefltirmek
mmkn deil ise bu retim
srecinde kullanlan retim
teknii teknolojik olarak
etkin bir retim tekniidir.
Ayn miktar rn elde

etmeye imkn tanyan farkl
girdi bileflenlerinin her biri
ayr bir retim tekniini
oluflturur.
Bir rn retmeyi mmkn
klan retim tekniklerinin
tamam retim teknolojisini
oluflturur.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
Teknolojik olarak
olmayan retim teknikleri, girdi israfna yol amak suretiyle ayn
D K K Aetkin
T
miktar maln firmalarca daha pahalya mal edilmesine yol amaktadr.
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
D fi N E L M
n miktar rn elde etmeye imkan tanyan bu farkl girdi bileflenlerinin her biri de
ayr bir retim tekniini oluflturmaktadr. Bir rn retmeyi mmkn klan retim tekniklerinin tamam retim teknolojisini oluflturur. Bir mal retmek iin bir
araya getirilip retim srecinde kullanlan kaynaklar (iflgc, sermaye mal, ham
madde, ara mal, makine vb.) girdilerdir (retim faktrleridir) ve retim sreci
sonras elde edilen rn miktar da ktdr.
Eer retimde kullanlan girdilerden birinin
miktarn azaltp dierinin miktarn artrmadan
K
ayn kt dzeyini gereklefltirmek mmkn
A
deil ise bu retim srecinde kullanlan retim
4
C
teknii teknolojik olarak etkin bir retim tekniidir. Dier bir ifadeyle, iki girdinin kullanld bir retim srecinde, ayn kt dzeyini
salayan iki farkl retim tekniinden biri dieB
1
rine gre iki girdiden de daha fazla kullanmay
gerektiriyor ise sz konusu retim teknii teknolojik olarak etkin olmayan retim tekniidir.
Teknolojik olarak etkin olmayan retim tek0
5
12
L
nikleri girdi israfna yol atndan, firmalara
ilave maliyetler yklemektedir. Bundan dolay
tamamen kr maksimizasyonu gds ile hareket eden firmalar bu amacn gereklefltirmek iin retim faaliyetlerinde teknolojik olarak etkin olan retim tekniklerini tercih edeceklerdir.
Teknolojik olarak etkin ve etkin olmayan retim tekniklerini fiekil 3.1 yardmyla inceleyebiliriz. retimde sadece emek (L) ve sermaye (K) girdilerinin kullanld varsaymyla, flekilde K girdisi dikey eksende ve L girdisi ise yatay eksende gsterilmifltir. fiekilde A, B ve C noktalarnn her biri farkl emek ve sermaye bileflenleri kullanlarak ayn kt dzeyini (10 birim) veren farkl retim tekniini gstermektedir. 10 birim retimi gereklefltirmek iin firma A noktasnda, B noktasna
nazaran daha fazla K girdisi ve daha az L girdisi kullanmaktadr. Fakat A ve B noktalarnn her biri teknolojik olarak etkin retim teknikleridir. nk Adan Bye geildiinde firma 7 birim daha fazla L girdisi kullanabilmek iin 3 birim K girdisinden vazgemek zorundadr. Bden Aya geildiinde firma 3 birim daha fazla K girdisi kullanabilmek iin 7 birim L girdisinden vazgemek zorundadr. Dier taraftan
4 birim K ve 12 birim L girdisinin kullanld C noktas A veya B noktasna nazaran teknolojik olarak etkin olmayan retim tekniidir. Firma Cden Aya geerek C
ile ayn miktarda K girdisi fakat Cye gre 7 birim daha az L girdisi kullanarak 10
SIRA SZDE
birimlik retim
dzeyini gereklefltirebilir ve bunun sonucunda 7 birim L girdisi tasarruf etmifl olur. Ayrca firma Cden Bye geerek, C ile ayn miktarda L girdisi fakat Cye gre
D fi 3N birim
E L M daha az K girdisi kullanarak 10 birimlik retim dzeyini gereklefltirebilir ve bunun sonucunda 3 birim K girdisi tasarruf etmifl olur. Sonu olarak C noktas, A veya Bye gre girdi israfna yol atndan dolay teknolojik olaS O R U
rak etkin olmayan bir retim tekniini temsil etmektedir.
N N
SIRA SZDE
Firmalar retim
teknolojik etkinlik asndan ne tr bir retim tekniini tercih
SIRA srecinde
SZDE
etmektedirler, Neden?
AMALARIMIZ
D fi N E L M
K S OT RA UP
K S OT RAU P
DKKAT
DKKAT
3. nite - retim Kuram
61
retim fonksiyonu, teknoloji veri iken her bir spesifik girdi bilefleni iin firmann retebilecei maksimum kt dzeyini gsteren matematiksel ifadedir (fonksiyondur). Yani herhangi bir retim fonksiyonu, teknoloji veri iken retimde kullanlan girdi miktarlar ile retilebilecek maksimum kt dzeyi arasndaki iliflkinin
matematiksel biiminden baflka bir fley deildir.
Gerek hayatta bir firma retim srecinde ok sayda girdi kullanyor olmasna
ramen sz konusu bu girdiler iinden ne kanlar emek (ifl gc), sermaye, doal kaynak ve teknolojidir. Bu balamda kapal retim fonksiyonumuzu flyle gsterebiliriz:
retim fonksiyonu, teknoloji

veri iken her bir spesifik
girdi bilefleni iin firmann
retebilecei maksimum
kt dzeyini gsteren
matematiksel ifadedir.
Q = f (L, K, D, T)
Bu retim fonksiyonunda: Q retim dzeyini, L emek girdisini, K sermaye girdisini, D doal kaynak girdisini ve T teknoloji girdisini temsil etmektedir. retim
fonksiyonu bnyesinde sadece teknolojik olarak etkin olan retim tekniklerini barndrd iin her bir spesifik girdi bilefleni karflsnda elde edilebilecek
olan makSIRA SZDE
simum kt dzeyini gstermektedir.
SIRA SZDE
retim fonksiyonu neden maksimum kt dzeyini gstermektedir? D fi N E L M
D fi N E L M
retim kuramna iliflkin daha detayl bir analize gemeden nce

asnS O R retim
U
dan ksa ve uzun dnemlerin neler olduunu ortaya koymada fayda vardr.
S O R U
RETMDE KISA VE UZUN DNEM
DKKAT
DKKAT
Bir firmann retimi artrma kararn hemen hayata geirmesi mmkn olamayabiSIRA hemen
SZDE artrmak
lir. nk retimde kullanlan girdilerin bazlarnn miktarlarn
mmkn iken bazlarnn miktarlarn artrmak belli zaman gerektirebilir. Mesela
firmann vasfsz ifl gc miktarn olduka ksa bir srede artrmas mmkn iken
AMALARIMIZ
vasfl ifl gcn (mhendis, mimar, ynetici gibi) bulup istihdam
etmesi veya yeni bir fabrika planlayp infla etmesi ya da makine siparifl edip montajn gereklefltirmesi olduka uzun bir zaman dilimini gerektirebilmektedir. Bu uzun zaman diK T A P
limi bir yl veya daha uzun bir sre olabilmektedir. Bu balamda girdilerin retimde kullanlan miktarlarnn deifltirilebildii zaman dilimleri asndan ksa ve uzun
dnem ayrmna gitmek gerekmektedir.
TELEVZYON
Ksa dnem, retim srecinde kullanlan retim faktrlerinden sadece bir tanesinin miktarnn deifltirilmesini ve dierlerinin sabit miktarlarda kullanlmasn
mmkn klan dnemdir. retimde kullanlan miktar deifltirilemeyip sabit kalan
girdiye de sabit girdi denmektedir. Dolaysyla sabit girdi sadece
N T E R Nksa
E T dnemde
ortaya kan bir durumdur. Uzun dnem, retim srecinde kullanlan retim faktrlerinin tamamnn miktarnn deifltirilmesini mmkn klan dnemdir. Dier bir
ifadeyle uzun dnemde tm girdilerin miktarlar istenildii gibi MdeifltirilebilmekteAKALE
SIRA SZDE
dir. Ayrca bu dnem sabit girdinin olmad bir dnemdir. lgili
dnemde retimde kullanlan miktar kolaylkla deifltirilebilen girdiye deiflken girdi denir. Ksa
dnemde tek bir girdi deiflken girdi iken uzun dnemde tm girdiler
girD fi N E Ldeiflken
M
didir. Ksa dnemde firma asndan retimi arttrmann yolu mevcut makine ve
ekipman daha youn kullanp fabrikay tam kapasitede alfltrmaktan geiyor iken
S O R U
uzun dnemde fabrikay bytp retim kapasitesini artrmak mmkndr.
N N
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
Ksa dnem, retim

K Tretim
A P
srecinde kullanlan
faktrlerinden sadece bir
tanesinin miktarnn
deifltirilmesini ve
dierlerinin sabit
TELEVZYON
miktarlarda kullanlmasn
mmkn klan dnemdir.
retimde kullanlan miktar
deifltirilemeyip
Nsabit
T E R kalan
NET
girdiye sabit girdi
denmektedir.
Uzun dnem, retim
M A Kretim
ALE
srecinde kullanlan
SIRA SZDE
faktrlerinin tamamnn
miktarnn deifltirilmesini
mmkn klan dnemdir.
D fi N E L M
lgili dnemde retimde
kullanlan miktar kolaylkla
deifltirilebilen girdiye
S O R U
deiflken girdi denir.
D K Kde
A Tuzun dnemSabit girdi sadece ksa dnemde mevcut iken deiflken girdi hem ksa hem
de mevcuttur.
SIRA SZDE
SIRA SZDE
N N
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
62
Mikro ktisat
Ksa veya uzun dnemin gn, ay veya yl cinsinden ka gne, aya ya da yla tekabl ettii konusunda net bir fley sylemek mmkn deildir. Sz konusu dnemlerin kapsad zaman aralklarnn genifllii tamamen firmann faaliyet gsterdii
alanlara gre deiflmektedir. rnein bir meyve suyu firmas iin bir ay ksa dnem
iken bir yl uzun dnemdir nk firmann retimi artrmak iin gerekli meyveyi tedarik edebilmek iin rnn yetiflmesi iin gerekli bir yllk sreyi beklemesi gerekir. Ya da bir otomobil reticisi iin 1 yl ksa dnem iken 3 yl uzun dnem olabilir
nk yeni bir arabann prototipinin AR-GE tarafndan oluflturulmas daha sonra test
SIRA SZDE
srfllerinde baflarl olmas ve pazarlanmas birka yl alabilmektedir.
SIRA SZDE
Ksa ve uzun
D dnemin
fi N E L M ksalk veya uzunluu neye gre deiflmektedir?
D fi N E L M
S O R U
Ksa ve uzun dnem ayrmn yaptktan sonra flimdi retime iliflkin analizimize
S O R U
ksa dnemden bafllayp daha sonra da ayn analizi uzun dnem iin yapacaz.
DKKAT
DKKAT
KISA DNEMDE
RETM
SIRA SZDE
N N
AM A
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
MAKALE
retim srecinde kullanlan

deiflken girdi miktarnn
artrlmas sonucu elde
edilen toplam rn
miktarna toplam fiziki
rn denir.
retimde kullanlan dier
girdiler sabit iken sadece bir
girdinin kullanlan
miktarndaki bir birimlik
artfl veya azalfl ynndeki
deiflimin toplam fiziki
rnde meydana getirdii
deiflime marjinal fiziki
rn denir.
SIRAve
SZDE
Ksa
uzun dneme iliflkin retim kuramn aklayabilecek
Ksa dnemde
retim fonksiyonunda yer alan girdilerden sadece bir tanesinin reAMALARIMIZ
timde kullanlan miktar deiflmekte, dier girdilerin retimde kullanlan miktarlar
sabit kalmaktadr. retim kuramna iliflkin analizlerimizi basit ve anlafllabilir klmak
iin retimK fonksiyonumuzun
sadece iki girdiden olufltuunu ve bu girdilerin de
T A P
emek (L) ve sermaye (K) olduunu varsayacaz. Ayrca ksa dnemde deiflken
girdimizin L ve sabit girdimizin K olduunu varsaymaktayz. Bundan dolay da ksa dnemde
T E L firmann
E V Z Y O N retimini artrabilmesinin tek yolu retimde kullanlan emek
miktarn artrmaktr. Bu balamda ksa dnem retim fonksiyonumuz flyledir:
Q = f (L, K)
NTERNET
Ksa dnem retim fonksiyonunda K girdisi zerindeki st izgi sermaye girdisinin

sabit kaldn sembolize etmektedir. Fonksiyondan da anlaflld zere ksa dnemin tek bir deiflken
girdisi vardr ve o girdi de emektir.
MAKALE
retim srecinde kullanlan deiflken girdi miktarnn artrlmas sonucu elde
edilen toplam rn (kt) miktar bize toplam fiziki rn verir ve TPP ile gsterilmektedir. retimde kullanlan dier girdiler sabit iken sadece bir girdinin kullanlan miktarndaki bir birimlik artfl veya azalfl ynndeki deiflimin toplam fiziki rnde meydana getirdii deiflime marjinal fiziki rn denir ve MPP ile gsterilir. Yani MPP firmaya; her bir ilave ifliyi retim srecine kattnda veya retim
srecinden kardnda TPPnin ne ynde ve ne byklkte deiflecei konusunda bilgi verir. Deiflken girdinin emek olduu varsaymyla emek girdisi iin
MPPnin forml flyledir:
MPPL =
TPP TPP2 TPP1

=
L
L 2 L1
Formlden de anlaflld zere emein marjinal fiziki rn TPPdeki deiflimin Ldeki deiflime oran tarafndan verilir. Dier bir ifadeyle pay ksm iin
TPPnin ikinci durumdaki deerinden birinci durumdaki deeri kartlacak ve
payda ksm iin ise Lnin ikinci durumdaki deerinden birinci durumdaki deeri
kartlacak demektir. Formldeki delta iflareti () deiflimi sembolize etmektedir.
Bir birim girdi baflna elde edilen rn miktarna ortalama fiziki rn denir ve
APP ile gsterilir. APP girdi baflna rnden baflka bir fley deildir ve TPPnin girdi
miktarna oranlanmas sonucu bulunur. Emek girdisi iin APPnin forml flyledir:
APPL =
63
Bir birim girdi baflna elde

edilen rn miktarna
ortalama fiziki rn denir.
TPP
L
Bu forml bize emek baflna rn miktarn, yani emein ortalama fiziki rnn
vermektedir.
Emek
Miktar (L)
Sermaye
Miktar (K)
Toplam Fiziki
rn (TPPL)
Ortalama
Fiziki rn
(APPL)
Marjinal Fiziki
rn (MPPL)
20
20
12
12
12
20
26
13
14
20
60
20
34
20
80
20
20
20
95
19
15
20
108
18
13
20
112
16
20
112
14
20
99
11
-13
Tablo 3.1 emek girdisinin deiflken girdi ve sermaye girdisinin de sabit girdi olduu durumda X firmasnn farkl emek miktarlar karflsnda elde ettii toplam, ortalama ve marjinal fiziki rn miktarlarn gstermektedir. retimde kullanlan
emein miktar sfr birim olduunda X firmas sfr birim toplam fiziki rn (TPPL)
elde etmektedir. Firma retimde kullanlan emek miktarn birer birim artrmaya
devam ettiinde toplam fiziki rn miktar da artmaktadr fakat toplam fiziki rndeki bu artfl 112 birimde en yksek (maksimum) dzeyine ulaflmakta ve bu noktadan sonra toplam fiziki rn miktar azalfla gemektedir. Ortalama fiziki rn
(APPL) miktar da eflit miktarlarda artan emek girdisi karflsnda artmakta ve ortalama fiziki rn miktar 20 birim dzeyinde en yksek (maksimum) deerine ulaflmakta, bu noktadan sonra ise azalmaktadr. Ayn flekilde marjinal fiziki rn (MPPL)
miktar da emek girdisi ile birlikte artmakta, 34 birimde en yksek (maksimum)
dzeyine ulaflmakta ve bu noktadan sonra da azalmaktadr. Marjinal fiziki rn her
bir birim ilave emek girdisi karflsnda toplam fiziki rnn ne kadar artp azald
konusunda bilgi verir. Bu balamda marjinal fiziki rn bir anlamda toplam fiziki
rnn artfl hzn gsterir. 1-3 birim emek girdisi aralnda MPPL artmakta ve bu
da sz konusu bu aralkta TPPLnin artarak arttna iflaret etmektedir. 4-8 birim
emek girdisi aralnda MPPL azalmakta ve bu da sz konusu bu aralkta TPPLnin
azalarak arttna iflaret etmektedir. 9 birim ve sonrasndaki emek girdi miktar iin
Tablo 3.1
Tek Deiflken
Girdinin Olduu
Durumda Toplam,
Ortalama ve
Marjinal Fiziki rn
64
Mikro ktisat
MPPL negatif deer almakta ve bu da sz konusu bu aralkta TPPLnin azaldna

iflaret etmektedir. MPPLnin sfr deerini ald 8 birim emekten sonra ilave edilecek olan 9 birim emein TPPLyi 13 birim azaltt grlmektedir. Bundan dolay 9
birim emek girdisinden itibaren MPPL negatif deer almakta ve TPPLde azalmaktadr. Bu nedenle MPPLnin sfr deerini ald 8 birimden sonra retime ilave emek
girdisi dahil etmenin anlam yoktur. nk bu noktadan sonra ilave edilecek olan
SIRA SZDE
emek girdisi toplam fiziki rn azaltarak firmann satfl haslatnn dflmesine ve
ilave emek girdisine yaplacak olan cret demesi neticesinde maliyetlerin artmasna ve en Dnihayetinde
de firmann krnn dflmesine yol aar. Kr maksimizasyo fi N E L M
nu gds ile hareket eden firmann 8 birim emek girdisinden sonra retime devam etmesi rasyonel deildir. 4 birim emek girdisinin kullanld durumda hem
S O R U
APPL hem de MPPL 20 birim deerini almakta ve birbirine eflit olmaktadr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
D rnn
K K A T negatif olduu ve dolaysyla toplam fiziki rnn azald blgede
Marjinal fiziki
retim yapmak firma iin krl deildir.
DKKAT
SIRA SZDE
N N
fiekil 3.2
SIRA SZDE
Tek Deiflken Girdinin Olduu Durumda Toplam, Ortalama

ve Marjinal Fiziki rn Erileri AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
(a)
112
K T A P
K T A P
TPPL
B
T E L E V Z 80
YON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
60
MAKALE
MAKALE
APPL
MPPL
(b)
D
34
E
20
12
APPL
L
MPPL
fiekil 3.2, Tablo 3.1deki bilgilerin grafik

dzlemindeki grnmn vermektedir.
fiekil 3.2de panel (a) toplam fiziki rn
(TPPL) erisinin grafiini ve panel (b) ortalama fiziki rn (APPL) erisi ile marjinal
fiziki rn (MPPL) erisinin grafiklerini vermektedir. Panel (a)da A noktasna kadar
TPPL artarak artmakta; A-C noktalar arasnda TPPL azalarak artmakta; C noktasnda TPPL maksimum deerine (112 birime)
ulaflmakta; C noktasndan sonra TPPL mutlak bir biimde azalmaktadr. Dier bir deyiflle, A noktasna kadar TPPLnin eimi artarak artmakta; A-C noktalar arasnda TPPL
nin eimi azalarak artmakta; C noktasnda
TPPLnin eimi sfr; C noktasndan sonra
TPPLnin eimi negatiftir. Toplam fiziki
rn erisinin herhangi bir noktadaki eimi veya trevi o noktadaki marjinal fiziki
rn vermektedir. TPPL erisi zerindeki
her noktada eim farkl olduundan sz
konusu noktalar iin marjinal fiziki rnde
farkldr. TPPL zerindeki A noktas bkm
noktasdr ve bu noktaya kadar TPPL deki
artfl artarak artan bir hzda iken bu noktadan sonra azalarak artan bir hza dnflmektedir.
Orijinden A noktasna kadar olan blgede emee gre artan marjinal getiri (verim) vardr. Dier girdiler sabit iken emek
miktarndaki her bir birim artfl karflsnda
toplam fiziki rn artarak artyor ise bu
durumda emee gre artan marjinal
65
getiri (verim) var demektir. A-C noktalar arasnda kalan blgede emee gre
azalan marjinal getiri (verim) vardr. Dier girdiler sabit iken emek miktarndaki
her bir birim artfl karflsnda toplam fiziki rn azalarak artyor ise bu durumda
emee gre azalan marjinal getiri (verim) var demektir. C noktasndan sonraki blgede ise emee gre azalan toplam getiri (verim) vardr. Dier girdiler
sabit iken emek miktarndaki her bir birim artfl karflsnda toplam fiziki rn azalyor ise bu durumda emee gre azalan toplam getiri (verim) var demektir. Bu farkl getiri durumu bize azalan marjinal getiriler (verimler) kanununu
hatrlatmaktadr. Azalan marjinal getiriler (verimler) kanununa gre; dier
girdiler sabit iken tek bir girdinin retimde kullanlan miktarn artrdmzda
sz konusu girdinin marjinal fiziki rn belli bir noktaya kadar artar ve bu noktadan sonra azalmaya bafllar. retimin ilk aflamalarnda deiflken girdi (L) baflna
dflen sabit girdi (K) miktar (yani K/L miktar) ok olduu iin deiflken girdinin marjinal fiziki rn (MPPL) bu aflamada artmaktadr fakat deiflken girdi
miktar arttka deiflken girdi baflna dflen sabit girdi miktar (yani K/L miktar)
giderek azaldndan belli bir noktadan sonra deiflken girdinin marjinal fiziki
SIRA SZDE
rn azalacaktr.
Dier girdiler sabit iken

emek miktarndaki her bir
birim artfl karflsnda
toplam fiziki rn artarak
artyor ise bu durumda
emee gre artan marjinal
getiri (verim) var demektir.
toplam fiziki rn azalarak
artyor ise bu durumda
emee gre azalan
marjinal getiri (verim) var
demektir.
toplam fiziki rn azalyor
ise bu durumda emee gre
azalan toplamSIRA
getiriSZDE
(verim) var demektir.
D fi N E L M
Ksa dnemde retim srecinde emek-sermaye oran neden sabit kalmamaktadr?
D fi N E L M
Orijinden TPPL erisine izilen dorulardan her birinin eimi,

noktaS Oo
R deme
U
larndaki ortalama fiziki rn miktarlarn vermektedir. Orijinden TPPL erisine izilen dorularn iinde en byk eime sahip olan OB dorusuna ait olan B deD K Kmaksimum
AT
me noktasna tekabl eden 4 birim emek girdisi dzeyinde, APP
deL
eri olan 20 birime ulaflr. B noktasnn solundaki blgede APPL artmakta, sandaki blgede ise azalmaktadr. A bkm noktasna kadar MPP
artmakta ve bu
SIRAL SZDE
noktada maksimum deeri olan 34 birime ulaflmakta, daha sonra azalmakta,
TPPLnin maksimum olduu C noktasnda sfr deerini almakta ve C noktasndan
AMALARIMIZ
sonra (TPPLnin azalmakta olduu blgede) negatif olmaktadr.
Azalan marjinal getiriler

S O Rgre;
U
(verimler) kanununa
dier girdiler sabit iken tek
bir girdinin retimde
kullanlan miktarn
DKKAT
artrdmzda sz konusu
girdinin marjinal fiziki rn
belli bir noktaya
kadar
artar
SIRA
SZDE
ve bu noktadan sonra
azalmaya bafllar.
Toplam fiziki rn erisi zerindeki her bir noktada ortalama fiziki

SIRArn
SZDEmiktar sabit
K T A P
midir?
SIRA SZDE
K T A P
N N
D fi N E L M
Panel (b)ye baktmzda E noktasnda APPL ve MPPLnin birbirine eflit

TELEVZYON
(APPL=MPPL) olduu grlmektedir. E noktasnn solunda marjinal fiziki rn
S O R artmaktadr.
U
ortalama fiziki rnden byk (MPPL>APPL) ve bu blgede APP
E
L
noktasnn sanda marjinal fiziki rn ortalama fiziki rnden kktr
(MPPL<APPL) ve bu blgede APPL azalmaktadr. Dolaysyla NDAPP
artmakta
TEKRKNALEnin
TT
olduu blgede MPPL erisi APPL erisinin zerinde, APPLnin azalmakta olduu
blgede ise MPPL erisi APPL erisinin altndadr. Bu sylediklerimizi matematikSIRA SZDE
sel olarak elde etmek mmkndr. APPL=TPPL/L olduu bilgisi
APPM A K Adahilinde
LE
nin
eimi
APP
nin
Lye
gre
trevi
tarafndan
verilir
ve
APP
nin
eimi
flyle
elL
L
L
de edilir:
AMALARIMIZ
N N
AMALARIMIZ
D fi N E L M
TELEVZYON
S O R U
NDTEKRKNAETT
SIRA SZDE
MAKALE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
66
Mikro ktisat
TPP 644444MPP
L
1 4448
474444
48
64447
L

L (TPPL L)( L) (TPPL )(L L) ( MPPL )( L) TPPL

APPL
=
=
=
L
L
L2
L2
L 8
644APP
744
MPP
L
(
)
(
)
MPP
L
( L )( ) TPPL
MPPL APPL
TPPL 1 MPPL APPL
L
=
=
2
2
L
L
L
L
L
L
L
( L) ( L)
Yukardaki ifadeden APPLnin eiminin (MPPL-APPL)/L tarafndan verildii grlmektedir. Bu durumda L>0 flartyla: i.) eer MPPL=APPL ise APPLnin eimi sfra eflittir ve bu noktada APPL maksimum yapmaktadr; ii.) eer MPPL>APPL ise
APPLnin eimi pozitiftir ve APPL artmaktadr; iii.) eer MPPL<APPL ise APPLnin eimi negatiftir ve APPL azalmaktadr.
fiimdi takip eden ksmda ksa dnem iin yaptmz retim kuram analizini
uzun dnem iin aklamaya alflacaz.
UZUN DNEMDE RETM

Ksa dneme iliflkin retim kuram analizimizde sermaye girdisi sabit iken emek
girdisi deiflken girdiydi. Ksa dnemden farkl olarak uzun dnemde hem sermaye hem de emek girdisi deiflken olduundan, firma uzun dnemde ayn rn
miktarn (kt dzeyini) emek ve sermayenin ok sayda farkl kombinasyonunu
kullanarak gereklefltirme flansna sahiptir. Yani uzun dnemde firma daha fazla
emek daha az sermaye girdisi kullanarak veya daha fazla sermaye daha az emek
girdisi kullanarak ya da her ikisinden de makul miktarlarda kullanarak ayn kt
dzeyini elde etme imknna sahiptir. Dolaysyla uzun dnem firmann bir girdiyi dieriyle ikame edip ayn retim dzeyini gereklefltirmesine msaade eden bir
dnemdir. Bundan dolay bu ksmda firmann farkl emek-sermaye kombinasyonlarn kullanarak nasl ayn kt dzeyini elde ettiini greceiz.
Efi RN ERLER
retim fonksiyonunu aklarken her ne kadar drt farkl girdiden bahsetmifl olsak
da analizimi basit ve anlafllr klabilmek iin sadece iki girdinin olduunu ve bunlarn da emek (L) ve sermaye (K) olduklarn varsayacaz. Emek ve sermaye girdisinden her ikisinin de deiflken olduu uzun dnem iin retim fonksiyonumuzu flyle gsterebiliriz:
Q = f (L, K)
Tablo 3.2 X firmasnn farkl emek-sermaye bileflenlerini kullanarak elde ettii
kt dzeylerini (rn miktarlarn) gstermektedir.
Tablo 3.2
ki Girdinin
Kullanld
Durumda retim
Sermaye (K)
Emek (L)
10
40
50
65
70
30
55
70
85
95
50
70
95
100
105
65
85
100
110
115
70
95
105
120
130
67
Tablo 3.2de X firmasnn farkl emek-sermaye bileflenlerini kullanarak gereklefltirdii retim miktarlar gri ile taral blgeyle gsterilmifltir. Tablodan firmann, 50 birimlik retimi: (1 birim L; 3 birim K) veya (3 birim L; 1 birim K) girdi bileflenlerini
kullanarak ya da 70 birimlik retimi: (1 birim L; 5 birim K), (2 birim L; 3 birim K), (3
birim L; 2 birim K) veya (5 birim L; 1 birim K) girdi bileflenlerini kullanarak ya da 95
birimlik retimi: (2 birim L; 5 birim K), (3 birim L; 3 birim K) veya (5 birim L; 2 birim K) girdi bileflenlerini kullanarak gereklefltirebildii grlmektedir.
Tabloda gri blgede yer alan retim miktarlarn soldan-saa doru satr olarak
okuduumuzda her bir satr iin sermaye girdisi sabit iken emek girdisi arttnda
retimin arttn grrz. Ayrca gri blgede yer alan retim miktarlarn yukardan-aflaya doru stun olarak okuduumuzda her bir stun iin emek girdisi sabit iken sermaye girdisi arttnda retimin arttn grrz.
Tablo 3.2de yer alan girdi ve retim bilgileri, ayn zamanda efl rn erileri
kullanlarak fiekil 3.3te olduu gibi grafiksel olarak da gsterilebilir. Ayn kt dzeyini salayan tm teknolojik olarak etkin emek-sermaye kombinasyonlarn gsteren eriye efl rn erisi denir. Bu balamda efl rn erisi, ayn kt dzeyini veren girdi bileflenlerinin geometrik yerinden baflka bir fley deildir. Bir efl rn
erisi bir firmann belli bir kt dzeyini gereklefltirebilmedeki esnekliini gsterSZDE bir efl rn
mektedir. retim fonksiyonunun Q = f (L,K) olduu durumda SIRA
herhangi
erisine iliflkin retim fonksiyonu flyledir:
D fi N E L M
Q = f (L, K)
Ayn kt dzeyini salayan

tm teknolojik olarak etkin
emek-sermaye
kombinasyonlarn gsteren
eriye efl rnSIRA
erisiSZDE
denir.
D fi N E L M
Bir efl rn erisi zerinde retim dzeyi deiflmeyip ayn kald iin yukarS O R U
daki ifadede retim miktarnn sabitliini Q ile sembolize ettik.
S O R U
D K K A T deiflir.
Bir efl rn erisi zerinde retim dzeyi deiflmez, sadece girdi bileflenleri
DKKAT
fiekil 3.3te farkl retim dzeyini temsil eden ayr efl rn erisi yer almaktadr. Q50 efl rn erisi 50 birim kty salayan tm emek-sermaye bileflenlerini zerinde barndrmaktadr. 50 birimlik kty salayan emek-sermaye (L;K) bileflenlerinden
iki tanesi A noktasndaki (1 birim L; 3 birim
K) bilefleni ile D noktasndaki (3 birim L; 1
birim K) bileflenidir. Q70 efl rn erisi 70
birim kty salayan tm emek-sermaye bileflenlerini temsil etmektedir. 70 birimlik kty salayan emek-sermaye bileflenlerinden
bir tanesi B noktasndaki (2 birim L; 3 birim
K) bileflenidir. Q95 efl rn erisi 95 birim
kty salayan tm emek-sermaye bileflenlerini gstermektedir. 95 birimlik kty salayan emek-sermaye bileflenlerinden iki tanesi C noktasndaki (3 birim L; 3 birim K)
bilefleni ile E noktasndaki (2 birim L; 3 birim K) bileflenidir.
fiekil SIRA
3.3 SZDE
ki Girdinin Kullanld Durumda retim
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
E
N N
K T A P
B
TELEVZYON
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
N TQ
ERNET
95
Q70
MAKALE
Q50
3
MAKALE
68
Mikro ktisat
lee gre getiri, retimde

kullanlan tm girdiler ayn
oranda artrldnda kt
dzeyinin ne oranda arttn
gsteren orandr.
retimde kullanlan tm
girdiler ayn oranda
artrldnda eer kt
dzeyi bu orandan daha
byk bir oranda artyor ise
o zaman lee gre artan
getiri var demektir.
girdiler ayn oranda
artrldnda eer kt
dzeyi bu orandan daha
dflk bir oranda artyor ise
o zaman lee gre azalan
getiri var demektir.
girdiler ayn oranda
artrldnda eer kt
dzeyi de ayn oranda artyor
ise o zaman lee gre
sabit getiri var demektir.
Her ne kadar efl rn eriler uzun dnem retim analizi iin kullanlyor olsa
da ayn efl rn erilerini ksa dnem retim analizi iinde kullanmak mmkndr. Ksa dnemde olduu gibi sermaye girdisinin 3 birimde sabit olduunu varsaydmzda; 1 birim emek girdisi ile A noktasnda 50 birim rn, 2 birim emek
girdisi ile B noktasnda 70 birim rn ve 3 birim emek girdisi ile C noktasnda 95
birim rn elde edilmektedir. Bylece eer firma ksa dnemde olduu gibi sermaye girdisini sabit tutup emek girdisini artrrsa bir efl rn erisinden dierine (A
noktasnn olduu Q50den B noktasnn olduu Q70e ve B noktasnn olduu
Q70den C noktasnn olduu Q95e) gemektedir. Dier taraftan firma girdilerden
birini azaltp (artrp) dierini uygun miktarda artrdnda (azalttnda) ayn efl
rn erisi zerinde kalmaktadr. Bu balamda firma ayn efl rn erisi zerinde
kalabilmek iin girdileri birbiriyle ikame etmektedir.
Efl rn erilerine iliflkin baz zellikler vardr ve sz konusu zellikler flunlardr:
i. Orijinden uzaklafltka her bir sonraki efl rn erisi bir ncekine gre daha
yksek bir retim dzeyini temsil etmektedir.
ii. Efl rn erileri negatif eimlidir.
iii. Efl rn erileri birbirlerini kesmezler.
iv. Orijine gre dflbkeydirler (konvekstirler).
v. Efl rn erisi zerideki her bir nokta ayn retim dzeyini gsterir.
fiu ana kadar efl rn erileri yardmyla girdilerin birbiriyle ikame edilmesi sonucunda ayn retim dzeyinin nasl salandn inceledik. fiimdi bir firma retimdeki tm girdilerini ayn oranda artrdnda kt dzeyinin ne kadar deifleceini
inceleyeceiz ve bunu yaparken de lee gre getiriden yararlanacaz. lee
gre getiri, retimde kullanlan tm girdiler ayn oranda artrldnda kt dzeyinin ne oranda arttn gsteren orandr. retimde kullanlan tm girdiler ayn
oranda arttrldnda eer kt dzeyi bu orandan daha byk bir oranda artyor
ise o zaman lee gre artan getiri var demektir. retimde kullanlan tm girdiler ayn oranda artrldnda eer kt dzeyi bu orandan daha dflk bir oranda artyor ise o zaman lee gre azalan getiri var demektir. retimde kullanlan tm girdiler ayn oranda artrldnda eer kt dzeyi de ayn oranda artyor ise o zaman lee gre sabit getiri var demektir. fiekil 3.4 lee gre getiri konusundaki farkl durumu grafiksel olarak gstermektedir.
fiekil 3.4
lee Gre
Azalan, Sabit ve
Artan Getiri
K
D
80
Q900
C
40
20
10
0
Q600
B
A
Q100
10 20
Q300
40
80
D: lee gre azalan getiri
C: lee gre sabit getiri
B: lee gre artan getiri
69
fiekil 3.4te Q100, Q300, Q600 ve Q900 srasyla 100 birim, 300 birim, 600 birim ve
900 birim retimin gereklefltirildii efl rn erilerini temsil etmektedir. A noktasnda firma 10 birim emek ve 10 birim sermaye girdisi kullanarak 100 birim retim
gereklefltirmektedir. Eer firma iki girdinin miktarlarn %100 artrp retimde 20
birim emek ve 20 birim sermaye kullanmaya bafllarsa bu durumda A noktasndan
B noktasna geilmifl olunur ve B noktasnda firma artk 300 birim retmektedir.
Bu durumda firma iki girdisini de %100 artrp Adan Bye geerek retimini 100 birimden 300 birime karmfltr (yani firmann retimi 3 kat artmfltr). Dolaysyla
Adan Bye geifl lee gre artan getirinin olduunu gstermektedir. Eer firma
B noktasnda da iki girdinin miktarn %100 artrp retimde 40 birim emek ve 40
birim sermaye kullanmaya bafllarsa bu durumda B noktasndan C noktasna geilmifl olunur ve C noktasnda firma artk 600 birim retmektedir. Bu durumda firma
iki girdisini de %100 artrp Bden Cye geerek retimini 300 birimden 600 birime
karmfltr (yani firmann retimi %100 artmfltr). Dolaysyla Bden Cye geifl lee gre sabit getirinin olduunu gstermektedir. Eer firma C noktasnda iki girdinin miktarn %100 artrp retimde 80 birim emek ve 80 birim sermaye kullanmaya bafllarsa bu durumda C noktasndan D noktasna geilmifl olunur ve D noktasnda firma artk 900 birim retmektedir. Bu durumda firma iki girdisini de %100
arttrp Cden Dye geerek retimini 600 birimden 900 birime karmfltr (yani firmann retimi %50 artmfltr). Dolaysyla Cden Dye geifl lee gre azalan getirinin olduunu gstermektedir.

ki girdinin de retimde kullanlan miktarlarnn deifltirilebildii uzun dnemde
firma bir girdiyi dieri ile ikame etmek isteyebilir. Efl rn erisinin eimi, retim
sabit iken firmann bir girdiyi dieriyle ikame edebilme derecesini verir. Efl rn
erisinin eiminin negatif deeri marjinal teknik ikame oran (MRTS) olarak adlandrlr. Ayn kt dzeyinde kalabilmek iin girdilerden birinin miktarn bir birim
arttrdmzda dier girdiden ka birim vazgemek zorunda olduumuzu gsteren
orana marjinal teknik ikame oran denir. Emein sermayeye gre marjinal teknik ikame oran (MRTSK,L) flyledir:
MRTSK , L =
K K1
K
= 2
L
L2 L1
Formlden de anlaflld zere marjinal teknik ikame oran Kdaki deiflimin

Ldeki deiflime oran tarafndan verilir. Dier bir ifadeyle pay ksm iin Knn ikinci durumdaki deerinden birinci durumdaki deeri kartlacak ve payda ksm iin
ise Lnin ikinci durumdaki deerinden birinci durumdaki deeri kartlacak demektir. Formldeki delta iflareti () deiflimi sembolize etmektedir. Marjinal teknik
ikame oran ayn zamanda iki girdinin marjinal fiziki rnlerinin oranna eflit olduundan flyle de ifade edilebilir:
MRTSK , L =
K MPPL
=
L MPPK
Marjinal teknik ikame oranna iliflkin yukarda verilen iki ifadeyi bir efl rn e
risine ait olan ve Q = f (L, K) fleklinde gsterilen retim fonksiyonunun toplam trevini alarak direkt olarak flyle elde edebiliriz:
Ayn kt dzeyinde
kalabilmek iin girdilerden
birinin miktarn bir birim
artrdmzda dier girdiden
ka birim vazgemek
zorunda olduumuzu
gsteren orana marjinal
teknik ikame oran denir.
70
Mikro ktisat
dQ =
f ( L, K )
L
f ( L, K )
dL +
dK
ifade de d deiflimi ve ise ksmi trevi temsil etmektedir.

Toplam trev sonras elde edilen bu ifadede: sermaye ve emek girdi miktarlar
deifliyor iken retim miktar deiflmeyip ayn kald iin retimdeki deiflim sf
ra eflittir (yani dQ = 0dr). retim fonksiyonunun emee gre ksmi trevi MPPLyi
verir (yani
f ( L, K )
L
= MPPL dir); retim fonksiyonunun sermayeye gre ksmi trevi
MPPKy verir (yani
f ( L, K )
K
= MPPK dr). Bu bilgiler flnda yukardaki ifadeyi
tekrar flyle yazabiliriz:

0 = MPPLdL + MPPKdK
Burada MPPLdL ifadesi emei dL kadar artrdmzda retim miktarnn MPPLdL
arpm deeri kadar arttn gsteriyor iken MPPKdK ifadesi ise sermayeyi dK kadar azalttmzda retim miktarnn MPPKdK arpm deeri kadar azaldn gstermektedir. retim dzeyini sabit tutabilmek iin, sermaye girdi miktarndaki azalfltan dolay retimde meydana gelen azalfl, emek girdi miktarndaki artfltan dolay retimde meydana gelen artfla eflit olmak zorundadr. Dolaysyla bu iki ifadeSZDE de gsterildii gibi sfra eflittir.
nin toplamSIRA
eflitlikte
Bu elde edilen son eflitlii tekrar dzenledikten sonra MRTSK,Lyi flyle elde
ederiz:
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
dK MPPL
=
S O R U dL
MPPK
MRTSK , L =
S O R U
D K ikame
K A T oran daima pozitif deer alr.
Marjinal teknik
DKKAT
N N
fiekil 3.5
SIRA SZDE
SIRA SZDE

K
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
16
K T A P
K T A P
B
10
MRTSK,L
TELEVZYON
TELEVZYON
5
NTERNET
4
E NTERNET
Q25
MAKALE
0
MAKALE
1
23
fiekil 3.5te firma emek ve sermaye girdilerinden farkl bileflenler de kullanarak 25 birimlik retim gereklefltirmektedir. A noktasnda
firma 2 birim emek ve 16 birim sermaye girdisi
kullanarak 25 birimlik retim yapmaktadr. Firma ayn miktar kty A noktasna gre B noktasnda 6 birim daha az sermaye (K=10-16=-6)
ve bir birim daha fazla emek (L=3-2=1) girdisi
kullanarak gereklefltirebilir. Eer Adan Bye
bir dz izgi izersek bu durumda eim
(K/L)=-6 olur. Burada marjinal teknik ikame
oran; MRTSK,L=-(K/L)=6dr. Yani bu deer
bize retimde kullanlan emek miktarn bir birim artrdmzda 25 birimlik retim dzeyinde
kalabilmek iin sermaye girdisinden 6 birim vazgemek zorunda olduumuzu sylyor. Ayn
flekilde marjinal teknik ikame orann Bden Cye
geifl, Cden Dye geifl ve Dden Eye geifl du-
71
rumlar iin hesaplayabiliriz. Marjinal teknik ikame oran, Bden Cye geifl durumunda 3, Cden Dye geifl durumunda 2 ve Dden Eye geifl durumunda ise 1 deerini almaktadr. Grld gibi efl rn erisinde yukardan aflaya doru hareket ettike marjinal teknik ikame oran (ve ayn zamanda efl rn erisinin eimi) sabit kalmayp devaml azalmaktadr. Bunun nedeni, efl rn erisi boyunca
sermaye girdisini emek girdisi ile ikame etmeye devam ettike emek girdisi baflna dflen sermaye miktar (K/L oran) azalmakta ve bu durumda da emein marjinal fiziki rnnn (MPPL) azalmakta iken sermayenin marjinal fiziki rnnn
(MPPK) artmakta olmasdr. Bir girdiden ne kadar fazla (az) kullanlmaya devam
edilirse o girdinin marjinal fiziki rn azalr (artar). Efl rn erisi boyunca yukardan aflaya doru hareket ettike marjinal teknik ikame orannn devaml olarak
azald durum, azalan marjinal teknik ikame oran olarak adlandrlmaktadr. Bir
efl rn erisi boyunca emek miktarn artrdka emein sermayeye gre marjinal
teknik ikame orannn srekli azald duruma azalan marjinal teknik ikame
oran denir.
SIRA SZDE
Emein sermayeye gre marjinal teknik ikame oran efl rn erisi zerinde
yukarya doru gittike azalmakta mdr?
retimin Ekonomik Blgesi

A M A
D fi N E L M
S O R U
retimin ekonomik olan veya olmayan blgelerini ayrfltrabilecek
Bir efl rn erisi boyunca

emek miktarn artrdka
emein sermayeye gre
marjinal teknik ikame
orannn srekli azald
duruma azalan marjinal
teknik ikame oran denir.
SIRA SZDE
Her iki girdininD marjinal

fi N E L M
fiziki rnnn pozitif
olduu ve efl rn erisinin
eiminin negatifSolduu
O R U
blgeye retimin ekonomik
blgesi denir.
D marjinal
KKAT
DKKAT
Efl rn erilerine ait zelliklerden bir tanesi hatrlanaca zere
efl rn erileri- Girdilerden birinin
fiziki rnnn negatif
nin negatif eimli olduu hususuydu. Efl rn erisinin negatif eimli olduu ara- olduu ve efl rn erisinin
olduu
SIRA SZDE
SZDE
lkta emek girdisini arttrdmzda ayn retim dzeyinde kalabilmek
iin sermaye eiminin pozitifSIRA
blgeye retimin ekonomik
girdisini azaltmak zorundaydk. Efl rn erisinin negatif eimli olduu bu blge olmayan blgesi denir.
retimin ekonomik blgesi olarak adAMALARIMIZ
fiekil AMALARIMIZ
3.6
landrlr. Her iki girdinin marjinal fiziki rnnn pozitif olduu ve efl rn
retimin Ekonomik ve Ekonomik Olmayan Blgeleri
erisinin eiminin negatif olduu blK T A P
K T A P
K
geye retimin ekonomik blgesi
denir. Bununla birlikte efl rn erileM
rinin pozitif eimli olduu blgeler de
TELEVZYON
TELEVZYON
N
vardr fakat bu blgeler retimin ekoH
nomik olmayan blgeleridir. GirdilerC
B
K4
den birinin marjinal fiziki rnnn
negatif olduu ve efl rn erisinin
NTERNET
N TQE R N E T
A
200
K3
eiminin pozitif olduu blgeye retimin ekonomik olmayan blgesi
denir. fiimdi fiekil 3.6 yardmyla retiMAKALE
MAKALE
G
min ekonomik ve ekonomik olmayan
blgelerini aklayalm:
Q100
E
fiekilde 100 birim retimin gerekK2
F
K1
lefltirildii Q100 efl rn erisine A nokD
tasnda dikey ve D noktasnda yatay
0
teetler izilmifltir. Ayrca 200 birim
L
L1 L2
L3
L4
retimin gereklefltirildii Q200 efl rn
N N
72
Mikro ktisat
erisine de H noktasnda dikey ve G noktasnda yatay teetler izilmifltir. Dikey teetlerin eimi sonsuzdur ve dikey teetlerin deme noktalar olan A ve H noktalarnn stnde kalan blgede efl rn erileri pozitif eime sahiptir. Yatay teetlerin
eimi sfrdr ve yatay teetlerin deme noktalar olan D ve G noktalarnn altnda
kalan blgelerde efl rn erileri pozitif eime sahiptir. Dikey teetlerin deme
noktalarnn geometrik yeri olan OM erisi ile yatay teetlerin deme noktalarnn
geometrik yeri olan ON erisi arasnda kalan blgede efl rn erileri negatif eimli olduu iin bu blge retimin ekonomik blgesi olarak adlandrlr. Dier taraftan OM erisinin stnde ve ON erisinin altnda kalan blgelerde ise efl rn erileri pozitif eimli olduu iin bu blgeler retimin ekonomik olmayan blgeleri
olarak arlmaktadr. OM ve ON erileri iktisat literatrnde srt izgileri olarak
arlmaktadr.
Efl rn erisinin pozitif eimli olmas, girdilerden birini artrdmzda ayn
retim dzeyinde kalabilmek iin dier girdiyi de artrmak zorunda olduumuz
anlamna gelmektedir. A noktasndan B noktasna veya D noktasndan E noktasna geifller bu duruma birer rnektir. Adan Bye geiflte firma B noktasnda A
noktasyla ayn retim dzeyini gereklefltirebilmek iin daha fazla emek ve sermaye girdisi kullanmak zorundadr. Bu durumda B noktasndaki retim teknii A
noktasndakine gre teknolojik olarak etkin olmayan bir retim tekniidir. B noktasnda efl rn erisinin eimi pozitiftir ve B noktasnda firma A noktasyla ayn
retim dzeyini gereklefltirebilmek iin K4-K3 fark kadar sermaye girdisini ve L2L1 fark kadar da emek girdisini israf etmektedir. Dden Eye geiflte firma, E noktasnda D noktasyla ayn retim dzeyini gereklefltirebilmek iin daha fazla
emek ve sermaye girdisi kullanmak zorundadr. Bu durumda E noktasndaki retim teknii D noktasndakine gre teknolojik olarak etkin olmayan bir retim tekniidir. E noktasnda efl rn erisinin eimi pozitiftir ve E noktasnda firma D
noktasyla ayn retim dzeyini gereklefltirebilmek iin K2-K1 fark kadar sermaye girdisini ve L4-L3 fark kadar da emek girdisini israf etmektedir. Adan Cye geiflte firma C noktasnda A noktasna gre daha fazla sermaye girdisi ve ayn miktarda emek girdisi kullanmasna ramen A noktasndaki 100 birimlik retimden
daha az bir retimi gereklefltirmektedir. Adan Cye geiflte emek miktar sabit ve
sadece sermayenin miktar artrlyor fakat neticede toplam retim dzeyi dflyor. Bu durum bize C noktasnda sermayenin marjinal fiziki rnnn (MPPKnn)
negatif olduunu ve sermayeye gre azalan toplam getirinin sz konusu olduunu (sermayeye gre azalan toplam getirinin olduu blgede toplam rn erisinin eimi negatiftir) ima eder. Ayrca C noktasnda firma Adan daha az bir retimi K4-K3 fark kadar sermayeyi israf ederek gereklefltirmektedir. Dden Fye geiflte firma F noktasnda D noktasna gre daha fazla emek girdisi ve ayn miktarda sermaye girdisi kullanmasna ramen D noktasndaki 100 birimlik retimden
daha az bir retimi gereklefltirmektedir. Dden Fye geiflte sermaye miktar sabit
ve sadece emein miktar artrlyor fakat neticede toplam retim dzeyi dflyor.
Bu durum bize F noktasnda emein marjinal fiziki rnnn (MPPLnin) negatif
olduunu ve emee gre azalan toplam getirinin sz konusu olduunu (emee
gre azalan toplam getirinin olduu blgede toplam rn erisinin eimi negatiftir) ima eder. Ayrca F noktasnda firma Dden daha az bir retimi L4-L3 fark kadar emei israf ederek gereklefltirmektedir. Krn maksimize etme amacnda
olan firmalarn, girdilerin israf edilmesine ve bundan tr de retim maliyetlerinin artp krlarn azalmasna yol aan girdi bileflenlerinin olduu blgelerde
(OMnin stnde ve ONnin altnda kalan retimin ekonomik olmad blgeler-
73
de) retim yapmas rasyonel deildir. Dolaysyla kr maksimizasyonu gdsyle

hareket eden firmalar retimlerini retimin ekonomik blgesi olan OM ve ON erileri arasnda kalan blgede gereklefltirir.
zetle OM erisinin stndeki blgede efl rn erisinin eimi pozitif, sermaye girdisinin marjinal fiziki rn negatif ve sermayeye gre azalan toplam getiri
vardr. ON erisinin altndaki blgede efl rn erisinin eimi pozitif, emek girdisinin marjinal fiziki rn negatif ve emee gre azalan toplam getiri vardr. OM
ve ON erileri arasnda ise efl rn erisinin eimi negatif ve SIRA
her iki
girdinin marSZDE
jinal fiziki rn pozitiftir.
SIRA SZDE
retimin ekonomik blgesinde toplam fiziki rn artmakta mdr? D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
SIRAnegatif
SZDE midir?
retimin ekonomik olmayan blgelerinde marjinal teknik ikame oran
Teknolojik Geliflme
A M A
DKKAT
D fi N E L M
Teknolojik geliflmelerin retim zerindeki etkisini

SIRAortaya
SZDE koyabilecek
S O R U
N N
retim srecinde kullanlan teknoloji sabit kalmayp zaman AMALARIMIZ

ierisinde youn ARDKKAT
GE faaliyetleri sonucunda daha ileri aflamalara taflnmaktadr. Her bir sonraki teknoloji bir ncekine gre daha verimli retim teknikleri ortaya koymaktadr. FirmaKSIRA
ayn
TSZDE
A Pkt dzeyilarn ayn girdi bilefleni ile daha fazla kt elde etmelerine veya
ni daha dflk bir girdi bilefleni ile elde etmelerine imkn tanyan retim srecindeki deiflikliklere teknolojik geliflme (ilerleme) denir. Teknolojik geliflmeler
AMALARIMIZ
T E L E V Z Yincelenebilir.
ON
yansz (ntr) ve yanl teknolojik geliflmeler olmak zere iki gurupta
S O R U
SIRA SZDE
DKKAT
D fi N E L M
SIRA SZDE
S O R U
AMALARIMIZ
Firmalarn ayn
girdi bilefleni
D Kelde
KAT
ile daha fazla kt
etmelerine veya ayn kt
dzeyini daha dflk bir
girdi bilefleni ile
K elde
TSZDE
A P
SIRA
etmelerine imkn tanyan
retim srecindeki
deiflikliklere teknolojik
AMALARIMIZ
geliflme (ilerleme)
denir.
N N
TELEVZYON
fiekil 3.7
K
A
C
A
B
Q100,nce
L
(a)
K T A P
Yansz (Ntr) ve
NTERNET
Yanl Teknolojik
Geliflme
NTERNET
Q100,nce
T E L E V Z Y O NQ
BM A K A L E
100,nce
TELEVZYON
MAKALE
Q100,sonra
Q100,sonra
0
K T A P
Q100,sonra
L 0
0
(b)
NTERNET
NTERNET
(c)
MAKALE
fiekil 3.7 (a) yansz teknolojik geliflme durumunu gstermektedir. Q100, nce
teknolojik geliflme ncesi 100 birimlik retim dzeyini ve Q100, sonra teknolojik
geliflme sonras 100 birimlik retim dzeyini temsil etmektedir. Teknolojik geliflme
sonrasnda; efl rn erisi aflaya kaymfltr ve firma ayn kt dzeyini daha az
emek ve sermaye girdisi kullanarak gereklefltirmektedir. Orijinden izilen OC
dorusu (bu doru K/L orann temsil eder) zerindeki A ve B teet noktalarnda
eimlerin ve dolaysyla marjinal teknik ikame oranlarnn deiflmedii grlmektedir. Marjinal teknik ikame orann deifltirmeksizin ayn kt dzeyini elde etmek
iin gerekli sermaye ve emek girdisi miktarn azaltan teknolojik geliflmeye yansz
(ntr) teknolojik geliflme denir.
MAKALE
Marjinal teknik ikame

orann deifltirmeksizin ayn
kt dzeyini elde etmek iin
gerekli sermaye ve emek
girdisi miktarn azaltan
teknolojik geliflmeye yansz
(ntr) teknolojik geliflme
denir.
74
Mikro ktisat
Emein marjinal fiziki

rnne gre sermayenin
marjinal fiziki rnnn
daha fazla artmasna yol
aan teknolojik geliflmeye
emek-tasarruflu (sermayekullanml) teknolojik
geliflme denir.
Sermayenin marjinal fiziki

rnne gre emein
marjinal fiziki rnnn
daha fazla artmasna yol
aan teknolojik geliflmeye
sermaye-tasarruflu (emekkullanml)
teknolojik
SIRA SZDE
geliflme denir.
Yansz teknolojik
durumunda hangi girdinin marjinal fiziki rnndeki artfl diD fi N Egeliflme
LM
erine gre fazladr?
D fi N E L M
S O R U
N
AM A
TELEVZYON
D K K esnekliini
AT
kame
betimlemek ve baz zel retim fonksiyonlarn
incelemek
N N
kt dzeyi sabit iken bir

girdinin dieri ile ne kadar
kolay ikame edilebildiini
AMALARIMIZ
yzdesel olarak len lte
ikame esneklii denir.
K T A P
S O R U
KAME ESNEKL
DKKAT
SIRA SZDE
Yanl teknolojik geliflmeleri kendi iinde; sermaye-tasarruflu (emek-kullanml)

teknolojik geliflme ve emek-tasarruflu (sermaye-kullanml) teknolojik geliflme fleklinde ikiye ayrabiliriz.
fiekil 3.7 (b) emek-tasarruflu (sermaye-kullanml) teknolojik geliflme durumunu
gstermektedir. Burada da ayn kt dzeyi daha az emek ve sermaye girdisi kullanlarak gereklefltirilmektedir. Fakat orijinden izilen OC dorusu zerindeki A ve B
teet noktalarnda eimler ve dolaysyla marjinal teknik ikame oranlar farkldr. B
noktasndaki (yani teknolojik geliflme sonrasndaki) MRTS deeri A noktasndaki
(yani teknolojik geliflme ncesindeki) MRTS deerinden daha kktr. Dier bir
ifadeyle teknolojik geliflme ile birlikte MRTS azalmfltr. MRTSK,L=MPPL/MPPK olduu bilgisi dahilinde, MTRSdeki azalma teknolojik geliflme sonrasnda sermayenin
marjinal fiziki rnndeki artfln, emein marjinal fiziki rnndeki artfltan daha
hzl olduu anlamna gelir. Emein marjinal fiziki rnne gre sermayenin marjinal fiziki rnnn daha fazla artmasna yol aan teknolojik geliflmeye emek-tasarruflu (sermaye-kullanml) teknolojik geliflme denir.
fiekil 3.7 (c)de sermaye-tasarruflu (emek-kullanml) teknolojik geliflme durumu verilmektedir. Burada da teknolojik geliflme sonras efl rn erisi aflaya kaymakta ve ayn kt dzeyi daha az emek ve sermaye girdisi kullanlarak gereklefltirilmektedir. Fakat orijinden izilen OC dorusu zerindeki A ve B teet noktalarnda eimler ve dolaysyla marjinal teknik ikame oranlar ayn deildir. B noktasndaki (yani teknolojik geliflme sonrasndaki) MRTS deeri A noktasndaki (yani
teknolojik geliflme ncesindeki) MRTS deerinden daha byktr. Dier bir ifadeyle teknolojik geliflme MRTSnin artmasna yol amfltr. MRTSK,L=MPPL/MPPK
olduu bilgisi dahilinde, MTRSdeki artma teknolojik geliflme sonrasnda emein
marjinal fiziki rnndeki artfln, sermayenin marjinal fiziki rnndeki artfltan
daha hzl olduu anlamna gelir. Sermayenin marjinal fiziki rnne gre emein
marjinal fiziki rnnn daha fazla artmasna yol aan teknolojik geliflmeye serSIRA SZDE
maye-tasarruflu (emek-kullanml) teknolojik geliflme denir.
SIRA SZDE
kt dzeyi sabit iken bir girdinin dieri ile ne kadar kolay ikame edilebildiini
yzdesel olarak len lte ikame esneklii denir. Dier bir ifadeyle ikame esneklii, birAMALARIMIZ
efl rn erisi zerinde yukardan aflaya doru hareket ettike emein sermayeye gre marjinal teknik ikame orannda (MRTSK,Lde) meydana gelen
yzde 1lik bir deiflimin sermaye-emek orannda (K/Lde) meydana getirdii yzK T A P
desel deiflimi ler. Emein sermayeye gre ikame esneklii K,L ile gsterilir ve
flu eflitlik tarafndan verilir:
TELEVZYON
K , L =
NTERNET
MAKALE
K
%
L
Sermaye emek oranndaki yzde dei im

=
Marjinal teknik ikame oranndaki yzdesel dei im % ( MRTSK , L )
NTERNET
MAKALE
75
Formlde yzdesel deiflim % ile gsterilmifltir. fiimdi ikame esnekliini fiekil

3.8in yardmyla aklayacaz.
fiekilde A ve B noktalar Q500 efl rn efiekil 3.8
risi zerinde 500 birimlik retimi salayan
Emein Sermayeye Gre kame Esneklii
iki farkl girdi bileflenini gstermektedir. OriK
jinden A ve B noktalarna izilen dorularn
eimleri o noktalardaki sermaye-emekoranlarn (K/Lleri) vermektedir. Bu balamda
sermaye-emek oran A noktas iin 40/10=4
A
ve B noktas iin 20/20=1dir. A ve B nokta40
lar iin marjinal teknik ikame oran
(MRTSK,L) deerleri efl rn erisinin o noktalardaki eiminin negatif deeri tarafndan
verilmektedir. A noktasnda efl rn erisinin eimi -4 olduu iin bu noktada
B
MRTSK,L= -(-4)=4 iken B noktasnda efl rn
20
erisinin eimi -1 olduu iin bu noktada
Q500
MRTSK,L= -(-1)=1dir. Adan Bye geifl sonrasnda sermaye-emek oranndaki yzdesel
L
0
10
20
deiflim ((1-4)/4)= -0,75 (yani %-75) ve marjinal teknik ikame oranndaki yzdesel deiflim ((1-4)/4)= -0,75 (yani %-75) olduundan
A-B aralnda ikame esneklii (L,K) -0,75/-0,75=1dir. Adan Bye geifl sonrasnda hem sermaye-emek oran hem de marjinal teknik ikame oran azalmfltr (her
ikisi de %75 azalmfltr).
kame esneklii sfra eflit veya sfrdan byk herhangi bir deeri alabilmektedir. kame esneklii deeri sfra yaklafltka iki girdinin birbiriyle ikame edilebilirlilii azalmakta, ikame esneklii deeri sfrdan uzaklaflp daha byk deerler aldka iki girdinin birbiriyle ikame edilebilirlilii artmaktadr. kame esneklii efl
rn erisi daha yatk bir eri grnm aldka artmakta, daha dik bir eri grnm aldka ise azalmaktadr.
fiekil 3.9da zel retim fonksiyonuna ait efl rn erileri gsterilmekte ve
bu efl rn erilerinden her biri farkl ikame esnekliklerini yanstmaktadr.
fiekil 3.9
Odun
300
100 A
97
96
43
42
(a)
(b)
(c)
zel retim
Fonksiyonlarnn
Efl rn Erileri
K
Q1000
Q3000
B
C
0 52 54 165 167 200 600
K3
K2
K1 A
Kmr
C
B
45
0 L1 L2 L3
Q3
Q2
Q50
Q1
L
fiekil 3.9 (a) dorusal retim fonksiyonuna ait efl rn erilerinin de birer
doru fleklinde olduunu gstermektedir. Bu durumda efl rn erisinin eimi
her noktada sabittir ve efl rn erisinin eiminin negatif deerine eflit olan mar-
76
kame esneklii sonsuz olan

retim fonksiyonlarna
dorusal retim fonksiyonu
denir.
Marjinal teknik ikame oran
sabit olan girdiler birbiriyle
mkemmel ikamedir.
kame esneklii sfr olan

retim fonksiyonlarna
sabit-oranl retim
fonksiyonu denir.
Bir birim kty elde etmek
iin birbiriyle sadece tek bir
oranda bir araya gelen
girdiler mkemmel
tamamlayclardr.
kame esneklii deeri bir

olan retim fonksiyonlarna
Cobb-Douglas retim
fonksiyonu denir.
Mikro ktisat
jinal teknik ikame oran da (MRTS) efl rn erisinin her noktasnda sabittir.
MRTSnin sabit olmas MRTSdeki yzdesel deiflimin (%MRTSK,Lnin) sfra eflit
olmasna ve bu da ikame esnekliinin sonsuz () kmasna yol aar. Dolaysyla ikame esneklii sonsuz olan retim fonksiyonlarna dorusal retim fonksiyonu denir. MRTSnin sabit olmas iki girdinin sabit bir oranda birbiriyle mkemmel bir biimde ikame edilebilir olduu anlamna gelir. MRTSsi sabit olan
girdiler birbiriyle mkemmel ikamedir ve dolaysyla dorusal retim fonksiyonlarnda girdilerin birbiriyle mkemmel ikame olduunu syleyebiliriz. fiekilde firmann 100 kg odunu 200 kg kmr ile ikame edip 1000kcal(kilo kalorilik)
s elde ettii durum Q1000 efl rn dorusu ile ve 30000kcallik s retiminin gereklefltirildii durumun Q3000 efl rn dorusuyla temsil edildii varsaylmaktadr. Adan Bye geildiinde MRTS=-((96-97)/(54-52))=0,5 ve Cden Dye geildiinde MRTS= -((42-43)/(167-165))=0,5 olup, deiflmeyip sabit kalmaktadr ve bu
da bize iki girdinin sabit oranda (0,5 orannda) birbiriyle mkemmel bir biimde
ikame edilebileceini sylemektedir. Buradan da grld gibi dorusal efl
rn erisi zerindeki herhangi iki nokta arasnda MRTS sabittir.
fiekil 3.9 (b) Sabit-oranl (Leontief) retim fonksiyonuna ait efl rn erilerinin
dik-kenarl grnme sahip olduunu gstermektedir. Dik-kenarl efl rn erilerinde, her bir birim ktnn retilmesi sadece tek bir girdi bilefleni (kombinasyonu) ile mmkndr ve sz konusu bu girdi bilefleninin dflndaki dier bileflenler girdi israfna yol amaktadr. Bundan dolay girdilerin birbiriyle ikamesi imknszdr. Dik-kenarl efl rn erisinin dikey ksmnda MRTS sonsuz () ve yatay ksmnda sfr olduundan dik-kenarl efl rn erisinin ikame esneklii 0dr.
kame esneklii sfr olan retim fonksiyonlarna sabit-oranl retim fonksiyonu denir. Bir birim kty elde etmek iin birbiriyle sadece tek bir oranda bir araya gelen girdiler mkemmel tamamlayclardr ve dolaysyla sabit-oranl retim fonksiyonlarnda girdiler mkemmel tamamlaycdrlar. Gzlk retimini sabit-oranl retim srecine rnek verebiliriz. Bir tane gzlk bir ereve ve iki
gzlk camndan retilmektedir. ki ereve ve iki gzlk camndan hl sadece
bir tane gzlk retilebilmektedir ve bu durumda bir ereve israf edilmektedir.
ki tane gzl retebilmek iin iki ereve ve drt gzlk camna ihtiya vardr.
Her bir gzlk bir ereve ve iki camdan retildiinden dolay girdiler 1e 2 sabit
orannda (1 ereveye 2 cam) bir araya getirilerek etkin retim gereklefltirilmektedir. fiekil 3.9 (b)de Q1 retim dzeyi K1 miktar sermaye ve L1 miktar emek girdisi ile etkin bir flekilde gereklefltirilmektedir. Ayn retim dzeyinde; emei
L1de sabit tutup sermaye girdisini K2ye karrsak K2-K1 fark kadar sermaye girdisi israf edilmekte veya sermayeyi K1de sabit tutup emek girdisini L2ye karrsak L2-L1 fark kadar emek girdisi israf edilmektedir. Dolaysyla sadece 45 derecelik doru zerindeki A, B ve C noktalar (girdi bileflenleri) teknolojik olarak etkin retim noktalardr.
Dorusal retim fonksiyonu ile sabit-oranl retim fonksiyonu arasnda kalan
Cobb-Douglas retim fonksiyonuna ait efl rn erisi fiekil 3.9 (c)de grld
gibi dorusal efl rn erisi ile dik-kenarl efl rn erisi arasnda kalan bir grnme sahiptir. Burada efl rn erisinin eimi ve dolaysyla MRTS sabit kalmayp
eri zerinde hareket ettike deiflmektedir. MRTSnin sabit kalmayp deiflmesi
girdilerin birbiriyle ikame edilebilecei anlamna gelmektedir fakat bu ikame edilebilirlik dorusal efl rn erisinde olduu gibi mkemmel bir derecede deildir.
Cobb-Douglas retim fonksiyonuna ait efl rn erisinin ikame esneklii 1dir.
kame esneklii deeri bir olan retim fonksiyonlarna Cobb-Douglas retim
77
fonksiyonu denir. Cobb-Douglas retim fonksiyonuna ait efl rn erisi, bizim

efl rn erisi analizlerimizde kullandmz efl rn erilerine benzeyen konveks
erilerdir.
Dorusal, sabit-oranl ve Cobb-Douglas retim fonksiyonlarn iinde barndran ve ikame esneklii olarak sfr ile sonsuz arasnda herhangi bir deer alan drdnc bir retim fonksiyonu vardr. Bu retim fonksiyonu sabit ikame esnekli retim fonksiyonu olarak adlandrlr. kame esneklii olarak sfr ile sonsuz arasndaki herhangi bir deeri alabilen retim fonksiyonlarna sabit ikame esnekli retim fonksiyonu denir. Yukarda bahsettiimiz retim fonksiyonundan her biri
sabit ikame esnekli retim fonksiyonun birer zel durumudur. Sabit ikame esnekli retim fonksiyonuna ait efl rn erisi, dorusal efl rn erisi
ile dik-kenarl efl
SIRA SZDE
rn erisi arasnda herhangi bir flekli alabilir.
kame esneklii olarak sfr

ile sonsuz arasndaki
herhangi bir deeri alabilen
retim fonksiyonlarna sabit
ikame esnekli retim
fonksiyonu denir.
D fi Nnasldr?
ELM
Sabit ikame esnekli retim fonksiyonuna ait efl rn erisinin grnm
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
MAKALE
MAKALE
78
Mikro ktisat
zet
N
A M A
N
A M A
Teknoloji, retim fonksiyonu ve retimde etkinlik

konularn aklamak
Ayn miktar rn elde etmeye imkn tanyan
farkl girdi bileflenlerinin her biri ayr bir retim
tekniini ve bu retim tekniklerinin tamam da
retim teknolojisini oluflturur. retimde kullanlan girdilerden birinin miktarn azaltp, dierinin
miktarn artrmadan ayn kt dzeyini gereklefltirmek mmkn deil ise bu retim srecinde
kullanlan retim teknii teknolojik olarak etkin
bir retim tekniidir. Teknoloji veri iken retimde kullanlan girdi miktarlar ile retilebilecek
maksimum kt dzeyi arasndaki iliflkinin matematiksel biimi bize retim fonksiyonunu verir.
N
A M A
N
A M A
Sadece tek bir girdinin deiflken olduu ksa dnem iin retim kuramn aklamak
retime iliflkin dnemin ksa dnem olduu durumda girdilerden bir tanesi deiflken iken dierleri sabittir. Tek bir deiflken girdili ksa dnem
retimi; toplam fiziki rn, ortalama fiziki rn
ve marjinal fiziki rn erileri yardmyla analiz
edilmektedir. Analiz erevesinde tek deiflken
girdiye iliflkin toplam, ortalama ve marjinal fiziksel rn miktarlarnn deiflken girdinin artan
miktarlar karflsnda nasl deifltikleri aklanmaktadr.
Tm girdilerin deiflken olduu uzun dnem iin

retim kuramn aklamak
Tm girdilerin deiflken olduu uzun dnemde
efl rn erileri yardmyla retim kuram aklanmaktadr. lee gre sabit, azalan ve artan
getiri durumlar incelenmekte, girdilerin birbiriyle ikame edilebilme dzeylerinin marjinal teknik
ikame oran yardmyla nasl lmlendii gsterilmekte, retimin ekonomik ve ekonomik olmayan blgeleri betimlenmekte ve teknolojik geliflmelerin firmalarn retim srecini nasl etkiledii
ortaya konmaktadr.
kame esnekliini betimlemek ve baz zel retim
fonksiyonlarn incelemek
Girdilerin birbiriyle ne derece kolay bir flekilde
ikame edilebildiklerinin ikame esneklii yardmyla nasl lmlendii, girdilerde tamamlayclk ve mkemmel derecede ikame edilebilirlik ve
drt farkl zel retim fonksiyonu (dorusal, sabit-oranl, Cobb-Douglas ve sabit ikame esnekli
retim fonksiyonlar) ile bu fonksiyonlarn zellikleri aklanmaktr.
79
Kendimizi Snayalm
1. Afladaki ifadelerden hangisi yanlfltr?
a. Mevcut retim tekniklerinin tm retim teknolojisini oluflturur.
b. Teknolojik olarak etkin olmayan retim teknii
girdi israfna yol aar.
c. retim fonksiyonu minimum kt dzeyini gstermektedir.
d. Ksa dnemde girdilerden sadece biri deiflkendir.
e. Vasfl ifl gc bir retim faktrdr.
6. Afladakilerden hangisi efl rn erisinin zelliklerinden deildir?

a. Orijinden uzaklafltka daha yksek bir retim
dzeyini temsil ederler.
b. Negatif eimlidir.
c. Birbirlerini kesmezler.
d. Orijine gre konvekstirler.
e. zerindeki her bir nokta farkl retim dzeyini
gsterir.
2. Afladaki ifadelerden hangisi dorudur?

a. Uzun dnemde sabit girdi yoktur.
b. retim sonras elde edilen toplam rn miktarna ortalama fiziki rn denir.
c. Girdi baflna elde edilen rn miktarna toplam
fiziki rn denir.
d. Ortalama fiziki rn, toplam fiziki rndeki deiflimin girdideki deiflime oran tarafndan verilir.
e. Marjinal fiziki rn, toplam fiziki rnn girdi
miktarna oran tarafndan verilir.
7. Afladaki retim fonksiyonlarndan hangisinin ikame esneklii sfrdr?

a. Cobb-Douglas retim fonksiyonu
b. Sabit-oranl retim fonksiyonu
c. stel retim fonksiyonu
d. Dorusal retim fonksiyonu
e. Logaritmik retim fonksiyonu
3. ........ fiziki rnn ........ olduu noktada ........ fiziki

rn .........ifadesindeki boflluklara afladakilerden hangisi gelmelidir?
a. Toplam-minimum-ortalama-sfrdr.
b. Ortalama-maksimum-toplam-minimumdur.
c. Toplam-minimum-marjinal-maksimumdur.
d. Marjinal-minimum-toplam-sfrdr.
e. Toplam-maksimum-marjinal-sfrdr.
4. APPLnin maksimum olduu noktann solunda kalan
blge iin afladakilerden hangisi sylenebilir?
a. MPPL negatiftir.
b. APPL artmaktadr.
c. Toplam fiziki rn azalmaktadr.
d. APPL erisi MPPL erisinin zerinde seyretmektedir.
e. TPPL erisinin eimi sfrdr.
5. MPPLnin maksimum olduu noktann solunda kalan
blge iin afladaki durumlardan hangisi geerlidir?
a. MPPL sfr deerine bu blgede ulaflr.
b. APPL MPPLye bu blgede eflittir.
c. Toplam fiziki rn maksimum deerine bu blgede ulaflr.
d. Emee gre artan marjinal getiri (verim) vardr.
e. APPL azalmaktadr.
8. Sermayenin marjinal fiziki rnnn greceli olarak

daha fazla artt teknolojik geliflme hangisidir?
a. Emek ve sermaye-tasarruflu teknolojik geliflme
b. Sermaye-tasarruflu teknolojik geliflme
c. Emek-tasarruflu teknolojik geliflme
d. Yansz teknolojik geliflme
e. Leontief teknolojik geliflme
9. Afladakilerden hangisi retimin ekonomik olmayan blgesi iin geerlidir?
a. Bu blgede retim yapmak krldr.
b. Tm girdiler iin artan toplam getiri vardr.
c. Tm girdilerin marjinal fiziki rn pozitiftir.
d. Efl rn erisinin eimi pozitiftir.
e. MRTS sfrdr.
10. Marjinal teknik ikame orannn 2 ve emein marjinal fiziki rnnn 10 olduu durumda sermayenin
marjinal fiziki rn katr?
a. 5
b. 0
c. 20
d. 12
e. 7
80
Mikro ktisat

1. c
2. a
3. e
4. b
5. d
6. e
7. b
8. c
retim fonksiyonu bnyesinde sadece teknolojik olarak etkin olan retim tekniklerini barndrd iin her bir spesifik girdi bilefleni karflsnda elde edilebilecek olan maksimum kt
dzeyini gstermektedir.
Uzun dnem tm girdilerin miktarlarnn deifltirilmesini mmkn klacak kadar uzun bir zaman dilimini kapsad iin sz konusu dnemde sabit girdi yoktur.
Toplam fiziki rn erisinin herhangi bir noktasndaki eimi marjinal fiziki rn verir. Toplam fiziki rnn maksimum olduu noktada
eim sfrdr ve dolaysyla da marjinal fiziki
rn sfrdr.
APPLnin maksimum olduu noktann sanda
kalan blgede APPL azalmakta ve solundaki blgede ise APPL artmaktadr.
MPPLnin maksimum olduu noktann solunda
kalan blge, emek girdisinin artan miktarlar karflsnda TPPLnin artarak artt blgeyle rtflmektedir. Dolaysyla TPPLnin artarak artt bu
blge emee gre artan marjinal getirinin (verimin) olduu blgedir. Bu durumu bu blgede
TPPLnin erisine izilecek teetlerin eimlerinin
srekli artmasndan da gzlemleyebiliriz.
Herhangi bir efl rn erisi zerindeki her bir
nokta, farkl emek ve sermaye girdisi bileflenleriyle ayn retim dzeyinin gereklefltirildiini
gsteren noktalardr. Dolaysyla bir efl rn erisi zerinde hareket ettike retim dzeyi deiflmez, sadece girdi bileflenleri deiflir.
Sabit-oranl retim fonksiyonuna ait dik-kenarl
efl rn erisinin dikey ksmnda MRTS sonsuz
() ve yatay ksmnda sfr olduundan dik-kenarl efl rn erisinin ikame esneklii sfrdr.
Bundan dolay sabit-oranl retim fonksiyonu
iin ikame esneklii sfra eflittir.
Sermayenin marjinal fiziki rnnn greceli
olarak daha fazla artt teknolojik geliflme sonrasnda MRTS azalr. MRTSK,L= MPPL/MPPK olduunu hatrlayalm. MTRSdeki azalma, sermayenin marjinal fiziki rnndeki artfln emein
marjinal fiziki rnndeki artfltan daha hzl olduu anlamna gelir. Emein marjinal fiziki rnne gre sermayenin marjinal fiziki rnnn
daha fazla artmasna yol aan teknolojik geliflmeye emek-tasarruflu (sermaye-kullanml) teknolojik geliflme denir.
9. d
10. a
Srt izgilerinin dflnda kalan blge bize retimin ekonomik olmayan blgelerini verir. Srt
izgileri arasnda kalan retimin ekonomik blgesinde efl rn erileri negatif eimli eriler
iken retimin ekonomik olmayan blgeleri iin
efl rn erileri tersine bklerek pozitif eimli
eriler grnmn almaktadr.
MRTSK,L= MPPL/MPPK ise verilen bilgileri bu
formlde yerine koyarsak 2=10/MPPK olur ve
buradan MPPK=10/2=5 deeri bulunur.
81
Sra Sizde 1
Firmalar retim srelerinde teknolojik olarak etkin retim tekniklerini kullanmay tercih ederler. nk teknolojik olarak etkin olmayan retim teknikleri girdilerin
israf edilmesine yol aarak maliyet artflna neden olmakta ve bu da kr maksimizasyonu amalayan firmalarn krlarn dflrmektedir.

Besanko, D. ve Braeutigam, R. (2010). Microeconomics (4th Edition). Wiley.
With Calculus (2nd Edition). Massachusetts: Addison Wesley.
Wiley.
Yayn Evi.
and the Engineers. London: University Of Chicago Press.
Approach with Calculus. New York: South-Western Cengage Learning.
Microeconomics (11 th Edition). Mason, OH: South-Western Cengage Learning.
Nicholson, W. ve Snyder, C. M. (2008). Microeconomic Theory: Basic Principles and Extentions
(10th Edition). New York: South-Western Cengage Learning.
Schotter, A. (2009). Microeconomics: A Modern Approach. Mason, OH: South-Western Cengage Learning.
Sra Sizde 2
Toplam fiziki rn (TPP) erisi zerindeki her bir nokta, farkl girdi dzeylerine iliflkin farkl toplam rn
miktarlarn gsterdiinden ve ayrca her bir girdinin
retime katks ayn olmadndan TPP erisi zerinde
ortalama fiziki rn miktar sabit kalmayp deiflmektedir. Bu durumu orijinden TPP erisine izilecek olan
dorularn eimlerinin ayn kalmayp deiflmesinden
de grebiliriz.
Sra Sizde 3
Efl rn erisi zerinde aflaya doru gittike erinin
eiminin azaldn ve erinin eiminin negatif deerine eflit olan emein sermayeye gre marjinal teknik
ikame orannn da azaldn hatrlayalm. Eri zerinde
aflaya doru gitmek yerine tersi ynde yukarya doru gidersek erinin eimi artacandan erinin eiminin
negatif deerine eflit olan emein sermayeye gre marjinal teknik ikame oran da artacaktr.
Sra Sizde 4
ncelikle marjinal teknik ikame orannn efl rn erisinin eiminin negatif deerine eflit olduunu hatrlayalm. retimin ekonomik olmayan blgelerinde efl rn
erisi pozitif eimli olduundan, bunun negatif deerine eflit olan marjinal teknik ikame oran bu blgelerde
negatif deer alacaktr.
MKRO KTSAT
Amalarmz
N
N
N
N
N
N

Maliyetin nasl lmlendiini aklayabilecek,
Ksa ve uzun dneme iliflkin maliyetleri betimleyebilecek,
Ksa ve uzun dneme ait maliyetleri grafiksel olarak inceleyebilecek,
Ksa ve uzun dnem maliyet erileri arasndaki iliflkiyi ortaya koyabilecek,
lek ekonomilerini niteleyebilecek,
lee gre getiri durumunda ksa ve uzun dnem maliyet erilerinin davranfllarnn nasl deifltiini aklayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Frsat, Ak ve rtk Maliyet
Ekonomik Maliyet ve Muhasebe
Maliyeti
Ekonomik Kr ve Muhasebe Kr
Sabit, Deiflken, Ortalama ve
Marjinal Maliyet
Efl Maliyet Dorusu

Maliyet Minimizasyonu
Geniflleme Yolu
Normal ve Baya Girdi
lek Ekonomileri
lee Gre Getiri
indekiler
Mikro ktisat
Maliyet Kuram
GRfi
MALYETN LMLENMES
KISA DNEMDE MALYETLER
UZUN DNEMDE MALYETLER
KISA VE UZUN DNEM MALYET
ERLERNN BRLKTE ANALZ
Maliyet Kuram
GRfi
Bir nceki blmde retim teknolojisi konusuna aklk getirip bir firmann retim
faktrlerini nasl ktlara dnfltrdnden bahsettik. fiimdi ise retim teknolojisinin girdi fiyatlar ile birlikte bir firmann retim maliyetini nasl belirlediinden bahsedeceiz. retim teknolojisi veri iken bir firma, farkl kt dzeylerini gereklefltirmek iin sadece hangi girdi bileflenlerini kullanmas gerektii konusunda karar vermez, ayn zamanda sz konusu girdileri elde etmenin maliyetinin ne olduu hususunu da gz nnde bulundurmak zorundadr. Dolaysyla firma asndan belli bir
kt dzeyini en dflk maliyet ile gereklefltirmeye imkn tanyan girdi bilefleninin
nasl belirlenecei konusuna aklk getirmek gerekir. Kr maksimize etmenin bir
yolu, maliyeti minimize etme olduundan bu blmde, retime iliflkin maliyet minimizasyonunu gereklefltirmenin flartlarnn neler olduu aklanmaktadr.
retim maliyeti bir firmann kt dzeyini belirlemede nemli bir rol oynadndan firma maliyet yapsn deiflik alardan ele alp irdelemekte fayda vardr.
Bu nedenle, bu blmde retim faaliyetinde bulunan bir firmann ksa ve uzun dnemde karfllaflt maliyetler incelenmektedir. Bu amala, ncelikle maliyetin lmlenmesi konusuna aklk getirilmekte ve sonra ksa dnem maliyet analizine
geilmektedir. Ksa dneme iliflkin maliyetler toplam, ortalama ve marjinal trnden kavramsal olarak tanmlandktan sonra grafiksel olarak irdelenmektedir. Ayn
sre uzun dnem maliyet analizinde de izlenmektedir. Ksa ve uzun dnem maliyet analizleri ayr ayr yapldktan sonra bu iki dneme ait maliyetler arasnda iliflki grafikler yardmyla aklanp ortaya konmaktadr. Ayrca lee gre sabit, azalan ve artan getiri durumlarnda ksa ve uzun dnem maliyetlerin nasl davrand
grafiksel olarak gsterilip aklanmaktadr.
MALYETN LMLENMES
A M A
Maliyetin nasl lmlendiini aklayabilecek
Firmalarn mal ve hizmet retimi iin kullandklar girdilerin firmalara belli bir maliyet ykledii bir gerektir. Kr maksimizasyonu amac ile hareket eden firmalar,
sz konusu bu maliyetleri minimize etme yoluyla krlarn en oklamaya alflrlar.
Firmalarn maliyetlerini nasl minimize ettiklerini incelemeden nce maliyet ile neyi kastettiimizi ve maliyetin nasl lmlendiini aklamada yarar vardr.
84
Mikro ktisat
Mevcut retim
alternatiflerinden birini
tercih ettiimizde vazgemifl
olduumuz dier retim
alternatifleri arasndaki en
iyi retim alternatifinin
piyasa deerine frsat
(alternatif) maliyeti denir.
Bir mal veya hizmetin

retimi iin direkt olarak
parasal bir harcamay
gerektiren demelerin
tamamna ak maliyet
denir.
Bir mal veya hizmetin

SIRA SZDE
retimi
iin direkt olarak
parasal bir harcamay
gerektirmeyen fakat bir
alternatiften vazgeilmifl
D fi N E L M
olunmas nedeniyle ortaya
kan maliyetlere rtk
maliyet denir.
S O R U
Ak maliyetler
maliyetler iken rtk maliyetler muhasebelefltirilmeD Kmuhasebelefltirilen
KAT
yen maliyetlerdir.
DKKAT
SIRA SZDE
N N
Firmann ak maliyetleri
AMALARIMIZ
toplamna muhasebe
maliyeti denir.
Mal veya hizmet retimi yapmak isteyen bir firma mevcut retim alternatifleri
arasndan bir tanesini seer ve semifl olduu bu mal veya hizmetin retimini gereklefltirir. Bu tercih srecinde firma mevcut retim alternatiflerinden birini semek ile dierlerinden vazgemifl olmaktadr. Mevcut retim alternatiflerinden birini tercih ettiimizde vazgemifl olduumuz dier retim alternatifleri arasndaki en
iyi retim alternatifinin piyasa deerine frsat (alternatif) maliyeti denir. Dier
bir ifadeyle frsat maliyeti, bir kaynan en iyi alternatif kullanmnn piyasa deeridir. rnein bir dizst bilgisayar retmek iin kullanlan kaynak ile on adet radyo retmek mmkn ise o zaman bir adet dizst bilgisayar retmenin frsat maliyeti on adet radyodur.
Maliyet kavram iktisatlar ve muhasebeciler asndan farkl alglanp lmlenmektedir. ktisatlar ve muhasebeciler arasndaki bu alg ve lmleme fark,
maliyetin ak maliyet ve rtk maliyet olmasndan kaynaklanmaktadr. Bir mal veya hizmetin retimi iin direkt olarak parasal bir harcamay gerektiren demelerin
tamamna ak maliyet denir. Ak maliyetler muhasebelefltirilip kayt altna alnan
maliyetlerdir. rnein bir otobs firmasnca yaplan; yakt harcamalar, personel
maafl demeleri, bilet ofisi kira giderleri ve otobs bakm giderleri ak maliyete
iliflkin unsurlardr. rnekten de anlaflld gibi, bir firmann ilgili sektrde faaliyette bulunup faaliyetini devam ettirebilmesi iin yapmak zorunda olduu harcamalarn tm ak maliyeti oluflturmaktadr. Bir mal veya hizmetin retimi iin direkt
olarak parasal bir harcamay gerektirmeyen fakat bir alternatiften vazgeilmifl olunmas nedeniyle ortaya kan maliyetlere rtk maliyet denir. rtk maliyetler muSIRA SZDE
hasebelefltirilip kayt altna alnmayan maliyetlerdir. Firma, sahibi olduu girdileri
kendi retim srecinde kulland takdirde, bu girdileri kiraya vermek veya satmak
yolu ile elde
D fiedecei
N E L M bir gelirden vazgemifl olmakta veya firma sahibi kendi firmasnda alflmak suretiyle baflka bir firmada alfltnda elde edecei cret gelirinden
vazgemifl olmakta ve vazgeilen bu gelirler nedeniyle firma bir maliyet yklenS O R U
mektedir. Firma iin bu yklenilen maliyetler rtk maliyetleri oluflturmaktadr.
K T A P
Firmann ak ve rtk
maliyetleri toplamna
ekonomik (iktisadi) maliyet
TELEVZYON
denir.
SIRA SZDE
Maliyet kavramn tanmlarken muhasebeciler sadece ak maliyeti gz nnde

bulunduruyor iken iktisatlar hem ak hem de rtk maliyetleri gz nnde bulundurmaktadr.
Firmann ak maliyetleri toplamna muhasebe maliyeti denir.
AMALARIMIZ
Muhasebe maliyeti flyle gsterilebilir:
Muhasebe Maliyeti = Toplam Ak Maliyetler
K T A P
Firmann ak ve rtk maliyetleri toplamna ekonomik (iktisadi) maliyet

denir. ktisatlar bir firmann maliyetinden bahsederken daima ekonomik maliyeT E L E VEkonomik
ZYON
ti kastederler.
maliyet flyle ifade edilebilir:
Ekonomik Maliyet = Toplam Ak Maliyetler + Toplam rtk Maliyetler
NTERNET
ktisatlar
asndan maliyet kavramnn tanmnda ortaya N T Eve
R N Emuhasebeciler
T
kan farkllk doal olarak iki kesim arasnda kr kavramnn da farkl olmas sonucunu dourmaktadr. Muhasebe kr toplam haslat ile toplam ak maliyetler arasndaki fark tarafndan verilir ve flyle ifade edilir:
Muhasebe Kr = Toplam Haslat - Toplam Ak Maliyetler
85
4. nite - Maliyet Kuram
Ekonomik (iktisadi) kr ise toplam haslat ile ekonomik maliyet arasndaki farka eflittir ve flyle gsterilmektedir:
Ekonomik Kr = Toplam Haslat - Ekonomik Maliyet
veya
Ekonomik Kr = Toplam Haslat - (Toplam Ak Maliyetler + Toplam rtk Maliyetler)
fadelerden de anlafllaca zere muhasebe krnn ekonomik krdan fark
toplam rtk maliyetleri iermiyor olmasdr. Bundan dolay ekonomik kr,
Ekonomik Kr = Muhasebe Kr - Toplam rtk Maliyetler
fleklinde de ifade etmek mmkndr.
Muhasebe kr toplam rtk maliyetlerden byk ise ekonomik kr pozitiftir ve
bu durumda firma retimde kulland kaynaklar ile sz konusu kaynaklarn en iyi
alternatif retim alannda kullanlmas halinde elde edecei gelirden daha fazla bir
gelir elde ediyor demektir. Ekonomik krn pozitif olduu durumda firma aflr
kar elde etmektedir.
Muhasebe kr toplam rtk maliyetlere eflit ise ekonomik kr sfrdr ve bu durumda firma retimde kulland kaynaklar ile sz konusu kaynaklarn en iyi alternatif retim alannda kullanlmas halinde elde edecei gelire eflit bir gelir elde ediyor
SIRA SZDE
demektir. Ekonomik krn sfr olduu durumda firma normal kr elde etmektedir.
Ekonomik krn sfr olduu durumda firma retim faaliyetine devam
D etmekte
fi N E L M midir?
Muhasebe kr toplam rtk maliyetlerden kk ise ekonomik
kr negatiftir
S O R U
ve bu durumda firma retimde kulland kaynaklar ile sz konusu kaynaklarn en
iyi alternatif retim alannda kullanlmas halinde elde edecei gelirden daha az bir
D K K A Tfirma zarar
gelir elde ediyor demektir. Ekonomik krn negatif olduu durumda
etmektedir.
KISA DNEMDE MALYETLER

A M A
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Ksa ve uzun dneme iliflkin maliyetleri betimleyebilecek
N N
retim kuramnda olduu gibi maliyet kuramnda da analizimizi

K ksa
T A ve
P uzun dnem olmak zere iki ayr dnem asndan ele alacaz. Hatrlanaca zere, ksa dnem tek bir girdinin deiflken girdi ve dier girdilerin sabit girdiler olduu bir dnem iken uzun dnemde tm girdiler deiflken girdilerdi. Ksa Tdnemde,
E L E V Z Y O Nretim kuramnda olduu gibi, emek girdisi deiflken girdi ve sermaye girdisi sabit girdi olmak
zere, firmann bu iki girdiyi kullanarak retimini gereklefltirdiini varsayacaz.
Toplam Maliyetler
NTERNET
Firma ksa dnemde; toplam sabit maliyet (TFC), toplam deiflken maliyet (SRVC),
toplam maliyet (SRTC) ve marjinal maliyet (SRMC) olmak zere drt farkl maliyet
ile karfl karflyadr.
retim dzeyi ile birlikte deiflmeyip sabit kalan retim harcamalar toplamna
toplam sabit maliyet denir. Sabit maliyet, firmann ksa dnem retim srecinde
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
86
Mikro ktisat
retim dzeyi ile birlikte

deiflmeyip sabit kalan
retim harcamalar
toplamna toplam sabit
maliyet denir.
deifltiremeyip sabit kalan girdilerine iliflkin maliyetlerdir ve bu maliyetler retim

miktar sfr olsa dahi firmann katlanmak zorunda olduu maliyetlerdir. Firma asndan; toprak, fabrika, makine ve dier sermaye mallar ksa dnemde deifltirilemeyen sabit girdilerdir ve firma hi retim yapmyor olsa dahi bu girdilere iliflkin
maliyetlere katlanmak zorundadr. Tablo 4.1de toplam sabit maliyetlerin T96 olduu varsaylmfltr ve tablodan da grld gibi retimin her bir dzeyi iin bu
deer deiflmemektedir.
retim dzeyi ile birlikte deiflen retim harcamalar toplamna toplam deiflken maliyet denir. Deiflken maliyet, firmann retim srecinde kulland deiflken girdilerine iliflkin maliyetlerdir. Deiflken maliyetler retimin sfr olduu durumda sfra eflittir ve retimin birinci biriminden itibaren ortaya kp retim ile
birlikte artmaktadr. Ham madde ve emek gibi retimle birlikte kullanlan miktarlar artan girdiler iin yaplan harcamalar, firmann deiflken maliyetlerini oluflturmaktadr. Ksa dnemde firma daha fazla kt elde edebilmek iin daha fazla deiflken girdi kullanmak zorunda olduundan retim miktar ile deiflken maliyetler arasndaSIRA
ayn
ynl bir iliflki mevcuttur. Tablo 4.1de toplam deiflken maliyet,
SZDE
retimin sfr olduu durumda sfr olup retim arttka artmaktadr.
retim dzeyi ile birlikte

deiflen retim harcamalar
toplamna toplam deiflken
maliyet denir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
retim dzeyi
D fi sfr
N E L iken
M neden toplam deiflken maliyetler sfra eflittir?
Toplam sabit maliyetler ile

S O R U
toplam deiflken
maliyetlerin toplam toplam
maliyeti verir.
D K SZDE
KAT
SIRA
Ksa dnemde firmann retim iin katland toplam maliyet (SRTC), toplam
S O R U
sabit maliyetler (TFC) ile toplam deiflken maliyetlerin (SRVC) toplam tarafndan
verilir ve afladaki eflitlik ile ifade edilir:
SIRA SZDE
D fi N E L M
AMALARIMIZ
S O R U
N N
SZDE
Her neDSIRA
kadar
sabit maliyetler retimle birlikte deiflmeyip sabit kalyor
fi N E Ltoplam
M
olsa da toplam deiflken maliyetler retim ile birlikte arttndan dolay toplam maliyetler de retimle birlikte artmaktadr. Tablo 4.1den grld zere retim
AMALARIMIZ
S O R U
miktar arttka toplam maliyetler de retimle birlikte srekli artmaktadr.
Toplam maliyetler
birlikte toplam deiflken maliyetler artt iin artmaktadr.
D K K Aretimle
T
DKKAT
K T A P
SIRA
SIRA SZDE
SZDE
TELEVZYON
AMALARIMIZ
Tablo
D fi N4.1
ELM
K T A P
N N
Ksa Dnemde
retim Miktar ile
NTERNET
Maliyetler
S O R U
KArasndaki
T A P liflki
DKKAT
TELEVZYON
SIRA SZDE
NTERNET
AMALARIMIZ
K T A P
D K KSZDE
AT
SIRA
SRTC = TFC + SRVC
SIRA
SZDE
retim dzeyi
sfr
iken toplam maliyetler neye eflittir?
SIRA
SZDE
TELEVZYON
AMALARIMIZ
DToplam
fi N E L M
kt
Sabit
Miktar N T E R N E T
Maliyet
S O R U
(Q)
K T A P
(TFC)
Toplam
Deiflken
Maliyet
(SRVC)
Toplam
Maliyet
(SRTC)
Marjinal
Maliyet
(SRMC)
Ortalama
Sabit
Maliyet
(AFC)
Ortalama
Ortalama
Deiflken
Maliyet
Maliyet
(SRATC)
(SRAVC)
D 96
KKAT
96
T E L E V96
ZYON
50
146
50
96
50
146
SIRA96SZDE
92
188
42
48
46
94
96
132
228
40
32
44
76
164
260
32
24
41
65
N N
2
3
4
NTERNET
AMALARIMIZ
96
96
200
296
36
19.2
40
59.2
K 96
T A P
240
336
40
16
40
56
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
87
96
282
378
42
13.7
40.3
54
96
336
432
54
12
42
54
96
396
492
60
10.7
44
54.7
10
96
460
556
64
9.6
46
55.6
11
96
544
640
84
8.7
49.5
58.2
12
96
642
738
98
53.5
61.5
Tablo 4.1
Devam
Ortalama ve Marjinal Maliyetler

Ksa dnemde firma ne kadar reteceine karar verirken retim maliyetinin kt
ile birlikte nasl deifltiini gsteren birka ltten yararlanr. Bu ltler; ortalama sabit maliyet (AFC), ortalama deiflken maliyet (SRAVC), ortalama maliyet
(SRATC) ve marjinal maliyettir (SRMC).
Yukarda bahsettiimiz toplam cinsinden ifade edilmifl olan maliyetten her
birini, kt miktarna blerek ortalama cinsinden maliyetleri elde edebiliriz. Ortalama cinsinden elde edilecek olan bu maliyetlerin her birinin birim kt baflna dflen maliyetleri yanstaca aflikrdr.
Ortalama sabit maliyet (AFC), toplam sabit maliyetin (TFC) toplam kt miktarna (Q) oranlanmas ile elde edilir ve bir birim kt baflna dflen toplam sabit
maliyeti yanstr. Ortalama sabit maliyet flu eflitlik ile gsterilir:
AFC =
Bir birim kt baflna dflen

toplam sabit maliyete
ortalama sabit maliyet
denir.
TFC
Q
Tablo 4.1de bir birim kt baflna dflen toplam sabit maliyetin (yani AFCnin);
1 birimlik kt dzeyi T96 iken 12 birimlik kt dzeyinin T8 olduu ve dolaysyla AFCnin retim miktar arttka srekli azald gzlemlenmektedir. Yani AFC ile
retim miktar arasnda ters ynl bir iliflki vardr. retim miktar arttka AFCde
gzlemlenen bu srekli azalfln nedeni TFCnin retim miktarndan bamsz bir
biimde daima sabit kalyor olmasdr. Ayrca AFCnin retim miktar ile birlikte srekli azalyor olmas, AFC erisinin srekli azalan bir eri grnmn almasna
SIRA SZDE
yol aar.
SIRA SZDE
Hangi retim dzeyinde ortalama sabit maliyet maksimum deerineDulaflr?

fi N E L M
D fi N E L M
Ortalama deiflken maliyet (SRAVC), toplam deiflken maliyetin (SRVC) topS O R U

lam kt miktarna (Q) oranlanmas ile elde edilir ve bir birim kt baflna dflen
toplam deiflken maliyeti yanstr. Ortalama deiflken maliyet flu eflitlik ile ifade
DKKAT
edilir:
SRAVC =
SRVC
Q
SIRA SZDE

O R U
toplam deiflkenS maliyete
ortalama deiflken maliyet
denir.
DKKAT
N N
Tablo 4.1den bir birim kt baflna dflen deiflken maliyetin (yani SRAVCnin);
AMALARIMIZ
retimin ilk aflamalarnda dflt, 6 birimlik kt dzeyinde T40 ile minimum deerine ulaflt ve bu retim dzeyinden sonra da artmaya bafllad grlmektedir.
SRAVCnin nce azalp sonra artyor olmas, SRAVC erisinin U flekline benzer
K T A P
bir grnme sahip olduunu ima etmektedir.
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
88
Mikro ktisat

toplam maliyete ortalama
maliyet denir.
Ortalama maliyet (SRATC), toplam maliyetin (SRTC) toplam kt miktarna

(Q) oranlanmas ile elde edilir ve bir birim kt baflna dflen toplam maliyeti yanstr. Ortalama maliyet afladaki eflitlik ile gsterilir:
SRATC =
SRTC
Q
veya SRTC = TFC + SRVC olduundan:

SRATCH =
Firmann bir birim daha

fazla retmesi sonucunda
katlanmak zorunda olduu
ek maliyete marjinal maliyet
denir.
SRTC TFC + SRVC TFC

SRTC
=
=
+
= AF
FC + SRAVC
Q
Q
Q
Q
Yani ortalama maliyet, ortalama sabit maliyet ve ortalama deiflken maliyetin

toplamndan ibarettir.
Tablo 4.1de bir birim kt baflna dflen toplam maliyetin (yani SRATCnin);
retimin ilk aflamalarnda hzla dflt, 8 birimlik kt dzeyinde T54 ile minimum deerine ulaflt ve bu retim dzeyinden sonra da yavafl bir flekilde artmaya bafllad grlmektedir. SRATCnin nce azalp sonra artyor olmas, SRATC erisinin SRAVC erisi gibi U flekline benzer bir grnme sahip olduunu ima etmektedir. SRATC erisi ile SRAVC erisi arasndaki fark, SRATC erisindeki dflfln daha hzl olmas ve SRATC erisinin minimuma daha yksek bir retim dzeyinde ulaflyor olmasdr. Ortalama maliyet (SRATC) ile ortalama deiflken maliyet
(SRAVC) arasndaki farkn ortalama sabit maliyete (AFC) eflit olduu bilgisi dhilinde, retim arttka AFC srekli azaldndan SRATC erisi ile SRAVC erisi birbirine yaklaflr.
Marjinal maliyet (SRMC), firmann bir birim daha fazla retmesi sonucunda
katlanmak zorunda olduu ek maliyettir. Dier bir ifadeyle marjinal maliyet her bir
birim ilave retimin toplam maliyet zerinde yaratt ek maliyeti yanstr. retimdeki bir birimlik deiflimin toplam maliyette yol at deiflimi len marjinal maliyet flyle gsterilir:
SRMC =
DSRTC
DQ
Formldeki delta iflareti () deiflimi sembolize etmektedir.

Ayrca SRTC = TFC + SRVC olduundan:
08
67
DSRVC DSRVC
DSRTC DTFC + DSRVC DTFC DSRVC
=0+
=
+
SRMC =
=
=
DQ
DQ
DQ
DQ
DQ
DQ
Ksa dnemde TFC sabit olduundan TFCdeki deiflim sfrdr ve dolaysyla

marjinal maliyet, ktdaki bir birimlik deiflimin toplam deiflken maliyetlerde yol
at deiflimden baflka bir fley deildir. Tablo 4.1den marjinal maliyetin (SRMC);
retimin ilk aflamalarnda dflt, 4 birimlik kt dzeyinde T32 ile minimum deerine ulaflt ve bu retim dzeyinden sonra da artmaya bafllad grlmektedir.
Bundan dolay marjinal maliyet erisi de U flekline benzer bir grnme sahiptir. Tablo 4.1de retimin 2 birimden 3 birime kt durum iin marjinal maliyeti
iki farkl biimde hesaplayabiliriz: SRMC = SRTC / Q = (228-188) / (3-2) = 40 ve-
89
ya SRMC = SRVC / Q = (132-92) / (3-2) = 40. Buradan da anlafllaca zere, ktdaki bir birimlik deiflim sonucu ksa dnem toplam maliyette meydana gelen
deiflimi len SRMC ayn zamanda ktdaki bir birimlik deiflim sonucu ksa dnem toplam deiflken maliyette meydana gelen deiflimi de lmektedir.
Tablo 4.1den ilk nce marjinal maliyetin minimum yapt, daha sonra ortalama deiflken maliyetin ve en son olarak da ortalama maliyetin minimum yapt
grlmektedir. Ayrca marjinal maliyetin; ortalama deiflken maliyete ve ortalama
maliyete bu maliyetlerin minimum deerlerinde eflit olduu grlmektedir. Yani
marjinal maliyet, ortalama deiflken maliyeti ve ortalama maliyeti minimum noktalarnda keser.
Toplam Maliyet Erileri

A M A
Ksa ve uzun dneme ait maliyetleri grafiksel olarak inceleyebilecek
Bu ksmda yukarda toplam cinsinden betimlediimiz ksa dnem maliyet kavramlarnn grafiksel grnmlerinin nasl olduu ortaya konulmaktadr.
Ksa dnem toplam deiflken maliyetlere (SRVC) iliflkin grafiksel grnm fiekil 4.1 (b)de gsterilmektedir. SRVC erisinin neden byle bir grnme sahip olduunu fiekil 4.1 (a)da yer alan ksa dnem toplam fiziki rn (TPPL) erisi yardmyla aklayabiliriz.
fiekil 4.1
(a)
Q
TPPL
Ksa Dnem
Toplam Deiflken
Maliyet Erisi
(b)
SRVC
SRVC
Q1
L1
SRVC1=wL1
Q1
Ksa dnemde firmann tek deiflken girdisi olan emek girdisi iin yaplan harcamalar firmann toplam deiflken maliyetlerini yanstmaktadr. Toplam deiflken
maliyetler retimin sfr olduu durumda sfra eflit olan ve retim miktaryla birlikte artan maliyetlerdir. Bu balamda toplam deiflken maliyetlerdeki artfln flekli taSIRA SZDE
mamen retimdeki artfln flekline bal olarak ortaya kmaktadr.
Hangi retim dzeyinde toplam deiflken maliyetler minimum deerine
D fi ulaflr?
NELM
D fi N E L M
fiekil 4.1 (a)da TPPL erisi zerinde yer alan A noktasnn solunda kalan blS O R U
gede retimde kullanlan emek girdisi ayn miktarlarda artrldka retim miktar
(Q) artan oranda artmaktadr. Dier bir ifadeyle bu blgede emein marjinal fiziki
D K K A Tgetiri vardr.
rn srekli artmaktadr yani bu blgede emee gre artan marjinal
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
N N
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
90
Mikro ktisat
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
Bunu tersten flyle okumak mmkndr: Bu blgede, retim miktarndaki her bir
birim artfl karflsnda ihtiya duyulan emek miktar azalarak artmaktadr. Her bir
birim ilave kt iin ihtiya duyulan emek miktarnn bu blgede azalarak artyor
olmas, emein birim creti (w) ile emek miktarnn (L) arpmndan oluflan ksa
dnem toplam deiflken maliyetlerin de (yani SRVC=wL) bu blgede azalarak artyor olmasna yol aar. fiekil 4.1 (b)de grld gibi A noktasnn solundaki blgede SRVC azalarak artmaktadr.
fiekil 4.1 (a)da TPPL erisi zerinde yer alan A noktasnn sanda kalan blgede ise retimde kullanlan emek girdisi ayn miktarlarda artrldka retim miktar
azalan oranda artmaktadr. Dier bir ifadeyle bu blgede emein marjinal fiziki
rn srekli azalmaktadr yani bu blgede emee gre azalan marjinal getiri vardr. Bunu tersten flyle okumak mmkndr: Bu blgede, retim miktarndaki her
bir birim artfl karflsnda ihtiya duyulan emek miktar artarak artmaktadr. Her bir
birim ilave kt iin ihtiya duyulan emek miktarnn bu blgede artarak artyor olmas, ksa dnem toplam deiflken maliyetlerin de bu blgede artarak artyor olmasna yol aar. fiekil 4.1 (b)de grld gibi A noktasnn sandaki blgede
SRVC artarak artmaktadr.
Eer fiekil 4.1 (a)daki TPPL erisini dikey eksende emek miktar (L) ve yatay
eksende kt miktar (Q) yer alacak bir biimde ters evirdikten sonra dikey eksene emek miktar yerine emein birim creti (w) ile emek miktarnn (L) arpmndan oluflan ksa dnem toplam deiflken maliyeti (SRVC) yazarsak ksa dnem
toplam deiflken maliyet erisini elde etmifl oluruz. Dolaysyla SRVC erisinin flekli TPPL erisinin fleklinin tam tersidir.
Ksa dnemde toplam sabit maliyetlerin (TFC) retim dzeyinden bamsz olduunu ve bundan dolay da retim miktar ile birlikte deiflmeyip sabit kaldn
bilmekteyiz. fiekil 4.2de retim dzeyinden bamsz olan toplam sabit maliyetler
SIRA SZDE
retim miktarna paralel bir kesikli doru ile gsterilmektedir.
Neden toplam
eimi sfr olan bir doru grnmndedir?
D fisabit
N E Lmaliyetler,
M
Ksa dnem toplam maliyet (SRTC), toplam sabit maliyet (TFC) ile toplam deS O R U
iflken maliyetin (SRVC) toplamndan ibaretti. TFCnin retim dzeyinden bamsz olmas SRTC erisinin fleklinin tamamen SRVC erisinin flekli tarafndan belirD K K Agelmektedir.
T
lendii anlamna
fiekil 4.2den de grld gibi, SRTC erisi SRVC
erisinin TFC erisi kadar zerinde yer alan ve SRVC erisi ile ayn flekle sahip
olan bir eridir.
SIRA SZDE
N N
Ortalama Maliyet Erileri ve Marjinal Maliyet Erisi
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Bu ksmdaAMALARIMIZ
yukarda ortalama ve marjinal cinsinden betimlediimiz ksa dnem
maliyet kavramlarnn grafiksel grnmlerinin nasl olduunu aklamaktayz.
Ksa dnemde toplam sabit maliyetler retim miktar ile birlikte deiflmeyip saK T dolay,
A P
bit kaldndan
TFCnin kt miktarna oranlanmasndan elde edilen ortalama sabit maliyetler (AFC) retim miktar arttka srekli azalmaktadr. Bu durum
fiekil 4.3 (a)da olduu gibi AFC erisinin srekli azalan bir eri grnmne saT E L Eyol
V Z aar.
YON
hip olmasna
fiekil 4.3 (b)de ksa dneme iliflkin ortalama deiflken maliyet erisi ile ortalama maliyet erisi gsterilmektedir. SRVCnin kt miktarna oranlanmasndan elde
edilen ortalama
maliyet (SRAVC) erisinin flekli ile SRTCnin kt mikta N T E R deiflken
NET
rna oranlanmasndan elde edilen ortalama maliyet (SRATC) erisinin fleklinin U
91
biiminde olduu grlmektedir. SRAVC erisi Q1 retim dzeyinde minimuma

ulaflyor iken SRATC erisi Q2 retim dzeyinde minimuma ulaflmaktadr. Dolaysyla SRAVC erisi SRATC erisine gre daha erken minimum yapar. Ayrca SRATC
erisi ile SRAVC erisi arasndaki dikey mesafe tarafndan verilen AFCnin retimdeki artflla birlikte srekli azald grlmektedir. Bundan dolay retim arttka
SRATC ve SRAVC erileri birbirine daha fazla yaklaflmaktadr.
fiekil 4.2
Ksa Dnem
Toplam Maliyet
Erisi
SRTC
SRTC=TFC+SRVC
SRVC
SRVC
TFC
TFC
SRVC
Q
fiekil 4.3
(a)
AFC
(b)
(c)
SRMC
SRATC
SRAVC
SRMC
SRATC=AFC+SRAVC
Ksa Dnem
Ortalama Maliyet
Erileri ve Marjinal
Maliyet Erisi
SRAVC
AFC
AFC
Q
SRAVC
Q1
SIRA SZDE
Q2
SIRA SZDE
Q
D fi N E L M
D fi N E L M
SIRA SZDE
retim miktar ile ortalama deiflken maliyetler arasnda nasl bir iliflki
vardr?
S O R U
D fi N E L M
D fi N E L M
DKKAT
S O R U
SIRA SZDE
S O R U
SIRA SZDE
D K Kerken
AT
Ksa dnemde ortalama deiflken maliyetler ortalama maliyetlerden daha
minimum
yapar.
N N
SRVC
olduunu biliyoruz. Emein birim cretini gsteren wnun veri
Q
DKKAT
AMALARIMIZ
olduu durumda bu ifadeyi flyle gsterebiliriz:
SRAVC =
SRAVC =
1
L
SRVC
wL
=
= w = w
Q
Q
Q
APPL
SIRA SZDE
S O R U
SIRA SZDE
K T A P
AMALARIMIZ
TELEVZYON
N N
DKKAT
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
K T A P
AMALARIMIZ
TELEVZYON
K T A P
K T A P
NTERNET
TELEVZYON
NTERNET
TELEVZYON
92
Mikro ktisat
Bu ifade emein ortalama fiziki rnnn artmakta olduu retim blgesinde

SRAVCnin azalmakta olduunu, emein ortalama fiziki rnnn azalmakta olduu retim blgesinde SRAVCnin artmakta olduunu gstermektedir.
fiekil 4.3 (c)de retim miktarndaki deiflimin toplam maliyette yol at deiflimi yanstan ksa dnem marjinal maliyet (SRMC) erisi yer almaktadr. SRMC erisi SRAVC ve SRATC erileri gibi U fleklinde bir eridir fakat onlar kadar yayvan
deildir.
DSRTC DSRVC
SRMC =
=
olduunu yukarda gstermifltik. Emein birim cDQ
DQ
retini gsteren wnun veri olduu durumda bu ifadeyi flyle dzenleyebiliriz:
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
DSRVC
SIRA
SZDE
SRMC =
DQ
1
DL
DwL
= w
= w
MPP
DQ
DQ
L
D fi N E L M
Bu ifadeden de anlaflld gibi, emein marjinal fiziki rnnn artmakta olduu retim blgesinde SRMC azalmakta, emein marjinal fiziki rnnn azalmakS O R Ublgesinde SRMC artmaktadr.
ta olduu retim
Emein marjinal
D K Kfiziki
A T rn ile marjinal maliyet arasnda ve emein ortalama fiziki rn ile ortalama deiflken maliyet arasnda ters ynl bir iliflki vardr.
N N
SIRA SZDE
Toplam, Ortalama ve Marjinal Maliyet Erileri
Tablo 4.1de verdiimiz rnee ait bilgileri aflada fiekil 4.4te gsterilen toplam,
ortalama ve
marjinal maliyet erilerine uygulamak suretiyle toplam maliyet erileAMALARIMIZ
ri ile ortalama maliyet erileri ve marjinal maliyet erileri arasndaki iliflki ortaya
konmaya alfllmaktadr.
Orijinden
K her
T A bir
P toplam erisine (yani gerek SRTC erisine gerekse de SRVC
erisine) izilen dorularn eimlerinin ilgili toplam erisine ait ortalamalar (yani
SRATCyi ve SRAVCyi) verdiini bilmekteyiz.
fiekil 4.4
erisine orijinden izilen dorularn eimlerinin (dolayT E L (a)da
E V Z Y O SRVC
N
syla SRAVCnin) 6 birimlik retim dzeyine kadar srekli azald, 6 birimlik retim dzeyinde minimum eim deerine (dolaysyla minimum SRAVC deeri olan
40 deerine) ulaflt ve 6 birimlik retim dzeyinden sonra ise eimlerin (dolayNTERNET
syla SRAVCnin)
srekli arttn grmekteyiz.
fiekil 4.4 (a)da SRTC erisine orijinden izilen dorularn eimlerinin (dolaysyla SRATCnin) 8 birimlik retim dzeyine kadar srekli azald, 8 birimlik retim dzeyinde minimum eim deerine (dolaysyla minimum SRATC deeri olan
54 deerine) ulaflt ve 8 birimlik retim dzeyinden sonra ise eimlerin (dolaysyla SRATCnin) srekli arttn grmekteyiz. SRAVCnin minimum deerine SRVC
erisine orijinden izilen dorunun teet olduu noktada (yani 6 birimlik retim
dzeyinde) ulafltna ve SRATCnin minimum deerine SRTC erisine orijinden izilen dorunun teet olduu noktada (yani 8 birimlik retim dzeyinde) ulafltna dikkat ediniz.
fiekil 4.4 (b)de ksa dnem marjinal maliyetlerin (SRMCnin); SRTCnin bkm
noktasna tekabl eden 4 birimlik retim dzeyine kadar srekli azald, 4 birimlik retim dzeyinde minimum yapt ve 4 birimlik retim dzeyinden sonra ise
srekli artt grlmektedir. SRMC, hem SRAVC erisini hem de SRATC erisini
minimum noktalarndan kesmektedir. SRMC erisinin SRAVC erisinin altnda kald blgede SRAVC azalmakta, SRMC erisinin SRAVC erisinin stnde kald
93
blgede SRAVC artmaktadr. Ayn flekilde SRMC erisinin SRATC erisinin altnda
kald blgede SRATC azalmakta, SRMC erisinin SRATC erisinin stnde kald blgede SRATC artmaktadr.
fiekil 4.4
(a)
SRTC
Toplam, Ortalama
ve Marjinal Maliyet
Erileri
SRTC
SRVC
432
260
SRVC
240
96
0
SRATC
(b)
SRAVC
SRMC
SRATC
54
SRAVC
40
SRMC ve SRATC arasndaki bu iliflkiyi matematiksel olarak elde etmek mmkndr. SRATC=SRTC/Q olduu bilgisi dahilinde SRATCnin eimi SRATCnin Qya
gre trevi tarafndan verilir ve SRATCnin eimi flyle elde edilir:
SRTC 644
SRMC
14
744
8
647
8
u
Q (uSRTC / uQ)(Q) - ( SRTC )(uQ / uQ) ( SRMC )(Q) - SRTC
uSRATC
=
=
=
uQ
uQ
Q2
Q2
=
( SRMC )(Q)
Q2
SRATC
67
4
4
8
SRTC ( SRMC )( Q ) SRTC 1 SRMC SRATC SRMC - SRATC

=
=
=
-
Q Q
Q
Q
Q
(Q)( Q )
Q2
Yukardaki ifadeden SRATCnin eiminin (SRMC-SRATC)/Q tarafndan verildii

grlmektedir. Bu durumda Q>0 flartyla: i.) eer SRMC= SRATC ise SRATCnin
eimi sfra eflittir ve bu noktada SRATC minimum yapmaktadr; ii.) eer
SRMC>SRATC ise SRATCnin eimi pozitiftir ve SRATC artmaktadr; iii.) eer
SRMC<SRATC ise SRATCnin eimi negatiftir ve SRATC azalmaktadr.
94
Mikro ktisat
D fi N E L M
Hangi blgelerde
maliyet erisi ortalama deiflken maliyet erisinin ve ortalama
D fi N Emarjinal
LM
maliyet erisinin zerinde seyretmektedir?
SIRA SZDE
S O R U
N
AM A
AMALARIMIZ
S O R U
UZUN DNEMDE MALYETLER
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
N N
K T A P
TELEVZYON
Ayn retim miktarn

salayan, teknolojik olarak
etkin olan girdi bileflenleri
arasndan en dflk retim
maliyetine sahip olan girdi
N T E R N Eekonomik
T
bileflenine
olarak
etkin olan girdi bilefleni
denir.
D K ve
K A Tuzun dnem maliyet erileri arasndaki iliflkiyi ortaya
Ksa
koyabilecek
SIRA SZDE
Ksa dnemde sadece tek bir girdi deiflken girdi iken uzun dnemde tm girdiler deiflken girdidir ve bundan dolay da uzun dnemde firma, tm girdilerin reAMALARIMIZ
timde kullanlan
miktarlarn istedii gibi deifltirip retim maliyetini minimize imknna sahiptir. Firma, belli bir efl rn erisi zerinde ayn miktar rn teknolojik olarak etkin olan ok sayda farkl girdi bileflenini kullanarak retebilmektedir.
K T A P
Fakat firma teknolojik olarak etkin olan bu ok sayda farkl girdi bilefleni arasndan en dflk retim maliyetine sahip olan girdi bileflenini tespit etmeye alflr.
Ayn retim miktarn salayan teknolojik olarak etkin olan girdi bileflenleri arasnTELEVZYON
dan en dflk retim maliyetine sahip olan girdi bileflenine ekonomik olarak etkin olan girdi bilefleni denir. Firma ekonomik olarak etkin olan girdi bileflenini,
efl rn erisinin ierdii retim bilgisi ile emek ve sermaye girdisine iliflkin maliyet bilgisini
belirlemeye alflr.
N Tbirlefltirerek
ERNET
fiimdi ncelikle retim maliyeti bilgisinin efl maliyet dorusu tarafndan nasl
zetlendiini aklayacaz. Daha sonra bir firmann nasl efl rn erisindeki bilgi
ile efl maliyet dorusundaki bilgiyi birlefltirerek ekonomik olarak etkin olan girdi
bileflenini setiinden bahsedeceiz.
Efl Maliyet Dorusu

Ayn miktarda toplam
harcamay gerektiren emek
ve sermaye girdisi
bileflenlerini gsteren
doruya efl maliyet dorusu
denir.
Ayn miktarda toplam harcamay gerektiren emek ve sermaye girdisi bileflenlerini

gsteren doruya efl maliyet dorusu denir. Efl maliyet dorusu zerindeki her
bir noktada yer alan girdi bileflenleri iin yaplan toplam harcama ayndr. Belli bir
retim dzeyini gereklefltirmenin maliyeti, kullanlan emek ve sermaye girdi miktarlarnn yannda emek ve sermaye girdilerinin fiyatna da baldr. Emein fiyat
olan cretin w ile ve sermayenin fiyat olan kirann r ile gsterildii ve w ile rnin
veri olduu durumda firmann toplam maliyeti, emek ve sermaye girdilerinin maliyetleri toplamna eflittir. Firmann toplam maliyeti (TC) flu eflitlikle ifade edilebilir:
TC = wL + rK
Eflitlikte; L emek girdisi miktarn ve wL emek girdisine yaplan toplam harcamay, K sermaye girdisi miktarn ve rK sermaye girdisine yaplan toplam harcamay gstermektedir. Bu eflitlii K iin zerek efl maliyet dorusu denklemini afladaki gibi elde ederiz:
K=
TC w
- L
r
r
Eflitlikten de anlafllaca zere, efl maliyet dorusunun eimi greceli girdi fiyatlar tarafndan verilmekte ve flu flekilde gsterilmektedir:
DK
w
=DL
r
95
fiekil 4.5ten firmann maksimum

satn alabilecei sermaye girdisi miktar TC/r kadar iken maksimum satn
alabilecei emek girdisi miktar TC/w
kadardr. Efl maliyet dorusu zerindeki her bir girdi bilefleni iin ayn
miktarda (TC miktarnda) harcama yapldndan bu girdi bileflenlerinin her
birinin firmaya maliyeti eflittir.
Efl maliyet dorusu; girdi fiyatlar
sabitken girdilere yaplan toplam harcama miktar (TC miktar) deifltiinde veya girdilere yaplan toplam harcama miktar (TC miktar) sabitken girdi fiyatlar deifltiinde deiflir.
fiekil 4.5
Efl Maliyet Dorusu
TC/r
Eim= -w/r
TC/w
fiekil 4.6
K
(a)
TC1/r
Efl Maliyet
Dorusunda
Kaymalar
(b)
TC/r
TC0/r
TC0/w TC1/w
TC/w1 TC/w0
fiekil 4.6 (a)da girdi fiyatlar sabitken girdilere yaplan toplam harcama miktarnn TC0dan TC1e kt varsaylmfltr. Bu durumda efl maliyet dorusu dflarya
doru paralel kayar ve eim deiflmez.
fiekil 4.6 (b)de girdilere yaplan toplam harcama miktar ve sermaye girdisinin fiyat sabitken emek girdisinin fiyatnn w0dan w1e kt varsaylmfltr.
Bu durumSIRA SZDE
da efl maliyet dorusu ieriye doru kayar ve eim bir nceki duruma gre artar.
Her iki girdi fiyat ayn oranda dflerse efl maliyet dorusu ne olur? D fi N E L M
Uzun Dnem Maliyet Minimizasyonu
D fi N E L M
S O R U
Bir firma efl maliyet dorusunda ierilen maliyet bilgisi ile efl rn erisinde ierilen etkin retim bilgisini birlefltirerek belli bir retim dzeyini en dflk (miniDKKAT
mum) maliyetle gereklefltirmeye alflr. Firma belli bir retim dzeyine iliflkin maliyet minimizasyonunu, efl maliyet dorusunun efl rn erisine teet olduu nokSIRA SZDE
taya ait girdi bileflenlerini kullanarak gereklefltirir.
AMALARIMIZ
K T A P
SIRA SZDE
N N
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
96
Mikro ktisat
Maliyet minimizasyonu fiekil 4.7de grafiksel olarak aklanmaktadr. fiekilde

sermayenin kira bedeli olan rnin ve emein cret bedeli olan wnun veri olduu
(yani sabit kald), firmann 200 birimlik bir retimi gereklefltirmeye alflt ve
girdilere yaplan toplam harcama dzeyleri (TCler) arasnda da TC2>TC1>TC0 fleklinde bir iliflkinin olduu varsaylmfltr. Girdi fiyatlar veri olduundan her bir efl
maliyet dorusunun eimi birbirine eflittir. fiekilde de grld gibi firmann 200
birimlik retimi teknolojik olarak etkin olan A, B veya C noktalarnda gereklefltirmesi mmkndr. Fakat bu noktadan sadece B noktasndaki girdi bilefleni ayn kt dzeyinin dier noktalardaki girdi bileflenlerine gre daha ucuza retilmesini mmkn klmaktadr. B noktasndaki girdi bilefleni iin yaplmas gereken toplam harcama TC1 iken A ve C noktalarndaki her bir girdi bilefleni iin yaplmas
gereken toplam harcama TC2 kadardr (TC2>TC1 olduunu hatrlaynz). TC0 toplam harcama dzeyini temsil eden efl maliyet dorusu zerindeki girdi bileflenleri
ile 200 birimlik retimi gereklefltirmek imknszdr. Dolaysyla 200 birimlik retimi gereklefltirmek iin teknolojik olarak etkin olan A, B ve C girdi bileflenleri arasnda ekonomik olarak etkin (en dflk maliyetli) olan girdi bilefleni, efl rn erisinin TC1 toplam harcama dzeyini temsil eden efl maliyet dorusuna teet olduu B noktasndaki (K1;L1) girdi bilefleni tarafndan verilir. Bu teet deme noktas
olan B noktasnda, ayn zamanda efl rn erisinin eimi ile efl maliyet dorusunun eimi birbirine eflittir.
fiekil 4.7
Maliyet
Minimizasyonu
K
TC2/r
TC1/r
TC0/r
K1
B
C
L1 TC0/w
TC1/w
Q200
TC2/w
Efl rn erisinin eiminin emein sermayeye gre marjinal teknik ikame oran tarafndan verildiini ve MRTSK,L= -(K/L)MPPL/MPPK eflitlii ile gsterildiini,
efl maliyet dorusunun eiminin greceli girdi fiyatlar tarafndan verildiini ve
K/L= -w/r veya -(K/L)=w/r eflitlii ile gsterildiini biliyoruz. B noktasnda efl
rn erisinin ve efl maliyet dorusunun eimlerinin birbirine eflit olmas, girdilerin marjinal fiziki rnleri arasndaki orann girdi fiyatlar arasndaki orana eflit olduu anlamna gelmektedir ve bu durum flu eflitlik ile ifade edilmektedir:
MRTSK,L = -
DK MPPL w
=
=
DL MPPK
r
Dolaysyla belli bir retim dzeyine iliflkin maliyeti minimize etmenin koflulu
afladaki eflitliin salanmasndan geer:
97
MPPL w
=
MPPK
r
Bu eflitlii tekrar flyle ifade etmek mmkndr:
MPPL MPPK
=
w
r
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
D K Kerisinin
AT
Firma belli bir retim dzeyine iliflkin maliyet minimizasyonunu efl rn
efl maliyet dorusuna teet olduu noktada, dier bir ifadeyle marjinal teknik ikame orannn
girdi fiyatlar oranna eflit olduu noktada gereklefltirir.
SIRA SZDE
DKKAT
N N
Bu son eflitlik firmann emek ve sermaye girdilerinin her biri iin harcad son
liralarn marjinal fiziki rnlerini birbirine eflitlemek suretiyleAMALARIMIZ
maliyetini minimize
ettiini gstermektedir. rnein MPPL=10 birim kt, MPPK=6 birim kt, w=5 lira ve r=2 lira ise MPPL/w=10/5=2 ve MPPL/r=6/2=3 olduundan MPPK/r>MPPL/w
T A Pretimi 2 biolur. MPPL/w=2 olmas demek emek girdisi iin harcanan sonK lirann
rim arttrd anlamna geliyor iken MPPK/r=3 olmas demek sermaye girdisi iin
harcanan son lirann retimi 3 birim arttrd anlamna gelmektedir. Bu durumda
T E L E Vazaltrken
ZYON
firma emek girdisi iin 1 lira daha az harcayarak retimi 2 birim
emek
girdisinden kst bu 1 liray sermaye girdisi iin harcayarak retimi 3 birim artrr
ve bylece firma maliyeti deifltirmeden retim miktarn artrmfl olur. Ksacas
MPPK/r>MPPL/w olduunda firma kaynaklarn emek girdisinden
sermaye girdisiNTERNET
ne aktarmak suretiyle, retimde daha fazla sermaye girdisi ve daha az emek girdisi kullanarak MPPLyi artrr ve MPPKy azaltr. Firma bu kaynak aktarm ifllemine
MPPL/w oran ile MPPK/r oran arasnda eflitlik salanana kadar devam eder. Hatrlanaca zere bu iki oran arasnda eflitliin saland nokta, fiekil 4.7deki B
noktasdr. Ayrca MPPK/r<MPPL/w olduu durumda firmann kaynaklarn sermaye girdisinden emek girdisine aktararak iki oran arasnda eflitlik salanana kadar
bu kaynak aktarma ifllemine devam edecei aflikrdr.
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Girdi Fiyatlarnda Deiflim

Girdi fiyatlarnda meydana gelecek olan bir deiflim, ayn kt dzeyinde girdilere yaplacak
olan toplam harcamay deifltirecektir. Girdilerden en azndan birinin fiyat dfltnde firma
ayn kt dzeyini daha dflk maliyetle elde
ediyor iken girdilerden en azndan birinin fiyat
arttnda firma ayn kt dzeyini daha yksek
maliyetle elde etmektedir.
fiekil 4.8de firma emek girdisi cret bedeli
(w) T24, sermaye girdisi kira bedeli (r) T8 iken
50 birim emek girdisi ve 100 birim sermaye girdisi kullanarak 80 birimlik retimi T2.000lik toplam harcama ile A noktasnda gereklefltirir. A
noktasnda 80 birimlik retim dzeyini temsil
eden efl rn erisinin eimi ile T2.000lik toplam harcama dzeyini temsil eden efl maliyet
SIRA SZDE
fiekil 4.8
Girdi Fiyatlarnda Deiflim
K
250
129
100
A
B
52
Q80
0
50
77
83,3
129
98
Mikro ktisat
dorusunun eimleri birbirine eflittir. Burada efl maliyet dorusunun eimi -w/r
= -24/8 = -3tr. Sermaye girdi fiyat sabitken emek girdi fiyat T24den T8ye dflerse firma bu durumda greceli olarak daha pahal hale gelen sermaye girdisinden daha az ve greceli olarak daha ucuz hale gelen emek girdisinden daha fazla kullanarak sermaye girdisini emek girdisi ile ikame edecektir. cretteki bu
dflfl, teknolojik etkinlii ve dolaysyla efl rn erisini etkilememektedir. Firma hl 80 birimlik retimi temsil eden efl rn erisi zerinde yer almaktadr.
Emek girdi fiyatndaki dflfl sonras firma 77 birim emek girdisi ve 52 birim sermaye girdisi kullanarak 80 birimlik retimi T1.032lik toplam harcama ile B noktasnda gereklefltirir. B noktasnda 80 birimlik retim dzeyini temsil eden efl
rn erisinin eimi ile T1.032lik toplam harcama dzeyini temsil eden efl maliyet dorusunun eimleri birbirine eflittir. Yeni efl maliyet dorusunun eimi w/r = -8/8 = -1dir. Dolaysyla yeni efl maliyet dorusu, eski efl maliyet dorusuna gre daha yatktr ve bundan dolay da daha kk bir eime sahiptir.
zetle emek girdisi fiyatndaki dflfl sonrasnda firma emek girdisi greceli olarak ucuzladndan dolay daha az sermaye girdisi ve daha ok emek girdisi kullanarak ayn kt dzeyini daha dflk maliyetle gereklefltirir. Emein girdi fiyat
dflmeden nce firma 80 birimlik retim iin toplam T2.000 harcyor iken emek girdisi fiyatndaki dflfl sonras ayn kt dzeyi iin firma T1.032 harcamaktadr.
Uzun Dnem Geniflleme Yolu

Firmann efl maliyet dorular ile efl rn erileri arasnda kalan teet noktalarn
birlefltiren doruya uzun dnem geniflleme yolu (LREP) denir. Dier bir ifadeyle uzun dnem geniflleme yolu, her bir kt dzeyi iin maliyet minimizasyonunu
salayan emek ve sermaye girdi bileflenlerinin geometrik yeridir.
fiekil 4.9da bir firmann uzun dnem geniflleme yolu gsterilmektedir. Burada
girdi fiyatlarnn veri olduu (dolaysyla efl maliyet dorularnn eimlerinin deiflmedii) ve TC2>TC1>TC0 olduu varsaylmfltr.
fiekilde A noktas 100 birimlik retimin en
fiekil 4.9
dflk maliyetle gereklefltirildii, B noktas
Uzun Dnem Geniflleme Yolu
150 birimlik retimin en dflk maliyetle gereklefltirildii ve C noktas 200 birimlik retiK
min en dflk maliyetle gereklefltirildii teet
noktalarn gstermekte ve bu noktalar birleflTC2/r
LREP
tiren doru da firmann uzun dnem geniflleme yolunu ifade etmektedir. Sermaye girdisiTC1/r
nin sabit olduu ksa dneme iliflkin ksa dC
nem geniflleme yolu (SREP) ise D, B ve E nokTC0/r
talarndan geen kesikli doru tarafndan verilB
E
D
SREP
mektedir. LREP ve SREP dorular B noktasnK
Q200
da birbiriyle kesiflmekte ve B noktasndaki girQ150
di bilefleni, hem ksa dnem hem de uzun dQ100
nem iin maliyet minimizasyonunu salayan
girdi bilefleni olmaktadr. Dolaysyla B noktaL
0
TC0/w TC1/w TC2/w
snda firmann ksa ve uzun dnemde katlandSIRA SZDE
SIRA SZDE
toplam maliyet ayndr.
D fi N E L M
Ksa ve uzun
D dnem
fi N E L Mmaliyet minimizasyonundan her ikisinin de gereklefltii bir girdi bilefleni mevcut mudur?
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
99
Her bir kt dzeyi iin maliyet minimizasyonunu salayan girdi bileflenlerinin

ierdii maliyetler toplamna uzun dnem toplam maliyet (LRTC) denir. Dier
bir ifadeyle uzun dnem toplam maliyet, uzun dnem geniflleme yolu boyunca ortaya kan toplam maliyete eflittir.
Birim kt baflna dflen uzun dnem toplam maliyete uzun dnem ortalama
maliyet (LRAC) denir. Bundan dolay uzun dnem ortalama maliyet uzun dnem
toplam maliyetin retim miktarna oran tarafndan verilir ve flu eflitlikle gsterilir:
Her bir kt dzeyi iin

maliyet minimizasyonunu
salayan girdi bileflenlerinin
ierdii maliyetler toplamna
uzun dnem toplam maliyet
denir.
LRAC =
LRTC
Q
rnein uzun dnem toplam maliyet T200 ve retim miktar 50 birim ise uzun
dnem ortalama maliyet 200/50 = T4dir.
retimi bir birim arttrmann uzun dnem toplam maliyette meydan getirdii
artfla uzun dnem marjinal maliyet (LRMC) denir. LRMC flyle gsterilir:
LRMC =
DLRTC
DQ
rnein retim 40 birimden 41 birime kartldnda uzun dnem toplam maliyet T180den T220ye kyorsa bu durumda uzun dnem marjinal maliyet
LRTC / Q = (220 - 180) / (41 - 40) = T40dir.
Efl maliyet dorular ile efl

rn erileri arasnda kalan
teet noktalarn birlefltiren
doruya uzun dnem
geniflleme yolu denir.
retimi bir birim artrmann

uzun dnem toplam
maliyette meydan getirdii
artfla uzun dnem marjinal
maliyet denir.
Birim kt baflna dflen

uzun dnem toplam maliyete
uzun dnem ortalama
maliyet denir.
Normal ve Baya Girdi

fiekil 4.10 (a) ve (b)de girdi fiyatlarnn veri olduu (dolaysyla efl maliyet dorularnn eimlerinin deiflmedii) ve TC2>TC1>TC0 olduu varsaylmfltr.
fiekil 4.10 (a)da retim miktar arttka emek ve sermaye girdilerinin retimde
kullanlan miktar da artmaktadr. Bu durumda hem emek girdisi hem de sermaye
girdisi normal girdilerdir. retim miktar arttka maliyeti minimize eden miktar artan girdiye normal girdi denir. Her iki girdinin de normal girdi olduu durumda
uzun dnem geniflleme yolu pozitif eimlidir.
fiekil 4.10 (b)de retim miktar arttka emek girdisinin kullanlan miktar azalmakta ve sermaye girdisinin kullanlan miktar artmaktadr. Bu durumda emek girdisi baya girdi iken sermaye girdisi normal girdidir. retim miktar arttka maliyeti minimize eden miktar azalan girdiye baya girdi denir. Girdilerden birinin
normal girdi, dierinin ise baya girdi olduu durumda uzun dnem geniflleme
yolu negatif eimlidir.
retim miktar arttka

maliyeti minimize eden,
miktar artan girdiye normal
girdi denir.
retim miktar arttka
maliyeti minimize eden,
miktar azalan girdiye
baya girdi denir.
fiekil 4.10
K
TC2/r
(a)
(b)
K
LREP
TC1/r
TC1/r
LREP
K3
TC0/r
K2
K2
K1
K1
L2 L1
TC0/r
L1 L2 L3TC0/w TC1/wTC2/w
Normal ve Baya
girdi
Q2
Q1
TC0/w TC1/w
100
Mikro ktisat
Uzun Dnem Ortalama Maliyet Erisi ve lek Ekonomileri

AM A
lek ekonomilerini niteleyebilecek
Birim kt baflna dflen uzun dnem toplam maliyeti veren uzun dnem ortalama maliyete (LRAC) iliflkin grafiksel grnm fiekil 4.11de verilmifltir. fiekilden de
grld gibi LRAC erisi Q1 retim miktarna kadar negatif eimli bir eri iken
Q1 retim miktarndan sonra pozitif eimli ve U fleklinde grnme sahip bir eridir. LRACnin negatif eimli olmas demek, retim arttka birim kt baflna dflen maliyetin azald veya her yeni bir birim ktnn daha dflk birim maliyet ile
retildii anlamna gelmektedir. LRACnin pozitif eimli olmas demek, retim arttka birim kt baflna dflen maliyetin artt veya her yeni bir birim ktnn daha yksek birim maliyet ile retildii anlamna gelmektedir. LRACnin negatif eimli olmasnn arka plannda pozitif lek ekonomileri yatyor iken LRACnin pozitif
eimli olmasnn arka plannda negatif lek ekonomileri yatmaktadr. retimi iki
kat artrmann maliyeti iki kattan daha az artrd duruma pozitif lek ekonoretimi iki kat artrmann
maliyeti iki kattan daha az
mileri denir. Dolaysyla pozitif lek ekonomileri retim arttka ortalama maliarttrd duruma pozitif
yetin azald durumu betimler ve fiekil 4.11de Q1 retim miktarndan nceki bllek ekonomileri denir.
ge tarafndan verilir. retimi iki kat artrmann maliyeti iki kattan daha fazla arttrd duruma negatif lek ekonomileri denir. Dolaysyla negatif lek ekonoretimi iki kat artrmann
maliyeti iki kattan daha
mileri retim arttka ortalama maliyetin artt durumu betimler ve fiekil 4.11de
fazla arttrd duruma
Q1 retim miktarndan sonraki blge tarafndan verilir.
negatif lek ekonomileri
Pozitif lek ekonomilerini ortaya karan nedenlerden bazlar flunlardr: i-)
denir.
eer firma byk lekte faaliyet gsteren bir firma ise ifl blm sonucunda ifl gcnn en verimli olduu alanda uzmanlaflmasyla yaflanan verimlilik artfl; ii-) byk lekte faaliyet gstermenin verdii esneklikle firma yneticilerinin girdi bileflenlerini istedikleri gibi deifltirerek retim srecini daha etkin bir biimde organize edebiliyor olmalar; iii-) baz girdilerin blnemiyor olmas (mesela sermaye girdisi olan bir paketleme makinesinin birim kt bafiekil 4.11
flna ykledii maliyet retim miktar arttka azalmaktadr); iv-) byk lekte faaliyette bulunuUzun Dnem Ortalama Maliyet Erisi
yor olmann byk miktarlarda girdilerin daha
LRAC
byk iskontolarla piyasadan satn alnmasna ve
LRAC
bylece retim maliyetlerinin dflmesine imkan
salamasdr.
Negatif lek ekonomilerini ortaya karan nedenlerden bazlar flunlardr: i-) en azndan ksa
dnemde fabrika alannn ve makine yetersizliinin iflilerin ifllerini etkin bir biimde yapmasn
glefltirmesi; ii-) daha byk bir firmay idare ediNegatif lek
yor olmak, beraberinde grev ve ifl ykn artrPozitif lek
Ekonomileri
Ekonomileri
dndan dolay byle bir yapy idare etmek etkin
Q
Q1
0
olmad gibi daha karmaflk olabilir; iii-) byk
miktarlarda satn alma iskontolarnn belli bir miktara ulaflldktan sonra ortadan kalkyor olmasdr.
Uzun dnem ortalama
maliyeti minimum klan kt
dzeyine minimum etkin
lek denir.
Uzun Dnem Marjinal Maliyet Erisi

retimi bir birim artrma sonrasnda uzun dnem toplam maliyette meydan gelen
artfln, uzun dnem marjinal maliyet (LRMC) olarak arldn yukarda belirtmifl-
101
tik. fiekil 4.12de uzun dnem marjinal maliyetin grafiksel grnm verilmektedir. fiekilden
grld zere LRAC erisinin negatif eimli olduu blgede (Q1 retim miktarndan nceki blgede) LRMC<LRACdir ve bundan dolay bu blgede LRMC erisi LRAC erisinin altnda seyreder.
Dier taraftan LRAC erisinin pozitif eimli olduu blgede (Q1 retim miktarndan sonraki
blgede) LRMC>LRACdir ve bundan dolay bu
blgede LRMC erisi LRAC erisinin stnde
seyreder. LRAC erisinin minimum olduu Q1
retim miktarnda uzun dnem marjinal maliyet uzun dnem ortalama maliyete eflittir ve
dolaysyla LRMC erisi LRAC erisini minimum noktasnda keser. Uzun dnem ortalama
maliyeti minimum klan kt dzeyine minimum etkin lek denir. Bu balamda Q1 retim miktar, minimum etkin lek miktardr.
fiekil 4.12
Uzun Dnem Marjinal Maliyet Erisi
LRAC
LRMC
LRMC
LRAC
Q1
SIRA SZDE
SIRA SZDE
Minimum etkin lein solundaki ve sandaki blgelerde ne tr lekDekonomileri

fi N E L M vardr?
KISA VE UZUN DNEM MALYET ERLERNN

S O R U
BRLKTE ANALZ
N
A M A
D fi N E L M
S O R U
D Kmarjinal
KAT
Firmann ksa ve uzun dnem toplam, ortalama ve
maliyet erileri arasndaki iliflkiyi irdelemek
SIRA SZDE
N N
Bu ksmda ncelikle ksa dnem ortalama maliyet erileri ile uzun dnem ortalama maliyet erileri arasnda nasl bir iliflki olduu incelenmektedir. Daha sonra lee gre getirinin farkl durumunda ksa ve uzun dnemAMALARIMIZ
toplam, ortalama ve
marjinal maliyet erileri arasndaki iliflki ortaya konmaktadr. En son olarak ksa ve
uzun dnem marjinal maliyet erileri arasndaki iliflki aklanmaktadr.
K T A P
Ksa ve Uzun Dnem Ortalama Maliyet Erileri Arasndaki

liflki
T E L E V Z Y O N durumFirmann retimini emek ve sermaye girdilerini kullanarak gereklefltirdii
da sermaye girdisi bnyesinde tesis (fabrika) bykl, makine-tehizat gibi unsurlar barndrmaktadr. Ksa dnemde sermaye girdisi sabit olduundan sz konusu bu unsurlar da sabit kalmakta fakat uzun dnemde tm girdiler
ol N T E R N Edeiflken
T
duundan bu unsurlar da deiflebilmektedir. Dolaysyla ksa dnemde firma belli
bir lekteki bir tesise sahip iken uzun dnemde tesisini (dolaysyla leini) deifltirebilme imknna sahiptir. Firmann ksa dnem ortalama maliyetini temsil
eden SRATC erisi belli bir tesise iliflkin olarak izilmifl bir eridir. Dolaysyla
izilen her bir farkl SRATC erisi farkl bir tesise ait olarak izilmifl demektir. Firmann uzun dnemde tesis deifltirme imknna sahip olmas demek; uzun dnemde seecei her bir farkl tesise karfllk gelen farkl bir SRATC erisi ile karfl
karflya kalmas demektir. Bundan dolay firma uzun dnemde hangi tesiste retim
yapacana karar verirken ayn zamanda hangi SRATC erisi zerinde retim ya-
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
102
Mikro ktisat
pacana karar vermifl olmaktadr. Kr maksimize etmenin ayn zamanda maliyeti

minimize etmeden getii bilgisi dhilinde, uzun dnemde firma mevcut SRATC
erileri arasndan, minimum maliyetle retim yapmaya imkn tanyan SRATC erisine tekabl eden tesisi tercihi edecektir.
fiekil 4.13
Ksa ve Uzun
Dnem Ortalama
Maliyet Erileri
Arasndaki liflki
LRAC
SRATC3
SRATC
12
11
10
9
SRATC2
LRAC
D
F
C
E
SRATC1
Q1
Q2
Q3
fiekil 4.13 uzun ve ksa dnem ortalama maliyetler arasndaki iliflkiyi ortaya
koymaktadr. Her ne kadar firma uzun dnemde ok sayda farkl tesis arasndan
seim yapyor olsa da karmaflkl ortadan kaldrp anlafllabilirlii artrmak iin
grafikte sadece farkl tesis (1, 2 ve 3 nolu tesisler) olduu ve firmann bu tesisler arasndan tercihini yapt varsaylmfltr. SRATC1, SRATC2 ve SRATC3 erileri srasyla 1, 2 ve 3 nolu tesislere ait ksa dnem ortalama maliyet erilerini temsil etmekte ve her bir SRATC erisi farkl byklkte retim kapasitesini gstermektedir. 2 nolu tesis, 1 nolu tesisten ve 3 nolu tesisde 1 ve 2 nolu tesisten daha byk
bir retim kapasitesine sahiptir.
fiekilden de anlaflld gibi firma Q1 miktar retimi, 1 nolu tesisi kullanarak
gereklefltirirse Q1 miktar retimi gereklefltirmenin ortalama maliyeti T10dir. Eer
Q1 miktar retimi, 2 nolu tesisi kullanarak gereklefltirirse Q1 miktar retimi gereklefltirmenin ortalama maliyeti T12ye kmaktadr. Dolaysyla eer firma sadece Q1 miktar retim yapacaksa o zaman ortalama maliyetini 1 nolu tesisi kullanarak minimize edebilmektedir. Q2 miktar retimi 1 nolu tesisi kullanarak gereklefltirmenin ortalama maliyeti T11 iken 2 nolu tesisin kullanlmas durumunda ortalama maliyet T6dir. Dolaysyla eer firma Q2 miktar retim yapacaksa o zaman ortalama maliyetini 2 nolu tesisi kullanarak minimize edebilmektedir.
Uzun dnemde firma retim maliyetini minimize eden tesis bykln tercih eder. Bundan dolay firma her bir olas kt dzeyi iin en dflk ortalama maliyete sahip olan tesis bykln seer. Bu balamda firma Q1 retim miktar
iin 1 nolu tesisi, Q2 retim miktar iin 2 nolu tesisi ve Q3 retim miktar iin 3
nolu tesisi tercih etmektedir. Buradan da anlafllaca zere firma, her bir farkl retim dzeyini farkl bir tesiste minimum maliyet ile retmektedir. fiekilde sadece
farkl retim dzeyi iin belirtilen bu minimum maliyetli retim noktalar farkl
tesise ait olan SRATC erileri zerinde yer alan A, E ve F noktalardr. Uzun dnemde firmann ok sayda farkl tesisle (dolaysyla farkl SRATC erisiyle) karfl
karflya olduu gerei dhilinde, A, E ve F noktalar gibi her bir farkl retim dzeyinin minimum maliyet ile retildii ok sayda nokta vardr ve bu ok sayda
103
noktann her biri farkl SRATC erileri zerinde yer almaktadr. flte bu ok sayda
noktaya teet geen ve dolaysyla farkl SRATC erilerini bir zarf gibi kapsayan eriye, uzun dnem ortalama maliyet erisi denir. LRAC erisi SRATC erilerini zarf
gibi iine aldndan dolay zarf erisi olarak da adlandrlmaktadr.
LRAC erisi, SRATC erilerine SRATC2 erisi hari, hibir zaman SRATC erisinin minimum olduu noktadan teet gemez. Bundan dolay LRAC, sadece SRATC2
erisine minimum noktasnda teettir. SRATC erisinin minimum olduu kt dzeyine maksimum tesis kapasitesi denir. Maksimum tesis kapasitesinden kk retim dzeyleri aflr kapasite ve maksimum tesis kapasitesinden byk
retim dzeyleri kapasite st olarak arlr. LRAC erisi Q2 retim dzeyinin
solunda kalan blgede SRATC erilerine aflr kapasiteyi temsil eden noktalardan
teet gemekte ve bu blgede pozitif lek ekonomileri sz konusu olmaktadr.
Dier taraftan LRAC erisi Q2 retim dzeyinin sanda kalan blgede ise SRATC
erilerine kapasite stn temsil eden noktalardan teet gemekte ve bu blgede
negatif lek ekonomileri sz konusu olmaktadr. Uzun dnem ortalama maliyeti
minimum klan ksa dnem ortalama maliyet erisinin ait olduu tesisin byklne optimum tesis bykl denir. fiekilde uzun dnem ortalama maliyet erisi minimum deerine, SRATC2 erisinin deme noktas olan E noktasnda ulafltndan SRATC2 erisinin ait olduu tesisin bykl bize optimum tesis bykln vermektedir.
Ksa dnem ortalama

maliyet erisinin minimum
olduu kt dzeyine
maksimum tesis kapasitesi
denir.
Maksimum tesis
kapasitesinden kk
retim dzeyleri aflr
kapasite olarak adlandrlr.
Maksimum tesis
kapasitesinden byk
retim dzeyleri kapasite
st olarak adlandrlr.
Uzun dnem ortalama
maliyeti minimum klan ksa
dnem ortalama maliyet
erisinin ait olduu tesisin
byklne optimum tesis
bykl denir.
Ksa ve Uzun Dnem Maliyet Erileri ve lee Gre Getiri
N
A M A
lee gre getiri durumunda ksa ve uzun dnem maliyetleri

erilerinin davranfllarnn nasl deifltiini aklayabilecek
fiekil 4.14 (a) ve (b) ksa ve uzun dnem toplam ve ortalama maliyet erilerinin lee gre sabit getiri olduu durumdaki grnmlerini vermektedir. lee gre
sabit getiri olduu durumda, uzun dnem toplam maliyet (LRTC) erisi orijinden
bafllayan bir doru grnmndedir. lee gre sabit getirinin olduu durumda
retim faktrleri iki kat arttnda hem retim miktar hem de LRTC iki kat artmaktadr ve bundan dolay da LRTC erisi retim miktar ile birlikte artan bir doru
fleklinde olmaktadr. LRTCnin SRTCye teet olduu A noktasnda LRTC ve SRTC
birbirine eflittir. Bu teetin gereklefltii Q1 retim dzeyinde SRATC erisi minimum deerine ulaflr ve SRMC erisi SRATC erisini tam bu minimum noktasndan
keser. LRTCnin doru fleklinde olmas, LRAC ve LRMCnin birbirine eflit olmasna
ve fiekil 4.14 (b)de grld gibi LRAC ve LRMC dorusunun eimi sfr miktar
(Q) eksenine paralel bir doru fleklinde olmasna yol aar. LRAC ve LRMC dorusu SRATC erisine B noktasnda teettir. B noktasnda SRATC, SRMC, LRAC ve
LRMC birbirine eflittir ve bu noktada SRATC minimum yapar. zetle lee gre
sabit getiri durumunda LRTCnin SRTCye teet olduu retim dzeyinde SRATC
minimum yapmaktadr.
SIRA SZDE
lee gre sabit getiri durumunda neden uzun dnem marjinal maliyet
sfr eimli yatay
eksene paralel bir dorudur?
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
104
Mikro ktisat
fiekil 4.15 (a) ve (b) ksa ve uzun dnem toplam ve ortalama maliyet erilerinin
lee gre azalan getiri olduu durumdaki grnmlerini vermektedir. fiekilden de
grld gibi LRTC erisi
fiekil 4.14
retimle birlikte artarak artan
Ksa ve Uzun Dnem Maliyet Erileri ve lee Gre Sabit Getiri
bir eridir. lee gre azalan getirinin olduu durumda
LRTC
(a)
retim faktrleri iki kat arttnda LRTC iki kat uyumsuz
SRTC
SRTC
fakat retim miktar iki kattan
LRTC
daha az arttndan dolay
LRTC erisi retim miktar artA
tka artarak artan bir eri
LRTC=SRTC
uyumsuz olmaktadr. LRTC
nin artarak artan bir eri oluflu LRAC ve LRMCninde artarak artan birer eri olmalarna
Q
0
Q1
yol amaktadr. LRAC erisi,
SRATC
(b)
SRATC erisine SRATC nin
minimum olduu noktann
SRMC
tesinde teettir. lee gre
SRMC
SRATC
azalan getiri durumunda negatif lek ekonomileri sz
B
konusudur ve bundan dolay
LRAC=LRMC=min(SRATC)
LRMC erisi LRAC erisinin
zerinde seyretmektedir.
SRTCnin LRTCye teet
0
Q
Q1
olduu Q2 retim dzeyinde:
i-) LRTC ve SRTC birbirine
eflittir; ii-) LRAC ve SRATC birbirine eflittir; iii-) LRMC ve SRMC birbirine eflittir. Dier taraftan SRATC minimumuna daha dflk bir retim dzeyi olan Q1 retim dzeyinde ulaflmaktadr ve bu
retim dzeyinde SRATC ve SRMC birbirine eflittir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
SZDE
lee gre SIRA
azalan
getiri durumunda neden uzun dnem ortalama maliyet artan bir eridir?
fiekil 4.16 (a) ve (b) ksa ve uzun dnem toplam ve ortalama maliyet erileriD fi N E L M
nin lee gre artan getiri olduu durumdaki grnmlerini vermektedir. fiekilden de grld gibi LRTC erisi retimle birlikte azalarak artan bir eridir. lS O Rgetirinin
U
ee gre artan
olduu durumda retim faktrleri iki kat arttnda LRTC
iki kat uyumsuz fakat retim miktar iki kattan daha fazla arttndan dolay da
LRTC erisi Dretim
K K A T miktar arttka azalarak artan bir eriye dnflmektedir. Fakat
retim miktar iki kattan daha az arttnda LTRC erisi retim miktar artka artarak artan bir eriye dnflmektedir. LRTCnin azalarak artan bir eri oluflu LRAC ve
SIRA SZDE
LRMCnin birer azalan eri olmalarna yol amaktadr. LRAC erisi, SRATC erisine
SRATCnin minimum olduu noktann berisinde teettir. lee gre artan getiri
durumunda
pozitif lek ekonomileri sz konusudur ve bundan dolay LRMC eAMALARIMIZ
risi LRAC erisinin altnda seyretmektedir.
SRTCnin LRTCye teet olduu Q1 retim dzeyinde: i-) LRTC ve SRTC birbirine eflittir; ii-)
K LRAC
T A Pve SRATC birbirine eflittir; iii-) LRMC ve SRMC birbirine eflittir.
N N
TELEVZYON
105
Dier taraftan SRATC minimumuna daha yksek bir retim dzeyi olan Q2 retim
dzeyinde ulaflmaktadr ve bu retim dzeyinde SRATC ve SRMC birbirine eflittir.
fiekil 4.15
LRTC
(a)
SRTC
LRTC
LRTC=SRTC
SRTC
0
SRATC
SRMC
(b)
Q1
Q
Q2 SRMC
LRMC
LRAC
LRMC=SRMC
SRATC
LRAC=SRATC
min( SRATC)
Q1
Q2
Ksa ve Uzun Dnem Marjinal Maliyet Erileri Arasndaki

liflki
fiekil 4.17de ksa ve uzun dnem marjinal maliyet erileri arasndaki iliflki ortaya
konmaktadr. fiekilde firmann uzun dnemde farkl kapasiteye sahip olan tesisle karfl karflya olduu ve bu tesislerin her birine iliflkin ksa dnem ortalama
maliyet erilerinin SRATC1, SRATC2 ve SRATC3 tarafndan verildii varsaylmfltr.
SRATC1in LRACye teet olduu Q1 retim dzeyinde: i-) LRTC ve SRTC1 birbirine eflittir; ii-) LRAC ve SRATC1 birbirine eflittir; iii-) LRMC ve SRMC1 birbirine eflittir. SRATC1nin LRACye teet olduu Q1 retim dzeyinde: i-) LRTC ve SRTC1 birbirine eflittir; ii-) LRAC ve SRATC1 birbirine eflittir; iii-) LRMC ve SRMC1 birbirine
eflittir; iv-) SRATC1 minimumdur. Benzer biimde SRATC3n LRACye teet olduu Q5 retim dzeyinde: i-) LRTC ve SRTC3 birbirine eflittir; ii-) LRAC ve SRATC3
birbirine eflittir; iii-) LRMC ve SRMC3 birbirine eflittir.
Ksa dnem ortalama maliyelerin uzun dnem ortalama maliyetlere teet olduu noktalardaki retim miktarlar olan Q1, Q3 ve Q5 retim miktarlarnn solunda
ksa dnem marjinal maliyet erileri uzun dnem marjinal maliyet erisinin altnda seyretmekte, sanda ise ksa dnem marjinal maliyet erileri uzun dnem marjinal maliyet erisinin stnde seyretmektedir. Ksa dnem ortalama maliyetlerin
minimumlarn veren Q2, Q3 ve Q4 retim miktarlarnda ksa dnem marjinal maliyetler ksa dnem ortalama maliyetlere eflittir. Q3 retim miktarnn solunda pozitif lek ekonomileri sz konusu iken sanda negatif lek ekonomileri vardr.
Ksa ve Uzun
Dnem Maliyet
Erileri ve lee
Gre Azalan Getiri
106
Mikro ktisat
LRMC erisi, LRAC erisinin SRATC erilerine teet olduu noktalarn SRMC erileri zerindeki izdflmlerinin geometrik yeridir. LRACnin SRATCleri bir zarf gibi
kapsad flekilde LRMC erisi SRMCleri kapsamaz. Her bir tesis iin ayr SRMCler
var iken LRMC tektir ve tm olas tesisler iin geerlidir.
fiekil 4.16
SRTC
Ksa ve Uzun
Dnem Maliyet
Erileri ve lee
Gre Artan Getiri
(a)
SRTC
LRTC
LRTC
LRTC=SRTC
0
SRATC
Q1
Q2
(b)
SRMC
SRMC
LRAC=SRATC
min(SRATC)
SRATC
LRAC
LRMC=SRMC
LRMC
0
Q1
Q2
fiekil 4.17
Ksa ve Uzun
Dnem Marjinal
Maliyet Erileri
Arasndaki liflki
(a)
SRTC
LRTC
LRTC
SRTC3
SRTC1
SRTC2
Q1
Q2
Q3
(b)
SRATC
SRMC3
SRMC1
SRMC
Q4 Q5
SRATC1
Q
LRMC
SRMC2
LRAC
SRATC3
SRATC2
Q1
Q2
Q3
Q4 Q5
107
zet
N
A M A
N
A M A
N
A M A
Ekonomik maliyet ile muhasebe maliyeti arasndaki fark aklamak

Maliyet kavramnn tanmlanmasnda muhasebeciler ve iktisatlar arasndaki bakfl as fark ortaya konmaktadr. Bu balamda ncelikle frsat
maliyeti, ak maliyet ve rtk maliyet kavramlarna aklk getirilmektedir. Daha sonra muhasebe kar ile ekonomik kr kavramlar aklanmaktadr. En son olarak ekonomik krn pozitif, sfr
ve negatif olmasna gre aflr kr, normal kr ve
zarar durumlar betimlenmektedir.
Firmann ksa dnemde karfl karflya olduu maliyet yapsn aklamak
retim maliyetlerinin ksa dnemdeki davranfl
kalb, kavramsal olarak betimlendikten sonra
grafiksel olarak aklanmaktadr. ncelikle ksa
dnem toplam sabit, toplam deiflken ve toplam
maliyet kavramlarna aklk getirilmekte, daha
sonra bu toplam trnden hesaplanan maliyetlere ait ortalama trnden maliyetlerin (ksa dnem ortalama sabit maliyet, ortalama deiflken
maliyet ve ortalama maliyet) nasl elde edildikleri ortaya konmaktadr. En son olarak bu toplam
ve ortalama cinsinden elde edilen maliyetler ile
marjinal maliyetlerin birlikte nasl davrandklar
ayn grafiksel dzlem zerinde gsterilmektedir.
Firmann uzun dnemde karfl karflya olduu
maliyet yapsn aklamak
Maliyetlerin uzun dnemdeki davranfl kalb kavramsal olarak tanmlanmakta ve grafiksel olarak
aklanmaktadr. ncelikle ekonomik olarak etkin olan girdi bilefleni aklanmakta ve efl maliyet dorusu kavramsal ve grafiksel olarak nitelenmektedir. Daha sonra efl rn erisi ve efl maliyet dorusu yardmyla uzun dnemde firmann maliyet minimizasyonununu nasl gereklefltirdii ortaya konmakta ve girdi fiyatlarndaki deiflim karflsnda maliyet minimizasyonunun nasl
gereklefltii aklanmaktadr. Son olarak firmann uzun dnem geniflleme yolu incelenmekte
ve geniflleme yolu yardmyla normal ve baya
girdi ayrm ortaya konmaktadr.
N
A M A
Firmann ksa ve uzun dnem toplam, ortalama

ve marjinal maliyet erileri arasndaki iliflkiyi
irdelemek
ncelikle ksa dnem ortalama maliyet erileri
ve uzun dnem ortalama maliyet erileri arasnda nasl bir iliflki olduu grafiksel olarak incelenip aklanmaktadr. Daha sonra lee gre sabit, artan ve azalan getiri durumlarnn her biri
iin ksa ve uzun dnem toplam, ortalama ve
marjinal maliyet erileri arasndaki iliflkinin nasl
olduu grafikler yardmyla ortaya konmaktadr.
En son olarak ksa ve uzun dnem marjinal maliyet erileri ile ksa ve uzun dnem ortalama
maliyet erileri arasndaki iliflki aklanmaktadr.
108
Mikro ktisat
Kendimizi Snayalm
1. Ekonomik krn negatif olmad durumda afladakilerden hangisi sylenemez?
a. Firma aflr kr elde ediyor olabilir.
b. Muhasebe kr toplam rtk maliyetlerden byk olabilir.
c. Firma normal kr elde ediyor olabilir.
d. Ekonomik maliyet toplam haslattan byktr.
e. Muhasebe kr toplam rtk maliyetlere eflit olabilir.
6. Ayn retim dzeyinde kalmak kofluluyla, emek girdisi fiyat sabit iken sermaye girdisi fiyat dflerse afladakilerden hangisi gerekleflir?
a. retim maliyetini minimize eden girdi bilefleni
deiflmez.
b. Eim azalmfltr.
c. Efl maliyet dorusu paralel olarak ieriye kaymfltr.
d. Daha fazla sermaye girdisi kullanlmaktadr.
e. Emek girdisinin kullanlan miktar deiflmemifltir.
2. Afladaki ifadelerden hangisi dorudur?

a. Muhasebe maliyeti ekonomik maliyetten kktr.
b. Firmann retim faktrleri iin yapt harcamalar rtk maliyetin unsurudur.
c. Ekonomik kr sfr iken muhasebe karda sfrdr.
d. Zarar durumunda muhasebe kr toplam rtk
maliyetlerden byktr.
e. Aflr kar durumunda muhasebe kr ekonomik
kardan kktr.
7. Emein fiyat T5, sermayenin fiyat T10 ve sermayenin marjinal fiziki rn 30 birim ise emein marjinal fiziki rn ka birimdir?
a. 15
b. 5
c. 10
d. 25
e. 40
3. Ksa dnemde retim miktarndan bamsz olan

maliyet hangisidir?
a. Marjinal maliyet
b. Toplam sabit maliyet
c. Ortalama sabit maliyet
d. Toplam deiflken maliyet
e. Ortalama deiflken maliyet
4. Ksa dnem ortalama sabit maliyet erisinin grnm nasldr?
a. nce artan ve sonra azalan bir eridir.
b. Srekli artan bir eridir.
c. Srekli azalan bir eridir.
d. nce azalan ve sonra artan bir eridir.
e. Artan bir dorudur.
5. Ksa dnem ortalama maliyet erisi iin afladakilerden hangisi yanlfltr?
a. nce azalan sonra artan bir eri grnmndedir.
b. Ksa dnem ortalama deiflken maliyetten daha
sonra minimuma ulaflr.
c. Ksa dnem marjinal maliyet erisi ile minimum
noktasnda kesiflir.
d. Minimum noktasnn solundaki blgede ksa dnem marjinal maliyetin stnde seyreder.
e. Ksa dnem ortalama deiflken maliyet erisinin
altnda seyreder.
8. Ksa dnem ortalama deiflken maliyetlerin T4 ve

emein fiyatnn T20 olduu durumda emein ortalama
fiziki rn ka birimdir?
a. 2
b. 10
c. 8
d. 5
e. 14
9. Uzun dnem ortalama maliyet erisi iin afladaki
ifadelerden hangisi doru deildir?
a. Zarf erisi olarak da adlandrlmaktadr.
b. Ksa dnem ortalama maliyet erilerinin stnde yer alr.
c. Uzun dnem marjinal maliyet erisi ile minimum noktasnda kesiflir.
d. Minimum noktasnn sanda negatif lek ekonomileri vardr.
e. Minimum noktasnn solunda azalan bir eridir.
10. lee gre sabit getiri durumu iin afladakilerden hangisi geerlidir?
a. Uzun dnem marjinal maliyet artan bir eridir.
b. Uzun dnem toplam maliyet azalan bir eridir.
c. Uzun dnem ortalama maliyet yatay eksene paralel bir dorudur.
d. Ksa dnem marjinal maliyet daima uzun dnem marjinal maliyetin stndedir.
e. Uzun dnem ortalama maliyet daima ksa dnem ortalama maliyetin stndedir.
109

1. d
2. a
3. b
4. c
5. e
6. d
7. a
8. d
Ekonomik karn negatif olmad durumda firma ya aflr kr ya da normal kr elde ediyor demektir. Aflr kr durumunda toplam haslat ekonomik maliyetten byk, normal kar durumunda ise toplam haslat ekonomik maliyete eflittir.
Fakat ekonomik krn negatif olmad durumda hibir zaman iin ekonomik maliyet toplam
haslattan byk deildir ve dolaysyla zarar
sz konusu deildir.
Muhasebe maliyeti sadece ak maliyetlerden
olufluyor iken ekonomik maliyet ak ve rtk
maliyetlerin toplamndan meydana gelmektedir. Bundan dolay muhasebe maliyeti ekonomik maliyetten kktr.
Ksa dnemde retim miktar sfr birim de olsa
1 milyon birimde olsa retime iliflkin olarak katlanlmak zorunda olunan bir toplam harcama
vardr. retim miktarndan bamsz olarak deiflmeyip sabit kalan bu toplam harcama, toplam sabit maliyettir.
Ksa dnemde toplam sabit maliyetler deiflmeyip sabit kalmaktadr. Ksa dnem ortalama sabit maliyet, toplam sabit maliyetin retim miktarna oran tarafndan verildiinden dolay retim miktar arttka ortalama sabit maliyet de
retimle birlikte srekli azalmaktadr.
Ksa dnem ortalama maliyet, ksa dnem ortalama sabit maliyet ile ksa dnem ortalama deiflken maliyetin toplamlar tarafndan verildii
iin daima ksa dnem ortalama deiflken maliyet erisinin stnde seyreder.
Ayn retim dzeyinde kalmak kofluluyla, emek
girdisi fiyat sabit iken sermaye girdisi fiyat dflerse firma greceli olarak daha ucuz olan sermaye girdisinden daha fazla ve greceli olarak
daha pahal duruma dflen emek girdisinden
daha az kullanr. Dolaysyla firma bu durumda
daha fazla sermaye girdisi kullanmaktadr.
(MPPL/ MPPK)= (w/ r) ise (MPPL/ 30)= (5/ 10)
ifadesini MPPL iin zersek 15 birim olduunu
grrz.
SRAVC= (w/ APPL) ise 4= (20/ APPL) ifadesini
APPL iin zersek 5 birim olduunu grrz.
9. b
10. c
Uzun dnem ortalama maliyet erisi ksa dnem ortalama maliyet erilerini bir zarf gibi alttan sarp iine almaktadr. Ksa dnem ortalama
maliyet erilerinin uzun dnem ortalama maliyet erisine en yakn getii noktalar teet noktalardr. Bundan dolay ksa dnem ortalama
maliyet erileri daima uzun dnem ortalama
maliyet erisinin zerinde yer alr.
Uzun dnem toplam maliyet, orijinden bafllayan ve retim miktaryla birlikte artan bir doru olduundan eimi sabittir. Orijinden bafllayan herhangi bir dorusal fonksiyonun ortalamas ve eimi (yani marjinali) sabittir. Bundan
dolay uzun dnem ortalama maliyet retim
miktar eksenine paralel bir dorudur.
110
Mikro ktisat
Sra Sizde 1
retim dzeyinin sfr olduu durumda toplam deiflken maliyetler de sfra eflit olduundan dolay toplam
maliyetler toplam sabit maliyetlere eflittir. Sfr retim
dzeyinin dflndaki her bir retim dzeyi iin toplam
maliyetler hem toplam sabit maliyetlerden hem de toplam deiflken maliyetlerden byktr.
Bernheim, B. D. ve Whinston, M. (2008).

Microeconomics. Boston: McGraw-Hill.
Besanko, D. ve Braeutigam, R. (2010). Microeconomics
(4th Edition). Wiley.
Addison Wesley.
Wiley.
Yayn Evi.
Learning.
Learning.
Sra Sizde 2
Ortalama deiflken maliyetin minimum olduu noktaya
kadar retim miktar ile ortalama deiflken maliyetler
arasnda ters ynl bir iliflki (yani retim miktar arttka ortalama deiflken maliyetler azalmakta) vardr. Minimum noktasndan sonra retim miktar ile ortalama
deiflken maliyetler arasnda ayn ynl bir iliflki (yani
retim miktar arttka ortalama deiflken maliyetler artmakta) vardr.
Sra Sizde 3
lee gre sabit getiri durumunda uzun dnem toplam maliyet orijinden bafllayan ve retim miktaryla birlikte artan sabit eimli bir doru grnmndedir. Herhangi bir dorusal fonksiyonun eimi, her bir noktasnda sabittir ve bize o fonksiyonun iktisadi olarak marjinalini verir. Toplam maliyet fonksiyonunun sabit eimi bize iktisadi olarak marjinal maliyeti verecektir ve bundan
dolay uzun dnem marjinal maliyet, retim miktarndan bamsz olarak yatay eksene paralel bir dorudur.
Sra Sizde 4
lee gre azalan getiri durumunda uzun dnem toplam maliyet erisi, retim miktaryla birlikte artarak artan bir eri grnmndedir. Uzun dnem ortalama
maliyetin uzun dnem toplam maliyetin retim miktarna oran tarafndan verildii bilgisi dahilinde, toplam
maliyetteki artfl artarak artan bir oranda olduundan,
retimin her bir birim artfl karflsnda uzun dnem ortalama maliyet de artarak artmaktadr.
MKRO KTSAT
Amalarmz
N
N
N
N

Tam rekabet piyasasn ve tam rekabet piyasasnn zelliklerini tanmlamak,
Tam rekabet piyasalarnda ksa dnem dengesini elde edebilecek ve ksa dnem arz erisini aklamak,
Tam rekabet piyasalarnda uzun dnem firma dengesini ve uzun dnem piyasa arz erisini aklamak,
Tam rekabet piyasalarnda etkinlik ve refah konusunu aklamak.
Anahtar Kavramlar
Firmann Kapanma Karar

Atomize Olma
Homojenlik
Firma ve Piyasa Talep Erileri
Ksa Dnem, Uzun Dnem Arz
Erileri
Refah
Firmann retime Ara Verme

Karar
Tam Rekabet
fieffaflk
retici Art
Tketici Art
Piyasa Dengesi
indekiler
Mikro ktisat
Tam Rekabet
GRfi
TAM REKABET PYASASI
TAM REKABET PYASASINDA
FRMANIN KISA DNEM DENGES
VE FRMA ARZ ERS
UZUN DNEM FRMA VE PYASA
DENGES VE PYASA ARZ ERS
REFAH VE ETKNLK
Tam Rekabet
GRfi
Tam rekabet piyasas dier piyasalarla karfllafltrma zellii salamas asndan
nem taflr. Gl varsaymlar nedeni ile ok az piyasalara uyarlanabilmekle beraber, nite tam rekabet piyasalarnn zellikleri tartfllarak bafllamaktadr. Srasyla, bu
tr piyasalarda firma ve piyasa talep ve arz erilerinin nasl elde edildii tartfllmakta, firmalar iin ksa ve uzun dnem dengesi tartflldktan sonra tam rekabet piyasalarnn arzu edilen etkinlik ve refah seviyelerini salad zerinde durulmaktadr.
TAM REKABET PYASASI
N
A M A
Tam rekabet piyasasn ve tam rekabet piyasasnn zelliklerini

tanmlamak
Firmalar ve tketiciler arasndaki iliflki incelendiinde, farkl mal ve hizmetlerin

farkl yollarla satldklarn grrz. Reklamlar ele alacak olursak her gn televizyon, radyo, internet veya gazetelerden eflitli mal ve hizmetlere iliflkin binlerce
reklam kampanyasna maruz kalyoruz. Bu mal ve hizmetler genellikle difl macunu, araba, banka hizmetleri, parfm, oyuncak ve dierleri iken hibir zaman bir
iftinin rettii buday hakknda bizi bilgilendirdiini veya dierlerini deil de
kendi budayn almamz konusunda bizi ikna etmeye alfltn grmyoruz. Byk iflletmelerin hisse senetlerini satabilmek iin gazetelere reklam verdiklerini de
grmeyiz. Bunun yannda, bakr, yabanc paralar, msr, ham petrol gibi rnlere
iliflkin de reklamlar dzenlenmez.
Firmalar alrken her bir firmann amac yksek kr elde etmektir. Ancak baz firmalar yldan yla krlarn artrrken, dierlerinin ekonomik krlar yldan yla dalgalanma gstermekte ve ortalama olarak da olduka dflk seviyede seyretmektedir.
Bu farkllklar iktisatlar piyasa yaps ile aklamaktadrlar. Piyasa yaps ile bir
piyasada, ticaret yapmak iin bir araya gelen alc ve satclarn davranfllarn etkileyen her trl piyasa zellii anlafllmaldr.
Bir piyasann yaps hakknda bir fikir edinebilmek iin sorulacak soru vardr:
Piyasada var olan alc ve satc says katr?
Her bir satc standartlafltrlmfl rnler mi satar? Farkl firmalarn sattklar
rnler arasnda belirgin farkllklar var mdr?
Piyasaya girifl ve kfllarda engel var mdr?
114
Mikro ktisat
Verilen cevaplara gre piyasann yapsn belirlemek mmkn olmaktadr. fiimdi tam rekabet piyasa yapsn daha yakndan tanyalm.
Tam Rekabet Piyasasnn zellikleri
SIRA SZDE
Tam rekabet piyasasnn

zellikleri; atomize olma,
homojenlik, mobilite,
fleffaflk.
D fi N E L M
S O R U
Burada piyasadaki
ve satclarn ok sayda olmas ile anlatlmak istenen fley ne alcD K K Aalc
T
larn ne de satclarn fiyat tek bafllarna etkileyemeyecek kadar ok sayda olmalardr.
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
TELEVZYON
NTERNET
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Homojen rnlere
rnek veriniz.
SIRA SZDE
Piyasann mobilite zellii, retici firmalarn pozitif kr grdke piyasaya girfi N E L Mkr grnce piyasadan kmalar aflamasnda herhangi bir enmeleri veyaD negatif
gelle karfl karflya olmadklar anlamna gelmektedir. Firmalar piyasaya girifl ve kflta herhangi
S Obir
R Ucret veya vergi demek zorunda olmadklar gibi ne devlet tarafndan ne de rakip firmalar tarafndan oluflturulmufl herhangi bir girifl veya kfl engeli ile karfl karflya kalmazlar. Ayn serbestlik, retim faktrleri iin de geerlidir ve
DKKAT
onlar da herhangi bir engelle karfllaflmadan tam bir hareket serbestliine sahiptir.
fieffaflk zellii, firmalarn ve tketicilerin rnn fiyat ve kalitesi hakknda
SZDE
hibir bedelSIRA
demeden,
istedikleri bilgiye, istedikleri zaman ulaflabilecekleri anlamna gelmektedir.
Tam rekabet piyasasnn yukardaki zellikleri incelendiinde bu tr bir piyasayAMALARIMIZ
la gerek hayatta karfllaflmann olduka zor olduu sonucu kmaktadr. Sadece
buday, msr gibi tarm rnlerinin ifllem grd piyasalarda ya da altn ve menkul kymetler
tam rekabete yakn piyasa zelliklerini grebilmekteyiz.
K borsasnda
T A P
N N
K T A P
SIRA SZDE
SIRA SZDE
Tam rekabet piyasasnn atomize olma zellii; alc ve satclarn saysndaki

okluk nedeniyle, her iki tarafn da piyasa fiyatn kontrol etme ve belirleme glerinin olmamasdr.
AMALARIMIZPiyasada birok firma olmas nedeni ile firmalardan hibiri fiyatn, btn mflterilerini kaybedecei korkusu ile piyasa fiyatnn zerine karamaz. Bu yzden firmalar fiyat kontrol gcne sahip deildir. Tketiciler de piya T A P bir fiyata rn satmaya niyetli bir firma bulamaz. Bu yzden
sa fiyatnnK altndaki
tketicilerde fiyat zerinde herhangi bir etkiye sahip deildir. Tm ekonomik birimler piyasada oluflan fiyat kabullenmek durumundadrlar. Bir baflka deyiflle fiyat
TELEVZYON
kabullenicidirler.
Homojenlik zellii, piyasada retilen rnlerin flekil, renk, ierik asndan
birbirinin ayn olmasn, bir baflka deyiflle rnlerin tam ikameye sahip olmalarn
gerektirmektedir. Bu durumda, tketiciler iin rnlerin hepsi birbirinden farksz
NTERNET
olurken firmalarn da piyasa fiyatnn zerinde daha yksek bir fiyat belirleme
flanslar olmayacaktr.
K T A P
SIRA SZDE
SIRA SZDE
Tam rekabeti
piyasalardan sz edebilmek iin bir piyasann afladaki zellikleri
taflmas gerekmektedir.
Piyasadaki
Alc ve Satclarn Saysnn okluu (Atomize Olma zellii)
D fi N E L M
retilen rnlerin Homojen Olmas (Homojenlik zellii)
Piyasaya Girifl-kfl Engelinin Bulunmamas (Mobilite zellii)
R U
PiyasaS OHakknda
Tam Bilgiye Sahip Olunmas (fieffaflk zellii)
TELEVZYON2
Madem tam SIRA

rekabeti
SZDE piyasalar gnmzde zellikleri itibari ile geerli olmayan ve olduka ender
rastlanan
T E L E V Z Y O N piyasalardr, neden bu piyasalar inceleriz?
D fi N E L M
D fi N E L M
NSTOE RRNUE T
NST OE RRNUE T
DKKAT
DKKAT
115
5. nite - Tam Rekabet
Tam Rekabet Piyasalarnda Firma ve Piyasa Talep Erisi

Tam rekabet piyasasnda belirli bir mal veya hizmete olan toplam talep ile bir firmann rettii mal ya da hizemete olan talep birbirinden farkldr. Tam rekabet piyasasnda her satc firma, piyasa fiyatn veri olarak kabul etmek zorundadr. Yani
firma fiyat etkileyemez ve fiyat kabullenicidir. Bu yzden firmann mal hi talep
edilmese veya ok talep edilse de fiyat deiflmeyecektir. Ayrca firma talebi artrmak gibi bir sebeple de fiyatn deifltiremeyecektir. Bu yzden tam rekabet piyasasnda, firma malna ait talep erisi grafik 5.1.(a)da grld gibi yatay eksene
paralel ve sonsuz esnektir. Talep erisinin sonsuz esenklie sahip olmas, firmann
belirlenen fiyattan sonsuz sayda mal satacan, fiyat bu fiyatn zerinde belirlemesi durumunda tm mflterilerini kaybedeceini ve fiyat bu fiyatn altnda belirlemesinin ise rasyonel olmadn gstermektedir.
fiekil 5.1
P
Tam Rekabet
Piyasasnda Firma
ve Piyasa Talep
Erisi
P
(a)
(b)
S
d
P
D
Firma
Q
Piyasa
Piyasa arz erisi tm firmalarn retimleri toplamndan oluflurken piyasa talebi

tm tketicilerin talepleri toplamndan oluflmaktadr. Piyasa da denge miktar ve
denge fiyat piyasa arz ve talep erilerinin kesiflim noktalar tarafndan belirlenmektedir. fiekil 5.1.(b)de grld gibi piyasa talep erisi negatif eime sahiptir.
Tam Rekabet Piyasasnda Firmann Toplam, Ortalama ve Marjinal

Haslat
Tam rekabet piyasasndaki bir firmann malna olan talep erisi yatay eksene paralel bir doru fleklinde olmasndan dolay firmann toplam, ortalama ve marjinal
haslatlarnn nasl belirleneceini inceleyelim:
Byk veya kk her firmann amac kr maksimizasyonudur. Kr ise toplam
haslat ile toplam maliyet arasndaki pozitif farktan oluflur. iflareti kr, TR toplam
haslat ve TC toplam maliyeti ifade etmektedir.
= TR - TC
Toplam haslat, firmann rettii mal ve hizmet miktarnn (Q) piyasa fiyatyla
(P) arplmas ile bulunur. Tam rekabet piyasasnda firma, fiyat deifltiremeyeceinden veri olarak almak zorundadr. Bu durumda toplam haslat:
TR = P . Q
olacaktr.
116
Mikro ktisat
Ortalama haslat, firmann

talep edilen mallarnn bir
birimi baflna dflen gelirini
ifade etmektedir.
Ortalama haslat, firmann talep edilen mallarnn bir birimi baflna dflen haslatn ifade etmektedir. Tam rekabet piyasasnda firma maln srekli ayn fiyata sattna gre ortalama haslatnn da deiflmemesi ve satfl fiyatna eflit olmas gerekir.
AR = TR / Q
TR = P . Q
AR = P .Q / Q
Pay ksmnda P ve Q arpm fleklinde olduundan pay ve paydadaki Qlar birbirini gtrecek ve geriye,
AR = P
Firmalarn satt son birim

maldan elde ettii gelire
marjinal haslat denir.
kalacaktr.
Firmalarn satt son birim maldan elde ettii haslaya marjinal haslat denir.
Tam rekabet piyasasnda firma fiyatn deifltiremediinden satt son birim maldan yine o maln sabit olduu fiyat kadar haslat elde edecektir. Bir baflka deyiflle marjinal haslat fiyata eflit olacaktr.
MR = TR / Q
MR = (Q2 . P) - (Q1 . P) / Q2 - Q1
MR = P(Q2 - Q1) / (Q2 - Q1)
Pay arpmdan olufltuu iin pay ve payda da yer alan (Q2 - Q1)ler birbirini gtrecek ve geriye P kalacaktr.
SIRA SZDE
MR = P
Yukardaki
D fi Neflitlii
E L M de veri alarak firmann talep erisinin ayn zamanda piyasa
fiyatn, ortalama haslat ve marjinal haslat da temsil ettiini syleyebiliriz.
D fi N E L M
S O R U
AR = MRS =O PR U= d
Tam rekabet Dpiyasalarnda
AR=MR=P=d fleklindedir.
KKAT
DKKAT
fiekil 5.2
SIRA SZDE
N N
TR
Tam Rekabet
Piyasasnda Firma
AMALARIMIZ
Haslat
K T A P
SIRA SZDE
60
TELEVZYON
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
12
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
5
NTERNET
Q 0
P=MR=AR=d
fiekil 5.2de toplam haslat dfley eksende ve miktar yatay eksende yer almaktadr. P = T12 fiyatnda 5 birimlik rn satmnda firma T60 haslat elde etmektedir. Eri pozitif eime sahip olduu iin rnn satlan miktar arttka elde edilen
toplam haslat da artacaktr. Satlan miktar azaldnda ele geen toplam haslat da
117
azalacaktr. Firmann flekilde grld gibi T12 mal fiyat, firma talep erisine, firmann ortalama haslatna ve marjinal haslatna eflittir.
TAM REKABET PYASASINDA FRMANIN KISA

DNEM DENGES VE FRMA ARZ ERS
N
A M A
Tam rekabet piyasasnda ksa dnem dengesini elde edebilecek ve

firma arz erisini aklamak
Firmalarn en nemli amalarndan birisi kr maksimizasyonudur. Bir firmann kr

kt miktarna bal olarak deifliklik gsterecektir. Toplam haslatndan toplam
maliyetini kararak bulabileceimiz firma krn maksimize eden retim dzeyine,
firma dengesi retim dzeyi de denilir. nk bu retim dzeyine eriflen firma
mecbur olmadka retimini ne artrmak ne de azaltmak ister. Ksa dnem firma
dengesi, toplam haslat ile ksa dnem toplam maliyet ya da marjinal haslat ile ksa dnem marjinal maliyet arasndaki iliflki incelenerek aklanabilir. Hangisi kullanlrsa kullanlsn ayn sonuca varlan bu iki yaklaflmn analizi afladaki flekildedir.
Toplam Haslat - Toplam Maliyet Yaklaflm

fiekil 5.3
TR - TC ve MR - MC
Yaklaflmlarnn
Birlikte Gsterimi
TVC,TR,TC,
TC
A Baflabafl Noktas (Kara geifl)

B Baflabafl Noktas (Zarara geifl)
TR
TVC
F
0
Q2
Q1
AR,
MR,
MC,
AC,
P
MC
a
AC
0
Q3
AC
AR=MR=P
e
Q1
Q2
Q3
118
Mikro ktisat
SIRA SZDE
Tam rekabet piyasasnda ksa dnem firma dengesinin ortaya konulmasnda

kullanlan ilk yaklaflm toplam haslat-toplam maliyet yaklaflmdr. fiekil 5.3n st
ksmnda firmann toplam haslat, toplam maliyet ve kar-zarar erileri birlikte gsterilmifltir. Firma, toplam haslatn tolam maliyete eflit olduu (TR = TC) Q1 retim
dzeyinden sonra kra gemifltir. Q1den daha dflk retim dzeylerinde firmaSZDE
nn toplamSIRA
maliyetinin
toplam haslatndan daha yksek (TC > TR) olmas nedeniyle firma zarar etmektedir. Firma, maksimum kra TR ile TC arasndaki araln
en genifl olduu
ulaflacaktr. Bunu ispat edebilmek iin TC fonksiyonuna
D fi N E noktada
LM
izilen ayn zamanda TRye paralel konumdaki teetin bu iki fonksiyon arasndaki en genifl aral verecei grlr. Firmann kr elde ettii nokta TRnin TCden
S O R U
daha fazla olduu
noktadan bafllar.
D fi N E L M
S O R U
Firma maksimum
TR ile TC arasndaki araln en genifl olduu noktada ulaflr.
D K K kra,
AT
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
K T A P
D fi N E L M
TELEVZYON
S O R U
NDT EKRKNAETT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Firma hi
retimde bulunmasa dahi 0F kadarlk bir sabit maliyete katlanmak
SIRA SZDE
zorundadr. retime baflladnda ise Q1 retim seviyesine kadar zarar devam
edecektir. nk toplam maliyetleri hl toplam haslatnn zerindedir (TC > TR).
AMALARIMIZ
Firma bu alanda
zarar etmektedir.
N N
3
Firmann TCSIRA
> TRSZDE
konumunda iken zarar etmesine ramen retimine devam etmesinin seK
T
A
P
bebi ne olabilir?
D fi dzeyinde
NELM
Q1 retim
TR ile TC erileri A noktasnda kesiflir. Bu noktaya baflaT E Ldenir.
E V Z Y Onk
N
bafl noktas
hem toplam haslat hem de toplam maliyet (TR hem de
TC) bu noktada
eflittir. Bunun anlam firmann ne kr ne de zarar ettiiS O R birbirine
U
dir. Ayn fley Q3 retim dzeyinde B noktasnda da gerekleflmektedir. Bu nokta
da baflabafl noktas olarak adlandrlr. Aradaki tek fark, A noktasndan sonra re NDT EKRKNAETT
tim devam ettirildiinde firma kr etmeye bafllayacandan A noktas kra geifl
noktas olarak bilinirken B noktasndan sonra retime devam ettirildiinde firma
SIRA
SZDE
zarar etmeye
bafllayacandan
B noktas zarara geifl noktas olarak tanmlanr.
fiekil 5.3te Q1 ile Q3 arasnda izilen blge kr alan olarak tanmlanmfltr. Bu
aralkta toplam haslat toplam maliyetten byktr (TR > TC). ki eri arasndaki
AMALARIMIZ
araln en genifl olduu DZde ise firma en yksek kar salayacak retim dzeyine ulaflmaktadr. Firmann kr-zarar iliflkisini daha iyi aklayabilmek iin TR - TC
ile kr erileri
K ayn
T A Pgrafikte gsterilmifltir. A ve B noktalarna denk gelen Q1 ve Q3
noktalar bafla bafl olarak tanmlanmflt. Bu noktalarda TR = TC olacandan kr
da 0a eflit olacaktr. DZ bykl, TR ile TC arasndaki geniflliin maksimum olduu noktayd.
kr da maksimum olacandan kr erisi de bu aralkT E L E V Bu
Z Y Oaralkta
N
ta maksimum yapmfltr. ADBZ kr alan ile Q1Q2Q3M kr alan, DZ ile MQ2 byklkleri birbirine eflittir.
N N
TERNET
Marjinal NHaslat
- Marjinal Maliyet Yaklaflm
Tam rekabet piyasasnda firmalarn kr maksimizasyonu ile ilgili kullanlan ikinci

yaklaflmsa marjinal maliyet-marjinal haslat yaklaflmdr. Bu yaklaflma gre marjinal haslatn marjinal maliyete eflit olduu (MR = MC) retim dzeyinde fimann ksa dnem kr da maksimum retim dzeyine ulaflmaktadr. Grafik 5.3n alt ksmnda marjinal haslat, marjinal maliyet, ortalama maliyet, ortalama haslat (MR,
MC, AC, AR) arasndaki iliflki gsterilmifl ve daha sonra da bunlarla kr arasndaki
119
iliflki ortaya konulmufltur fiekilde firmann rettii maln piyasa fiyatnn P olduu
varsaym altnda marjinal maliyet (MC) ve ortalama maliyet (AC) erileri izilmifltir. Daha nceki aklamalarmzdan da hatrlayacanz gibi firmann marjinal haslat (MR) erisi ayn zamanda ortalama haslat erisi ve talep erisidir ve fiyat dzeyinde sabittir. Bu yzden yatay eksene paralel izilmifltir. AC erisi AR = MR =
P dorusunu (a) ve (b) gibi iki noktada kesmektedir. Bu, her iki noktada da ortalama maliyet ile ortalama haslat erileri (AC = AR) birbirlerine eflit olduundan
firma bafla bafl durumdadr. Ayn doru marjinal haslat (MR), marjinal maliyet
(MC) erisi ile (d) noktasnda kesiflmektedir. Kesifltikleri bu noktada marjinal haslat marjinal maliyet (MR = MC) eflitlii salanmfl ve Q2 retim dzeyinde firma
karn maksimize eden noktaya ulaflmfltr. Q2 retim dzeyine kadar firmann
marjinal haslat (MR) erisi marjinal maliyet (MC) erisinin zerinde yer almakta
ve firma retime devam ettii srece krn daha da artrabilmektedir. Q3 retim
dzeyinde ise marjinal maliyet erisi (MC), marjinal haslat (MR) erisinin zerinde kalmaktadr. Bunun anlam firmann retimini maliyetli bir flekilde gereklefltirdiidir. Yaplmas gereken fley retimin kslarak krn maksimize edildii ve
marjinal haslatn marjinal maliyete (MR = MC) eflit olduu Q2 retim dzeyine kadar gelinmesidir.
fiekil 5.3n alt ksmnda MC = MR noktasndan (e) ortalama maliyet (AC) erisine kadar izgi ekilmesi durumunda elde edilecek dikdrtgen alan bize firmann
elde edecei kr vermektedir. Bu alan incelendiinde fiyatn (P) ortalama maliyetten (AC) daha byk olmas firmann da normalst (aflr) kr elde ettiini gsterir. Q2 retim dzeyinde AR = Q2d iken AC = Q2e kadardr. Firma aradaki fark kadar ortalama kr elde eder. Firmann toplam kr ise PACed dikdrtgeninin alanna eflittir. Q2 ile gsterebileceimiz bu retim dzeyinde firma ksa dnem dengeSIRA SZDE
sine de ulaflmfltr.
Ksaca, kar maksimizasyonuna hem toplam haslat-toplam maliyet hem de marjinal maliyet-marjinal haslat asndan bakmak mmkndr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
Ksa dnemde normalst kr gren potansiyel (piyasa dflnda bekleyen)

firmalarn piSIRA SZDE
S O R U
yasaya girmeleri mmkn mdr?
D fi N E L M
SIRA SZDE
S O R U
Firma maksimum kra MR = MC noktasnda da ulaflr.
D fi N E L M
DKKAT
D fi N E L M
DKKAT
Ksa Dnemde Firmalar in Denge Durumlar
S O R U
SIRA SZDE
S O R U
SIRA SZDE
N N
Firmalarn sahip olduklar maliyet yaplar ve piyasa fiyatlarna bal normal kr,
normalst kr ve zarar elde ettikleri ve zararlarna gre de kapanp kapanmama
DKKAT
kararlar aldklar grlmfltr. Yukarda firmann normalstAMALARIMIZ
kr aklanmflt. Ksa dnemde firmann MR = MC retim dzeyinde normalst kr elde edebilmesi
SZDE olmas geiin, firmann satt mala istedii fiyatn, ortalama maliyetinin SIRA
zerinde
K maliyetin
T A P
rekir. Kr, yukarda da belirtildii gibi toplam haslattan toplam
karlmas ile elde edilir.
AMALARIMIZ
Firmalarn normal kr elde etmeleri de sz konusudur. ktisadi anlamda normal
T E L E V Z Y O Nneden olakr, piyasadaki hlihazrda var olan firmalarn piyasay terk etmelerine
cak kadar dflk olmad ancak piyasaya girmeye niyetli, dflarda
firmaK T bekleyen
A P
lar iin de cazip olmayacak kadar nemsiz bir byklktr. TR = TC ve MC = MR
eflitliinin saland retim dzeyinde fiyatn ACye eflit olmas durumunda firma
NTERNET
iin normal kar elde ediyordur ifadesi kullanlr.
TELEVZYON
N N
NTERNET
DKKAT
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
K T A P
AMALARIMIZ
TELEVZYON
K T A P
NTERNET
TELEVZYON
NTERNET
120
Mikro ktisat
Bu tr bir piyasada firmann rettii mal veya hizmet iin piyasa fiyat firmann
ortalama deiflken maliyetinin de altnda olufluyorsa firmann negatif kr olduu
veya zarar ettii sylenebilir.
Firma baflka bir deyiflle rettii mal ve hizmet satfllarndan maliyetini karacak
kadar gelir elde edememekte, zarar etmektedir. Firmann bu durumda alaca iki
trl karar vardr. Biri firmay kapatmak ve piyasadan ekilmek, bir dieri de zarar etmesine ramen retime devam etmektir.
Firmann Zarar Etmesi Sonucu Kapanma Karar
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Firma kapanp kapanmama kararn ortalama deiflken maliyetlerine (AVC) bakarak verir. Eer firmann rettii rnler iin piyasada gerekleflen fiyat, firmann
deiflken maliyetlerini dahi karfllayamyorsa firmann ekilmesi gerekmektedir. Bu
SIRA SZDEkapanmas halinde katlanmas gereken maliyetleri, sabit malidurumda firmann
yetleri kadar olacaktr.
Firmann toplam deiflken maliyetleri, elde ettii toplam haslatnn stnde ise
D fi N E L M
piyasada oluflan fiyat hem ortalama maliyetin hem de ortalama deiflken maliyetin
altnda olur. Bu durumda firmann kapanma karar alp piyasadan ekilmesi en
S O R U
mantkl olandr.
Firma kapanma
D K veya
K A T zarar etmesine ramen piyasada kalma kararn ortalama deiflken
maliyetlerine gre alr.
N N
SIRA SZDE
Firmann Zarar Etmesine Ramen retime Devam Etme Karar
Firmann eer piyasa fiyat ortalama deiflken maliyete (AVC) eflitse bu firma iin
sabit maliyetlerini
(FC) karfllayamasa bile ortalama deiflken maliyetlerini karfllaAMALARIMIZ
yabildii sylenir. Firmann bu noktada kapanma karar almamasnn tek sebebi
ileride fiyatlarn artacana iliflkin beklentisidir. Bu durumda, firma kapanmaktan T A bir
P sre ara verecektir. rnein sezonunda faaliyette bulunan
sa retime Kbelirli
oteller veya firmalar gibi. Bu tr hizmet veren veya mal reten firmalar her sezon
sonunda piyasadan kp sezon baflnda tekrar piyasaya girmektense ki bu da bT E L E V Z Y Oretime
N
yk bir malliyettir,
belirli bir sre ara vermeyi tercih ederler.
Firmann toplam deiflken maliyetlerinin toplam haslatnn altnda olmas durumunda, firma deiflken maliyetlerini karfllayabilmektedir. Toplam maliyet erisinin, toplam haslat erisinin zerinde olmas ise firmann sabit maliyetlerini karNTERNET
fllayamad anlamna gelir. Hatrlayacanz gibi toplam maliyet, toplam deiflken
maliyet ve toplam sabit maliyet toplamndan oluflur. Ortalama deiflken maliyetini
karfllayabilen bir firmann sabit maliyetlerini karfllayamadn buradan anlyoruz.
Ortalama deiflken maliyet erisinin fiyatn altnda olmas durumunda firmann bu
maliyetini karfllayabildii belirtilmifltir. Bu durumda olan bir firmann, faaliyetlerine belirli bir dnem ara vermek koflulu ile devam etmesi beklenir.
Ksa Dnem Firma Arz Erisi

Firma piyasada zarar etmesine ramen kalma veya piyasadan ekilme kararn verirken hep ortalama deiflken maliyetlerini (AVC) gz nnde bulundurur. Piyasa
fiyat, firmann AVCnin minimum noktasna eflit olduunda retime ara verir ancak piyasadan ekilmez. Fiyat AVCnin minimum noktasnn zerine kt anda
firma da retimde bulunmaya bafllar. Fiyat AVCnin minimum noktasnn altna indii anda ise firma artk ne sabit maliyetini ne de deiflken maliyetini karfllayama-
121
SZDE de olmayacandan ve gelecekte fiyatn tekrar ykseleceine iliflkin birSIRA

beklentisi
dndan kapanma karar alr. Buradan yola karak firmann retime bafllayp bafllamayaca kararn ortalama deiflken maliyete bakarak aldD sylenebilir.
Firma
fi N E L M
AVCnin minimum olduu noktadan itibaren fiyat arttka retimde bulunduuna
gre marjinal maliyet erisinin bu nokta ve zerindeki ksm firmann ksa dnem
S O R U
arz erisini oluflturacaktr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
Tam Rekabeti piyasalarda ksa dnem firma arz erisi, ortalama deiflken
D K K A Tmaliyetin minimum olduu noktadan bafllayan marjinal maliyet erisidir.
SIRA SZDE
MC=S
AMALARIMIZ
AC
p3
p2
p1
N N
Firmann Ksa
Dnem Arz
Erisi
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
TAM REKABET PYASASINDA UZUN DNEM FRMA

VE PYASA DENGES VE PYASA ARZ ERS
A M A
SIRA SZDE
fiekil 5.4
KAVC
T A P
fiekil 5.4te iliflki ortaya konulmaya alfllmfl ve firma arz erisi kaln siyah
renkli eri ile gsterilip MC = S sembolleriyle de iflaretlenmifltir. Her bir firmann
ksa dnem arz erisi toplam piyasa arz erisini verecektir. Tam rekabet piyasalarnda arz erisi ayn zamanda marjinal maliyet erisi olduundan piyasa arz erisi
de firmalarn MC erilerinin toplamdr. fiekil 5.4te P1 fiyat, AVCnin minimum
noktasna eflittir. Firma kapanma durumu ile karfl karflyadr. Fiyat P2 dzeyinde
iken ortalama maliyetinin (AC) minimum olduu noktaya eflittir ve normal kr elde etmektedir. Ne zaman ki fiyat P3 seviyesine kmfltr, firma iin de aflr kr sz
konusu olur.
DKKAT
Tam rekabet piyasasnda uzun dnem firma dengesinin elde edilifli ve uzun dnem piyasa arz erisini aklamak
Uzun Dnem Piyasa Arz Erisi

Tam rekabet piyasasnda denge, bafllangta e1 noktasnda sz konusu iken fiyat
minimum ACye ve miktar Q1e eflittir. Bu noktada piyasada var olan firmann retim miktar q1 kadardr. Herhangi bir sebeple tketicilerin taleplerindeki artfl, ta-
122
Mikro ktisat
lep erisinde saa doru kaymaya neden olacaktr. fiekil 5.5te grld gibi ykselen fiyat, piyasada var olan firmalarn krlarn artrabilmek iin retimlerini q2ye
karmalarna sabep olacaktr. Grld gibi fiyatlar marjinal maliyetin stndedir ve firmalar normalst kr elde etmektedirler. Bu normalst kr piyasaya yeni firmalarn girmesine neden olacaktr. Piyasadaki firma saysndaki artfl piyasa
arz erisini saa S2e kaydracaktr. Yeni denge e2de oluflurken bu dengede fiyat
arz ve talepteki kaymalarn yn ve bykl ayndr. Bu tr piyasalarda faaliyet
gsteren firmalarn ayn zamanda maliyetlerinin de zdefl olduu kabul edilir. Bu
nedenle fiyat, bafllangtaki seviye ile ayn, miktar ise Q2 seviyesindedir. Bafllangtaki piyasa dengesi e1 ve arz ve talepteki kaymalar sonucunda oluflan e2 dengeleri birlefltirildiinde piyasann uzun dnem arz erisi elde edilmifl olur. Uzun dnem arz erisinin yatay eksene paralel olmasnn sebebi fiyatn bafllangtaki seviyeye dnmfl olmasdr.
fiekil 5.5
Sabit Maliyetli Piyasalarda Uzun Dnem Arz Erisi
P
P
MC
P
X
Y
AC
S1
S2
AC
P
e2
e1
LRS
AC
D2
D1
q1 q2
Firma
Q1
Q2
Piyasa
Firmann maliyetleri sabit olduundan firmann uzun dnemdeki dengesi yine ayn ortalama maliyet erisinin minimum noktasnda gerekleflmekte ve firma normal
kr elde etmektedir. Yani firma bafllangtaki gibi q1 dzeyinde rn retecektir.
Yukarda da grld gibi tam rekabeti piyasalarda uzun dnem arz erisi,
AC fiyat seviyesindeki bu ortalama maliyet erisinin (AC) minimum olduu noktadr ve yatay eksene paraleldir. Ancak eer retim miktarndaki artfl retimde kullanlan nemli ara mallarn fiyatlarn da artryorsa veya piyasada faaliyette bulunan firmalarn says az ise uzun dnem arz erisi pozitif eime sahip olabilir. rnein buday retimi herhangi bir sebeple artfl gstediinde tarla daha deerli hale gelecek ve tarlaya denen kiralar da artacaktr. Kiralarn artmas her bir iftinin
deyecei ortalama maliyeti artracaktr. Uzun dnem arz erisinin pozitif eime
sahip olmasna neden olacak bir baflka etmense piyasada retimi dflk maliyetlerle gereklefltirecek az sayda firmann olmasdr. Piyasa ktsnn artmas iin
daha az etkin firmalarn piyasaya girmesi gerekir. fiekil 5.6da n1 tane etkin firma
AC1 gibi dflk ortalama maliyet seviyesinde retimde bulunmaktadr. Bu maliyet
seviyesinde firmalar q1 kadar retim yapmaktadr. Bu firmalarn piyasa retim miktar Q1 kadardr.
123
fiekil 5.6
Artan Maliyetli Piyasalarda Uzun Dnem Arz Erisi
MC
P
AC2
S2
P2
AC2
AC1
e2
S1
P1
AC1
LRS
D2
e1
D1
q1
q2
Firma
Q1
Q2
Piyasa
Eer piyasadaki talep Q1 den bir miktar daha fazla ise (Q1 ile Q2 aral) retimin ortalama maliyeti de ykselmektedir. Bu aralktda retimin maliyeti daha yksek olduu iin uzun dnem arz erisi de bu aralkta pozitif eime sahiptir. AC2 seviyesinde ise n2 kadar firma vardr. Bunlar n1den farkl firmalardr ve flekilden de
anlafllaca gibi bu firmalar daha yksek ortalama maliyetle retim yapmaktadr.
Bu firmalar ayn ortalama maliyeti paylafltklar iin uzun dnem arz erisi bu seviyede yine yatay eksene paraleldir. Eer retim miktar Q2 retim seviyesinin de stne karsa uzun dnem arz erisi yine pozitif eime sahip olacaktr.
Artan ve sabit maliyetli piyasalarda uzun dnem arz erisinin nasl olacan
inceledik. fiimdi de azalan maliyetli piyasalarda uzun dnem arz erisinin nasl
olufltuuna bakalm. fiekil 5.7 azalan maliyetli piyasalar gstermektedir. Bafllangta piyasa D1 ve S1 erilerinin kesifltii e1 konumunda dengededir. Bu noktada
piyasada faaliyet gsteren firma q1 kadar retimde bulunmaktadr. Piyasadaki
rne olan talebin herhangi bir sebeple artmas durumunda talep erisi D2 konumuna gelecektir. Bu noktada rnn fiyat (P2) daha yksektir. Bunun iki sonucu vardr. Birincisi, piyasada var olan firmalar bu yksek fiyattan retimlerini (q2)
artrrlar. kincisi, bu tr piyasalarda girifl engeli sz konusu olmad iin dflardaki potansiyel firmalar piyasaya girmeye bafllarlar. Bu durum arz erisinin de saa doru kaymasna ve S2 konumuna gelmesine neden olur. Sonu olarak artan
talebe karfllk arzdaki artfl daha ok olacandan yeni denge daha yksek kt
(Q2) ve daha dflk fiyat (P3) seviyesinde belirlenecektir. retim miktar arttka
firmann maliyet erileri afla doru kaymaktadr. Yeni denge noktalar birlefltirildiinde piyasadaki azalan maliyetli firmalar iin negatif eimli uzun dnem arz
erisi elde edilir.
124
Mikro ktisat
fiekil 5.7
Azalan Maliyetli Piyasalarda Uzun Dnem Arz Erisi
MC
P1
P1
q1 q2
Firma
Tam Rekabet
Piyasasnda Uzun
Dnem Firma ve
Endstri Dengesi
SIRA SZDE
S2
e1
P3
P3
fiekil 5.8
S1
P2
P2
e2
Q1
Piyasa
D1
Q2
D2
LRS
Q
Uzun dnem koflullar ksa dnemden farkllk gsterir. Ksa dnemde fiyat,
marjinal maliyetin zerine ktka firmann kr da artfl gsterecektir. Firmann ksa dnemde pozitif kr elde etme olasl sz konusudur. Bu durum, piyasann dflnda bekleyen ve girmeye niyeti olan (potansiyel) firmalar iin olduka cazip bir
durumdur. Ancak bu potansiyel firmalar, girifl-kfl engeli olmamasna ramen ksa dnemde leklerini veya kapasitelerini deifltiremeyecekleri iin piyasaya giremezler. Uzun dnemde ise tm girdiler deiflken olduundan kapasite artrmak
veya lei bytmek mmkndr. Firmalar hem kapasitelerini artrp daha ok
retimde bulunduklar iin hem de piyasaya yeni giren firmalar sebebiyle piyasa
retim miktar artar ve fiyatlar dflmeye bafllar. Pozitif krn sz konusu olduu piyasalara dflardan giren her bir potansiyel firma var olan kr biraz daha dflrr.
Bir baflka deyiflle, firma baflna dflen kr her bir firma ile daha da azalr. Firmalarn negatif kr elde ettikleri bile grlr. Ancak zarar minimizasyonu yapan firmalarn piyasadan kmas sonucunda fiyatlar tekrar ykselmeye bafllar. Uzun dnemde firma baflna dflen kr sfr oluncaya kadar potansiyel firmalar piyasadan
kmaya devam ederler. Bu noktada piyasa fiyat da ortalama maliyetin minimum
olduu noktada (P = AC) oluflur. Bu fiyat, piyasada var olan firmalarn piyasadan
ayrlmasna neden olmayacak kadar byk ancak potansiyel firmalarn piyasaya
girmesi iin bir teflvik yaratmayacak kadar dflktr. Bylece hem firma hem de
piyasa dengesi salanmfl olur.
fiekil 5.8de de grld gibi firmann ve endstrinin hem ksa dnem (SRMC ve SRAC) hem de uzun
P, MC,MR,AC,AR
SRMC LRMC
dnem (LRMC ve LRAC) ortalama
LRMC
SRAC
ve marjinal maliyetleri, P fiyatnda
ve Q miktar seviyesinde dengeye
gelmifltir. Bu seviye yukarda da beP
P=MR=AR=D
lirtildii gibi fiyat potansiyel firmalarn piyasaya girmeleri iin teflvik
yaratmayacak kadar dflk ve piyaQ
0
sada hlihazrda faaliyette bulunan
Q
firmalarn da kmalarna neden olmayacak kadar yksektir.
Neden tam rekabet
firmalar 0 ekonomik kr elde etmelerine ramen piyasay terk etSIRA SZDE
mezler?
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
Firmalarn birincil amac kr elde etmek olduuna gre eer girifllerin serbest
olmas belirli bir sre sonra kr sfra indirecekse ve buna ramen firmalar piyasadan ekilmiyorsa bunun bir sebebi olmaldr.
Sfr kr daha iyi anlayabilmek iin, krn toplam haslattan toplam maliyetin
karlmas fleklinde hesaplandn tekrar hatrlayalm. ktisatlar, maliyet kavramn muhasebecilerden farkl tanmlarlar. Bu fark maliyetin nasl hesapland ile
ilgilidir. ktisatlarn kr hesaplarken hem ak hem de rtk maliyetleri dikkate
aldklar, muhasebecilerinse sadece ak maliyetleri gz nnde bulundurduklarn, retim ve maliyet nitelerinden biliyoruz.
Ekonomik kr = Toplam haslat - Toplam maliyet (ak + rtk maliyetler)
Muhasebeci kr = Toplam haslat - Toplam maliyet (ak maliyetler)
Bu anlamda baktmzda, muhasebeciler firmadan kan parann kaydn tutarken frsat maliyetinden kaynaklanan firmann kaybn gz nnde bulundurmazlar. Sonu olarak sfr ekonomik kr durumunda, ekonomik kr sfr iken muhasebeci kr pozitiftir ve firma faaliyetini srdrmeye devam eder.
TAM REKABET PYASASINDA REFAH VE ETKNLK

A M A
Tam rekabet piyasasnda refah ve etkinlik duumunu aklamak
Toplumun refahn (W) lmenin yollarndan bir tanesi tketici art (CS) ile retici artnn (PS) toplanmasdr.
W = CS + PS
Formlden de anlaflld gibi retici ve tketici art, refah sz konusu olduunda eflit bir neme sahiptir. ktisatta dikkat eken sonulardan bir tanesi de tam
rekabeti piyalarda refahn maksimize edildiidir.
Tam rekabeti piyasalarda daha az veya daha fazla kt retimi toplumun refah
seviyesini dflrecektir. Tam rekabeti kt seviyesinin altnda gereklefltirilen retim miktar refah seviyesini dflrr. fiekil 5.9da tam rekabet piyasasnda denge
e1de gerekleflmektedir. Bu noktaya denk gelen Q1 retim miktar ile P1 fiyat dzeyinde tketici art CS1 = A + B + C ve retici art PS1 = D + Eden oluflmaktadr. Toplam refah da W1 = A + B + C + D + E fleklindedir. retim seviyesinin Q2ye
dflmesi durumunda fiyat P2ye kacak ve e2 noktasnda tketici art CS2 = A, retici art da PS2 = B + D olacaktr.
CS = CS2 - CS1 = A - (A + B + C) = -B -C
Tketiciler, B alann kaybederler nk satn aldklar Q2 birim mal iin (P2 - P1
kadar) tam rekabeti piyasa ile karfllafltrldnda daha fazla demek zorunda kalmfllardr. C alann kaybederler nk rnleri daha yksek fiyattan (Q1 yerine Q2
kadar) satn almfllardr.
125
126
Mikro ktisat
fiekil 5.9
kt Miktarnn
Tam Rekabet
Seviyesinin Altna
Dflrlmesi Refah
Seviyesini Azaltr.
P
P2
MC1=P1
A
B
e2
C
E
S
e1
Q2
Tam Rekabet kts

retici art, CS
A+B+C
retici art, PS
D+E
Refah, W=CS+PS
A+B+C+D+E
Q1
Daha Dflk kt Fark

A
-B-C= CS
B+D
B-E= PS
A+B+D
-C-E= AW
retici artndaki deiflme ise

PS = PS2 - PS1 = (B + D) - (D + E) = B - E
reticiler P1 yerine P2 fiyatndan Q2 kadar sattklar iin B alann kazandlar.
Daha az miktarda mal sattklar iin de (Q2 - Q1) E alann kaybettiler. Refah seviyesindeki deiflim ise W = W2 - W1 fleklindedir.
W = CS + PS = (-B - C) + (B - E) = -C - E
B alan tketicilerden reticilere transfer olduu iin refah etkilemez. Refahtaki azalmann sebebi, tketicilerin C alann ve reticilerin E alann kaybetmesidir.
Refahtaki bu kayp W = -C - E alan kadardr. Tketiciler ekstra ktya onu retmenin marjinal maliyetinden daha fazla deer verdikleri iin toplumun refahnda
azalma meydana gelmifltir.
Tam rekabeti kt seviyesinin stnde gereklefltirilen retim miktar, retilen
ekstra miktarn retim maliyeti tketicilerin ekstra mala verdii deeri aflt iin refah seviyesini dflrr. fiekil 5.10da retim miktarnn tam rekabeti piyasa seviyesinin stne karlmas durumunda refah seviyesinin nasl etkilendii gsterilmektedir. Bafllangta piyasa e1 noktasnda dengededir. Bu denge miktarnda Q1 denge miktarn ve P1 denge fiyatn gstermektedir. retim miktarnn Q1den Q2ye karlmas durumunda fiyat P2ye dflmfl ve talep erisi zerinde e2 noktasna gelinmifltir. Tketicilerin daha ucuza bulduklar maldan daha fazla satn alacaklar
kesindir. Bu durumda tketici art
CS = C + D + E
kadar artfl gstermifltir. P1 bafllang fiyatnda retici art C + F kadard. Daha byk miktarda retimin maliyeti, arz erisinin altnda Q2ye kadar olan ksm B + D
+ E + G + H alanna eflittir. reticiler bu miktar F + G + H alanna eflit olan
P2Q2den satabilirler. Bu yzden, yeni retici art F - B - D - E fleklindedir. Sonu,
retim miktarndaki artfl retici artnn dflmesine neden olur.
PS = -B - C - D - E
127
reticiler, tketici artndaki artfltan daha fazla kaybettikleri iin yeni refah
afladaki gibidir.
W = CS + PS = (C + D + E) + (-B - C - D - E) = -B
fiekil 5.10
kt Miktarnn
Tam Rekabet
Seviyesinin stne
karlmas Refah
Seviyesini Azaltr.
S
MC2
MC1=P1
P2
e1
D E
e2
D
F
G
0
Q1
Tam Rekabet kts
Q2
Daha Yksek kt Fark
Tketici Art, CS
A+C+D+E
C+D+E= CS
Tketici Art, PS
C+F
F-B-D-E
-B-C-D-E= PS
Refah, W=CS+PS
A+C+F
A+C+F-B
-B= W
Kaybn meydana gelme sebebi tketicilerin Q2 - Q1 kadar ekstra ktya sadece E + H kadar deer vermeleridir ki bu deer retim maliyeti olan B + E + Hden
daha azdr. Yeni fiyat P2, Q2 kadarlk retimin marjinal maliyetinden (MC2) daha
azdr. Bu noktada gereklefltirilen retim miktar olduka fazladr. Bu da bir etkinsizlik sebebidir.
Tam rekabet piyasalarnda refahn maksimize edilmesinin sebebi, tam rekabet
dengesinde fiyatn marjinal maliyete eflit olmasdr. Bu noktada arz ve talep birbirine eflittir ki bu da fiyatn marjinal maliyete eflit olduunu garantiler. Fiyatn marjinal maliyete eflit olmas durumunda, tketicilerin retimin son birimine verdikleri deer, retilen son birimin maliyetine eflittir. Eer tketiciler retilen son birime,
marjinal maliyetinden daha fazla deer verirlerse retim artrldka refah da artacaktr. Ayn flekilde, eer tketiciler son birime marjinal maliyetinden daha az deer verirlerse daha dflk retim dzeylerinde yine refah artacaktr. Fiyatn marjinal maliyetin zerinde belirlenmesi durumunda tketici refah olumsuz etkileneceinden tketiciler de satn almaya niyetli olduklar mal ve hizmetler iin marjinal
maliyete eflit bir fiyat demekten memnundurlar. Bu balamda bakldnda tam
rekabet piyasalar hem refah hem de etkinlik asndan en ideal piyasadr.
128
Mikro ktisat
zet
N
A M A
N
A M A
Tam rekabet piyasasn ve tam rekabet piyasasnn zelliklerini tanmlamak

Tam rekabet piyasas dier piyasa yaplarndan
birok yn ile daha farkldr. Bu piyasalarda rekabet olduka fazladr. ok sayda firma sz konudur. Piyasaya girifl ve kfl konusunda herhangi bir engel yoktur. Potansiyel firmalar pozitif kr
grdklerinde piyasaya girebilir ve negatif kr
gren hlihazrda firmalar, bu piyasay herhangi
bir vergi veya cret demeden terk ederler. rnler birbirinin neredeyse aynsdr. rnler arasnda belirli bir fark yoktur. Piyasada var olan alc
ve satclar hem rnn kalitesi hem de fiyat
hakknda tam bilgiye sahiptir.
Tam rekabet piyasasnda ksa dnem dengesini elde edebilecek ve ksa dnem arz erisini aklamak
Firmalar ksa dnemde piyasa fiyatndan sattklar mal veya hizmet satflndan elde ettikleri gelirleri ile ortalama deiflken maliyetlerini karfllayp
karfllayamadklarna bakarlar. Marjinal maliyetin, ortalama deiflken maliyetinin minimum noktasna eflit olduu nokta ve zerinde retim karar alrlar. Bu durumda ksa dnem arz erisinin,
marjinal maliyet erisinin ortalama deiflken maliyetin minimum olduu nokta ile zerinde kald noktaya eflit olduu sylenebilir. Bu piyasalarda firmalar kr maksimizasyonu kararlarn
alrken toplam haslatlar ile toplam maliyetlerini
karfllafltrabilir veya marjinal maliyetin marjinal
haslata eflit olduu noktada krlarnn maksimize olduunu grebilirler.
N
A M A
N
A M A
Tam rekabette uzun dnem firma dengesini ve

uzun dnem piyasa arz erisini aklamak
Ksa dnemde kr elde eden firmalar, potansiyel
firmalarn uzun dnemde piyasaya girmesine neden olur. Bu noktada potansiyel firmalar elde ettikleri kr normal kra eflit oluncaya kadar piyasaya girmeye devam ederler. Ayn zamanda fiyat da ortalama maliyetin minimum olduu seviyede belirlerler ki bu fiyat ne piyasada faaliyette
bulunan firmalarn piyasay terk etmelerine neden olacak kadar dflk ne de potansiyel firmalarn piyasaya girmelerine neden olacak kadar
yksektir. Bu durumda uzun dnemde hem firma hem de piyasa dengesi salanmfl olur. Uzun
dnem arz erisi, sabit maliyetli piyasalarda yatay eksene paralel, artan maliyetli piyasalarda
pozitif ve azalan maliyetli piyasalarda ise negatif
eime sahip erilerden oluflur.
Tam rekabet piyasalarnda refah ve etkinlik durumunu aklamak
Tam rekabet piyasalarnda hem tketici hem de
retici asndan bakldnda rehahn saland
ve bu tr piyasalarn etkin olduu sylenir. Bu
tr piyasalar ideali oluflturduu iin bu konularda da karfllafltrma yaplmasna imkn salar. Fiyatn marjinal maliyete eflit olmas etkinlik sebebidir nk bu noktada arz ve talep de birbirine
eflittir. Fiyatn ykselmesi veya dflmesi hem tketiciler hem de reticiler asndan refah kaybna neden olur.
129
Kendimizi Snayalm
1. Bir firmann fiyat kabullenici olmasndan ne anlyorsunuz?
a. Fiyat belirleme konusunda belirli bir gce sahip
olduunu
b. Firmann piyasa gcne sahip olduunu
c. Firmann monopol gcne sahip olduunu
d. Firmann fiyat etkileyemeyecek kadar kk olduunu
e. Firmann oligopol gcne sahip olduunu
2. Tam rekabet piyasalarnda herhangi bir firmaya ait
talep erisi nasldr?
a. Negatif eime sahiptir.
b. Yatay eksene paraleldir.
c. Eimi sfra eflittir.
d. Pozitif eime sahiptir.
e. Firmaya ait talep erisi sz konusu deildir.
3. Firmann normalst kr elde edebilmesi iin afladakilerden hangisi gereklidir?
a. Fiyatn ortalama maliyetin stnde belirlenmesi
b. Fiyatn ortalama maliyetin altnda belirlenmesi
c. Fiyatn ortalama maliyete eflit belirlenmesi
d. Fiyatn ortalama haslatn stnde belirlenmesi
e. Fiyatn ortalama haslata eflit belirlenmesi
4. Tam rekabet piyasalarnda etkinlikten sz edilebilir mi?
a. Fiyat ksa dnemde normalst kra neden olacak kadar ykseldii iin etkinsiz piyasalardr.
b. Gerekte olmayan piyasalardr, etkin deildirler.
c. Zarar etmesine ramen kapanmayan firmalarn
var olduu piyasalarda etkinlikten sz edilemez.
d. Faiz oranlar bu tr piyasalarda olduka yksektir. Etkin deildir.
e. En etkin piyasalardr ve ideali oluflturur.
5. ok sayda alc ve satc olmas, homojen rn, girifl-kfl engelinin olmamas gibi zellikler hangi piyasa
yapsnda gzlenir?
a. Oligopol
b. Monopol
c. Monopolc rekabet
d. Tam rekabeti
e. Eksik rekabet
6. Tam rekabet piyasalarna uzun dnemde sonsuz sayda firmann girememe nedeni ne olabilir?
a. Yasalar
b. Vergiler
c. Firmalarn piyasa gcne sahip olmas
d. Firmalarn fiyat belirleyici olmas
e. Firma baflna dflen krn negatif olmas
7. Tam rekabet piyasalarnda potansiyel firmalar ksa dnemde piyasaya girme konusunda cezbeden fley nedir?
a. Yasal engelin olmamas
b. Normalst kr
c. Normal kr
d. Vergilerin olmamas
e. Firmalarn fiyat belirleyici olmas
8. Firmann maksimum kra ulaflabilmesi iin ne gereklidir?
a. MR = MC
b. MR = AR
c. P = D
d. D = S
e. S = TR
9. Bir
lerden
a.
b.
c.
d.
e.
piyasann yapsnn belirlenmesinde afladakihangisi belirleyici deildir?

Alc ve satc says
Satlan rnlerin benzer olup olmad
Girifl-kfl engelinin varl
Faiz oran
rnlerin homojen olup olmad
10. Sabit maliyetli firmalarn uzun dnem arz erisi afladakilerden hangisidir?
a. Yatay eksene paraleldir.
b. Dfley eksene paraleldir.
c. Negatif eime sahiptir
d. Pozitif eime sahiptir.
e. Bu tr piyasalarn arz erileri yoktur.
130
Mikro ktisat
1. d
Sra Sizde 1
Tam rekabet piyasasnda sz edilen homojen yani birbirinin neredeyse tpatp ayn ve birbirlerinin tam ikamesi olan rnlere rnek olarak altn, buday, msr
gsterilebilir.
2. b
3. a
4. e
5. d
6. e
7. b
8. a
9. d
10. a
Bir firmann fiyat kabullenici olmas ile fiyat etkileyemeyecek kadar kk olduu, fiyat zerinde herhangi bir etkisi olmad, bu yzdende
fiyat kabul eden olduu anlafllr.
Tam rekabet piyasasnda herhangi bir firmann
talep erisi bu piyasalarda faaliyet gsteren firmalarn fiyat kabul eden olmasndan dolay yatay eksene paraleldir.
Bir firmann normalst kar elde edebilmesi
iin fiyatn ortalama maliyetinin zerinde belirlenmesi gerekir. Ancak bu durumda, firma tm
maliyetlerini karfllayabilecek ve stne kendisine de bir miktar kar kalacaktr.
Tam rekabeti piyasalar en etkin piyasalardr ve
ideali oluflturur. Bu tr piyasalarda kaynaklar
tam kapasite ile alflr ve atl durumda bulunan
kapasite sz konusu deildir. Satclar ve mflteriler piyasa da oluflan fiyattan memnundur.
Saylan zellikler tam rekabeti piyasalara aittir.
Tam rekabeti piyasalarda uzun dnemde piyasaya sonsuz sayda firma giremez. Ksa dnemde karn pozitif olmas ve girifl engeli olmamasndan dolay firmalar uzun dnemde piyasaya
girifl yaparlar. Ancak her bir firma girifli ile firma
baflna dflen kar azalmaya bafllar. Belirli bir firma saysnda kar sfr olur ve firma girifli devam
ederse kar negatife dfler.
Ksa dnemdeki pozitif kar firmalarn piyasaya
girifli konusunda dier firmalara teflvik yaratr.
Tam rekabeti piyasalarda kar maksimizasyonu
kural MR=MCdir.
Saylanlar arasnda faiz orannn piyasa yapsnn belirleyicilii zerinde bir etkisi yoktur.
Sabit maliyetli firmalarn uzun dnem arz erisi
yatay eksene paraleldir. Bunun sebebi maliyetlerin sabit olmasdr.
Sra Sizde 2
Tam rekabet piyasas gnmzde her ne kadar ender
rastlanan ve varsaymlar ok fazla geerli olmayan piyasalarsa da alfllmalarnn sebebi, bu tr piyasalarn
ideal bir piyasa tr olmasdr. Her fleyden nce kt
kaynaklarn en etkin ve en verimli flekilde kullanlmasna olanak salar. Bu nedenle bu piyasa bir eflit referans oluflturur. Dier piyasa eflitlerinin karfllafltrlmasna ve daha iyi anlafllmasna olanak salar.
Sra Sizde 3
Firmann TC > TR iken retimine devam etmesinin sebebi, TC erisinin negatif eime sahip olmas yani azalan olmasdr.
Sra Sizde 4
Tam rekabet piyasasnda firmalarn ksa dnemde pozitif kr elde etmeleri sz konusudur. Pozitif kr gren
potansiyel firmalar bu piyasalarda girifl-kfl engeli bulunmad iin piyasaya girmek isteyeceklerdir. Ancak
ksa dnemde bu, mmkn deildir. nk firmalarn
ksa dnemde piyasaya girmeleri, rnein fabrika amalar mmkn olamayacaktr. Bu nedenle firmalarn
bu sorunlarn uzun dnemde halledip piyasaya girdikleri grlr.
131
Sra Sizde 5
Sfr kr daha iyi anlayabilmek iin, krn toplam haslattan toplam maliyetin karlmas fleklinde hesaplandn tekrar hatrlayalm. ktisatlar, maliyet kavramn
muhasebecilerden farkl tanmlarlar. Bu fark maliyetin
nasl hesapland ile ilgilidir. Firmalar retimleri esnasnda birtakm girdiler kullanrlar. Bu girdileri ya kiralar
ya da satn alrlar. Girdiler iin verdikleri paralar muhasebelefltirmek zorundadrlar. rnein yannda retim
iin 3 kifli alfltryorsa ve bunlara T600den her ay
T1.800 dyorsa firmann ifli gideri T1.800dir. fli gideri bir maliyettir ve ak maliyet olarak adlandrlr.
te yandan firmalar sahip olduklar retim maliyetlerini kendi retim srelerinde kullandklarnda, onlar kiraya vermekten veya satmaktan dolay elde edecekleri
gelirden vazgemifl olurlar. rnein iktisat blmnden bir rencinin mezun olduktan sonra T1.200 maaflla bir yerde alflmaktansa kendi kurduu ifl yerinde
mdr olarak alflmaya baflladn varsayalm. Bu renci iin T1.200 bir frsat maliyetidir ve iktisatlar bu
mebla da maliyetlerinin iinde hesaplarlar. Bu maliyetlerde firmalar iin rtk maliyetler olarak tanmlanr.
ktisatlar kr aklarken hem ak hem de rtk maliyetleri kullanrlar. Bu balamda baktmzda tam rekabet piyasalarnda firmalarn sfr kr elde ettikleri sylendiinde bahsedilen ekonomik krdr ve muhasebeci
kr pozitiftir.
Carlton, D.W. J. M. Perloff, Modern Industrial Organization, (2000) Addison Wesley Longman, New
York third edition,
Griffiths, A. (2000), Intermediate Microeconomics: Theory and Application, Pearson Education, Boston,
kinci bask
Dinler, Zeynel. (2010) Mikro ktisat, Bursa.
Macconnell, Campbell R. Brue, Stanley L.,ve Flynn, Sean M. (2012). Microeconomics, MacGraw-Hill/Irwin, New York.
Parasz, lker. (2011), Mikro Ekonomi, Bursa
Parkin, Michael. (2012), Microeconomics, Pearson
Education, Boston.
Perloff, J.M. (2007) Microeconomics, Pearson Education, Boston, fourth edition
Pindyck, R.S., D.L. Rubinfeld, (2009), Microeconomics, Pearson Education, Boston, yedinci bask
nsal, Erdal M. (2010), Mikro ktisat, maj Yaynclk,
Ankara.
stnel Besim. (2001), Ekonominin Temelleri, Dnya yaynlar, stanbul.
Welch, Patrick J., Welch, Gerry F. (2010), Economics,
Theory&Practice, John Wiley & Sons, Inc.,USA.
Yldrm, Kemal. (2010), Mikro ktisada Girifl, (Kemal
Yldrm editr), Ekin Yaynclk, Sekizinci Bask,
Eskiflehir.
MKRO KTSAT
Amalarmz
N
N
N

Monopol piyasasn ve monopolcnn firma dengesini ifade etmek
Monopolc rekabet piyasasnn iflleyiflini ve bu piyasada yer alan firmann
dengesini aklamak
Oligopol piyasasn ve bu piyasadaki farkl firma davranfllarn aklamak
Anahtar Kavramlar
Monopol Piyasas
Monopolc Rekabet Piyasas
Oligopol Piyasas
Mal Farkllafltrmas
Fiyat Farkllafltrmas
Oligopolistik Bamllk
Firma Dengesi
indekiler
Mikro ktisat
Eksik Rekabet
Piyasalar-Monopol,
Monopolc Rekabet
ve Oligopol
Piyasalar
GRfi
MONOPOL PYASASI
MONOPOLC REKABET PYASASI
OLGOPOL PYASASI
Eksik Rekabet PiyasalarMonopol, Monopolc

Rekabet ve Oligopol
Piyasalar
GRfi
Bir nceki blmde tam rekabet piyasasnn gerek hayatta var olmayan ideal bir
piyasa yaps olduu belirtilmiflti. Gerek hayatta, tam rekabet piyasasnn yerini,
tam rekabet piyasasna iliflkin varsaymlarn salanmad durumlarda ortaya kan
eksik rekabet piyasalar almaktadr. rnein tam rekabetin varsaymlarndan biri olan homojen mal varsaymndan sapma halinde, farkllafltrlmfl mallarn retilip satld monopolc rekabet piyasas ile karfllafllmaktadr. Her ne kadar tam
rekabet piyasasnn dier baz zelliklerini iinde barndrsa da monopolc rekabet piyasasnda mal farkllafltrlmasnn olmas, bu piyasada yer alan firmalara snrl da olsa monopolc g kazandrmaktadr. Tam rekabet varsaymlarndan olan
ok sayda satc yerine tek bir firmann olmas durumunda, ortaya kan piyasa
yaps monopol olarak adlandrlmaktadr. Buna karfllk birbirine etki edebilecek
kadar az sayda firmann homojen veya farkllafltrlmfl mal rettii oligopol piyasas yine tam rekabetin baz varsaymlarndan sapmann olduunu gstermektedir.
Dolaysyla tam rekabet flartlarndan birinin veya daha fazlasnn yerine gelmemesi durumunda eksik rekabet piyasalar ortaya kmaktadr. Bu nitede de eksik rekabet piyasalar arasnda yer alan monopol, monopolc rekabet ve oligopol piyasalar zellikleri, firma dengeleri ve ekonomik etkinlikleri asndan incelenecektir.
MONOPOL PYASASI
A M A
Monopol piyasasn ve monopolcnn firma dengesini ifade etmek.
Monopol, tek bir firmann yakn ikamesi olmayan bir mal retip satt piyasa trdr. Bu tanmdan da anlafllaca gibi, monopol piyasasn tanmlayan iki zellik
vardr; yakn ikamesi olmayan bir maln retilmesi ve tek bir firmann varl.
Monopolcnn arzn kontrol ettii maln ikamesinin olmamas halinde tam
(saf) monopol sz konusudur. Ancak, gerek ekonomik hayatta tam monopole
pek rastlanlmamaktadr. nk her mal, az ya da ok mutlaka ikame eden mallar vardr. Ekonomide retilen btn mallar birbirleriyle dolayl da olsa bir rekabet iindedirler. Bu dolayl rekabet, tketicinin snrl geliri karflsnda btn ekonomik mallarn birbirine rakip olmalarndan kaynaklanmaktadr. Tam monopol
piyasasnn koflulu, monopolc firmann, retim miktar ne olursa olsun, piyasa-
134
Monopol piyasasnn
zellikleri: 1. tek satc, 2.
yakn ikamesi olmayan mal,
3. girifl engellerinin olmas.
Mikro ktisat
daki tketicilerin tm gelirlerini alabilecek kadar gl olmasdr. Bu da ancak

toplumdaki tm mallarn tek bir firma tarafndan retilmesi ve satlmas ile mmkndr. Bu nedenle, tam monopol teorik snrlamalara dayanmaktadr. Buna karfln monopol, piyasaya hkim olan tek firmann fiyat nasl belirlediini gstermesi bakmndan nem taflmaktadr. Bu aklamalar flnda monopol piyasasn,
ikame olanaklar snrl olan bir maln arznn tek bir firmann kontrol altnda olmas fleklinde tanmlamak mmkndr. Bu demektir ki sz konusu maln ikame
olanaklar ne kadar snrlysa o mal ile dier mallar arasndaki apraz talep esneklii o kadar kktr. Tam monopol durumunda ise sz konusu maln apraz talep esneklii sfr olmaktadr.
Monopolc firmann bir endstride faaliyet gsteren tek firma olmas nedeniyle, monopolc firma ile endstri zdefltir. Bu demektir ki bir maln arz tek bir firmann kontrol altndadr, dolaysyla monopolcnn karfllaflt talep erisi negatif eimli piyasa talep erisi ile ayndr. Bu durumda, monopolc firma rettii maln miktarn kontrol ederek piyasa fiyatn belirleme gcne sahip olmaktadr. Dolaysyla tam rekabet piyasasndaki bir firmann aksine monopolc firma fiyat kabullenici deil, fiyat belirleyicidir.
Monopol Gcn Kaynaklar: Girifl Engelleri

Yeni firmalarn piyasaya girifllerini engelleyerek monopoln varlna yol aan faktrler girifl engelleri olarak adlandrlmaktadr. Bu faktrleri; lek ekonomileri,
ham maddelerin zel mlkiyeti, patentler ve zel imtiyaz haklar olarak sralamak
mmkndr.
lek Ekonomileri: Bir maln piyasa talebinin bir byk retici tarafndan ok
sayda kk reticiye gre daha ucuza karfllanmas lek ekonomileri olarak adlandrlmaktadr. Bir baflka ifadeyle, retim tesis lei bydke ortalama toplam maliyetin dflt veya optimal retim tesis leinin ok byk olduu endstrilerde, zamanla tek firma tm piyasaya egemen olarak monopolleflebilmektedir. Bu durumda, monopolc g oluflturan firma daha dflk birim maliyetle retim yaptndan bir maliyet avantaj elde etmektedir. Bu maliyet avantaj da yeni
firmalarn piyasaya giriflini engellemektedir. Bu tr monopollere, piyasa flartlarnn
doal bir sonucu olarak ortaya ktklar iin doal monopol denilmektedir.
Ham maddelerin zel Mlkiyeti: Baz ham maddelerin mlkiyet hakknn
sadece tek bir firmada bulunmas da monopoln oluflmasna neden olabilir. Bu
durumda firma, ham maddeyi baflka firmalarn kullanmna izin vermeyerek ilgili
maln kendisi dflndaki firmalar tarafndan retilmesini imknsz klabilir. rnek
olarak Etibankn bor madenlerinin arzn kontrol etmesi gsterilebilir.
Patentler: Yeni bulufl hakknn belli bir sre iin sadece o buluflu gereklefltiren firmaya verilmesi yani patent hakkna sahip olunmas sonucu da monopol oluflabilir. Patent hakkna sahip olan bir firma, o maln retiminde belli bir sre, baflka firmalarca maln retimi yasaklandndan, dier firmalarn rekabetinden korunmaktadr. Bu tr monopoller ila endstrisinde yaygndr.
zel mtiyaz Hakk: Elektrik retimi, doal gaz iletimi, demir yolu taflmacl vb. ilk yatrm maliyeti yksek olan retim dallarnda, tketicileri korumak iin,
devlet, tek bir firmaya retim imtiyaz vererek monopoller yaratabilmektedir. rnein Trkiye elektrik datm TEDAfi tarafndan yrtlmektedir.
6. nite - Eksik Rekabet Piyasalar-Monopol, Monopolcu Rekabet ve Oligopol Piyasalar
135
Monopolde Talep, Toplam Haslat ve Marjinal Haslat

Daha nce de belirtildii gibi, monopol piyasasnda tek bir firma faaliyet gsterdiinden, firmann talep erisi ile endstrinin talep erisi ayndr. Tam rekabet piyasasnda firmann talep erisi yatay eksene paraleldir (fiyat kabullenici olduundan). Monopol piyasasndaki firmann talep erisi ise piyasa talep erisi ile ayn olduundan, aflaya doru eimlidir. Bu nedenle tam rekabetin aksine monopolc
fiyat kendi belirlemektedir. Monopolcnn karfl karflya olduu talep erisinin piyasa talep erisi olmas, monopolcnn fiyat ve retim miktarn belirlerken birini
dierinden bamsz grmesini engeller. Eer monopolc fiyat belirlerse talep edilen miktar veri olarak alacaktr. Yani, belirlenen fiyat dzeyinde ne kadar mal talep edileceinin kararn piyasa verecektir. Benzer flekilde, monopolc retim miktarn belirlerse fiyat veri olarak alacaktr. Yani veri fiyat dzeyinde, piyasa bu sefer retim miktarn belirleyecektir. Dolaysyla, monopolc daima piyasa talep erisini dikkate alarak hareket etmek zorundadr; monopolc istedii gibi ya fiyat ya
da miktar belirleyebilir ancak her ikisini birden belirleyemez.
Tam rekabette firmann retim dzeyinden bamsz olan piyasa fiyatnn, monopolde monopolcnn retim dzeyine bal olarak deiflmesi, monopolcnn
rekabeti firmann tersine fiyat kabul edici deil de fiyat belirleyici olmas demektir. Tam rekabet piyasasnda olduu gibi monopol piyasasnda da firmann talep
erisi ile ortalama haslat erisi ayndr nk tam rekabette olduu gibi monopolde de ortalama haslat piyasa fiyatna eflittir. Her retim dzeyindeki ortalama haslat, sz konusu retim dzeyindeki fiyat olup toplam gelirin retim miktarna
oran ile bulunmaktadr.
Monopolcnn fiyat
belirlemesi: Monopolc fiyat
kabullenen deil, fiyat
belirleyen konumundadr.
Ancak fiyat belirlerken satfl
miktarn veya tersine, satfl
miktarn kararlafltrrken
bunun satlaca fiyat
piyasa koflullarna brakmak
zorundadr.
AR = TR/Q = (P . Q) / Q = P
Marjinal haslat, retim miktarnda meydana gelen 1 birimlik deiflme karflsnda toplam haslattaki deiflme fleklinde tanmlandndan; satlan miktar Q kadar
artrldnda, toplam haslatta TR kadarlk bir artfl olduuna gre, marjinal haslat afladaki gibi elde edilmektedir.
MR = TR/Q
Monopolc negatif eimli bir piyasa talep erisi ile karfl karflya olduundan,
bir birim daha fazla retip satabilmesi iin fiyat dflrmek zorundadr. Dolaysyla monopolcnn marjinal haslat daima ortalama haslattan (fiyat) daha dflktr.
nk monopolc, sadece son satt birimi deil, daha nce yksek fiyatlardan
satmas gereken tm miktarlar da daha dflk olan son birimin fiyatndan satmak
durumunda olduundan, son satlan birimin ona salad haslat bu birimin satfl
fiyatnn (dolaysyla ortalama haslatn) altnda olacaktr.
Fiyat
(P)
retim Miktar Toplam Haslat Ortalama Haslat Marjinal Haslat

(Q)
(TR)
(AR)
(MR)
6
5
10
12
12
10
-2
-4
-6
Tablo 6.1
Monopolcnn
Toplam, Ortalama ve
Marjinal Haslatlar
136
Mikro ktisat
fiekil 6.1
Monopolde Toplam,
Ortalama ve
Marjinal Haslat ile
Talep Esneklikleri
Farkl fiyat dzeylerinde monopolc iin

toplam haslat, ortalama haslat ve marjinal
haslat deerlerinin verildii tablo 1de de
e=-1
grld gibi, ortalama haslat ile maln
12
piyasa fiyatlar ayndr. Bu da monopolcnn ortalama haslat erisi ile talep erisi-<e<0
0<e<-1
nin ayn olduunu gstermektedir. Ayrca
TR
tablodan da anlafllabilecei gibi, 4 birimlik
retim miktarnda toplam haslat dzeyi
Q
0
1 2 3 4 5 6 7
maksimuma ulafltndan, marjinal haslat
P, MR
sfr deer almaktadr.
Talebin esnek
ksm
Ancak marjinal haslat, retim miktarnda meydana gelen bir birimlik deiflme kare=-1 Talebin inelastik
7
flsnda toplam haslattaki deiflme fleklinde
ksm
tanmland iin, marjinal haslat deerleri
D=AR
0
Q
flekil 6.1de birim aralarna iflaretlenmifltir.
1 2 3
4 5 6 7
fiekil 6.1de monopolcnn marjinal haMR
slat erisi ile ortalama haslat erisi arasndaki iliflki gsterilmektedir. Buna gre monopolcnn MR erisi, firmann talep erisinin altndadr. Talep erisi, her rn miktarnn satlabilecei fiyat dzeyini yansttndan ayn zamanda monopolcnn ortalama haslat erisidir. Buna gre marjinal haslat erisinin talep erisinin altnda kalmas, her rn miktarnda (birinci birim dflnda) marjinal gelirin fiyattan dflk olduunu yanstr.
fiekilden de grld gibi, marjinal haslat toplam haslattaki deiflme olduundan, toplam haslat artarken marjinal haslat bafllangta pozitiftir; toplam haslat maksimuma ulafltnda marjinal haslat sfr deerini almakta, toplam haslat
mutlak olarak dflmeye baflladnda ise marjinal haslat negatif olmaktadr.
TR
Toplam Haslat, Marjinal Haslat ve Talebin Fiyat Esneklii

Monopolcnn talep erisi ile piyasa talep erisi ayn olduuna gre, monopolcnn retecei maldan bir birim daha fazla satabilmesi iin fiyat dflrmesi gerekmektedir. Dflen fiyat maln sadece son bir birimi iin deil, btn birimler iin geerli olacaktr. Bu nedenle fiyattaki ok kk deiflmeler iin, toplam haslattaki
deiflme afladaki gibi yazlabilir.
TR = P(Q) + Q(P)
(1)
Burada fiyat azald iin P negatif deer alrken Q pozitif deer almaktadr.
(1) nolu eflitliin her iki taraf da Qya blndnde (2) nolu denklemde yer
alan marjinal haslat fonksiyonu elde edilir.
TR/Q = MR = P + Q(P/Q)
(2)
(P/Q) talep erisinin eimini vermektedir. Monopolcnn talep erisi negatif eimli olduundan marjinal haslat fiyattan dflk olacaktr. Marjinal haslat
fonksiyonunda P maln yeni fiyatn ve Q(P/Q) ise fiyattaki dflfl nedeniyle satlan btn birimlerden elde edilecek toplam haslattaki azalmay ifade etmektedir.
Marjinal haslat ile talep erisinin eimi arasndaki iliflki, marjinal haslat ile talebin fiyat esneklii arasndaki iliflkiye dnfltrlebilir. Bir talep erisi zerindeki
herhangi bir noktadaki fiyat esneklii
eD = (P/Q) (Q /P)
137
(3)
olduuna gre,
(P/Q) = P/QeD
(4)
fleklinde de yazlabilir. (4) nolu denklem marjinal haslat fonksiyonuna yerlefltirildiinde,

MR = P + Q(P/QeD) = P + P (1/eD)
(5)
elde edilir. Dolaysyla marjinal haslat fonksiyonu,

MR = P(1+ 1/eD)
(6)
fleklinde de gsterilebilir.
(6) nolu eflitlik monopolcnn marjinal haslatnn fiyattan daha kk olduunu gstermektedir. nk monopolcnn aflaya doru eimli talep erisinin fiyat esneklii (eD) negatiftir. Bu eflitlik herhangi bir retim dzeyindeki marjinal gelirin maln fiyatna ve talebin fiyat esnekliine bal olduunu gstermektedir.
Talebin fiyat esneklii ile bir maln satflndan salanan toplam haslat arasndaki iliflkiye gre, talep esnekse (ed<-1) fiyattaki bir dflfl, toplam haslatn artmasna; talep esneklii dflkse (ed>-1) fiyattaki bir dflme, toplam haslatn dflmesine
neden olmaktadr. Buna gre de monopolc hibir zaman fiyat dflfllerinin toplam
haslatn azaltaca bir fiyat-miktar bileflimini semez. fiekil 6.1de de grld gibi, talebin esnek olduu ksmlarda toplam haslat artmaktadr, dolaysyla marjinal
haslat da pozitiftir. Birim esnek (ed=-1) olduu noktada ise toplam haslat maksimum, dolaysyla marjinal haslat sfra eflit olmaktadr. Ancak talebin esnek olmad ksmlarda ise toplam haslat azaldndan, marjinal haslat da negatif deerler almaktadr. Bu nedenle, monopolc daima talep fonksiyonunun esnek ksm zerindeki bir fiyat-miktar bileflimini seerek krn maksimize etmeye alflacaktr.
Ksa Dnemde Monopolc Firmann Kr Maksimizasyonu

Monopolc, tam rekabette olduu gibi, toplam haslat ile toplam maliyet arasndaki fark maksimum yapan retim dzeyini seerek krn maksimum yapmaktadr.
Bunun iin, firma optimizasyon koflulu olarak bilinen marjinal haslat-marjinal maliyet eflitliini (MR=MC) salamaldr. fiekil 6.2de monopolcnn ksa dnem dengesi srasyla toplam haslat-toplam maliyet yaklaflm ve marjinal haslat-marjinal
maliyet yaklaflm altnda gsterilmifltir.
fiekil 6.2de yer alan steki panelde monopolcnn ksa dnem dengesi toplam haslat-toplam maliyet erileri ile gsterilmifltir. Buna gre, toplam haslat ve
toplam maliyet erileri n ve m noktalarnda kesiflmekte ve dolaysyla da bu noktalara denk gelen retim dzeylerinde (Q1 ve Q4) toplam haslat ksa dnem toplam maliyete (TC=TR) ve dolaysyla ortalama toplam maliyet ortalama haslata
(ATC=AR) eflit olduundan (bafla bafl noktas), monopolc sfr kr elde etmektedir. n noktasnn solunda ve m noktasnn sanda kalan retim dzeylerinde ise
toplam maliyet erisi toplam haslat erisinin zerinde kalmaktadr ve dolaysyla
firma zarar etmektedir. Buna karfllk, bafla bafl noktalar arasndaki tm retim dzeylerinde toplam haslat erisi toplam maliyet erisi zerindedir ve monopolc
kr etmektedir. Maksimum kr dzeyi ise toplam haslat ile toplam maliyet arasndaki dikey araln (farkn) en fazla olduu Q2 retim dzeyindedir. Bu retim dzeyinde toplam haslat ve toplam maliyet erilerinin eimleri de birbirine eflittir
Kr Maksimizasyonu:
Monopolc daima talep
erisinin esnek ksm
zerindeki bir fiyat-miktar
bileflimini seerek krn
maksimize etmeye
alflacaktr.
138
Mikro ktisat
fiekil 6.2
Ksa Dnemde
Monopolc
Firmann Kr
Maksiminizasyonu
SIRA SZDE
D fi N E L M
(toplam haslat ve toplam maliyet erilerine izilen teetler birbirine paraleldir).

Toplam haslat erisinin eimi marjinal haslat, toplam maliyet erisinin eimi de
marjinal maliyet olduundan, Q2 retim dzeyinde ayn zamanda MR=MC eflitlii
de salanmfl olmaktadr.
Alttaki panelde ise monopolcnn
ksa
dnem dengesi marjinal haslat ve
TC,TR
marjinal maliyet erileri yardmyla
gsterilmifltir. Buna gre, bir st paKarn maksimum olduu
noktada TC ve TR
TC
nelde yer alan toplam haslat erisinin
erilerinin eimleri
eflit
maksimum olduu Q3 retim dzeyinm
de, marjinal haslat sfra eflittir. Firmann kr marjinal maliyet ve marjinal
n
haslat erilerilerinin kesifltii Q2 retim dzeyinde maksimumdur. Denge
TR
retim dzeyinden hareketle talep e0
Q
Q2 Q3 Q4
Q5
Q1
risine izilen bir dikme (C noktas),
monopolcnn denge (kr maksimizasyonu salayan) fiyatdr (P). OptiP,MC,MR
mal retim dzeyinde (Q2), maln fiyat ile ortalama toplam maliyet arasndaki fark (B ve C noktalar aras),
MC
birim baflna kr vermektedir. Birim
ATC
C
baflna kr retim miktar ile arpldP
nda toplam kr elde edilmektedir.
B
A
fiekle gre monopolcnn elde ettii
SIRA SZDE
ekonomik kr (normalst veya aflr
E
D=AR
kr) PABC taral alan kadardr.
0
QD1 fiQ
2N EQL3 MQ4
Q5
MR
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
S O R U
D K K A Tkoflulu tam rekabetteki gibi MC=MRde gerekleflmektedir.

Kr maksimizasyon
Monopolde
Uzun Dnem Dengesi
SIRA SZDE
N N
Tam rekabet piyasasnda ksa dnemdeki aflr kr durumu uzun dnemde piyasaya yeni firmalarn girmesi ile ortadan kalkmaktadr ve firma uzun dnemde normal
AMALARIMIZ Buna karfllk yksek girifl engelleri monopolc firmay korukr elde etmektedir.
maktadr ve bylece firma uzun dnemde de ekonomik kr salayabilmektedir.
Baz durumlarda monopolc uzun dnemde ekonomik kr durumunu srdreK T A P
meyebilir. Firma bir maln retiminde patent hakk alarak bir endstride monopolc ise patent sresinin dolmas ile birlikte yeni firmalar yksek krdan pay almak
amacyla, monopolcnn malnn yakn ikamesini reterek piyasaya gireceklerdir.
TELEVZYON
Bu durumda,
monopolistik yapdaki piyasa, yeni firmalarn girifli ile birlikte daha
rekabeti bir yapya dnfleceinden, maln fiyat hzla dflmeye bafllayacaktr. Yeni firmalarn piyasaya girifli, fiyat dzeyi marjinal maliyete eflit oluncaya kadar devam edecektir.
N T E RFakat
N E T byle bir durum bafllangta monopolc olan firmann monopolc gcnn tamamn yitirmesine neden olmayabilir. Tketicilerin bir ksm yl-
139
lardr kullandklar ve alflkn olduklar bu markaya sadk kalabilirler. Sonuta firma,

rakiplerine gre biraz daha yksek bir fiyat dzeyinde faaliyetlerine devam edebilir. Byle bir duruma ila endstrisinde ska rastlanlmaktadr.
Monopolc endstriye girifllerin engellenmifl olmas nedeniyle baflka
rekabeSIRAfirmalarn
SZDE
tinden korunarak ksa dnemde elde ettii krlar uzun dnemde de salayabilir. Ancak
baz durumlarda monopolc uzun dnem krn garanti edemeyebilir. Sizce hangi durumlarda monopolc uzun dnemde zarar ile karfllaflabilir? Arafltrnz.D fi N E L M
Monopolde Fiyat Farkllafltrmas
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
S O R U
Yukarda yaplan analiz, monopolcnn satt mal iin tm alclara tek bir fiyat
uygulad varsaym altnda yaplmfltr. Ancak monopolc belirli koflullar altnda
DKKAT
farkl alclara farkl fiyatlar uygulayarak monopol gcn kullanarak aflr kr salayabilir. Fiyat belirleme gc olan firmalar (bu firmalarn saf monopolc olmalar
SIRA SZDE
gerekmez) farkl talep esneklii olan tketicilerle karfllafltklarnda,
bu tketicileri
talep esnekliklerine gre ayrabilirlerse fiyat farkllafltrmas uygulayabilir. Fiyat
farkllafltrmas, bir mala veya hizmete, maliyet ve kalite farkAMALARIMIZ
olmadan, farkl piyasalarda veya farkl miktarlar iin farkl fiyat talep edilmesidir. Fiyat farkllafltrmasnn amac, tek fiyat uygulamasnda ortaya kan tketici rantn ksmen veya taSIRA SZDE
mamen ele geirerek krn artrmaktr.
K T A P
Bir firmann fiyat farkllafltrmas yapabilmesi iin firmann
1. monopol gcne sahip olmas,
D fi N E L M
2. piyasay blmlere ayrabilmesi ve
TELEVZYON
3. ayrd bu blmler arasnda geifl olmayarak yeniden satfl olana bulunS O R U
mamas gerekmektedir.
Fiyat Farkllafltrmas: Ayn

maliyet ve kaliteye sahip bir
mal veya hizmete
D farkl
KKAT
piyasalarda veya farkl
miktarlar iin farkl fiyat
uygulanmasdr.
SIRA SZDE
N N
NDTEKRzamanda
KNAETT
Fiyat farkllafltrmas, sadece monopolc firma tarafndan deil, ayn
negatif
eimli talep erisine sahip, dolaysyla az ya da ok monopolc gc olan monopolc rekabet ve oligopol piyasalarndaki firmalar tarafndan da uygulanabilinir.
SIRA SZDE
N N
Monopolc, fiyat farkllafltrmasn birinci derece, ikinci derece ve nc derece fiyat farkllafltrmas gibi farkl biimlerde uygulayabilir.AMALARIMIZ
Monopolcnn her
tketiciye farkl fiyat uygulamasna, birinci derece fiyat farkllafltrmas denilmektedir. Burada monopolcnn amac tketici rantnn tamamn ele geirmektir. AnK T A P her bir tcak bu tr bir fiyat farkllafltrmasnn yaplabilmesi iin, monopolcnn
keticinin demeye raz olduu maksimum fiyat belirlemesi gerekir ki bu gerek
hayatta pek mmkn deildir.
T E L E V Ziin
Y O N farkl fiyat
kinci derece fiyat farkllafltrmas, monopolcnn farkl miktarlar
talep etmesine denilmektedir. Burada da tketiciler tarafndan satn alnan mal miktar arttka monopolc tarafndan birim fiyat dflrlerek, tketicinin sz konusu
mala olan talebi uyarlmaya alfllmaktadr. Bylece monopolc
tketici rantnn
NTERNET
belki tamamn deil ama bir ksmn ele geirebilmektedir. Bu tr bir fiyat farkllafltrmas uygulamasna elektrik, su ve doal gaz gibi rnlerde rastlanlmaktadr.
Monopolcnn farkl piyasalarda farkl fiyat talep etmesine nc derece fiyat
farkllafltrmas denilmektedir. Ancak, bu tr bir fiyat farkllafltrmasnn uygulanabilmesi iin flartn salanmas gerekmektedir.
1. Farkl alclar iin talebin fiyat esneklii farkl olmaldr. Talep esnekliindeki farkllk, piyasalar arasndaki gelir farkllndan, zevklerdeki farkllklardan veya ikame farkllklarndan kaynaklanabilir.
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
K T A P
D fi N E L M
TELEVZYON
S O R U
NDTEKRKNAETT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
140
Mikro ktisat
Damping: bir maln reticisi

olan monopolc firmann,
maln yabanc piyasalarda
daha dflk fiyatlardan
satmasdr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
SIRA SZDE
S O R U
D fi N E L M
DKKAT
S O R U
SIRA SZDE
DKKAT
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
K T A P
AMALARIMIZ
TELEVZYON
K T A P
NTERNET
TELEVZYON
NTERNET
2. Monopolc piyasalar birbirinden ayr tutmaldr. Aksi takdirde, tketiciler

mal, ucuz olan piyasadan satn alarak daha pahal olan piyasada yeniden
satmak suretiyle arbitraj geliri elde edebilirler.
3. Fiyat farkllafltrmasn salayabilmesi iin monopolcnn katlanmas gereken maliyetin nemsiz olmas gerekmektedir.
Eer monopolcnn piyasalar ayrmak iin yapmas gereken masraflar ok bykse maliyetleri artacak ve dolaysyla kr azalacaktr. Bu durumda monopolcnn fiyat farkllafltrmas iin yapaca ilave masrafn, fiyat farkllafltrmas sonucunda salayaca ilave gelirden az olmas gerekmektedir. nc derece fiyat farkllafltrmasna rnek olarak vapur, tren ve uaklarda birinci, ikinci snf ayrmyla
farkl tarife uygulanmas; futbol malarnda stadn numaral, kapal-ak tribn ve
kale arkas gibi farkl blmlere ayrlarak farkl girifl creti uygulanmas gsterilebilir. Bunun dflnda nc derece fiyat farkllafltrmas piyasann yurt ii-yurt dfl, retici-tketici gibi alt piyasalara blnmesini de iermektedir. rnein yurt dfl piyasasnda monopolc baflka firmalarn rekabeti ile karfllafltndan dolay, yurt
ii piyasasna gre daha esnek bir talep erisine sahip olmaktadr. Bu nedenle
yurt dflnda daha dflk bir fiyat uygulamak zorunda kalmaktadr. Bu tr uygulamalara uluslararas ticarette damping ad verilmektedir.
SIRA SZDE
Yukarda aklanan
fiyat farkllafltrmas uygulamalarn dikkate alarak doal monopollerde hangi tr fiyat farkllafltrmasnn uygulanmas monopolc asndan daha olumlu sonular verebilir?
D fi N E L M
Damping uygulama
eflitlerini arafltrnz.
SIRA SZDE
S O R U
Monopole Yneltilen Elefltiriler
D fiynelik
N E L M elefltiriler yaplrken monopoller genellikle iktisadi etkinlii
Monopollere
DKKAT
salayan bir model olarak kabul edilen tam rekabet piyasalar ile karfllafltrlmaktadr. Bu balamda
S O R U monopol tam rekabete gre, kaynak dalmn bozan/etkinSIRA SZDE
sizlie neden
olan bir piyasa tr olarak kabul edilmektedir. nk monopolde
tam rekabet piyasasna gre retim dzeyi daha dflk, buna karfllk belirlenen
DKKAT
fiyat dzeyiAMALARIMIZ
daha yksektir. Bunun sonucunda, tam rekabette fiyatn marjinal maliyete ve ayn zamanda minimum ortalama toplam maliyete eflit olduu noktada
SIRA SZDE monopolde fiyat marjinal maliyetin ve minimum ortalama
retim gerekleflirken
toplam maliyetin
belirlenmektedir. Buna ksaca monopollerin optimal
K T Azerinde
P
kaynak dalmn bozucu etkisi (kaynak dalmnda etkinsizlik) denilmektedir.
AMALARIMIZ
Dier bir ifadeyle, etkinlik flart olan maln piyasa fiyatnn marjinal maliyete eflit
olma flartT (P=MC
tam rekabette uzun dnemde salanrken monopolde
E L E V Z Y Oflart)
N
uzun dnemde
fiyat,
marjinal
maliyetten byk (P>MC) olduundan etkinlik flarK T A P
t salanmamaktadr.
Ksa dnemde tam rekabette aflr kr mmkn iken uzun dnemde piyasaya
NTERNET
girifllerin engellenmemifl
olmas nedeniyle, aflr kr ortadan kalkmakta ve firmalar
TELEVZYON
sadece normal kr elde edebilmektedirler. Buna karfllk monopolc ksa dnemde elde ettii ekonomik kr durumunu, yksek girifl engellerinin varl nedeniyle, koruyabilmektedir. nk monopolc sahip olduu piyasa gc nedeniyle tam
N T Emaliyetleri
RNET
rekabete gre
ayn bile olsa daha yksek fiyat belirler. Yani monopolc daima marjinal maliyetin zerinde bir fiyattan satfl yaparak aflr kr elde ettiinden, toplumdaki gelir dalmn kendi lehine bozmaktadr.
N N
N N
141
MONOPOLC REKABET PYASASI

A M A
Monopolc rekabet piyasas iflleyiflini ve bu piyasada yer alan firmann dengesini aklamak
Tam rekabet piyasas ve monopol piyasas gerek hayatta ok snrl rnei olan
iki u piyasa yapsn oluflturmaktadrlar. Gerek hayatta ise bu iki u piyasa arasnda yer alan ve eksik rekabet piyasa trleri olarak adlandrlan piyasalar daha sk
grlmektedir. Eksik rekabet piyasalarndan biri olan monopolc rekabet piyasas, piyasaya girifl ve kfllarn kolay olduu, benzer fakat farkllafltrlmfl mallar reten ok sayda firmann faaliyet gsterdii ve firmalarn belli lde fiyat belirleme
gcne sahip olduu piyasa yapsn ifade etmektedir. Tanmndan da anlafllabilecei gibi, monopolc rekabet piyasasn tam rekabet piyasasndan ayran koflulun
farkllafltrlmfl mallar olduu sylenebilir. Bu zellik monopolc rekabet piyasasndaki firmalara ayn zamanda bir eflit monopolc g kazandrmaktadr. Ancak,
piyasada ok sayda firmann bulunmas ve her firmann piyasa paynn kk olmas nedeniyle bir firmann fiyat politikas dier firmalar pek etkilememektedir.
Mal farkllafltrmas gerek veya farkl mal imaj verilerek de (suni) olabilir.
Farkllafltrma iin yalnzca tketicilerin farkl alglamalar bile yeterli olabilir. Gerek anlamda mal farkllafltrmasndan kastedilen fley, mallarn fiziksel zelliklerinde yaplacak olan deiflikliklerdir. rnein iki deterjan markasnn kimyasal bileflimlerinin birbirinden tamamen veya ksmen farkl olmas gibi. Yapay anlamda
mal farkllafltrmasndan kastedilen ise; malda fiziksel anlamda bir farkllaflma olmamasna ramen maln ambalajnda, markasnda, satfl koflullarnda, satfl sonras
servis hizmetlerinde, garanti sresinde, reklamnda ve satfl yeri gibi konularda yaplan farkllafltrmadr. rnein benzin tm benzin istasyonlarnda ayn olmasna
karfln, petrol flirketleri yaptklar reklam ve promosyon faaliyetleri ile tketicilere
kendi sattklar benzini farklymfl gibi gsterebilirler. Bunun dflnda tketici tarafndan farkl olduu imajn kazanmfl mallar, maln ismi veya markas ile anlmaktadr. rnein margarin yerine Sana, kat mendil yerine Selpak, PVC ereve yerine Pimapen gibi, mallarn marka isimleri ile zdefllefltirilmesidir.
Monopolc rekabet flartlar altndaki her firma biraz farkl mal rettii iin, endstriyi tanmlamak kolay olmadndan, benzer mallar reten firmalar bir mal
grubu ierisinde toplanmaya alfllmaktadr. nk mal farkllafltrmas nedeniyle,
tam rekabetteki gibi endstri talep ve arz erilerini oluflturmak mmkn deildir.
Farkllafltrlmfl mal iin tek bir denge fiyat olmaz, ancak fiyatlarn bir grubundan
sz edilir. Bu nedenle, bu piyasada firmalarn oluflturduu birlie mal grubu veya rn grubu denilmektedir ve analizler temsili firma ile snrlandrlmaktadr.
Monopolc Rekabette Talep ve Haslat

Mal farkllafltrmas sonucunda monopolc rekabet piyasasnda yer alan her firma
ksmi monopolc gce sahip olduundan, firmann talep erisi de afla doru
eimli olmaktadr. Ancak monopoln aksine piyasada ok sayda firmann bulunmas ve uzun dnemde piyasaya girifl kfllarn nispeten kolay olmas nedeniyle,
monopolc rekabet piyasasndaki firmann talep erisi monopolcnn talep erisine gre daha esnektir. nk piyasada maln tam ikamesi olmasa bile yine de
yakn ikamesi vardr. Buna karfllk, monopolc rekabet piyasasnda yer alan firmann tketici zerinde monopolc gc arttka yani tketiciyi rettii maln ikamesinin g olduuna inandrdka talep erisinin esneklii azalacaktr.
Monopolc Rekabet:
Endstriye girifl ve kfllarn
kolay olduu, benzer fakat
farkllafltrlmfl mallar
reten ok sayda firmann
faaliyet gsterdii bir piyasa
yapsdr.
Mal Farkllafltrmas:
Monopolc rekabet firmas,
baflarl bir mal
farkllafltrmas yaparak
hem talebi geniflletmeye
hem de talep erisini daha
az esnek duruma getirmeyi
amalar.
142
Mikro ktisat
Monopolde olduu gibi monopolc rekabette de firmann karfl karflya olduu

talep erisi, ayn zamanda firmann fiyat-ortalama haslatn da temsil etmektedir.
Ayrca ayn monopolde olduu gibi marjinal maliyet, fiyattan-ortalama haslattan
kktr ve marjinal maliyet erisi talep erisinin altnda kalmaktadr.
Monopolc Rekabet Piyasasnda Ksa Dnem Dengesi
fiekil 6.3
Monopolc Rekabet
Piyasasnda Ksa
Dnem Dengesi
Monopolc rekabet piyasasnda yer alan bir firmann piyasaya girifl kfln olmad ksa dnemdeki dengesi, monopolcnn ksa dnem dengesinden farkl deildir. Dier btn piyasalarda da olduu gibi, firma ksa dnemde marjinal maliyetini marjinal haslatna (MC = MR) eflitledii retim dzeyinde dengeye gelmektedir.
fiekil 6.3te monopolc rekabet piyasasndaki bir firmann ksa dnem dengesi
verilmifltir. Ksa dnemde firma kr maksiP
mizasyon kofluluna uygun olarak marjinal
maliyetinin marjinal haslatna (MC=MR)
eflitlendii noktadaki retim dzeyini (Q1)
MC
semektedir. Bu retim dzeyine denk dC
flen fiyat dzeyi (P1) ise kr maksimize
AC
P1
eden retim dzeyinden talep erisine B
klan bir dikme (C noktas) ile elde edilA
D=AR
mektedir. fiekilden de grld gibi, firmann belirledii fiyat dzeyi (P1) ortalama
MR
Q
0
maliyetin (B noktas) zerinde olduundan
Q1
(P1>AC), ksa dnemde monopolc gibi
davranan firma P1ABC taral alan kadar
ekonomik kr elde etmifltir.
Monopolc Rekabet Piyasasnda Uzun Dnem Dengesi
fiekil 6.4
Monopolc Rekabet
Piyasasnda Uzun
Dnem Dengesi
Monopolc Rekabetteki
Firmann Uzun Dnem
Dengesi: Fiyat ortalama
maliyete eflittir ancak
marjinal maliyetten
byktr.
Tam rekabet piyasasnda olduu gibi, monopolc rekabet piyasasnda da piyasaya girifllerin maliyetsiz, dolaysyla girifl-kfllarn kolay olmas nedeniyle ksa
dnemde aflr krn varl, yeni firmalarn uzun dnemde piyasaya girmesini
teflvik etmektedir. Bunun sonucunda firmann
piyasa pay azalacandan, talep erisi uzun
P
dnem ortalama maliyet erisine teet oluncaya kadar (yani aflr kr ortadan kalkncaya
LMC
kadar) aflaya doru (sola) kayacaktr. Ayrca
piyasaya yeni markalarla giren firmalar nedeE
LAC
P1
niyle firmann talep erisinin esneklii de artacaktr. Talep erisi ile uzun dnem ortalama
maliyet erisinin birbirine teet olduu bu
D=AR
noktada artk ortalama maliyet ile ortalama
MR
haslat birbirine eflit olduundan, ekonomik
Q
0
Q1
kr da ortadan kalkmfl olur ve firma sadece
normal kr elde etmektedir.
Monopolc rekabet piyasasndaki bir firmann uzun dnem dengesi flekil 6.4te
verilmifltir. Yukarda da akland gibi, uzun dnemde talep erisi, yeni firmalarn piyasaya girmesiyle sola kayarak E noktasnda ortalama maliyet erisine teet
olmaktadr. Bu durumda kr maksimizasyonuna gre firma uzun dnemde ksa
143
dneme gre daha dflk bir retim (Q1) ve fiyat dzeyinde (P1) dengeye gelmektedir. Bu fiyat dzeyinin ortalama maliyete eflit olmas nedeniyle, firmann ekonomik kr sfrdr (normal kr).
Firma hala monopolc gce sahiptir nk firma hala belirli bir markann tek
reticisi konumundadr. Ancak girifller ve dier firmalarn rekabeti nedeniyle
firmann ekonomik kr ortadan kalkmfltr.
Monopolc Rekabette Kullanlmayan Kapasite

Monopolc rekabette, uzun dnem dengesi gereklefltiinde maln fiyat ortalama
maliyete eflit olmakta ve ekonomik kr ortadan kalkmaktadr. fiekil 6.5te grld gibi, monopolc rekabetteki firmann uzun dnem dengesi A noktasnda salanmaktadr. Bu noktadaki denge retimi Qm ve denge fiyat Pm dir. Ama Qm retim dzeyindeki ortalama maliyet, mmkn olabilecek en dflk maliyet deildir,
nk uzun dnem ortalama maliyet erisi halen azalmakta olup henz minimum
noktasna ulaflmamfltr. Dolaysyla monopolc rekabetteki firma uzun dnem
dengesini gereklefltirdiinde optimum retim miktarndan (uzun dnem ortalama
maliyet erisinin minimum dzeyine isabet eden Qc retim miktar) daha dflk
bir retim miktarn (Qm) retmektedir.
Monopolc rekabet piyasasnda firmalar, ortalama maliyet erilerinin afla
doru eimli ksmlar zerinde bir noktada retim yapmaktadr. Bu zellikleri bakmndan da tam rekabet piyasas firmalarndan ayrlmaktadrlar. fiekil 6.5te de grld gibi, tam rekabet piyasasnda girifl engellerinin olmamas, firmalarn yatay
bir talep erisi ile karfl karflya olmalarna ve bylece uzun dnemde ortalama maliyet erisinin minimum noktasnda retim yapmalarna neden olmaktadr. Firmann ortalama maliyet erisinin minimum noktasndaki retim kapasitesi optimum
lek olarak adlandrlmaktadr. Dolaysyla tam rekabetteki firma optimum lekte retimini gereklefltirirken monopolc rekabetteki firma daha kk tesis leinde retimini gereklefltirmektedir. Bu nedenle optimal retim miktar (Qc) ile
monopolc rekabetteki firmann gereklefltirdii retim dzeyi (Qm) arasndaki
fark (Qm-Qc) kullanlmayan kapasiteyi ifade etmektedir. Bu da monopolc rekabet piyasasnda bir etkinsizlik durumunun ortaya kmas demektir.
Uzun dnemde tam

rekabetteki firma kr
maksimizasyon koflulunu
LMC=MR=P=AR=minLACde
salarken monopolc
rekabet piyasasndaki firma
LMC=MR=P=AR=LACde
salamaktadr. Dolaysyla
monopolc rekabetteki firma
uzun dnemde ekonomik
etkinlii
salayamamaktadr.
fiekil 6.5
Tam Rekabeti
Firma ile
Monopolc Rekabet
Firmasnn Uzun
Dnem
Dengelerinin
Karfllafltrlmas
P,AC,MC,MR
LMC
LAC
Pm
Pc
D=MR=AR
Ec
DL
Em
MRL
Qc
Qm
Kullanlmayan
Kapasite
144
Mikro ktisat
Reklam: Firmann piyasa

payn artrmak ve zel
nitelikteki (ya da yle
sanlan) malna olan
tketici balln artrmak
iin monopolc rekabette
yaygn olarak kullanlan
etkin bir aratr.
Tam rekabet piyasasnda fiyat marjinal maliyete (P=MC) eflitken monopolc

rekabette firma bir lde monopol gcne sahip olduundan, fiyat daima marjinal maliyetten byktr (P>MC). Bunun anlam, ilave kt birimin tketicilere
maliyeti retim maliyetinin zerindedir. Bu da tketicilerin refahnda bir azalfla
yol amaktadr. Monopolc rekabet piyasasnda genelde yeterli sayda firma birbirini ikame eden markalarla rekabet ettiinden, tek baflna hibir firma monopolc
gc elinde bulundurmamaktadr. Monopolc gcn oluflturduu tketici ve retici artndaki kayp alan daha kktr. Ayrca, firmalarn talep erilerinin olduka esnek olmas da kullanlmayan kapasite durumunun kk olmasna neden
olmaktadr. te yandan etkinsizlik, monopolc rekabet piyasasnn sunduu mal
farkllafltrmasnn salad fayda ile dengelenmektedir. nk tketiciler daha genifl bir yelpazede yer alan mallar ve markalar arasndan seim yapabilmektedirler.
Dolaysyla mal farkllafltrlmas ile salanan fayda, aflaya doru eimli talep erisinin yaratt etkinsizlii nemli lde dengelemektedir. Monopolc rekabet
piyasasndaki firma monopolc g elde edebilmek iin, rettii maln rakiplerinkinden farkl gstermek amacyla byk tantm maliyetlerine katlanmaktadr. Tantm maliyetleri, retim maliyetlerine ek olarak firmann maln farkllafltrmak
amacyla yapt maliyetleri ve reklam maliyetlerini kapsamaktadr. Yaplan youn
reklam harcamalar sonucunda firmann maliyetleri arttndan, artan maliyetler
yksek fiyatlarla tketiciye yansmaktadr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
SIRA SZDE
Monopolc rekabet
piyasasn monopol ve tam rekabet piyasalarndan ayran en belirgin
zellik nedir?
D fi N E L M
OLGOPOL PYASASI
S O R U
AM A
DKKAT
Oligopol, az sayda satcnn
bir maln retim ve satflna
hkim
SIRAolduu
SZDEve yeni
firmalarn piyasaya giriflinin
zor veya imknsz olduu bir
piyasa yapsdr.
AMALARIMIZ
S O R U
Oligopol
piyasasn ve bu piyasadaki farkl firma davranfllarn
aklamak
N N
K T A P
Saf oligopolde homojen mal
retilirken farkllafltrlmfl
T E L E V Z Yheterojen
ON
oligopolde
mal
retilmektedir.
Oligopolistik Bamllk:
Endstrideki firmalardan bir
N T E R Nfiyat,
E T reklam,
tanesinin
retim miktar veya rn
gelifltirme gibi konularda
ald bir kararn, dier
firmalarn satfllarn ve
dolaysyla davranfllarn
etkileyerek tepki vermeleridir.
DKKAT
Oligopol birbirlerine etki edebilecek kadar az sayda satcnn ok sayda alc ile
karfl karflya
geldii
SIRA
SZDE ve firmalarn yksek girifl engelleri ile korunduu bir piyasa trdr. Tam rekabet ile monopol arasnda yer alan bu piyasa gerek hayatta
en fazla grlen piyasa trdr. Oligopolc firmalar tarafndan retilen mallar
AMALARIMIZ
standartlafltrlmfl
(homojen) olabilecei gibi, farkllafltrlmfl (heterojen) da olabilir. Firmalarn alminyum, bakr ve demir elik gibi standartlafltrlmfl bir mal
retip sattklar piyasaya saf (tam) oligopol; otomobil, bira, bilgisayar, deterjan,
K T A P
sigara gibi farkllafltrlmfl
bir mal retip sattklar piyasaya da farkllafltrlmfl oligopol denilmektedir.
Firmalarn az sayda olmalar, ikiden fazla ancak birbirinin kararlarndan etkileE L E V Zolmalarn
YON
nebilecek Tsayda
ifade etmektedir. Piyasada ka tane firma (2, 8, 12, 20)
olursa olsun, bunlardan herhangi bir firmann satfl politikas ile ilgili olarak ald
karar dier firmalar etkiliyorsa bu piyasada az sayda firma var demektir.
Oligopolde az sayda firma olduundan, bu piyasadaki firmalardan herhangi
NTERNET
birinin retim dzeyi, fiyat ya da reklam konusundaki karar, dier firmalar yakndan ilgilendirmektedir. Bir baflka deyiflle oligopol piyasasndaki firmalar arasnda
bir oligopolistik bamllktan sz edilebilir. Dolaysyla her bir firmann davranflnn rakiplerin davranflna bal olmas, bu piyasada dengeyi aklayacak tek bir teorinin oluflturulmasn imknsz klmaktadr. Herhangi bir oligopolcnn retim ya
145
da fiyat zerindeki kararna karfl rakiplerin tepkisi farkl olacandan, her olas
tepkiye gre, farkl bir oligopol teorisinin gelifltiririlmesi sz konusudur. Bu flekilde ortaya kan deiflik oligopol teorilerinden her biri, baz varsaymlar altnda
zel oligopolc dengesini aklanmaktadr.
Oligopol Teorileri
Oligopol piyasasnda firmalarn farkl davranfllarna gre eflitli teoriler gelifltirilmifltir. Bu teoriler geleneksel oligopol teorileri ile modern oligopol teorileri olmak
zere iki gruba ayrlmaktadr:
Geleneksel (Klasik) Oligopol Teorileri

Klasik modeller olarak da adlandrlan bu teoriler, piyasada az sayda firmann fiyat ve miktar konusunda birbirleriyle anlaflmadan nasl davranacaklarn aklamalardr. Bu balamda firmalar krlarn maksimize edecek fiyat ve miktar bileflimlerini saptamak iin rekabet etmektedir. Bu teoriler, oligopol piyasalarn basit
bir flekilde aklayabilmek amacyla genellikle piyasada sadece iki firmann var olmas varsaym altnda yaplmaktadr ve ulafllan sonular genellefltirilmektedir.
Geleneksel oligopol teorileri arasnda Cournot Modeli, Bertrand Modeli, Stackelberg Modeli ve Edgeworth Modeli yer almaktadr.
Cournot Modeli: Augustin Cournot tarafndan 1838 ylnda gelifltirilen bu
model, oligopol piyasasnn nasl alfltn (bu piyasadaki firmalarn maksimum kr amacyla nasl bir davranfl gstereceklerini) basit bir flekilde irdeleyebilmek iin baz varsaymlara dayanmaktadr.
1. piyasada sadece iki firma vardr (dopol piyasas);
2. firmalar homojen bir mal retmekte ve piyasa talep erisinin ne olduunu bilmektedirler;
3. her iki firma da birbirinin retecei mal miktarn veri (sabit) kabul edip
krn maksimum yapacak flekilde ne kadar mal reteceine efl anl karar verirler (stratejik deiflken retim dzeyidir);
4. firmalarn maliyet yaplar ayndr ve
5. retim maliyetleri sfrdr.
Cournot modelinde piyasa dengesine bir dizi uyarlama iflleminden oluflan
bir srecin sonunda ulafllmaktadr. Her dopolc, rakibinin halihazrda piyasaya srmfl olduu miktar deifltirmeyeceini varsayarak kendine en
yksek kr salayan retim dzeyini belirlemektedir. Ancak bu varsaym
gerekleflmemektedir, nk bir firmann belirledii retim miktarna karfl
rakip firma tepki gstererek yeni denge arayflna gitmektedir. Ancak bu sefer de rakip iflletmenin dengesi, dier firmay yeni bir denge arayflna itmektedir. Bu sre her bir firmann denge retim dzeyi, dierini tatmin
edene kadar srer ve sonuta her iki firma da ayn denge retim dzeyine
SIRA SZDE
ulaflr. Sonuta dopolclerin her biri ayn fiyat dzeyinden tam rekabeti
piyasa miktarnn 1/3n ve toplam olarak da 2/3n arz etmektedir. Eer
D retim
fi N E L M miktarnn
oligopol piyasasnda firma varsa firmalarn her biri
1/4n ve firmalarn tm de toplam retimin 3/4n arz edeceklerdir.
Dolaysyla endstrideki firma says arttka her bir firmann
dzeyi
S O R retim
U
de azalaca gibi, daha dflk bir denge fiyatna ulaflacaklardr.
Cournot Modelinde stratejik deiflken retim dzeyidir.
AMALARIMIZ
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
146
Mikro ktisat
Bertrand Modeli: Joseph Bertrand tarafndan 1883 ylnda gelifltirilen Bertrand modeli, Cournot modeli gibi dopol piyasasnda dengeyi incelemektedir. Ancak homojen mal reten firmalar Cournot modelinden farkl olarak
retim dzeyi zerinden deil, fiyat dzeyi zerinden rekabet etmektedir.
Dier bir deyiflle bu modelde stratejik deiflken fiyat dzeyidir. Dolaysyla
her bir firma krn maksimize edecek kendi fiyat dzeyini belirlerken rakibinin fiyatn deifltirmeyeceini varsaymaktadr. Piyasada ilk defa faaliyette
bulunan firmalar, birbirlerinden bamsz ve efl anl olarak fiyat dzeylerini
belirlemektedir. Dolaysyla firmalarn her biri kendi fiyatn belirlediinde
SIRA SZDE
dierinin, fiyat hangi dzeyde tuttuunu gzleyememektedir, sadece tahmin edebilmektedir. Eer firma rakibinin fiyat dzeyini doru tahmin ederse Bertrand
D fi N E L Mdengesine ulaflr. Bunun dflnda her bir firmann piyasa talebinin tmn karfllayabilecek bir kapasiteye sahip olduu da (her firmann
piyasa talebinin tmn karfllayabilecek kadar mal retebilecei de) varsaS O R U
ylmaktadr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
D K K A T stratejik deiflken fiyat dzeyidir.

Bertrand Modelinde
DKKAT
Bu varsaymlar
SIRA SZDE altnda, rakibinin fiyatn sabit tutacan kabul ederek krn
maksimize edecek fiyat dzeyini belirlemeye ynelen firmalarn karfllkl tepkileri sonucunda, denge oluflmaktadr. Ancak oluflan bu tek bir denge noktaAMALARIMIZ
snda
iki firma da tam rekabet modelindeki fiyat dzeyine ulaflacaktr. Bu
denge durumu Bertrand Paradoksu olarak da adlandrlmaktadr. nk kr
maksimizasyonunu amalayan her firmann rakip firmadan daha dflk fiyat
K T A Ppiyasay ele geirme abas, fiyat, marjinal maliyete eflit oluncauygulayarak
ya kadar devam etmektedir. Dolaysyla denge retim dzeyi de tam rekabet
piyasas ile ayn olmaktadr. ki firma tarafndan retilen toplam retim dzeE L E Vmaliyetli
Z Y O N retim basitlefltirici varsaym altnda, talep erisinin miktar
yi, Tsfr
eksenini kestii noktadaki kadardr. Sonuta her ne kadar oligopolc bir piyasa sz konusu olsa da firmalar tam rekabet sonularna ulafltklarndan dolay, her bir firma sfr ekonomik kr ile karfl karflya kalacaktr.
NTERNET
Edgeworth Modeli: Francis Y. Edgeworth tarafndan 1897 ylnda gelifltirilen model, ayn Cournot ve Bertrand modelleri gibi piyasada iki firmann olduu, firmalarn ayn maliyetle homojen mal rettikleri, her dopolcnn
kendi malna ynelik talep erisini tam olarak bildii ve her iki firmann da
kr maksimizasyonu amaladklar varsaymlar zerine kurulmufltur.
Bu modelde farkl olarak hem retim dzeyi hem fiyat dzeyi stratejik deiflken olarak kabul edilmektedir. Buna gre, Edgeworth modelinde Cournot
modelinin aksine, her bir firma krn maksimum dzeye karrken, rakibinin fiyatn sabit tutaca kabul edilmektedir. Bertrand modeli ise firmalarn
snrsz kapasiteye sahip olduklarn varsayarken Edgeworth modeli her bir
SIRA SZDE
firmann snrl kapasitesinin olduunu ve dolaysyla hibir firmann tam rekabet denge fiyatnda piyasa talebini karfllayamayacan kabul etmektedir.
Bu nedenle
D fi N E L de
M firmalarn pozitif ekonomik kr salama olaslklar vardr. Bu
varsaymlar altnda, Edgeworth modeline gre tek bir zm (Cournot modelinde olduu gibi sabit bir zm) yoktur, bunun yerine fiyat dzeyinin ve
S O R U
retim dzeyinin srekli dalgalanmas sz konusu olmaktadr.
N N
Bertrand
Paradoksu:
SIRA SZDE
Bertrand modelinde tek bir
denge noktas oluflmaktadr
ve bu noktada iki firma da
tam rekabet modelindeki
AMALARIMIZ
fiyat ve retim dzeyi ile
karfl karflya kalarak sfr
ekonomik kr elde
etmektedir.
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
D K K A T stratejik deiflken, retim dzeyi ve fiyat dzeyidir.

Edgeworth Modelinde
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Stackelberg Modeli: Heinrich Stackelberg tarafndan gelifltirilen bu oligopol modelinde dier modellerdeki varsaymlarn geerli olmasnn yan sra,
Cournot modelindeki gibi retim dzeyi stratejik deiflkendir. Ancak zamanlama ynnden Cournot modelinden ayrlmaktadr. Buna gre, nce
firmalardan biri (lider firma) piyasaya girmekte, dier firma (takipi firma)
onun davranfln izlemekte ve kendi kararn vermektedir. Takipi firma Cournot modelindeki gibi, kendi retim dzeyinin rakibinin retim dzeyini
etkilemediini varsayarken (Cournot modelindeki firma davranflnn aynsn gstermektedir), lider firma ise Cournot modelinin tersine karfllkl bamlln olduunu, yani firmann kendi retim dzeyinin rakibinin retim
dzeyini etkileyeceini varsaymaktadr.
Bu varsaymlar altnda, ayn talep ve maliyet fonksiyonlarna ramen Stackelberg modelinde oluflan fiyat dzeyi Cournot modeline gre daha dflk
SIRA SZDE
olmaktadr. Dolaysyla firmalardan birinin daha fazla bilgiye sahip olmas
tketiciler asndan yarar salamaktadr. Toplam retim dzeyi ise Cournot
modeline gre daha yksektir ancak takipi firmann retim
D fi Ndzeyi
E L M Cournot
modelindeki her bir firmann retim dzeyinden daha dflktr. Stackelberg
modelinde toplam kr daha dflk olmakla birlikte, lider firma Cournot moS O R U
delindeki firmalardan daha avantajl durumdadr.
Stackelberg Modelinde stratejik deiflken, retim dzeyidir.
Modern Oligopol Teorileri
N N
Geleneksel oligopol modellerinden farkl olarak modern oligopol modellerinde

firmalarn birbirlerinden bamsz hareket etmedikleri kabul edilmektedir. Bu modellerde fiyat anlaflmalar, ifl birlii formlar, fiyat liderlii veAMALARIMIZ
fiyat takipilii gibi,
yeni yntemlerle, gnmz sorunlarna daha ok yaklaflmaktadrlar. zellikle
1937 ylnda John von Neumann tarafndan ortaya konulan ve 1944 ylnda NeuK T A P
mann ve Oskar Morgenstern tarafndan gelifltirilen, insan davranfllarn
oyunlar
yoluyla aklamaya alflan oyun teorisi, 1950-1953 yllar arasnda John Forbes
Nashin oligopolde karfllkl bamllk durumunu analize dahil etmesiyle asl geliE L E V Z Y O N farkl bir
flimini salayarak oligopol piyasasndaki firma davranfllarn Taklamaya
zm getirmifltir.
Modern oligopol teorileri, firmalardan birinin ald bir kararn rakiplerinin faaliyetini etkiledii varsaymna dayanmaktadr. Bu balamda da,
N Tpiyasa
E R N E T pay byk
olan firma veya firmalar neleri etkileyebileceklerini ve rakiplerin nasl davranacakSIRA SZDE
larn tahmin edebilmektedirler. Ayn flekilde rakiplerin de byk firmalar hakknda bilgi sahibi olduklar kabul edilmektedir. Dolaysyla oligopol piyasas olmasna ramen, firmalarn birbirleriyle olan ballklar nedeniyle Dpiyasann
fi N E L M monopolleflme eilimine gidebilmesi sz konusu olabilmektedir. Bu teoriler arasnda Chamberlin ve Fellner tarafndan gelifltirilen teoriler zellikle oligopoller aras bamllS O R U
a yer vermeleri asndan nemlidir.
K K nemli
AT
Modern oligopol teorilerini geleneksel oligopol teorilerinden ayranD en
zellik,
oligopolistik bamll dikkate almalardr.
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
147
N N
Chamberlin Modeli: Edward H. Chamberlin, Cournot modelini gelifltirerek

daha gereki bir dopol modeli ortaya koymufltur. Bu modelde de CourAMALARIMIZ
not modelinde olduu gibi, ayn varsaymlardan hareket
edilmektedir. An-
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
148
Mikro ktisat
cak Chamberlin modelinde firmalarn aralarndaki karfllkl bamlln farknda olduklar varsaylmaktadr. Dolaysyla, Cournot modelinde retim
miktarn deifltiren firmann rakibinin retimini sabit tutaca dflncesi yerine, Chamberlin modelinde firmann rakiplerinin nasl davranacan da
dikkate alaca ileri srlmektedir. Bunun sonucunda da firmalar, herhangi
bir anlaflma yapmadan monopol fiyatn belirleyebileceklerdir. Dolaysyla
bu fiyattan monopol retim dzeyini gereklefltirerek monopol krn eflit
olarak paylaflacaklardr. Oligopolistik bamllk, herhangi bir anlaflma olmadan firmalar birlikte davranmaya itmektedir.
Fellner Modeli: Fellner modelinde de Chamberlin modelindeki firmalar
aras bamllk grfl esas alnarak bu grfl gelifltirilmeye alfllmfltr ve
zellikle aralarnda bir anlaflmann olmad oligopollerde birlikte kr maksimizasyonu zerinde durulmufltur. Fellnere gre temelde endstri iin kr
maksimizasyonunun gerekleflmesi firmalar asndan daha yararl sonular
dourabilmektedir. fiyle ki; endstride olas en yksek kr salanacak daha sonra bu kr firmalar arasnda paylafltrlacaktr. Burada hareket noktas,
rekabetten zarar grmek istemeyen oligopolclerin, bir monopolc gibi
davranarak en yksek kr aralarnda paylaflacak anlaflmalar yapmalardr.
Ancak bu birlikte kr maksimizasyonu gereklefltirmede ok byk glklerle karfllafllmaktadr. Bu balamda Fellner, oligopol piyasasnda faaliyet
gsteren firmalarn her zaman ortak kara uygun davranmayacaklarn ileri
srmektedir. Ortak kar uruna davranmay engelleyen etkenler arasnda
ise: firmalar arasndaki maliyet ve retim farkllklar, piyasadaki belirsizlik
durumlar, firmalar arasndaki bilgi alflveriflini yasaklayan hukuki dzenlemeler, firmalar aras risk deerlendirme farkll, ynetici ve pay sahiplerinin tercihlerini uyumlafltrmadaki glkler, arafltrma-gelifltirme ile reklamlarla ilgili koordinasyonun yaplmasndaki glkler ve hepsinden nemlisi
firmalarn bamszlklarn koruma istekleridir.
Dirsekli Talep Erisi Modeli

Fiyat Savafl: Oligopol
piyasasnda rakip firmalarn
fiyatlar dflrme yarfl.
fiekil 6.6
Dirsekli Talep Erisi
Modeli
1939 ylnda Paul Sweezy tarafndan gelifltirilmifl olmas nedeniyle Sweezy Modeli
de denilen bu model, oligopolde var olan fiyat katln aklamaktadr. Firmalar
rnein piyasa talebi azaldnda veya maliyetleri azaldnda, fiyat dflrmek istememektedir. nk bu rakip firmalar tarafndan yanlfl alglanarak bir fiyat savafln bafllatabilir. Buna karfllk talepteki ve maliyetlerinP,MC,MR
deki bir artfl karflsnda da
K
MC1
fiyatlarn ykseltmede isMC2
teksiz olacaklardr. nk
A
MC3
bu sefer de rakiplerinin fiB
P1
yatlar ykseltmeyecei koMR1
nusunda flpheleri olacaktr.
X
d
Bu fiyat sabitlii dirsekli talep erisinin temelini oluflY
turmaktadr. Sweezye gre,
D
oligopolc firmalar fiyat arQ
tfllarndan dolay olduka
0
Q1
MR2
esnek bir taleple fakat fiyattaki dflfllerden dolay da
az esnek bir taleple karfllaflmaktadr. Rakip firmalarn bu simetrik olmayan tepkileri talep erisinin dirsekli olufluna yol amaktadr. Yani, oligopolc firmalarn karfl karflya olduklar talep erisi, halihazrda geerli olan fiyat dzeyinde dirsek
oluflturmakta ve bu nedenden dolay talep flartlar ve maliyet flartlar deiflse bile,
oligopolc firmalar fiyatlarn sabit tutmaya alflmaktadr.
Dirsekli talep erisi modelinin gsterildii flekil 6.6dan da grlebilecei gibi,
oligopolc firma biri ABd ve dieri de KBD olan iki farkl esneklikteki talep erileri ile karfl karflya olmaktadr. Daha yatay olan (esnek) ABd talep erisi, rakip firmalarn fiyatlarnn sabit kalaca varsaym ile oluflan fiyat ve miktar bileflimlerini
gstermektedir. Daha dik olan (inelastik) KBD talep erisi ise rakip firmalarn fiyat
deiflimlerini izleyecekleri varsaym ile ortaya kan ilgili talep ve miktar bileflimlerini gstermektedir. Sweezynin temel varsaymna gre, rakip firmalar fiyat artfllarn ihmal ettiklerinden fakat fiyat dflfllerini izlediklerinden dolay, oligopolc
firmann karfl karflya olduu talep erisi cari fiyat dzeyinde (P1) ve miktar dzeSIRA SZDE
yinde (Q1) dirsek yapmaktadr. P1 fiyat dzeyinin zerinde talep
erisi olduka esnektir nk firma fiyat dzeyini P1in zerine kardnda rakip firmalar kendini
izlemeyeceklerinden dolay, firmann satfllar azalarak piyasa Dpay
Bu fi Ndflecektir.
ELM
na karfllk firma P1 fiyat dzeyinin altnda fiyatn belirlemesi halinde ise karfllaflt talep erisi inelastiktir nk bu sefer de rakip firmalar piyasa paylarn kayS O R U
betmemek iin fiyatlarn dflrecektir.
Dirsekli Talep Erisi Modelinde, oligopolc firmann fiyatn ykselttiinde
D K K A Trakiplerin fiyatlarn deifltirmeyeceklerini, buna karfllk fiyatn dflrdnde rakiplerin de fiyatlarn dflreceklerini varsaymaktadr.
SIRA SZDE
N N
Firmann talep erisi dirsekli olduundan, marjinal haslat erisi sreklilik gsAMALARIMIZ
termez. MR1 ABd talep erisine iliflkin marjinal haslat erisi, MR
2 ise KBD talep erisine iliflkin marjinal haslat erisidir. Bu nedenle firmann maliyetlerinde bir deiflme olsa bile (MC erisinin azalarak aflaya veya artarak yukarya kaymas), bu
K T A(MC
P , MC ve
fiyatta bir deiflmeye yol amamaktadr. Marjinal maliyet erileri
1
2
MC3) MR1 ve MR2 marjinal haslat erileri arasndan getii srece kr maksimizasyon koflulu MC = MR salanmakta ve fiyat dzeyi sabit kalmaktadr.
T E Loligopolistik
EVZYON
Dirsekli talep erisi modeli basit bir model olmakla birlikte,
fiyatlama konusunda yeterli aklama salamamaktadr. Bu model dirsein nasl ortaya ktn aklasa da bafllangtaki denge fiyatnn (P1) nasl belirlendiini aklamamaktadr.
NTERNET
Anlaflmal Oligopol Teorileri

Geleneksel ve modern oligopol modelleri firmalar arasnda herhangi bir anlaflma
olmad varsaymna dayanmaktadr. Ancak, endstride firma saysnn az olmas,
oligopolistik bamlln bulunmas gibi nedenler, firmalarn aralarnda anlaflma
yaparak, rekabeti ortadan kaldrarak monopolc g elde etmelerini ve bylece
daha yksek kr dzeylerine ulaflmalarn salamaktadr. Dolaysyla firmalar, aralarndaki fiyat-retim rekabetini nlemek iin ak veya gizli (rtk) anlaflmalar yapabilmektedirler.
Ak Anlaflmal Oligopol Teorileri; Karteller: Firmalarn fiyat rekabetinden
kanmak iin anlaflma abalarnn en geliflmifl ve sistematik olan kartellerdir.
Kartel, firmalarn aralarndaki rekabeti ortadan kaldrarak monopolc kr elde etmek amacyla fiyat ve retim gibi konularda ortak kararlar almak iin
149
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
150
Mikro ktisat
Kartel: Ayn retim dalnda,

iki veya daha fazla firmann
aralarndaki rekabeti
nleyerek, fiyatlar
dzenlemek ve piyasada
monopol oluflturabilmek
amacyla, hukuki ve
ekonomik bamszlklarn
koruyarak meydana
getirdikleri bir birliktir.
Trst: Ayn veya farkl retim
dalnda faaliyet gsteren
firmalarn hukuki ve
ekonomik bamszlklarn
yitirerek birleflmeleridir.
fiekil 6.7
Hakim Firma
Modeli
oluflturduklar bir birliktir. Karteller genellikle uluslararas boyutta olmaktadrlar. Uluslararas boyuttaki karteller iin en iyi rnek OPECtir (Organization of
Petroleum Exporting Countries-Petrol hra Eden lkeler rgt). Bir kartelin
baflarl olabilmesi iin afladaki zelliklere sahip olmas gerekmektedir:
1. Kartel piyasann tmne olmasa bile ounluuna hkim olmaldr. Aksi taktirde kartel piyasa fiyatn kontrol altnda tutamaz.
2. Karteli oluflturan firmalar alnan ortak kararlara uymaldr. Kartel yelerinin anlaflmalar her zaman kolay olmayabilir nk yelerin maliyet yaplarndaki farkllklar, piyasa talep erisi ile ilgili farkl deerlendirmeler,
hatta farkl amalar nedeniyle anlaflma kolayca bozulabilmektedir. Ayrca, ye firmalardan birinin daha yksek krlar elde etmek amacyla, kartel tarafndan belirlenen fiyatn altnda maln satmak suretiyle, anlaflmay gizlice bozma olasl vardr. Ancak bu hareketin; fiyat savafllarna neden olarak uzun dnemde fiyat tam rekabet fiyatlarna dnfltrecei
korkusu, anlaflmay bozma konusunda caydrc olabilmektedir. Buna
karfllk karteldeki firma says ne kadar fazla olursa anlaflmann bozulma
olasl da o kadar fazla olmaktadr. nk say arttka her bir kartel
yesi firmann kartel tarafndan kontrol edilebilme olasl azalmaktadr.
3. Sz konusu mala iliflkin talep, fiyata gre esnek olmamaldr. nk ancak
byle bir durumda retim dzeyinin kslarak fiyatn artrlmas ile toplam
haslat ve kr artrlabilmektedir. Talebin fiyat esneklii ne kadar dflk
olursa karteldeki firmalar o kadar fazla monopolc g elde ederler.
4. Mala olan talep tketici gelirine gre de esnek olmamaldr. Aksi taktirde,
tketici gelirindeki dalgalanmalar, talepte nemli dalgalanmalara ve ortak
kararlarn uygulanmasnda zorluklara neden olabilir. Birok lkede kartel
veya trst gibi oluflumlar, antitrst yasalaryla yasaklanmaktadr. Bu tr yasalarn amac, piyasann rekabeti zelliklerini kaybetmemesi iin monopolleflme ile mcadele etmek ve haksz rekabeti nlemektir.
Gizli Anlaflmal Oligopol Teorileri; Hkim Firma Modeli: Hkim firma
modeli, tek bir byk firma (hkim firma) ile kk firmalardan oluflan endstrilerde uygulanan bir modeldir. Hkim firma, toplam endstri retim miktarnn nemli bir ksmn kontrol etmektedir. Kk firmalardan oluflan grup
ise piyasann geri kalan iin maln arz etmektedir. Hkim firma, krn maksimize edecek flekilde fiyatn belirlemektedir. Kk firmalar ise hkim firmann belirledii fiyattan istedikleri kadar mal satmaktadr.
P
Bylece, kk firmalar tam
Sdier
rekabeti gibi davranrken hP2
kim firma maln artan ksmMCH
DH
nn
(kk firmalarca arz edilP*
meyen miktar) arz edicisi gibi
hareket etmektedir.
P1
fiekil 6.7de hkim firmann fiyat nasl belirledii gsterilmektedir. fiekilde, D piyasa
talep erisini, MCH hkim firMRH
D
ma marjinal maliyetini ya da
Q
Qdier QH
QT
hkim firma ters arz fonksiyonunu, Sdier ise hkim fir-
ma dflndaki kk firmalarn marjinal maliyet erilerinin toplamndan oluflan arz erisini gstermektedir. Hkim firma kendi talep erisini (DH) belirlemek zorundadr. fiekilde grld gibi bu, piyasa talep erisi ile kk
firmalarn arz arasndaki farktr. P1 fiyat dzeyinde kk firmalarn arz piyasa talebini karflladndan, hkim firma bu fiyattan satfl yapmamaktadr.
Buna karfllk, P2 fiyatnda ya da daha dflk fiyattan hkim firma dflndaki
dier firmalar piyasaya retimlerini arz edemediklerinden, hkim firma piyasa talep erisinin tmne sahip olmaktadr. P1 ve P2 fiyat dzeyleri arasnda ise hkim firmann karfl karflya olduu talep erisi DHdir. Hkim firmann talep erisi DH ile iliflkili olarak hkim firmann marjinal haslat erisi MRH olmakta ve MC ise hkim firmann marjinal maliyet erisi olmaktadr.
Hkim firma, kr maksimizasyon koflulunu (MCH = MRH) salad retim
dzeyini QHda belirleyerek krn maksimize etmektedir. Bu durumda, QH
retim dzeyinden hkim firmann talep erisine (DH) bir dikme kldnda piyasa fiyat P* olarak belirlenmektedir. Bu fiyat dzeyinde dier firmalarn retim dzeyi ise Qdier kadar olacaktr. Buna gre hkim firma ve dier firmalarn toplam satfllar QT = QH + Qdier olarak gerekleflecektir.
Oligopol Piyasasnda Fiyat Dfl Rekabet

Oligopolde, firmalar fiyat rekabeti yerine fiyat dfl rekabeti tercih etmektedir. Bunun nedenleri yukarda ele alnan oligopol teorilerinde daha nce verilmifltir. Oligoloc firmalar; mal farkllafltrmas, retim tekniklerinde yenilikler, reklamlar, yeni rn gelifltirme, promosyon ve kampanyalar gibi konularda fiyat dfl rekabet etmektedir. Bu davranfl modeli, oligopol piyasalarnda reklam harcamalarnn; rnein deterjan, otomobil ve beyaz eflya gibi endstrilerde neden dier piyasalara gre daha yksek olduunu aklamaktadr. Bunun dflnda, bu piyasalarda, rnein
yeni bir rn rakiplerinden nce piyasaya srmek amacyla, gelifltirmek veya
mevcut bir rnn niteliini deifltirmek iin arafltrma-gelifltirme faaliyetleri
yapmak da byk nem taflmaktadr. rnein bilgisayar veya cep telefonu reticileri mallarnn modellerini devaml olarak deifltirmektedir. Promosyon ve kampanyalar gibi fiyat dfl rekabete ise cep telefonu operatrlerin davranfllar rnek
olarak verilebilir. Oligopolc firmalar bu tr bir fiyat dfl rekabeti destekleyecek
yeterli finansal kaynaklara sahip olduklarndan, talep erilerini saa kaydrarak veya daha inelastik hale getirerek daha yksek krlar elde etmelerine olanak salayan, bu tr yollar tercih etmektedir.
Oligopol Piyasasnda Etkinlik

Baz iktisatlara gre, oligopolc firmalar negatif eimli talep erisine sahip olduklarndan P=MC etkinlik flart salanamamaktadr. nk monopol ve monopolc rekabet piyasalarnda olduu gibi, bu piyasada da fiyat dzeyi marjinal maliyetin zerinde (P>MC) belirlenmektedir. Ancak baz iktisatlar ise oligopol piyasasnda arafltrma-gelifltirme faaliyetlerine nem verilerek, teknolojik geliflmelere olanak salanmasn olumlu deerlendirmektedirler. Onlara gre, teknolojik geliflme,
iktisadi bymeyi hzlandrmaktadr. Dolaysyla oligopol piyasas aslnda iktisadi
byme zerinden toplumun refahn olumlu etkilemektedir.
151
152
Mikro ktisat
zet
N
A M A
N
A M A
Monopol piyasasn ve monopolcnn firma dengesini ifade etmek

Tek bir firmann yakn ikamesi olmayan bir mal
retip satt piyasa tr olan monopolde, firma
marjinal maliyetini marjinal haslatna eflitledii
retim dzeyinde dengeye gelerek marjinal maliyetinin zerinde bir fiyat belirlemektedir. Dolaysyla ekonomik kr elde etmektedir.
Monopolc rekabet piyasas iflleyiflini ve bu piyasada yer alan firmann dengesini aklamak
Monopolc rekabet piyasas, piyasaya girifl ve
kfllarn kolay olduu, benzer fakat farkllafltrlmfl mallar reten ok sayda firmann faaliyet
gsterdii ve firmalarn belli lde fiyat belirleme gcne sahip olduu piyasa yapsn ifade
etmektedir. Monopolc rekabet piyasasndaki
firma tam rekabet piyasasnn baz zelliklerini
iinde barndrsa da tam rekabetten farkl olarak
mal farkllafltrmay gereklefltirmesi nedeniyle,
snrl bir monopolc g elde etmektedir. Dolaysyla monopolcnn talep erisinden daha esnek olan negatif eimli talep erisine sahip olmaktadr. Dier piyasalarda olduu gibi, burada
da firma dengesi marjinal maliyetin marjinal haslata eflitlendii retim dzeyinde salanmaktadr. Ksa dnemde ekonomik kr elde eden monopolc rekabet piyasasndaki firma, uzun dnemde piyasaya girifllerin engellenmemifl olmas
nedeniyle sadece normal kr elde edebilmektedir. Ancak negatif eimli talep erisine sahip olmas nedeniyle, fiyat ortalama toplam maliyete
eflit olmasna ramen, marjinal maliyetten byk
olmaktadr.
N
A M A
Oligopol piyasasn ve bu piyasadaki farkl firma

davranfllarn aklamak
Birbirlerini etkileyecek kadar az sayda firmann
homojen veya farkllafltrlmfl mal rettii piyasa
yapsna oligopol piyasas denilmektedir. Firma
saysnn az olmas ve girifllerin kstlanmas nedeniyle, firmalardan herhangi birinin fiyat, retim dzeyi ya da reklam konusundaki karar, dier firmalar yakndan ilgilendirmektedir. Oligopolc firmann retim veya fiyat zerindeki kararna karfl rakipleri farkl farkl tepkiler gsterebileceinden, oligopolcnn dengesi de tek bir
teori erevesinde incelenememektedir. Bu nedenle deiflik oligopol teorileri ile oligopolcnn dengesi incelenmeye alfllmaktadr.
153
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi tek satc karflsnda ok sayda alcnn olduu piyasalar ifade etmektedir?
a. Dopol
b. Monopol
c. Oligopol
d. Monopolc Rekabet
e. Tam Rekabet
2. Monopol piyasasnda firmann talep erisi ile afladakilerden hangisi birbirinin aynsdr?
a. Toplam haslat erisi
b. Marjinal haslat erisi
c. Ortalama haslat erisi
d. Ortalama maliyet erisi
e. Marjinal maliyet erisi
3. Monopolde fiyat farkllafltrlmas yaplabilmesi iin
afladakilerden hangisi zorunludur?
a. Monopolc youn reklam faaliyetleri yrtmelidir.
b. Fiyatn farkllafltrld piyasalar arasnda geifl
mmkn olmamaldr.
c. Mal en azndan grnflte deifltirilmelidir.
d. Monopolcnn rettii mal lks bir ihtiyac gidermelidir.
e. Tketicinin piyasa hakknda tam bilgiye sahip
olmas gerekmektedir.
4. Afladaki oligopol modellerinden hangisi oligopol
piyasalarnda fiyat katln aklamaktadr?
a. Hkim firma modeli
b. Cournot modeli
c. Stackelberg modeli
d. Bertrand modeli
e. Dirsekli talep erisi modeli
5. Afladaki piyasalardan hangisi oligopole en uygun
rnektir?
a. Beyaz eflya piyasas
b. Bakkallar
c. Kuafr salonlar
d. Restoranlar
e. Benzin istasyonlar
6. Monopolc rekabet piyasasn tam rekabet piyasasndan ayran en nemli zellii afladakilerden hangisidir?
a. Fiyat farkllafltrmas
b. Firmalar aras bamllk
c. Uzun dnemde ekonomik kr elde edilmesi
d. Mal farkllafltrlmas
e. Az sayda firmann olmas
7. Heterojen mal reten oligopolclerden oluflan piyasaya ne ad verilmektedir?
a. Farkllafltrlmfl oligopol
b. Saf oligopol
c. Tam oligopol
d. Dopol
e. Noksan oligopol
8. Cournot modelinde maln marjinal maliyeti afladakilerden hangisine eflittir?
a. Fiyata
b. Marjinal haslata
c. Ortalama haslata
d. Ortalama maliyete
e. Sfra
9. Afladaki oligopol modellerinden hangisinde firmalar fiyat dzeyi zerinden rekabet halindedirler?
a. Bertrand modeli
b. Cournot modeli
c. Stackelberg modeli
d. Edgeworth modeli
e. Sweezy modeli
10. Monopolcnn karfl karflya olduu talep erisi iin
afladakilerden hangisi sylenebilir?
a. Tam rekabeti firmann talep erisi ile ayndr.
b. Her zaman marjinal haslat erisinin altndadr.
c. Sonsuz esnektir.
d. Piyasa talep erisi ile ayndr.
e. Ortalama gelir erisinin zerindedir.
154
Mikro ktisat
1. b
Sra Sizde 1
Bazen maliyetlerin ok yksek olmas veya talebin ok
dflk olmas nedeniyle monopolc zarar edebilir. rnein tketicilerin zevklerinde meydana gelen bir deiflme sonucunda talep erisi sola (aflaya) kayar ve optimal retim dzeyinde (MC=MRye denk gelen retim
dzeyinde) uzun dnem ortalama maliyet erisinin altnda kalabilir. Veya monopolcnn kulland girdi fiyatlarnda meydana gelen bir artfl bu sefer monopolcnn
uzun dnem ortalama maliyet erisini yukarya doru talep erisi zerine kaydrabilir. Her iki durumda da uzun
dnem ortalama maliyet erisinin talep erisinin (ortalama haslat erisinin) zerinde olmas nedeniyle, ikisi arasndaki fark monopolcnn zararn gsterecektir.
2. c
3. b
4. e
5. a
6. d
7. a
8. e
9. a
10. d
Monopol piyasada tek satc ve ok sayda alc

vardr.
Monopol piyasasnda talep erisi her rnn
miktarnn satlabilecei fiyat dzeyini yansttndan ayn zamanda monopolcnn ortalama
haslat erisidir.
Monopolcnn fiyat farkllafltrmas yapabilmesi
iin rnn ucuza satld piyasadan alnp
pahalya satld piyasada herhangi bir engelle
karfllaflmadan, rahata satlamamas gerekir. Bir
baflka deyiflle piyasalar arasnda geiflin sz
konusu olmamas lazm.
Oligopol modellerinde dirsekli talep erisi fiyat
ktln aklamakta kullanlr.
Beyaz eflya piyasas oligopol piyasalara en uygun olandr. Bu piyasalara girmek belirli bir lei gerektirdiinden girifl engeli sz konusudur. Az sayda satc vardr ve firmalar arasnda
bamllk sz konusudur.
Monopolc rekabeti piyasada mallar farkl,
rekabeti piyasada mallar homojendir.
rnlerin birbirinden farkl olduu anlamn
taflyan heterojen rnler, farkllafltrlmfl
oligopol piyasalarnda satlr.
Cournot modelinde maln marjinal maliyetinin
deiflmedii, sabit olduu ve retim maliyetinin
de sfr olduu varsaylr.
Bertrand modelinde firmalarn fiyat belirledii
varsaylmaktadr. Dier modellerde ise firmalar
miktarn belirlenmesi gerektiini savunur.
Monopol piyasalarnda firma tek satc olduu
iin karfl karflya olduu talep erisi ayn
zamanda piyasa talep erisidir.
Sra Sizde 2
Doal monopollerde lek ekonomileri mevcuttur. Yani, retim arttka ortalama toplam maliyet azalmaktadr. Bu nedenle ikinci derecede fiyat farkllafltrmas uygulanmas monopolcy daha avantajl konuma getirecektir. Bylece monopolc bir taraftan retimini veya
satfln artracak ve bu flekilde daha byk lek ekonomilerine ulaflacak, dier taraftan hem tketici refahn hem de kendi krn artrma imkanna kavuflacaktr.
Sra Sizde 3
Damping eflitleri
1. Arada bir yaplan damping: Ekonomide talep daralmas, tketici tercihlerinin deiflmesi gibi geici nedenler firmalarn satfllarn yavafllatp stok birikmelerine neden olabilir. Bylece firmalar dfl piyasaya
maliyetine satflla bu stoklar eritme yoluna gidebilirler, buna da arada bir yaplan damping denir.
2. Ykc Damping: Firma dfl piyasadaki rakiplerini ortadan kaldrmak iin fiyatlar onlarn dayanamayaca kadar dflrr.
3. Srekli Damping: Firma maln dfl piyasalarda srekli olarak daha dflk fiyattan satar, buna rnek
de lek ekonomileridir.
Sra Sizde 4
Tam rekabet piyasalarnn temel zelliklerinden biri retilen maln homojen olmasdr. Monopol piyasasnda da
tek firma olduundan, retilen maln bir rakibi yoktur.
Buna karfllk tam rekabet piyasasnn birok zelliini
taflyan monopolc rekabet piyasalar mal farkllafltrmas uygulayarak bir monopolc g elde etmektedir.
Blum,
Ulrich
vd.
(2006).
Angewandte
Industriekonomik:
Theorien,
Modelle,
Anwendungen, Wiesbaden: Gabler Verlag.
Bulmufl, smail. (2008). Mikroiktisat, Ankara.
Dinler, Zeynel. (2010) Mikro Ekonomi, Bursa.
Ertek, Tmay. (2009). Mikroekonomi Teorisi,
stanbul.
Hyman, David N. (1993). Modern Microeconomics:
Analysis and Applications, Boston.
Lipsey, Richard G. vd. (1999). Economics, Reading,
Massachusetts: Addison- Wesley.
McConnell, Campbell R. ve Brue, Stanley L. (1996).
Microeconomics: Principles, Problems, and
Policies, New York: McGraw-Hill.
Parasz, lker. (2011). Mikro Ekonomi, Bursa.
Perloff, Jeffrey M. (2001). Microeconomics, Boston:
Addison- Wesley.
Seyidolu, Halil. (2006). ktisat Biliminin Temelleri,
stanbul.
Tucker, Irvin B. (2010). Microeconomics for Todays
World, Austalia: South-Western Cengage Learning.
nsal, Erdal M. (2010). Mikro ktisat, Ankara.
Yaylal, Muammer. (2004). Mikroiktisat, stanbul.
Yldrm, Kemal vd. (2009). Endstriyel Ekonomi,
Bursa.
155
MKRO KTSAT
Amalarmz
N
N
N
N
N

Ksa dnem emek talep erisini elde edebilecek,
Uzun dnem emek talep erisini elde ediliflini aklayabilecek,
Emek talep erisini bir endstri ve piyasa balamnda deerlendirebilecek,
Eksik rekabet piyasalarnda emek talep erisini elde edebilecek,
Emek arz erisinin elde ediliflini aklayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Marjinal rn Haslat
Marjinal Faktr Maliyeti
kt Etkisi
Faktr kame Etkisi
Bofl Zaman Talep Erisi
Bireysel Emek Arz Erisi

Emek Talebi cret Esneklii
Monopolc Smr
Ekonomik Rant
indekiler
Mikro ktisat
Faktr Piyasalar
GRfi
KISA DNEM RETM FAKTR
(GRD) TALEB
REKABET PYASADA UZUN
DNEM RETM FAKTR TALEB
ENDSTR VE PYASA N
FAKTR TALEP ERLER
EMEK FYATINDAK
DEfiKLKLERE KARfiI EMEK
TALEBNN DUYARLILII
GRD ARZ ERS
EMEK PYASASINDA DENGE
MONOPSONCU FAKTR
PYASALARI
Faktr Piyasalar
GRfi
fiimdiye kadar bir firmann kararna iliflkin aklamalarda, firma krn maksimize
eden retim ya da kt dzeyinin belirlenmesi ile ilgilendik. Bir baflka ifadeyle firmay mal ve hizmet piyasasnda arz yn ile ele alp firmann hane halklarna ve
dier firmalara mal veya hizmet satfllarna iliflkin farkl piyasa yaplarndaki davranfllarn inceledik. Firmalar satacaklar mal ve hizmetlerin retimi iin emek, sermaye, toprak ve doal kaynaklar fleklinde snflandrlan girdileri kullanrlar. Bu
girdiler firmalar tarafndan satn alnr ya da kiralanr, ksaca firmalar tarafndan talep edilir. retim srecinde kullanlan tm bu girdiler retim faktrleri olarak adlandrldklar iin, bu faktrlerin arz ve talebinin karfllaflt yerlerde faktr piyasalar olarak isimlendirilir. Ancak faktr piyasalarnda arz edenler genellikle hanehalklar iken talep edenler ise firmalardr.
Bir firma iin kr maksimize eden kt dzeyini belirlemek, bir anlamda bu
kty elde etmek iin gerekli olan retim faktrleri seimini yapmaktr. Yani firmann girdi piyasalarndaki talep ynn incelemektir. Firmann girdi piyasasndaki talebi ise retecei mal ve hizmetin satflna ya da talebine bal olduu iin, girdi talebi trev yada tretilmifl talep olarak isimlendirilir. rnein bir otomobil fabrikasnn emek faktr talebi, otomobil talebinin sonucu olarak ortaya kmfltr ya
da tremifltir. Otomobile olan talep artarsa bu firmann emek talebi de artacaktr.
Faktr fiyatlar girdilerin arz ve talebine gre belirlenir. Bu nedenle nce girdiler iin talep, daha sonra arz yaplar incelenecektir. Son olarak arz ve talebin etkileflimlerinin girdi fiyatn nasl belirledii tartfllacaktr. Faktr talebini incelerken
retim ve maliyet nitelerinde izlenen ynteme paralel olarak ksa ve uzun dnem
temelinde incelememizi srdreceiz.
KISA DNEM RETM FAKTR (GRD) TALEB
N
A M A
Ksa dnem emek talep erisinin elde ediliflini aklamak
Faktr talebini incelerken retim ve maliyetlere iliflkin nitelerden yararlanarak,

firmann retimde kulland girdileri nasl setiini dikkate almamz gerekir. Firmann belli bir kt dzeyini en dflk maliyet ile gereklefltirmek ya da maliyet
minimizasyonu problemini zmek, bir anlamda optimal girdi dzeylerini belirle-
158
Mikro ktisat
mektir. rnein efl rn erisinin teet olduu efl maliyet dorusu, girdi fiyatlar
veri iken talep edilen girdilerin miktarn gsterir. Dikkat edilirse bu optimal girdi
bileflimi firmann retim miktarna ve girdilerin fiyatlarna baldr.
fiimdi X mal reten bir firmann iki girdi kullandn; Sermaye (K) ve Emek
(L), bunlara sermayenin kira bedeli ya da fiyat olarak (r) ve emek birimi iin (w)
kadarlk cret dendiini dflnelim. Aklamalarmz srdrrken tm girdilerin
zdefl olduunu hatta iflilerin yeteneklerinin de ayn olduunu varsayyoruz. Ksa
dnem iin sermaye girdisini sabit alp (K) emek girdisini (L) ise deiflken faktr
kabul edelim. Bylece firma iin girdi talebi, ne kadar ifli (emek) istihdam edecei ile iligili olacaktr. Firmann emek talebini incelerken ilk olarak hem faktr piyasalarnda hem de rn piyasalarnda tam rekabet koflullarnn bulunduu durumu
dikkate alacaz.
Rekabeti Piyasada Firmann Emek Talebi
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
MAKALE
Optimal kt dzeyi iin kullanlan marjinalist mantk, kr maksimize eden girdi

dzeyinin belirlenmesi iin de kullanlr. Bunun iin ilk olarak firmann belli sayda
emek girdisi istihdam ettiini, ilave ifliyi ifle almann krl olup olmadna bakma
isteini inceleyelim. lave iflinin kiralanmas ile firmann retimi artar. retim nitesinden hatrlanaca zere, firma dier girdiler sabit iken ilave bir birim emek kullandnda, retimde ortaya kan artfl, bu girdinin marjinal fiziki rn olarak tanmlanr ve fiziki deerle llr. Bu fiziki deer iin emein marjinal fiziki rn
(MPPL), ksaca emein marjinal rn (MPL) ya da emein marjinal verimlilii kavramlar kullanlr. Ancak firma emek talebine iliflkin kararlarnda bu fiziki ly
kullanmaz, bunun yerine bu ilave rnn satflndan elde ettii haslat; emein
marjinal rn haslatn (MRPL) kullanr. MPL ve MRPL birbiri ile iliflkili iki kavramSIRA SZDE
dr. Emek girdisi ile ilgili marjinal rn haslatn (MRPL) hesaplayabilmek iin, ilave emek girdisinin oluflturduu marjinal rn (MPL) bu ktnn her birimine iliflkin marjinal
D fihaslat
N E L Mile arplmas gerekir. Sembollerle afladaki gibi ifade edilir:
MRPL =S(MR)
O R U( MPL )
K K A T piyasasnda MR=Px olduunu hatrlaynz.
Tam rekabetDrekabet
Emek girdisi
iin hesaplanan marjinal rn haslat, en son emek biriminin maSIRA SZDE
liyetini (ki buna marjinal faktr maliyeti (MFC) diyeceiz) aflyorsa firma iin ilave
ifli ifle almak krldr.
Emek AMALARIMIZ
girdisi iin marjinal faktr maliyeti (MFC) ilave emek kullanldnda
firmann toplam maliyetinde ortaya kan artfltr. retim faktrleri iin rekabeti
piyasa geerli olduunda, marjinal faktr maliyeti , bu faktre denen bedeldir.
N N
Dolaysyla emek girdisi iin MFC, emee denen crete eflittir. ( MFC L = w)
Yine rekabeti piyasada firma tam esnek bir talep erisi ile karfl karflya olduu iin, marjinal
haslat (MR) rnn piyasa fiyatna eflit olur. Bylece emein marTELEVZYON
jinal rn haslat (MRPL) hesaplanrken rnn piyasa fiyat ya da deeri ile emein marjinal rn arplarak ilave kt iin piyasa deeri hesaplanr. Bu yzden
rekabeti piyasada marjinal rn haslat (MRPL) bazen marjinal rn deeri
N T E Rda
N E adlandrlr.
T
(VMPL) olarak
Dolaysyla emein marjinal rn haslatn yeniden
yazp crete eflitleyerek kr maksimize eden emek miktar belirlenir.
K T A P
MAKALE
7. nite - Faktr Piyasalar
VMPL ya da MRPL = Px MPL = w
i
ris
E
lep
Ta
ek
Em
Marjinal rn haslat erisi (MRPL) firma iin emek talep erisidir. Daha ak
ifadeyle, sermaye girdisi sabit olduunda firma iin emein marjinal rn haslat
erisi emek faktrne iliflkin talep erisidir. (MRPL) erisi belli bir dzeydeki emek
iin firmann demek istedii en yksek cret dzeyini gsterir. Ya da (MRPL) erisi, belli bir cret dzeyinde firmann istihdam edecei emek miktarn gsterir.
Emek girdisi iin talep erisi genellikle sol yukardan sa aflaya doru eimlidir. Bu negatif eimin nedeni azalan marjinal verimler prensibidir. Sermaye girdisini sabit tutan bir firma kulland emek girdisini artrdnda ilave emek girdisinin marjinal verimlilii (MPL) eninde sonunda azalandr. nk emek girdisinin
artrlmasyla emek birimi baflna sermafiekil 7.1
ye miktar azalmaktadr. stihdam edilen emek says arttnda emein marFirmann Ksa
jinal verimlilii azald iin, MRPL de
APPL
Dnem Emek
MPPL
Talep Erisi
azalan olacaktr. Dolaysyla emek talep erisi elde edilirken emein marjinal verimlilii veri ya da sabit olan rn
fiyat (Px) ile arpldndan MRPL de
APPL=APL
azalan olur.
Gerek emek talep erisini daha ayL
L1
L2
L3
rntl gsterebilmek iin rekabeti piyaMPPL=MPL
APPL
sada firmann kapanma noktasndan haMRPL
reketle ortalama ve marjinal fiziki rnler ile ortalama ve marjinal rn deerleARPL=w1
rinin konumunu incelemek gerekir.
Rekabeti piyasada firmann ksa
dnem kapanma noktasnda rn fiARPL=APL.PX
yat ortalam deiflken maliyete eflittir.
Fiyat bu dzeyde hatta daha dflk dL
L1
L2
L3
zeylerde olduunda firma hi retim
MRPL=MPL.PX
yapmayacaktr. Sembollerle ifade
edersek;
Px
w L
= AVC
x
olduunda retim gerekleflmeyecektir. Kapanma noktasn eflitlik durumunda cret dzeyi hesaplamas iin kullanrsak, emek faktr iin ortalama rn haslatn
(ARPL) elde etmifl oluruz.
Px x
L
=w
olur ya da Px.APPL=w veya ARPL=w
Dikkat edilirse cret dzeyi ortalama rn haslatna eflit ya da daha yksek olduunda firma retim yapmayacaktr, dolaysyla emek girdisi de talep etmeyecektir. Ancak cret dzeyi ARPL nin maksimum seviyesinde veya daha dflk dzey-
159
160
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
D fi N E L M
K T A P
S O R U
TELEVZYON
DKKAT
SIRA
N T E RSZDE
NET
AMALARIMIZ
MAKALE
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
MAKALE
Mikro ktisat
lerde ise pozitif miktarlarda emek talep edilecek ve emek talep erisi marjinal rn
haslat erisi ile akflacaktr (nk firma w=MRPL gre talep edecei emek miktarn belirliyordu). Emein marjinal rn haslat erisi, ortalama rn haslat erisini maksimumda kestii iin, ortalama rn haslat altndaki MRPL erisi emek
girdisi iin gerek emek talebidir. Bu blgede marjinal rn azalan olduu iin de
emek talep erisi negatif eimlidir.
Burada bir hususa dikkat ekmek istiyoruz. retim nitesinde tek deiflken girdi durumunda, toplam retim fonksiyonundan hareketle elde edeceimiz marjinal
SIRA SZDE
ve ortalama rn fonksiyonlar, sabit alnan rn fiyat (Px) ile arplarak ARPL ve
MRPL fonksiyonlarna dnfltrlmfltr. Yani bu fonksiyonlar orantl bir biimde
baflka bir Dfonksiyona
fi N E L M dnfltrlmfltr. Bu dnflm durumunda orijinal fonksiyonlarn maksimum noktalar ile ilgili bamsz deiflkenlerin deeri sabit kalr. Yani dnflm fonksiyonu iinde maksimum deerler ayn emek deerleri zerinde
S O R U
gerekleflir. Bu durum flekil 7.1, de gsterilmifltir.
K K Amaksimum
T
APPL ve MPPDL, nin
olduu emek dzeylerinde ARPL ve MRPL deerlerini de (L2
L1) maksimum yaptna dikkat ediniz.
N N
SIRA SZDE
fiekil 7.1de cret dzeyi w1 in zerinde ise firma retim yapmad iin emek girdisi talep etmeyecektir. Ancak w1 ve altndaki cret dzeylerinde pozitif miktarlarda
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
emek talep
edecek ve emek talep erisi L2 ile L3 arasndaki MRPL ile akflacaktr.
MRPL erisinin
D fi negatif
N E L M deer ald ksm, niin gerek emek talep erisi olarak kullanrz?
K T A P
Kr Maksimize
Eden Emek Miktarnn Belirlenmesi ve
S O R U
Emek Talep Erisinin Eimi
T E L E V sermaye
ZYON
Ksa dnemde
faktrn sabit aldmz (K) iin, firma emek girdisini arD K K A Tartrr. Dolaysyla firmann zmesi gereken problem; kr maktrmakla retimini
simize edebilmek iin ka kifli istihdam etmesi gerektii sorusudur. Bunun iin firmann krSIRA
() yazarsak: Bilindii zere toplam haslattan toplam
Nfonksiyonunu
T E RSZDE
NET
maliyeti kararak kr fonksiyonumuzu yazabiliyorduk.
N N
= Px XM AK
K A, LLE wL r K
AMALARIMIZ
K T A P
fiimdi kr maksimize eden emek miktarn belirlemek iin, kr fonksiyonunun

emek girdisine gre trevini alp sfra eflitlememiz gerekir:
X K , L
w = 0 , bu buradan Px.MPL=w
= Px
L
L
TELEVZYON
NTERNET
fleklinde eflitlii dzenleyerek emek girdisi iin talep kuralna ulaflmfl oluruz. Dolaysyla kr maksimizasyonu amalayan firmann emek talebine iliflkin kural;
emein marjinal
haslatn, marjinal faktr maliyetine yani crete eflit olduu
M A K A Lrn
E
dzeye kadar bu girdiyi kullanmasdr. fiayet MRPL cret dzeyinden daha yksek
ise firma ilave emek kiralamakla kr artrmaktadr.
161
Eer MRPL cretten daha dflk ise firma istihdam ettii emek
w
miktarn azaltmaldr. rnein
firma L0 dzeyinde emek istihMFCL=w1=Ls1
w1
dam ederse son emek biriminin
w2
firmaya maliyeti, bu birimin reLS2
tecei ktdan elde edecei geliri aflacaktr. Bu durumda firma
MRPL=Px.MPL=LD
alfltrd ifli saysn azaltarak
krn artrabilecektir. Grafiksel
L
L1 L0 L2
aklamalar iin yanda flekil 7.2
izilmifltir.
fiekilde rekabeti girdi piyasasnda firma fiyat kabullenici olduu iin w1 cret
dzeyinde, emein marjinal faktr maliyeti (MFCL) sabittir. Yani firma bu cret dzeyi zerinden arzu ettii miktarda emek girdisi kiralayabilmekte, bu piyasa cret
dzeyini (w1) etkileme olasl bulunmamaktadr. flte bu yzden firmann karfl
karflya kald emek arz erisi (LS) yatay eksene, piyasa cret dzeyinde paraleldir. Emein marjinal rn haslat erisi ya da emein talep erisi negatif eimli izilmifltir. Firma L1* dzeyinde emek istihdam ederek krn maksimize etmektedir.
fiimdi cret dzeyinde w1 den w2ye bir azalfln talep edilen emek miktarn
nasl artrdna bakalm. cret dzeyindeki bu azalma rnein iflgcne katlm
oranndaki bir artfl sonucu emek arz erisi LS1 den LS2 ye kaymfl olsun. Bu durumda kr maksimizasyonunu salayan emek miktar da L2* olacaktr. nk koflula yeniden bakarsak (Px MPL=w); rnn fiyat Px sabit kalrken cret dzeyi
azaldnda bu eflitliin korunabilmesi iin emein marjinal verimliliinin de azalmas gerekir. Marjinal verimlilikteki azalma ise dier girdiler ve teknoloji sabit olduu iin ancak kiralanan emek miktarn artrmakla salanabilir. Bylece cret
azaldnda talep edilen emek miktar artar, dolaysyla emek talep erisi de negatif eimlidir. Ancak rn fiyatnda ve marjinal verimlilikte artfl olursa emek talep
erisi saa kayarken kt fiyatnda ve MPL de azalma olduunda ise emek talep
erisi sola kayar.
Emek talep erisinde hangi durumlarda kayma gzlenir.
SIRA SZDE
fiekil 7.2
Ksa Dnem Kr
Maksimizasyonu
Salayan Emek
Miktarnn
Belirlenmesi
Benzer yntem sermaye girdisi iinde uygulanabilir. Firmann sermaye faktr

D fi N E L M
kiralama ya da satn alma nedeni dier girdileri alma sebebiyle ayndr, yani krn maksimize etmek. Burada da sermayenin marjinal rn haslat, sermayenin fiS O R Udevam edileyatna ya da kira bedeline eflit olduu noktaya kadar, girdi alnmaya
ceine dair yaklaflm geerliliini korumaktadr. Ancak sermaye girdisini incelediimizde zaman boyutu modele dahil edilmelidir. Firmann maliyetleri
D K K A T ve haslatlar birka zaman dilimini kapsyorsa bu durumda girdi talebi iin kullanlan yntem:
marjinal rn haslatlarnn bu gnk deerini, marjinal maliyetlerin bugnk
SIRA SZDE
deerlerine eflitlemektir. Bundan sonraki iflleyifl emek piyasas ile ayn olduu iin
sermaye girdisine ynelik aklamalar tekrardan teye gitmeyecektir. Bu yzden
sermaye girdisi talebine iliflkin aklamalar yaplmayacaktr. AMALARIMIZ
N N
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
162
Mikro ktisat
Emek Talep Erisinin Elde Edilifli ve Eimi in Alternatif

Bir Yntem
Dikkat edilirse faktr piyasalar birok adan rn ya da kt piyasalarna benzer,
her ikisi iin de marjinal mantk kullanlr. rnein emek piyasasnda kr maksimizasyonu kofluluna gre emein marjinal rn haslat (MRPL) emein marjinal faktr maliyetine (MFCL) yani crete (w) eflitlenir. rn ya da kt piyasasnda kr
maksimizasyonu koflulu ise marjinal haslatn (MR) marjinal maliyete (MC) eflitlenmesidir. Her ikisi de aslnda ne kadar retim elde edileceini aklamaktadr. fiyle ki faktr piyasasnda kr maksimize eden emek miktarnn belirlenmesine iliflkin eflitlii yeniden yazalm:
(MR).(MPL)=w
Bu eflitliin her iki yann emein marjinal verimliliine (MPL ) blelim;
MR =
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
MAKALE
w
MPL
Dikkat edilirse eflitliin sa taraf ilave ktnn marjinal maliyetini gstermektedir.nk SIRA
cret,SZDE
ilave bir birim kt elde edebilmek iin gerekli emek miktar ile
arplmaktadr. Dolaysyla bu son eflitlik hem girdi kiralama hem de retim dzeyi seimineD iliflkin
kural gstermektedir.
fi N E L M
w
w
= MC olduunda MR =
= MC yazabiliriz.
MPL S O R U
MPL
Kr maksimize
D K Keden
A T girdi miktarn belirlemenin aslnda kr maksimizasyonunu salayan kt miktarn belirlemeyle ile ayn sonucu verdiine dikkat edelim.
N N
SIRA SZDE
Dolaysyla bu bizi ayn matematiksel sonuca gtrmektedir. nk her iki kuralda sonuta firmann ne kadar retim yapmas gerektiini aklamaktadr. Bu
marjinal yntemi
kullanarak fiyat veri alan firma iin ksa dnem (sermayenin saAMALARIMIZ
bit olduu ve teknolojiyi veri aldmz) emek talep erisini elde edebiliriz. Burada hem efl rn erilerini hem de marjinal maliyet erilerini kullanp emek talep
T A P eiminin nelere bal olduunu aklayacaz.
erisini ve Kbu erinin
fiekil 7.3te negatif eimli talep erisi, efl rn ve maliyet erileri kullanlarak el
de edilmifltir. Bafllangta firmann ksa dnem iin sermaye girdisi (K) dzeyinde
T E L Eiin,
V Z Y firmann
ON
sabit olduu
ksa dnem geniflleme yolu (K) dzeyinde yatay eksene paralel olacaktr. Firmann bafllangta w1 cret dzeyinde marjinal maliyeti
MC1 iken Px fiyat seviyesindeki retimi X1 kadardr. Bu cret dzeyinde girdi talep erisi zerinde a noktasndayz. fiimdi cret dzeyinin w2 ye dflt durumu
NTERNET
analiz edelim. cret dzeyinde azalma MC erisini saa MC2 ye kaydracaktr. Tam
rekabet piyasasnda rn fiyat Px de veri olduu iin, firma retimini X1 den X2
ye ykseltecektir nk kr maksimizasyon koflulu (P=MC2) X2 retim dzeyinde
MAKALE
salanabilecektir. fieklin ikinci panelinde ksa dnem geniflleme yolundan hareketle firma X2 efl rn erisine geecek ve L2 dzeyinde emek girdisi kullanacaktr. Yani emek talep erisi zerinde b noktasna geilecektir. cret dzeyi deifltirilerek daha fazla noktaya ulafllabilir. Bu noktalar birlefltirdiimizde negatif eimli talep erisini elde etmifl oluruz.
163
fiekil 7.3
P, MC, ATC
(i)
MC1
(ii)
MC2
Px
X1
X2
w1
L1
L2
Ksa Dnem Emek

Talep Erisinin Elde
Edilifli retim
Fonksiyonu, Ksa
Ksa Dnem Dnem Geniflleme
Geniflleme Yolu Yolu ve MC
Kullanlarak Talep
Erisinin Elde
X2
X1
Edilifli ve kt
L
Etkisine Bal
Olarak Negatif
(iii)
Eimin Oluflmas
a
b
w2
Ld
L1
L2
Burada girdi talep erisinin negatif eimli oluflunu aklamak iin kt etkisini
ya da bir baflka deyiflle rn etkisini kullanacaz. nk deiflken girdinin fiyat
azaldnda firmann ksa dnem MC erisi saa kaymaktadr. Bu saa kaymann
anlam, arz ettii kty ya da rn artraca fleklinde yorumlanabilir. Dolaysyla retecei kt miktar artaca iin talep edecei deiflken girdi olan emek miktar da artar. Talep edilen emek miktarndaki bu artfl, kt artflndan kaynakland iin buna kt etkisi denir.
Benzer flekilde girdi (emek) fiyat (cret) arttnda firmann ksa dnem MC
erisi sola kayar. Bunun anlam ise arz ettii rnn miktarn ve kullanaca deiflken girdinin miktarn azaltacadr. Yani efl rn erisi orjine daha yakn olacak ve bylece daha yksek cret dzeyinde daha az emek talep edilecektir. Dolaysyla kt etkisine bal olarak ksa dnem emek talep erisi negatif eimli olarak izilir.
kt etkisi nasl ifller?
SIRA SZDE
REKABET PYASADA UZUN DNEM RETM

D fi N E L M
FAKTR TALEB
Ksa dnem emek talep

erisinin negatif eimli
oluflunda kt etkisi: Emek
fiyat azaldnda firmann
ksa dnem MC erisi saa
kayar. MC erisindeki bu
kayma rekabeti piyasada
firmann gereklefltirecei
kt miktarn artrr. kt
miktarndaki artfl ise talep
edilecek emek miktarn
artrr. Dolaysyla
cretlerdeki azalfl talep
edilen emek miktarn artrr
ve negatif eimli faktr
talep erisi izilir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
Uzun dnem emek talep erisinin elde ediliflini aklamak
S O R U
D K K iki
A T ya da daha
Uzun dnemde firmann kulland tm girdiler deiflkendir. Firma
fazla deiflken girdiyi ayn zaman diliminde talep ettii iin, girdi talebine ynelik
analiz biraz zorlaflacaktr. nk girdilerin birisinin fiyat deifltiinde
SIRA SZDEdier girdinin talebi deiflebilecektir. ki girdi durumu iin ifade edersek firma uzun dnemde hem emek hem de sermaye girdisinin miktarn ayarlayabilir. Byle bir durumda emek girdisi fiyat (cret dzeyi) azaldnda talep edilen AMALARIMIZ
emek miktar zerinde iki tr etki oluflur. lki ksa dnemde de gzlenen kt etkisidir. nk emek
DKKAT
A M A
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
164
Mikro ktisat
girdisi ucuzladnda retime iliflkin marjinal maliyet dflecektir (MC saa kayacaktr). Rekabeti piyasa da rn fiyat sabit olduu iin MCnin saa kaymas firma
iin retimi artrma anlamna gelir. Bu durumda firma retim kapasitesini geniflletmek iin ilave yatrma gidebilecektir. retim kapasitesinin genifllemesi, yeni sermaye girdisinin kullanm emein marjinal verimliliini artracak, bu durumda
emein marjinal rn haslat erisi (MRPL) saa kayacak ve talep edilen emek
miktarn artracaktr. kinci etki ise sadece uzun dnemde gzlenen ikame etkisidir. Fiyat dflen emek girdisi ikame edilebilirlik derecesine bal olarak sermaye
girdisi yerine kullanlabilecektir. Dolaysyla uzun dnem emek talep erisi daha
yatk bir hl alacak ve negatif eimli olarak izilecektir. Aflada flekil 7.4 grafiksel
anlatm amacyla izilmifltir.
fiekil 7.4
Firma in Uzun
Dnem Emek Talep
Erisinin Elde
Edilifli Ya da
Deiflken Girdi
Birden Fazla
Olduunda Emek
Talep Erisinin
Tretilifli
w1
A
C
w2
Ld Uzun Dnem
Emek Talebi
MRPL =MPL .Px
2
MRPL =MPL .Px

1
L1
L2
fiekil 7.4te bafllangta cret dzeyi w1 iken talep edilen emek miktar L1 kadar
olup ksa ve uzun dnem emek talep erileri zerindeki A noktasndayz. fiimdi cret dzeyinin w2 ye dflmesi durumunda ksa ve uzun dnemdeki sonulara bakalm. Ksa dnemde sermaye girdisi sabit olduu iin emek talep erisi olan MRPL1
zerinde B noktasna gelinecektir. Ancak uzun dnemde sermayenin marjinal verimlilii yksek olduu iin, firma daha fazla sermaye girdisi satn alacak ya da kiralayacaktr. Bu ise sonuta daha fazla emek girdisi kullanmn teflvik edecektir
nk daha fazla sermaye ile emein marjinal verimlilii artacak ve emein marjinal rn haslat erisi saa kayarak MRPL2 dzeyine ulaflacaktr. Dolaysyla firma
w2 cret seviyesinde L2 dzeyinde emek talep ederek C noktasna ulaflacaktr. C
noktas hem marjinal verimliliin MPL2 olmas durumundaki ksa dnem talep erisi (MRPL2) hem de uzun dnem emek talep erisi zerindeki bir baflka noktadr. A
ve C noktalarn birlefltirerek uzun dnem emek talep erisi elde edilir.
fiekilden de gzlenebilecei zere uzun dnem emek talep erisi ksa dnem
iin izilen emek talep erisinden daha yatktr, bir baflka ifade ile cret deiflikliklerine karfl daha duyarldr. Bu duyarlln nedeni ise retim srecinde girdiler
arasnda ikamenin yaplabilmesidir. kamenin derecesine bal olarak uzun dnem
emek talep erisinin elde edilifli ve eimi alternatif yntem erevesinde daha ayrntl aklanacaktr.
SIRA SZDE
Uzun dnemSIRA
emek
talep erisi ksa dneme kyasla niin daha yatk olur?
SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
165
Uzun Dnem Emek Talep Erisinin Alternatif Yntemle

Tretilifli ve Eimi
Firmann belli bir kt dzeyini, mmkn olan en dflk maliyet ile gereklefltirmek ekonomik etkinlik olarak adlandrlmakta ve maliyet minimizasyonu koflulu
olarak bilinmektedir. Bu koflul, girdilerin marjinal verimlilikleri orannn girdi fiyatlar oranna eflit olmasn gerektirir. Yani efl maliyet dorusunun efl rn erisine teet olduu optimal seimin yaplmas gerekir. Aslnda optimal seim ile bu kt dzeyi iin ne miktarlarda girdi kullanmnn gerekli olduu da belirlenir. Girdi fiyatlar deifltiinde ise optimal seim noktalar farkllaflmakta ve talep edilen girdilerin
miktar deiflmektedir. Bu deifliklii ayrntl analiz edebilmek iin, emek girdisi fiyatndaki artfl inceleyeceiz. cret artfl hem kt etkisi hem de faktr ikame etkisi yoluyla talep edilen emek miktarn ve emek talebinin konumunu belirler. Aslnda her iki etki birlikte ortaya kar ancak bu etkileri ayr ayr incelemek konuyu daha anlafllr klmak ve eimi daha iyi gzlemlemek asndan nemlidir.
Faktr kame Etkisi

retici dengesi analizinde her bir retim dzeyi iin veri alnan faktr fiyatlar altnda optimal girdi bileflimleri belirlenebiliyordu. fiekil 7.5te X1 retim dzeyini gereklefltirebilmek iin, emek iin w1 ve sermaye iin r1 girdi fiyatlar veri iken firma
L1 kadar emek girdisi ve K1 kadar sermaye girdisi kullanmakta ve E1 noktasnda
dengede bulunmaktadr. Denge koflulumuz gerei efl maliyet dorusunun eimi efl
rn erisinin eimine eflittir. Bu
koflulu sembollerle ifade edecek
K
olursak:
w1
r1
= MRTS KL
TC2
r1
TC1
r1
K
Faktr
kame Etkisi
E2
2
fiimdi cret dzeyinin w1 dzeyinden w2ye artt durumu inE1
K1
celeyelim; Bu cret artflnn talep
edilen emek miktar zerinde
X1
oluflturduu toplam etki iki ksmdan oluflur. Faktr ikame etkisi ve
L2
TC1 L
TC2
TC1 L1
kt ya da rn etkisi. Faktr ikaw2
w1
w2
me etkisini anlayabilmek iin
emek giridisi fiyat w2 ye ykseldiinde, X1 retim dzeyinde kalabilmek iin firmann girdi kullanmn nasl ayarladna bakacaz. Yani retim dzeyi sabit tutulduunda, nisbi faktr fiyatndaki
deifliklik sonucu ortaya kan girdi bileflimindeki deifliklii inceleyeceiz.
lk olarak cret dzeyi w2 olduunda yeni bir efl maliyet dorular seti ile karfl
w
karflyayz. Efl maliyet dorusu eimi 2 olduundan daha dik bir hl almakta
r1
ve bafllang maliyet dzeyi ile (TC1) artk X1 retim seviyesi gerekleflememektedir.
Ancak X1 kt dzeyini retebilmek iin, yeni girdi fiyatlar erevesinde maliyetin TC2 dzeyine ykseltilmesi gerekmektedir. Yeni nisbi fiyatlarla TC2 efl maliyet
dorusunun X1 efl rn erisine teet olduu E2 noktas, yeni optimal girdi bilefli-
fiekil 7.5
cret Dzeyindeki
Artfln Ortaya
kard Faktr
kame Etkisi
166
Mikro ktisat
Bir girdinin fiyat dierlerine

kyasla artt zaman,
ikamenin elverdii lde
dier girdiler fiyat, artan
girdinin yerine ikame
edilecektir. Faktr ikame
etkisi negatif ynl ifller, bu
ise emek girdisi talep
erisinin uzun dnemde
negatif eimli oluflunu
aklar.
mini gsteren denge noktasdr. E2 denge noktasnn E1 in solunda olmas gerekmektedir. nk efl rn erisi dflbkey (azalan MRTS prensibi gerei) iken efl
maliyet dorusu daha dik bir konumda teet koflulunu salamaktadr. Dolaysyla
faktr ikame etkisi negatiftir. Yeni denge noktasnda daha az emek kullanlrken
(L2) sermaye kullanm K2 dzeyine kmaktadr. flte emek miktarndaki azalmann nedeni, bu girdi yerine sermaye girdisinin ikame edilmesindendir ki buna faktr ikame etkisi denir. Ksaca zetlersek: Bir girdinin fiyat dierlerine kyasla artt zaman, ikamenin elverdii lde dier girdiler fiyat artan girdinin yerine ikame edilecektir. Faktr ikame etkisi negatif ynl ifller, bu ise emek girdisi talep erisinin uzun dnemde negatif eimli oluflunu aklar.
kt Etkisi Ya da rn Etkisi
Ksa dnemde olduu gibi uzun dnemde de firma girdi fiyatndaki deiflme karflsnda kt miktarnda ayarlama yapabilir, bu, kt ya da rn etkisi olarak isimlendirilir. cret dzeyindeki artfla bal olarak ortaya kan kt etkisi afladaki
admlardan oluflur:
Artan cretler firmann ortalama ve marjinal maliyetinde artfla neden olur.
Artan ortalama ve marjinal maliyetler rn fiyatlarnda artfla neden olur.
Fiyatlardaki artfl sonucu tketiciler bu rnlerin tketimini azaltrlar.
Firma buna bal olarak retimini azaltacandan, retimde kulland girdilerin miktarn da azaltr.
kt etkisinin iflleyiflini gstermek iin flekil 7.6dan yararlanalm. Bafllangta
E1 denge noktasnda X1 dzeyinde retim gereklefltirilmekte, girdi ve rn fiyatlar veri iken L1 dzeyinde emek girdisi kullanlmaktadr. fiimdi cret w2 ye ykseldiinde yukarda sraladmz admlar erevesinde retim X 2 dzeyine dflmekte, denge E3 noktasnda salanmaktadr. E1 den E3 e geifl hem faktr ikame
etkisi hem de rn etkisi nedeniyledir.
fiekil 7.6
Uzun Dnem Emek
Talep Erisi, Faktn
kame ve kt
Etkilerine Bal
Negatif Eimli
Talep
(a)
(b)
P, MC
MC2
TC2
r1
TC3
r1
TC1
r1
kt Faktr
Etkisi kame
Etkisi
E2
E3
L3
P1
P
E1
X1
X2
L2 TC1 L1 TC2
w2
w2
TC1
w1
(c)
w1
e3
e1
w2
Ld
L3
MC1
L1
X2
X1
E1 denge noktasnda iken cret dzeyi w2 olduunda efl maliyet dorusunun

w
eimi 2 diklefltii iin, artk farkl bir efl maliyet setini kullanyoruz. Faktr
r1
ikame etkisi aklanrken bafllang retim dzeyini gereklefltirmek iin maliyetin
TC2 ye karlmas gerektiini ve teet noktasnn E2 de salanmas ile E1 den E2 ye
hareketin ikame etkisi sonucu olufltuunu biliyoruz. Ancak E2 den E3 e hareket ise
kt etkisinin sonucudur. Burada dikkat edilirse bafllang maliyet dzeyini (TC1)
sabit brakacak flekilde retimi ayarlamadk. nk firmann kr maksimizasyonu
iin gerekli olan miktar kadar retim yapacan biliyoruz. Dolaysyla girdi gereksinimleri bu retim kararna bal olarak belirlenir. fieklin b panelinde cretteki artfl nisbi faktr fiyatn ve firmann MC erisini deifltirecektir. MCdeki sola kayma
neticesinde, kr maksimize eden retim miktar X2 dir (P=MC2 kofluluna bal olarak). Tekrarlarsak X2 retim dzeyinin TC1 seviyesindeki maliyetle retilebileceine dair herhangi bir fikir yrtemiyoruz. Bu yzden yeni nisbi faktr fiyatlarna
gre izdiimiz efl maliyet dorularndan TC3, X2 retim dzeyini etkin olarak gereklefltirdii iin optimal dzeydir.
fiekilden gzlenen, kt etkisi sonucu daha az ifl gcnn kullanlmfl olmasdr.
ou durumda bu tr bir gzlem beklenir. Aslnda ksa dnem analizde kt etkisinin negatif ynde alflmas gerektiini grdk. nk dier girdi sabit olduu
iin, deiflken girdinin fiyat arttnda maliyetler artarken firma girdiler arasnda
ayarlama yapamyordu. Fakat uzun dnemde firma emek ve sermaye miktarlarn
ayarlayabildii iin, kt dzeyi azalrken firmann emek girdisini daha fazla ve sermaye girdisini daha az kullanmas olasdr. Byle bir durumda retimin azalmasna
ramen firmann daha ok emek girdisi kullanmas, cret artflnn neden olduu
kt etkisinin pozitif olabileceini gsterir. fiayet grafikte E3 denge noktas L2 girdi
dzeyinin sanda oluflsayd pozitif kt etkisi ile karfllaflrdk. kt etkisi uzun dnemde negatif olabilecei gibi pozitif de olur. Aslnda bir girdinin fiyat ykseldiinde firmann retimini azaltacan kesin olarak syleyemeyiz. Hatta bir girdinin fiyatnn artmasna ramen, marjinal verimlilii daha fazla artmfl ise kr maksimize
eden retim dzeyi artrlabilir de. Ancak kesin olarak flunu syleyebiliriz: kt dzeyi azaldnda en azndan girdilerin bir tanesinin kullanm azalacaktr.
Sonu olarak bir girdinin fiyat arttnda faktr ikame etkisinin negatif olduunu fakat kt etkisinin de negatif ya da pozitif olabileceini flimdiye kadarki aklamalarmzla ortaya koyduk. Tketici davranfllar kuramndan hatrlanaca zere, sadece Giffen mallar dflnda tm dflk ve normal mallar iin negatif eimli talep erisi izilirken Giffen mallarnda gelir etkisi ikame etkisinden byk olduu
iin pozitif eimli talep erisi elde ediliyordu. Ancak girdi piyasasnda bir firma
iin bir faktrn fiyat arttnda bu faktrn talep edilen miktar azalr. nk faktr ikame etkisi ile kt etkisinin toplam daima negatiftir. Yani kt etkisi pozitif
olsa bile daima negatif olan faktr ikame etkisinden dflk olduu iin, bir faktr
SIRA SZDE
iin tretilmifl talep erisi daima negatif eimli olacaktr.
Faktr talep erisinin niin pozitif eimli olarak izilemeyeceini dflnelim?
D fi N E L M
167
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
168
Mikro ktisat
ENDSTR VE PYASA N FAKTR TALEP ERLER
N
AM A
Emek talep erisini bir endstri ve piyasa balamnda deerlendirmek
Bir rn iin piyasa talep erisini elde ederken bireysel tketicilerin talepleri her
bir fiyat dzeyinde yatay olarak toplanyordu. Ancak faktr piyasasnda durum biraz daha farkldr. nk girdiler, rnein kalifiye emek, birok endstri tarafndan
talep edilir, bir endstriden tekine ve firmalarn kt dzeylerine bal olarak
nemli deifliklikler gsterir. Bu nedenle emek girdisi iin piyasa talep erisini elde ederken, nce her bir endstri iin emek talep erisini elde edip, daha sonra
endstrilerin emek talep erilerini yatay olarak toplayarak emek piyasas talep erisine ulaflrz.
Bir endstri iin girdi talep erisinin belirlenmesinde ilk adm, girdi fiyatlar deifltiinde hem firma tarafndan retilen ktnn dzeyinde hem de firmann kt fiyatnda deiflikliklerin olabileceini dikkate almaktr. fiayet tek bir retici olsayd, piyasa talep erisi kolaylkla belirlenebilirdi. nk marjinal rn haslat erisi bu girdi iin endstri talep erisini oluflturacakt. Ancak endstride firma says birden fazla olduundan, firmalar arasndaki etkileflim nedeniyle analiz karmaflk hle gelir.
fiimdi rekabeti bir rn piyasasnda herhangi bir endstrideki emek talep erisinin elde ediliflini aklayalm. Bu amala izilen flekil 7.7 zerinde aklamalarmz srdrelim: fieklin sol panelinde firmann bafllangtaki emek talep erisi (MRPL1)
olup w1 cret dzeyinde L1 kadar emek talep edilmektedir ve emek talebi zerindeki a noktasndadr. fiayet cret dzeyi w2 ye dflerse ve endstrideki dier firmalar bu dflk cretten yararlanmazlarsa firma emek talebi zerindeki b noktasna
gelecek ve L2 kadar emek girdisi talep edecektir. Ancak endstrideki dier firmalar
bu dflk cret dzeyinden yararlanyorsa endstrideki tm firmalar emek girdisi
kullanmn artrarak endstri retimini de artrrlar. Endstrideki retim artfl, arz
erisini saa kaydrarak rnn piyasa fiyatnda azalmaya neden olur. rnn fiyat Px1 den Px2 ye dfltnde firmann marjinal rn haslat erisi sola kayarak MRP2L
konumuna gelir. Bu kayma sonucu firma w2 cret dzeyinde MRPL2 emek talep erisinde c noktasnda bulunur ve L3 dzeyinde emek girdisi talep eder.
fieklin sa panelinde ise endstri iin talep erileri izilmifltir. fiayet cret dflklnden tek bir firma yararlanyorsa ve rnn fiyat deiflmiyorsa endstri talep erisi daha yatk olacak ve bu endstride talep edilen emek miktar L2 dzeyine ulaflacaktr. Ancak cret dflflnden tm firmalar yararlanyorsa firmalar retimlerini artracak, retim artfl rnn fiyatnda dflfle neden olacak, tek tek firmalarn emek talep erileri sola kayarken endstri talep erisi ise daha dik bir konuma gelecektir. Bu dik talep erisi zerinde w2 cret dzeyinde C noktasna gelinecek ve talep edilen emek miktar ise L3 dzeyinde olacaktr (L3 < L2). Sonu
olarak cretin azalmas durumunda, rn fiyat deiflmedii srece, endstride L2
dzeyinde emek talep edilirken rn fiyat dfltnde endstride L3 kadar emek
istihdam edilmekte ve daha dik bir endstri talep erisi ortaya kmaktadr.
Endstri emek talep erisini elde ettikten sonra son adm olarak piyasa emek
talep erisini oluflturabiliriz. Burada olduka basit bir yntem izlenir. Tm endstrideki emek talep erileri, her bir cret dzeyinde yatay olarak toplanr. Yalnz
emek girdisi iin deil, tm girdiler iin benzer yntem uyguanr. rn piyasas rekabeti zellik taflmasa bile benzer yntemler uygulanr. Ancak ortaya kan g-
169
lk, cret dzeyi azaldnda rn fiyatn tam olarak gzlemleyememekten kaynaklanr. nk eksik rekabet piyasalarnda firmalar fiyat kabullenici deil, strateSIRA SZDE
jik fiyatlama kullanan birimlerdir.
SIRA SZDE
cret artfl durumundaki geliflmeleri gstererek firma ve endstri iin

D fi emek
N E L Mtalep erilerini elde ediniz.
S O R U
w1
w2
S O R U
fiekil 7.7
Firma ve Endstri
KKAT
Emek Talep DErisi
DKKAT
SIRA SZDE
a
c
L1 L3
FRMA
L2
w1
w2
MRP1L=MPL.Px1=L1d
MRP2L=MPL.Px2=L2d
L
N N
L1d (Px1)
L2d (Px2)
L2 L
AMALARIMIZ
L1 L3
K T A P
ENDSTR
D fi N E L M
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
IKTI PYASASINDA MONOPOLC GC
BULUNAN
FRMANIN FAKTR TALEB
TELEVZYON
N T E Retmek
NET
Eksik rekabet piyaslarnda emek talep erisini elde
NTERNET
N
A M A
Bir retim faktr iin talep, firmann sahip olduu piyasa gcne bal olarak deMAKALE
ifliklik gsterir. fiayet firma rn piyasasnda ya da faktr piyasasnda
monopolc
gce sahipse fiyat marjinal maliyetin zerinde belirleyecek, rekabeti piyasaya kyasla daha az retim yapacak ve daha az girdi kullanacaktr.
kt piyasasnda monopolc gc bulunan bir firmann, girdi piyasasnda da
monopolc gc olacaktr fleklinde bir dflnceye kaplmak gereksizdir. Hatta bir
rnn tek bir satcs ya da reticisi olan monopolc firma, girdi piyasasnda bir
ok firma ile rekabet iinde bulunabilir. Daha yaygn gzlenen kt piyasasnda
monopol ve girdi piyasasnda rekabet durumunu burada inceleyeceiz.
Rekabeti firma gibi monopolc firma da retim faktr kiralanmasna iliflkin
kararn kr maksimizasyonu temelinde deerlendirir. lave girdinin salad haslat, bu ilave girdinin maliyetini aflyorsa firma istihdam edecei girdi miktarn arttrr. Girdi maliyeti rekabeti piyasa ile ayndr ancak girdi kullanmnn salad
haslat monopolc piyasada farkllk gsterir. nk monopolc piyasada marjinal
haslat daima fiyattan daha dflk deer alr ve azalandr. Monopolc firmann
marjinal haslatn esneklik biiminde yazarsak matematiksel olarak fiyatn MRnin
zerinde deer alacan gsterebiliriz. fiyle ki:
1
MR = Px 1 +
d
Talep esneklii sfr ile eksi sonsuz arasnda deer ald iin, talep esneklii eksi sonsuz olduunda MR=Px olur ve rekabeti sonu ortaya kar. Bunun dflnda ta-
MAKALE
cret dflklnden tek bir

firma yararlanyorsa ve
rnn fiyat deiflmiyorsa
endstri talep erisi daha
yatk olacaktr. Ancak cret
dflflnden tm firmalar
yararlanyorsa firmalar
retimlerini artracak,
retim artfl rnn
fiyatnda dflfle neden
olacak, tek tek firmalarn
emek talep erileri sola
kayarken endstri talep
erisi ise daha dik bir
konuma gelecektir.
170
Mikro ktisat
lep esnekliinin tm negatif deerleri iin MR daima fiyattan daha dflk deer alr.
Aklamalarmz geometrik ynden de destekleyebiliriz. fiyle ki monopolc firma
negatif eimli talep erisi ile karfl karflyadr. Monopolc daha fazla mal satmak istediinde fiyat dflrmek zorundadr dolaysyla son birimden elde edilen marjinal
haslat fiyatn altnda yer alr. flte bu nedenle ilave girdinin marjinal rn haslat
hesaplanrken; o girdinin marjinal rn, rnn piyasa fiyatndan daha dflk
olan marjinal haslat ile arpld iin, monopolc gce sahip firmann girdi talebinde rekabeti piyasadaki firmaya kyasla solda yer alr. Bu farkllk dflnda tm aklamalar rekabeti piyasadaki firmann faktr talebi ile rtflmektedir.
fiekil 7.8
w
Monopolc
Firmann Emek
Girdisi Talebi
w2
w1
Monopolc
Smr
w
MRPTL=MPL.Px=Ld
MRPmL=MPL.MR=Ld
L1
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
MAKALE
L2
SIRA SZDE
kt piyasasnda
rekabeti firma ile monopolc firmann faktr talebi konusundaki farkllklarn aklaynz.
D fi N E L M
fiimdi yeniden emek piyasasna dnerek ksa dnem iin monopolc piyasada
firmann emek talep erisine bakalm. Bu amala izilen flekilde hem monopolc
S O R Ufirma iin emek talep erileri gsterilmifltir. Monopolc firmann
hem de rekabeti
emek talep erisi ya da emein marjinal rn haslat erisi daha solda ve daha dik
olarak izilmifltir,
marjinal haslat fiyattan daha dflktr. Monopolcnn ksa
D K K Ank
T
dnem emek girdisi talep erisinin iki nedenle negatif eimli olduunu syleyebiliriz: lki emein marjinal rnnn azalan olmas, ikincisi ise firmann marjinal hasSIRA SZDE
latnn da azalan olmasdr nk monopolc ilave rn satabilmek iin fiyat dflrmek zorundadr.
fiekil 7.8
de monopolc firmann w1 cret dzeyinde krn maksimize eden
AMALARIMIZ
emek miktar L1 dir. Daha dflk dzeydeki emek miktar iin MRPL > w olduundan emek miktarn arttrmakla firmann kr artar. fiayet firma L1 den daha fazla
emek istihdam
ilave emek maliyeti ilave emein salad haslattan fazla
K Tederse,
A P
olduu iin talep edilen emek miktar azaltlmaldr.
Dikkat edilirse rekabeti piyasada ksa dnemdeki emek talebi daha sada yer
almakta veT Eemein
rn sabit olan rn fiyat ile arplmaktadr. RekabetL E V Z Y Omarjinal
N
i piyasada firmann talep ettii emek miktar L2 dzeyinde olup monopolc firmaya gre ok daha yksektir. Bu farklla ramen rekabeti piyasada firmann emek
talebine iliflkin yaptmz tm aklamalar mal piyasasnda monopol, monopolc
NTERNET
rekabet ve oligopol gibi piyasa yaplar iin de aynen geerlidir. Tek fark emein
marjinal rn haslatnda rn fiyat yerine marjinal haslatn kullanlmasdr.
N N
MAKALE
171
Bilindii zere tam rekabete kyasla eksik rekabet piyaslarnda retim daha az
olur, dolaysyla girdi de daha az kullanlr. fiekil 7.8i kullanarak daha az retimden
dolay refahtaki kayp alan ve monopolc smr miktarn da aklayabiliriz. fiyle ki: kt piyasas da tam rekabeti bir piyasa ise, bir giridi (emek) iin talep erisi ya da MRPL erisi, retim srecinde ilave girdi kullanm sonucu elde edilen rn tketenlere salad fayday ler. cret dzeyi de ilave girdi kullanmnn firmaya ve topluma olan maliyetini yanstr. Bylece e noktasnda emein son biriminin marjinal faydas (ki bu MRPL dir) onun marjinal maliyetine yani crete eflit olur.
Girdi ve kt piyasalarnda tam rekabet koflullar geerli olduunda, kaynaklarn etkin kullanm salanmfl olur. nk toplam fayda ve toplam maliyet arasndaki fark maksimum dzeye ulaflmfltr. Bu adan baktmzda etkinlik; ilave
emek biriminin istihdam ile elde edilen ilave haslat, ilave ktnn tketicilere salad faydaya eflitliini gerektirmektedir (nk ktnn fiyat ile emein marjinal
rn arplmaktadr). Dikkat edilirse rn fiyat satn alnan ilave ktnn tketicilere salad fayday, ifade ettiinden, PxMPL ise ilave emek biriminin tketicilere salad fayday ifade etmektedir.
kt piyasasnda firma monopolc gce sahipse MRPL=Px . MPL koflulu salanmaz. rn fiyatnn yerine bundan daha dflk deer alan marjinal haslat yazlaca iin emek talep erisi olur ve istihdam dzeyi L1 seviyesine iner. L1 kadarlk
emek iin monopolc firma w1 dzeyinde cret demektedir. Oysa bu dzeyde
emek kullanldnda, bunun sonucu tketicilere salanan marjinal fayda a noktasna denk gelen w2 dzeyindedir. Bylece monopolc firma w2abw1 drtgeninin
alan kadar monopolc smr elde etmektedir.
Monopolc firma L1 istihdam dzeyinde krn maksimize etmesine ramen bu
etkin girdi ve kt dzeyleri deildir. nk L1 istihdam dzeyinde kt dzeyi dflktr. Dolaysyla monopolc firmann daha az retim gereklefltirmesi refah dzeyindeki azalmaya yol amaktadr. Bu refah dzeyindeki kayp (DWL) girdi kullanmnn az olmas sonucu ortaya kan abe genin alan kadardr.
fiayet daha fazSIRA SZDE
la emek kullanlrsa daha fazla kt retilecek ve ekonomik etkinlik artacaktr.
Monopolcnn ksa dnem

emek girdisi talep erisi iki
nedenle negatif eimlidir. lk
neden emein marjinal
rnnn azalan olmas,
ikincisi ise firmann
marjinal haslatnn azalan
olmasdr.
Oligopolc piyasada emek talep erisi, monopolc piyasa ve rekabeti

D fipiyasaya
N E L M gre nasl
izilir?
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
EMEK FYATINDAK DEfiKLKLERE KARfiI EMEK

TALEBNN DUYARLILII
Emek Talebinin cret Esneklii ve Hicks-Marshall
Kurallar
SIRA SZDE
N N
kame ve kt etkileri, girdi talebinin faktr fiyatlarna duyarlln lmede bize

yardmc olabilecektir. Daha nce cretteki deifliklik sonucunda karfllafltmz
ikame ve kt etkilerinin bir sonucu olarak emek talep erisinin
negatif eimli olAMALARIMIZ
duunu ortaya koyduk. rnein cret arttnda retimi sabit tutmak kofluluyla,
emek girdisi kullanmnda azalma, dier girdilerin kullanmnda ise artfl ortaya kar ki bu, ikame etkisi nedeniyledir. cret artflndan kaynaklanan
K T kt
A P etkisi, satfllarda ve retimdeki azalmann bir sonucudur. flte bu iki etki sonucu, emek miktarnda azalma olur. fiimdi bu azalmann derecesini arafltryoruz ki bunun iin de
emek talebinin cret esnekliine bakmamz lazm.
TELEVZYON
Emek talebinin cret esneklii, belli bir kategorideki emek piyasasnda cretlerde meydana gelen yzdesel deiflmenin bu spesifik emek piyasasndaki istihdam (alflan saysn) nasl etkilediini ler ve flu flekilde formle edilir:
NTERNET
MAKALE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
MAKALE
172
Mikro ktisat
= L
LW
w
100
100
ya da
LW
L w
w L
Emek talep erisi negatif eimli olduu iin eksi deerlerle llr. rnein
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
MAKALE
LW
= 2 ise cretlerdeki yzde birlik bir artfl, ilgili kategorideki emek piya-
sas istihdamnda yzde ikilik azalfla neden olur.

Emek talebinin cret esneklii, farkl kategorilerdeki emek piyasalar arasnda
farkllk gstermekle birlikte, cret deiflikliinin neden olduu emek miktarndaSIRA SZDE
ki deifliklii ler. cretlerdeki deifliklikler ikame ve rn (kt) etkileri vastasyla talep edilen emek miktarn etkiledii iin, emek talebi cret esnekliinin deerini etkileyen
D fi N Eher
L M fley bir flekilde ya ikame ya da kt etkisinin (ya da her ikisinin birden) bykln etkiliyordur. fiyle ki aflada drt madde halinde zetleyeceimiz, Hicks-Marshall kurallar olarak adlandrlan ve belli bir endstride
S O R U
emek talebinin esnekliini artran faktrleri ksaca aklarsak:
D Kkurallarnn
KAT
Hicks-Marshall
kt ve ikame etkisiyle olan balantlarna dikkat edelim.
N N
I. Nihai
rn
iin talep esneklii yksek ise kt etkisi ve dolaysyla emek taSIRA
SZDE
lebi cret esneklii yksek olur. fiyle ki cretlerdeki artfl sonucu meydana
gelen kt etkisine iliflkin admlar gereklefltiinde maliyetlerdeki artfl ile
AMALARIMIZ
birlikte
rn fiyat da artacak, bu ise talep edilen mal miktarn azaltacaktr.
retim miktar ok dflerse emek istihdam dahil olmak zere tm girdi
miktarlar nemli lde azalr. Bu yzden nihai rne olan talebin fiyat esK yksek
T A P ise, emek talebi crete daha duyarl hle gelecektir. nk
neklii
cret artfl istihdamda yksek miktarda azalmaya neden olacaktr. Bu durum, bize emek piyasas balamnda emek talebinin cret esnekliinin; firE L E V Z Y O Nkyasla endstride, ksa dneme kyasla uzun dnemde, eksik
maT dzeyine
rekabete kyasla tam rekabeti piyasalarda daha yksek olacan gsterir.
II. Girdiler arasnda ikame kolay olduunda emek talebi daha esnek olacaktr.
Emek
N Tgirdisi
E R N E T iin sylersek emek talebinin cret esneklii, emei dier faktrlerle ikame etmenin greceli olarak daha kolay olduu durumlarda daha
yksek olur. Bu, aslnda cretlerdeki deiflmeye bal olarak ikame etkisinin bykl
ile iliflkilidir. Eer bu kategorideki emei dier girdilerle ikaMAKALE
me etmek olduka kolay ise cretlerdeki bir artfl talep edilen emek miktarnda nemli lde azalmaya neden olacaktr. Bu, bir yerde efl rn erisinin biimi ile iliflkilidir. nk ikame derecesi arttka efl rn erisi daha
yayvanlaflr ve doru biimine yaknlaflr ve ikame derecesi artar, ikame derecesi yksek olduunda izilecek emek talep erisi daha yatk bir hal alr.
Oysa ikame mmkn olmadnda efl rn erisi doksan derecelik bir konuma geer, byle bir durumda ise emek talebi inelastik olur ve daha dik
izilir.
III. Emek dflndaki dier retim faktrlerinin arz esneklii yksek ise emek talebinin cret esneklii de yksek olur. rnein sermaye arz esnek ise cret artfl durumunda, firma emek girdisi yerine sermaye girdisini kolaylkla
kullanabilecektir. Aslnda ikame etkisi zelliini glendirmektedir. fiayet

sermaye arz inelastik ise firma emek yerine sermaye girdisini kullanmaya
bafllaynca sermayenin fiyat hzla artacak, dolaysyla sermayeyi emek girdisi yerine kullanmak krl olmayacaktr.
IV. Toplam maliyet ierisinde emek girdisinin pay yksek olduunda emek talebinin cret esneklii de byk olacaktr. cret dzeyi ykseldiinde firmann maliyetleri de artar. Rekabeti bir piyasada bu durum retilen rnlerin fiyatlarnn da artmasna ve insanlarn bu rn daha az almalarna neden olur. Sonuta firma daha az mal retir, bu kt etkisi sonucunda daha
az emek girdisi talep edilir. Bu yolla kt etkisi ikame etkisini glendirir.
kt etkisinin bykl, cret artflnn marjinal maliyete ne kadar byklkte bir etki yaratacana ve fiyat artflna bal olarak talep edilen rnn
(ktnn) ne kadar azalacana baldr. Bunlardan ilki emein toplam maliyet ierisindeki byklne baldr. rnein emek maliyeti toplam maliyetin %10u kadarsa cretlerin iki kata karlmas durumunda toplam maliyet sadece %10 artacaktr. Ayn mantkla flayet emein maliyeti toplam maliyetin %50sini oluflturuyorsa cretlerin iki kat artmas durumunda firmann
toplam maliyeti %50 artacaktr. fiayet ifli maliyetleri toplam maliyet ierisinde nemli bir paya sahip ise cret artfllarnn firma maliyetleri zerinde dolaysyla rnlerin fiyatlar zerinde etkisi byk olur. Bu nedenle bu kategorideki emein toplam maliyet iindeki payndaki artfl, bu tip emek talebinin cret esnekliinin yksek olmasna neden olur. kincisi yani rn fiyatndaki artfl sonucu talebin ne kadar azalaca ise tamamen rn talebinin fiyata duyarllna yani esneklie baldr.
GRD ARZ ERS

A M A
Emek arz erisinin elde ediliflini aklamak
Firmalar retimleri iin gerekli olan girdileri ana kaynaktan salar. Emek girdisi bireyler tarafndan salanr, sermaye girdisi baflka firmalardan ya satn alnr ya
da kiralanr, son olarak doal kaynaklar yerden kartlp ya dorudan kullanlr ya
da baflka firmalara satlr. Girdi reten firmalarn arz erilerinin pozitif eimli ya da
dfley olduunu varsayabiliriz. Firma monopol olmad srece (monopolcnn
arz erisi izilemiyordu) bu flekilde bir varsaym yapmamzda saknca yoktur. Hatrlanaca zere rekabeti piyasalarda bir rn iin arz erisinin pozitif eimli olduunu nk bu maln retimindeki marjinal maliyet erisinin artan olduunu incelemifltik. Bu durum ham maddeler, ara mallar ve birok sermaye girdileri iin
de byledir. Ancak girdi emek ise farkl bir yol izlememiz gerekiyor. nk birok
firmann maliyetinin nemli bir ksmn oluflturan emek girdisi bireyler tarafndan
arz edildiinden, firmalar iin kurulan modeli emek arzn analiz ederken kullanamayz. Emek arz zerinde firmalar yerine insanlarn kararlar nemli olduundan,
firmalarn kr maksimizasyonu yerine bireylerin fayda maksimizasyonu emek arz
erisini belirler. Tketici davranfllar kuramndan hatrlayacanz: Tketici dengesi, gelir ve ikame etkileri analizini kullanarak geriye bkml bireysel emek arz
erisini elde edeceiz.
173
174
Mikro ktisat
Zaman Kullanmna liflkin Basit Bir Model

Emek arz erisini elde ederken neo klasik model eevesinde zaman kullanmna
iliflkin basit bir model oluflturacaz. Zaman kullanm konusunda insanlar karar
vermek zorundadrlar. Bir gn, bir ay ya da bir yl iindeki saatler sabittir ve zaman
geerken harcanmak zorundadr. Veri olan bu sabit zaman iinde insanlar ne kadar
sre ile alflacaklarna ve ne kadarlk sreyi bofl zaman olarak ayracaklarna iliflkin
karar alrlar. Bofl zaman terimi alflma dflndaki faaliyetler olup atl bir durumu ifade etmemektedir. fiyle ki evde alflmak, kendini gelifltirmek, okumak, uyumak,
tketim iin zaman kullanmak gibi aktiviteler bireyin refahna katkda bulunan fleylerdir. alflma ise kifliye gelir saladndan ve bu gelir ile fayda salayan mal ve
hizmetler satn alndndan tercih edilmektedir. Dolaysyla birey zamann ya piyasada geerli olan cret (w) dzeyinde alflarak ya da bofl zaman olarak kullanacaktr. fiimdi alflanlarn ya da emek arz edenlerin bir gnde ka saat alflacaklarna
iliflkin esnekliin bulunduunu varsayarak analizimizi srdrelim.
Birey fayda maksimizasyonu aracl ile zaman kullanmna iliflkin karar verecektir. Basit neoklasik modelde bireysel fayda fonksiyonu iki mal iermektedir.
Burada ise fayda fonksiyonunu gelirin (Y) ve bofl zamann (H) bir fonksiyonu olarak alacaz. Matematiksel ifadeyle flu flekilde yazacaz;
U=U (Y,H)
Burada fayda (U), gelir (Y) ve bofl zamann (H) alternatif kombinasyonlarna
bal fayda dzeyini temsil etmekte ve her bir fayda dzeyi iin orjine dfl bkey
bir farkszlk erisi izilmektedir (Azalan MRSYH nedeniyle). Bireyler ulaflabilecekleri en st seviyedeki faydaya ulaflmaya alflrlar. Ancak birey tercihte bulunurken
iki kst ile karfl karflyadr. Bunlar zaman kst ve gelir kstdr. Eer modelde dikkate aldmz sre bir gn ise, birey en ok 24 saatlik bir zaman dilimine sahiptir.
Bu sre zarfnda birey H kadar saat bofl zaman kullanyorsa, (24-H) saat ksmnda
alflacaktr. Bu alflt sre zarfnda saat baflna w kadar cret geliri elde edecek
ve bunu fayda salayan mal ve hizmetler iin kullanacaktr. fiimdi bu aklamalar
erevesinde bireyin bte kstn tanmlayabiliriz.
Bte kstnn yatay ekseni (Bofl zaman eksenini - H) kestii nokta 24 ile snrlandrlmfltr. nk bu, bireyin bir gnde kullanabilecei maksimum bofl zamandr. Bte kstnn dfley ekseni kestii nokta ise bireyin hi bofl zaman kullanmadnda, 24 saat alfltnda elde edecei maksimum gelir olup cret dzeyi ile 24
saatlik srenin arpmna eflittir. fiayet bireyin emek dfl geliri (kira, faiz vb.) var ise
buna ilave edilir. Bu aklamalar erevesinde bireyin bte kstn yazarsak:
Y = w( 24 H ) + Y olacaktr.
Bireyin emek dfl gelirinin (Y )olmadn varsayp (bireyin gelirinin bu ksm

ka saatlik alflmay tercih ettiinden bamsz olduu iin) bte kstn yeniden
yazarsak:
Y=24w-wH olur.
Bu flekilde yazdmz bte kstna gre, bofl zaman sfr olduunda bte kst dfley ekseni 24wde kesecektir. Bte kstnn eimi ise cret dzeyinin negatif
175
iflaretlisi olacaktr.
= w Bu adan bakldnda cret dzeyini bofl zamann
H
bir fiyat olarak deerlendirebiliriz. nk birey ilave her bir saatlik bofl zaman
iin gelirinden w T kadar fedakrlk etmektedir. Bu nedenle cret bofl zamann frsat maliyetidir.
SIRA SZDE
Bireyin faydasnn maksimize olduu noktada farkszlk erisnin eiminin (-MRS),
bte kst eimine (-w) eflit olmas gerekmektedir. nk farkszlk erisi eimi; tketicinin bofl zamann bir saat artrdnda vazgemeyi arzulad
gsD gelir
fi N E Ldzeyini
M
terir. Bte kstnn eimi ise piyasada geerli olan Y ve H arasndaki deiflim orandr. Fayda maksimizasyonu iin bu ikisinin eflit olmas gerekmektedir.
Bylece denS O R U
gede optimal bileflime ulafllr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
D Kyatklaflmaktadr.
KAT
w ykseldiinde bte kst dikleflmekte, w azaldnda ise bte kst
MU H
Y
w
= MRSYH =
=
1
H
MU Y
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
Artk cret dzeyinde deifliklikleri dikkate alarak bofl zaman iin bireyin talep
erisini ve bireyin emek arz erisini elde edebiliriz.
T A P
cret dzeyinde deifliklik olduunda tketicinin optimalK denge
noktasnda
deifliklik ortaya kar. Bu deifliklikleri izleyerek bireyin bofl zaman talep erisi ile
emek arz erisini elde edebiliriz. Bunun iin cret dzeyinin w1 den w2 ye ykELEVZYON
seldii durumu analiz edelim. Analiz iin panelden oluflanT flekil
7.9a izilmifltir.
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
fiekil 7.9a
Gelir (y)
Gelir
Etkisi
24w2
E2
w1
MAKALE
E3
U2
E1
(24-H1)w1=Y1
w2
MAKALE
Net
Etki
24w1
Bofl Zaman Talep

NTERNET
Erisi ve Bireysel
Emek Arz Erisi ve
Eimleri
NTERNET
kame Etkisi
U1
H2
(b)
H3
H1
H (Bofl Zaman)
24
Ls
(c)
e3
e3
e1
e1
Hd
H3 H1
(24-H1)=L1 (24-H3)=L3
fiekil 7.9ada a panelinde bafllangta U1 fayda dzeyinde E1 noktasnda dengede olup H1 kadar bofl zaman kullanmakta ve Y1 kadar gelir elde etmektedir. Birey
176
Mikro ktisat
bofl zaman talep erisi zerinde e1 noktasnda bulunmakta ve bu cret dzeyinde

L1=24-H1 kadarlk zaman alflarak geirmektedir ya da emek arz etmektedir. fiimdi cret dzeyi w2 ye ykseldiinde ortaya kacak deifliklikleri inceleyelim. lk
olarak bte kstnn dfley ekseni kestii nokta daha yukarda olacaktr ve eim
dikleflecektir. Birey iin olanaklarn iyileflmesi ile daha yksek fayda dzeyinde
(U2) ve E3 noktasnda denge oluflacaktr. E3 denge noktasna gelifl aslnda cret artfl nedeniyle oluflan ikame ve gelir etkilerinin bir sonucudur.
cret arttnda birey iin bofl kalmann maliyeti artar. nk birey tkettii her
bir bofl saat iin daha fazla cret kaybn gze almak durumundadr. Bofl zamann
daha pahal hale gelmesi daha az tketilmesi iin iyi bir gerekedir. Bu yzden cret dzeyindeki artfln bofl zaman zerindeki ikame etkisi azaltc yndedir.
fiekilde ikame etkisi U1 farkszlk erisi zerinde, E1 denge noktasndan E2 ye
hareket ile gsterilmifltir. kame etkisi, bafllang fayda dzeyi (U1) sabit brakldnda bofl zamann nisbi fiyatndaki artfl nedeniyle ortaya kmaktadr. U1 farkszlk erisine E2 noktasnda teet olarak izilen kesikli doru, farazi ya da varsaymsal bte kstdr. Bu farazi bte kstnn eimi, yeni bte kstnn eimine (-w2) eflit ve
bafllang farkszlk erisine teet olacak flekilde infla edilmifltir. Bu flekilde elde edilen E2 denge noktasnda H ve Y bileflimi deiflmifl, cretteki artfl sonucu ikame etkisi negatif ynde ifllemifl ve bofl zaman azalmas biiminde kendini gstermifltir.
fiekil 7.9b
Bireysel Emek
Arz Erisi kame
Etkisi < Gelir
Etkisi
Gelir (Y)
24-w2
kame
Etkisi
Gelir Etkisi
Net
Etki
24-w1
E2
E1
E3
(24-H1)w1=Y1
w
w2
H2
H1 H3
U2
U1
H (Bofl Zaman)
24
Hd
(b)
e3
w2
e1
w1
(c)
e3
e1
Ls
H1 H3
(24-H1)=L3 (24-H3)=L1
Ls
Gelir etkisi, cret dzeyindeki ykselmenin bireyin satn alma gcnde meydana getirdii artfln bir sonucu olarak ortaya kar. Bofl zaman normal bir mal olarak deerlendirildii iin, cret artfl sonucu artan gelir, bu maln talebinin artmasna neden olacaktr. Dolaysyla gelir etkisi bofl zaman artrma ynnde iflleyecektir. Sonuta cret dzeyindeki artfln neden olduu gelir ve ikame etkileri ters
ynlerde ifllemektedir. fiekilde gelir etkisi E2 denge noktasndan E3 e hareket ile gsterilmifltir. Bofl zaman normal bir mal olduu iin gelirdeki artfl daha fazla bofl
zaman talep edilmesine neden olur. Ancak gelir etkisi ikame etkisinden daha k-
177
k olduu iin, cret artfl bofl zaman kullanmn azaltacak ve bofl zaman talep
erisi, fleklin b panelinde gsterildii gibi negatif eimli olacaktr. Bireyin bofl zaman talep erisinin negatif eimli oluflu, bireysel emek arz erisinin pozitif olacan gsterir. nk 24-H ile alfllan saatler hesaplanmaktadr. cret dzeyi ykseldiinde bofl zaman azalyor ise bunun anlam cret dzeyi ykseldiinde birey
daha ok saat alflacadr. Bu durumda net etki, alflma saatlerindeki artfl ve bofl
zamanda azalma olarak gzlemlendii iin pozitif eimli emek arz erisi izilir.
SIRA SZDE
Negatif eimli bireysel emek arz erisi elde edebilmek iin hangi koflullar
gereklidir?
Gelir etkisinin daha gl olmas yani gelir etkisinin ikame etkisinden daha bD fi N E L M
yk olmas durumunda cret artfl bireyin daha fazla bofl zaman kullanmay ve daha az alflmay tercih edecei anlamna gelir. fiekil 7.9bden grlecei zere bofl
S O Rsahip
U
zaman talebi pozitif eimli olurken emek arz erisi negatif eime
olacaktr.
Normal bir mal olmasna ramen bofl zamann pozitif eimli izilmesi durumu talep analizi asndan alfllmadk bir sonu olarak grlebilir. Normal
tketim malDKKAT
lar durumu dikkate alndnda fiyat artfl durumunda gelir ve ikame etkileri ayn
ynde hareket eder. Dolaysyla bu tketim malnn fiyat arttnda talep edilen
SIRA SZDE
miktar azalr. Ancak bofl zaman sz konusu olduunda gelir ve
ikame etkileri ters
ynlerde ifller. cret dzeyindeki bir artfl, bireyin, emek arzn salayan kifli olmas nedeniyle daha iyi konuma gelmesini salar. Oysa bir tketim
mal sz konusu
AMALARIMIZ
olursa bu maln fiyatndaki artfl o mal tketen kifliyi daha kt duruma getirecektir. flte bu yzden cret artflna bir bireyin nasl tepki vereceini tahmin etmek olduka gtr. Birey az ya da ok alflabilir, bu, o kiflinin tercihlerine
K T A Pbaldr. Bu
nedenle bireysel emek arz erisi geriye bkml olarak izilir.
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
N N
Ls
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
fiekil 7.10
TELEVZYON
TELEVZYON
Geriye Bkml
Emek Arz Erisi
kame Etkisi Gelir Etkisi

NTERNET
NTERNET
kame Etkisi = Gelir Etkisi
kame Etkisi
MAKALE
MAKALE
SIRA SZDE
SIRA SZDE
Gelir Etkisi
L
D fi nasl
N E L Molur?
Bofl zamann dflk mal olmas durumunda emek arz erisinin konumu
Aslnda cret dzeyinde bir deiflme olduunda gelir ve ikame

S O R Uetkilerini ayr
ayr gzlemleyemeyiz. Bunun yerine gelir ve ikame etkilerinin bir kombinasyonunu gzlemleyebiliriz. Bu flekil 7.9da E1 denge noktasnda E3 noktasna hareket ile
D K Kbkml
AT
gsterilebilir. Bu hareketin ikame ve gelir etkilerini ayrmak geriye
emek
arz erisinin neden var olduunu anlamamza yardmc olmaktadr. Aflada flekil
7.10da geriye bkml emek arz erisi izimi yaplmfltr. Dflk
SIRA cret
SZDE dzeyinde
cret artfl sonucu ortaya kan ikame etkisi (bu etki daha fazla alflmay teflvik
eder) gelir etkisinden (bu etki bofl zaman artfln teflvik eder) byk olduu iin
AMALARIMIZ
K T A P
D fi N E L M
Bofl zaman dflk
S mal
O R U
olduunda bireysel emek arz
erisi daima pozitif
eimlidir. Ancak bofl zaman
normal mal olduunda
DKKAT
ikame etkisi gelir etkisinden
bykse bireysel emek arz
erisi pozitif, ikame etkisi
gelir etkisindenSIRA
kkse
SZDE
negatif eimlidir. Her iki etki
birbirine eflit ise bireysel
emek arz erisi dfley izilir.
N N
AMALARIMIZ
K T A P
178
Mikro ktisat
pozitif eimli iken yksek cret dzeylerinde gelir etkisi ikame etkisinden byk
olduu iin negatif eimli emek arz erisi izilir. fiayet gelir ve ikame etkileri eflit
ise dfley bir emek arz erisi izilir.
Piyasa emek arz erisine ulaflabilmek iin, her bir cret dzeyinde bireysel
emek arz erileri yatay olarak toplanr. Burada ikame etkisinin daha baskn olduunu varsayarsak pozitif eimli bir piyasa arz erisi elde ederiz. Ancak bu srete
ilgin olan nokta, cretler artarken bunun ifl gc piyasasna katlm orann da artrabileceidir. Bylece, cretler artarken daha nce ifl gcne katlmamfl olanlarda ifl hayatna girerler. Yani emek arz bir taraftan cret artflna karfl daha duyarl
olurken dier tarafta ifl gc bilefliminde de deifliklie (kadnlarn ifl gc ierisindeki paynn artmas gibi) neden olabilir. Piyasa emek arz erisi bofl vakit tercihinin azalmas veya artan alflma istei durumunda saa, alflma arzusundaki azalma ve bofl vakit tercihinin artmas durumunda sola kayar.
EMEK PYASASINDA DENGE

Bir piyasada faktr arznn faktr talebine eflit olduu dzeyde bu girdinin denge
fiyat ve denge istihdam dzeyi belirlenir. fiekil 7.11de byle bir denge durumu
gsterilmifltir. Her ne kadar bu flekil genel olarak emek piyasasndaki denge cret
ve istihdam dzeyini belirlemek iin kullanlmfl olsa da belirli zellikleri olan
emek piyasalar ve dier girdi piyasalar iin de kullanlabilir. fieklin sol panelinde
rekabeti girdi ve kt piyasalar durumunda denge E noktasnda salanmfltr.
Dengedeki cret dzeyi w* ve denge istihdam dzeyi L* dr.
fiekil 7.11
Emek Piyasasnda
Dengenin Oluflumu
w*
a) Rekabeti kt Piyasas
Ls
b) Monopolc kt Piyasas
Ls
E
wm
D
Px-MPL
Ld=MRPL
Ld=MR-MPL
Ld=MRPL
L*
Lm
fiayet kt piyasasnda tam rekabet flartlar geerli deilse ya da firma monopolc gce sahipse MRPL =MR . MPL koflulu geerli olur. Burada rnn fiyat yerine
bundan daha kk deer alan marjinal haslat yazlr ve emek talep erisi daha
solda izilir. Monopolc firmann istihdam dzeyi Lm seviyesinde olurken denge
cret dzeyi wm olur ve denge D noktasnda oluflur. fieklin sa panelinde monopolc kt piyasasnda faaliyette bulunan firmann denge istihdam ve cret dzeyleri gsterilmifltir. Bu denge noktalarndaki deifliklik emek piyasasndaki arz ve
talepteki kaymalara bal olarak ortaya kar.
179
MONOPSONCU FAKTR PYASALARI

Baz girdi piyasalarnda retim faktr kiralayanlar ya da satn alanlar monopsoncu
gce sahip olabilir. rnein kk bir kasabadaki tek maden oca firmas ifl gc
piyasasnda monopson olabilir. Yine birok firma az ya da ok monopsoncu gce
sahiptir. Monopsoncu gcn varl retim faktr kiralayanlarn ya da satn alanlarn girdi fiyatlarn etkilemesi durumunda gzlemlenir. rnein otomobil firmas
lastik reticilerinden, bireysel otomobil kullananlara kyasla, ok daha ucuz fiyatla
otomobil lastii satn alabilir. Burada aklamalarmz srdrrken rn piyasasnda rekabetin bulunduu, faktr piyasasnda monopolc gcn olduu (birka alc
firma) durum incelenecektir. Hatta anlafllmay daha da kolaylafltrmak iin emek piyasasnda tek alcnn bulunduu pr monopson durumunu ele alalm.
fiekil 7.12
a) MEL=AELerileri
MFCL=MEL
w
MFCL
Monopsoncu
Piyasada Denge
cret ve stihdam
Dzeyinin
Belirlenmesi
b) Monopsoncu Dengesi
w
MFCL
Ls=AEL
Ls
9
wc
5.5
5
w*
7 8
L*
MRPL=Ld
L
Monopson bir firma tm piyasann emek arz erisi ile karfl karflyadr. Emek
arz erisi her bir cret dzeyinde ne kadar emek arz edileceini gsterir ve monopsoncu firma iin ortalama harcama (AEL) erisidir. AEL girdi birimi baflna denen ortalama creti yanstr. Monopsoncu firma tm alflanlarna ayn creti dedii iin ortalama harcama erisi ya da girdi arz erisi pozitif eimlidir. nk firmann ilave emek kiralamasna iliflkin karar sadece son iflinin deil, tm emek birimleri ortalama cretini ykseltmektedir. Bu yzden emein marjinal harcama erisi (MEL) ortalama harcama erisinin zerinde yer alr. Kr maksimizasyonu amalayan firma, iflte bu marjinal harcama erisini ya da dier adyla emein marjinal
faktr maliyetini (MFCL) dikkate alarak istihdam dzeyini belirler.
Monopsoncu firma iin ortalama ve marjinal harcama erilerini analiz etmek iin
flyle bir rnek gelifltirelim: Monopsoncu firmann 7 ifli istihdam etmesi iin saat
creti olarak T5 demesi gerekmektedir ve 8. ifliyi istihdam edebilmesi iin saat
cretinin T5.5ye karlmas gerekmektedir. Artk ortalama cret T5.5 olmufl ve
emek arz erisi pozitif eimlidir. fiimdi firmann sekizinci ifliye dedii yksek cretten dier alflanlar da yararlanacaktr. Bu nedenle 8. iflinin maliyeti bu ifliye
denen T5.5 ve dier 7 kiflinin cretlerindeki 50 kuruflluk artfl sonucu oluflan T3.5,
lik ek demenin toplam olan T9 olacaktr. lave emein maliyetindeki bu artfl y-
180
Mikro ktisat
Monopsoncu firmann gerek

girdi talep erisi tek bir
noktadan oluflmaktadr. Bu
nedenle monopsoncu firma
iin faktr talep erisi
izilememektedir.
znden emein marjinal harcama erisi (MEL) ya da MFCL erisi emek arz erisi
zerinde seyreder. MFCL ve emek arz erisi arasndaki dfley uzaklk emek kullanm arttka byr. fiekil 7.12 nin sol panelinde gzlenebilen bu duruma gre, istihdam edilen ifli says arttka denmesi gereken cretler bafllang seviyesindeki
demelerden daha fazla olaca iin iki eri arasndaki aklk giderek artar.
fieklin sa panelinde monopsoncu firmann ne kadar emek istihdam edecei
gsterilmifltir. Krn maksimize etmek isteyen tm firmalarda olduu gibi istihdam
MRPL=MFCL dzeyinde, yani L* da gerekleflir. Bununla birlikte cret dzeyi L* seviyesindeki alflan firmaya ekecek dzey olan w* olup tam rekabetin altnda bir
seviyedir. Yani MRPL ve MFCL erilerinin kesifltii noktada istihdam edilen emek seviyesi belirlenirken arz erisi ise monopson piyasada denmesi gereken cret dzeyini belirler. Dolaysyla monopsoncunun gerek talep erisi tek bir noktadan
oluflmakta, faktr talep erisi izilememektedir. fiekil 7.12 nin sa panelinde L* ve
w* dzeylerini gsteren arz erisi zerindeki M noktasdr. Yani monopsoncu bu
noktay emek arz erisi zerinde en ok arzulanan nokta olarak semifltir. Monopsoncu firma emein marjinal rn deeri erisini etkileyen dflsal bir deifliklik olmad srece baflka noktay semeyecektir. Ancak MRPL deki deifliklie bal olarak zerinde baflka nokta seilerek farkl bir cret-emek miktar bileflimi belirlenir.
ki Tarafl Monopol
fiekil 7.13
ki Tarafl Monopol
w
w1
w*
w2
Faktr piyasasnda monopol ve monopson zelliklerinin tek bir modelde gsterilmesi ile ortaya kar. Yani girdi piyasasnda her iki tarafn da monopolc gce sahip olmas durumunda gzlenir. Emek girdisinin alcs olarak monopsoncu firma,
karflsnda gl bir sendika ile karfl karflyadr. Bu durumda cret ve istihdam dzeyinin belirlenmesi pazarlk gcne baldr. Bu durumu analiz etmek iin flekil 7.13
MFCL=MEL
izilmifltir.
fiekilde piyasa denge noktas w* ve L*
grlse de her iki tarafta da fiyat (creti)
Ls
veri alan kesim bulunmad iin bir piyasa
F
dengesine ulafllmaz. Bunun yerine monopsoncu firma ya da girdinin tek alcs, MFCL
E
erisini dikkate alarak w2L2 dengesini tercih ederken sendika ya da girdiyi tek arz
D
eden taraf negatif talep erisine bal marjinal haslat dikkate alarak w1L1 denge nokD, Ld
tasn tecih edecektir. Sonuta her iki tarafn
pazarlk gcne bal olarak bu iki deer
MR
arasnda bir yerde uzlaflmaya varlacaktr.
L1 L2
L*
L
Gsteri dnyasnda ve sporda bu tr piyasa yaplar ile karfllafllr.
EKONOMK RANT
Ekonomik rant kavram faktr piyasasnn nasl ifllediini anlamamza olanak salar. Uzun dnemde kt piyasasnn iflleyiflini aklarken firmann ktsn elde
ederken katland retim maliyeti zerindeki talep edenlerin demelerini ekonomik rant olarak tanmlamfltk. Faktr piyasas iinde ekonomik rant; firmann girdi
iin demek istedii fiyat ile bu faktrn kullanlmas iin denmesi gereken mini-
181
fiekil 7.14
mum harcama arasndaki farktr. Rekabeti emek piyasasnda
Emek Piyasas in
ekonomik rant kavramn akEkonomik Rant
s
w
L
lamak iin flekil 7.14 izilmifltir.
Emek Arz Eden
fiekilde emek piyasasnda
in Minimumun
Ekonomik
denge cret dzeyi w*, arz edizerindeki deme
E
Rant
*
Rant Oluflturur,w*
w
len ve bu cret dzeyinde taleEB geninin
*
be eflit olan emek miktar L dr.
alandr.
Emek arz pozitif eimli, emek
talebi negatif eimli emein
marjinal rn haslat olarak iB
zilmifltir. Emek arz her bir cret
Ld=MRPL
dzeyinde ne kadarlk emek arz
0
edileceini gstermektedir. Bu
L*
L
*
adan bakldnda L kadar
emek istihdam iin gerekli minimum harcama dzeyi erisi altnda kalan 0EBL* drtgenin alan kadardr.
Tam rekabeti bir piyasada tm alflanlara denen cret dzeyi w* dir. Bu cret dzeyi en son emek biriminin emeini arz etmesi iin gerekli cret seviyesidir
ancak daha dflk cret dzeyinde emek arz edenler de w* cretini alacaklar iin
ekonomik rant elde eder. nk toplam cret demeleri w*EL0 drtgenin alan kadardr, dolaysyla emek girdisinin elde ettii ekonomik rant ise w*EB geninin
alanna eflit olur. fiayet emek arz tam
fiekil 7.15
esnek olursa ekonomik rant sfr olur.
Dolaysyla ekonomik rant oluflabilToprak
Topran
Rant
mesi iin arzn ksmen inelastik olmaKiras
S
s gerekir. Eer arz tam inelastik ise
bu retim faktr iin tm deme ekonomik rant olur nk hangi fiyat denirse densin bu faktrn arz edilen
F
k2
miktar deiflmez. fiekil 7.15 toprak
girdisi iin tam inelastik olarak bir arz
E
k1
erisi iin rnek oluflturmaktadr. Tam
inelastiktir nk bu arazi tarm iin
D2
ya da ev yapm iin sabittir, en azndan ksa dnemde. Toprak inelastik
D1
olarak arz edildiine gre fiyat sadece
0
T
Toprak
talep tarafndan belirlenecektir. fiayet
talep D1 dzeyinde ise fiyat k1 dzeyinde belirlenecek, topran toplam
rant k1ETO drtgeninin alan kadar olacaktr. fiayet talep D2 olsayd, topran kiras k2 olacakt ve topran rant artarak k2FTO drtgeninin alanna ykselecekti.
182
Mikro ktisat
zet
N
A M A
N
A M A
N
A M A
Ksa dnem emek talep erisinin elde ediliflini

aklamak
Rekabeti piyasada firmann ksa dnem emek
talep erisi, emein marjinal rn deeri erisi
olup negatif eimlidir. Negatif eim emein marjinal verimliliinin azalan olmasnn bir sonucudur. Ya da sadece kt etkisi dikkate alnarak
negatif eimli talep erisi elde edilir.
N
A M A
N
A M A
Uzun dnem emek talep erisinin elde ediliflini

aklamak
Uzun dnem emek talep erisi, firmann ksa dnem MRPL erilerinden yararlanlarak elde edilebilecei gibi, faktr ikame ve kt etkilerini kullanarak da elde edilebilir. Faktr ikame etkisi
daima negatiftir. kt ya da rn etkisi negatif
ynl iflleyebilecei gibi uzun dnemde baz hallerde pozitif ynl de iflleyebilir. Ancak faktr
ikame etkisinden kk olduundan uzun dnem emek talep erisi daima negatiftir.
Emek talep erisini bir endstri ve piyasa balamnda deerlendirmek
Emek talep erisi endstri iin elde edilirken cret deiflikliinden tek bir firma yararlanlyorsa
tm talep erileri her bir cret dzeyinde yatay
toplanr. Ancak tm firmalar cret deiflikliinden yararlanyorsa rn fiyat ve firmalarn emek
talep erileri deiflir ve daha dik bir endstri talep erisi elde edilir. Piyasa iin tm endstrilerin emek talep erileri yatay toplanr.
Eksik rekabet piyasalarnda emek talep erisini

elde etmek
flleyifl tam rekabetle ayn olmasna ramen, marjinal verimlilik fiyat yerine bundan daha dflk
olan marjinal haslat ile arplr. Dolaysyla tam
rekabete kyasla emek talep erisi daha solda yer
alr.
Emek arz erisinin elde ediliflini aklamak
Emek arz eden tketicilerdir. Bireysel gelir elde
etmek iin alflma ile bofl zaman arasndaki tercihlere bal olarak emek arznda bulunurlar. Dflk gelir dzeylerinde emek arz erisi pozitif eilimli olurken yksek gelir dzeylerinde gelir etkisi ikame etkisinden byk olduunda negatif
eimli emek arz erisi elde edilir.
183
Kendimizi Snayalm
1. Bir girdiye iliflkin marjinal rn haslat ve marjinal
rn deeri hangi piyasada birbirine eflit olur.
a. Monopol
b. Dopol
c. Oligopol
d. Monopolc Rekabet
e. Tam Rekabet
6. Bireysel emek arz erisi elde edilirken bte kstnn eimini ne belirler?
a. Bofl zaman miktar
b. Gelir dzeyi
c. cret dzeyi
d. stihdam dzeyi
e. Fiyat dzeyi
2. cret seviyesi ortalama rn haslat zerinde ise

emek talebi hakknda ne sylenebilir?
a. Emek talebi maksimum dzeydedir.
b. Emek talebi minimum dzeydedir.
c. Emek talebi azalandr.
d. Emek talebi artandr.
e. Emek talebi sfrdr.
7. Bofl zaman iin dflk mal tanmlamas yaplr ise

bofl zaman talep erisi ve emek arz erisi ile ilgili afladaki seeneklerden hangisi sylenebilir?
a. Bofl zaman talebi pozitif, emek arz erisi pozitif
eimli olur.
b. Bofl zaman talebi negatif, emek arz erisi pozitif
eimli olur.
c. Bofl zaman talebi negatif, emek arz erisi negatif eimli olur.
d. Bofl zaman talebi negatif eimli, emek arz erisi
dfley olur.
e. Bofl zaman talebi pozitif eimli, emek arz erisi
dfley olur.
3. Uzun dnemde bir girdi iin talep erisinin eimi

afladaki seeneklerden hangisi ile belirlenir?
a. rn etkisiyle
b. Gelir etkisi ile
c. Gelir ve rn etkisi ile
d. Gelir ve ikame etkisi ile
e. rn ve ikame etkisi ile
4. Nispi girdi fiyatlarndaki deifliklik sonucu ayn eflrn erisi zerinde bir bileflenden baflka bir bileflene
geifli hangi etki aklar?
a. Faktr ikame etkisi
b. Faktr gelir etkisi
c. rn etkisi
d. kt etkisi
e. rn ve ikame etkisi
5. kt piyasasnda monopol olan firma iin emek talep erisi ile ilgili olarak afladaki seeneklerden hangisi sylenemez?
a. Emek talep erisi rekabeti piyasadaki firmaya
kyasla daha solda yer alr.
b. Emek talep erisi negatif eimlidir.
c. Emek talep erisi azalandr.
d. Emek talep erisi iin marjinal haslat ile emein
marjinal rn arplr.
e. Emek talep erisi iin fiyat ile emein marjinal
fiziki rn arplr.
8. Emek arz erisinin negatif olabilmesi afladaki koflullardan hangisine baldr?

a. kame etkisi < Gelir etkisi
b. kame etkisi < Fiyat etkisi
c. kame etkisi > Fiyat etkisi
d. kame etkisi > rn etkisi
e. kame etkisi > kt etkisi
9. Monopsoncu firmann emek talep erisine iliflkin
afladaki seeneklerden hangisi sylenebilir?
a. Emein marjinal rn haslat erisidir.
b. Emein marjinal rn deeri erisidir.
c. Emein marjinal faktr maliyeti erisidir.
d. izilemez MFCL zerindeki bir noktadr.
e. izilemez emek arz erisi zerindeki bir noktadr.
10. Monopsoncu firmann istihdam ettii ifl gc miktar afladaki seeneklerden hangisine gre belirlenir?
a. MFCL=W
b. MFCL=LS
c. MFCL=MRPL
d. MRPL=AEL
e. MRPL=W
184
Mikro ktisat
1. e
Sra Sizde 1
Emek talep erisi, rn fiyat ile marjinal verimlilik arttnda saa; azaldnda ise sola kayar.
2. e
3. e
4. a
5. d
6. c
7. b
8. a
9. e
10. c
Tam Rekabet piyasasnda P=MR olduu iin bu

iki deer (MRP=VMP) birbirine eflit olur.
Firmann kapanma noktasnn altnda kald
iin firma faaliyetini durdurur ve dolaysyla
emek talep etmez.
Uzun dnemde kt ve ikame etkisi emek talep
erisinin eimini belirler.
Sadece faktr ikame etkisini ifade eder.
Monopolc piyasada emein marjinal rn haslat (MPL) (MR) den olufltuu iin.
Bte kst eiminin negatif iflaretlisi cret dzeyidir.
Gelir ve ikame etkileri ayn ynl alflt iin
bofl zaman talep erisi negatif olurken, emek
arz erisi pozitif eimli olur.
kame etkisi gelir etkisinden kk olursa ve
bofl zaman normal mal ise LS negatif eimli olur.
Monopsoncu firmann emek talep erisi yoktur.
Emek talep miktar LS tarafndan belirlenir.
Monopsoncu dengesine gre marjinal faktr maliyeti ya da emein marjinal harcama erisi ile
MRPL erisinin kesifltii dzey denge istihdam
dzeyidir. Ancak denge cret dzeyi deildir.
Sra Sizde 2
cret arttnda firmann ortalama ve marjinal maliyetleri artar. Artan maliyetler rn fiyatlarn artrr. rn
fiyat arttnda ise rne olan talep azalr. Bu da sonunda girdi talebini azaltr.
Sra Sizde 3
Uzun dnemde, kt ve faktr ikame etkisi geerli olduu iin daha yatk emek talep erisi sz konusu olur.
Sra Sizde 4
Emek talep erisi elde edilirken rn fiyatnn altnda
yer alan marjinal haslat ile marjinal verimlilik arpld iin, monopolcnn emek talep erisi daha solda
yer alr.
Sra Sizde 5
Bofl zaman normal malsa ve gelir etkisi, ikame etkisinden bykse bireysel emek arz erisi negatif eimli
olur.
Bernheim, B. D. ve Whinston, M. (2008). Microeconomics.
Boston: McGraw-Hill.
Addison Wesley.
Borjas, G. (2009). Labor Economics (5 th Edition).
Boston: McGraw-Hill.
Browning E. K. ve Zupan, M. A. (2009). Microeconomic:
Theory and Applications (10 th Edition). Wiley.
Yayn Evi.
Press.
Learning.
Parasz, . (2008). Mikroekonomi: Orta Dzey
Yaklaflm (8. Bask). Bursa: Ezgi Kitab Evi.
Learning.
185
MKRO KTSAT
Amalarmz
N
N
N
N
N
N

Tketiciler aras deiflimde etkinlik ve Pareto optimumunu aklayabilecek,
retimde etkinlik ve retim imknlar snr erisini elde edebilecek,
Ekonominin genel dengesini aklayabilecek,
Optimalite koflullarnda bir sapma durumunda farkl politikalar deerlendirebilecek,
Sosyal refah kriterlerini sralayabilecek,
Refah ekonomisi kapsamnda devletin rolnn ne olmas gerektiini ifade
edebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Genel Denge Analizi

Pareto Optimumu
kinci En yi Teoremi
Sosyal Fayda Fonksiyonu
Ksmi Denge Analizi
Scitovsky Kriteri
Anlaflma Erisi
retim mknlar Snr Erisi
Kaldor-Hicks Kriteri
Piyasa Baflarszl
Dflsallklar
indekiler
Mikro ktisat
Genel Denge ve
Refah Ekonomisi
GRfi
TKETCLER ARASI DEfiMDE
ETKNLK VE GENEL DENGE
RETMDE ETKNLK VE GENEL
DENGE
DAILIMDA VE RETMDE GENEL
DENGE (RETM MKNLARI
SINIRI ZERNDE FAYDA
MAKSMZASYONU)
KNC EN Y TEOREM
SOSYAL REFAH KRTERLER
REFAH EKONOMS VE GEREK
DNYA
Genel Denge ve
Refah Ekonomisi
GRfi
Bir ekonomide denge ile hem girdiler (retim faktrleri) hem de ktlar (rnler)
iin fiyatlar seti, girdilerin firmalara tahsisi ve ktlarn tketicilere tahsisi gsterilir. Dengede tm girdi ve kt piyasalarnda arz-talep eflitlii efl anl olarak salanr. Tketiciler, bafllangta sahip olduklar varlklarnn (patrimuanlarnn) denge
fiyatlar ile deerlendirilmesi sonucu ulafllan bte kst altnda faydalarn maksimize ederler. Firmalar ise veri denge girdi fiyatlar altnda krlarn maksimize
ederler. Bu erevede ulafllan denge rekabeti genel denge olarak tanmlanr.
Ancak tek bir piyasadaki denge zerinde duruluyor ve dier piyasalarda bir deiflikliin olmad varsaylyorsa incelenen denge rekabeti ksmi dengedir. Ksmi denge analizi ile tek bir piyasada kt ve fiyat dzeyi belirlenirken dier piyasalardaki fiyatlar veri alnr. Oysa genel denge analizinde birden fazla piyasadaki
kt ve fiyat dzeylerinin nasl belirlendii arafltrlr.
Ksmi denge kavram, Alfred Marshall genel denge kavram ise Leon Walras ad
ile anlmaktadr. Genel denge analizine iliflkin alflmalar 19. yzyln son eyreinde L. Walras ile bafllamfl, 20. yzyln ortalarnda K. J. Arrow ve G. Debreu gibi iktisatlarn katklaryla yeni boyutlar kazanmfltr.
Kitabn nceki nitelerinde esas olarak kullanlan ksmi denge analizi ile ilgili
nemli bir eksiklik; bir maln fiyatndaki deiflmenin, dier piyasalardaki ileriye ve
geriye doru yansmal etkilerinin dikkate alnmamas, yani Ceteris-Paribus veya
dier fleylerin sabit olduu varsaymnn yaplmasdr. rnein bir dflsal flok ya da
olay X mal fiyatnda bir artfl oluflturduunda, ikame mallarn fiyatlar artfl ynnde etkilenir. nk ikame mallar arasnda pozitif iliflki vardr. fiayet Y mal X malnn bir ikamesi ise Xin fiyat arttnda tketiciler bu maln yerine Y malna ynelecekler ve bu maln talebi artacaktr. Y mal talebindeki artfl ksa dnemde Y
malnn fiyatn artracaktr. Oysa tamamlayc mallar arasnda negatif iliflki olduundan, bir dflsal flok bir maln fiyatn artryorsa bu maln tamamlaycs olan
mallarn fiyatlarn dflrecektir. flte ksmi denge analizinde gz nne alnmayan
bu tr piyasa etkileflimleri genel denge analizinde dikkate alnr ve tm piyasalarda efl anl dengenin nasl saland incelenir.
Genel denge analizinde Walrasyan sistem statiktir. Burada t1 dneminde gerekleflen denge ile t2 dneminde gerekleflen denge gz nne alnmakta, daha
sonra bu iki dnemde gerekleflmifl olan dengeler karfllafltrlarak karfllafltrmal
duraan (statik) analiz yaplmaktadr. Oysa t1 dnemindeki dengeden t2 dnemin-
Ksmi denge analizi ile tek

bir piyasada kt ve fiyat
dzeyi belirlenirken dier
piyasalardaki fiyatlar veri
alnr. Oysa genel denge
analizinde birden fazla
piyasadaki kt ve fiyat
dzeylerinin nasl
belirlendii arafltrlr.
188
Mikro ktisat
deki dengeye geiflte birbirini izleyen sreler gz nne alnrsa dinamik bir analiz yaplmfl olacaktr. Walrasyan sistemde bu geifl sreci gz nne alnmadndan karfllafltrmal duraan analiz yaplmaktadr.
ktisadi politika analizinde ne zaman ksmi denge ve ne zaman genel denge
analizi ile ilgili karfllafltrmal statik analiz yaplaca bir karar ve tecrbe sorunudur. Genelde uygulamaya konulacak politikalar belirlenirken bu politikalar istihdam ve kt asndan deerlendirilir. Eer bir endstri emek ve sermaye girdileri
bakmndan dier piyasalara kyasla ok kk ise bu endstrideki deiflmelerin
dier piyasalara etkisi ihmal edilebilir, burada politika analizleri iin ksmi denge
analizleri kullanmak doru sonu verir. rnein yiyecek veya belirli giyecek mallar lehine, zevklerdeki bir deiflmenin girdi ve kt fiyatlar zerindeki etkisi ihmal edilebilir. Ancak demir-elik retimindeki bir teknolojik deiflme ya da petrol
darl ok byk genel denge etkilerine sahiptir. nk demir-elik endstrisi byk lde emek istihdam etmekte ve byk miktarda sermaye kullanmaktadr.
Yine bu endstrinin rn birok endstride kullanlmaktadr. Benzer flekilde petrol, sentetik eflyadan elektrik retimine kadar birok alanda kullanlmaktadr. Dolaysyla bu tr mallarn nispi fiyatlarndaki artfl, birok maln nispi fiyatn ykseltecektir. Bu durumlarda genel denge etkilerini ihmal etmek doru olmayan tahminlere yol aar, belki de uygun olmayan politika nerileriyle sonulanr. Bu yzden genel denge analizine ynelmek daha aklcdr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
SIRA analizinde,
SZDE
ktisadi politika
ne zaman ksmi denge ne zaman genel denge analizi uygulanmaktadr?
D fi N E L M
Genel denge analizi ile btnleflen bir baflka konu, refah ekonomisidir. Burada
birbirine alternatif olabilecek birden fazla iktisadi durum arasndan hangisinin topS O en
R U ok istenilen durum olduu belirlenir. Bunu belirlemede yaygn
lumsal ynden
olarak kabul grmfl optimalite kriterlerinden hareket edilir. En ok kullanlan refah kriterlerinden
Pareto Optimalite kriteridir. Bu kritere gre hi kimsenin
D K K A birisi
T
refahn azaltmakszn baz bireylerin refahn artran her trl deifliklik toplumun
refahn artrr. Bu durumda mallarn veya retim faktrlerinin mevcut dalmndaSIRA SZDE
ki bir deifliklik, kimsenin refahn azaltmadan en az bir bireyin refahn artryorsa toplumsal refah artacak, en az bir bireyin durumu ktlefltiriyorsa toplumsal refah azalacaktr.
Refah ekonomisi, deer yarglarn n planda tuttuu ve ne olmaAMALARIMIZ
ldr fleklinde iktisat politikalarn deerlendirdii iin, normatif bir teoridir.
Bu nitede genel denge analizi basitlefltirilmifl olarak Edgeworth kutu diyagramlar yardmyla
nce tketiciler aras denge, sonra reticiler araK T A aklanacaktr.
P
s denge ve son olarak da ekonominin genel dengesi ele alnarak refah ekonomisi erevesinde deerlendirmeler yaplacaktr.
N N
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
8. nite - Genel Denge ve Refah Ekonomisi
TKETCLER ARASI DEfiMDE ETKNLK VE GENEL

DENGE
N
A M A
Tketiciler aras deiflimde etkinlik ve Pareto optimumunu aklamak
Mallarn tketiciler arasnda etkin dalmnn salanmas sonucunda tketicilerin

daha iyi konuma gemeleri, tketiciler arasnda deiflimi gerekli klar. retimin olmad basit bir model erevesinde, tketicilerin bafllangta sahip olduklar sabit
miktarlardaki mal demetleri iin deiflimi istemelerindeki temel ama, daha yksek
bir refah dzeyine ulaflmaktr. Deiflimden tketicilerden en az birisinin ya da tmnn bir kazan elde edecei kabul edilmektedir. Eer bir kazan yoksa deiflim
de son bulur. Bylece tketiciler arasnda mallarn etkin dald ya da Pareto anlamda optimalitenin saland kabul edilir. Pareto optimalite salandnda bir kifliyi daha kt konuma sokmadan dierini daha iyi bir konuma getirmek mmkn
deildir. fiayet sabit miktarlardaki mallarn tketiciler aras dalmnda, her iki tketici de veya en azndan bir tketici daha iyi konuma gelebiliyorsa deiflimde etkinsizlik olduu sylenebilir.
Edgeworth Kutu Diyagram erevesinde Deiflim

Burada, sadece iki tketicinin ve iki maln bulunduu basit bir modelden hareket
edilmektedir. Her tketici bafllangta belirli birer mal demetine sahiptir. Bu mallarn belirli miktarlar rekabeti bir piyasada tketiciler arasnda deifltirilmektedir.
Kuram gelifltirmek iin basitlefltirilen bu model daha sonra n sayda tketici ve m
sayda mal iin genellefltirilir. Basit modelimizin varsaylmalar;
Ekonomide iki mal vardr (X, Y)
Ekonomide iki tketici vardr (A, B)

Tketici A nn bafllangta sahip olduu mal demeti (XA, YA)

Tketici B nin bafllangta sahip olduu mal demeti (XB, YB)
Tketiciler normal davranfl zelliklerine gre tercihleri yanstan farkszlk
erilerine sahiptirler, yani farkszlk erileri orijine gre dflbkeydir.
Tketicilerin fayda fonksiyonlar birbirinden bamszdr.
Analiz tam rekabet piyasasnda yaplmaktadr, tm girdi ve kt fiyatlar veri olarak alnmaktadr.
Analize ifllem maliyetleri, dfl ticaret ve devlet dahil edilmemifltir.
fiimdi bu iki tketicinin bafllang dalmnda deiflime neden ihtiya duyduklarn
ve nasl dengeye ulafltklarn Edgeworth diyagram erevesine aklayalm. Dikdrtgen fleklinde izilen bu diyagramda toplam X mal miktarlar yatay kenarlarda,
Y ise dikey kenarlarda llmektedir. Bafllang dalmnn Z noktasnda olduunu, bu noktada A ve B tketicilerinin farkszlk erilerinin kesifltiini varsayalm. Tketicilerin bafllang mal stoklarn gsteren Z noktasnda tketici A ve tketici B
nin 2 nolu farkszlk erileri kesiflmektedir. Bu iki farkszlk erisi arasndaki taral blgede, tketiciler kendi aralarnda deiflime giderek daha iyi konuma ulaflabilirler. X ve Y mallarna iliflkin fiyatlarn nc parti (rnein bir tellal) tarafndan
ilan edildii ve tketicilerin bu fiyatlar parametre olarak aldklar varsayldnda
(tam rekabet piyasas varsaymdr), bafllangta sahip olunan mal demetine gre
her tketicinin gelirinin ne kadar olduu belirlenir; ilan edilen fiyatlara gre tketicilerin gelirlerini srasyla A iin IA ve B iin IB ile gsterirsek;
189
190
Mikro ktisat
IA = PX XA + PY YA
IB = PX XB + PY YB olur.
fiekil 8.1
X=XA+XB
Bnin sataca
XB X mal
YA
Ann sataca
Y mal
Edgeworth
diyagramnda
bafllang
patrimuanna (mal
varlna) gre
deiflimden
salanabilecek
kazan ve denge
fiyat oran
YB
Bnin
satn
alaca
Y mal
Y*A
Y*
UB2
A
XA
X*A
UR3 UA2
UA3
P
Eim - x
Py
Y
=
YA
+
YB
Ann satn alaca

X mal
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
Tketicilerin bu gelir dzeyleri ve fiyatlar setine gre bte kstlar oluflturulur.

flte tketiciler elde edilen bte kstna gre faydasn maksimize edecek seimleri yapar. Bunun iin her tketici, olanaklar dahilinde (bte dorusu zerinde)
arzu ettii noktaya ulaflmak iin dier tketicilerle deiflime gider. fiekilde bafllang noktas her iki tketici iin de bir denge oluflturmamaktadr. nk fayda fonksiyonlar ile bte kst arasnda teet koflulu salanmamfltr. Dengeye her iki tketici iin E noktasnda ulafllmaktadr.
fiekil 8.1de tketici A iin bafllangta sahip olduu mal demeti ile faydasn
maksimize eden demetin seimi arasndaki farkll inceleyelim. fiekilde XA* > XA
olduundan A bireyi XA* XA kadar X mal satn almak ister. Bte dorusu daima
afla doru eimli olduu iin XA* > XA ise tketicinin bte dorusu zerinde ka
labilmesi iin YA* < YA olmas gerekir. Bu yzden tketici A almak istedii X mal
karfllnda YA - YA* kadarlk Y malndan satmaldr. Dolaysyla Ann nerecei
* -
*
deiflim XASIRA
XSZDE
A kadarlk X mal iin YA - YA kadarlk Y maldr. Benzer flekilde
tketici Bnin durumu incelendiinde; tketici B nin nerecei deiflim YB - YB*
kadarlk alaca
Y malna karfllk, XB - XB* lk X mal kadardr. fieklimizde tkeD fi N E L M
tici Ann arz ettii Y mal kadar tketici B talep etmifltir. Yine tketici Ann talep
ettii X mal miktar tketici B tarafndan arz edilmifltir. Dolaysyla arz talep eflitliS O R U
i salanmfltr,
piyasalar dengededir ya da piyasalar temizlenmifltir.
Walras yasasna
D K Kgre,
A T rekabeti genel denge modelinde N sayda farkl piyasa iin N-1 tanesinde denge salanmflsa N. piyasada denge otomatik olarak salanr. ki piyasa gz
nne alndnda
X malnda denge salanmflsa tekinde de (Y mal) denge otomatik olaSIRA SZDE
rak salanr.
N N
AMALARIMIZ
K T A P
191
Eer ekonomide arz ve talep eflitlii salanamyorsa nc parti (fiyatlar ilan

eden tellal), dier bir olas fiyat orann deneyecektir. Dolaysyla dengeye ulaflma
srecinde nc parti tarafndan deneme yanlma sreci izlenmektedir. Yani bu
sre ierisinde arz veya talep fazlasna gre eflitli fiyatlar denenmektedir. Eer
mal iin talep fazlas var ise maln nispi fiyat ykselecek, arz fazlas var ise nispi
fiyat dflecektir. Sre, arz talep eflitlii salandnda son bulacaktr. Bu deneme
yanlma sreci sonucu oluflan denge rekabeti bir dengedir. Dengenin sahip olduu zellikler ise;
Tm piyasalarda arz ve talep eflittir.
Tm tketiciler, bu fiyat oranlarndaki deerlendirmeler erevesinde bte
kstlarn da dikkate alarak faydalarn maksimize ederler.
kinci zellie gre tm tketiciler arasnda marjinal ikame oran eflit olacaktr
ve bu, fiyat orann yanstacaktr. Dolaysyla deiflimde ya da tketiciler arasnda
denge koflulu flu flekildedir.
A
B
MRSYX
= MRSYX
=
PX
PY
Tketiciler aras denge nasl salanr?
SIRA SZDE
Deiflimde Etkinlik ve Pareto Optimumu (Refah EkonomiD fi N E L M

sinde Birinci Teorem)
Rekabeti piyasada, mallarn tketiciler arasndaki dalm (tahsisi) ile ilgili sreci
S O R U olmas iin,
aklarken etkinliin salanabilmesi iin, bu tahsisin Pareto Optimal
ekonomide en az bir tketicinin refah dzeyini dflrmeden bir baflka tketicinin
refah dzeyini ykseltmenin olanaksz olmas gerektiini sylemifltik.
Pareto optiDKKAT
mumunu ve bunun rekabeti denge ile iliflkisini daha iyi aklamak iin, Pareto optimumunu iki tketici iin aklayp daha sonra bunu n saydaki tketici iin genelSIRA SZDE
lefltirebiliriz.
ki tketicinin bulunduu bir modelde Pareto optimumuna ulaflmann bir yolu;
tketicilerden birisinin faydasn bte kst altnda maksimizeAMALARIMIZ
ederken dier tketicinin faydasnn belirli bir dzeyin altna dflmesine izin verilmemesidir. Bu durumda tketicilerden birisini kt konuma sokmadan dierini daha iyi konuma getirmek olanaksz olur. Her iki tketicinin de bu iki mal pozitif
tketK miktarlarda
T A P
tikleri kabul edilirse farkszlk erilerinin eimleri her iki tketici iin eflit olacaktr.
nk farkszlk erileri teettir. Dolaysyla denge koflulu iki tketici iin flu flekilde olacaktr;
TELEVZYON
N N
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
A
B
MRSyx
= MRSyx
NTERNET
Bu sonuca gre rekabeti dengede tm tketiciler iin marjinal ikame orannn eflit
olduu ve Pareto optimumunun saland kabul edilir. Dolaysyla her rekabeti
denge Pareto optimumdur. nk rekabeti piyasada her tketici ilan edilen fiyat
setinde faydasn maksimize eder. Yani iki mal arasndaki marjinal ikame orann
fiyat oranna eflitleyerek dengeye ulaflr. Tm tketiciler ayn fiyat oran ile karfl
karflya bulunacaklarndan her tketicinin marjinal ikame oran eflit olacaktr. Pareto optimalitenin fiyatlardan bamsz olarak tanmlanmasna karfln, rekabeti srecin iflleyifli, tketicileri, seimlerinde Pareto optimumu koflullarnn saland sonucuna gtrmektedir. Bu sonu orijine dflbkey, azalan marjinal ikame oran
NTERNET
192
Mikro ktisat
Belirli koflullar altnda her

rekabeti denge, Pareto
optimaldir ve dalmda
etkinlik salanmfltr. Bu
durum refah ekonomisinde
birinci teorem olarak bilinir.
zelliine sahip tketici tercihleri durumunda ve tketimde dflsalln (kskanlk,

fedakarlk, sigara dumanndan etkilenme gibi fiziki dflsallklar...) olmad durumda her zaman geerliliini koruyacaktr. Dier bir anlatmla, eer tketici tercihleri normal davranfl zelliklerine sahipse (azalan marjinal ikame oran, btnlk,
geifllilik, sreklilik dnflllk gibi aksiyomlar salyorsa) ve tketimde dflsallklar yok ise her rekabeti piyasann pr deiflim dengesi etkindir ve Pareto optimaldir. Bu sonu refah ekonomisinde birinci teorem olarak adlandrlr. Pareto optimalite n saydaki tketici durumunda ise flu flekilde olacaktr:
1
2
n
MRSYX
= MRSYX
= ........ = MRSYX
Dalm Problemi Pareto Optimal ve Pareto stn

Noktalar
ki tketici iin deiflimin

son bulduu ve marjinal
ikame oranlarnn eflit
olduu Pareto optimum
noktalarn birlefltirilmesiyle
elde edilen eri, anlaflma
erisi veya szleflme erisi
olarak adlandrlr.
Edgeworth kutu diyagram ierisinde herhangi bir nokta bafllang dalm olarak
alnabilir. Eer bu noktada her iki tketici iin MRS eflit deilse tketiciler iin deiflime gitmek yarar salayacaktr. Deiflim her iki tketiciye ait farkszlk erisinin
birbirine teet olduu noktada son bulur. Bu teet noktalarnn her birinde bafllang dalm veri iken artk deiflim yaplmamaktadr. ki tketici iin deiflimin son
bulduu ve marjinal ikame oranlarnn eflit olduu bu Pareto optimum noktalarn
birlefltirilmesiyle elde edilen eri, anlaflma erisi veya szleflme erisi olarak
adlandrlr.
Edgeworth kutu diyagramnda bir kez bafllang mal dalm noktas belirlendikten sonra, taral blgede anlaflma erisi zerinde kalan herhangi bir nokta hem
Pareto optimal hem de Pareto stn (sperior) noktadr. nk bafllang mal dalmna gre hi kimsenin refah dzeyini azaltmadan en az bir bireyin refah dzeyi artrlabilmektedir. Taral alan dflnda anlaflma erisi zerindeki noktalar
Pareto optimaldir fakat Pareto sperior deildir. nk Pareto optimal noktalardan
herhangi birisinde tketicilerden birisinin refahn azaltmadan dierinin refah artrlamaz. Sadece flekil 8.2de grld gibi D ve F noktalar arasnda byle bir azalama grlmemektedir. Burada hi kimsenin refah dzeyi azaltlmadan en az bir
kiflinin refah dzeyinin artrlmas mmkndr.
fiekil 8.2
XB
Anlaflma Erisi,
Pareto Optimal ve
Bir Bafllang
Noktasna gre
Pareto stn
Noktalar
YB
Deiflimden
Salanabilecek
Kazan
G
ve
n l
st ptima
O
D
C
YA
A XA
Anlaflma
UA1
Erisi=Pareto
5
Optimal
UR
eto
Par reto E
Pa
UR4
UR3
UA4
UR1
UA5
UA3
UA2
UR2 Bte Dorusu

P
Eim- x
Py
fiekilde anlaflma erisi zerindeki D ve F noktalarn gz nne alarak dalm

problemini daha net bir biimde aklayabiliriz. Her iki nokta, anlaflma erisi zerinde olmasna ramen, A tketicisi F noktasnda olmay, tketici B ise D noktasnda olmay isteyecektir. Ancak rekabeti sre ierisinde ulafllacak denge (E)
hem bafllang noktasna (Z) gre Pareto stndr ve hem de bafllang noktasndan geen ve piyasa fiyat orann yanstan bte dorusu ile uyumlu bir Pareto optimaldir.
Sonu olarak modelde deiflimin genel dengesi anlaflma erisi zerinde bulunacaktr. Bu eri zerinde hangi noktann olaca ise bafllangta sahip olunan mal
miktarna ve fiyat oranlarna baldr. Eer bafllang dalm anlaflma erisi zerinde deilse iki tketici sahip olduklar mal miktarlarn deifltirerek anlaflma erisi zerinde bir noktaya gelirler. Bu noktada A ve B tketicilerine ait farkszlk e3
3
rileri (U A = U B ) birbirine teettir. Bte dorusu bafllang noktasndan (Z) ve bu
SIRA
SZDE iin marjiteet noktadan gemektedir. Dolaysyla bu noktada (E) her iki
tketici
nal ikame oran eflittir. Rekabeti piyasada deiflimin genel dengesi flu flekilde formle edilir:
D fi N E L M
A
B
MRSYX
= MRSYX
P
= X
PY
S O R U
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
Bte kstnn neden bafllang noktasndan gemek zorunda olduunu

D ve
K Knispi
A T fiyatn nasl olufltuuna dikkat ediniz.
Dier Deiflim Olanaklar ve Pareto Optimumu

(Refah Ekonomisinde kinci Teorem)
193
N N
fiimdiye kadarki aklamalarmza gre rekabeti iflleyifl, ekonomiyi

Pareto optimuAMALARIMIZ
muna ulafltrmaktadr. Ancak bafllang mal dalmna bal olarak Pareto optimumda, baz bireyler zengin konumda olurken bazlar ise fakir konumda kalmak T A Pkonusunda
tadr. ktisatlar genelde bafllang dalmnn iyi veya kt Kolduu
fazla tartflmaya girmezler. Bafllang dalmnn daha eflit (adil) olmas iin aba
harcayanlar politikaclardr. zellikle sosyal devlet anlayflnda vergiler ve transferT E Aslnda
L E V Z Y O Nbir planlaler ile dalmda eflitlik salama abalar olarak grlmektedir.
mac eer toplumun tm yelerinin tercihlerini ve mallarn mevcut miktarn biliyorsa politik sre iflletilerek yine bir Pareto optimuma ulafllabilir. fiyle ki bireyler arasnda otoritelerce uygulanan mallarn transferi nedeniyle (zenginden alnaNTERNET
rak fakirlere verildiinde) yeni bir bafllang noktasna geilmektedir. Bu yeni nokta eer anlaflma erisi zerinde deilse tketiciler yeniden deiflime giderek Pareto optimuma ulaflabilir.
Burada tketici tercihleri ile ilgili aksiyomlarn geerli olduu (farkszlk erileri orijine dflbkeydir, sreklilik vardr) ve tketimde dflsalln bulunmad varsaym altnda transfer ve deiflim sonucu yeni bir dengeye ulafllmaktadr ki bu refah ekonomisinde ikinci teorem olarak adlandrlr. Ksaca ikinci teoremde, eer
tketici tercihleri orijine dflbkey ise, tketimde dflsallklar yok ise her pareto etkin dalm bir rekabeti denge olarak savunulabilir. fiekil 8.3ten yararlanarak
aklamalarmz srdrelim.
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
194
Mikro ktisat
fiekil 8.3
XB
Transfer Sonras
Yeni Rekabeti
Denge
B
YB
Transfer
Anlaflma Erisi=Pareto Optimal

Deiflimden
Salanabilecek
Kazan
YA
A
XA
fiekilde orijinal kaynak dalmna gre rekabeti denge E noktasnda salanmaktadr. Bu noktada tketici A, tketici B ye oranla olduka zengindir. Tketici
A dan baz mallar alnarak B ye transfer edilmesi sonucunda yeni dalm noktas Z olmaktadr. Ancak rekabeti dengeye E noktasnda tketiciler arasndaki deiflim sonucu ulafllmaktadr. Bu tr iflleyifl refah ekonomisinin ikinci teoremidir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Refah ekonomisinde
SIRA SZDEbirinci ve ikinci teoreme iliflkin tanmlamay birlikte deerlendiriniz.
RETMDE ETKNLK VE GENEL DENGE

AM A
D fi N E L M
retimde etkinlik ve retim imknlar snr erisini elde etmek

S O R U
Genel denge modeline retimi dahil ederek retimde etkinlik, deiflimde etkinliD K K A T aklanabilir. Burada, retim srecinde elde edilen rnlerden
e benzer yntemle
(ktlardan) birinin retim miktarn azaltmadan, dierinin miktarnn artrlmasnn olanaksz
SIRAolduu
SZDE durumda, girdilerin etkin dalmnn gereklefltii, dolaysyla retimde etkinliin saland kabul edilir.
retim etkinliini analiz etmek iin de Edgeworth kutu diyagram kullanlabilir. BuradaAMALARIMIZ
iki maln retildii (X,Y), retimde sermaye ve emek olmak zere iki
girdinin (K,L) kullanld varsaylmaktadr. retim faktrleri homojen olup toplam
miktarlar sabittir. retim teknolojisi veridir. retim fonksiyonlar srekli, orijine
K T A P
gre dflbkey ve birinci dereceden homojendir (lee gre sabit getiri geerlidir). Buna gre iki mal iin retim fonksiyonlar flu flekildedir:
N N
T E L ELV Z) Y Ove
N
Y = y (KY, LY)
X = x (K
X X
KX + KY = K maksimum elveriflli sermaye miktar
LX + LY = L maksimum elveriflli emek miktar

NTERNET
195
fiekil 8.4te gsterilen Edgeworth diyagraLy Y

mna maksimum faktr
Ky
miktarlar eksenlerde
E3
gsterilmifltir. DiyagraEim - W1
r1
mn sol alt kflesi, X max3
E2
l retiminin sfr olduy1 W
-r3
u noktay, sa st k3
x2
E1
Etkin retim
fle ise Y mal retiminin
y2
W
Seti
sfr olduu noktay
- r2
x1
2
gstermektedir. fiekilde
Kx
y3
X1, X2, X3 efl rn eriX Lx
leri X ktsndaki artfllara, ayn fleklide Y1, Y2,
Y3 ise Y mal retimindeki artfllara gre izilmifltir. X mal retimi arttnda girdilerin daha byk bir blm bu maln retimi iin kullanlr, Y mal retimine daha az girdi kalr. Ayn flekilde Y mal retimi arttnda X mal retimine daha az
girdi kalmaktadr.
Ekonomide retim miktarlar tketici talebine bal olarak belirlendiinden girdilerin hangi maln retiminde daha fazla kullanlaca da tketici talebine bal
olacaktr. Bu yzden Edgeworth diyagramnda bafllangtaki kaynak tahsisi yerine
etkin retim noktalarnn belirlenmesi daha byk nem taflr. retim etkinlii bazen girdi etkinlii olarak da adlandrlr: girdilerin (K,L) mallarn (X,Y) retimine
tahsis edilmesi halinde, birisinin retimini azaltmadan dierinin retimini artrmann mmkn olmad durumda salanr. Baflka bir anlatm ile, retim etkinlii sabit miktardaki girdilerin, mallar arasnda yeniden dalm ile ekonomide retilen
mallardan en az birisi daha az retiliyorsa retim etkinlii salanmfltr. fiayet sabit
miktardaki girdilerin yeniden dalm ile ekonomide retilen mallarda artfl salanyorsa retim etkinsizliinden bahsedilebilir. retimde etkinliin saland bu
noktalardan hareketle etkin retim setine ulafllr. Etkin retim seti zerinde Y mal retimini azaltmakszn X mal retimini artrmak mmkn deildir. fiekil 8.4te
efl rn erilerinin birbirlerine teet olduklar noktalarn geometrik yeri, etkin retim setini ya da retimin anlaflma erisini gsterir. Etkin retim seti zerindeki
her noktada X ve Y mal retimi iin tm girdiler etkin biimde kullanlmaktadr.
Eer efl rn erileri birbirlerine teet ise bu teet noktada, iki mal iin marjinal teknik ikame oranlar (MRTS) da eflit olacaktr. Marjinal teknik ikame oran;
kt dzeyi sabit kalmak kofluluyla bir girdinin yerine dierinin hangi miktarda
ikame edileceini gsterir. Efl rn erisinin eiminin negatif iflaretlisi marjinal teknik ikame oran olarak hesaplandndan, retimin genel dengesinde marjinal verimliliklerin oranlar ya da MRTSler, tm kt trleri iin eflit olacaktr. Buna gre
denge koflulumuz flu flekilde olur;
X
MRTSKL
= MRTSYKL
MPLX
MPKX
MPLY
MPKY
girdi fiyatlar da dikkate alndnda, marjinal teknik ikame oran girdi fiyatlar oranna eflit olduundan, etkin retim seti zerindeki her teet noktas bir girdi fiyatlar orann yanstr. Bu oran erevesinde faktr piyasalarnda rekabeti dengeye
fiekil 8.4
retimle lgili
Edgeworth Kutu
Diyagramnda Efl
rn Erileri ve
Etkin retim Seti
Edgeworth kutu,
diyagramnda efl rn
erilerinin birbirlerine teet
olduklar noktalarn
geometrik yeri, etkin retim
setini ya da retimin
anlaflma erisini gsterir
196
Mikro ktisat
gre firmalarca her bir mal iin ne kadar girdi kullanlaca belirlenir. fiekil 8.4 te
w
etkin retim seti rerinde E1 noktasnda girdi fiyat oran 1 dir, oysa bu oran E2
r1
w2
noktasnda
dir. (w = emein fiyat, r ise sermayenin fiyatdr.)
r2
retim faktrlerinin etkin kullanm bileflimlerini gsteren etkin retim seti, retim imknlar snr erisini elde etmeye olanak salar. Eer tm firmalar iin sermaye-emek oranlar sabit ve birbirine eflit ise retim fonksiyonlar lee gre sabit getiri zelliine sahipse etkin retim seti bir doru fleklini alr ancak dier durumlarda eri fleklinde olur.
SIRA SZDE
retim mknlar Snr Erisi
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Etkin retimSIRA
setiSZDE
nasl elde edilir ve ne ifle yarar?
Etkin retim seti zerindeki baz retim dzeylerinin, X ve Y ekseninden oluflan

bir flekil zerinde gsterilmesiyle retim imknlar snr erisi elde edilir. fieS O R U retim imknlar snr erisi, belirli flartlarda, mallardan birisikil 8.5te gsterilen
nin belirli bir miktar ile birlikte dier maldan retilebilecek maksimum miktar
gsterecektir.
nk retim imknlar snr erisinin elde edilmesinde kullanlan
DKKAT
etkin retim seti zerinde, bir maln retiminin azaltlmadan dier maln retiminin artrlamayaca belirlenmiflti. Belirli flartlar ise iki girdinin toplam miktarlar saSIRA SZDE
bittir ve tm
iki maln retimi iin etkin bir biimde kullanlmaktadr. Yine retim
teknolojisi veridir, retim fonksiyonlar, dolaysyla efl rn haritas sabittir. fiekilde, Edgeworth
diyagram ierisindeki X deerleri (X1, X2, X3) alt panelde yatay ekAMALARIMIZ
sende ve Y deerleri (Y1, Y2, Y3) ise dikey eksende gsterilmifltir. retim olanaklar snr zerindeki X1,Y3, X2, Y2 ve X3, Y1 noktalar etkin retim seti zerindeki
iki mala iliflkin
erilerinin teet noktalardr.
K TeflA rn
P
N N
K T A P
fiekil 8.5
Etkin retim
Setinden Hareketle
retim mknlar
Snr Erisinin
Elde Edilifli
TELEVZYON
LY
TELEVZYON
KY
E3
NTERNET
E2
NTERNET
x3
y1
E1
Kx
x
Y
x1
y3
x2
y2
Lx
(x1y3)
y3
(x2 y2)
y2
(x3 y1)
y1
x
x1
x
x2
x3
197
retim imknlar snr erisinin sandaki blgede mal bileflimlerinin retilmesi, koflullar deiflmedike mmkn deildir. Eri ile eksenler arasndaki blgede
ise herhangi bir noktada retim mmkn olmasna ramen, burada kaynaklar etkin kullanlmamaktadr.
Dorusal ve Dorusal Olmayan retim mknlar Snr ve

Marjinal Dnflm Oran
retim olanaklar snr erisi flekil 8.5 te grld gibi orijine ibkey olaca gibi, orijine dflbkey veya doru fleklinde olabilir. Orijine gre ibkey bir retim
imknlar snr erisinin oluflmas flu koflullara baldr;
Her iki mala iliflkin retim fonksiyonunun lee gre azalan getiriye sahip
olmas,
retim fonksiyonlarndan birisi azalan getiriye sahip iken dierinin sabit getiriye sahip olmas,
Her iki retim fonksiyonu sabit getiriye sahip olmasna ramen, dorusal olSIRA SZDE
mayan etkin retim seti zerinde farkl sermaye-emek oranlarnn bulunmas.
retim imknlar snr erisinin orijine gre dflbkey olmas ise retim fonksiyonlarndan birinin lee gre artan getiriye sahip olmasn gerektirir.
D fi N E L M
retim imknlar snr erisinin doru fleklinde olmas iin; her iki retim fonksiyonunun da lee gre sabit getiri zelliine sahip ve dorusal olan etkin reS O R U
tim seti zerinde, sermaye-emek oranlarnn birbirine eflit olmas gerekmektedir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
D K ibkey
KAT
retim imknlar snr erisinin hangi durumda doru, hangi durumda
ve hangi
durumda dflbkey izildiine dikkat edelim.
SIRA SZDE
N N
Bir maldan retilen miktar belli iken teki maldan retilebilecek maksimum
miktar gsteren retim imknlar snr erisi zerindeki herhangi bir noktadan iAMALARIMIZ
zilen teetin eiminin negatif iflaretlisi, marjinal dnflm orann
gsterir. Ksaca
marjinal dnflm oran; bir maldan bir birim daha fazla retmek iin teki maldan ne kadar fedakrlk etmek gerektiini gstermektedir. Yani marjinal dnflm
K T A P
oran flu flekildedir:
MRTYX =
dy
Y
=
X
dX
DKKAT
TELEVZYON
Marjinal dnflm oran, Y mal retimindeki girdilerin X mal retimine transfer edilmesi ile ekonomide nasl bir etkin dnflm salanacan gsterir. Eer
NTERNET
retim imknlar snr erisi orijine gre ibkey ise X mal retimi artrldka vazgeilen Y mal retimi de artacaktr, yani marjinal dnflm oran artacaktr. fiayet
retim imknlar erisi doru fleklinde ise marjinal dnflm oran bir sabite eflit
olacaktr. Ekonomide bu sabit oran zerinden Y mal X malna etkin bir biimde
dnflecektir.
fiekil 8.5 zerinde marjinal dnflm orannn neden art gzlenebilir. fiekilde yatay eksende X mal iin eflit miktarlardaki artfl gsterilmifltir. Yani (X2 - X1) =
(X3 - X2) dir. Dikey eksende ise vazgeilen Y mal miktarlar gsterilmifltir. Azalan
marjinal teknik ikame oran nedeniyle, (Y3 - Y2) < (Y2 - Y1) dir. Dier bir ifadeyle Y her defasnda bymektedir. Bu ise marjinal dnflm orannn artn ve
retim imknlar snr erisinin ibkey olduunu gsterir. retim imknlar snr
erisinin orijine gre ibkey olmas X mal retimi arttrldka frsat maliyetinin
SIRA SZDE
Marjinal Dnflm Oran, bir

maldan bir birim daha fazla
retmek iin teki maldan
AMALARIMIZ
ne kadar fedakrlk
etmek
gerektiini gstermektedir.
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
198
Mikro ktisat
arttn gsterir. nk X mal retimi arttrldka bu mal iin uygun olmayan girdiler X mal retimine tahsis edilecek ve dolaysyla X mal retimi fazla arttrlamayacaktr ya da bir birim X mal daha fazla retebilmek iin vazgeilen Y mal miktar ok fazla olacaktr ki bu da X malnn frsat maliyetinin arttn gsterecektir.
Etkin retim setinin dorusal olmas durumunda, her maln retimi iin kullanlan sermaye-emek oran ayn olacaktr. retim miktarlar hangi dzeyde olursa
olsun, bu oran deiflmeyecektir. Bunun anlam uzun dnem geniflleme yolunda
olduu gibi her bir maln retimindeki deiflmeler, bu doru zerinde olacaktr.
Bu durumda her iki retim fonksiyonu lee gre sabit getiriye sahipse X malndaki belirli bir miktar artfl iin vazgeilen Y malndaki azalfl daima sabit olacaktr.
Dolaysyla marjinal dnflm oran sabit olacak ve retim imknlar snr dorusal bir fonksiyon ile ifade edilecektir. fiekil 8.6da grld gibi X mal miktarndaki eflit artfllar [ (X2 - X1) = (X4 - X3) ] karflsnda Y mal miktarndaki azalfllar
da eflit miktarlarda [ (Y4 - Y3) = (Y2 - Y1) ] olacaktr.
SIRA SZDE
SIRA SZDE
retim imknlar
snr erisi, dorusal olduunda MRT neye eflit olur?
D fi fiekil
N E L M 8.6
D fi N E L M
Dorusal retim
S O R U
mknlar
Snr
Erisinin Elde
Edilifli (MRT sabit)
S O R U
x4
DKKAT
DKKAT
y1
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
y2
Y
x1
y3
x3
x2
Y
K T A P
K T A P
y4
TELEVZYON
y3
TELEVZYON
y2
y1
NTERNET
dy Her yerde sabit

dx
NTERNET
x1
x2
x3
x4
199
DAILIMDA VE RETMDE GENEL DENGE

(RETM MKNLARI SINIRI ZERNDE FAYDA
MAKSMZASYONU)
N
A M A
Ekonomide genel dengeyi aklamak
Yalnzca retimin etkin biimde gereklefltirilmesi Pareto etkinlik iin yeterli koflulu salayamamaktadr. nk ekonomik problemin sadece yars zmlenebilmifltir. retim imknlar snr erisinden grlecei zere, bu eri zerinde saysz
kt bileflimi vardr. Sorun, bu kt bileflimlerinden hangisinin seileceidir. Bu
durumda dalm problemi bir kez daha iflin iine girmektedir. Daha nce akland gibi, retimin olmad durumda dalm, tketici tercihlerine ve bafllangta sahip
Y
Mal
olunan mal stoklarna gre
belirleniyordu. Ayn flekilde
retimde de tketici talebine
M
ve mevcut girdi miktarlarna
MRSYX= MRTYX
bal kalnarak etkinlik belirE
lenmekteydi. fiimdi ise amay*
cmz hem dalmda hem de
U3
retimde genel dengeye ulaflN
U2
maktr. Yani her mal iin reU1
timde etkinliin ve her tketici iin Pareto optimalitesinin salanmas, amalanan
x*
x Mal
genel denge iin gereklidir.
Bu zellie uygun olarak
genel dengeyi belirlemek iin basit bir durumdan hareket edilir. Burada toplumda
retilen sadece iki mal (X, Y) vardr. Bu mallar tketen tek bir birey veya zdefl
tercihlere sahip (ayn farkszlk erilerine sahip) birok birey vardr. Etkin bir biimde retilebilecek X ve Y bileflimleri, retim imknlar erisi ile fiekil 8.7 te gsterilmifltir. Bireyin farkszlk erilerini ayn flekle ilave ettiimiz zaman, retim imknlar snr erisi zerinde tek bir nokta (E noktas) maksimum fayday salamaktadr. E noktasnda retim imknlar snr erisi, bireyin ulaflabilecei en yksek farkszlk erisine (U2) teettir. Bu teet noktasnda marjinal ikame oran
(MRSYX) marjinal dnflm oranna (MRTYX) eflittir. Bylece hem retimde hem
de dalmda ekinlik salanmfltr. Dikkat edilirse E noktas retim imknlar snr
erisi zerinde dier tm etkin retim noktalarna oranla en ok tercih edilendir.
rnein M noktas da retim imknlar snr erisi zerinde olmasna ramen tercih edilmemektedir. Hatta (M) noktasna tercih edilebilecek etkin retilmeyen
noktalarn olmas da mmkndr. rnein flekildeki (N) noktas X ve Y mal bileflimlerinin etkin olmayan retimini gstermesine ramen, M noktasna tercih edilmektedir. Dolaysyla birey asndan mallarn yanlfl bir bileflimini etkin bir biimde retmektense arzulanan bileflimi etkin olmayan biimde retmek baz durumlarda tercih edilmektedir.
zet olarak tek bir tketicinin retim imknlar snr zerinde fayda maksimizasyonuna ulaflmas iin; tketicinin marjinal ikame orann, retim imknlar sn-
fiekil 8.7
retim mknlar
Snr Erisi
zerinde Fayda
Maksimizasyonu
200
Mikro ktisat
r zerindeki marjinal dnflm oranna eflitlemesi gerekiyordu. Yine iki veya daha fazla tketici olmas durumunda, Pareto optimalite, tketiciler iin marjinal ikame oranlarnn birbirine eflit olmasn gerektiriyordu. Bu nedenle iki tketici olmas durumunda (daha fazla sayda tketici iin genellefltirilebilir) hem retimde etkinliin salanmas hem de tketiciler arasnda Pareto optimalitenin salanmas
iin genel dengede bu iki koflulun birlikte salanmas gerekir. Bylece genel denge koflulumuz iki tketici iin afladaki biimde olur:
A
B
MRSYX
= MRSYX
= MRTYX
Rekabeti Fiyatlar ve Ekonominin Genel Dengesi

Rekabeti dengede, fiyatlarn nc parti (tellal) tarafndan, piyasalarn temizlendii bir dzeyde ilan edildii ve tketiciler ile reticilerin bunu veri kabul ettikleri
varsaylr. Dolaysyla rekabeti fiyatlarn iki nemli ifllevi vardr. Birincisi, tm mallar iin arz ve talep eflitliini salar, bu durumda ne arz ne de talep fazlas oluflur.
kincisi hem tketiciler hem de reticiler tarafndan parametre olarak kullanlan bu
fiyatlarn oran, piyasadaki deiflim orann gsterir. Bu durumda, tketicinin farkszlk erisi ile retim imknlar erisinin teet olduu noktadan geen dorunun
eimi X ve Y arasndaki zmni fiyat orann belirlemektedir. Bu fiyat oran hem
marjinal dnflm oranna hem de tketicinin marjinal ikame oranna eflittir:
PX
= MRSYX = MRTYX
PY
fiekil 8.8
ki tketici ve iki
mal durumunda
rekabeti denge ve
hem retimde hem
de deiflimde
etkinlik
fiekil 8.8de bu fiyat orannn ayn zamanda her iki tketicinin marjinal ikame
oranna eflit olduu gsterilmektedir. Bylece retimde etkinlik salandnda ve
deiflimde Pareto optimaliteye ulaflldnda tm tketicilerin marjinal ikame oranlar birbirine eflit olacak ve bu oran ayn zamanda marjinal dnflm oranna eflit
olacaktr. Dolaysyla ekonominin genel dengesi salanmfl olacaktr.
fiekil 8.8 de tketici Bnin farkszlk haritas 180 derece evrilmifltir. Tketici B
nin orijini optimal kt seiminin belirlendii retim imknlar snr zerine yerlefltirilerek, pr deiflimi
gsteren Edgeworth diyagY
ram oluflturulmakta ve eksenler X* ile Y* olmaktadr.
retim mknlar Erisi
Bu deifliklik teetin eimini yani fiyat orann deiflPx
B
A
tirmemektedir. fiekle gre
= MRSYX=MRSYX =MRTYX
Py
A nn veri bir fayda dzeyi
x*
karflsnda, tketici B mak2
simum faydaya U B farkszlk erisi ile ulaflmaktadr.
Px
1
UB
MRTYX =
Bu teetin eimine gre
Py
2
afladaki eflitlik salanmak3
UA
UB UB
ta, ekonomi iin genel denx
Y*
geye ulafllmaktadr:
201
A
B
MRSYX
= MRSYX
= MRTYX =
PX
PY
Ekonominin genel dengesini gsteren eflitlik nedir?
KNC EN Y TEOREM
N
A M A
SIRA SZDE
D fi N E L M
SIRA SZDE
D fi N E L M
Optimalite koflullarndaki bir sapma durumunda farkl politikaS O R U

lar deerlendirmek
S O R U
Bu teoremde Pareto koflullarna ulaflmak zere gelifltirilen ksmi

politikalarn geDKKAT
rekli olup olmad sorgulanmaktadr. Bir ekonomide rekabeti genel denge varsaymlarnn ya da Pareto koflullarnn ayn anda gerekleflmesi oluka zordur.
Yaygn biimde karfllafllan eksik rekabet koflullar, dflsallklarSIRA
ve SZDE
kamusal mallarn varl, Pareto etkin denge fiyatlarnn oluflumunu engeller ve retimde ve dalmda etkinlik salanamaz. Bu durumlarda en iyi politika, AMALARIMIZ
mmkn olduunca
ok sayda Pareto koflullar gereklefltirerek optimuma yaklaflmak mdr, Yoksa PaSIRA SZDE
reto koflullarndan bir ksmnn salanmas gereksiz ve istenilmeyen bir durum mudur? flte ikinci en iyi teoremin yantlamaya alflt soru budur.
K T A P
Ekonomilerde birok endstride az sayda reticinin bulunmas
D fi N Eve
L Mreticilerin
bir miktar monopolc gce sahip olmas halinde Pareto koflullarnn gerekleflmesi salanamaz. nitenin ileriki ksmlarnda Refah Ekonomisi
ve Gerek Dnya
T E SL EOV R Z UY O N
bafll altnda piyasa gc konusunda daha ayrntl bilgi verilecektir.
DKKAT
N N
Tm piyasalarda firma dengesi marjinal haslat ve marjinal maliyet eflitliine

D K K A T gre sala N Teksik
E R N E rekabet
T
nr. Sadece tam rekabet piyasasnda, marjinal haslat fiyata eflittir oysa
piyasalarda fiyat denge noktasndaki marjinal haslatn zerindedir. SIRA SZDE
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
K T A P
D fi N E L M
T E SL EOV R Z UY O N
DKKAT
NTERNET
N N
Ekonomide tam rekabet koflullar geerli olsa bile, retimde ve tketimde dflsallklarn bulunmas durumunda Pareto optimumuna ulafllmaz.
Dflsallk bir reAMALARIMIZ
ticinin veya tketicinin dierlerinin davranfllarndan fayda veya zarar grecek flekilde etkilenmesidir. Eer tketici veya retici fayda elde etmiflse bunun bedelini
K T A Bu
P durumda
dememekte veya zarar grmflse bu zarar tazmin edilmemektedir.
piyasadaki fiyat sistemi doru bilgi aktarma ifllevini yerine getiremeyecek, gerek
piyasa fiyatlar oluflturulamayacak, etkin kaynak dalm salanamayacaktr.
Yine kamusal mallarn varl da Pareto koflullarnn salanmasna
oluflT E L E V Z Y O engel
N
turur. Kamusal mal retiminde ve blflmnde fiyat sistemi ifllemez, devletin
dorudan ya da dolayl mdahalesi gereklidir. rnein i ve dfl gvenlik hizmeti
retiminde, bu hizmetlerden lkenin tm vatandafllar faydalanr. lave bir kiflinin
NTERNET
bu hizmetten faydalanmasnn maliyeti sfrdr. Dolaysyla marjinal
maliyete gre
fiyatlama burada yaplamamaktadr. retim optimalden daha fazla ya da daha az
olabilmektedir.
eflitli nedenlerle ekonomik sistemde belirli kstlar ya da snrlamalar Pareto
koflullarndan bazlarnn gerekleflmesine engel teflkil eder. Eer Pareto optimal
koflullarn tm salanamyorsa bu koflullardan mmkn olduunca ounun salanmasna ynelik istekler gereksizdir. Bu ikinci en iyi teoremin genel bir ifadesidir. Bir baflka deyiflle; ikinci en iyi teoreme gre daha az sayda optimallik flartnn
ihlal edildii bir durumun, daha ok sayda optimallik flartnn ihlal edildii bir durumdan, toplumun refah asndan, daha iyi olmas gerekmez.
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Eer Pareto optimal

koflullarn tm
salanamyorsa bu
koflullardan mmkn
olduunca ounun
salanmasna ynelik
istekler gereksizdir. Bu ikinci
en iyi teoremin genel bir
ifadesidir.
202
Mikro ktisat
fiekil 8.9
kinci en iyi
teoreminin grafiksel
gsterimi
R. G. Lipsey ve K. Lancester tarafndan gelifltirilen bu teoremi grafiksel olarak

fiekil 8.9 ile aklayabiliriz.
fiekilde toplumun retim imknlar snr erisi iki mal iin
Y
izilmifltir. Yine toplumsal tercihlere iliflkin farkszlk erileri diA
yagrama yerlefltirilmifltir. Ekonomik sistemlerdeki kst (snrlama) nedeniyle Pareto optimalite
D
koflullar salanamamfltr. Kst
E
AB dorusu ile gsterelim, kstn sa taraf eriflilemez blgeyi
C
gstermektedir. Bu durumda
U4
toplumun optimizasyon probleU3
U2
mi, farkszlk erileri ile aklaU1
nan refah dzeyini bu kst altnx
da maksimize etmektir. fiekilden
B
aka grlen fludur: Optimal
noktann retim imknlar zerinde olmasna gerek yoktur. C noktas kesinlikle etkin retim bileflimini gsteren
D noktasna tercih edilmektedir. fiu halde Pareto optimalite koflulunun tm salanamyorsa bu koflullardan bazlarnn salanmasnn daha iyi bir politika olaca
doru deildir. Dolaysyla ikinci en iyi noktann retim imknlar zerinde olmasna gerek yoktur. kinci en iyi nokta C noktasnda salanmfltr. Eer retimde etkinliin saland D noktas seilmifl olsayd toplum daha dflk refah dzeyinde
(U1) kalacakt.
SOSYAL REFAH KRTERLER

AM A
Kaldor kriterine gre bir

politikann uygulanmas
sonucunda ortaya kan yeni
durumdan kazanl kacak
olanlar, zarar grenlerin
kayplarn tam olarak telafi
etseler bile, hala kazanl
iseler yeni durum bir sosyal
iyileflme olarak
alglanmaldr.
Sosyal refah kriterlerini sralamak
Baflka hi kimsenin durumu ktleflmeden bir kiflinin durumu iyilefliyorsa sosyal

bir iyileflmenin sz konusu olduu Pareto kriterinde, gelir dalm veri alnarak
optimal blflm arafltrlmaktadr. Bu kriterde adaletli bir gelir dalm gz nne alnmamaktadr. Zenginlerle fakirlerin yan yana yaflad bir toplumda toplam
geliri, kifliler arasnda yeniden datarak sosyal refah ykseltmenin mmkn olaca dflnlebilir. Ancak byle bir iddiada, kuflkusuz deer yarglarmzn byk
rol vardr. Gelirin yeniden dalm, yoksullarn durumunu iyilefltirirken zenginlerin durumunda bir ktleflmeye yol aar. Ancak, teorik olarak bireysel faydalarn
karfllafltrlmas mmkn olmadndan, byle bir yarg sbjektif kalmak zorundadr. Yani byle bir yargy genel kabul grmfl optimum kriterleri asndan objektif olarak dorulamak olas deildir. Bu nedenle, tketiciler arasnda yeni bir gelir
dalm ile sosyal refahn ykseltilebilecei tartflmaya ak bir konudur.
ktisatlar, bireylerden bazlarnn durumunu iyilefltirirken bazlarnn durumunu ktlefltiren bir politika deiflikliinin, sosyal bir iyileflme olup olmadn deerlendirmede kullanlabilecek baz kriterler gelifltirmifllerdir. Bu ltlerden ya da
kriterlerden bazlar aflada ksaca aklanacaktr.
203
N. Kaldorun gelifltirdii kritere gre bir politikann uygulanmas sonucunda ortaya kan yeni durumdan kazanl kacak olanlar, zarar grenlerin kayplarn tam
olarak telafi etseler bile, hala kazanl iseler yeni durum bir sosyal iyileflme olarak
alglanmaldr. Yani yeni durumda sosyal refah artmfltr. Kayplarn telafisi ya da
tazmini ilkesinin uyguland bu kriterde kazanan, kaybedenin zararn dese bile
kazanl kmaktadr. Benzer bir kriter J. R. Hicks tarafndan gelifltirilmifltir. Hickse
gre bir politika uygulamasndan zarar grenler, bu politikann uygulanmamas
iin, nerdikleri parasal demelerle kazanl kanlar ikna edemiyorlarsa bu durum bir sosyal iyileflmedir. Dikkat edilirse Kaldorun ve Hicksin kriterleri ayn olgunun iki farkl ynn ortaya koymaktadr. Her ikisi de kayplarla kazanlarn
karfllafltrlmasna dayanmaktadr.
Hicks kriterine gre, bir

politika uygulamasndan
zarar grenler, bu
politikann uygulanmamas
iin, nerdikleri parasal
demelerle kazanl
kanlar ikna edemiyorlarsa
bu durum bir sosyal
iyileflmedir.
Kaldor ve Hicks Kriterleri
Scitovsky Kriteri
Scitovskye gre bir politika deiflikliinin bir sosyal iyileflme olarak deerlendirilebilmesi iin hem Kaldor hem de Hicks kriterlerine uygun olmas gerekir. Yani
politika deiflikliinin yol at refah artflndan sz edilebilmesi iin, avantajl duruma geenlerin kazanlar, kaybedenlerin zararlarndan byk olmaldr. Ayrca,
buna ek olarak kazanl olanlarn zarar grenleri ikna edebilmeleri, zarar grenlerin ise kazanl duruma gelenleri byle bir deiflimin olmamas iin ikna edememeleri gerekmektedir.
Kaldor, Hicks ve Scitovsky kriterlerinin ortak yan, kazananlarn kaybedenlere
potansiyel olarak parasal bir deme yapacaklarn varsaymalardr. Bir baflka deyiflle, para kullanlarak bireyler aras rtl bir karfllafltrma yaplmakta ve parann
marjinal faydasnn herkes iin ayn olduu varsaylmaktadr. Bu noktada kriterler
elefltirilmekte, kiflilerin refah dzeylerinin karfllafltrlmasnn ok g hatta olanaksz olduu vurgulanmaktadr. rnein bir politika deifliklii sonucu A bireyi T10
bin kazanrken B bireyi T5 bin kaybediyorsa bu deifliklikle toplumsal bir iyileflmenin ortaya kaca sonucuna varamayz. nk A bireyi zengin biri ise T10
binlik bir kazancn kendisi iin nemi dflk olabilir. Oysa B yoksul biri ise T5
binlik kayp kendisi iin ok ar olabilecektir. Bu kaybn reel olarak tazmin edilmemesi halinde, politika deifliklii B bireyi iin nemli bir klfet olduu halde, A
bireyi iin elde ettii hazda kck bir artfl demektir.
Yukarda ksaca aklanan kriterlere ynelik en nemli elefltiri ise farkl kiflilere
yaplacak nispi demelerle, mevcut gelir dalmna bal kiflisel refah dzeylerin
karfllafltrlmasndaki glklerdir. Bergsona gre gl aflmann tek yolu, gelir
dalmnda adalet unsurunu ieren birtakm deer yarglarn belirlemektir. Ancak
o zaman bu deer yarglarnn fl altnda, farkl durumlar, kazanlar ve kayplar
ynnden birbirleriyle karfllafltrlabilir. Bu tr deer yarglarnn oluflturulmas ise
mikro ekonominin urafl alan dflndadr. Buna ramen yine de bu konuda ortaya
atlmfl baz kriterlerden ksaca bahsedilebilir. Eflitliki yaklaflm toplum asndan en
iyi durum olarak herkesin eflit olduunu ileri srer. Buna gre gelir dalmnda
mutlak eflitlie ynelik her politika iyidir. Rawls ise toplumda en kt durumda
olanlarn yararna olan politikalarn adalete uygun olduunu ileri srmektedir.
204
Mikro ktisat
REFAH EKONOMS VE GEREK DNYA

AM A
Refah ekonomisi kapsamnda devletin roln aklamak
Piyasalarn iyi iflledii ve kaynak datmnda etkinlie neden olduu durumlarda,

devletin ekonomide nasl bir rol oynamas gerektii konusu; en ok tartfllan konularn baflnda gelir. Bu durumda devletin rol ok snrl bir kapsamda tanmlanmaktadr. Buna gre, devletin temel ifllevi, piyasalarn en iyi biimde ifllevlerini yerine getirebilmesi iin gerekli olan mlkiyet haklar ile ilgili dzenlemeleri yapmaktr. Bu anlamda devlet, gerekli yasal dzenlemeleri yapmal ve adalet sistemini en iyi biimde alfltrmaldr. Bunlar dflnda devletin yapaca eylemler gereksiz olarak alglanmaktadr. Bununla birlikte, byle bir yargnn, refah ekonomisinin tam olarak ne olduunun doru ve tam olarak alglanmasna dayandn sylemek gtr. nk gerek yaflamda her fley iki nedenden tr daha karmaflktr ve bu nedenle zerinde zenle durulmas gerekir. Bunlardan ilki, refah ekonomisinde birinci teoremin varsaymlardr. Gerek yaflama tam olarak uymasa bile,
bu durum devletin ekonomik yaflamdaki rolnn ok snrlayc olmasn gerektirmez. kincisi, tm varsaymlar geerli olsa bile, kaynaklarn datm sonucu ortaya kan durum toplumun ahlak standartlar ile rtflmeyebilir. fiimdi bu iki konuyu piyasa baflarszl ve eflitlik bafllklar altnda inceleyelim.
Piyasa Baflarszl
Piyasalara hibir mdahalenin olmad bir ekonomide bile aflada ele alacamz
iki temel nedenden dolay, kaynaklarn datmnda etkinlik salanamayabilir.
Bunlar piyasa gcnn oluflmas, piyasalarn var olmamas ve etkin olarak ifllememesidir. fiimdi bunlar srasyla inceleyelim.
Piyasa Gc
Temel refah kuramna gre kaynaklarn etkin bir biimde datlabilmesi, yani kaynak datmnda etkinlik salanabilmesi iin, retici ve tketicilerin piyasa gcne
sahip olmamalar gerekir. Yani, ne reticilerin ne de tketicilerin tek bafllarna maln piyasa fiyatn etkileme gcnn olmamas gerekir. Eer retici veya tketicilerden bazlar fiyatlar etkileme gcne sahipse yani fiyat yapc durumunda iseler
kaynaklar genellikle etkin olmayan bir biimde datlr. rnein piyasa gcne sahip bir firma (tekelci firma), maln fiyatn marjinal maliyetinin zerinde belirleyerek tam rekabeti piyasalara oranla daha az miktarda mal arz edebilir. Bu durumda
Pareto anlamnda etkinlii salayacak yeter koflul gerekleflmez ve sz konusu maln retiminde kullanlabilecek kaynaklar yetersiz ve etkinsiz kullanlmfl olur.
Mal piyasalarn ele aldmz nitelerde anmsayacanz gibi, bir firma piyasa
gcn farkl flekillerde elde edebilir. Bunun en arpc rnei, bir maln tek reticisinin ve bir hizmetin tek sunucusunun olduu tekel piyasa biimidir. Tekel piyasas yannda az sayda firmann sz konusu olduu oligopol piyasalarnda da firmalar bu piyasa gc nedeniyle rn fiyatlarn, marjinal maliyetinin zerinde belirleyebilirler. Nihayet, ok sayda firmann olduu ancak firmalarn rn farkllafltrmasna gittikleri tekelci rekabet piyasalarnda da firmalar belli derecelerde piyasa gcne sahip olurlar. rnein ok sayda firma flampuan retmekte ancak ok
sayda tketici, bu flampuanlar farkl rnler olarak alglamaktadr.
SIRA SZDE
Piyasa gc SIRA
varsaSZDE
neden kaynak datmnda etkinlik salanamaz?
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
Piyasalarn Var Olmamas ve Etkin Olarak fllememesi

Daha nce ayrntl bir biimde akladmz deiflimde etkinlik ve Pareto optimumu erevesinde, her mal ve hizmet iin bir piyasann bulunduu varsaylmaktadr. Buna karfln, bir tane mal iin bile bu piyasann olmamas durumunda; piyasalarn kaynak datmnda etkinlik salayacan sylemek pek olanakl olmayacaktr. rnein sigorta piyasasn ele alalm. Bilindii gibi belirsizliklerin olduu bir
dnyada sigorta ok nemli bir rndr. Piyasada ok yaygn bir flekilde hizmet
veren sigorta flirketlerinin olmasna ramen, bireyler belli olaylara karfl isteseler de
kendilerini sigorta ettiremezler. rnein fakir bir insan istese de fakirlie karfl onu
koruyacak bir sigorta yaptramaz. nk byle bir sigortay krl bulacak bir sigorta flirketi bulmak mmkn deildir. Sigorta flirketleri bireylerin byle bir durumda
alflmak iin bir aba ierisinde olmayacaklarn veya yeterince alflmayacaklarn
ok iyi bilirler. Ayrca bu durumda sigorta yaptracaklarn durumlarnn izlenmesi
hem ok g hem de sigorta flirketine ok pahalya mal olacaktr. Bu nedenlerden
dolay, fakirlie karfl bir sigorta sz konusu olmamaktadr. Burada sorun olan fley
ise taraflarn bildii bir bilginin dieri tarafndan bilinmemesidir. Yani asimetrik bilginin sz konusu olmasdr.
Eksik bilgi durumunda, tketiciler piyasa fiyatlar ya da rnlerin kalitesi hakknda doru bilgiye sahip deillerse piyasa sisteminin etkin bir biimde ifllediini
sylemek olanakszdr. Bu bilgi eksiklii nedeniyle reticiler baz rnlerden gereinden fazla ve bazlarndan ise az retmek zorunda kalabilirler. Bununla birlikte, baz tketiciler fayda salayacaklarn bildikleri halde bir rn satn almazken
dierleri kendilerine fayda deil zarar yaratan rnleri alabilirler. rnein tketiciler kilo verdirmeyi garanti eden bir ila satn alabilir ancak sonradan bu ilacn hibir tbbi deeri olmadn fark edebilirler. Nihayet, eksik bilgi nedeniyle baz piyasalar yeterince geliflemez. rnein sigorta flirketleri tketicilerin ne kadar riskli
olup olmadn tam olarak belirleyemedikleri iin, baz sigortalar satn almak
mmkn olmayabilir. Eksik bilgiden kaynaklanan bu tr sorunlar nedeniyle, rekabeti piyasalarda da etkin olmayan durumlarla karfllafllr.
Piyasalarn var olmamas nedeniyle ortaya kan bir dier etkinsizlik tr ise
dflsallktr. Rekabeti piyasalarda mal ve hizmetlerin fiyatlar, hem tketiciler hem
de reticiler asndan nemli bilgiler ierdiinden, fiyat sisteminin etkin bir biimde ifllemesine neden olur. Ancak baz durumlarda piyasa fiyatlar ne reticilerin ne
de tketicilerin faaliyetlerini tam olarak yanstmaz. Bir retim ya da tketim faaliyeti, dier retim veya tketim faaliyetleri zerinde dorudan piyasa fiyatlaryla
yanstlmayan (dolayl) bir etkiye sahip olduunda dflsallk oluflur. (Burada fayda
ya da maliyet gibi deerler zerindeki etkiler piyasaya dflsal olduu iin dflsallk
szc kullanlmfltr). rnein; bir elik fabrikas atklarn nehire boflaltt iin
nehrin getii alanlarda tarmsal retimde bulunmak ve balk avlamak uygun olmayan bir duruma geliyorsa burada dflsallk var demektir. nk elik reticisi elii retirken ok fazla suyu atk hale getirmekte ve atk suyun gerek maliyetini
de stlenmemektedir. Bu tr bir dflsallk, girdilerin kullanmnda etkinsizlie neden olur. Eer bu dflsallk tm elik sanayinde sz konusu ise eliin fiyat (rekabeti piyasada retimin marjinal maliyetine eflittir) atk maliyetini de ieren retim
maliyetinden daha dflk olacaktr. Sonu olarak retim maliyetinin olmas gerekenden daha az olmas nedeniyle, gereinden fazla elik retilecek ve bu da retimde etkin olmayan bir durum yaratacaktr. Dflsallklar bu rnekte olduu gibi
her zaman negatif dflsallk biiminde gerekleflmez. Dflsallklar pozitifde olabilir.
rnein bir mikrobiyolojist tarafndan ortaya karlan bir bulufl, bir ila flirketi tarafndan kullanlabilir.
205
206
Mikro ktisat
Piyasalarn etkin bir biimde ifllememesine neden olan bir baflka etken ise tketiciler asnda son derece nemli olan baz mallarn retilmemesi ya da dflk
dzeyde retilmesidir. rnein yeni bir malla ilgili bir firmann gelifltirdii yeni bir
buluflun kamunun kullanmna almas durumunda, bu bulufl dier reticiler tarafndan da rahatlkla kullanlabilir ve kopyalanabilir. Dier reticilerin rn piyasaya srmeleri engellenemedii srece, herhangi bir firmann yeni bir rn veya
retim yntemi gelifltirmek amacyla yapaca alflmalar krl olmayacaktr. Bu nedenle baz mallar ihtiyatan daha az retilir. Yine kamusal mallar rekabeti piyasalarda gerekenden ok az retilir. Kamusal mallar, tketiciler tarafndan birlikte tketilen mallar olup bir kiflinin veya bir grubun tketimi dierlerinin tketimini
azaltmamaktadr. Bir kamusal maldan baz tketiciler ucuz bir biimde yararlanabilir. Bu durumda, dier tketicilerin bu mal kullanmasn engellemek olduka
zordur. Bu nedenle de bu mallar ya devlet tarafnda retilir ya da baz teflviklerle
zel sektr tarafndan retilmesi salanmaya alfllr.
Eflitlik
Bir toplumun bireylerinin ne kadar iyi koflullarda yaflayp yaflamadklar tartflmas,
toplumun etkinlik sorununa nasl bakt ile ilgili olduu kadar (pastann bykl), eflitlik konusundaki tavryla da yakndan iliflkilidir. Sonu ise bireyler ve devletin yapt tercihlere gre flekillenir. Eflitlik konusunda bir deerlendirme yapabilmek iin tek baflna Pareto kriterini kullanmak yeterli olmaz. nk Pareto etkinlii kriteri, bireylerin elde ettii faydalarn llp karfllafltrlabilir olduunu
kabul etmez. Daha nce de akladmz Pareto kriterine gre, bir bireyin daha iyi
duruma gelebilmesi iin, bir dierinin daha kt duruma dflmesi gerekir. Ayrca
Pareto anlamnda etkin olduu kabul edilen her durumun arzulanr olduunu sylemek de ok zordur. fiekil 8.10da tketiciler aras anlaflma erisinden hareketle
izebileceimiz fayda imknlar snr erisi (UU) zerindeki her nokta, Pareto anlamnda etkin noktadr. Ancak bu noktalarn bireyler arasnda ok farkl reel gelir
bileflimlerini temsil ettiini unutmamz gerekir. Dolaysyla bu noktalar arasnda
hangisi en iyidir diye bir soru sorduumuzda, ne yazk ki Pareto etkinlik kriterini
kullanarak bu soruyu yantlamamz mmkn deildir.
Pareto etkin noktalar arasnda bir seim yapmak istediimizde, bireyler aras
fayda karfllafltrmasna olanak tanyacak baflka bir ara, kriter bulmamz gerekmektedir. Doaldr ki bu yeni ara veya kriter ek bir takm deer yarglarn ierecektir. Bu amala kullanacamz ara, sosyal fayda fonksiyonu olacaktr. Bu fonksiyonda, toplu bir biimde kaynak datm sralamasn belirleyebilmemiz iin gerekli olan farkl tketicilerin faydalar bir arada yer almaktadr. Dolaysyla, sosyal
fayda fonksiyonu, toplumun fayda fonksiyonu olarak alglanmaldr. Bu nedenle
de toplumun refah, her bir bireyin faydasnn bir fonksiyonu olur. Toplum A ve B
gibi iki bireyden olufltuundan; toplumun refah, A ve Bnin faydalarnn bir fonksiyonu olarak afladaki biimde yazlabilir:
Sosyal refah = W (UA, UB)
Burada UA, A nn ve UB de B nin fayda dzeylerini gstermektedir. Ayrca, bireylerin fayda dzeyleri arttka toplumun refahnn artaca da varsaylmaktadr.
Toplum asndan arzulanr etkin noktay bulabilmemiz iin ncelikle, sosyal
fayda fonksiyonu olarak kullanacamz azalan eimli farkszlk erilerini ayn flekil zerinde gstermemiz gerekir.
207
Farkszlk erilerinin negatif eimli olmas, eer Ann faydas azaltlrsa ayn
toplumsal fayda dzeyinde kalnabilmesi iin; Bnin faydasnn artrlmas gerektiini ifade eder. Erinin eimi ise toplumun A ve Bnin faydalar konusunda ne kadar duyarl olduklarn gsteren deer yarglarn temsil eder. Toplum asndan en
uygun olan noktay belirlemek iin yeniden flekil 8.10a dnelim.
fiekil 8.10da yer alan Pareto etkin F noktas ile ve Pareto etkin olmayan G noktasn karfllafltrdmzda; G noktasnn daha yksek sosyal farkszlk erisi zerinde olmas nedeniyle daha arzulanr olduunu syleyebiliriz. Burada sosyal fayda
fonksiyonunda yer alan toplumun deer yarglar, Pareto anlamnda etkin olmasa
bile, daha adil bir gelir dalmn tercih etme ynndedir.
Fayda mknlar Snr Erisi
Ayca H noktasnn, hem PaUA
reto etkin olmas hem de eflitToplumun Sosyal Fayda Fonksiyonlar
lik asndan daha adil bir durumu yanstmas nedeniyle
hem F noktas hem de G nokF
U
tasna tercih edileceini sylememiz gerekir. Bu ksa tarH
tflmalardan karlacak en teG
mel sonu ise bir ekonomi
Pareto anlamnda etkin bir
kaynak datm sreci yaratsa bile, refahn daha adil datlabilmesi iin reglasyonUB
U
lar ya da devlet mdahalesi
gereklidir.
fiekil 8.10
Sosyal Faydann
Maksimizasyonu
208
Mikro ktisat
zet
N
A M A
Tketiciler aras deiflimde etkinlik ve Pareto optimumunu aklamak

deal flartlardaki bir piyasa ekonomisi Pareto etkinlik ile sonulanr. Tketicilerden birisinin refahn azaltmadan bir baflkasnn refahnn artrlamayaca durum Pareto optimum noktalar olup
anlaflma erisi zerindeki noktalardr.
A
B
MRSYX
= MRSYX
=
N
A M A
PX
PY
A M A
A M A
N
A M A
retimde etkinlik ve retim imknlar snr erisini elde etmek

Burada retim srecinde elde edilen ktlardan
birisinin retim miktarn azaltmadan dierinin
miktarn artrmann olanaksz olduu durumda
retimde etkinlik salanmakta ve girdilerin etkin
dalm gerekleflmektedir. Etkin retim seti zerinde her noktada retimde etkinlik salanmfl
olup bu etkin retim seti, retim imknlar snr
erisini elde etmek iin kullanlr. retimde etkinlik:
X
Y
MRTSKL
= MRTSKL
=
w
eflitliini gerektirir.
r
Ekonomide genel dengeyi aklamak

Ekonominin genel dengesi hem reticiler aras
denge, hem de tketiciler aras dengeyi gerektirir. Yani her bir mal iin retimde etkinliin salanmas, her bir tketici iin Pareto optimalitenin
salanmas genel denge iin geerli olup flu eflitlik ile gsterilir:
A
B
MRSYX
= MRSYX
= MRTYX =
PX
PY
N
A M A
Optimalite koflullarndan sapma olduunda politikalar deerlendirmek

fiayet optimalite koflullarndan tm salanamyorsa bu koflullardan mmkn olduunca ounun salanmasna ynelik isteklerin gereksiz olduunu ileri sren, ikinci en iyi teoremdir. Bu
teoremde Pareto optimaliteye ulaflmak iin gelifltirilen ksmi politikalarn gerekli olup olmad
sorgulanmaktadr.
Sosyal refah kriterlerini sralamak
Bireylerden bazlarnn durumunu iyilefltirirken
bazlarnn durumunu ktlefltiren bir politika
deiflikliinin sosyal bir iyileflme olup olmadn deerlendirmede kullanlan kriterler; genelde
politika uygulamasnda yarar salayanlarn, zarar
edenleri tazmin etmelerine dayaldr.
Refah ekonomisi kapsamnda devletin roln
ifade etmek
Gerek dnyada reticilerin piyasa gcne sahip
olmalar, piyasalarn olmamas ve etkin bir biimde ifllememesi nedeniyle ekonomide Pareto
anlamnda etkin kaynak dalm salanamaz.
Buna karfllk, Pareto anlamnda etkin kaynak dalmnn saland durumlarda bile, refahn adil
bir biimde datlabilmesi iin devlet mdahalesi gerekebilir.
209
Kendimizi Snayalm
1. ki mal, iki girdi sz konusu olduunda etkin retim
seti zerinde afladaki durumlardan hangisi gerekleflir?
1
2
a. MRSYX
= MRSYX
5. ki mal, iki girdi ve iki tketici durumunda afladaki seeneklerden hangisi ekonominin genel dengesi
iin yeterlidir?
b. MRTS1KL = MRSYX
c. MRT = MRS
A
B
a. MRSYX
= MRSYX
= MRTYX =
2
d. MRTS1KL = MRTSKL
X
b. MRTSYKL = MRTSKL
=
e. MRTSKL = MRT
2. Genel denge kavram afladaki yazarlardan hangisinin ad ile anlr?

a. Edgeworth
b. Leon Walras
c. Marshall
d. David Ricardo
e. Adam Smith
3. Eer tketici tercihleri orijine gre dflbkey ve tketimde dflsallklar yoksa her bir rekabeti genel denge Pareto etkin dalm olarak savunulur. Bu tanmlama
afladaki seeneklerden hangisi iin geerlidir?
a. Refah ekonomisinde birinci teorem
b. Refah ekonomisinde ikinci teorem
c. Refah ekonomisinde nc teorem
d. kinci en iyi teorem
e. N. Kaldor - J. R. Hicks Teoremi
4. ki mal ve iki girdi iin retim imknlar snr erisinin doru fleklinde olabilmesi iin afladaki koflullardan hangisi gereklidir?
a. retim fonksiyonlar lee gre artan getiriye
sahip olmal,
b. retim fonksiyonlar lee gre azalan getiriye
sahip olmal,
c. retim fonksiyonlar lee gre sabit getiriye
sahip olmal,
d. retim fonksiyonlar lee gre sabit getiriye
sahip olmal ve dorusal olan etkin retim seti
zerinde sermaye-emek oranlar birbirine eflit
olmal,
e. retim fonksiyonlarndan birisi artan getiriye sahip iken teki azalan getiriye sahip olmal
A
B
c. MRSYX
> MRSYX
PX
PY
w PX
=
< MRTYX
r
PY
P
> MRTYX > X
PY
PX
PY
PX
>
PY
A
B
d. MRSYX
< MRSYX
< MRTYX <
A
B
e. MRSYX
= MRSYX
< MRTYX
6. ki birey ve iki maln bulunduu bir ekonomide deiflimin genel dengesi hangi seenek ile salanr?
A
B
a. MRSYX
= MRSYX
= MRTSKL
w
r
P
A
B
c. MRSYX
= MRSYX
= X
PY
A
B
b. MRSYX
= MRSYX
=
X
Y
d. MRTSKL
= MRTSKL
=
w
r
X
A
B
= MRTSYKL = MRSYX
= MRSYX
e. MRTSKL
7. Etkin retim setinden hareketle afladaki erilerden

hangisi elde edilir?
a. retim imknlar snr erisi
b. Farkszlk erisi
c. Efl rn erisi
d. Talep erisi
e. Arz erisi
8. retim imknlar snr erisine izilen teetin eimi
neyi ifade eder?
a. Marjinal ikame oran
b. Marjinal dnflm oran
c. Marjinal maliyet oran
d. Marjinal tketim oran
e. Marjinal tasarruf oran
210
Mikro ktisat

9. Eer Pareto optimal koflullardan tm salanamyorsa bu koflullardan mmkn olduunca ounun salanmasna ynelik arzularn gereksiz olduunu aklayan teoreme ne ad verilir?
a. kinci en iyi teoremi
b. Refah ekonomisinin birinci teoremi
c. Refah ekonomisinin ikinci teoremi
d. Genel denge teoremi
e. Ksmi denge teoremi
10. Tm piyasalarn efl anl incelenmesine ynelik analize ne ad verilir?
a. Marshall analizi
b. Marshall-Lerner analizi
c. Walras-Marshall analizi
d. Ksmi denge analizi
e. Genel denge analizi
1. d
2. b
3. a
4. d
5. a
6. c
7. a
8. b
9. a
10. e
nk etkin retim seti zerinde her iki mal

iin efl rn erilerinin eimleri (MRTSKL)
birbirine eflittir.
Genel denge analizi Leon Walras ad ile anlr.
Belirli varsaymlar altnda her Pareto etkin
dalmn rekabeti genel dengeyi yanstmas,
refah ekonomisinde birinci teorem olarak
adlandrlr.
Etkin retim seti dorusal olmal ve mallar iin
lee gre sabit getiri koflullar geerli
olmaldr. Bu durumda MRTYX sabit olur.
Her birey iin marjinal ikame oran mallarn
fiyatlar oranna eflit olmaldr. Bu da yine
marjinal dnflm oranna eflit olduunda genel
denge koflulu salanmfl olur.
Tketiciler aras deiflimde etkinliin geerli
olabilmesi iin her iki tketicinin farkszlk
erileri birbirine teet olacak ve bu da mallarn
fiyatlar oranna eflit olacaktr.
Etkin retim seti zerinde bir maln retimini
artrabilmek iin teki maln retiminin
azaltlmas gerekir. Dolaysyla kaynaklar etkin
kullanlmfltr. Bu set kullanlarak iki mal
dzleminde retim imknlar snr erisi elde
edilir.
retim imknlar snr erisine izilen teetin
eiminin negatif iflaretlisi marjinal dnflm
orann verir.
Burada ikinci en iyi teoreminin tanm yaplmfltr.
Genel denge analizi tanm verilmifltir.
211

Sra Sizde 1
Eer bir endstri emek ve sermaye girdileri bakmndan dier piyasalara kyasla ok kk ise bu endstrideki deiflmelerin dier piyasalara etkisi ihmal edilebilir, burada politika analizleri iin ksmi denge analizleri
kullanmak doru sonu verir. rnein yiyecek veya
belirli giyecek mallar lehine zevklerdeki bir deiflmenin girdi ve kt fiyatlar zerindeki etkisi ihmal edilebilir. Ancak demir-elik retimindeki bir teknolojik deiflme ya da petrol darl ok byk genel denge etkilerine sahiptir. nk demir-elik endstrisi byk lde emek istihdam etmekte ve byk miktarda sermaye kullanmaktadr. Yine bu endstrinin rn birok
endstride kullanlmaktadr. Bu durumlarda genel denge etkilerini ihmal etmek doru olmayan tahminlere
yol aar, belki de uygun olmayan politika nerileriyle
sonulanr. Bu yzden genel denge analizine ynelmek
daha aklcdr.
Sra Sizde 2
Tm tketiciler arasnda marjinal ikame oran eflit ve
bu, fiyat orann yanstyorsa tketiciler aras denge salanr. Dolaysyla deiflimde ya da tketiciler arasnda
denge koflulu flu flekildedir:
A
B
MRSYX
= MRSYX
=
PX
PY
Sra Sizde 3
retimde eer Y mal retimini azaltmakszn X mal
retimi artrlamyorsa etkin retim setine ulafllmfl olur.
fiekilde efl rn erilerinin birbirlerine teet olduklar
noktalarn geometrik yeri, etkin retim seti ya da retimin anlaflma erisini gsterir. Etkin retim seti zerindeki her noktada X ve Y mal retimi iin tm girdiler
etkin biimde kullanlmaktadr.
Sra Sizde 4
retim imknlar erisi doru flekline ise marjinal dnflm oran bir sabite eflit olacaktr. Ekonomide bu sabit oran zerinden Y mal X malna etkin bir biimde
dnflecektir.
Sra Sizde 5
A
B
MRSYX
= MRSYX
= MRTYX =
PX
PY
Sra Sizde 6
Temel refah kuramna gre kaynaklarn etkin bir biimde datlabilmesi, yani kaynak datmnda etkinlik
salanabilmesi iin retici ve tketicilerin piyasa gcne sahip olmamalar gerekir. Yani ne reticilerin ne de
tketicilerin tek bafllarna maln piyasa fiyatn etkileme
gcnn olmamas gerekir. Eer retici veya tketicilerden bazlar fiyatlar etkileme gcne sahipse yani fiyat yapc durumunda iseler kaynaklar genellikle etkin
olmayan bir biimde datlr ve Pareto anlamnda etkinlii salayacak yeter koflul gerekleflmez.
With Calculus (2nd Edition). Massachusetts: Addison Wesley.
Wiley.
Yayn Evi.
Hebert, R. F. ve Robert B. Ekelund Jr. (1999). Secret
Approach with Calculus. New York: South-Western Cengage Learning.
Microeconomics (11 th Edition). Mason, OH: South-Western Cengage Learning.
Nicholson, W. ve Snyder, C. M. (2008). Microeconomic Theory: Basic Principles and Extentions
(10th Edition). New York: South-Western Cengage Learning.
Perloff, M. J. (2011). Microeconomics (6th Edition).
Schotter, A. (2009). Microeconomics: A Modern Approach. Mason, OH: South-Western Cengage Learning.
Yldrm, K. Ve zer, M. (2011). ktisat Teorisi. T.C
Anadolu niversitesi yayn, No: 1456, AF yayn,
No: 773.
Szlk
213
Szlk
A
Ekonomik Rant: Firmann girdi iin demek istedii fiyat ile

bu faktrn kullanlmas iin denmesi gereken mini-
Ak Maliyet: Bir mal veya hizmetin retimi iin direkt olarak

parasal bir harcamay gerektiren demelerin tamamna
denir.
mum harcama arasndaki farktr.

Emee Gre Artan Marjinal Getiri (Verim): Dier girdiler
sabit iken emek miktarndaki her bir birim artfl karflsn-
Anlaflma (Szleflme) Erisi: ki tketici iin deiflimin son
da toplam fiziki rn artarak artyor ise emee gre ar-
bulduu ve marjinal ikame oranlarnn eflit olduu Pareto optimum noktalarn birlefltirilmesiyle elde edilen eri
olarak adlandrlr.
tan marjinal getiri var demektir.

Emee Gre Azalan Marjinal Getiri (Verim): Dier girdiler
sabit iken emek miktarndaki her bir birim artfl karflsn-
Aflr Kapasite: Maksimum tesis kapasitesinden kk re-
da toplam fiziki rn azalarak artyor ise emee gre
tim dzeyleri olarak adlandrlr.

Aflr Kr: Toplam gelir ile toplam maliyet arasndaki pozitif
fark olarak tanmlanr.
azalan marjinal getiri (verim) var demektir.

Emee Gre Azalan Toplam Getiri: Dier girdiler sabit iken
emek miktarndaki her bir birim artfl karflsnda toplam
Azalan Marjinal Getiriler (Verimler) Kanunu: Dier girdi-
fiziki rn azalyor ise bu durumda emee gre azalan
ler sabit iken tek bir girdinin retimde kullanlan miktarn arttrdmzda sz konusu girdinin marjinal fiziki
rnnn belli bir noktaya kadar artmas ve o noktadan
toplam getiri (verim) var demektir.

Emek-tasarruflu (Sermaye Kullanml) Teknolojik Geliflme: Emein marjinal fiziki rnne gre sermayenin
sonra azalmaya bafllamas fleklinde tanmlanr.
marjinal fiziki rnnn daha fazla artmasna yol aan

teknolojik geliflmeye denir.
Baya Girdi: retim miktar arttka maliyeti minimize eden,
Efl Maliyet Dorusu: Ayn miktarda toplam harcamay gerektiren emek ve sermaye girdisi bileflenlerini gsteren
miktar azalan girdiye denir.

Bte: Veri bir periyotta (bir hafta, bir ay, bir yl) harcama
yapmak iin ne kadarlk bir satn alma gcnn (para-
doruya denir.
Efl rn Erisi: Ayn kt dzeyini salayan, teknolojik olarak tm etkin emek-sermaye kombinasyonlarn gste-
nn) mevcut olduunu gsterir.
ren eriye denir.

Etkin retim Seti: Edgeworth kutu diyagramnda efl rn
erilerinin birbirlerine teet olduklar noktalarn geo-
Damping: Bir maln reticisi olan monopolc firmann maln
metrik yeri ya da retimin anlaflma erisini gsterir.
yabanc piyasalarda daha dflk fiyatlardan satmasdr.

Deiflim Deeri: Maln piyasada alm satma konu olduu fiyattr.
Doal Monopol: Bir piyasada sadece tek bir firma tarafndan
retimin gereklefltirilmesi iki veya daha ok sayda retimin gereklefltirilmesine gre daha ucuzsa doal monopolden bahsedilebilir.
Dorusal retim Fonksiyonu: kame esneklii sonsuz olan
retim fonksiyonlarna denir.
F
Faiz: nsanlarn sermayelerini kullanarak elde ettikleri gelire
denir.
Farkllafltrlmfl Oligopol: Heterojen mallarn retildii piyasalardr.
Farkszlk Erisi: Tketiciye ayn fayda dzeyini salayan
mal bileflimlerinin oluflturduu eriye denir.
Fayda: Bir mal veya hizmetin tketilmesi ile tketicinin elde
ettii tatmin dzeyi olarak tanmlanr.
E
Ekonomi: fiimdi ve gelecekte tketimi yaplacak mal ve hizmetlerin retilmesi ve paylafllmas srecinde bir toplumun alternatif yerlerde kullanabilecei kt kaynaklarn
eflitli alanlara tahsisine karar verirken seimlerini nasl
yaptklarn ve bu seimlerin sonularn inceleyen bir
sosyal bilimdir.
Ekonomik (ktisadi) Maliyet: Firmann ak ve rtk maliyetleri toplamna denir.
Frsat Maliyeti: Bir fleyi setiimizde vazgetiimiz alternatiflerin deerini ifade etmektedir.
Fiyat Dfl Rekabet: Firmalarn rakipleri ile mal farkllafltrmas, retim tekniklerinde yenilikler, reklamlar, yeni rn
gelifltirme, promosyon ve kampanyalar gibi konularda
rekabet etmesine denir.
Fiyat Mekanizmas: Hangi mal ya da hizmetin nasl ve kimin
iin retileceine karar verilmesini salayan bir mekanizmadr.
214
Mikro ktisat
Fiyat Savafl: Oligopol piyasasnda rakip firmalarn fiyatlar

dflrme yarfldr.
Fiyat Tketim Erisi: Bte dorular zerinde optimal seim
K
Kaldor Kriteri: Kaldor kriterine gre bir politikann uygulanmas sonucunda ortaya kan yeni durumdan kazanl
noktalarnn birlefltirilmesi ile elde edilen eriye denir.
kacak olanlar, zarar grenlerin kayplarn tam olarak

telafi etseler bile, hala kazanl iseler, yeni durum bir
G
Gelecekteki Tketim: Bireylerin sahip olduklar kaynaklar
bulunduklar zamanda tketmeyip gelecekte gereklefltirme karardr.
Gelir Etkisi: Fiyat deifliminin neden olduu fizibil alandaki
farkllaflmann (satn alma gcndeki deiflmenin) yarat-
sosyal iyileflme olarak alglanmaldr.

Kr: Giriflimcilerin gelirine kr denilmektedir.
Kardinal Fayda: Bu yaklaflmda faydann nesnel olarak llebilecei ileri srlmektedir.
Karfllafltrmal Duraan Analiz: Dflsal deiflkenlerden birindeki deiflmenin bir ekonomik modeldeki isel deifl-
t talep miktarndaki deiflmeyi aklar.
kenin seviyesini nasl etkileyeceini incelemek iin kul-
Gelir Tketim Erisi: Sadece gelirdeki deiflmeler sonucu

ulafllan optimal seimleri birlefltirerek elde edilir.
Genel Denge Analizi: Birden fazla piyasadaki kt ve fiyat
lanlr.
Kartel: Ayn retim dalnda, iki veya daha fazla firmann aralarndaki rekabeti nleyerek, fiyatlar dzenlemek ve pi-
dzeylerinin nasl belirlendii arafltrlr.
yasada monopol oluflturabilmek amacyla, hukuki ve
Genel Denge: retimde etkinlik salandnda ve deiflimde
ekonomik bamszlklarn koruyarak meydana getir-
pareto optimaliteye ulaflldnda tm tketicilerin marjinal ikame oranlar birbirine eflit olacak ve bu oran ayn
zamanda marjinal dnflm oranna eflit olacaktr. Dolaysyla ekonominin genel dengesi salanmfl olacaktr.
Giriflimci: Ekonomik hayatta risk alan bireylerdir.
dikleri bir birliktir.

Kaynaklar: Mal ve hizmetlerin retilmesi srecinde kullandmz retim aralar ile hammaddeler yani girdilerdir.
Kstl Optimizasyon: Bir karar verici, seeneklerdeki mmkn olan tm snrlamalar ve kstlamalar gz nnde
bulundurarak en uygun seimi yapma arayfl iinde ol-
H
Hakim Firma Modeli: Hakim firma, piyasada toplam endstri retim miktarnn nemli bir ksmn kontrol eden fir-
duunda kullanlr.
Ksmi Denge Analizi: Tek bir piyasada kt ve fiyat dzeyi
belirlenirken, dier piyasalardaki fiyatlar veri alnr. Bu
madr.
Hicks Kriteri: Bir politika uygulamasndan zarar grenler, bu
politikann uygulanmamas iin, nerdikleri parasal de-
durumda ksmi denge analizi uygulanmfl olur.

Ktlk: Var olan bir kaynan ne kadarnn istenildii ile ilgilidir. Eer bir kaynan mevcut miktarndan daha fazlas
melerle kazanl kanlar ikna edemiyorlarsa bu durum

bir sosyal iyileflmedir.
isteniliyorsa o kaynak kttr.

Kt Mal: Kurtulmak iin deme yapmaya hazr olduumuz
her fleye denilmektedir.
kame Esneklii: kt dzeyi sabit iken, bir girdinin dieri
Kullanm Deeri: Bir maln kullanmndan elde edilen faydadr.
ile ne kadar kolay ikame edilebildiini yzdesel olarak

len lte denir.
kame Etkisi: Fiyat deiflimine bal olarak, iki mal arasndaki deiflim oranndaki farkllaflmann yol at talep miktarndaki deiflimi aklar.
ki Tarafl Monopol: Faktr piyasasnda monopol ve monopson zelliklerinin tek bir modelde gsterilmesi ile
ortaya kar. Girdi piyasasnda her iki tarafnda monopolc gce sahip olmas durumunda gzlenir.
kinci En yi Teorem: Tketici tercihleri ile ilgili aksiyomlarn geerli olduu (farkszlk erileri orijine dflbkeydir,
sreklilik vardr) ve tketimde dflsalln bulunmad
varsaym altnda transfer ve deiflim sonucu yeni bir
dengeye ulafllmaktadr ki bu refah ekonomisinde ikinci
teorem olarak adlandrlr.
M
Makroekonomi: Ekonomiyi bir btn olarak inceler. Ulusal
ekonomide devletin, firmalarn ve bireylerin tercihlerinin toplam etkisiyle ilgilenir.
Maksimum Tesis Kapasitesi: Ksa dnem ortalama maliyet
erisinin minimum olduu kt dzeyine denir.
Mal Farkllafltrmas: Mallarn fiziksel zelliklerinde yaplacak olan deiflikliklerdir.
Mal: ster firma dzeyinde olsun ister bireysel dzeyde olsun
ihtiyacmz gideren her fleydir.
Marjinal Dnflm Oran: Bir maldan bir birim daha fazla
retmek iin teki maldan ne kadar fedakrlk etmek
gerektiini gstermektedir.
Szlk
Marjinal Fayda: Belirli bir zaman diliminde, bir maldan bir
Ortalama Maliyet: Bir birim kt baflna dflen toplam mali-
birim daha fazla tketilmesi sonucu toplam fayda da

meydana gelen artfl olarak tanmlar.
215
yete denir.
Ortalama Sabit Maliyet: Bir birim kt baflna dflen toplam
Marjinal Fiziki rn: retimde kullanlan dier girdiler sabit
sabit maliyet olarak tanmlanr.
iken, sadece bir girdinin kullanlan miktarndaki bir bi-
lee Gre Getiri: retimde kullanlan tm girdiler ayn
rimlik artfl veya azalfl ynndeki deiflimin toplam fizi-
oranda arttrldnda kt dzeyinin ne oranda arttn
ki rnde meydana getirdii deiflime denir.

Marjinal Maliyet: Firmann bir birim daha fazla retmesi so-
gsteren orandr.
rtk Maliyet: Bir mal veya hizmetin retimi iin direkt ola-
nucunda katlanmak zorunda olduu ek maliyettir.
rak parasal bir harcamay gerektirmeyen fakat bir alter-
Marjinal Teknik kame Oran: Ayn kt dzeyinde kalabil-
natiften vazgeilmifl olunmas nedeniyle ortaya kan
mek iin girdilerden birinin miktarn bir birim arttrdmzda dier girdiden ka birim vazgemek zorunda ol-
maliyetlere denir.
zel mtiyaz Hakk: lk yatrm maliyeti yksek retim dalla-
duumuzu gsteren orana denir.

Marjinalist Devrim: Deiflim deerini toplam faydann deil
rnda devletim retim hakkn tek bir firmaya vermesidir.
kullanlan son birimin salad faydann belirlediini
ileri sren grfltr.
Pareto Optimalite: Hi kimsenin refahn azaltmakszn baz

bireylerin refahn arttran her trl deifliklik olarak ak-
Mikroekonomi: Bireylerin ve firmalarn seimlerini ve bu se-
lanabilir.
imlerin birbirleri ile etkileflimi ve devletin bu seimlere

etkisini arafltrr.
Piyasa Baflarszl: Bireyin kendi iyilii iin yapt bir eylemin topluma zarar vermesi veya kaynaklarn etkin da-
Minimum Etkin lek: Uzun dnem ortalama maliyeti mi-
lmnn salanamamas durumunda gzlenir.
nimum klan kt dzeyine denir.

Muhasebe Kr: Toplam haslat ile toplam ak maliyet ara-
Piyasa: Tketiciler ile reticilerin (firmalarn) etkileflimini salayarak alclarn satclarla ticaret yapmasna olanak sa-
sndaki farktr.
layan mekanizmadr.
Muhasebe Maliyeti: Firmann ak maliyetleri toplamna denir.

Mkemmel kame: Marjinal teknik ikame oran sabit olan
Pozitif Analiz: Bir ekonomik sistemin nasl alfltn aklamaya ve zaman iinde nasl deifltiini tahmin etmeye
girdiler birbiriyle mkemmel ikameye sahiptir.
alflr.
Pozitif lek Ekonomileri: retimi iki kat arttrmann maliyeti iki kattan daha az arttrd duruma denir.
Negatif lek Ekonomileri: retimi iki kat arttrmann maliyeti iki kattan daha fazla arttrd duruma denir.
Normal Girdi: retim miktar arttka maliyeti minimize eden
miktar artan girdiye denir.
R
Rant: nsanlarn topraklarn kullanarak elde ettikleri gelire
Normal Kr: Ekonomik krn sfr olduu durumdur.

Normatif Analiz: Ne olmal ya da nasl olmal gibi kelimeleri ieren deer yarglar ile ilgili ifadelerdir.
denir.
Refah: Tketici art ile retici artnn toplamndan oluflur.
Rekabeti Genel Denge: Firmalar ise veri denge girdi fiyatlar altnda krlarn maksimize ederler. Bu erevede
O-
ulafllan denge olarak tanmlanr.
Oligopolistik Bamllk: Endstrideki firmalardan bir tanesi-
Rekabeti Ksmi Denge: Ancak tek bir piyasadaki denge
nin fiyat, reklam, retim miktar veya rn gelifltirme gi-
zerinde duruluyor ve dier piyasalarda bir deiflikliin
bi konularda ald bir karar dier firmalarn satfllarn ve
olmad varsaylyorsa rekabeti ksmi dengeden sz
dolaysyla davranfllarn etkileyerek, tepki vermeleridir.
edilir.
Optimum Tesis Bykl: Uzun dnem ortalama maliyeti

minimum klan ksa dnem ortalama maliyet erisinin
ait olduu tesisin byklne denir.
Sabit kame Esnekli retim Fonksiyonu: kame esneklii
Ortalama Deiflken Maliyet: Bir birim kt baflna dflen

toplam deiflken maliyete denir.
Ortalama Fiziki rn: Bir birim girdi baflna elde edilen rn
miktarna denir.
olarak sfr ile sonsuz arasndaki herhangi bir deeri alabilen retim fonksiyonlarna denir.
Sabit-Oranl retim Fonksiyonu: kame esneklii sfr olan
retim fonksiyonlarna denir.
216
Mikro ktisat
Saf Oligopol: Bu tr piyasalarda standartlafltrlmfl rnler

retilir.
Scitovsky Kriteri: Politika deiflikliinin yol at refah art-
U-
Uzun Dnem Geniflleme Yolu (LREP): Firmann efl maliyet
dorular ile efl rn erileri arasnda kalan teet nokta-
flndan sz edilebilmesi iin, avantajl duruma geenlerin

kazanlar, kaybedenlerin zararlarndan byk olmaldr. Ayrca, buna ek olarak kazanl olanlarn zarar g-
larn birlefltiren doruya denir.

Uzun Dnem Marjinal Maliyet: retimi bir birim arttrmann uzun dnem toplam maliyette meydan getirdii art-
renleri ikna edebilmeleri; zarar grenlerin ise, kazanl

duruma gelenleri byle bir deiflimin olmamas iin ikna
edememeleri gerekmektedir.
Serbest Mal: Ekonomide kt olmayan mallara denir.
Sermaye Mal: Baflka mallar retmek iin kullanlan mallardr.
fla denir.
Uzun Dnem Ortalama Maliyet: Birim kt baflna dflen
uzun dnem toplam maliyete denir.
Uzun Dnem Toplam Maliyet: Her bir kt dzeyi iin maliyet minimizasyonunu salayan girdi bileflenlerinin ier-
Sermaye: Paradan ziyade fiziki retim aralarn vurgulamakta ve makine ve ekipman gibi retimde kullanlan rnleri bir btn olarak ifade etmektedir. Sermaye denilince bir projenin gerekleflmesi iin gereken mali destek
veya baz firmalarn finansman iin kullanlan hisse se-
dii maliyetler toplamna denir.

cret: nsanlarn emeklerini arz ederek elde ettikleri gelire
denir.
retim Fonksiyonu: Teknoloji veri iken her bir spesifik girdi bilefleni iin firmann retebilecei maksimum kt
netleri veya tahviller akla gelmektedir.

Sermaye-Tasarruflu (Emek Kullanml) Teknolojik Geliflme: Sermayenin marjinal fiziki rnne gre emein
dzeyini gsteren matematiksel ifadedir.

retim mknlar Snr Erisi: Etkin retim seti zerindeki
baz retim dzeylerinin, X ve Y ekseninden oluflan bir
marjinal fiziki rnnn daha fazla artmasna yol aan

teknolojik geliflmeye denir.
Sosyal Fayda Fonksiyonu: Toplumun fayda fonksiyonu ola-
flekil zerinde gsterilmesiyle elde edilir.

retim Teknii: Ayn miktar rn elde etmeye imkn tanyan farkl girdi bileflenlerinin her biri ayr bir retim tek-
rak alglanmaldr.
niini oluflturmasna denir.

retim Teknolojisi: Bir rn retmeyi mmkn klan re-
T
Teknolojik Geliflme (lerleme): Firmalarn ayn girdi bilefleni ile daha fazla kt elde etmelerine veya ayn kt d-
tim tekniklerinin tamamndan oluflur.

retimin Ekonomik Blgesi: Her iki girdinin marjinal fiziki
rnnn pozitif olduu ve efl rn erisinin eiminin
zeyini daha dflk bir girdi bilefleni ile elde etmelerine

imkn tanyan retim srecindeki deiflikliklere denir.
Toplam Deiflken Maliyet: retim dzeyi ile birlikte dei-
negatif olduu blgeye denir.

retimin Ekonomik Olmayan Blgesi: Girdilerden birinin
marjinal fiziki rnnn negatif olduu ve efl rn eri-
flen retim harcamalar toplamna denir.
sinin eiminin pozitif olduu blgeye denir.
Toplam Fiziki rn: retim srecinde kullanlan deiflken

girdi miktarnn arttrlmas sonucu elde edilen toplam
rn miktarna denir.
Toplam Maliyet: Toplam sabit maliyetler ile toplam deiflken
W
Walras Yasas: Rekabeti genel denge modelinde n sayda
farkl piyasa iin n-1 tanesinde denge salanmflsa n. pi-
maliyetlerin toplamndan oluflur.
yasada denge otomatik olarak salanr.
Toplam Sabit Maliyet: retim dzeyi ile birlikte deiflmeyip

sabit kalan retim harcamalar toplamna denir.
Trst: Ayn veya farkl retim dalnda faaliyet gsteren firmalarn hukuki ve ekonomik bamszlklarn yitirerek bir-
Y
Yansz Teknolojik Geliflme: Marjinal teknik ikame orann
deifltirmeksizin ayn kt dzeyini elde etmek iin ge-
leflmeleridir.
rekli sermaye ve emek girdisi miktarn azaltan teknolo-
Tketim Mal: Bir ihtiyac gidermek amacyla retilen malla-
jik geliflmeye denir.
ra denir.
Z
Zarar: Ekonomik krn negatif olduu durumdur.

Mi̇kro İkti̇sat

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Mi̇kro İkti̇sat

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Mi̇kro İkti̇sat

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2632

Tketici Davranfllar Kuram ve Tketici Talebi................. 28

retim Kuram ........................................................................ 58

Tam Rekabet............................................................................ 112

Eksik Rekabet Piyasalar-Monopol, Monopolc Rekabet ve

Faktr Piyasalar......................................... ............................. 156

REKABET PYASADA UZUN DNEM RETM FAKTR TALEB ......

Genel Denge ve Refah Ekonomisi.......................................... 186

Szlk ................................................................................... 213

Bu niteyi tamamladktan sonra;

Makroekonomi, ekonomiyi bir

Makroekonomi, ekonomiyi bir btn olarak inceler. Yani makroekonomi

Ekonomi tanmnda verilen temel kavramlar tanmak

Bireyin kendi iyilii iin

Ekonomide kt olmayan mallara ise serbest mal ad verilmektedir. Havay bu

Seim ve Frsat Maliyeti

Frsat maliyeti bir fleyi

Rasyonel Davranfl ve Bireysel karlar

Mevcut ve Gelecekteki Tketim

Sosyal Bilim Olarak Ekonomi ve lgi Alan Olarak Sosyal

TEfiVKLER, DRTLER VE EKONOMK MODELLER

Ekonomik modelleri ve modellerde kullanlan analitik aralar

Ceteris Paribus: Latince bir

Ekonomistler sebep sonu iliflkilerinde zellikle pozitif analizlerle ilgilenirler. LCD

Mikroekonomik Modellerde Kullanlan Analitik Aralar

Marjinal karm ve Kstl Optimizasyon

Reklam in Toplam Harcama

getirecektir. O halde bu datma gre T100.000lk reklam bteniz 26.650 kutu

Bu fiziki sistemde top B noktasnda, fincann tabannda kaldnda dengededir.

Portakaln miktar, ton

Karfllafltrmal Duraan Analiz

Karfllafltrmal duraan analizin denge modeline nasl uygulanacan, portakal

POZTF VE NORMATF ANALZ

Pozitif ve normatif analiz arasndaki ayrm aklamak

Mikroekonomik analizde hem pozitif hem de normatif analiz yntemleri kullanlr.

Pozitif iktisat bir fleyin ne

MKROEKONOMNN KISA BR TARHES

Mikroekonominin geliflim srecini belirtmek

Ekonomik faaliyetler btn toplumlarn ortak zelliidir. Bu faaliyetler ancak 18.

Marjinalist Devrim: Deiflim

KARAMSAR OLMAYAN BLM VE FARKLI

Ekonomi tanmnda verilen temel kavramlar

Pozitif ve normatif analiz arasndaki ayrm

6. Su ve elmas paradoksuna zm getiren ekonomist

7. Portakal piyasasna iliflkin arz talep (Qd =

3. Bir bamsz deiflkenin deeri bir birim arttnda

8. Dflsal faktrler deiflmedii srece, belirsiz bir sre

4. Bir modelde deeri veri olarak alnan deiflkene ne

9. Ekonomik hayatta risk alan retim kaynana ne ad

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

Sra Sizde Yant Anahtar

Bu niteyi tamamladktan sonra;

Bte kst ve bunu etkileyen faktrleri aklamak

Bte veri bir periyotta (bir

Bu denklem; ilgilendiimiz x mal iin harcanan para miktar (Pxx) ve dier tm

Tketici tm gelirini bu iki mal iin harcadnda denklemimiz; Pxx + Pyy = I

2. nite - Tketici Davranfllar Kuram ve Tketici Talebi

X2 I/P3x X1