117 Chuyen Ke Ve Bac Ho

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc
117 Chuyn k v tm gng o c H Ch Minh ******* Chuyn th 1: Bn yu sch ca nhn dn An Nam gi Hi ngh Vc-xy. Thng 6 nm 1919, nghe tin cc on i biu mi my nc ng minh chin thng hp Vc-xy cch th Pa-ri 14 ki-l-mt, Nguyn Tt Thnh bn vi nh yu nc Phan Chu Trinh v lut s, tin s Phan Vn Trng vit bn "Yu sch ca nhn dn An Nam" gi Hi ngh Vc-xy. Nh yu nc h Phan trnh trng ni: - By iu yu sch m anh Thnh nu ra, theo ti tht l xc ng v ng nh bn mnh thng trao i vi nhau. Ch Trng xem c nn thm iu g khng? - Ti thy th l tt... Th xem cn vn g v quyn ca nhn dn ta cn i... - Vn Trng ni v g nh vo trn mnh theo thi quen ca ng khi cn suy tnh mt iu g. - Tha hai bc - Tt Thnh ln ting - Hm trc chu phc tho ra 7 iu yu sch a hai bc xem, nhng m hm qua chu mi ny thm mt . Chu thy rng ng Dng, bn quan li ch da vo cc sc lnh ca tn ton quyn cai tr dn ta m khng h c lut. Chu mun a thm mt iu yu sch na: "Thay th ch sc lnh bng ch lut php". - ng! ng! Lut s h Phan si ni hng ng. Mun cho dn ta c t do th phi i h cai tr theo lut php! - Ti cng tn ng! Phan Chu Trinh ni nh kt lun bui gp mt. By gi ta lm th no chuyn bn Yu sch ti Hi ngh Vc-xy y? Tt Thnh: - Tha bc, chu ngh rng phi nh bc Phan Vn Trng vit ngay ra bng ting Php th mi kp. Hai ngy sau, Nguyn Tt Thnh ngi bn lut s Phan Vn Trng, trc bn "Yu sch ca nhn dn Vit Nam" va tho xong bng ch Php. - Chng ta s ng tn di bn yu sch ny nh th no y? Bc ng tn nh. Nguyn Tt Thnh nu kin. - Khng! Phan Vn Trng p - bn Yu sch ny tuy l ti chp bt vit ra bng ting Php. Nhng ti phi vit ch v anh cha thng tho Php vn m thi, ch sng kin ln lao ny ca anh, v hu ht kin nu ra trong bn Yu sch cng l ca anh. - Tha bc, sng kin ca chu cng ch l phn nh nguyn vng chung ca nhng ngi yu nc ch c phi ca ring chu u. Bc l mt nhn vt c danh ting, b con Vit kiu trn t Php u bit bc l mt lut s yu nc dm bnh vc cng l, che ch cho b con. Bc ng tn cho bn yu sch ny th gi tr ca n cng cao, nh hng ca n cng rng. - Khng! Khng th c! Ti tuy c cht danh vng hn anh ngy nay, nhng ci tm, ci ch ca anh cn ln hn ti nhiu. V li v nguyn tc, ngi tr thc khng c php ly cng ngi khc lm cng ca mnh: "Ci g ca X-da th phi tr li cho X-da". mi l l phi. Chng nhng ti khng th ng tn, m bc Hy M Phan Chu trinh cng khng nn ng tn. Cuc trao i gia hai nh yu nc i ti kt lun: dng mt ci tn g tiu biu cho nguyn vng chung ca nhn dn, nhng phi l tn mt c nhn th tnh cht php nhn ca vn
1
bn mi c gi tr. Cui cng anh Nguyn quyt nh t mnh ng mi chu so vi ci tn chung cho tm lng ca mi ngi. Anh k: Thay mt nhng ngi yu nc Vit Nam Nguyn i Quc Ngay bui chiu hm y, sau khi bn Yu sch c gi i, anh Nguyn ri khi nh s 6 ng Vi-la G-b-lanh, ni anh vn vi lut s Phan Vn Trng. Anh sng b mt, phng s truy lng ro rit ca bn mt thm B Thuc a Php. * * * Vo bui sng sm c ngi n bm chung cn nh s 6, ph -bi-nhi. y l nh ca Giuyn Cm-bng, i s c ca Php c, hin l thnh vin ca on i biu Php i d Hi ngh Vc-xy. Gi-n-vi-e-v Ta-bu-i, c chu gi tr ca Cm-bng ra m ca. Sau ny c l mt nh bo ni ting, nhng lc by gi c l th k ca cu c. Ngi bm chung l mt thanh nin chu , mnh khnh, c khun mt ci m, d mn, i mt to, sng long lanh. Anh lch s cho c v ni bng th ting Php khng si: - Ti mun trao cho ngi i s Cm-bng mt vn kin. Gi-n-vi-e-v mi khch n sm vo nh ri ra hiu cho khch ngi xung cnh chic bn di chm tr theo kiu ch. Chic bn ny hin nay vn k trong phng khch gia nh Ta-bu-i. C gi hi ngi thanh nin l ai? - Tha c, ti l Nguyn i Quc, ti mun gp ngi Cm-bng. Chng thanh nin ly ra mt cun giy buc bng dy mnh. Anh m ra v trao cho c gi. - Ti n y trao cho ngi i s "bn trn tnh ca nhn dn ng Dng. C th thy ngay l nhng t giy trong cun giy vit bng mt th ch rt p. T u tin l bc th gi cho ch nh: Tha ngi i s Cm-bng, i din ton quyn ca nc Php ti Hi ngh Vc-xy. Ti l ngi i in cho nhn dn ng Dng. Chng ti l mt dn tc chm pht trin, chng ti c bit th no l nn vn minh ca nc Ngi...". Ti liu m ngi thanh nin chu mang n c tn l Bn Yu sch ca nhn dn An Nam ". Bn Yu sch vit: "Trong khi ch i nguyn tc dn tc s t lnh vc l tng chuyn vo lnh vc hin thc do ch quyn t quyt thing ling ca cc dn tc c tha nhn thc s, nhn dn nc An Nam trc kia, nay l x ng - Php, xin trnh by vi cc qu Chnh ph ng minh ni chung v vi Chnh ph Php ng knh ni ring nhng yu sch khim tn sau y: 1- Tng n x cho tt c nhng ngi bn x b n t chnh tr. 2- Ci cch nn php l ng Dng bng cch cho ngi bn x cng c quyn hng nhng m bo b mt php lut nh ngi u chu; xo b hon ton cc to n c bit dng lm cng c khng b v p bc b phn trung thc nht trong nhn dn An Nam; 3- T do bo ch v t do ngn lun; 4- T do lp hi v hi hp; 5- T do c tr nc ngoi v t do xut dng;
6- T do hc tp, thnh lp cc trng k thut v chuyn nghip tt c cc tnh cho ngi bn x; 7- Thay th ch ra cc sc lnh bng ch ra cc o lut; 8- on i biu thng trc ca ngi bn x, do ngi bn x bu ra, ti Ngh vin Php gip cho Ngh vin bit c nhng nguyn vng ca ngi bn x. Vi ngy sau, cc on i biu khc tham gia Hi ngh v nhiu ngh s Php cng nhn c bn yu sch tng t nh vy. Km theo bn yu sch c bc th ngn: "Tha ngi! Nhn dp chin thng ca ng minh, chng ti xin mn php gi n Ngi km theo y bn ghi nhng yu sch ca nhn dn An Nam. Tin tng s lng cao c ca Ngi, chng ti mong Ngi ng h bn yu sch ny trc nhng ngi c thm quyn. Thay mt nhm nhng ngi An Nam yu nc: Nguyn i Quc". Ngi ta nhiu ln bt gp ngi thanh nin Vit Nam kin tr ny vi tp giy t cp di nch ti cc hnh lang n o, m mt khi thuc ca cc ban bin tp bo Pa-ri, trong cc gian phng cht chi do cc cng on v ng X hi thu t chc cc cuc hp v mt tinh. Lu-i c-nu, Trng ban ng Dng ca S Mt thm Php, sau ny l Chnh Mt thm Php ng Dng, nhn vai khi nghe bo co v hnh ng ca mt ngi no tn l Nguyn i Quc v v ni dung mt "ti liu chng Php" ang c ngi phn pht khp ni. Do ngh nghip i hi, c-nu hu nh bit rt r mi ngi An Nam kh nghi sng Pa ri, c bo co t m v bc i ca "nhng k ch mu gy bt an" t ng Dng sang. Mt trong nhng ngi l Phan Chu Trinh, m mt hiu nh v thc t ngng hot ng chnh tr. V li, hnh ng khiu khch nh vy vn khng phi l Phan Chu Trinh, v ng lc no cng c thi knh n nc Php. Mt ngi khc l lut s Phan Vn Trng, cng sng Pa-ri, c coi l nh mc-xt, nhng ch l ngi dch sch, bo chnh tr ra ting Vit v khng bao gi tham gia lm nhng vic nh vy. Ch cn mt ngi duy nht trong s nhng nhn vt quen bit c ca S Mt thm dm c gan lm vic ny l Phan Bi Chu. Nhng cnu bit chc chn Phan Bi Chu ang mt ni no ti min Nam Trung Quc, hn na, mi y ng ta c cho ng mt bi bo, li l rt n ho c li cho ch trng hp tc Php Vit. C c-nu - k c con mt c v, nhm ng khp ni, thm ch c nhng ngi bn gn gi ca ngi yu nc tr tui c gan ct ln ting ni bo v nhn dn b p bc ca mnh ngay gia tri tim ca bn quc Php cng khng bit c v cng khng th ng vo lc rng, Nguyn i Quc - tc gi bn Yu sch, anh Vn Ba, ngi ph bp trn tu bin, ngi con trai quan Ph bng duy nht lng Sen, cu b ham hiu bit Nguyn Tt Thnh - cng ch l mt ngi m thi. K chuyn Bc H. NXB Gio dc, H Ni, 2006, t. 2, tr. 19.
* * *
Chuyn th 2: "Con ng dn ti n ch ngha Lnin"
Ngay sau chin tranh th gii ln th nht, ti lm thu Pa-ri, khi th lm cho mt ca hng phng i nh, khi th v c m ngh Trung Hoa" (do mt xng ca ngi Php lm ra!). Hi , ti thng ri truyn n t co ti c bn thc dn Php Vit Nam. Lc by gi, ti ng h Cch mng thng Mi ch l theo cm tnh t nhin. Ti cha hiu ht tm quan trng lch s ca n. Ti knh yu Lnin v Lnin l mt ngi yu nc v i gii phng ng bo mnh; trc , ti cha h c mt quyn sch no ca Lnin vit. Ti tham gia ng X hi Php chng qua l v cc "ng b" y - hi ti gi cc ng ch ca ti nh th - t ng tnh vi ti, vi cuc u tranh ca cc dn tc b p bc. Cn nh ng l g, cng on l g, ch ngha x hi v ch ngha cng sn l g, th ti cha hiu. Hi y, trong cc chi b ca ng X hi, ngi ta bn ci si ni v vn c nn li trong Quc t th hai, hay l nn t chc mt Quc t th hai ri, hoc tham gia Quc t th ba ca Lnin? Ti d rt u cc cuc hp mt tun hai hoc ba ln. Ti chm ch nghe nhng ngi pht biu kin. Lc u, ti khng hiu c ht. Ti sao ngi ta bn ci hng nh vy? Vi Quc t th hai, hoc th hai ri, hay l th ba, th ngi ta cng u lm c cch mng c, sao li phi ci nhau? V cn Quc t th nht na, ngi ta lm g vi n ri? iu m ti mun bit hn c - v cng chnh l iu m ngi ta khng tho lun trong cuc hp l: vy th ci quc t no bnh vc nhn dn cc nc thuc a? Trong mt cuc hp, ti nu cu hi y ln, cu hi quan trng nht i vi ti. C my ng ch tr li: l Quc t th ba, ch khng phi Quc t th hai. V mt ng ch a cho ti c Lun cng ca Lnin v cc vn dn tc v thuc a ng trn bo Nhn o. Trong Lun cng y, c nhng ch chnh tr kh hiu. Nhng c c i c li nhiu ln, cui cng ti cng hiu c phn chnh. Lun cng ca Lnin lm cho ti rt cm ng, phn khi, sng t, tin tng bit bao! Ti vui mng n pht khc ln. Ngi mt mnh trong bung m ti ni to ln nh ang ni trc qun chng ng o: "Hi ng bo b o y au kh! y l ci cn thit cho chng ta, y l con ng gii phng chng ta!". T ti hon ton tin theo Lnin, tin theo Quc t th ba. Trc kia, trong cc cuc hp chi b, ti ch ngi nghe ngi ta ni; ti cm thy ngi no cng c l c, ti khng phn bit c ai ng ai sai. Nhng t ti cng xng vo nhng cuc tranh lun. Ti tham gia tho lun si ni. Mc d cha bit ting Php ni ht ngh ca mnh, ti vn p mnh nhng li l chng li Lnin, chng li Quc t th ba. L l duy nht ca ti l: Nu ng ch khng ln n ch ngha thc dn, nu ng ch khng bnh vc cc dn tc thuc a th ng ch lm ci cch mng g? Khng ch tham gia cc cuc hp ca chi b m thi, ti cn n nhng chi b khc bnh vc lp trng "ca ti". y, ti cn nhc thm rng cc ng ch Mc-xen Ca-sanh, Vay-ng Cu-tuya-ri-, Mng-mt-x v nhiu ng ch khc gip ti hiu bit thm. Cui cng i hi thnh ph Tua, ti cng cc ng ch y biu quyt tn thnh tham gia Quc t th ba. Lc u, chnh l ch ngha yu nc, ch cha phi ch ngha cng sn a ti tin theo Lnin, tin theo Quc t th ba. Tng bc mt, trong cuc u tranh, va nghin cu l lun Mc - Lnin, va lm cng tc thc t, dn ti hiu c rng ch c ch ngha x hi, ch ngha cng sn mi gii phng c cc dn tc b p bc v nhng ngi lao ng trn th gii khi ch n l.
4
nc ta v Trung Quc cng vy, c cu chuyn i xa v ci "cm nang" y php l thn tnh. Khi ngi ta gp nhng kh khn ln, ngi ta m cm nang ra, th thy ngay cc gii php. Ch ngha Lnin i vi chng ta, nhng ngi cch mng v nhn dn Vit Nam, khng nhng l ci "cm nang" thn k, khng nhng l ci kim ch nam, m cn l mt tri soi sng con ng chng ta i ti thng li cui cng, i ti ch ngha x hi v ch ngha cng sn.
H CH MINH H Ch Minh: Ton tp, tp 10. NXB Chnh tr Quc gia, H Ni, 2000 * * *
Chuyn th 3: Bc H vi c Phan Chu Trinh. Ngy 5/6/1911, Nguyn Tt Thnh vi ci tn l Ba ri Si Gn v ngy 15/7/1911 n cng L Ha-v-r, cn Phan Chu Trinh ri Si Gn ngy 1/4/1911 v n Php vo ngy 27/4 cng nm, ng ti Pa-ri. Khong cch gia L Ha-v-r v Pa-ri - ni c Phan ang sng - ch c hn 100 cy s, i li d dng... Chc chn trong dp ny Ngi tranh th n Pa -ri gp c Phan, lm quen vi nhng ngi quanh C, v c bit bn bc vi C v hng sng v hc tp. V c th khng phi ch n mt ln... C ba bc th vi th bt ca Tt Thnh m c Phan cn gi c em v nc nm 1925 v gia nh gi ra Vit Bc tng Trung ng trong khng chin chng thc dn Php, nay lu ti Bo tng H Ch Minh... C l do yu cu bo mt, cc th u khng c ghi ngy thng nhng c th phn on bc th sau y c vit vo dp trn. Nguyn vn nh sau: Hy M nghi b i nhn, Cch y khng tip c tn tn, khng hay Bc hnh ch th no v s th bn ta th no? V chu mun bit nh chu c th gp Bc trc lc i hay khng, v chu rt cn mt t li tn hi, xin Bc tr li lin cho chu v chng trong tun l chu s xung tu i cha bit u. Knh chc Bc, M.Trng v em Dt v cc ng bo yu ho. Cung it: Tt Thnh 10.orchard Place Southampton England Theo li th trn y th: Tt Thnh bit r tnh hnh c Phan ang b B Thuc a p phi i khi Pa-ri nn yu cu C tr li ngay n gp ch trong vng mt tun l Do c th on l mc d ghi a ch Anh nhng lc Tt Thnh khng phi Anh m thc ra ang khng xa Pa-ri, c th nh ch tu ti Anh A--ret-x (Saint - Adresse), ngoi L Ha-v-r ch cch Pa-ri hn mt trm cy s. Li thm hi rt thn tnh v mi ngi quanh Phan Chu Trinh lc , k c lut s Phan Vn Trng ni ln h gp g nhau ri. Sau th trn c th c cuc gp g gia c Phan Chu Trinh v Tt Thnh ti Pa -ri trc chuyn i xa bng tu bin. Theo phn on th thi ni dng chn ca Bc H sau cc chuyn i l cng L Ha v-r. V my nguyn nhn: l ni dng lu nht ca tu La -tt-s T-r-vin, c nh ca ch tu v nhiu bn b quen bit trn tu c th lm ni t tc; ni rt gn Pa -ri, ch ca c
5
Phan v nhng ngi bn khc, ch 1 n 2 gi l c th n gp c; ni c th lnh sang t Anh thuc chnh quyn hong gia vn lc ny khng my thn thin vi Php (nh th hin trong nm 1915, Chnh ph Anh khng p ng yu cu ca Php sot xt ni ca Tt Thnh tm cc th phc p ca Phan Chu Trinh, hoc c sau ny, khi Chnh ph Hong gia k lnh th Nguyn i Quc ti Hng Kng nm 1931...). Cn khm ph chu M v nc M ang thi k pht trin mnh m, Tt Thnh ln lm vic mt chic tu i Nam M v Bc M. Anh dng li Niu -yoc, ln b lm thm kim sng, vit th v nc nh tm tin, a ch ca cha, v gp i din phong tro yu nc Triu Tin ti M v hc tp kinh nghim u tranh ca h... Nhng Tt Thnh khng M lu, trong khong nm 1913 Ngi tr v L Ha -v-r, cng bn bc vi c Phan v chuyn sang Anh, Tt Thnh gi bc th sau cho c Phan: Hy M nghi b i nhn, Chu knh chc Bc, em Dt v ng Trng, my anh em ta Pa-ri u mnh gii. Nay chu tm ni hc ting. My bn thng ri nay th ch lm vi Ty, ni ting Ty lun lun. Tuy Anh nhng chng khc g Php v ngy thng ch lo lm cho khi i ch chng hc c bao nhiu. Chu ao c rng 4-5 thng na khi gp Bc th chu s ni v hiu c ting Anh nhiu nhiu. Bn ta c g mi khng? V nu Bc dch xong my hi ri xin Bc gi cho chu. Chuyn ny Bc s i ngh h u? Nay knh Cung it Tt Thnh. Crayton Cong Hotel West Ealingw Lon don Cu cui th hi v vn i ngh h theo tp qun Phng Ty v khng ni g n khng kh chin tranh, cho php ta on thi gian vit th khong gia nm 1913. Cu "Xin gi my hi sau " ca mt bn dch chc l ca tp Giai nhn k ng m Tt Thnh c "my hi trc trong mt chuyn n thm c Phan trc . Anh m lm vic vi ngi Php v ni ting Php c th l vi s gi gm ca b n b Php, Tt Thnh vo lm vic trong -kp hu ht l ngi Php ca vua bp -xcp-phi-e. Vi li c hn 4, 5 thng na lc gp Bc chu s c th thy r hn trong tnh hnh Bc Phan kh di chuyn v b kim sot, t Anh, Tt Thnh c th c nhiu cuc n gp Bc ti Pa-ri... Ngoi hai bc th trn, c Phan cn gi c mt ci cc ca Cung it Tt Thnh gi t mt a phng tn l Xu-ph-ra-rat" m tp sch H Ch Minh, bin nin tiu s xc nh l Anh. Ni dung l mt bi th tm cu by ch ni ln cm xc ca bn thn vi tc phm: Giai nhn k ng", C Phan phng tc... Li cui tht thm thit "Hy M nghi b i nhn thu Cung it". C mt bc th th t ca Tt Thnh do b Thu Trang tm c bn dch ting Php th kh -i-n ca B Ngoi giao Php dch li nh sau: "Knh gi Nghi b i nhn,
Ting sng rn vang v thy ngi ph trn t, Nm cng quc vo vng chn nc ang nh nhau. Chu cht nh n th cch y my thng vit v cn dng bo n y. nh mnh s dnh cho chng ta nhiu bt ng v khng th ni trc ai s thng Cc nc trung lp ang cn lng l v cc nc tham chin cha r c h. Tnh hnh th vy ai nhng mi vo th ch c th ng v pha ny hoc pha kia. Hnh nh ngi Nht c nhng tay vo. Chu ngh trong vng ba, bn thng na s phn chu s thay i, v thay i nhiu. Mc k nhng k ang nh nhau v bo ng, phn chng ta hy c bnh tm. Xin gi li thm Nghi b v em Dt. Xin tr li chu v a ch sau y: Nguyn Tt Thnh S nh 8 Stenphen Totterham Rd. Lon don". Th trn c vit khi cuc chin din ra c lit. Nhng theo ti liu su tm c th Phan Chu Trinh cng vi Phan Vn Trng b bt ngy 14/9/1914, ch hn mt thng sau khi chin tranh bt u. Nh vy c th l Tt Thnh vit th khi cha bit c Phan b bt v th ny b c quan iu tra ly c, cho dch v gi cho B Ngoi giao. Ngoi ra, Bo co kt thc v n ca D thm to n binh Ca -ron vit r l "Sot nh Phan Chu Trinh ly c nhiu th rt kh nghi trong c cc th ca Tt Thnh s 8 ng Stenphe Road - Totterham London, gi cng hm cho Chnh ph Anh nh sot nh Tt Thnh khng c pha Anh p ng". Trong bin bn thm vn Cao c Minh vi t cch nhn chng, Ca-ron c a ra mt th v c Minh khng nh l th Tt Thnh tr li cho C Phan. Trong bc th b Thu Trang tm thy c th kh -i-n, Tt Thnh cng nhc n th vit v "cn dng bo" chc cng trong s th b ly khi sot nh C Phan. Cc ti liu trn cho thy mi quan h thn tnh gia Bc H v c Phan ngay t trong nc v s gn b gia hai v trong nhng nm u Ngi tham gia hot ng cch mng. Nim hy vng cui i ca Phan Chu Trinh Phan Chu Trinh l nh yu nc ln ca Vit Nam u th k XX. V tui tc, Phan Chu Trinh l bc cha ch ca Nguyn i Quc. Mc d gia hai ngi c s khc nhau v phng php cu nc, nhng i vi Phan Chu Trinh, Nguyn i Quc lun mt lng tn knh. Trong thi gian c hai ngi cng sng chu u, nhng c lc khng gn nhau: Nguyn i Quc Anh, Phan Chu Trinh Php; Nguyn i Quc c mt s ln vit th gi c Phan trong thi gian xy ra Chin tranh th gii th nht. Sau Chin tranh th gii ln th nht, Nguyn i Quc v hot ng Pa-ri v c c Phan Chu Trinh gip rt nhiu. Pa-ri lc cn c lut s Phan Vn Trng. Vo thng 11/1919, mt thm Php c nhn xt v ba ngi nh sau: "a s nhng ngi thng ngn nhn xt v Phan Chu Trinh l mt nh cch mng khn kho, Phan Vn Trng l ngi dch t tng ca ng, cn Quc th l mt nh nho cng s ca hai ngi trn, t ai bit". Sau Chin tranh th gii ln th nht, i sng Php rt kh khn, vt v. Phan Chu Trinh lc y thnh tho ngh th cha nh. Mi thng C kim c 100 quan, nn gip Nguyn i Quc.
Nguyn i Quc c Khnh K v c Phan Chu Trinh tr gip sinh sng. Nhiu mt bo gi v cho B Thuc a Php cho bit: "Quc nh nh ca Phan Vn Trng. Sinh sng th do Khnh K v Phan Chu Trinh cp dng, mi thng khng qu 500 Francs". Pa-ri, Nguyn i Quc c tham gia vo vic chuyn cha nh ti xng cha nh ca Phan Chu Trinh c thm tin tiu dng. Ngoi vic gip ni trn, trong thi gian u, c Phan Chu Trinh cn gip Nguyn i Quc lm quen vi nhng ngi bn Php. Ti liu th kh cho bit, nhng ngi bn Php c cm tnh vi Phan Chu Trinh th cng tr thnh bn ca Nguyn i Quc. C Phan Chu Trinh gii thiu nhng ngi Php m C bit chc chn c cm tnh vi Vit Nam nhng ngi ny c th gip Nguyn i Quc nh: Giu-lt Ru, Ma-rin Ma-tel, nh bo Bc-but. Bc-but l ngi vn ng Hi Nhn quyn cu Phan Chu Trinh thot n t hnh sau v chng thu 1908. Ru l nh Vit Nam hc, vo nm 1914, khi c Phan Chu Trinh b bt vn ng ro rit, tm cch chng minh c Phan Chu Trinh v ti. Ma-tel tng chng i chnh sch h lm, c c ca thc dn Php ng Dng. Nh c Phan Chu Trinh gii thiu, Nguyn i Quc tr thnh bn ca nhng ngi ni trn. Cng c nhit tnh yu nc, cng c trch nhim i vi nhn dn nhng phng php cch mng ca Nguyn i Quc v c Phan Chu Trinh lc u khng hon ton ging nhau. C Phan Chu Trinh mun gi cng v ca mnh l mt nh ch s yu nc khng ng phi... cn Nguyn i Quc th n vi hc thuyt Mc - Lnin. V sau nhiu tht bi, khi cm thy mnh bt cp vi thi th, trong mt bc th ngy 18/2/1922 gi t Mc -xy cho Nguyn i Quc Pa-ri, c Phan Chu Trinh chn thnh bc bch: Ti t v thn ti nh con nga gi ht nc kiu, phi nc t. Thn ti ta nh chim lng, c chu. V li, cy gi th gi d lay. Ngi gi th tr d ln. Cnh ti nh hoa sp tn, him v quc ph gia vong, m hi tn cng phi go cho h, may ra c tnh gic hn m... V cui th, c Phan Chu Trinh vui mng vit rng Nguyn i Quc nh cy ng lc, ngh lc c tha, dy cng hc hnh, l thuyt tinh thng. C Phan Chu Trinh tin rng "khng bao lu na ci ch ngha Anh tn th ( ch ch ngha Mc Lnin) s thm cm c (sn r bn gc) trong m dn tnh ch s nc ta . Nm 1925, c Phan Chu Trinh v nc v sm qua i vo nm 1926. Trong thi gian , nhng nh gi v nim tin i vi Nguyn i Quc ca Phan Chu Trinh vn nguyn vn. C Phan th l vi cc ng ch ca mnh nh L Vn Hun, Hunh Thc Khng trc khi C qua i rng "S nghip c lp nc nh trng cy vo Nguyn i Quc". Cu ni y cng c nhc li vi lp ngi cch mng tr nh Trn Huy Liu, Tn Quang Phit... khi tm n hi C v vn mnh ca t nc. Trong mi trng hp, thi tn knh ca Nguyn i Quc i vi c Phan Chu Trinh l iu d hiu. Trong tc phm Nhng mu chuyn v i hot ng ca H Ch tch, Trn Dn Tin cho bit tnh cm ca Nguyn Tt Thnh i vi c Phan Chu Trinh, khi Anh vui mng vit th cho bn b: "Ti gp nh i quc Phan Chu Trinh". Sau ny, khi tr thnh Ch tch nc, Ch tch H Ch Minh - nh li c Phan, Ngi vit: C Phan Chu Trinh m
trng hc, b mt truyn b ch ngha yu nc v cng kch bn cm quyn Php. V vy, C b kt n t hnh, nhng c Hi Nhn quyn Pa-ri cu. Tnh cm ca Nguyn i Quc i vi c Phan Chu Trinh rt su sc khi C qua i (1926). Nguyn i Quc trn trng ng mc tinh thn yu nc ca c Phan Chu Trinh, nh gi cao nh hng ca C i vi phong tro cch mng ca t nc. Nguyn i Quc vit: "Nh ch s Phan Chu Trinh, mt ngi thuc phi quc gia khc va qua i. 30.000 ngi An Nam khp x Nam K lm l an tng theo quc l v khp nc t chc l truy iu nh ch s. Ch trong vng vi ba ngy, mt cuc lc quyn thu c 100.000 ng. Tt c hc sinh, sinh vin u tang C. Trc phong tro yu nc ca ton dn, bn thc dn Php s hi, bt u phn cng li. Chng cm hc sinh tang v t chc lc quyn. Chng cm t chc cc l truy iu, v. v phn i li, hc sinh bi kho". tc phm Bo co gi Quc t Cng sn v phong tro cch mng An Nam, Nguyn i Quc nhc li phong tro c nc tang c Phan Chu Trinh. "Nm 1926, c mt s thc tnh trong ton quc tip theo sau ci cht ca mt nh quc gia ch ngha gi - Phan Chu Trinh. Khp trong nc u t chc l truy iu Ch "ch ngha quc gia" t c ni v vit mt cch cng khai. Nhng gio vin Php tm cch ngn cm hc sinh tham gia cc cuc mt-tinh . Nam, n hc sinh nhiu trng, c bit l Si Gn l ni t chc m tang, tuyn b bi kho. 20.000 ngi di theo linh cu, mang biu ng vit nhng khu hiu c tnh cht quc gia ch ngha. Ngi An Nam cha h c chng kin mt vic to ln nh vy bao gi trong lch s".
Ngun : Bc H vi t Qung, Tnh u Qung Nam. NXB Chnh tr Quc gia, H Ni, 2000.
Chuyn th 4: Bc H vi c Phan Bi Chu Bc th Phan Bi Chu gi L Thu (Nguyn i Quc) Ngi chu rt knh yu ca Bc, Hm trc anh Lm (c Th) v anh H (H Tng Mu) gi li th ca Chu, trong th c ni tng tn v chuyn ng Hy M (Phan Chu Trinh). Tuy th a trc tip trn chuyn tht nhng ng tht su sc, m li lp lun li da trn nhng tng ln, nhn mi bit l hc vn, tri thc ca chu nay tng trng qu nhiu, qu tht khng phi nh hai m i nm v trc. Nh li hai mi nm trc y, khi n nh chu ung ru g n ngm th, anh em chu u cha thnh nin, lc Phan Bi Chu ny u c ng rng sau ny chu s tr thnh mt tiu anh hng nh th ny. By gi em so k gi ny vi chu th bc thy rt xu h. Nhn c lin tip hai l th ca chu, bc cm thy va bun va mng. Bun l bun cho thn bc, m mng l mng cho t nc ta. Vic tha k nay c ngi, ngi i sau gii hn k i trc, trn tin en ti s xut hin nh sng ban mai. Ngy x ng cng,
9
ch s khng c thy ngy , lm sao bc khng cm thy bun cho chnh mnh c? Mt i tn kh, gnh vc cng chuyn mt mnh, c sc ln ca chu gip vo th t s c nhiu ngi hng ng theo. Vic gy dng li giang sn, ngoi chu c ai nh y thc gnh vc trch nhim thay mnh. C c nim an i ln lao nh th, lm sao bc khng cm thy vui mng c. Bc ang nh tm mt dp tt v Qung ng mt chuyn m lun vi chu, khng bit chu cn li Qung ng lu mau, hoc gi trong tng lai c nh i ch khc khng? Trong lng bc c nhiu chuyn mun hi kin chu, nhng khng gp mt th lm sao c th bn cho ht c? Lm sao c? Nu khng coi gi yu l b th chu vit th nhiu cho bc, bc thnh tht yu cn chu y. Cn nhc li l Bi Chu lc ri nc gn bn mi (ba mi chn tui n Nht) li khng th trnh khi nhng trch nhim ny n ng chuyn ch hc hnh, cho nn tri thc lc by gi cng vn nh xa. Chu hc vn rng ri, v tng i nhiu ni, hn bc c chc c trm ln. Tri thc v k hoch ca chu tt vt sc o lng ca bc: khng bit chu c th chia s cng bc mt hai vic? Bc rt ht sc mong i, mong chu khng ngi. V nu khng c k hoch th bt qu ch lm nhng khch tha hng than th khng u cho hn c quc, ch ging ng Hy M th cng ging Phan Bi Chu m thi! Th bt tn ngn, mong chu hiu gim c nhng khng vit thnh li. Chc chu bnh an Ngy 21 thng 1 lch ta (14 thng 2 nm 1925 dng lch) vit di n du Ch bc u ni t khch th Quc ng (H Tng Mu bit tn khng ghi y. Th ny nh Quc ng chuyn gip. Bc Th C
Ngun: Con ng vn dm ca H Ch Minh, Mai Vn B. NXB Tr, TP. H Ch Minh, 2000.
Chuyn th 5: Bc H vi c Hunh Thc Khng Dn ta c C H qu l hng phc Vo cui nm 1945, sau hai ln nhn c in mi ca Ch tch H Ch Minh, c Hunh Thc Khng t Hu ra Th H Ni. Gp nhau, hai ngi a nc mt. Bc H ni: Vic mi C ra nhm chc B trng B Ni v l kin chung ca tt c anh em cc ng phi, ch khng phi kin ring ca ti, v C li trong nc, C bit r trnh tin b ca ng bo ba k, ng thi ng bo ba k u tn nhim C. C Hunh ni: "Ti ra y l ct gp C, ch lc ny l lc cn tng gia sn xut m ti khng bit cm cy, cm cuc; li cn phi khng chin m ti li khng mang sng ni. C nn kin ngh ngi tr tho vic trao nhim v th hn". Sau nhiu ln trao i, cui cng c Hunh Thc Khng nhn li tham gia Chnh ph do Ch tch H Ch Minh ng u.
10
Ti cuc hp u tin ca Quc hi ngy 2/3/1946, khi gii thiu danh sch Chnh ph Lin hip Quc hi thng qua, Ch tch H Ch Minh trnh by: "B Ni v: mt ngi o c danh vng m ton quc dn ai cng bit: C Hunh Thc Khng". Sau c Hunh li c c lm Hi trng Hi Lin hip Quc dn Vit Nam (gi tt l Hi Lin Vit). Sng ngy 31/5/1946, Ch tch H Ch Minh ri H Ni i Php m cuc m phn chnh thc vi Chnh ph Php. Sn bay Gia Lm hm y ng nght ngi ra tin. Ch tch H Ch Minh i mt vng cho cc i biu v ng bo. ng bo vy c, v tay hoan h v chen ln nhau ra pha trc c nhn r Ngi. Sp n gi ln my bay, Bc ti nm tay c Hunh ni: - Ti v nhim v quc dn giao ph phi i xa t lu, nh trm s kh khn nh cy C cng vi anh em gii quyt cho. Mong C "d bt bin ng vn bin" (ly ci khng thay i i ph vi mun s thay i). C Hunh rt cm ng, cm tay Bc hi lu, Bc u nhim c Hunh lm Quyn Ch tch nc trong thi gian Bc i vng. Trc Cch mng thng Tm nm 1945, c lc c Hunh Thc Khng cm thy c n, chn nn. T sau khi c gp v hiu r Ch tch H Ch Minh, c Hunh Thc Khng vui mng v c gp ngi bn gi tri k l H Ch Minh. C ni vi mt ngi bn: "Dn ta c C H qu l hng phc". Trong bi "Tht thp t th ", C Hunh vit: By tun u bc nh bng Gp ngi tri k thi xong gi
Thi gian Ch tch H Ch Minh i thm nc Php, c Hunh c bi th ca ngi Ngi:
Tung honh b S vi non Ng m lc ai hn Ch tch H Ma gi di du bao tu nguyt Nc non gy dng ni c Sen kia chng ngi hi bn lm Tng h bao phen ngn gi x Khp c ba k u tn nhim Rn rng mun ming ting hoan h Gii thch v vic Ch tch H Ch Minh k vi Php Hip nh S b ngy 6/3/1946, c Hunh ni: "Hi ng Chnh ph khng bn nc!... Ti xin tuyn b vn tt vi anh em, chng qua l mt nc c ca H Ch tch vi c nc Php ln Tng Gii Thch. H Ch tch l mt tay cao c. Ti chc chn v anh em c inh ninh ri y th no mnh cng thng th". Trc ngy cuc khng chin chng Php bng n, ngy 3/11/1946, bo co trc Quc hi v vic thnh lp Chnh ph mi, Ch tch H Ch Minh ni: C Hunh, v tui gi sc yu m c t, nhng v ti ly i ngha m lu C, C cng gng li . Sau , C Hunh c Bc c i kinh l min Trung v min Nam Trung B vi danh ngha i din Chnh ph Trung ng. Cui nm 1946, khi v thm qu hng Tin Phc, c
11
Hunh tm tnh vi b con: "Ti vo loi sng nhng c H li sng hn ti nhiu. C H c nhng ngi gip vic thng minh lm, gii lm, tin tng lm. C H rt v i, di c i ng gip vic ti nng, nht nh s a dn tc ta n ton thng. H Ni, H Ch tch tit kim lm. Mi ba cm, c H ch dng c mt qu trng. ..". u nm 1947, vi danh ngha Hi trng Hi Lin hip quc dn Vit Nam, c Hun h vit bc th di bng ch Hn (th ph) nhan : Knh co ng bo ph lo khng chin th Ni v H Ch tch v Cch mng Thng Tm nm 1945, bc th c on (theo bn dch ca Nguyn Vn Hp...): Ngi thn yu, knh mn nht ca ng bo quc dn ta l H Ch Minh tin sinh. L bc yu nc i ch s, l nh lch nghim cch mng i chuyn gia, chn i khp nm chu, mt trng xa vn dm.... u thng t nm 1947, ti Qung Nam, trong mt bui ni chuyn vi cc thn ho nhn s, c ngi ln ting hi c Hunh: 'Ti thu nay nghe bit tn nhiu nh cch mng hot ng trong nc cng nh nc ngoi. Nhng cha tng nghe ting ng H Ch Minh. Vy H Ch Minh l ai vy?. C Hunh tr li: ng H Ch Minh l con c Ph bng Sc Ngh An, sut sot lp ng v ti. ng H hot ng chnh tr nhiu nc , , Phi v hot ng b mt, tt nhin l thay tn i h lun lun trnh mng li mt thm quc t. Nhng ci tn lm chn ng th gii l Nguyn i Quc. Chc ng bit, nhiu ngi bit. C Hunh nhn xt: "ng H khng phi nh nhiu ngi khc mn hai ting cch mng ri lm giu hoc lm quan to nh cc ng tng u. ng H khng ng xu dnh ti. Ni v bng cp th ng H khng l tin s, ph bng g c. Nhng ni v tri thc v s nghip cch mng th chc chn lp chng ta cng nh lp trc chng ta khng ai b kp. S hiu bit ca ng H rt xa, rt rng, chng nhng vic trong nc m c vic th gii na. Nc ny tng lai s i v u? Nc kia ri y s th no? ng ni rt rnh rt, mch lc, nghe khng chn. Bc H i vi c Hunh nh i vi ngi thn. Nhiu chi tit nh trong mi quan h gia Bc v C ni ln iu ny. C mt chai tng Nam n do b Nguyn Th Thanh (ch gi ca Bc) em ra lm qu, Bc cng mi c Hunh n dng cm cng thng thc hng v qu hng x Ngh. Li c ln nhn dn Thi Bnh gi biu hai chai mm tm c sn, Bc cng vit th gi biu C mt chai. C trong chuyn thng ngy gia hai ngi cng hm hnh thn tnh. C mt ln vo nm 1946, gp Bc, c Hunh ng tc hai cu th nhc nh: Nm mi su tui vn cha gi C ng thy, C b khng? Lc y Bc ch ci, nhng ri trong thi gian sang Php, bn cnh nhng bc in vn gi v hi tnh hnh v thm c Hunh, Bc cn c ring mt bi th gi C: Ngh rng ra th tr li Nh n C lm c Hunh i Non sng mt mi chung nhau gnh c lp xong ri ci v thi.
12
Thng 4/1947, c Hunh b m nng. T Qung Ngi, trn ging bnh, ngy 14/4/1947, C Hunh c cho ngi th k ring ca mnh ghi bc th gi H Ch tch: Knh gi H Ch tch Ti bnh nng chc khng qua khi. Bn mi nm m p c lp v dn ch, nay nc c lp, ch dn ch thc hin, th l ti cht h. Ch tic khng c gp C ln cui cng. Chc C sng lu du dt quc dn trn ng vinh quang hnh phc. Cho vnh quyt Rt thng tic v au bun, Ch tch H Ch Minh vit th cho ng bo c nc: Gi ton th ng bo sau ngy c B trng Hunh Thc Khng t th. Hi ng bo yu qu. V chin s lo tin bi Hunh Thc Khng, B trng B Ni v v Hi trng Hi Lin hip quc dn va t th. Trc s au xt , Chnh ph ta ra lnh lm Quc tang. Nhn dp ny, ti c vi li bo co cng ng bo. C Hunh l mt ngi hc hnh rt rng, ch kh rt bn, o c rt cao. V lng yu nc, m trc y C b bn thc dn lm ti, y ra Cn o. Mi my nm trng, gian nan cc kh. Nhng lng son d st, yu nc thng ni ca c Hunh, chng nhng khng sn li thm kin quyt. C Hunh l ngi m giu sang khng lm xiu lng, ngho kh khng lm nn ch, oai v khng lm sn gan. C i c Hunh khng cu danh v, khng cu li lc, khng thm lm giu, khng thm lm quan. C i c Hunh ch phn u cho dn c t do, nc c c lp. n nay nc Vit Nam Dn ch Cng ho thnh lp, Chnh ph ta mi C ra. Tuy hn 71 tui, nhng C vn hng hi nhn li. C ni: Trong lc phc hng dn tc, xy dng nc nh th bt k gi, tr, trai, gi, ai cng phi ra sc phng s T quc". Nay chng may c Hunh sm t th, trc khi c thy khng chin thnh cng. C Hunh tuy t th nhng ci ch v nc, v ni ca c vn lun lun sng mnh m trong lng 20 triu ng bo chng ta. Hi ng bo yu qu, Chng ta thng tic c Hunh v cng. Nhng chng ta khng nn thng tic bng cch than khc ru r. Chng ta thng tic C bng cch: cng on kt cht ch, cng hng hi khng chin; bng cch: theo gng dng cm, noi ch qut cng ca C; bng cch: hon thnh s nghip cu nc, cu dn m C ra sc eo ui sut i. Chng ta phi ng thanh th trc tin linh ca c Hunh rng: ng bo Vit Nam quyt theo gng kin quyt ca C. Con Rng chu Tin quyt khng lm n l. Tinh thn khng chin ca c Hunh sng mi. Vit Nam thng nht v c lp mun nm! Ngy 29 thng 4 nm 1947 H Ch Minh
13
Ngy 3/5/1947, phng vin cc bo Vit Nam i thm mt trn X, may mn li c gp Ch tch H Ch Minh cng n thm mt trn . Nhc n Hunh B trng, Ch tch H Ch Minh ri nc mt m ni rng: C Hunh l mt nh cch mng rt kin quyt, trung thnh. C mt l mt iu thit thi ln cho dn tc, cho T quc ta. Nhng ti tin chc rng s c hng vn hng c ng bo theo gng dng cm v nc v dn ca c Hunh Nhn ngy gi u ca c Hunh, Ngi c in thm hi n gia nh. in gi gia nh c B trng Hunh Thc Khng Gi gia nh Hunh B trng, Nhn ngy gi u c B trng, thay mt Chnh ph ti knh cn nghing mnh trc linh hn C v xin gi gia nh C li cho thn i v quyt thng. Ngy 21 thng 4 nm 1948 H Ch Minh
Ngun: Bc H vi t Qung, Tnh u Qung Nam. NXB Chnh tr Quc gia, H Ni, 2000.
* * *
Chuyn th 6: Ti l ngi cng sn nh th ny ny! Bc H ca chng ta, t sau khi b phiu tn thnh gia nhp Quc t th ba ti i hi Tua ng X hi Php m 30/12/1920, th cng t gi pht y, Ngi tr thnh ngi cng sn, tr thnh mt trong nhng ngi sng lp ng Cng sn Php. ng thi cng l ngi cng sn Vit Nam u tin. T ngi yu nc tr thnh ngi cng sn, nh Ngi ni r, l do tri qua thc t u tranh v nghin cu l lun, Ngi hiu c rng "ch c ch ngha x hi, ch ngha cng sn mi gii phng c cc dn tc b p bc v nhng ngi lao ng trn th gii khi ch n l". Trong gn 50 nm mang danh hiu ngi cng sn, khi thun li, lc kh khn, d khi ch l mt ngi th nh bnh thng hay tr thnh v Ch tch nc y uy tn v danh vng, bui cch mng thng li rn r hay khi b k th dn dp phn kch, lc no Bc H ca chng ta cng t ra l mt ngi cng sn kin nh, thu chung, ngha kh, thng khng kiu, bi khng nn, v cng khim tn nhng cng rt mc t ho v danh hiu ngi cng sn ca mnh. c thi, c ngi nhn mnh qu ng phm cht siu vit ca ngi cng sn, cho rng l nhng ngi c l mt tnh cch c bit ring, v.v... c cu to bng mt cht liu c bit ring. Khng bit c phi l mt trong nhng nguyn nhn ra ci gi l "thi kiu ngo cng sn" hay khng? C iu chc chn rng Bc H ca chng ta khng tn thnh cch ni thm xng , nht l vo khi ng cm quyn, vo lc cch mng ang thun li. Ngi ni: "ng vin chng ta l nhng ngi rt tm thng, v chng ta u l con ca giai cp cng nhn, ca nhn dn lao ng... th thi. Chnh v chng ta rt tm thng nn ng ta rt v i". Ngi tng ni nhiu ln: Ngi cng sn cng l con ngi, nn c u, c khuyt, c tt, c xu.
14
"ng ta khng phi trn tri sa xung. N trong x hi m ra". "Cng nh nhng ngi hng ngy li bn m trn mnh h c hi bn, vt bn... Cn phi tm ra lu mi sch". V vy, Ngi dy: Khng phi c khc ln trn hai ch "cng sn" l c nhn dn tn nhim u; phi khim tn, khng hiu danh, khng kiu ngo, phi nh mnh va l ngi lnh o, va l ngi y t ca nhn dn. Bc H ca chng ta, trong cuc i hot ng cch mng i u v , tng gip mt vi bao gian kh, kh kh khn (hai ln ngi t: 1931 - 1933 v 1942 - 1943), tng lnh n t hnh vng mt (nm 1929); nhng v tin vo l tng, tin vo nhn dn, tin chnh mnh, nn lc no Ngi cng ung dung, t ti, lun th hin nhn cch cao p ca ngi cng sn. Nm 1931, khi Ngi b giam trong nh ngc Vich-to-ri-a ca quc Anh ti Hng Kng hoc khi b bnh phi a vo nh thng, nhiu "ng b" ngi Anh c quyn th v c mt s nhn vin ngi Trung Quc r nhau n xem, chng h mun thy mt mi "l lng" ca mt ngi cng sn! Cui cng, h bt gp mt nhn cch ln m h rt khm phc v sn lng gip t . Nm 1944, ti Liu Chu, tuy Ngi c ra khi ngc Quc dn ng, nhng vn b qun thc v h bit Ngi l lnh t cng sn, khng mun th cho v nc. Bc H ni thng vi Trng Pht Khu: "Ti l ngi cng sn, nhng iu m ti quan tm hin nay l c lp v t do ca nc Vit Nam". Chnh lng yu nc, c v ti tr ca Bc H lm cho Trng cm phc, tr li t do v to mi iu kin thun li cho Ngi tr v Vit Nam. Nm 1946, Pa-ri, trong mt cuc hp bo, mt nh bo Php mun lm gim thin cm ca nhng ngi Php khng a cng sn i vi Bc, bng cch a ra mt cu hi: - Tha Ch tch, Ngi c phi l cng sn khng? Bc H ca chng ta lin i n lng hoa by trn bn, va rt ra tng bng tng mi ngi, va vui v ni: - Ti l ngi cng sn nh th ny ny! cng l iu gip ta c th hiu c v sao my chc nm qua, th gii c bao s i thay, Bc H vn lun c c th gii tn knh v ngng vng, coi nh mt biu tng cao c ca nhn o, chnh ngha ca ho bnh, mt kiu ngi cng sn hi ho gia yu nc v quc t, anh hng dn tc v danh nhn vn ho, phng ng v phng Ty. C th dn ra y mt kin, trong rt nhiu kin ca nh bo M Sa -ph-len, vit t nm 1969: "Trong rng Vit Bc, C H nh mt ng tin. Nu c ai bo y l mt ngi cng sn th ti c th ni C l mt ngi cng sn khc vi quan nim chng ta vn thng nghe v theo ti, c th dng mt t mi: Mt ngi cng sn phng ng, mt ngi cng sn Vit Nam".
Theo Trn Hiu c, Ngun: Bc H, con ngi v phong cch, NXB Lao ng, H Ni, 1993, tp 1. * * *
Chuyn th 7: Mt ln nh mi u nm 1967 Bc v Thi Bnh. t a Bc n bn Triu Dng th phi sang ph. My ng ch Tnh u n n, mt cn b nh gii thiu vi Bc. Bc ni:
15
- Thi, thi i v cho sm. Ca-n mc cn loay hoay mi vn cha cp c bn. Tri chiu, khng th Bc ch lu nn nh phi a thuyn nan ra n Bc vo b. Bc tro ln , hi c nh thng v tnh u: - C cn li no i l th hn na khng? C nh thnh tht tha: - Bc phi i xe, ch v chng chu cn xa lm. Anh cn b i theo Bc ci: Bc ph bnh kho y! Ri ni kh "tng b". V x Tn Ho, cn b a phng mi Bc ngi gh gia u tin. Bn k th cht, Bc la mi mi ng ln c. Bc m u nh mt v i: - Gh u tin nn ngi khng nhc nhch... Anh ch em ch bit ci tr. n ba cm, Bc gi cm nm ra n. C nh c nn n mi, mi Bc dng cm nng, Bc bo: - Bc dng cm ny quen ri... Trong ba cm c bt da. C nh c gp mi da, Bc hi: - Da c ngon khng? C nh ni mt mch: - Ngon lm . Tnh chng chu nm nay trng da tha n cn em bn cho cc tnh bn. Bc tm tm ci: - Da ny khng phi da Thi Bnh u. Da Bc em t H Ni v y. .. Sau ny, c nh ni: Ch mt ln y m ti nh i. Hc c bao nhiu iu. Chuyn th 8: "Va p va chi mt ng bo..." Nm 1956, Bc H n mt v Tng thng ti khu vn Ph Ch tch. Mt s cng nhn Nh my n H Ni c Bc "mi vo mc n in trn cc cnh cy gip Bc". Anh em lm vic sut ngy, rng dy dn in lp n nhiu loi mu sc trn ngn, trn cnh trong cc lm cy. Khong 19 gi 30 cng ngy, Bc ra vn thm anh em. Bc ni: - Cc ch bt n ln cho Bc xem i. Sau khi ng cu dao, nhng bng n in bng vt hin ln, lung linh nh trong mt hi hoa ng. ng ch t trng cng nhn in mi Bc i xem v kim tra. Bc ch tng ngn n, tng on dy dn an ton cha, gt gt u t hi lng. n mt n pha chiu sng t di mt gc cy, Bc dng li ni:
- Ngn n ny phi khut trong lm cy, va p va chi mt ng bo i qua ng.
16
Bc nhanh nhn bc ti ngn n. ng ch t trng Dng Vn Hu lo Bc vp ng v i guc mc di chn Bc i trn ng ri si, chy vi n: - Bc chng chu lm. Nhng Bc ci xung, rt "ngh nghip", hai bn tay bng ly thn ngn n pha du vo mt lm cy inh hng. Ngn n pha mi c t, p hn ln, ngi ngoi nhn vo khng b chi mt, m ch thy nhng tia sng chiu qua cc k l ht ln mt mu xanh du. Ln sau, anh em nh my in H Ni li c n Ph Ch tch mc n dy Bc tip khch. Rt kinh nghim ln trc, ln ny anh em lm khc hn li treo n c, nh tha vi Bc "phi lun lun i mi, khng ngng pht huy sng kin" - nh li Bc dy. Anh em t mt dy n mu t di gc cy da nc ln ngn ri to ra cc cnh, mi cnh mt n mu khc nhau. cc thn cy c qu n mu trng, cnh cy n mu xanh, gn qu, mt chm n nh mu . Chch hai bn t hai n pha du trong lm cy ht nghing ln. Nh ln trc, va chp ti, Bc n trc khch, thm anh em cng nhn in v kim tra. Bc khen: - Ln ny cc ch mc p y. Chc khch qu ca chng ta cng s khen... Bc ly thuc l chia cho anh em cng nhn in mi ngi mt iu (sau ny c bit l thuc l thm Cu-ba do Th tng Phi en Ct-xtr tng Bc). Bc chia gn hai hp thuc. Mt cng nhn tr, thy Bc vui, hp thuc i cn, mun c mt k nim v Bc, mnh dn tha vi Bc xin ci hp. Bc ci v ni: - Cc ch c phn ri. Ci hp ny Bc dnh cho cc c cc c ng kim ch ch!
Theo Minh Anh vit theo li k ca Dng Vn Hu, Sd, T. 2, tr. 123.
Chuyn th 9: Bc tng khn qung. u nm 1964, ng ch Xu-pha-nu-vng v ng ch Kay-sn Phom-vi-hn sang H Ni thm Bc. Hai ng ch v Bc gp nhau, tnh cm Lo - Vit v cng thm thit. ng ch Xu-phanu-vng m cht Bc, hai bn tay Hong thn v nh vo lng Bc mt hi lu. Gi ma ng bc mi v la hi lnh vo phng khch. Thy Bc hng hng ho, ng ch Kay-sn ni: - Bc khng c kho? Bc lng sang chuyn khc: - Lo khng rt nh Vit Nam. Cc ng ch c lnh lm khng? Sao hai ng ch li khng chong khn c? - Tha, hm sang H Ni, tri cn m... Bc ng dy m t ly ra hai khn qung mi, ri ni:
17
- ng ch Xu-pha-nu-vng v ti l ngi gi, nhiu tui, mi ngi mt khn qung mi...
Bc tho chic khn ang qung, a ng ch Kay-sn: - Bc trao khn ny ng ch Kay-sn qung. Trn ng v, ng ch Xu-pha-nu-vng ni: - Ch, Bc vi ti mi ngi mt khn mi. Mi nh nhau. ng ch Kay-sn th gt gt u: - Cn ti, ti "k tha" chic khn qung ca Bc...
Ngun: theo Ng Tuyn Sd, T. 2, tr. 125.
* * * Chuyn th 10: Ngi cng gio ghi n Bc H. Ngy 12/6/1987, ti Hi tho khoa hc "Bc H vi Hu - Hu vi Bc H" do Thnh u Hu t chc nhn dp k nim ln th 30 ngy Bc H v thm ng Hi - Qung Bnh, lc thuc tnh Bnh - Tr - Thin, linh mc Nguyn Vn Ngc k mt k nim khng bao gi qun ca ng bo cng gio x Hu v c bc i bao la ca Bc H: Nm 1949, Vit Minh bao vy kinh t thnh ph Hu. Linh mc Nguyn Vn Ngc, khi , m ng cng vic rung t ca Nh Chung ti gio x Lng Vn, c trch nhim cung cp lng thc i th cho 600 linh mc, chng sinh dng tu nam, n ca thnh ph. Trong iu kin Hu b bao vy, linh mc khng c cch no ch c s la go vo thnh ph cho Nh Chung n tiu. Linh mc rt lo lng, em chuyn ny tha li vi ng ch Qu, lc l cn b Vit Minh ca mt trn Tha Thin - Hu, vn c lin lc vi gio x Lng Vn. Sau mt hi suy ngh, ng ch Qu khuyn linh mc Ngc nn vit th xin php Bc H, ng ch s c gng tm cch chuyn gip. Khng cn cch no khc, linh mc Ngc nh bo vit th ln C Ch tch, thc lng cng khng dm hy vng s n c vi Bc H trong hon cnh chin tranh, Ngi li qu xa v ang bn rn trm nghn cng vic ln lao ca t nc. Tht bt ng, mt thng sau, ng ch Qu chuyn n cho linh mc Ngc mt ci thip c ch k v du ca C Ch tch. Ni dung gm hai im: 1- Cho php linh mc Nguyn Vn Ngc c php ch 9000 thng la ln thnh ph Hu trong vng mt thng tr cp cho Nh Chung. 2- Linh mc Ngc c t do i li trong tnh Tha Thin coi sc rung t ca Nh Chung, tip tc trng cy, khng c rung t b hoang. Nh c giy php c bit ca Bc H, linh mc Ngc hon thnh c nhim v, ch c lng thc ln thnh ph, cu nguy cho hn 600 con ngi ang trong cnh nguy ngp. Ai cng mng r v ht lng ca tng Bc H, v Ch tch c lng bc i mnh mng ca Cha, tt c v li ch v cuc sng ca con ngi, khng phn bit lng hay gio. Bc H ng l hin thn ca chnh sch i on kt dn tc, i on kt tn gio. k nim v ghi n Bc H, v gim mc ngi Php a phn Hu gi tm thip ca Ngi v Pa-ri v hin nay tm thip vn ang c trang trng lu tr ti Hi Tha Sai Pa-ri.
18

Theo li k ca Nguyn Vn Ngc, S . Th. ghi, Sd, T. 2, tr. 126.
* * *
Chuyn th 11: Ba cm gia nh Khong cui nm 1951, trong mt ln n thm v ni chuyn vi hc vin lp chnh tr ca qun i Vit Bc, Bc bo anh Phng - chng ti l cn b ph trch lp: - Chiu nay, ch cho Bc n ba cm, v ni chuyn xong, ti, Bc cn phi i hp vi mt chi b nh Ho. By gi ti cng lm vn th Hiu b, nn anh Phng c ngi nhn ti chun b. Cng vic ca Bc xong xui, Bc v n c quan th cm nc cng sn sng. Sinh hot rng cn thiu thn, kham kh. Anh em mun "bi dng" cho Bc, Bc kho, nhng li s. Nhng ri cng quyt nh tht mt con g "tng gia" kim t mng rng lm cm mi Bc. Bc ngi vo bn n, bo anh Vn (i tng V Nguyn Gip), hai v chng ti v ng ch cnh v cng n. Ti c mt mc t chi: - Tha Bc chu n ri. Mi Bc v cc anh, cc ch xi cm i... Mi sau, Bc mi ng v bt u dng cm. Vo ba cm Bc ni: - C cho Bc xin qu t. Ti vi tha: - Tha Bc, trong bt mng c t ri y . Nhng khi n, Bc tm mi khng thy t. Ti ngi qu, bn ni tht: - Tha Bc, chng chu s Bc n t c hi sc khe nn khng dm cho vo mng nu . Bc quay sang anh Phng: - Chc ch lnh cho c vn th ch g. Th l ch quan liu ri... Anh Vn ch tm tm ci ni thm: - t l "vi-ta-min " ca Bc y. Ba cm ca Ch tch nc gin d, vui v, thn mt nh ba cm trong mt gia nh m cng. Cm nc xong Bc hi ti: - C th k c my chu, tn l g? Anh Phng li ti: - Tha Bc, c ba chu gi t tn l Thu Thu, Thu Tho, Thu Vn. Bc ci hin t, ni: - Ti c hi ch u! Sao t tn "vn chng" th! Gi l "Thu Ng, Thu Khoai, Thu Sn" c hay khng? Mi ngi cng ci vui v bit Bc lin h vi phong tro tng gia sn xut, trng thm mu ng, khoai, sn... sn xut nhiu lng thc ng thu nng nghip, nui b i nh gic, m Chnh ph mi pht ng.
19
Lt sau, Bc li bo: - Bc ni vui th thi. Nhng ci tn Vit Nam y rt p. Cha kp ngh ngi, Bc chun b ln ng, Bc eo bal i trc, hai ng ch cnh v, anh Vn tip bc sau Bc. Mi ng m sng chiu Vit Bc xung rt nhanh t thnh nhng m my la mng trng ba rng. Chng ti nhn theo Bc, ung dung, khoan thai nh i do cnh thin nhin hng v, ng ngng nh va c qua mt gic m p trong mt ba cm gia nh.
Thu Vn ghi theo li ch Thu Hng, Sd, T. 2, tr. 126.
* * *
Chuyn th 12: "Lch s" ba b qun o ca Bc. Ch tch H Ch Minh c hai b qun o c anh em gip vic t tn l "b khng chin", "b ka ki vng". "B khng chin" c may t khi Bc ln Vit Bc v Bc mc trong sut nhng nm khng chin chng Php. Ngoi hai b trn, Bc cn mt b qun phc mu xanh, mt b la H ng mu g. Ma rt, Bc mc bn trong mt o len, khoc ngoi mt o "ba --xuy" chin li phm di qu u gi, qu ca mt n v tng Ngi. Trong chin dch Bin gii 1950, khi n thm thng binh, thy mt chin s b mt mu nhiu, rt, Bc ci chic "ba--xuy" ny p ln ngi ng ch . Trn chic o qun phc c mt ming mng vai o phi, "k nim" mt u nhn chic inh n gnh ca mt c gi dn cng phc v chin dch Bin gii, qua sui, trt chn ng lm toc vai o Bc. Thng khi a o i git, Bc nhc: - Git xong cc ch xem o c ch no sn th sa li cho Bc, ng em nh cc c c quan. Cc c cn bn nhiu vic dnh th gi cho cc c chm sc dy d cc chu nh...
Bch Hnh ghi theo li k ca ng ch Trng, Sd, T. 2, tr 130.
* * *
Chuyn th 13: Bc H thch n mn g nht Nhiu ngi quan tm n sinh hot i thng ca Bc H c lc t ra cn hi y. Mi xem qua, dng nh n chng c ngha g my, bi n ring t, mi ngi u c s thch ca mnh, khu v v th hiu l vn khng th bn ci! ng nh vy. Nhng tm hiu s thch ca mt ngi cng l mt hng tip cn tnh cch ca con ngi , cng cn thit hn khi l mt v nhn. Cng nh mi ngi, c mn n Bc H rt thch, nhiu mn n c, c mn khng thch. V d qua ba cm vi b Thanh c k li, ta bit cu Thnh t nh khng n c ti.
20
Nt ni bt l v Ch tch nc u tin ca chng ta li rt thch n cc mn n dn d nh mm, c dm tng, canh cua n vi rau chui thi ghm,... C ln, trong khng chin chng Php, ng ch Ch tch Lin khu IV L Vit Lng c gi ln Vit Bc biu Bc mt l c dm mm. Bc rt thch n. Ngy , Bc vn thng n chung vi cc nhn vin phc v ca mnh. C ba bn phi n sau, Bc dn: - Cc c ch c n tht c, phn Bc mn c dm mm. rng, thnh thong vn thiu rau. Bc bo: - Ta thiu rau nhng nhiu mt, c Mai (v bc s Chnh) lm mn nht n cho xt rut. Ch Mai th thc khng bit lm. Bc li by cho cch lm nht t qu mt xanh. C l trong cc mn mang hng v qu hng, Bc thch nht mn c bng kho l gng. Hm no ng ch Cn, cp dng ca Bc, lm mn n , Ngi thng n ht, mn tht li. C ln Bc c mi i ngh ti Lin X. Bn cho n ton nhng mn c sn vo loi tuyt ho. Bng mt hm Bc bo: "Mnh nh mn c bng kho l gng qu!". Mt chuyn tht n gin, nhng trong hon cnh thc hin li khng d. Nu nh ngh th khng n, hn na bn li rt s mi nc mm. Kho s qun ri mang vo, li s bn bit s pht . Cui cng, nh s tr ti kho lo ca ng ch V K trong vic gii thiu cc mn n c truyn ca dn tc, mn c bng kho l gng c thc hin. Vit Bc, hm no c iu kin n ti, Bc li bo: ra gi c Cc (v ng ch Phm Vn ng) v c Mai vo tr ti cho Bc chu mnh thng thc. Ch Mai lm mn g rt xng, tht bm trn nm hng nhi i g, em hp. Ch Cc lm mn bt -tt. Bc khen ngon, v lm rt cng phu. Bc nhn xt: - Gia v i vi mn n Vit Nam rt quan trng. Thiu gia v, mn n s gim hng v i rt nhiu. Coi trng ni dung, Bc cng nhc nh cn ch n c hnh thc trnh by. Hi Vit Bc, c ln i cng tc, bui tra, Bc chu dng li bn b sui nu n. Bc bo: cc ch nu cm, Bc rn trng cho. Bc lm rt tho. Trng rn xong m cm cha chn. Bc ly que st nung trn than hng ri t ln khoanh trng thnh nhng hnh qu trm rt p. Anh em ci thn phc. Bc bo: - Khi c iu kin lm cho ngon hn, p hn th ta c lm ch cc ch! Ngy 16/6/1957, Bc i thm ng Hi (Qung Bnh). Trong ba cm tra c cc mn c sn ca ng Hi: mm tm chua, rau mung ch, c thu kho,... Bc chu va n va tr chuyn. Bc ch tay sang bc s Nh Th Bo ni a: - Bc s khuyn mi ngi n chn, ung si, cn bn thn bc s th li n rau mung sng hi qu nhiu y! Mi ngi ci vang. Ba n ngon lnh cng thm vui v.
Trn Song ghi theo li k ca ng ch V K v v bc s Chnh, Sd, T. 2, tr. 140.
* * *
Chuyn th 14: Ti ng khu ca Bc.
21
Bc l mt lnh t, nhng khi ho mnh vi nhn dn, khng ch bng nhng li gio hun n iu, m l s kt hp hi ho gia tc phong qun chng, nhng li ni bnh d, d hiu v kh nng gy ci, s d dm t nhin. Phn x, ng p nhanh nhy trc mi tnh hung Bc c nt c trng ring, tr thnh thi quen ph hp vi tng i tng tip nhn, thch ng i vi mi hon cnh xung quanh. l kt qu ca mt tr tu mn tip, ca thi , phong cch qun chng. Bc lun to nn mt khng kh ha ng, mt mi lin h gn gi gia ngi ni, ngi nghe, xo i nhng cch bit, nhng suy ngh t ti ca ngi dn trc lnh t v a li khng kh t nhin vn c gia con ngi vi con ngi. N khng ch dng li ngh thut ng x m l phn x t nhin ca lnh t rt nhn dn. Mt ln ti ba tic do Hu Ch Minh (ngi gp phn a Bc ra khi nh t ca Tng Gii Thch) ch nhim Cc chnh tr t chin khu chiu i, hm c Bc v Nguyn Hi Thn cng d. Nguyn Hi Thn rt t ph v vn Hn hc ca mnh v nhn dp ny ra mt v i: "Hu Ch Minh - H Ch Minh, lng v ng ch, ch giai minh" (Hu Ch Minh - H Ch Minh, hai v ng ch, ch u sng). Khi mi ngi cn ang ngh v p, th Bc ng khu: "Nh cch mnh ng cch mnh, i gia cch mnh, mnh tt cch" (Anh cch mng ti cch mng, mi ngi cch mng, mng phi cch). Ch kh v hay ca v i l hai ch "ch" v "minh" l tn ca hai nhn vt chnh trong ba tic, ci ti tnh trong v p ca Bc l va kp thi, hp cnh v chun chnh c ln t, nhng nng tm nhn thc, t tng cao hn, mang tnh cch mng hn. Hu Ch Minh ht li ca ngi ngi i p "i tuyt lm, tuyt lm". Nguyn Hi Thn cung knh tht ln: "H tin sinh, ti tr mn tip, bi phc, bi phc". Nm 1946, Bc sang Php, ngi ph trch lm h chiu xin php Bc lm th tc, Bc vui v ni: "Ch c hi, Bc tr li y ". n cu thn sinh Bc l g? Bc ci, tr li hm hnh: "Bc l H Ch Minh th ng c thn sinh l... H Ch Thng". Mi ngi nhn nhau ci vui v. Mt ln c nh bo nc ngoi hi Bc: "C phi H Ch Minh l Nguyn i Quc khng?". Bc tr li: "ng c n ng Nguyn i Quc m hi". Ln khc, nh bo nc ngoi xin phng vn Bc, ng ta t cu hi: "Tha Ch tch, trc hot ng nc ngoi, vo t ra khm, nay lm Ch tch nc. Ch tch thy c g thay i trong i mnh khng?". Bc tr li hm hnh: "Khng, khng c g thay i c, lc b t Qung Ty lun lun c hai lnh gc gii i, lc trong t mi ngy 5 pht c hai ngi lnh bng sng dn ra do chi. Nay lm Ch tch nc i u cng c hai ng ch mang sng lc i theo, ng thy c g thay i khng no?". Ln khc, Bc ln tu m phn vi c cging-li- Vnh H Long, khi gp, Bc ch ng m hn c, cc ng ch i theo thc mc, Bc ni: "nh nhau th nh nhau, mnh hn n mt ci th c mt g". Hm sau bo ch a nh v bnh lun: "H Ch tch m hn c chnh l m cht bp cht...". Nm 1946, trn ng t Php v Vit Nam, n vng bin Cam Ranh, Bc nhn c bc in ca c c-ging-li- xin gp Bc trong cng, mc ch ca chng l giu v, gng oai uy hip tinh thn Bc. Trong b qun o gin d Bc ngi gia mt bn l c hi qun Php, bn kia l Thng soi lc qun Php Vin ng vi nhng b qun phc sng long cc th bi tinh, qun hm, qun hiu. c-ging-li- ni bng gi: "Tha ng Ch tch,
22
ng b ng khung gia hi qun v lc qun ," Bc thn nhin mm ci: " c bit , chnh bc ho mi em li gi tr cho b khung". Bt ng v cay c trc ti ng x thng minh ca Bc, c hai khng dm ni xch m na m t ra lch lm v knh phc. Khi bn v quy nh cc ph hiu i li trn xe ca U ban Lin hip thi hnh Hip nh Gi-ne-v, pha Php ngh trn xe c hai l c mt bn ca ta mt bn ca Php, cn pha di l c chnh quyn Bo i. Vic c hi kin Bc, Bc bo c chp nhn i ri s c nhng din bin l th. ng nh Bc ni, khi xe i n u dn cng ch giu l c n theo ngoi bang. Chuyn tu lan khp ni "3 ct 3 c" c nho bng c Bo i. Bn b nhn ngy quyn phn i i thay i. Ta ly c, l ca Php nu ra. Thi k khng chin chng Php, c mt cn b cp cao nc ngoi ng trc hng qun c ni thao thao bt tuyt, no l ch ta ci ny ci n, c yu cu lm theo h th ny th kia. Bc nghe, rt bc nhng khng ni g. n gi ngh, cng ngi ung nc, Bc gii thiu ng ch Hong o Thu trc y l hng o sinh, nay l cn b ph trch cng tc thng tin ca qun i. V cn b n ht sc thc mc v sao li giao mt nhim v quan trng nh th cho mt hng o sinh, Bc bo: "Nc ch khc, nc chng ti khc". ng ta chc hiu Bc. u nm 1950, Chnh ph Lin X m tic chiu i trng th Ch tch nc lng ging ca ta. Hm chiu i c mi Bc n d. Khi chuyn tr, Bc hi ng ch Lin X: "Cc ng ch k hip c vi nhau, nhn dp ti y chng ta cng k mt hip c vi nhau". Chuyn i ca Bc lc l b mt, nn ng ch Ch tch tr li Bc l: "Ngi ta s ni ng ch u t ngt n th khng tin". Bc tr li: "Ci d thi, ng ch cho mt chic my bay a ti bay mt vng trn tri, sau cho ngi ra n, ri quay phim chp nh a tin l n. Nm 1967, Lin X quyt nh tng Bc hun chng Lnin. Nu Bc t chi khng nhn th khng thun cho quan h ngoi giao. Bc vn xa nay cha bao gi nhn hun chng, ln ny Bc c cch t chi kho. Bc vit th ch xin hon vic trao hun chng, ch khi no gii phng hon ton T quc lc Bc s thay mt nhn dn Vit Nam, nhn hun chng cao qu . Hm sau, cc bo Lin X ng trang trng trn trang nht quyt nh tng hun chng ca Nh nc Lin X v th ca Bc. Qua nhn dn Lin X cng yu qu Bc hn. Nh ln Bc n thm mt nng trng ngoi Ki-p, Bc i xung ni cng nhn ang lao ng, thy Bc mc gin d ai cng qu, cng mun n gn. Khi c mt c cng nhn ng cnh Bc, mnh dn hi: "Tha Bc, chu trm ngh mt mnh Bc chc chn khng tiu ht lng Ch tch nc?". Bc nhm tnh v vui v tr li: "Th tnh ra lng chu gp i lng Bc y". Hi khng chin chng Php, Bc thng i xung thm cc n v c s. Mt ln i thm xng qun gii L T. Bc tr li cu hi ca anh ch em ngn gn, d hiu. C ngi hi, khi no th ng tin Vit Nam tr li c gi tr nh khi n mi c, Bc tr li: "Khi cc c ch tng gia sn xut tng hai ln th n tr li hai ln, tng ba ln n tr li ba ln". C ngi hi, ng ta sp ra cng khai, vy Bc c ra khng, tn tht Bc l g? Khi ni n Bc c ra khng? C hi trng cng ci. Bc ni: "y, ci l tr li ri y". "Tn tht Bc l Bc". C cu hi: "Khi no th Bc c Bc gi? Ton th reo ci, Bc tr li: "Khi no c th Bc s tr li". Cu hi tip: "Ph n cc nc dn ch h lm g ? Bc tr li: "H cng lao ng v tng gia sn xut, v hc ht, cc c cc thm thua h ch hc ht"... Nm 1948, nhn ngy phong i tng cho ng ch V Nguyn Gip, Bc vui v ra cu i: "Gip phi gii Php".
23
Cc v c mt gp th b v v i ni li ny gi gn i tng Gip phi gii gip c qun Php. ng Tn Quang Phit nhn B trng B Ti chnh L Vn Hin c v i: "Hin ti, hi tin" Bc khen v i hay, t c ln li, nn Bc tng tc gi mt qu cam. Sau cuc hp ln, gia tra h nng p, mi ngi ng u vo y c ri, th nh c chy bn ny bn kia, chn gc chp, Bc ng cnh nh th T M, Bc ni vui: - "Ch chp nhanh khng th tt c bn ny thnh T M c". Mi ngi c phen ci vui v. Bc va ni theo ngha ting Php (tout l tt c, m l m hi) va theo ngha ting ta, ng d dm, vui v. ng ch Nguyn ng By, thi k khng chin l phng vin nhip nh thng tin Trung ng, khi chp c mt s nh ca Bc, anh em bn a ra trng by trin lm. Hm Bc tnh c vo xem. ng ch ang h hoy trang tr, Bc hi: "Ch treo c bao nhiu bc nh tt c?" ng ch By tr li Bc l c tt c 20 tm , Bc ni: "Hn ch, ch m li xem th". ng ch m i tnh li cng ch c 20. Lc y, Bc ci, ch vo mnh m ni: "Cn y l chic th 21 ch". Hm khai mc lp chnh hun c vui vn ngh. C ng ch xung phong ln c th ca Huy Cn, Bc hi vui: "Ci tc gi bi th c y khng?". Nh th Huy Cn tha c. "Th th mi "tc tht" ln c th ca mnh "cho n tht hn". Sau Bc hi: "C ch no dn tc Mng ln ht mt bi ting Mng cho mi ngi thng thc". C ng ch xung phong c bi th lc bt ting Kinh, c l l, b ht du, Bc bo "y khng phi ting Mng". Bc n thm nh ch Loan (ngi ko c qung trng Ba nh ngy 2/9, sau l phu nhn i tng Hong Vn Thi) chin khu. Vo n nh thy ng con nh, Bc ni vui: " tng y l nh c Loan, ho ra mnh vo nhm nh tr". Bit Bc ph bnh kho, ch ngng ci v bo co: "Tha Bc y l "tiu i" ca v chng chu y ". Bc vui v bo ch tp trung "tiu i" c ln lt b nht ng trc Bc chia ko, ch ang loay hoay sp xp i hnh, Bc bo: "Tiu i trng cng ng vo hng ch". Bc chia ko cho cc chu v cho c ch na. Khi n lt ch, Bc ni vui: "Bc khen l c c cng nui dy cc chu ngoan". Nh ln Bc n thm mt gia nh cn b, thy ba chu gi xinh xn ra cho Bc, Bc hi v chng ch nh tn cc chu l g. Ch nh tha Bc tn cc chu l Thu Thu, Thu Tho, Thu Vn, Bc ci hin lnh v ni: "Sao t "vn chng" th, gi Thu Ng, Thu Sn, Thu Khoai c hay khng". Khi ra v bc bo: "Ni vui th thi, ch nhng tn Vit Nam y rt p". ng ch T Quang Bu sinh chu trai u lng, Bc c chai mt ong, Bc gi tng chu, t tay Bc vit "nhn hiu tng chu Quang. Thi gian sau, Bc gh vo thm nh ng ch Bu, Bc gi u ym "Thng Quang u? Thng "x x" u, ng b no". Ri Bc chp nh vi chu v khng qun gi tng nh cho chu. Mt ln n d cuc hp Trung ng, thy mt c gi ng cnh ng, cho Bc, Bc hi, chu ng y lm g, c bit c l lnh bo v, Bc hi vui: "Th chu ng bo v Bc th ai bo v chu?" C ln Bc n thm mt a phng, ng ch B th Tnh u ng ln tha vi Bc, c cu: "Tha Bc H, v cha gi dn tc", Bc ngonh li ni vi mi ngi: "Bc cha gi u". Bui Bc c tng ba b hoa, Bc hi ng ch B th: "Theo ch th Bc nn tng hoa cho ai?". ng ch tr li Bc: "Tha Bc, Bc tng cho ph n, thanh nin...". Bc ci v n i vui:
24
"Ph n, thanh nin khng tng Bc th thi...". Bc xung sn v tng mt c gi cao tui nht, mt chu thiu nhi v cho b i. Ln Bc tip cc anh hng qun i, Bc hi: "Ch no h c nhiu my bay nht?". Tha Bc, ng ch Cc . Mi ngi ng thanh tr li. Bc gi: "Ch Cc ln y Bc bt tay". Bc ni: "Nm nay mong chng ta c nhiu Cc hn na". n thm i hi chin s thi ua ton quc, Bc n gn mt c gi v hi: "n v chu c my ngi trong on?" C gi lng tng tr li: "Tha Bc, ch mt mnh chu c i thi ". Bc d dm: "Th n v chu nhiu ngi tiu cc th , ch c mt mnh chu?". Mt on cn b vo gp Bc, Bc mi n ko nhng ai cng mun nghe Bc ni chuyn ch khng mun n, thy th Bc bo: "Khng ai n ko th Bc cho mang v". Lc , B trng Nguyn Vn Huyn hm hnh ni: "Bc cho, ta a c v". Bc ci vui ni ngay: "Bc cho a ko v, a phi li Bc cn tip khch ch". Nh ln i "d ngoi" ba n mang theo c tht b, n ba n, ng ch V K ch vo a tht, hi ng ch bo v: " bit y l tht g?". ng ch ny tr li l tht b, ng ch V K hi tip: "Nhng m tht b g ch?". ng ch bo v ang bn khon cha kp tr li, ng ch V K ni tip: "y l tht b rng, loi ny c bit lm, ngi ta khng bn c n m phi dng mui b vo by ri mi bt c n". ang lng tng li nghe k c v ly k, nn ng ch c v chm ch lng nghe, tng nh tht. Thy vy, Bc v vai va ci va hi: "Th Bc ch mt cn st nng hn hay mt cn bng nng hn?". Nghe Bc , lc u ng ch nh tr li l cn st nng hn, nhng nhn nh mt vui v ca Ngi, ng ch bnh tnh cn nhc tr li l nng bng nhau. Bc ni a vui: cn st chc nng hn ch" nh mun ni tht b no m ch ging nhau, ci chnh l phi tr li dt khot ngi ta khi vn vo, quanh co. Mt ln n thm n v b i, i ng xa tri nng, nhng ti ni Bc i thm anh em ngay, Bc n thm ni n chn , thm ni sinh hot vn ho, thy t bo tng vit cu: "H Ch tch mun nm" k p nn nt nhng khng c du, Bc bo vui: " ng, Bc i mt, H Ch tch mun nm", ri Bc hi: "Sao vit khng c du, ngi c c th c sai ". C ng ch tr li Bc l thm du n mt p i, Bc ni: "Cc ch vit p nhng cha ng nn mt p i y, ch Vit ta rt p, khi ng, du cng p hn". Ln n thm x Si Sn, thy tm bin treo trn tr s Vit Minh x c dng ch khng du "TRU SO VIET MINH", Bc lin c: "S vit mnh", ri Bc bo cc ch vit th ai m c ng c. Tm bin c thm du nn r rng hn, ai mi bit ch cng c c. Bc vo thm nng trng Sng Hiu, cng i vi ng ch gim c vo trung tm nng trng, Bc ch cu khu hiu vit khng du, Bc hi: "LAM TRA NOI SONG" l g. ng ch tha Bc cu khu hiu l: "Hng ng chin dch Lam Tr ni sng"; Bc bo: "Th th ch phi cho mt ngi ng y c dch cu khu hiu ch". Khi Bc i thm xong nng trng th cu khu hiu cng c sa xong. Ln Bc i qua nh my c kh Gia Lm, n trc cng nh my thy dng ch to chy di trn cng nh my: "NHA MAY CO KHI GIA LAM", Bc bn c: "Nh my c kh gi lm". Bc ph bnh, ch vit phi c du ngi c khi nhm.
Ngun H Ch Minh, chn dung i thng, NXB Lao ng, H Ni, 1996.
* * *
25
Chuyn th 15: Cch ng p mn tip ca Ch tch H Ch Minh. Nm 1946, mt nh vn l u vin thng trc Ban vn ng i sng mi n gp H Ch tch xin kin Ngi v ni dung cuc vn ng. Bc H ni nn vn ng nhn dn thc hin my ch: Cn, Kim, Lim, Chnh. - Tha c, my ch y rt hay nhng nghe c v c. C c th thay bng my ch khc khng ? - Th cm ng cha ta tng n hng ngn nm trc, hin nay ch v ti hng ngy vn n, ch thy c c khng? Khng kh ng cha ta tng ht th, ngy nay chng ta vn tip tc ht th, ch thy c c khng? Sau Cch mng thng Tm nm 1945, my chc vn qun Tng ko vo tm cch khiu khch ly c tiu dit cch mng Vit Nam. Bc H triu tp cc v lnh o cao cp x l mt vn "h trng", Bc ni: - Tng T.V ca qun i Trung Hoa dn quc c gi cho ti mt bc cng vn, ni dung nh sau: Knh tha C H Ch Minh, Ch tch nc Vit Nam Dn ch Cng ha,Yu cu C cho mn mt ci ni nu cm? Khng cn phi ni, ai ny u c th hnh dung khng kh tc gin bao trm ln cuc hp. C nhng kin i nh. Vi phong thi bnh tnh, ung dung, Bc H ni: "Nn c lp ta va mi ginh c ging nh mt chic bnh ngc. Nay c nhng con kin b trn ming bnh, nu ta dng gy p kin, cha chc kin cht m bnh ngc v. Nu ta ly mt ci que bc cu cho chng xung th kin s i ht, nh vy c hn khng? Cn trong s vic va em ra bn, h mn ci ni nu cm th ta cho h mn, vic g cc ch phi ni nng nh vy? Khong gia nm 1949, mt nh bo Thi Lan trc tip phng vn H Ch tch thm d xem Vit Nam ng v pha no trong cuc chin Quc - Cng Trung Quc. - Tha C Ch tch, nc Vit Nam ca C ng v pha ng Tng hay ng Mao? Xin C min cho cu tr li "ng trung lp". - Chng ti ng trung lp. Cng nh Thi Lan ca ng ang ng trung lp gia Anh v M! - Nghe ni qun gii phng nhn dn Trung Hoa gi cho C sng ci v sng lin thanh. C nhn c cha, nu cha th C c nh nhn khng? - Chng ti cha nhn c g ht. Cn ng nh ng ni l h c nh gi cho chng ti th trong trng hp ny, ng khuyn chng ti nn lm nh th no? Ngy 5/10/1959, ng Si-ra I-si Bn, c vn bin tp bo A-xa-hi-sin-bun Nht Bn phng vn Ch tch H Ch Minh nhiu vn , trong c vic Chnh ph Nht Bn d nh bi thng chin tranh, m pha Nht li chn Vit Nam lc do ngy quyn Si Gn ki m sot lm i tc. Cu hi v tr li nh sau: Hi: Vic m phn v vn bi thng chin tranh c tin hnh gia Chnh ph Nht Bn v Vit Nam. Ngay Nht Bn cng c ngi ch trch vic m phn ny v tin tc cho bit Ngi khng hi lng.
26
Theo Ngi, nhn dn Nht Bn cn c hiu vn ny nh th no? Theo Ngi, vn ny cn c gii quyt nh th no mi ng? Tr li: Trong cuc i chin ln th hai, qun phit Nht Bn xm chim nc Vit Nam v gy ra nhiu tn tht cho nhn dn Vit Nam t Bc ch Nam. Ton th nhn dn Vit Nam c quyn i hi Chnh ph Nht Bn tin hnh m phn v k kt bi thng chin tranh vi chnh quyn min Nam Vit Nam l khng hp php. Nhn dn Vit Nam v Chnh ph nc Vit Nam Dn ch cng ho thy rng, vic i hi Nht Bn bi thng s l mt gnh nng cho nhn dn Nht Bn. Vn ct yu trong quan h gia hai nc khng phi l vic i bi thng, m tnh on kt hp tc gia hai dn tc Vit - Nht u tranh chng chin tranh, bo v ho bnh l qu hn ht.
Ngun Trn Thnh - Hu Chi, Bo An ninh th , s 562 ngy 20/2/2001.
* * *
Chuyn th 16: Trong Quc dn i hi Tn Tro. Nh li s kin "Quc dn i hi Tn Tro", ng ch Nguyn Lng Bng k: Ngy 16/8/1945 on i biu nhn dn Tn Tro em go, tru, b, g n mng i hi... ng bo b bn rt n xng tu, ai ny u tiu tu, rch ri. ng thng nht l cc em vng dn tc thiu s gy g, vng vt. Chng trung tng ngng theo ngi ln n cho Quc dn i hi. Bc n gn cc chu, ch vo chng v ni vi cc i biu: "Nhim v ca chng ta l phi lm sao cho cc em b c cm n, c o m, c i hc, khng lam l mi th ny". Chng ti u cm ng. Cu ni y, v sau ny, Bc thng nhc nh lun.
Ngun Nhng ln gp Bc, Bo Nhn dn, s ra ngy 22/9/1963.
Chuyn th 17: Cng H bit thuc gii lm. Thi k Pc P, do phi gi gn b mt, Bc H t tip xc vi cc chu thiu nhi bn ngoi m thng ch ra khu nh ng ch Dng i Lm. Nh ng ch i Lm rt ng anh em v nhiu chu b. Nhng ln Bc ra chi, ngoi vic tr chuyn vi ng c thn sinh ng ch i Lm, Bc cn chm sc cc chu nh, gip gia nh ng ch i Lm. Do cc chu chi nghch t ct, qun o lem luc, bn thu; mt khc do i sng thiu thn, kh khn v s bc lt ca bn thng tr, c chu u b chc l, tanh ti m khng c thuc cha chy. Bc H cha cho cc chu bng cch em nc nng ra tht sch ch l chc, ri ly tro bp nng, gi li p ln u cho chu. Bc lm vic ny vi tt c s cn thn, tn tnh nn ch trong mt thi gian ngn, l chc trn u chu b bay i ng no. Chu li chi vui. Nhn dn kho nhau "Cng H bit thuc gii lm (Cng H ting a phng l Bc H). Thc ra, Bc H cha bnh cho cc chu khng ch bng thuc m bng tm lng thng yu ca mt ngi cha, mt ngi ng lc no cng mong cho con chu kho mnh, ln khn. Chnh v lo lng n tng lai hnh phc ca con em, Bc khng ch quan tm m cn rt ch trng n
27
vic t chc gio dc nhi ng. Bc H lun nhc nh cn b phi ch n "Hi nhi ng cu quc". ng ch c Thanh nghe li dy ca Bc t chc ra Hi nhi ng cu quc thn N M, trong c Kim ng, ngi thiu nin anh dng cng hin tui thiu nin p , bt dit ca mnh cho cch mng.
Theo Bc H knh yu, tp 1. NXB Kim ng, H Ni, 1975.
* * *
Chuyn th 18: Mt ngy thu khng th qun. Mt chiu thu thng 8/1942, bu tri xanh ngt, gi nh thi, khng gian thoang thong mi hng ca ng la sp chn. Kim ng xch ng nc di sui ln, thy anh Ng Mn i di chn cu thang. Vi nt mt rng r, anh Ng Mn gh st vo tai Kim ng ni nh: - C mt cn b cao cp va n, cho gi em ln gp y! - Anh c bit ai khng? - Sut! Nguyn tc b mt c m. Kim ng hi hp bc theo anh Ng Mn ln ngn ni sau bn. n trc ca hang Nc n, anh ra hiu cho Kim ng i mt cht. Lt sau Kim ng thy anh c Thanh bc ra, vn i mt lc no cng du dng u ym, anh a Kim ng vo trong hang. Trng ngc Kim ng bng p rn ln khi nhn thy mt "ng K" ngi trn mt tng , da lng vo thnh hang, chm ru v mi tc im bc. Trn khun mt gy, hi xanh, sng rc mt i mt nh hai v sao m p. "ng K" nhn Kim ng tru mn. Vn cn ang lng tng cha kp cho, Kim ng bng thy "ng K" hi: - Chu l Kim ng, i trng i Thiu nhi cu quc phi khng? - Vng ! - Li y vi Bc no ! "ng K" vy Kim ng li gn v ko vo lng, a tay xoa u u ym: - Chu c ght bn Ty khng? - D, c ! - V sao no? - V bn Ty sang cp nc ta lm cho dn ta kh. "ng K" khen Kim ng v ngh Kim ng k v hot ng ca i cho mi ngi cng nghe. Nghe k xong, "ng K" khen i c nhiu hot ng phong ph, mu tr v dng cm. "ng K" cn khuyn Kim ng ni ng v cc i vin va hot ng, va phi hc vn ho, hc chnh tr mai ny nc nh c lp, c ti sc xy dng t nc. Bui chiu , Kim ng c "ng K" gi li n cm. Ch m xung, Kim ng c c theo ba anh a "ng K" vo Pc P an ton. Do nguyn tc b mt, ngy , Kim ng cha c bit rng "ng K" chnh l Bc H knh yu, v cha gi ca dn tc Vit Nam.
Theo cun Bnh minh N M, Sd, T. 2, tr. 162.
28

* * *
Chuyn th 19: Bc H vi Trung thu c lp u tin Chiu hm , th 6, ngy 21/9/1945 tc ngy 15/8 nm t Du, tan gi lm vic, Bc bo ng ch th k v nh trc, cn Bc li Bc B ph n cc em thiu nhi vui Tt Trung thu. Ngay t chiu, Bc cho mi ng ch Trn Huy Liu, B trng B Tuyn truyn v mt ng ch ph trch thiu nhi ca Thanh nin n hi v t chc Trung thu ti nay cho cc em. Nghe bo co ch c ba a im xung quanh B H by mm c cho hng vn em, Bc bo cc anh ch ph trch phi t chc cho tht kho em no cng c phn. V chng trnh vui chi, Bc khen l c nhiu c gng v mt hnh thc v cn dn l phi m bo an ton, nht l i vi cc em nh. Sau , Bc tr v phng lm vic ca mnh trn cn gc 2 Bc B ph. Nhng chc chc Bc li hi: - Cc em tp trung B H cha? Trng bt u ln. Bc H ra ng ca ngm m trng v lng nghe ting trng rn rng t cc ng ph vng n. Ai m bit c nim vui ln m nay ca Bc H, ngi chin s cch mng bn ba khp nm chu, bn b, nm mt nm gai, vo t ra ti, ch nhm mt mc ch duy nht l em li c lp cho T quc, no m cho nhn dn v c bit, chy bng trong lng Ngi l mm mong c hnh phc m no cho lp tr th. m nay, gia lng H Ni, ngay trong Dinh Ch tch, Bc H hi hp chun b n tip "By con cng" ca mnh. Trc Trung thu my hm, Bc vit mt l th di gi cc em nhn ngy tu trng. Lin sau , Bc li vit "Th gi cc chu thiu nhi" nhn dp Tt Trung thu. Th vit trc Trung thu mt tun l kp n vi cc em khp cc min t nc. Bc H bao gi cng chu o nh th. V m nay, Trung thu thc s n trong ni bi hi mong i ca Bc. Theo chng trnh th ng 21 gi cc em mi n vui chung vi Bc H. Th m lc ny cha n 20 gi Bc bn chn i li trong phng, xem li cng bi pht biu lt na s ni vi cc em, xem li nhng tm nh lt na Bc s tng cho mi em mt tm... Tht kh m hnh dung c mt c gi gn tui 60, mt v Ch tch nc, mt nh hot ng quc t ni ting, mt con ngi vn c bn lnh ung dung, bnh thn trong mi tnh hung, m nay li nng lng ch i, gp g cc em nh nh vy. H Hon Kim tng bng no nhit. Nhng bng in lp lnh trong cc vm cy. Hng ngn, hng vn n giy trn tay cc em soi bng xung mt h. Trn nh Thp Ra rc sng nh in vi bng khu hiu "Vit Nam c lp". ng 20 gi, l Trung thu c lp u tin bt u. Sau l cho c, mt em i din cho hng vn thiu nhi H Ni pht biu nim vui sng c tr thnh tiu ch nhn ca nc c lp. Tip ng ch Trn Huy Liu, i din Chnh ph, trnh trng c th ca Bc H gi thiu nhi, cn dn cc em c gng hc tp xng ng vi s quan tm, chm sc ca Bc.
29
Bui l kt thc, cc on i ng chnh t u bc trong ting trng vang vang hng v Bc B ph. Dn u on l nhng i ma ln, ma s t cng hng ngn, hng vn chic n giy lung linh un ln nh mt dng sng sao... ng 21 gi cc em c mt trc Bc B ph. Bc H xut hin ti ci, thn thit. Ting hoan h nh sm dy. Ting trng rn rng. S t li nhy ma. Tt c sung sng h reo. Chc mng Bc H knh yu. Bc H xc ng bc xung thm n cc em, ting hoan h li dy ln. Mt em ng trc my phng thanh c li cho mng. c xong em h to "Bc H mun nm!". Lp tc ting h "Mun nm" rn vang khng ngt Bc H gi cao hai tay t cm n cc em ri Bc ln lt bc n bt tay tng em ng hng u. Cp mt ca Bc nh ln mt nim vui c bit. Trong lc pha ngoi, cc on "xe tng", cc binh s ca Hai B Trng, ca inh B Lnh, cc i s t vi rt nhiu em eo mt n... n n ko vo dinh ca Ch tch trong ting trng h reo vang dy, khu vn Ph Ch tch bng nhin im phng phc khi ng ch ph trch gii thiu Bc H s ni chuyn vi cc em. Bng ging x Ngh c pha ln ging cc min ca t nc, Bc thn thit tr chuyn vi cc chu: "Cc chu! y l li Bc H ni chuyn...". Cui cng Bc ni: Trc khi cc chu i ph c, ta cng nhau h hai khu hiu: "Tr em Vit Nam sung sng!", "Vit Nam c lp mun nm". Ting h hng ng ca cc em rn vang c mt vng tri. Trng rm vng vc to sng. Nim vui trn ngp c H Ni. Bc H vui sng ng nhn cc em vui chi. Ai hiu c ht nim vui ca Bc H lc ny. Bao nhiu nm xng pha chin u, phi chng Bc cng ch mong c c giy pht sung sng nh m nay. "Tr em Vit Nam sung sng!". Khu hiu ca Bc H cch y 45 nm, vn ang l mc tiu phn u ca cc th h hm nay v mi mi mai sau.
V K - Bo H Ni mi s ra ngy th t, 3/10/1990.
Chuyn th 20:
Bc nh cc chu thiu nin dng s min Nam. Thng Chp nm 1968, cc dng s thiu nin min Nam ang hc T Ngn th c my ch a xe t n n v H Ni. Luyn, Thu, Nt, Ph, Men, Ho... cha hiu c chuyn g. V Th hm trc th 5 gi chiu ngy hm sau c xe n n i, vo n sn Ph Ch tch mi bit l c vo gp Bc H. Va bc chn xung xe, cc chu thy Bc H v Bc Tn ngi mt ci gh g di k trc ca nh. Tt c chy o ti cho hai Bc. Bc chu tr chuyn vi nhau. Sau hai Bc bo: - Thi, cc chu vo n cm vi hai Bc! Ba cm chng c tht c g nhiu, nhng rt m cng. Cc dng s thiu nin c ngi n cng Bc H, Bc Tn. Nt ngi nh qu, ci u ch lp l cnh bn, c Bc gp thc n cho lun. Va n, Bc chu va ni chuyn rt vui n xong, hai Bc cho mi chu mt bng hng, mt qu to, mt qu l v ba quyn sch "Ngi tt vic tt".
30
Sau , Bc H bo: - Cc chu li c y hn hai Bc ri v. Cc dng s hn hai Bc xong, Bc H dn li: - Cc chu v trng c gng hc tp cho gii. Tt c u cm ng, on Vn Luyn ln ting tha vi Bc: - Tha Bc chng chu c tng hai Bc gi chng chu v c vic cn. Bc H ci hin t v bo: - Hai Bc nh cc chu cho nn gi cc chu v hai Bc gp hi chuyn. Nghe ni, Luyn v cc bn cm ng mun tro nc mt. Hai Bc tui cao, trm nghn cng vic, vy m vn nh n cc chu min Nam. Luyn ngh: "Mnh c ngoi Bc m hai Bc cn lo v thng bit chng no!..".
Theo Bc H knh yu.T. 2, tr. 167.
* * *
Chuyn th 21: Ba ln c gp Bc H H Th Thu k: Khi chu trong Nam, chu c nghe cc ch c li dy ca Bc H, chu cng thng nh Bc nhiu. Chu v cc bn chu mong sao nc nh thng nht, cng ng bo min Nam n Bc vo thm. Qua thi gian chin u, chu c ng, Mt trn cho ra min Bc hc tp, chu vinh d c gp Bc. Ln u chu c gp Bc, Bc hi chu bit ch cha. Chu vng tay tr li Bc m chu ni khng nn li, v chu cm ng qu. Sau, chu c gng tr li Bc nghe: - D tha Bc, chu cha bit ch no . V gia nh chu ngho, ba m chu mt sm, chu ng em nn khng c i hc. Va ni xong, chu ngc ln nhn Bc. Hai hng nc mt Bc rng rng lm cho chu cng thm cm ng. Ln th hai chu c gp Bc. Bc hi chu: - ng bo min Nam u tranh v chin u nh th no? Chu lin ng ln vng tay li: - D, tha Bc, ng bo min Nam u tranh khng s gian kh, chin u khng s b thng, khng s hy sinh, m ch s m hai mt, sau ny nc nh thng nht, Bc vo thm khng nhn thy Bc. Chu ngc nhn ln li thy Bc rng rng nc mt. Ba y Bc cho chu n cm. Chu ngi bn Bc, Bc gp thc n cho chu... Ln th ba, chu c gp Bc hi trng Ba nh. Chu mng r chy li m v h n Bc. Bc hi chu: - K ny chu c n c cm khng, n c my bt? Chu p: - D, tha Bc, chu n c hai bt ! n th l t y! C n nhiu cho kho vo.
31
Bc dn thm chu phi gi gn sc kho cho tht tt, hc tp vn ho, chnh tr, lao ng cho tht tt, on kt tt, thng yu ng i tt, phi nghe li cc c, cc ch dy bo. Sau nhng gi pht qu bu y chu ra v, khng mun ri Bc, ch mong sao gn Bc lun lun. Ngy thng qua i, bnh ca chu li pht trin, nn cc ch a chu vo vin. c tin y, Bc in vo thm chu. Lc y bnh chu qu nng, n khi chu tnh dy, cc ch ni li, chu v cng xc ng, v Bc bao nhiu l cng vic m Bc cn quan tm n sc kho ca chu. Thi gian sau chu xa H Ni v trng hc, hng ngy chu lun thc hin li Bc dy.
H Th Thu - Dng s thiu nin min Nam, i i n Bc. NXB Kim ng, H Ni, 1970.
* * *
Chuyn th 22: Bc cng cc chu thiu nin dng s min Nam tip on i biu hi hu ngh Cuba Vit Nam thm nc ta. on Vn Luyn k: Tt nm 1969, chng chu li c n v H Ni. Cc ch bo n v n Tt. Nhng n c quan, nghe cc ch dn khng dc i u trong bui chiu hm y, chng chu on ngay l c gp Bc, nht l khi thy chic xe mu sa ca Ph Ch tch n xch cng. Chng chu a ln xe. H Ni lo chun b Tt rt tng bng. ng ph no cng thy hoa o. Bc ra ng trc nh n chng chu. Chu nhn k Bc, thy Bc yu hn ln gp trc, tuy Bc hng ho. Bc hn chng chu ri bo: - My chu vo y chi ri tip khch vi Bc. Chng chu li c n cm vi Bc. Cm xong, ln xe i n phng khch. Chu nhn theo, xe ch chy chng mt trm mt ri dng li. Bc xung xe i vo nh khch. Chu nhn Bc i, lo lng v cng. Trc kia c bao gi Bc chu ln xe i on ng ngn nh vy. Chng chu i ln theo. on i biu Cuba cha n. Bc bo cc chu n ngi bn, ri hi my c phc v, my ch quay phim... on Cuba n (on i biu Hi Hu ngh Cu ba - Vit Nam). B trng on bt tay Bc ri xc ng khc, Bc cng rt xc ng. Bc gii thiu tng chu vi on. Bc thuc tn tng a mt. n mt chu, Bc ni thm: - Chu Luyn ny lc ra cn b. By gi ln nh th ny ri.
on Vn Luyn, Dng s dit M tnh Qung Nam, Bc H vi thiu nhi. NXB Kim ng, 1977
* * *
Chuyn th 23: Nhng khch "c bit" ca Bc H. Vo mt bui sng ma thu thng tm nm 1990, trong on ngi ko di v tn vo thm nh sn, ni Bc H knh yu tng sng v lm vic, c hai cha con ngi Php. Ngi ph n ngoi 50 tui, gng mt sng, n ci ti tn, dng ngi mnh mai, i bn ngi cha c gng mt n hu, cht phc. l hai cha con ng -brc, mt gia nh ngi Php c nhiu k nim su sc vi Bc H. Ngi ph n mnh mai kia l -li-da-bt, ngi con gi u ca Bc H. i cng vi dng ngi ngm nhn vn cy ao c, dng chn hi lu bn nh sn, ng -brc bo vi con gi ca mnh:
32
- y l ton b gia ti ca ngi cha u ca con , con c hiu khng con? Nhng git l ln trn m ch. Chng l Bc H - ngi cha u ca em khng c mt ci g khc ngoi cn nh sn i vo huyn thoi v li sng trong sng, gin d, vn cy, ao c v thin nhin xanh ngt quanh mnh. iu kh tin nhng c tht. Mi m 54 nm tri. Bit bao k nim v Bc H knh yu khng bao gi phai m, nht nho trong k c ca mi thnh vin trong gia nh ch. Nhn nhng em b nh by chim non vo Lng ving Ngi, ch cng hiu su sc cu ni khng ch Vit Nam, m khp mi ni trn tri t, ni Bc H tng n, ai ai cng thuc: Ai yu nhi ng bng Bc H Ch Minh". Ngy y, khi ch mi ra i trong mt nh h sinh mt lng thuc ngoi Pa -ri. Lc by gi, Ch tch H Ch Minh ang c mt trn t Php vi t cch l mt thng khch ca Chnh ph Php. Bo ch xut bn Th Pa-ri hoa l u trang trng in trn u trang nht bc chn dung ca Bc H vi nhng hng tt ln trang trng. Hi ngh Phng-ten-n-bl ang hp, Bc H l thng khch, tm tr Ngi lun hng ti vic ginh li nn ho bnh, c lp cho dn tc, vn Nam B "l mu tht ca Vit Nam". trong to lu i sang trng, Bc H cm thy khng thoi mi v khng c vn cy, thiu hoa l, thin nhin. Khi ng -brc ngh Bc n ti ngi nh c knh ca ng ngoi vi Pa-ri, Bc H nhn li dn n 6 tun l. Ni y, c chiu chiu sau gi hi m, gp g vi cc chnh khch, Bc H thng dt chu Ging Pi-e, 7 tui, con trai u lng c a ng b -brc ch nh, i do chi khp lng, thm hi i sng ca b con lao ng, ni chuyn vi ng lo trng hoa, vui a vi cc em b vng ngoi . C bui tra, ng -brc cn thy Bc H ang cng con trai ng, Ging Pi-e ngh tra thanh thn trn bi c trong vn. Chnh trong dp ny, vo ngy 15/8/1946, gia nh ng -brc n mt tin vui mi: c con gi t va cho i. c tin ny, Bc H ngi trn xe c h tng n tn nh h sinh chc mng b -brc v chu b mi sinh. Bc H t tn cho chu b l Ba-bt v nhn chu lm con gi u ca Ngi. T ngy xa Pa-ri, xa vng ngoi vi Pa-ri tr v nc, d bn trm cng ngn vic, lnh o nhn dn Vit Nam trong cng cuc trng k khng chin v nhng nm ho bnh min Bc cng nh cuc u tranh chng M gii phng min Nam, thng nht t nc, Bc H vn lun dnh tnh cm ca mnh cho con gi u Ba-bt. Thng 6/1967, ng -brc c Hi ng cc nh bc hc th gii hp Pa-ri nh chuyn n Ch tch H Ch Minh mt bc thng ip. Gp li ng -brc gia nhng ngy H Ni ang chin u chng chin tranh ph hoi bng khng qun ca quc M, Bc H rt vui v khng qun hi thm v ngi con gi u Ba-bt ca mnh. ng -brc chuyn cho Ngi mn qu m ch Ba-bt nh gi n cha u: mt chic hp vung bn trong ng mt qu trng c lm t th qu. Theo ch cho bit th "qu trng l biu hin ca s sng, tng lai v hon ho. Cha u ca ch l hin thn ca nhng iu . Khi chia tay, Bc H gi mt tm la nh ng -brc chuyn cho "con gi u ca ti chu may o ci," Hng nm ch Ba-bt vn gi th u cho Bc H. Ngy Bc qua i, cng nh ton th nhn dn Vit Nam v nhn loi yu chung ho bnh, c gia nh ng -brc v cng thng tic Ngi. Bao nhiu k nim, nhng mn qu Bc gi cho ch Ba -bt vn cn : bc nh nh ca Ngi, cc con vt d thng bng ng, bng s, tm la Bc gi ch may o ci... vn
33
cn y. V ln ny, ch c sang thm t nc, thm ni , ni lm vic ca ngi cha " u v tinh thn" ca mnh... Khi nghe ch thuyt minh ni rng hai hng gh v b c vng l ni Bc H thng dng tip cc khch t hon, "khch c bit'' ca mnh, ch Ba -bt nc mt tun tro. Ch lng l ngi xung tm gh mt lnh, mt nhn nhng con c vng tung tng bi li trong b, th lng mnh trong nhng hoi nim khng bao gi qun v Ngi. Tnh thng bao la ca Bc vn dnh cho tt c mi ngi, c bit nht vn l cc em nh "nh bp trn cnh". Ch Ba-bt cng l mt trong nhng "chu b" ngy no c si m bng mun vn tnh thng yu ca Bc".
Ngun: Kim Dung, H Ch Minh bn Ngi to sng, NXB Thanh nin, H Ni, 1977.
* * *
Chuyn th 24: i th ng yu Ngy 7/2/1958 hn 3.000 em thiu nhi n ng din cho mng Bc H. Cc em h vang si ni "Cha, Cha H!" (Bc H). Th tng N-ru ngi cnh Bc sung sng ni vui: - Ngi l i th ng yu ca ti, v c cc em gi l Bc. n , cc em thiu nhi ch gi N-ru l Bc N-ru, v Bc H l ngi th hai c cc em gi l Bc. Khng kh hm vui nh ngy hi. Cc em a ln tng hoa, c em tng Bc H hai ci ko. C em m c hai mt c Bc m ln s ru, s m Bc, ri m cht ly Bc mt cch u ym. Trc tnh cm ai cng cm ng.
B Cng su tm theo Time of India 8/2/1958, Bo Nhn dn ch nht s 40 ngy 12/11/1989
Chuyn th 25: Qu ca Bc H tng cc chu. Ngy Tt dng lch nm 1960, mi ngi ln Ph Ch tch chc Tt Bc H. Cc c quan, on th trong nc, on ngoi giao v U ban Quc t u n ng . Vn trong b ka-ki gin d, vi phong thi ung dung, ch ng, Bc p l vui v v ni li chc mng. Sau tic ngt, Bc cm ly mt qu to to cng mt ti ko ng ln... Bc i n ch ng i s n v hi: - Ngi i s c a phu nhn sang y khng? V i s ru hm, hm n, lm lit oai phong l vy m lc y, v v cng xc ng trc vinh d bt ng, bng l v lng tng, p ng p: - Tha Ch tch... Cm n Ch tch... Ti ch a theo sang y chu trai nm nay chn tui. - Th th - Bc H ni - ti gi ng mang v cho chu qu to ny v gi chu nhng ci hn. Mi ngi u xc ng v v cng cm phc mt c ch va thn mt, t nhin ca H Ch tch. Ri quay li pha khch nc ngoi, Bc ni:
34
- Tt nht, nh cc v chng thiu th g. Nhng xin cc v hy cm ly cht hoa qu trn bn v mang v gi l qu ca Bc H tng cc chu nh. C phng khch n o nhn nhp hn ln. Khch nc ngoi, khch trong nc a n bn tic cm ly l, to, bnh ko, nt mt hn h.
Theo cu chuyn Qu to Bc H. Sd, T. 2, tr. 177.
* * *
Chuyn th 26: Mt cuc i thoi sinh ng Mt ln, thm tri thiu nhi Tip Khc gn Pra-ha, Bc H c mt cuc i thoi sinh ng vi cc chu: - Cc chu thn mn! Cc chu c bit Bc l ai khng? - Ano (C ). Strycek H! (Bc H). Cc chu ru rt tr - Bc t nc no n? - Vit Nam! Tt c ng thanh ni to. - Cc chu c yu hc tp khng? - Ano! - C yu lao ng khng? - Ano! - Bc H rt yu cc chu. Cc chu c yu Bc H khng? - Ano! Nhiu chu chen nhau xin c hn Bc. Bc ci n hu ni vui: Bc H gy, cc chu hn Bc nhiu qu, Bc s gy hn. Cc chu hy c i biu n hn Bc vy. Tt c ci ngt ngho.
L B Thuyn - Ch tch H Ch Minh s gi cho tnh hu ngh, Sd, T. 2, tr. 181
* * *
Chuyn th 27: Chu ca Bc H Va l ngi lo toan th h ni tip cho tng lai, va l ngi thn chm lo cho con chu, c l cng v vy, m dn ta, gi tr, ln b u gi Ngi l Bc. M khng ch nhn dn ta! R-mt Chn-ra, nguyn Ch tch Hi ng ho bnh th gii pht biu trong dp d Hi ngh quc t "Vit Nam v th gii" nhng li chn tnh, thn thit: " Vit Nam, cc bn t xng rt ng mnh l chu ca Bc H. Cc bn cho php chng ti thay mt hng trm triu nhn dn th gii c c mt hm nay ti y. Chng ti yu cu cc bn thm mt c n na: Mong cc bn, nhng ngi chu ca Bc H cho php chng ti t cc ni trn th gii u c t nhn l chu ca Bc
35
H. Tt c chng ta, chu ca Bc H tt c cc nc trn th gii, s tp hp li ging cao ngn c H Ch Minh tin ln nhng thng li mi hn na". Chu ca Bc H. Bc H ca cc chu.
Ngi suy ngh v tui tr chng ta, Hi tng ca V K, Sd, T. 2, tr. 186.
* * *
Chuyn th 28: Thng ngy Bc yu tr con mt cch l Mi ngi chng ta u bit Bc H yu thng tr em nh th no. Chng ta c th k ra bit bao hnh nh sinh ng, nhng k nim su sc, ni ln tm lng yu thng thm thit ca Bc H i vi tr em. Ngh n tr em, t nhin chng ta ngh n Bc H. Nhng ng ch c vinh d c sng gn Bc u k li rng, Bc H c cm tnh c bit i vi tr em. ng ch Hong Hu Khng, Cc cnh v B Ni v "C mt m, Bc ng trn gc mt cn nh, ti 4 gi sng Ngi thc gic. Ngoi tri gi vun vt p vo ca knh. Ngi trong nh cn thy lnh, th m c ting tr rao hng di ng ph vng ln. Bc m ca ng xung nhn cho n khi em b i khut mi t t khp ca li. Nh th T M nh li trong i hi chin s thi ua nm 1952, sau mt bui chiu bng, mi ngi lc tc ng dy ra v, Bc vi ng ln a tay ra lnh trt t v ni to: "Hy khoan , cho chu b ra trc, ko ln xn cc chu s lc y". ng ch T M tht ln: "Chao i! c sng sut ca Bc tht l k him c! Bc chm lo hng vn vic ln m khng qun st mt vic nh m ngi khc thng khng ngh ti. Ai ch chm sc cc chu nhi ng bng Bc H Ch Minh". 'Chuyn thng ngy ca Bc H" do ng ch Hong Quc Vit vit khng nh: "Bc yu tr con mt cch l! ang tr chuyn, c bo m nghe trn i c ting tr em b ht l Bc dng li nghe. nhiu ln Bc thi vi ng ch phc v on xem em b va ht xong my tui. Ri Bc bo ng ch y, lc no tin, hi bn i pht thanh xem. Mc d ng ch y thng ngy v nh vn chm sc con nh m li hay on sai, cn Bc thng l on trng. Bc bo mt ng ch gn Bc thnh thong a chu nh nm tui n chi vi Bc. Nhng v Bc bn, phi chn thi gian vo bui sng sm. Chu b sp c n vi Bc H th thch lm, t mnh thc dy rt sm, gic b i tng pht mt. C ln n thy trn nh sn cha bt n, b con cha dm ln. Khi Bc bt n b con ln nh thy Bc cm sn trn tay my bng hoa cho chu, Bc hi chuyn chu ri bo hai b con ngi chi i Bc tp th dc. Bc tp xong vo nh, thy ng ch ta khng dm ly ko bnh Bc by sn cho n, Bc khng bng lng v bo: - nh, chu n l con ca c ch, nhng n y chu l khch ca Bc, ch c nhim v gip Bc i khch ch".
K chuyn Bc H, Sd, T. 2, tr. 189.
* * *
36
Chuyn th 29: Dnh cho cc chu Trc khi thit k ngi nh sn g ca Bc ti Ph Ch tch (tng trn c hai phng, mt phng Bc dng lm vic, mt phng ngh. Cn tng di l ni Bc hp v tip khch). Bc c kin: - Khch ca Bc c nhiu, c lc Bc phi tip ng cc chu, v vy ch thit k cho Bc mt hng gh xi mng bao quanh. Vng li Bc, cc ng ch thit k hng gh . Mi ln cc chu n, cc chu u quy qun bn Bc v c Bc chia bnh ko. Mt hm, Bc ni vi ng ch gip vic: - Ch xem, khch "t hon" ca Bc kh nhiu, cc chu vui th phi c c nh cho cc chu xem, ch gng kim mt chic b v nui c vng lm cnh cho cc chu. Vng li Bc, ng ch gip vic i tm mua mt b nui c t ti hnh lang ca tng di ngi nh sn v th ba con c vng rt p. Hng ngy, sau gi lm vic, Bc thng cho c vng n. Ngi dnh nhng mu bnh m lm thc n cho c. c Bc chm sc, ba con c vng ngy mt ln v pht trin. Ma ng tri lnh, Bc ni: - C cng nh ngi, ma ng phi gi nhit m. Ch nn lm mt chic np y b c bo m m cho c. Khch n thm nh Bc, nht l khch "t hon" rt thch th ng ngm b c vng, nhng con c mu sc tht sc s, tung tng, lp lnh, bi ln trong b nc.
Theo Bc H ngi Vit Nam p nht, Sd, T. 2, tr. 189.
Chuyn th 30: cc chu lm ch Cng chnh ti ngi nh ca Bc Ph Ch tch c mt s kin ng ghi nh, th hin s quan tm c bit ca Bc H vi thiu nhi. T ngy 22/6 n ngy 11/7/961 Bc dnh ch cho cc chu lm phng trin lm "Thiu nhi vi 5 iu Bc H dy". Trong 20 ngy, c gn 10 vn thiu nhi n xem trin lm v vui chi trong dp h. Bc H, Bc Tn n ni chuyn v d lin hoan vi 2.000 thiu nhi trong bui b mc ngy 11/7/1961. ng ch phc v Bc cm thy nh vn cn si ng khi vo dp h nm 1961 cc chu thiu nhi t chc trin lm "Lm theo 5 iu Bc H dy" trong nh khch Ph Ch tch. Trung tm trin lm chnh l phng khch long trng ca ngi nh. Nhiu em ln u tin c n ni ny thch lm, ch no cng s, sung sng ln c ra nh, ra bi c. Nhng ting ht, ting ci ni vang vang, ng l ngy hi. C ng ch s ting loa lm nh hng sang cc c quan xung quanh nn xin Bc b bt loa i, nhng Bc bo: - Trin lm ca cc chu phi loa mi vui. Bc cn nhc phi c nhiu kem, xi-r, nc v bnh ko phc v cc chu.
37
Thnh thong nhng khi ngh, Bc cng ra xem cc chu vui chi. C hm Bc i do pha di, thy mt phng c k cc gh bng. Bc hi cc ng ch gh lm g. ng ch phc v tha: - Tha Bc dnh cho cc chu b mt . Thy vy, Bc bo: Sao dnh cho cc chu m li khng c ging? Ngy hm sau, cc ng ch phc v trin lm lin h vi B Y t, v cc gh bng c xp li nhng ch cho nhng chic ging xinh xn. Bc H l nh vy. Khch ca Bc, d l nhng ngi nh b nht cng lun c tn trng v quan tm chu o.
Bc H ngi Vit Nam p nht, Sd, T. 2, tr. 193.
* * *
Chuyn th 31: Trong i hi anh hng chin s thi ua chng M cu nc i hi nm y, c su thiu nhi i d, c Bc rt quan tm. Hm cui i hi, cc chu rt vinh d c ln gh on Ch tch vi Bc. Sng qu, cc chu chy a ln. Bc H v Bc Tn ko gh ra cho cc chu ng vo cnh hai Bc. Trong on thiu nhi c Hoa Xun T b ct c hai tay. Bc H chm ch nhn T, ko T li gn. Bc gii thiu vi i hi: - Dn tc ta rt anh hng, ngi ln anh hng, thiu nhi cng rt anh hng. Nh chu Hoa Xun T ny ct hai tay m vn hc gii. Ri ch vo inh Th L Kim, c b "Ba m ang", Bc bo: - C c b ht mt ny cng hc lp 6 ri y. Bc bt nhp cho i hi ht bi "Gii phng min Nam", Bc khng ht nhng v tay theo nhp, mt Bc nhn tru mn. Sau tt c i biu anh hng v tp th anh hng cng cc chu thiu nhi c chp nh chung vi Bc. Bc ng gia, cc chu thiu nhi vy quanh. ... Bc li cho on i biu thiu nhi c gp ring Bc. Ngi quy qun quanh Bc, cc chu c Bc hi tn tng ngi. Bc chia cho mi chu mt ci bnh, Bc hi: - V d i hi, cc chu mun ni g na khng? inh Th L Kim k vi Bc H Thi Lan, Kim khng c hc phi i bn bnh, b cnh st nh. K n y, Kim khc, Bc v vai an i Kim, ri Bc k chuyn Bc hot ng Thi Lan, Bc khen thiu nhi ta rt anh hng, d l trong nc hay nc ngoi. ... Cc chu li c chp nh chung vi Bc, ht cho Bc nghe bi Nguyn B Ngc, ngi thiu nin dng cm". Khi cc chu thiu nhi ra v, Bc H ng trng theo cho n khi xe ca cc chu ri bnh.
38

Bc H vi thiu nhi, Sd, T. 2, tr. 193.
* * *
Chuyn th 32: Bc H ch cn ai! Trong Chin dch Bin gii, mt ln i gn ti ng Kh (Cao Bng), Bc r vo nh mt ng bo ngh ngi. Mt em b Nng gnh i bng nc t di sui i ln trng thy c gi quen qu m khng r gp u ri. Em ngh cha ra th c ti gn. Ging c m p: - Chu gnh c nng khng? - ! Khng nng u! Em b vi p, ngc nhin trc c ch ca c. Em xc li n gnh thong th bc. C gi bc theo ln cu thang. Vo nh, c hi em b: - Chu tn l g? - L Phn. C gi xoa u Phn. - P (b) i dn cng phi khng? Chu lm vic nhiu qu - P i dn cng phc v chin dch. Chu nh gip m (m) gnh nc. Khng mt u. C gi li hi: - Chu c bit i dn cng lm g khng? - i dn cng git Ty. Phn tr li c gi, ri k: - Thng Ty n c hn cp ng ! Tu bay n bn chy trng chu ba ln. By gi trng phi di vo lng xa lm. N bn cht c Pu, con trng thn. C gi t tay ln vai Phn, i mt hin t nhn Phn, kh ni: - Bao gi ht gic, chu s khng phi vt v nh th ny na. Hai Bc chu ni chuyn thm mt lt na. Ri Bc nhc Phn i ng. m gn v sng. Phn cn ang yn gic ng th c gi cng my ngi khc i. Lc tnh dy, thy nh trng tri, vng v qu, Phn bt ln khc. Nhn l thuc ho, chic khn qung c c gi cho, lng Phn cng nh c khn xit. Cho n lc y, Phn cha nhn ra c gi tr nh mnh l ai? Mi n khi Chin dch Bin gii kt thc thng li, b Phn i dn cng v nghe chuyn mi qu quyt vi con rng: - A li! Bc H ch cn ai! V hai b con rt tic, nhng rt sung sng l C H n nh mnh.
Bc H knh yu, Sd, T. 2, tr. 197.
* * *
Chuyn th 33: Cuc gp bt ng

39
Mt ln vo u ma xun 1963, sau khi thm c s xong, trn ng v H Ni, thy ngn i c cy ci sum su, Bc cho ngh li. Lc ny gia tra vng v, my Bc chu gi cm nm ra va n va ngm cnh. Va n xong, ngi ngh c mt lt th nghe c ting li b bm v ting ngi ni r rm. My ng ch i theo Bc chy ra th thy hng chc thiu nhi trai c, gi c, chu cm co c, chu xch r hi rau, ang hng v ch gc cy to ni Bc ngi ngh. ng ch bo v bo co tnh hnh vi Bc, Bc ci: - Cc ch i mi cc chu li y chi vi Bc, nhng nh ng lm cc chu s. Cc chu sung sng chy a n v quy thnh vng trn quanh Bc, chu no cng hn h vui mng. Bc tru mn nhn khp rt v hi vui: - Cc chu lm g m ng th? Mt b trai dng lm tnh l php p: - Tha Bc, mt bn thy Bc xung xe lin bo chng chu ra xem Bc ! Bc ci rt vui v: - Mun xem ? Bc ngi y, chu no mun xem th xem cho k. C Bc, chu v cc ch cng i ci vui v. Bc hi tip: - Cc chu u i hc c ch? y c chu no khng c i hc khng? - D, chng chu u i hc c Bc ci hin hu: - Th l tt. Th cc chu hc c gii khng? C ngoan khng no? Nhiu chu phn khi tr li Bc. - Chng chu gii , c ngoan ! Bc gt du hi lng v bo cc chu ht. Cc chu a mt nhn nhau v cng ht vang bi "Ai yu Bc H Ch Minh hn thiu nin nhi ng". Th l gia thin nhin tri t bao la mt dn ng ca gm cc ngh s t hon biu din say sa di bn tay bt nhp ca Bc H knh yu. Ht xong, Bc tru mn nhn cc chu v ct ging hin t: - Bc cm n cc chu n thm Bc, ht cho Bc nghe. Bc mong cc chu hc chm, hc gii, vng li thy c v cha m. By gi Bc phi i tip, Bc chu ta tm chia tay nhau y.
V K k - Nguyn Hong ghi, Sd, T. 2, tr. 201.
* * *
Chuyn th 34: Bc H thm vn hoa nghn vic tt Sng mng mt Tt inh Mi (9/2/1967), Bc H v Tam Sn gp mt i biu cc dn tc H Bc hp cha Cm ng.
40
Xe Bc va tin vo sn trng, Nguyn Th Hi, hc sinh lp mt ang n a cng bn, bng reo ln: - Bc H! Bc H! - Bc H v thm qu hng nghn vic tt. C m thiu nhi dng chi, xm li quy quanh xe Bc. ng ch cn v t trong xe bc ra nhc nh cc em ri m ca, mi Bc xung. Bc ti ci nhn cc em ri hi: - Cc chu ang chi Tt? - Tha Bc vng ! - Tha Bc, nm mi, chng chu knh chc Bc mnh kho, sng lu! ... Cc em ua nhau ni nhng iu t lu mong c tha vi Bc, nhng hi hp qu, ni khng c nhiu... Bc H rt vui. Nghe cc em ni xong, Bc bo: - Cc chu lm nghn vic tt, c nh v lm theo nhng iu Bc dn khng? - Tha Bc c ! - Nguyn Th Hi ng nghim c lin hi 5 iu Bc H dy nh c ng thanh lp. Tt c u ci. Nhng ai cng vui v Hi tr li ng. Khi Bc cng cc ng ch lnh o bc ln cha, i thiu nhi danh d dng hoa tng Bc, Bc nhn b hoa t tay Lin i trng Nguyn Ton Thng ri trao cho ng ch cn v. Bc hi Thng: - Chu hc c gii khng? C c phn thng ca Bc khng? - Tha Bc c ! Chu c nhn phn thng ca Bc hai ln: Mt ln mt cun s, mt ln hai qu cam. - Chu c phn thng ca Bc, chu phi gip cc bn hc tht gii, lao ng tht gii... nhiu ngi cng c phn thng ca Bc, th mi tt! - Tha Bc vng !
* * *
Chuyn th 35: Cc em sch v ngoan tht? u nm 1967, Bc H v thm tnh Thi Bnh. Cc em thiu nhi xm Dn Ch ht vang bi "Gii phng min Nam" n Bc. Bc hi: - Cc chu c ngoan khng? - Tha Bc c ! Cc chu cng tr li. - Cc chu c vng li cha m khng? - Tha Bc c ! - Cc chu n c sch s khng? - Tha Bc c !
41
- Cha tay cho Bc xem no? Nhng bn tay xinh xn, cha ra trc mt cho Bc xem. Bc gt u hi lng lm v thy cuc sng ca cc chu nh nng thn thay i dn vi cuc sng ca dn lng. Cc em sch v ngoan tht. Bc H ly ko chia cho cc chu ri li tip tc i.
* * *
Chuyn th 36: i vi cc chu b i vi cc chu b, Bc c mt s gn b mt thit, mt tnh cm tru mn, hin ha v chu o. Nh li hi cch mng mi thnh cng, Bc H rt thch th mi khi nghe ting trng ch rn rng, nhn nhng bc i c t ra v oai nghim, nhng vn y nt tr th ca cc em. C nhng lc t bung lm vic trn tng cao Bc B ph, Bc phi ng nhn qua vai ngi khc cc chu khng thy Bc v Bc c t do ngm nhn cc chu. Trong nhng ngy vui lc , cc em thng mc ng phc qun xanh, s mi trng, u i m ca -l. Bc ng nhn cc chu rt lu, rt lu. Ngi suy ngh iu g? Bui ti, khi lm vic, c ting ht ca chu b, Bc ra hiu dng li, cng lng nghe. Ri Bc hi: - Ch th on xem, chu b ny bao nhiu tui? - Tha Bc, nm tui. - Theo Bc th t hn. Khi hi li cc ng ch bn i pht thanh, ti thy Bc thng on ng hn. C g kh hiu u, v Bc nghe rt nhiu, nghe rt chm ch. V chc l, va nghe, Bc va tng tng ra c b hoc ch b t xu ! Nhng ti vn cha hiu v sao ang lm vic Bc vn i? C ln ti hi c nn tt i i khng, Bc nhn ti trm ngm ni: - C y ch . nghe cho c ting ngi. Ch nh, d con khc hoc v ni di, c khi nng li, nhng u l tnh cm gia nh...
Theo V K, Ngi suy ngh v tui tr chng ta, Sd, T. 2, tr. 206.
* * *
Chuyn th 37: Quy qun bn Bc "Ai yu Bc H Ch Minh hn thiu nin nhi ng. Ai yu Bc H Ch Minh hn thiu nhi Vit Nam"...
42
l ting ht ca cc em hc sinh thuc h s trung ca Trng m nhc Vit Nam (nay l Nhc vin H Ni) vang ln si ni trong ngy 1/6/1969 khi cc em c vinh d biu din bo co thnh tch hc tp vi Bc H knh yu ln cui cng trc khi Bc mt. Hm y, tuy sc kho Bc yu nhng Bc rt vui khi thy cc chu biu din n v cm, n dng cm rt gii v cc chu cn biu din rt hay, rt say sa nhng loi n dn tc c truyn nh: so, nh, bu... Bc gi cc chu l "nhng ngh s t hon", "nhng ngh s tng lai" ri Bc hi: - Cc chu phi hc gii sau ny phc v nhn dn. Bc m cc chu vo lng, hi han tng ngi: - Chu chi n g? - B m chu lm g? Khi cc em gii thiu vi Bc cy n thp lc v tam thp lc Bc ci v bo: - Ta c ting ta, sao cc chu khng gi l n 16 dy v n 36 dy c hn khng? T hai cy n ny c mang mt ci tn n gin bng ngn ng dn tc m Bc H ch bo v mi ln nhc n ci tn ny cc em u nh ti Bc. Sau mi tit mc biu din, Bc v tay tht to v ni: - Cc chu v tay to ln hoan nghnh bn nh n hay ch! Khi chia ko cho cc chu, Bc bo: - Cho chu ny thm mt ci v b nht v nh n hay. Quy qun bn Bc c cc chu thnh ph, nng thn, l con em cn b, cng nhn, nng dn, cc dn tc min ni, c hai min Nam Bc.
Bc H vi cc mm non ngh thut, Sd, T. 2, tr. 208.
Chuyn th 38: Bc H n vi cc chu m ci tri Kim ng Mt sng p tri, Bc H n vi cc chu tri Kim ng. Ngay t pht t chn n cng tri nhn b ro dng dy thp gai, trong mt Bc hin ln s nhc nhi. Ni vi cc cn b ph trch ging Bc nh nhng, nhng v cng thm tha: - y l ni nui dy cc chu m ci, c mang tn lit s Kim ng, sao cc c, cc ch li ro dy thp gai nh mt nh t th ny? Ch Thun tha: - D tha Bc, c ngi ca thi i c li y ! Bc lc u: Cc c, cc ch phi tho g m dy thp gai ngay. Ch c nhm cc chu vo y, chng ta tip tc nui dy v tng lai ca cc chu. Bc i vo tng cn phng , phng n, phng hc, ni cc chu vui chi. Bc khen: "c ci gn gng, ngn np, sch s, nhng cn - Bc hi cn b ph trch tri - cn th no, cc c, cc ch bit khng?
43
Mi ngi nhn Bc, va xc ng va lng tng. Ri ch Thun mnh dn p: - Tha Bc, cc chu tri cn cht chi . Bc H mm ci: - Ch ni mi ng c mt phn nh thi. i vi cc chu m ci, iu ln nht l phi b p tnh thng. Cc chu khng cn b, m th cc c, cc ch y l b, l m ca cc chu. Cc c, cc ch nui dy cc chu phi em c tm lng lm m, lm cha m c x, m sn sc, m dy bo. Bc thy y, i vi cc chu, cn ci v "tri lnh thiu ci m cng ca gia nh. Dy cho cc chu vo khun php, sng c k lut, trt t l ng. Nhng khng c cc chu mt ci hn nhin, mt ci vui ti, thoi mi. ng bin cc chu thnh cc "ng c non". Cc c, cc ch phi lm sao cho cc chu thy tri Kim ng l gia nh ca cc chu, i xa cc chu nh, lc nh cc chu vui. c nh vy th cn g phi ro dy thp gai, phi canh phng nghim ngt vi cc chu? Bc li hi: - Nhng chu km c nhiu khng? - Tha Bc, cn nhiu lm . - Nhiu l bao nhiu? ng ch ph trch hi bi ri. Bc ni ngay: - Qun l cc chu th cn bit c th tng chu mt, bit chc chn ci d, ci hay ca mi a. C nh vy th dy mi c kt qu tt. Bc bo ch Thun ng bn: - Cho Bc gp chu no km nht tri. Em Quc ng khoanh tay trc mt Bc, Bc ci xung vut ve nh nh tc em. Bc hi: - Tn chu l g? - Tha Bc, tn chu l Quc li ! Bc nhn em, i ngi: - Ai t cho chu ci tn y? - D tha, cc bn gi chu th . - V sao cc bn gi chu l Quc ti? - Tha Bc... Chu... Chu hay trn tri. Chu chui qua hng ro, li v cc ng ph . Sao chu khng chu trong tri m li trn ra bn ngoi? - Tha Bc... trong tri kh cc lm . - Kh cc nh th no? - D chng chu b g b th . - Chu ni r s g b cho Bc nghe no? - Tha Bc... Quc nhn Bc H m nc mt tro ra, nghn ngo khng ni ln li. Bc xoa u em, Bc hiu thu tt c, d em cha ni ra dc nhng iu mun tha vi Bc, Bc khuyn Quc: "T nay chu phi phn u b ci tn "li", gi li ci tn Quc...". Nc mt cng gin gia trn hai m Quc.
44
Bc H cm tay em Quc i ra ch c tri ang tp hp n i Bc. Bc thn mt k cho cc em nghe mt s gng tt ca thiu nhi trong khng chin chng Php, gng tt ca thiu nhi Lin X v cc nc bn. Cc em khng cm c nc mt khi nghe Bc k v thi nin thiu ca Bc, Bc tng thm mt ci chi, c ao mt b qun o mi mc Tt. Bc cng m ci m t nm ln chn, ln mi. Bc phi b em tro tro bn hng i xin sa cho em sau ngy m qua i. Bc cn dn cc em nh ng dn chu: - Cc chu phi vng li cc c, cc ch ph trch. Thiu nhi th phi ngoan, phi tht th, l php vi ngi ln, knh trng ngi gi, gip ngi tn tt yu au. Cc chu trong tp th vi nhau cng phi thng yu nhau nh anh ch em rut tht. V phi dng cm sa cha nhng khuyt im, nhng thi h tt xu ln ln lm ngi ch ca t nc, ng tr nh l ci gnh nng ca x hi... Ri Bc bo: - Cc chu c ha lm c iu Bc cn dn khng no? Mt ting "c" vang ln, u khp v si ni. Bc cn dn thm cc em l, noi gng dng cm ca lit s Kim ng trong hc tp v rn luyn, em no t kt qu tt, c ban ph trch bo ln Bc, Bc s gi phn thng. V Bc thn mt hn: "Nu c tri cng tin b vt bc, Bc s cn v thm cc chu nhiu ln na". Ngy hm y, Bc li rt nhiu qu chia cho cc em. Nhn phn qu ca Bc cho , nhiu em khng n, ct lm k nim. T hm trong tng i mt ca cc em, ngi ln mm vui nhn qu Bc. Em Quc khng li ra ngoi tri na m gi gn mnh nh gi gn k nim qu Bc trong Tri tim.
Sn Tng, Hoa rm bt, Sd, T. 2, tr. 212.
Chuyn th 39: Bc H vi vic hc tp v s dng ting nc ngoi. Cc Mc, ng-ghen, L-nin - nhng lnh t. thin ti ca giai cp v sn v nhn dn lao ng ton th gii u l nhng ngi gii nhiu ngoi ng. iu gip cc ng rt nhiu trong hot ng khoa hc, hot ng l lun v vn ng cch mng. Sinh thi, Mc bit thnh tho mi ngoi ng, " c hu ht cc sch quan trng ca thi i mnh", c c ti liu bng tt c cc th ting chu u, cn ting c, ting Php, ting Anh u vit rt gii. ng-ghen bit n 21 th ting trong c c nhng ting c nh ting Php c, ting Ty Ban Nha c. Mc v ng-ghen khi trn 50 tui, do yu cu phi nghin cu nhng vn v nc Nga m hai ng hc thm ting Nga. Ch trong thi gian ngn, hai ng c c nhiu ti liu v tc phm vn hc t nguyn gc Nga.
45
Cn L-nin th bit thnh tho, c v dch c ting c, ting Anh, ting Php, c c ting Ba Lan v ting . Cc ng u l nhng tm gng ln v trau di ngoi ng, cng c giao tip quan trng nht ca nhn loi. Bc H ca chng ta cng l mt tm gng hc tp ting nc ngoi thnh cng trong iu kin v cng gian kh v thiu thn. Hon cnh c khc nhau nhng cc ng u c chung mt mc ch u tranh cch mng gii phng loi ngi khi p bc, bc lt; v mt x hi vn minh, v tnh hu ngh lu di gia cc dn tc. Cc ng u ging nhau ch t hc khng bao gi ngng. Di y l nhng cu chuyn v tm gng Bc H hc tp v s dng ting nc n goi. Bc H vi ting Hn c v hin i Thng 8/1942, Bc c vic sang Trung Quc, th b bn Quc dn ng bt. Sau khi b chng tri, gii i sut mi tm nh t, t tri giam ny n tri giam khc, chng a Bc v giam Liu Chu. y khng phi l mt tri giam chnh cng, m ch l mt "cm b tht", mt phng giam nh hp ngay bn cnh i cnh v ca tng Trng Pht Khu. Ch mt mnh Bc b nht . Lu lu mi c mt vi s quan Quc dn ng b pht vo nm by ngy. Bc li dng nhng dp hc ting "quan". Trong thi gian 14 thng b giam cm Qung Ty, Bc vit "Nht k trong t. Cun s nht k to bng bn tay, dy 47 trang. Trn trang u ghi bn ch Hn Ngc trung nht k", km theo bn cu th v hnh v ngi t hai c tay b xch. Nht k gm hn mt trm bi th ch Hn bt h. Vi Bc, ch l mt vic lm bng "tay tri", l mt sn phm bt c d v "trong ngc ti bit lm chi y", nhng li l mt tc phm ni ting trn th gii. Nm 1960, Nht k trong t chnh thc ra mt bn c trong v ngoi nc. My chc nm qua, tp th c in li nhiu ln trong nc, trn th gii, n c dch ra nhiu th ting nh ting Anh, Php, Nga, c M, ngy 11/8/1971, mt nh xut bn chuyn n hnh loi sch ph cp t in 50 vn cun Nht k trong t. Mt tp th c xut bn vi s lng ln nh vy l iu cha tng thy M. Nhiu chin s u tranh chng chin tranh xm lc ca M Vit Nam, b giam trong cc nh t ca M, cng thuc lng mt s bi th ca Bc. Chng phi by gi ngi ta mi thuc m trc khi chng ta xut bn rng ri tp th , mt s ng ch Trung Quc nh nhiu bi trong tp th . Quch Mc Nhc, nh hc gi ni ting ca Trung Quc nhn xt: "... C mt s th rt hay, nu xp chng vo tp th ng, Tng, e rng cng khng d g nhn ra". Theo L Tn, th theo kiu c, n nay phn nhiu mt ht sc sng, "tt c nhng bi th hay n i ng lm ht ri", th thy trnh Hn hc cng nh thi ti ca Bc uyn thm xut sc n mc no ri. Ngoi Nht k trong t ra Bc cn lm nhiu th bng ch Hn, Bc xen vo nhiu bch thoi, c khi sa li cu th xa cho hp vi hin thc ngy nay. iu chng t Bc nh nhiu v nh lu vn chng c in ca Vit Nam, Trung Quc v vn dng c o, sng to, linh hot trong tc phm ca mnh. V cng nh trong nht k, ngi bt ca Bc chng bao gi ngng ngh, d l vit ch Hn i hi tr nh cao. C th ni l Bc "xut khu thnh th... Mu chuyn nh sau y chng t iu . Sau khi kt thc cuc i thm mi nc cng ho X Vit, 19 thnh ph v th trong mt thng tri, sng ngy 11/8/1959, Bc sang thm Trung Quc. Trn my bay, Bc thanh thn
46
c sch v ngm cnh. Khi bay qua bin ct, n ni Thin San, thy phong cnh nn th, Bc lm ngay mt bi t tuyt nh sau: Vng Thin San Dao vng Thin San phong cnh ho T h bch tuyt bo thanh san Triu ng s xut xch nh ho Vn o hng quang chiu th gian Trng ni Thin San Xa xa trng ni Thin Sau phong cnh p Rng ti, tuyt trng m ly ngn ni xanh Mt tri bui sng l ra rc nh la Mun tia nh hng soi khp th gian. Bi th c Bc tm dch nh sau: Xa trng cnh p ni Thin San Rng vy quanh, tuyt trng ngn Sng dy mt tri nh la ta Mun ho quang , chiu nhn gian Bc dch, bin dch hoc bin son c bit bao nhiu t liu qu bu nhm phc v kp thi cho cch mng. Sau hn ba mi nm tri xa t nc, Bc li tr v. Trong chic va -li my ca Bc (hin cn Vin Bo tng cch mng) ch vn vn c my th, trong c quyn Lch s ng Cng sn (b) Lin X bng ting Hn, Bc lc dch quyn ny lm ti liu hun luyn cn b. Trn chic bn gn sui L-nin, di vm dng x xanh, ngy ngy Bc ngi cm ci dch quyn ny, v t y "Tc cnh Pc P ra i ": Sng ra b sui, ti vo hang Cho b, ra mng vn sn sng Bn chng chnh dch s ng, Cuc i cch mng tht l sang Khi dch xong, Bc t chc "n mng". Ba n hm y c tht v rau ti. Bc cn lc dch nhng im c bn trong t tng chin lc, chin thut qun s ca Tn T, nh qun s ni ting 2000 nm trc dy ca Trung Quc, nhm bi dng kin thc qun s cho mi ngi. V th l, quyn Php dng binh ca Tn T (Binh th Tn T) ra i. Quyn ny do Vit Minh xut bn vo thng 2/1945, nhng n c dch t trc kh lu. Bc cn bin son quyn "Cch hun luyn cn b qun s ca Khng Minh". Quyn ny c ngoi ba: "H Ch Minh bin dch v bnh lun", ni v tiu chun c ti, t cch o c v php dng binh c bn ca mt ngi tng. Khng Minh l nh qun s ni ting thi Tam Quc. V nghe v ni, Bc cng thnh tho, cho nn lm khi ng i ti tnh vi k ch, khin chng bi ri. Ting Hn (d l xa hay nay) trong tay Bc tr thnh mt cng c li hi, vi k th l mt v kh sc bn "qut vo mt chng nhng ln roi chy bng", nh c ngi nc ngoi nhn xt, nhng vi bn b, anh em th li l phng tin mu nhim, l chic
47
cu hu ngh hiu nhau hn, cm thng vi nhau hn, phc v nhiu hn cho s nghip chung ca cch mng. Bc H vi ting Php Nm 1923, nh th X vit -xp Man-en-xtam gp Bc. Bc ni vi nh th: "Vo trc mi ba tui, ln u tin ti c nghe nhng t ting Php: T do, bnh ng, bc i... Th l ti mun lm quen vi vn minh Php, tm xem nhng g n nu ng sau nhng t y", "nhng trong nhng trng hp cho ngi bn x, bn Php dy ngi nh dy con vt. Chng khng cho ngi nc ngoi chng ti xem sch bo. Khng phi chng ch khng cho c cc nh vn mi m c Rt-x v Mng-tt-xki- na cng b cm". "Vy th phi lm th no by gi?", Bc kt lun: "Ti quyt nh tm cch i ra nc ngoi". D mi tip xc vi "Ty hc", vi nn vn ho t sn v h t tng t sn, nhng qua nhng on dn trn y ta thy Bc c ci nhn sc bn khc vi nhng ngi bnh thng. Hi nh, c Sc lun dy cc con phi "bit mnh bit ngi". V thm nhun iu "bit mnh bit ngi, trm trn nh, trm trn thng" nn Bc mun n tn so huyt ca chng (n cc "chnh quc" Php, Anh...) tm hiu. "Ti mun i ra ngoi, xem nc Php v cc nc khc. Sau khi xem xt h lm th no, ti s tr v gip ng bo chng ta". Vic du hc b nghim cm. Th nhng Bc vn kin quyt ra i vi hai bn tay trng v mt vn ting Php t i hc c trong nh trng. Ma h nm 1911, Bc t chn ln t Php. Ting Php l mt "tr ngi" trong bc u i tm ng cu nc, cu dn ca Bc. Bc hiu ngay rng mnh phi giao thip bng ting Php lm n sinh sng, hc tp v hot ng cch mng. Nh ng c hc tp ng n v mnh m nn Bc nhanh chng tm ra c nhiu cch hc thng minh, sng to. Ngay trn chuyn tu sang Php, Bc tranh th lc ri hc c v vit ting Php vi hai ngi lnh tr c gii ng tr v Php. H cho Bc mn nhng quyn sch nho nh bng ting Php. Khi n thnh ph L Ha-v-r, Bc hc ting vi c Sen. Tm li, nhng ngi xung quanh dy Bc hc. Mun bit mt vt no ting Php gi l g. Bc ch vt y ri hi, xong vit vo mnh giy, dn vo ch hay nht, va lm vic va hc c. C khi vit ch vo cnh tay. Ti i lm v, Bc ra tay ri li vit cc ch khc. Hc c ch no, Bc ghp cu dng ngay. Ging Lng-gh, chu ngoi Cc Mc, l ch nhim bo "Dn chng", c quan ca ng X hi Php (hi y ng Cng sn Php cha thnh lp), khuyn khch Bc vit v Vit Nam. Nhng by gi, Bc cha gii ting Php. Mun vit g, Bc phi nh lut s Phan Vn Trng. ng l mt nh tr thc yu nc, u tin s lut khoa Pa -ri, nhng ng khng mun k tn di v khng vit ht iu m Bc mun ni, Bc rt kh chu v mnh km ting Php, Bc ngh: mun tuyn truyn cho nc ta, nhng khng vit c ch Php. Lm th no by gi? Nht nh phi hc vit cho k c, Bc lm quen vi ch bt t bo "i sng th thuyn", Bc ng mun vit bi nhng ngi v ting Php cn km. Ch bt bo: iu khng ngi, c th no anh vit th y. Ti s cha bi cho anh trc khi a in . Anh khng cn vit di; nm su dng cng c. Vit xong bi, Bc chp thnh hai bn, mt bn gi li. Ln sung sng nht trong i vit vn, lm bo ca Bc l bi u tin c ng trn t "i sng th thuyn. Nm y l nm 1917. Bc so li xem ng sai ch no, to bo sa cho nh th no. Sau ny, khi thy bt sai, ng ch bt li bo: by gi anh vit di mt t, vit by tm dng". Ri c th, Bc vit c c mt ct bo, c khi di hn. Lc y,
48
ngi ch bt (l bn thn ca Bc) li bo vit ngn li. Rt ngn cng kh nh ko di. Nh kin tr rn luyn nn Bc thnh cng. Ln sung sng th hai l khi mu chuyn v Pa-ri ca Bc c ng. Thng th sut ngy lm vic, Bc c vi trang tiu thuyt trau di ting Php v gii tr mt cht. Thy Tn-xti vit gin d, r rng, Bc rt thch v cng vit mt bi phng s v khu ph cng nhn ngho kh ni Bc . Sng no cng vit t nm gi n su gi ri. By gi phi i lm. Khi vit tri rt but. Ngn tay t cng. Sau mt tun cm ci, Bc hon thnh tc phm u tin ca mnh. Bc ni vi cc ng ch trong Ban vn hc to son bo "Nhn o" rng: "Ti rt sung sng nu bi vit ny ca ti c ng, tu cc ng ch ng hay khng ng, nhng d th no th cng xin cc ng ch sa li ting Php cho ti...". Cho n nm 1945, trong i lm bo, vit vn ca Bc c ba ln sung sng. Hai ln c ng bo bi vit bng ting Php. Ln sung sng th ba l ln tho bn "Tuyn ngn c lp", v l mt trang v vang nht trong lch s Vit Nam. Nm 1922, t "Ngi cng kh" (Le Paria) ra i. Bc lm ch bt, ch nhim, gi qu, pht hnh v bn bo, vic no cng i hi dng nhiu ting Php. Bc k li: "Cc ng ch ngi thuc a Phi vit bi quyn tin, cn bao nhiu cng vic mnh u bao ht". Tr s u tin ca Bc s nh 16 ph Gic Ca-l, sau chuyn sang s nh 3 ph Mc-s Pa-tri-cs qun 6, l mt nh c xa Pa-ri. Ni y, Bc lm vic ra bo v cng chnh ni y l tr s ca "Hi Lin hip cc dn tc thuc a". Bc l mt trong nhng ngi c sng kin ra t bo ca hi ny. Bo ra c thy c 38 s. Kh ln, tn bo bng ch Php t gia, ch Rp bn tri v ch Hn bn phi, do Bc vit. Bo ny khng c ban bin tp lm vic thng xuyn, v ai ny phi lm vic, sinh sng hoc bn cc cng vic khc. V vy, Bc nhiu ln c tp th giao cng vic sa cha bi v v bn bo. Lut s Mc Clanh -vin Blng-cua, ngi o Guy-a-o-lp, trong Ban bin tp nhn xt rng: "Anh Nguyn i Quc ng gp rt nhiu cho t bo, anh vit kho, c s vit ti hai, ba bi", "li vn anh sc bn, t tng anh r rng v mnh m", "xem v c nhng bi v tranh ngi ta thy r tc gi c mt tinh thn tin cng rt ch ng v rt thng minh". Ngi ta thng nhc n nhng bi ca Bc trn t "Ngi cng kh" vi mt lng xc ng, mn phc: No l bi "ng vt hc" vi ging vn rt Php, kch su sc bn thc dn; "Vnh bit v vua cha" ma Khi nh lc hn sang d u xo Php, no l "Con ra" ni ln s tham nhng tn bo ca mt tn quan cai tr Php Vit Nam; "Nhng tr l hay l Va-ren v Phan Bi Chu mang tnh cht mt bi bt k "vin t ng"; no l "Hands off China"... C k nh s ra ngy 1/8/1922 c n ba bi vit v mt bc v ca Bc. Ngoi t "Ngi cng kh" ra, Bc cn vit cho nhiu t bo bng ting Php na. V d, trn bo "Nhn o", chng ta thy "Vn bn x"; li than vn ca b Trng Trc"; "Con ngi bit mi hun khi"; "Vi hnh". Ring bi "Vi hnh" (Incognito) ng ngy 19/2/1923, tc gi ni y l trch nhng bc th gi c em h do tc gi t dch bng ting Nam (ting Vit), nhng chng ta c c s on l truyn ny ngay t u c vit bng ting Php. V sch ca Bc, chng ta ch n quyn: Bn n ch thc dn Php. y l tc phm kt hp ch ngha yu nc vi ch ngha x hi, n nu ra nhng vic tht, ngi tht, dng thut "Gy ng p lng ng" (trch li ngi Php vit lm tang chng). Sch c vit bng hnh thc tiu phm, lm thin phng s iu tra m u cho mt nn vn hc mi
49
Vit Nam. L vn kin lch s, n cng l tc phm vn hc ln bng ting nc ngoi trong vn hc s Vit Nam. Bc dng ting Php rt linh hot. Trong qung i mi nm Php, Bc din thuyt, ni chuyn pht biu nhiu ni. Nhng ng ch nht l li pht biu ca Bc i hi Tua (nm 1920) v "Bn tham lun v dn tc thuc a" i hi Quc t Cng sn ln th 5 (nm 1924). Hai ln pht biu bng ting Php chng t nhn quang sng sut v su sc v chnh tr cng ti nng ting nc ngoi ca Bc, dng nh Bc mun ni g, din t nh th no th ting Php lc phc v cho nhu cu ( Lin X cn gi c bn ghi li pht biu bng ting Php ca Bc i hi Quc t Cng sn ln th 5 v Vin Bo tng Cch mng Vit Nam chp li c bn y). Sau ny, khi tr thnh Ch tch nc Vit Nam Dn ch Cng ho, Bc vn cn dng ting Php nhiu ni, nhiu lc, rt c hiu qu. Thng 5 nm 1946, Bc ch ng n ni chuyn vi mt s lnh Php ng trong thnh H Ni. Lc y, quan h gia ta v thc dn Php kh cng thng. Nhiu ng ch i theo v bo v Bc. Tng Xa-1ng gi ngn ny ngn n ra vi "tc ng tinh thn'. Tht ng l Bc ang i vo ni hang hm ming rn vy. Th nhng, Bc vn thn nhin, ung dung, dng th ting Php iu luyn "rt Php" ca mnh ni v tnh yu qu hng t nc, v s gii phng nc Php khi bn pht xt c, v nguyn vng v ch ca dn tc Vit Nam l ginh cho c c lp, t do... Lnh Php v tay hoan nghnh nhit lit. Xa -lng b mt c bt ng, hn s nguy c phn chin, nn ht hong vi mi Bc ngh vi l do l "S Ch tch mt" (!?). Vi ngy sau, Bc sang Php, nhiu ngi lo cho Bc v by gi c mt my bay Php ch mt v lnh t Trung ng m vo ni. Th nhng, v nc qun thn, v dn phc v, li cng v tin tng ng Cng sn v cc lc lng cch mng Php nn Bc vn ra i. My thng Php, Bc lm chn ng d lun Php v th gii, ht sc c li cho cch mng. C nhiu cu chuyn, y ch xin nu ra mt mu chuyn c lin quan ti vic dng ting nc ngoi ca Bc. Trong mt bui hp bo ca Bc Pa-ri c gn mt trm phng vin cc nc n d. Mt nh bo t m hi: - Tha ngi Ch tch, Ngi l Cng sn phi khng? - Phi - Ch tch H Ch Minh im dm tr li. - Ngi tham gia phong tro khng chin? - tham gia. - Bao lu? - Gn 40 nm. - Hnh nh Ngi tng t? - cc nh t khc nhau. - C lu khng? Ch tch H Ch Minh mm ci. Nhn thng vo mt nh bo t m, Ch tch ni: - trong t, thi gian bao gi cng lu c. Tr li n gin v bt ng. l s ch nho kn o hay l mun ngt li nh bo thiu l n? C mt iu rt r, ngi Php, ngi Anh, ngi M hiu c rng con
50
ngi c chm ru nhn y c th mm ci Pa-ri, Lun n cng nh H Ni. l n ci ca mt nh tin tri bit m rng bin gii ca hin ti. Cu chuyn di y do gio s Trn Hu Tc, anh hng lao ng, Vin trng Vin Tai - Mi - Hng Vit Nam k li: Trong thi gian m phn Php, hot ng ca Bc tht phong ph, Bc c nhiu bo v cc bi ni v Vit Nam nghin cu. Bc cn i nghe ho nhc, xem v ba -l, tham quan c s bo tng... Sau khi k bn Tm c vo na m 14/9/1946, Bc cng vi ngi na v nc trn mt thng tin hm di hn trm mt ca Php. Lc qua vnh Cam Ranh v H i Phong, c c- ging-li- lc y thay mt Chnh ph Php ng Dng in ra xin gp, cho nn tu gh vo Vnh. Th ra. chng b tr rm r. Hai thu phi c bay ln quanh chin hm by tng lnh thu ca c. c ko ht cc loi c, ging ht cc nng pho. Bc ch i vi mi gio s Trn Hu Tc ln tu. i ph nh vy tht hiu qu ngay. Khi ra ca tu n, c phi ni ngay vi ging co gi: "Tha Ch tch, n tui ti, ti li c hc rng, i vi thy thuc l... thng sch!". Bc ch mc gin d, thi thn nhin, ng hong vi phong cch ngi ch y, cn s lo lot ca chng li tr nn xa l, ngng ngng. Tic trn chin hm l mt cuc u tr. lu x xin rng Bc ang ngi gia hai tng Php lng danh (tc b ng khun kp cht), gia mt bn l c thu qun Thi Bnh Dng, mt bn l thng soi lc qun Vin ng, c-ging-li- li do quo, va ci va ni: "Monsieur le prsident, vous voi la bin encadre ph I' Ane la Marinet" (Ch tch tht b "ng khung gia lc qun v hi qun !). Hn c ni kiu nht gng, tch ring v nhn mnh nhng ting bin encadre" (tht b ng khung). Ni xong, c dng dng t c y cng ng bn ci khoi ch v cu ni him hc . Nhng ri chng cng ngi lm i khi Bc mm ci, ung dung tr li ngay: "Mais, vous savez, Mnsieur I' Amiral, c'est le tableau qui fait la vaieur du cadre!" (Nhng m c bit y, chnh bc ho mi em li gi tr cho chic khung). Hi tng li, cu ni ca Bc nh c mt ngha tin tri: Php thua nhng "vinh d l thua Vit Nam". Trong ba tic, cn nhiu cu tr li v bng th ting Php ng ging v iu luyn ca Bc ng i vi bn thc dn. Cui cng, chng thy thc l au nn phi thi ci tr chi ch y. Nhiu cu chuyn ca Bc hi nay tr thnh nhng giai thoi diu k. Bc H vi ting Anh Qua ting Php, Bc hc thm ting Anh. - Ti sao i Anh ? Bc ni l hc ting Anh. Bc sang Anh c nhiu mc ch, nhng chc chn cng l hc thm mt th ting nc ngoi ngay trn t nc ni ting . Bc mun hc c nhanh hn, thun li hn nn sang Anh c mt mi trng ting Anh tt hn l t Php. Tt nhin, vn phi va lm va hc. Ngy nay, ng ph Hy-ma-kt ln rng gia th Lun n cn ghi du vt tim n khch sn Cc-l-tn (Cariton Hotel), ni khong nm 1914 Bc lm ph bp y, Khch sn ln nht nc Anh hi by gi c ng vua bp ni ting l t -cp-phi-e c hun chng vinh d. Cng lm tim ny c ng Nam, ngi ng hng vi Bc. - Ai a anh n y, n nc Anh? - Ti n y mt mnh hc ting Anh.
51
Hay y, nhng ting Anh rt kh hc. hai mi nm ti thnh ph ny m khng bit hn, ngoi hai ch Yes v No (vng v khng). - Phi hc ch. Chng ta s cng nhau hc. Trc khi n khch sn ny, Bc i lm cng vic t l " y tht ng s" v lun lun trong cnh "tranh ti tranh sng", v "trong hm ht sc nng, ngoi tri ht sc rt". Khng qun o nn Bc b cm, phi ngh vic lun hai tun. Khi Bc tr tin thu phng, tin b, bnh m v tin "su bi hc ch Anh" ri, trong ti ch cn vn vn c su ho ri! Bc phi "tht lng buc bng" hc ting Anh trong mt hon cnh kh khn nh th y! Thng ngy, Bc phi lm t 8 n 12 gi, chiu t 5 n 10 gi. Phng tin hc l vi quyn sch v mt cy bt ch. Sm chiu, Bc n ngi vn hoa Hay -d, ni c nhiu cy to, ct n c xa hc. Vn hoa Hay- (Hyde Park) l ni mttinh th uy ca nhn dn lao ng Lun n. Tht l mt cuc "gp g" k th! Trc kia, L -nin v C-rp-skai-a cng hc ting Anh vn hoa ny! C ln, khi n thm mt lp hc, Bc ni rng hc ting nc ngoi phi kin nhn, vt kh, c lc Bc phi ra vn hoa Hay - hc v y lnh khng bun ng. Qu l nh vy, mt ngy lm n 9, 10 ting vt v, n mc thiu thn, ting Anh hc kh li thm phng tin, iu kin chng c g. Bc phi t hc, khng thy, khng bn, khng trng, khng lp. Do Bc phi tm mt ch hc thun li hn, gip thm cho ngh lc quyt tm v iu kin hc ca mnh hn. l iu bnh thng thi. D nhin, "hng tun, vo ngy ngh", Bc vn i hc ting Anh vi mt gio s ngi . Anh khng lu, thi gian hc cng ngn, th nhng trnh ting Anh ca Bc chng thua km g my so vi ting Hn v ting Php l nhng th ting thnh tho ca Bc, Bc hc ting Anh ch yu trong thi gian ny. Trong t bo "Phong tro", s thng 10 nm 1969, R-n i-pt c vit rng: Trn ng i tm hiu th gii, mi ni tu dng li, "i vi anh Ba, u l mt trng i hc", anh trc tip thu lm c nhng hiu bit v s tn bo ca bn t bn. Tuy vy, Bc cm thy cn phi m rng kin thc ca mnh bng sch v. Lun n, Bc lm nhiu ngh khc nhau c tin n hc. Trong thi gian chin tranh, Bc th gi nghin cu lch s th gii, hc ting Anh v suy ngh v tng lai ca cc dn tc thuc a. Qua nhiu t liu, ta thy Bc ni gii ting Anh, thng tho vn ho v lch s Anh, M nht l M. Bc dch nhiu on, nhiu cu rt trong bo ch Anh, M v cc nc khc a vo tiu phm ca mnh. Ti liu ni v M ca Bc ln n hng my trm bi vi cc th loi khc nhau, cp ton din v su sc n nc M (Bc k nhiu tn khc nhau). Qua thm nhiu thnh ph M nh Oa-sinh-tn, Niu Oc, B-stn... xem nhiu sch bo v M, nhng vic phn no gip Bc hiu tng tn hn nhng d on khoa hc, kt lun cch mng thin ti hn. Qua nghin cu, ta thy Bc l nh l lun v ch ngha thc dn ni chung cng nh v ch ngha thc dn (kiu mi) ni ring. Chnh ting Anh (ca Bc) gip nhiu cho Bc trong hot ng . Bc c bit bao nhiu l sch ting Anh, no l Uy li-am Sch-xpia (1564 - 1616), nh vit kch thi Phc hng, no l Sc-l ch-ken (1812 1870), nh vn hin thc ph phn v i, no l Ha-ri-t-bt-ch Stao (1811 - 1896)... cho n loi bo ch ting Anh nh bo "Bang Oc -l-ng mi", bo tin tc hng ngy Gic-xn... Bn thn Bc cng l mt nh bo tng vit bi bng ch Anh. Khi cng lm vic vi B -rin, c vn Chnh ph Lin X bn cnh Chnh ph cch mng Qung Chu, Bc gi nhiu
52
nhim v quan trng trong c vic phin dch t ting Hn sang ting Anh v ngc li, Bc vit bi v ph trch mc tuyn truyn cho t Qung ng ra hng ngy, bo bng ch Anh ca Trung ng Quc dn ng. l nhng ngy cui nm 1924 v u nm 1925. Trong thi gian Hng Cng, Bc lm cho hng Thng tn Ri-sta (Rulcta) ca Anh v dnh dm tin lng nui anh em, ng ch Vit Nam hot ng y. Bi vit ch Anh ca Bc th nhiu lm. Hin nay, Ban nghin cu Lch s ng ca ta cn gi c Bn bo co ca Bc gi Quc t Cng sn bng ch Anh (thng 2 nm 1924); Bc th Bc gi Quc t Cng sn (thng 12/1924), bn " ngh" (Proposition) v "Li ku gi" (Appeal) bng ch Anh. l nhng vn kin lch s quan trng. Di s ch to ca Bc, i din cho Quc t Cng sn, Hi ngh thnh lp ng hp vo ngy 3/2/1930 thng qua cc vn kin ca ng, trong c "Li ku gi" ny ca Bc. Hin nay ta vn cha su tm c bn gc bng ting Vit ca vn kin, do bn ting Anh ca "Li ku gi" km theo Bn bo co ca Bc gi cho Quc t Cng sn (cng vo dp ) c mt ngha quan trng i vi cng vic nghin cu lch s ng ta. Ting Anh cn c Bc dng nhiu trong vic giao thip tip xc hp bo. Qua cun sch ca Trn Dn Tin, ta c bit thm mt chuyn l th: "Cui nm 1944, mt chic my bay M ln trn Cao Bng v b hng my. Phi cng tr tui - trung u Sao (Shaw) nhy d xung mt hn ni gn tnh l. Sao c Vit Minh cu thot. Trc vic ny, Vit Minh ch th cho cc hi vin trong ton quc phi c gng gip ng minh. Nhng ngi Vit Minh Nam B lin lc b mt vi nhiu lnh M, Anh b giam Si Gn, nhng v khng hiu ting ca nhau nn h khng th tho lun v lm nhng vic c ch hn (...) Sao rt vui sng khi c gp C H gn bin gii. T mt thng nay nhn ni, Sao by gi c th tha h ni. Sao thnh cu C H i vi mnh n B Tng t lnh Khng qun Cn Minh. C H vui v nhn li... Hai ngi chia tay sau nm ngy i vi nhau trn t Trung Quc (Tt nhin l Sao c nm ngy tha h ni). Bc n Cn Minh (Vn Nam), ngi M gp Bc cm n. Sau Bc i Qung Ty v gp tng Sen -n (Chennault), Tng t lnh Khng qun M Trung Quc. Qua nhiu ngy ni chuyn vi tng Sen -n, vi i t H-li-oen (Heliwell), vi Trung u Sao,... Bc nm c nhiu tnh hnh. Theo Giu-l As trong cun H Ch Minh - chuyn thn k ca H Ni, th hi y, "trong khi ch i, C ng dch vit v dch ni cho "B Thng tin chin tranh ca M" nhng ti liu quan trng ly c ca ch (tc ca pht xt Nht). Qua tip xc vi nhiu hot ng trn, Bc nm c rt nhiu tin tc, Bc rt ch ng. Chng phi tin, phc v knh n Bc. Vic gip Sao, vic i thng lng vi phi b ng minh (M) Trung Quc, vic nhn gip cc nn nhn ca ng minh thot khi nanh vut pht xt Nht l thc hin mt sch lc phong ph v linh hot ht sc c li cho u tranh cch mng. Hi y, Bc thng n c quan ng minh M trong mt khu rng Vit Bc, nh tho ting Anh nn ngh thut tc chin i ngoi ca Bc cng thm ti tnh. Theo R. Sp-ln, trong iu b n v C H Ch Minh (Enigma of H Ch Minh) th thng 5 nm 1945, mt trung u M tn l Gin nhy d xung Vit Bc vi mc ch nhm xy dng mt c s gip cc c nhn ca ng minh thot khi vng do pht xt Nht chim ng. Gin sng v lm vic vi Bc trong vi thng. Ngay lc , Bc chun b cho bn "Tuyn ngn c lp" v vang ca chng ta sau ny. Bc hi Gin c th nh mt on vn ca bn "Tuyn ngn c lp" ca M khng? Anh ta tr li rng "Ti l mt ngi M bnh thng, ti khng
53
th nh c. Ti c th gi in n Cn Minh v s c mt bn th xung cho ti". Sau ny Gin rt khm phc Bc: "C dng nh thc s bit (v bn tuyn ngn c lp M) hn ti. Thc t l, C bit hn ti v hu ht mi th". Mi sau ny, Gin vn cn gi hai l th bng ch Anh m Bc gi cho anh ta trong rng ngay sau khi Nht u hng ng minh. Trong th y, Bc dng c nhng khu ng, v d Bc dng ch Japs (mang ngha xu, c ngha l bn Nht - pht xt). C ln, mt v Tng thng ca mt nc bn n thm. Ta n tip nng nhit. Khch cao tui i khng vng. Sau khi m hn, Bc du khch i chm tng bc dc theo tm thm nhung . Gin d, chn tnh v khim nhng Bc v khch ln bc. Khch ni ting Anh. D B Ngoi giao ta b tr ngi dch gii, nhng Bc khng cu n th tc ngoi giao, nhm tranh th chnh tr nn dch sang ting Vit cho mi ngi nghe. Khng kh gn li. Gii ngoi giao ngc nhin v xn xao. Vic lm y, bnh thng, khng phi cng vic ca mt Ch tch nc, nhng c sc cm ho ln. Ngi ta thy ngay v ngc nhin, knh cn ca cc v khch i vi ngi phin dch" hiu khch, qu bn v i ny. Ngy ln ng, trong din vn t bit, v khch nhiu hn Bc n su tui v l ngi ng u ca mt nc ln ny, knh trng gi Bc l "ngi anh c". Bc nghe ting Anh cng tho. Trc cch mng, hi cn Trung Quc, Bc phi nghe my thu thanh theo di tin tc quc t nhm phc v cho cng tc cch mng. Bc k li rng: Vic nghe ra-i- cng khng d, v ln ny l ln u tin m tay n ci my thu thanh, khng bit i no pht, pht gi no v ln sng no. Bc thc sut nm m, vn i vn li tm nghe. n khuya m th su mi nghe c i Lun n. Qua mt s mu chuyn trn, ta thy Bc gii ting Anh v nhiu mt, cng v vy nn khng ai ly lm ngc nhin khi trong thin hi k ca mnh, ng ch i tng V Nguyn Gip c nhc n chuyn hi cn hot ng b mt Trung Quc, nhiu ng ch Trung Quc Qu Dng c mong ng ch H Quang (mt b danh ca Bc) n cng tc dy h "ni ting Nga v ting Anh". ng ch Hong Xun Snh (gio s, tin s ton hc) cng nh li mt k nim xa xa khi mnh cn nin thiu (khong 1945 - 1946). Bc n thm trng n trung hc H Ni. Snh ang hc bi ting Anh th Bc vo, theo sau l c Hiu trng. C lp bt dy v tay nng nhit. Bc ra hiu cho tt c ngi xung v Snh c tip tc c bi tp ghp vn. Ging Snh khng c bnh thng v c b xc ng trong nim vui sng bt ng. V th, Snh pht m sai kh nhiu. Bc n gn Snh v n tn c li cho nghe nhng cu trong bi. Snh chm ch c theo Bc, nhng cm ng nn vn c sai. Bc kin tr cha li cho tng cu. Hi nghing ngi v pha Snh, hai tay a ln c v khch l, Bc ni du dng: "Chu c th ny mi ng". Bc H vi ting Nga "ng Nguyn c dn n khch sn Quc t (...), ng Nguyn rt bng lng c mt cn phng rng ri, n ung y , sch bo khng thiu. ng Nguyn bt u hc ting Nga. Hai ngy sau, mt ngi Php tr tui, Pn, n tm ng Nguyn. y l mt ngi bn thn ca ng Nguyn (...). - Anh y ? - Pn hi.
54
- Vng, ti y - ng Nguyn tr li. - Anh lm th no m n y c? - Nh l thng thi, bng cch b mt. - Anh n y vo lc ang bun. Lnin v i va mi mt (.. .). Anh thy x ny th no? - Ti thy rt rt. Ngoi ra khng bit chuyn g khc, v ti ha vi ngi cn b l khng ra khi khch sn. - A! ng th, y rt nghim ngt, v c nhiu do thm ngoi quc tm cch lt vo nc ny. - Cn anh Pn, anh lm g y? - Sut na ti qun ni cho anh bit nhim v ca ti. Chnh bc Ca-sanh bo ti n y xem c ng anh khng, v a anh n Mc T Khoa. - Th th chng ta i ngay, Ti khng mun mt nhiu th gi khch sn ny, mc du tht rn v thuc l rt ngon. - Gavaris po ruski? (Anh bit ni ting Nga ri sao?) - a! (vng)". Qua mt s cu i thoi trn y, ta thy Bc bt u hc ting Nga lc mi t chn ln t nc Lin X, t nc ca Lnin v i. Tri qua bao nhiu nguy him, gian lao, n khch sn sang trng ny bnh thng ra m ni, ngi ta phi ngh ngi mt thi gian, th nhng Bc tranh th hc ting Nga ngay. V ch trong mt thi gian ngn, Bc nghe v ni c mt s cu thng dng trong i sng hng ny. l mt iu lm anh bn thn ca Bc phi ngc nhin. Cng vi tinh thn ham hc hi , m trc sau trong khong 5 nm Lin X, Bc c th nm c kh thnh tho th ting thuc dng Sla -v ny, th ting m c ln Bc ni l "kh c lm". Ta hiu rng ting Nga l mt th ting khc xa vi ting Vit, Hn v c ting Anh, Php na. Ni chung chng c g gn gi vi ting Vit. C ngi ni vui rng: hc xong su cch* th c mt cch th by na l "cch chun!" ch nhng ai hc ting Nga khng bn b, thiu quyt tm. Nu c gng th mi kh khn u c th vt qua c. Anh hng lao ng Chanh, ngi vinh d c gp Bc k li rng: Cui thng 4 nm 1956, khi kt thc kho hc, anh ch em lp cn b cng nghip sp i thc tp nc ngoi vo thm Bc. Bc hi lp bao nhiu ngi, c khe khng, vui khng... - Cc c, cc ch i Lin X th c c hc ting Nga khng? - C - Hc my thng? - Tha Bc, bn thng . - Hc c tt khng? Tt c ngp ngng, khng ai dm tr li. Bc ch mm ci, ch mt ng ch ngi gn: - Ch ni xem no: "n". Ch bit lng tng th no, ng ch pht m sai, ting "n ' gn ging nh ting "tm". Tt c ci. Bc cng ci vui
55
Bc c kinh nghim v hc v dng ting nc ngoi. l mt iu chc chn, ring ting Nga chng hn, Bc u lun lu hc v dng ting Nga trong nhiu lnh vc hot ng. Thi k Lin X (t nm 1933 n 1938) l thi k Bc c iu kin trau di ting Nga hn c. Bc vo hc trng b tc cc lnh t do Quc t Cng sn m. Bc ly tn l Li -np, ging vi tn gi Nga. Khi vit bi bng ting Php gi v nc, Bc li ly tn l Lin cho hp vi tn gi Php. Bc cng lm vic Vin Nghin cu lch s phng ng ca Ban Chp hnh Quc t Cng sn. Theo ng ch Nguyn Khnh Ton th "Bc vo trng Lnin l trng ng cao cp cho cc lnh t cc nc ngoi", ri sau chuyn hn sang Vin Nghin cu cc vn dn tc v thuc a, ng thi lm vic Quc t Cng sn. Bc vo hc lp nghin cu sinh Ban S hc ca Vin Nghin cu cc vn dn tc v thuc a, Bc cng ng thi "nhn phin dch ra ting Vit ti liu". Bc tng vit rt nhiu bi cho mt s bo ch Lin X nh "i sng cng nhn Ba kin-xki", "Ting ci", "Tp ch ", "Thi mi", "S tht"... Bc cng tng i nhiu ni trn t nc rng ln nht th gii ny, tng tip xc vi nhiu ngi, nhiu tng lp. V th, Bc ni v nghe c ting Nga. Theo nh bo Thp Mi, ngi c i cng vi Bc sang thm Lin X nm 1955, th mt ng ch Mc T Khoa cho rng: T trc n nay, nhng ngi ni ting trn th gii n Lin X m ni c ting Nga c ng ch M-rt T-r (Tng B th ng Cng sn Php), nh ngh s da en ngi M Pn Rp-sn v nay c ng ch H Ch Minh na l ba". Bc sang thm Lin X nhiu ln, i nhiu ni, n u cng ni mt t ting Nga. Ring trng goi ng H Ch Minh Iec-kt, Bc n thm my ln. y l mt hc vin dy ting nc ngoi ca Lin X mang tn Bc vo cui nm 1969 v l trng kt ngha vi Trng i hc Ngoi ng H Ni. Nh trng cn gi li nhiu k nim p v Bc. C c ng ch Lin X vn cn nhc li vi lng xc ng v nhng bui gp g Bc xa kia: Chnh ting nc ngoi m Bc dng lm tng thm bu khng kh m cng trong tnh on kt quc t . R. Cc-men, nh in nh Lin X, ngi lm b phim Vit Nam trn ng thng li c gp Bc trong mt cn nh nh Vit Bc. Bc ni chuyn vi Cc -men bng ting Nga: - C hc ting Nga nh vy c kh khn khng? - Ngi cch mng phi bit ting ni ca Lnin! M. Giu-lp-xki, nh vn v l nh bo Ba Lan sang thm Vit Nam, c gp Bc nhiu ln. Ln gp th hai ca ng l mt ngy thu nm 1954. Giu-lp-xki bc vo mt cn nh lp r, tng qut vi trng. ng cha kp ung nc th Bc bc vo v cho bng ting Nga. Bui ni chuyn thn mt bt u. Bc ra hiu cho ng ch phin dch khng phi dch na, ri ngi nghe ng ch phng vin bo "S tht" (Lin X) ni chuyn. i khi Bc tr li li bng ting Nga. Thnh thong Bc cn ni chuyn bng ting vi phng vin tp ch "on kt" (Unita), c quan Trung ng ca ng Cng sn ; bng ting Anh vi phng vin bo "Cng nhn" (Worker), c quan Trung ng ca ng Cng sn M. Tt c nhng ngi nc ngoi c mt hm y u t v ngc nhin, khm phc. Dng nh on c iu , Bc mm ci ni bng ting Php:
56
- Cc nh bo nc ngoi thng hay k nhng chuyn phng i v ti. Nhng cng c nhng chuyn ng. Khi cn tr, qu tht ti c lm bi bp trn tu, c n M, Anh, c. Ti cng tng sng Pa-ri v bt u hot ng cch mng cng cc ng ch Php. Nhiu ln ti qua Lin X, Trung Quc. u ti cng c cng nhn dy cho ting ca nc h. Ti sng cng vi cng nhn ri c chu M na... i Hong, mt nh vn Trung Quc, tc gi quyn hi k "Ghi li nhng n tng v Ch tch II Ch Minh" cng ni ln nhng cm tng tng t. Nhng thi gian xy ra trc bui gp mt trn t thng v khng gian l mt a im kn o trong rng su Vit Bc. l ba tic lin hoan mng chin thng lch s in Bin Ph. i Hong c nhiu n tng p v Bc, trong vic s dng ting nc ngoi ca Bc l mt "n tng" su sc, Bc dng ting Nga, ting Php thm hi tnh hnh sinh hot ca cc bn b quc t, hi v vic n ung, nh , kh hu rng x nng, ng s kh t ra sao... Lc ni vi i Hong, Bc li dng ting Hn. Ba tic din ra trong bu khng kh tng bng no nhit. Ai cng mun vui chung, mun ni ln nhng cm ngh ang ro rc trong lng mnh, nhng ri nh chu ngi yn v vng phi "hng ro ngn ng". Dng nh on c iu , Bc ni: "No cc ng ch c g c ni ht i, ti lm phin dch cho cc ng ch". Bc nhc nh mi ngi n, gic "cn chn", "khng c lm khch". Cu no cng ni bng cc th ting Nga, Hn, Php... Trong thin hi k ca mnh, i Hong cng khm phc nhc n vic Bc thng trc tip c v dch nhng tc phm ca ch ngha Mc - L nin, v dch cun tiu thuyt "Tnh u b mt" ca Lin X (ting Nga) sang ting Vit. Li na, c ln on chuyn gia cc nc anh em vo chc Tt Bc. V trng hp c bit nn ln ny khng c phin dch. Thy mi ngi c v lng tng, Bc mm ci bo: "Thi c, Bc s dch cho!". Th tng Phm Vn ng ni n u, Bc dch n y bng cc ting Nga, Hn, Anh, Php. Cc ng ch chuyn gia nhn Bc vi mt v khm phc, tru mn. Khng kh cng thm chan ho, thm tnh hu ngh anh em. Sau bui tip khch, Bc bo: Dch khng phi d u, ting ni l phi chnh xc Bc k c mt ng ch phin dch dch cu "Chc H Ch tch mnh kho sng lu sang ting Vit l "Chc H Ch tch bch nin giai lo!" (Cu dng chc c du ch r trong cc m ci). Tt c mi ngi c mt u ph ln ci vui v, ng thi ai ny u ht sc thm tha nhng li khuyn ca Bc. Bc thng dng ting Nga tip khch, ni chuyn v thng ch dng mt s cu, nhng cng c khi Bc tr chuyn kh lu vi cc ng ch Lin X. Hai mu chuyn sau y chng t iu . T-ra-chi-a-cp, Thuyn ph th nht tu Gic-gin-xki (Lin X) pht biu rng: ngy 30/5/1957 l mt ngy rt vui mng ca thu th tu ny, v ng ch H Ch Minh ti thm tu, c bit l "trong cuc ni chuyn thn mt vi anh em thu th, ng ch H Ch Minh lun dng ting Nga, m khng cn phin dch, chng ti rt vui sng khi thy Ngi ni ting Nga mt cch thng tho". Xc-gy--rp, Trng ban thuc Vin Nghin cu ton Lin bang v ngh nh c bin v bn i ng ca Lin X ang cng tc Vit Nam, n gp v tr chuyn thn mt vi Bc vo mt ngy gn cui nm 1959. Trong thin hi k vit mi nm sau, ng ch cm thy su sc rng: D cc bui gp g c tri qua theo nm thng i na, nhng ng ch vn
57
nh r nhng chi tit nh nht ca bu khng kh v cng m cng v thn thit m ngi to nn. Sng 25/8/1957, Bc trc tip nghe c "ting ni ca Lnin" khi ti thm phng lm vic ca Ngi in Xmn-ni, Bc rt chm ch nghe bi din vn ca Lnin c thu vo bng a nhan : "Chnh quyn X vit l g?". Nhng cu hi, nhng li nhn xt ca Ngi chng t rng hiu bit rt r, rt su sc ngay c cc vn nghin cu khoa hc v bin, i dng. "ng ch H Ch Minh hi chuyn chng ti bng ting Nga rt tho". Ting ni cng gp phn lm tng thm bu khng kh on kt hu ngh gia cc nc anh em. Nh bo c Man-cm Xan-mn ( tng dy ting Anh H Ni trong 3 nm), khi c tin Bc mt nh li quang cnh tiu biu, mang nhiu ngha su sc, din ra hi 9 nm v trc Xan-mn thy Bc ti ci t trong hi trng i ra, hai tay qung vai hai ngi i hai bn, l ng ch Trng on i biu Lin X sang d i hi ln th 3 ca ng Lao ng Vit Nam, v ng ch Trng on i biu Trung Quc. Ch tch H Ch Minh rt hot bt. C quay sang bn ny ni bng ting Trung Quc, li quay sang bn kia ni bng ting Nga. Dng ngi mnh d ca C c sc hp dn hai v khch. Cnh tng p y din ra ngay trong ngy b mc i hi, lc cc i biu chia tay nhau ra v. Bc H vi cc th ting khc Trong bn l lch i biu d i hi Quc t Cng sn ln th 7, Bc ghi: bit cc th ting Php, Anh, Trung Quc, , c, Nga. Trong bn l lch in sn bng hai th ting Anh, Php: "ng ch bit nhng th ting g Bc vit bng ting Nga tr li cu hi y, di k tn bng ch Nga (Au). Nh vy l r: Ngay t nm 1935, ngoi ting Hn, Php, Anh, Nga c xem l nhng ngn ng quc t thng dng ra, Bc cn bit c ting c v cng l hai th ting quc t na. Bc hc ting c t bao gi? Nm 1923, trn ng i cng tc, Bc tuy ch gh qua th B Linh trong mt thi gian ngn, Bc vn hc v c hc c ting c. Lc hc, Bc mua bo c tp c Bc ni: "Tin mua mt t bo lc tri rng ra bng c t bo". Chng ta bit rng hi y nc c ang b nn i nghim trng, nn lm pht ti t. Theo Xanh -t-ni, mt nh ngoi giao Php th hi y B Linh, Bc hc xong phn c bn ca ting c. Nh bit nhiu th ting nn Bc hc ting c cng nhanh v vi vic dng thng xuyn, vi phn x nhy bn m sau ny Bc c th sa vi ch ng ch phin dch khng chnh xc. Nh khi sang thm nc Cng ho dn ch c chng hn, Bc n ni chuyn vi anh ch em hc sinh thc tp sinh Vit Nam cng cc thy c gio c. ng ch gii ting c nht lp c c ra dch. Bc gii thiu c ng ch B trng B Gio dc cng n y, nhng ng ch y li dch thnh B trng B Vn ho. Bc cha li cho. Cn nh c mt ln, mt nh iu khc nc Cng ho dn ch c t mong p tng Bc. N lm Bc mi nhn li. Trong qu trnh lm vic, ng ch y mi bit Bc c th ni c nhiu th ting, trong c ting c. Nh iu khc ti gii ny lc y mi thy mnh lng ph, khng iu tra nghin cu k tnh hnh nn a c phin dch sang. V c, Bc cng thnh tho. Khi on Vit Nam i d i hi lin hoan thanh nin th gii c v, ang t hc quanh ng la th Bc n. Mt ngi a cho Bc mt l th di bng ting c. y l th ca mt t binh c trong qun i l dng b bt trong chin dch
58
bin gii nm 1950. Do chnh sch khoan hng nhn o ca chnh ph ta nn anh c trao tr v nc. Ngi t binh y hiu r s tht, trong th, anh gi tng Bc nh hai v chng, anh bo tin l v anh c mang, anh xin Bc nhn lm cha u cho a tr... Bc dch ngay tc khc cho mi ngi nghe, dch ti u ai ny u ph ln ci vui v n y... Nh vy l, ting c tuy Bc t s dng v khng c thnh tho bng cc th ting Php, Anh, Nga ca Bc th nhng nhiu ngi - k c ngi c - cng vn kinh ngc v vn ling th ting ca Mc - ng-ghen ny ca Bc. V. Xan-bao, U vin thng trc Ban th k U ban on kt vi Vit Nam ca Cng ho dn ch c c gp Bc. ng ch cm thy "mt iu rt l l sau 37 nm tri - k t nm Bc qua hot ng bn nc c - Bc vn ni ting c mt cch chnh xc". V ting , cng c mt mu chuyn vui vui. Khi cn hot ng b mt nc ngoi, trn ng i cng tc, Bc gh qua nc . n bin gii, bn cnh st canh gc bin phng ca bn pht xt gi xem quyn "T in chng cng quc t" dy khong 2000 trang, ghi tn tui nhng ngi cch mng cc nc t vn A n vn Z. Khi khng thy tn mi ca Bc trong , chng cho l php: "Mi ng c i Th l Bc vo c nc , ni m ph n "ht rt hay", "trong nh ting chung". Bc n ca bin Np-l, i thm ni la V-xu-v, di tch ph Pom-p-i, th Rm v n d hi ch Mi-lng. y c mt ci thp cao, ln thp xem phong cnh xung quanh phi mua v. Bc cho c gi gc thp v hi bng ting : "Sao c, i sng th no?", "i, kh lm ng ! Bit bao gi s chm dt ch ny". Ri , Bc p tu Nht sang Xim. V Xim (nay gi l Thi Lan), Bc ly tn l Thu Chn, hoc Chn Thu ngha l ng gi Trung Quc. Bc ng vai mt nh bo Trung Quc. Theo ng ch L Mnh Trnh, ngi xa kia c Bc dy bo th by gi "vic t chc kiu bo cn mc bnh hp hi: t nc ngi ta lu m ting Xim, ch Xim cng khng hc, v anh em cho rng khng bao lu na, khng i nc ngoi th cng v nc tuyn truyn, vn ng, ch chng n i kip ni y. Mt khc, tnh hnh c nhiu kh khn, phong tro trong nc b khng b d di, anh em thy tin cch mng cn en ti". Trc tnh hnh y, Bc ch trng lm cho qun chng Xim c cm tnh vi cch mng Vit Nam", "xin php Chnh ph Xim cho lp trng hc cho tr em Vit kiu, khuyn khch mi ngi hc ting Xim". Thu Chn c ng mi ngi trong c quan hp tc cng hc ch Xim; s ngi cng hc c mi ngi. Khi t chng trnh, Thu Chn ra trong thi gian u, mi ngy hc 10 ch, v sau tng dn ln. Mi ngi ch t, i hc nhiu hn. Thu Chn ch trng hc 10 ch thi. Mi ngi cho rng nht nh mnh hc c. Cha y 3 thng, Thu Chn xem c bo ch Xim (cn nhng ngi khc th ch hng hi, v vp lc u, v sau dn dn "ba c ba ci". Kt qu "ch thy li theo thy! "). Lp hc ting Xim k trn l lp hc ngoi gi lm vic, "lp khng chuyn", th sc hc nh Bc ra l hp l, bo m thnh cng m tr nh khng b suy yu v hc qu nhiu, qu kh trong mt lc, nht l vo thi gian u. S d Bc hc ch, ting Xim c nhanh v tt nh vy, l nh mc ch cao p to nn s say m, ho hng, thi nghim tc kin tr, kinh nghim gi dn trong vic hc ting nc ngoi, cng vi mt s hiu bit su sc v ngn ng ca Bc. Chnh nh nhiu nhn t hc tp m trong qu trnh hc tp, rn luyn, Bc H knh yu ca chng ta cng nm c ting Ty Ban Nha. Do thng tho ting Anh, Php, Bc
59
hc ting Ty Ban Nha chng ly g lm kh khn cho lm. Hn na, con ngi vi "i bn chn i khp th gii" y, tng t chn ln nhiu ni vng chu M La -tinh nh Pa-na-ma, U-ru-goay... l nhng nc ni ting nh Ty Ban Nha, li cn n c Ty Ban Nha na, th chc rng ci vn ca th ting quan trng ng hng th ba v s ngi ni (sau ting Hn v Anh) ny ca Bc cng khng phi l qu t i. Trc khi trng c Tng thng nc Cng ho Chi-l, ng Xan-va-o A-gien- Gt-xen sang thm Vit Nam. Thng 6/1969, A-gien- c gp ngi tng trng cho c dn tc Vit Nam: Ch tch H Ch Minh. V chnh khch c gp Bc ny by t nim knh phc v hn trc c , ti nng ca Bc. Ring v ting nc ngoi, xin trch ra y mt on "bng ghi m" cuc ni chuyn gia Tng thng v nh bo Php R-gi -bray: -bray: ng ch H Ch Minh rt gin d trong cch i x, A-gien-: Thi ca Ngi gin d khng th tng tng c. Trong cch i x vi chng ti, Ngi thn i mt cch c bit! Ni bt khi Ngi ni vi chng ti bng ting Ty Ban Nha: "Cm n cc ng ch!" v bao gi cng vy, Ngi ni thm: "t nc cc ng ch xa qu!". Ti ngc nhin hi: Ngi hc ting Ty Ban Nha u?. Ngi k rng, trc y, Ngi tng i dc b bin chu M La -tinh lm ph bp trn nhng tu bun. Con ngi tng bn ba nc ngoi, tng kim sng bng ngh nu bp bnh thng y ng trc chng ti gin d nh th mc d c mt sc ht mnh m trn th gii. ng ch H Ch Minh hiu rt r thc t ca cc dn tc chng ta. Chng nhng Bc hiu r thc t ca cc dn tc Hn, Php, Anh, Nga m cn hiu c ting ni ca cc dn tc y na. Nhm phc v cho l tng cao p ca mnh, Bc chng n h ngn ngi iu g. Mt mt, Bc hc ting Hn, Php, Anh, Nga... l nhng th ting nc ngoi c ngha "th gii", "quc t" ca n, mt khc khi cn thit, Bc cng hc c mt vi th ting t c dng trn th gii nh ting Xim, Tip, v nhng th ting ca cc dn tc t ngi sng trn lnh th Vit Nam, ch lu hnh trn vi vng nh hp m thi. Vin Bo tng Cch mng, chng ta vn cn gi c bt tch Bc hc ting Ty hi Vit Bc nh th no. Mi v Pc P, chng bao lu, Bc ni c ting Nng, giao thip vi ng bo vng "qu hng th hai" ca Bc (ngi Pc P ni ting Nng). Chng nhng th, Bc cn t mt bi ht bng ting Nng ri dy dn cho cc ng ch xung quanh. l Bi ht thiu nin cu quc hi" theo mt iu dn ca Nng, mt s cu dch ra ting Kinh i nh sau: Thiu nin ta trong cu quc hi Phi hc cu nc nh Theo ngi ln nh Ty ui Nht Ta t cu ly ta... Bc i hu ht cc tnh min ni min Bc, Bc ln vng cao cng nh xung vng thp, quen bit rt nhiu a phng. Nhiu khi vo mt bn, nhn dn quy qun li, khi th Bc ni ting Kinh, lc li ni ting Ty, Nng... ting qu hng ca cc dn tc t ngi. Bc thng khuyn cn b min xui ln cng tc min ngc cn phi hc ting a phng, nu khng nh vy th "na cm na ic", "kh gn gi qun chng". Bc ni: "Ngi Kinh ln min ni cng tc phi hc cho c ting dn tc. Khng hc ting dn tc, b con bo au u li cho thuc au bng, th l bnh chng khi m c khi gy nguy him cht ngi na", "Ngi dn tc ny phi hc ting ni ca ngi dn tc khc hiu bit nhau hn, gip
60
nhau hc tp d dng hn v sau ny nu i cng tc vng khng phi dn tc mnh, cng lm vic c tt hn". Anh hng La Vn Cu ngi dn tc Ty, i biu Quc hi c gp Bc. Trong cu chuyn m gia Bc v ngi anh hng nh ng i cht tay mnh d xng ln dit ch ny, Bc c dng xen vo ting dn tc "Bc pht m, dng t rt ng". Bc ngh anh ni chuyn cho mt s ngi c quan trung ng nghe. Anh e ngi v ting ph thng (ting Kinh) cha thnh tho, m ni ting Ty th ngi nghe li khng hiu. Bc ng vin: "Chu bit ting ph thng th no th c ni th y!. Nh s c v ca Bc, anh ni chuyn thnh cng. Sau y, Bc li cn khuyn bo thm: chu ni c ting ph thng ri, nhng mun ni tho hn, th nn xem nhiu sch bo v mnh dn dng ting ph thng, khng s sai, sai s sa, trc l sau quen". Bit bao nhiu ng ch ta nh vng theo li Bc m t c nhiu thng li trong cng tc, va gii chnh tr chuyn mn li va gii ting dn tc (hoc ting Kinh), tng cng on kt, gip nhau, cng dt tay nhau vn ln, vn mi. V chnh Bc cng l hin thn ca on kt, ngun gc ca mi thng li - on kt dn tc, on kt trong ni b tng dn tc, gia cc dn tc vi nhau, gia dn tc t ngi vi dn tc nhiu ngi, on kt gia nhn dn ta vi nhn dn th gii.
Bc H vi ting nc ngoi, Sdd, T. 2, tr. 2l 6.
* * *
Chuyn th 40: Bc H Pc B Ngy mng 3 tt, nm Tn T, tc ngy 8 thng 2 nm 1941 Bc v n Pc B. Pc B thuc x Trng H, huyn H Qung. Ni y ni rng trng ip v a th him tr rt c li cho hot ng b mt ca cn b Vit Minh, nhiu c s cch mng vng Pc B c xy dng vng chc. Gia nh c My L l mt trong nhng c s chng ti chn lm ni Bc v lm vic. Gia nh ch c ba ngi, c ng, c b v c con gi. Nh khng c rng nhng thong mt, ngay ba rng v kn o, i li rt thun tin. Gia nh n tip Bc v chng ti rt thn mt. Sau ba cm tt chiu mng 3, Bc ch th chng ti phi nghin cu tng ni v l m vic cho thch hp v kn o hn. Bc ni i : y da vo dn th c nhiu thun li nhng cng c ci khng li c cho yu cu hot ng b mt ca ta m cng khng tin cho sinh hot ca dn, nn phi "su sn" thi...". "Su sn" ting a phng c ngha l vo ni. M vo ni th phi hang hoc dng ln... V ngay ti hm bn bp la nh sn, Bc hi c My L y c ch no ma khng ht ti khng? Nh vy chng ti hiu Bc l phi hang. Chng ti bn cch tm hang. C My L cho bit, gia nh c c mt ci hang su v rt kn dng lnh nn khi c bin (c ph v cp, git). Sng hm sau (ngy mng 4 tt), chng ti mi Bc i. Xem hang nh c My L, Bc ng ngay. Chng ti quyt nh tin hnh cng tc chun b vo hang. Anh Phng Ch Kin giao cho ti lin h vi c s chun b cc th. Anh Cp, anh Lc c phn cng tr li hang nghin cu thm li vo, ng ra v tnh hnh c th trong hang.
61
C My L cho chng ti mn 5 tm vn g nghin. Vn hi ngn nn khi k ng phi nm hi co mi ch cho 5 ngi. Chng ti cht cy lm mt ci gi trn c tip na Bc v anh em t ti ng qun o. Ngy 5 tt th Bc v chng ti dn vo hang. Cng hang vi Bc c anh Phng Ch Kin, Hong Sm, Th An, anh Cp, anh Lc v ti. Nhm cng tc ca chng ti do anh Phng Ch Kin ph trch, cn cc anh Quc Vn, c Thanh (tc m Minh Vin) l ng dy lin lc ng thi ph trch lc lng v trang bo v vng ngoi. hang c t lu, chng ti thy trong ngi rt mt. Sc kho ca Bc lc cng khng c tt lm. Ngi gy, nc da xu, n ung kham kh m Bc li lm vic cng thng nn chng ti rt lo. Tuy ni l bo v Bc, nhng thc cht Bc li l ngi dy chng ti rt nhiu trong cng tc bo v. Bc quan tm gio dc chng ti chi li tng vic rt b ch. Nhng vic tip xc vi dn trc ht phi c nhn dn qu mn, tin tng nhng ng thi phi c cu chuyn ho trang hp l m bo gi b mt cng vic cch mng ang lm. V thc t chng ti lm tt li Bc dy. Nhng c s cch mng vng Pc B ngay c nh anh i Lm cng ch bit c cn b Trung ng quan trng v nhng khng bit c bao nhiu ngi, c th l ai v hin nay u. Cn chuyn nhn lng thc do dn gip , Bc dy mi lc phi c gi gic, cch lm, cch i li khc nhau khng ch nm c quy lut hot ng ca ta, ngy nhn lng thc chuyn n phi lun thay i; mang lng thc trn ng phi ho trang hp l v ng i phi c hng thay i lun. Go v mui do cc c s vn ng quyn gp khng nn tp trung mt nh, phi phn tn mt ni mt t. dng cho hu cn mn ca dn phi mi nh mt th, thm ch c th phi mn nhiu nh... Bc k cho chng ti nghe rt nhiu nhng mu chuyn v i hot ng ca Bc khi cn nc ngoi, ni dung mi chuyn tuy xy ra cc nc khc nhau nhng u nhm gio dc chng ti thc gi b mt. Cui cng Bc dy: "Trong iu kin v hon cnh cch mng nc ta hin nay, b mt phi c coi l nguyn tc trong mi hot ng ca ng...". Tuy ni lc Pc B l khu vc an ton hn cc khu khc trong vng, nhng li l ni k ch lun dm ng, tm kim, t chc phc kch cc ng ng nghi c cn b ta i qua. Cch ni Bc v pha bn Lng 10 cy s, chng dng n vi hn mt trung i lnh dng do Php ch huy t chc tun tra, kim sot, bt b hoc cn qut nhng bn nghi c cn b ta hot ng. ng thi hot ng ca bn ph lc ny cng rt to tn nn chng ti cng lo lng, trn tr v nhim v bo v Bc. Hng ngy sau gi lm vic bui chiu, Bc thng i do leo ni, nhng thc ra l Bc i nm tnh hnh khu vc, phn ln anh em chng ti hot ng vng ny lu nay quen vi li sui tro o nhng i lc phi va i va chy mi theo kp Bc. C nhiu vic rt n gin nhng khi Bc hi anh em chng ti khng tr li c. Cng c vic chng ti lm nhng khi nghe Bc ging gii mi bit mnh cn n gin v kh di qu. thc cnh gic c ngh n nhng cch gi b mt cn tu tin, non km. Bc dy chng ti hot ng vng ni, dn tha, khi i cng tc tt nht l phi em theo cm nm. Nh vy va c vic m khng gy phin h cho dn. K ch li rt tinh qui, u m chng chng ci ngi vo. Nhng bang t, trng bn,... v ngay c nhng gia nh ngi dn tc sng ven ng i, ch thng dng vt cht nh bc hoa xo, mui, vi mua chuc lm ch im. Mnh phi su st gio dc thc
62
ng h cch mng cho ng bo, nhng phi ch pht hin tay chn ca chng. Trn ng i, khi n cm phi tm ni sui sch s, n xong l m cm phi chn su, tin khi ra tay khot cho nc di ht nhng ht cm vi xung sui, c c n m ta li xo c du vt lm cho k ch c mt cng nh m. Hot ng b mt phi "lai v nh, kh v hnh". Chng ta n ch khng bit m rt i chng cng khng hay, th mi bo v c mnh v c nhiu thun li dit ch. Ti y lc lng cch mng s pht trin. K ch li ang tm mi cch tiu dit lc lng cch mng. Tnh hnh s cng thng v phc tp hn nhiu. Chng ta phi va chin u va tng gia sn xut v lm nh ngoi rng . Tng gia hoc lm nh cng phi bit gi b mt. Trng rau hay gieo bp cng phi lm ng kiu cch ca dn tc ni mnh . Lm ln cng phi ging kiu ln ca ng bo. Nu ta lm khc i l ch v bn xu s pht hin c ngay. Khi lm ln cng phi bit tnh ton sao cho c li i ng. Mi ln ch nn lm cho 1 n 2 ngi l cng. Ni lm ln phi xem xt va li cho vic quan st pht hin ch t xa nhng ng thi phi c ng rt khi b vy. Lip che chung quanh ln khng nn dng na an vng chc m nn ly c tranh tt np li thnh tm thng. Trng hp b ch vy hoc n gn mi pht hin th ch vic lch nh qua lip tranh cho d dng. Mun bo v ng, trc ht mi ng vin phi suy ngh t bo v mnh. Ngh li nhng nm trc y, khi ng
b khng b, nhiu ng ch b bt b t ti v hy sinh, anh em chng ti cng thm tha li Bc dy.
hang n tun th hai, chng ti thy tnh hnh sc kho ca Bc c hin tng mt mi hn. Chng ti ai ny u lo lng cho sc kho ca Bc. C hm dn v sinh, anh Hong Sm pht hin thy rn c chui vo hang, nm di tm phn ngay ch Bc. Hng ngy Bc vn mi mit lm vic, t khi thy Bc rnh ri. Mi bui i do, chng ti vn thy Bc nhanh nhn, vui v hot bt nn cng yn lng. C dm ba ngy c My L li em lng thc vo mt ln. Bc tip c rt thn mt v chuyn tr tht vui v. Ngay c c My L cng khng bi t Bc l ai. Mt ln trong cu chuyn vui, c hi tn Bc, Bc ci ri chm ri gii thch: "Su sn" l vo ni cn c ngha l "Thu Sn". Tn ti l "Thu Sn". T mi ln gp c My L thng cho Bc bng cu cho k Thu Sn (Gi Thu). Chng ti v mt s anh em khc cng t dng ci tn "Gi Thu" gii thch cho cc ng ch khc khi b hi v Bc m theo nguyn tc khng c ni r hn. Chng ti c nh lm ln Bc , m bo sc kho hn. Khi bo co nh , c Bc ng , chng ti rt mng. Cng vic chun b c khn trng tin hnh. Vic tm mt a im lm ln theo Bc dy cng rt kh. Mt hm sau gi lm vic bui chiu Bc i do n mt on sui cch ca hang khng xa. Bc dng li quan st v gi ch ny nu l m ln th tin nht. Ni Bc ch l mt khong t bng ngay cnh b sui. Con sui nc rt trong v ngay b c nhiu tng to v p. Phi i ngc theo dng chy mi vo c ca hang ni Bc . Nhng ng y nhn ln th li khng thy c ca hang. Khi c bin, c th theo dng sui rt vo hang hoc ln trin ni c rng cy rm cng rt tin. Th l chng ti bt tay vo cng vic dng ln ngay. Ln rng ch va chic chiu i. Ca ln hng xung con ng mn di thung lng. Chung quanh cng dng c tranh thay lip na nh li Bc dy, nhng bn ngoi c treo thm mt s tu l c trng ging nh nhng ci ln canh nng ca ng bo. Anh Lc hng dn chng ti vo rng ly na tp (loi na ch ln bng ngn chn ci), vt nhn lm hng ro chung quanh. Anh gii thch y l kinh nghim ca ng bo dn tc thng dng loi cy ny ro vn nh v con h trng thy rt s.
63
Ln lm xong, chng ti mi Bc ra xem. Bc rt ng v ngay ngy hm sau anh Kin mi Bc xung ln v lm vic. Bc ng v ch ban ngy xung ln lm vic, n ngh, cn ban m li vo hang. Lng thc do ng bo gip thng l go ng (bp b) xay nh v mui. C hm thy go gn ht, Bc bo chng ti nu cho ng (cho b) n thay ba. Cn rau xanh ch y u l mng t kim trong rng. C hm cu c con c hoc hi c t rau ln (loi ging cy dng x mc ven b sui) th ba n c ci thin v ngon ming hn. Mt hm Bc v chng ti ang n cho ng, c ngi ni a y l bnh c, th Bc ung dung c my cu th: Sng ra b sui ti vo hang Cho b rau mng vn sn sng Bn chng chnh dch s ng Cuc i cch mng tht l sang... Th Bc lm hin thc vi cuc sng qu, chng ti mi ngi c li mt cu v gii ngha lun. n lt anh Hong Sm c cu "Bn chng chnh dch s ng" th tt c ai cng ci vang. Tht vy, ti chen vo: ng hn chng chnh tht, nhng vng lm y. Th m c hm anh Kin thy Bc ngi lm vic li s Bc ng. Chng ti vui v tranh nhau v c i c li nhng cu th ca Bc. Bc nhn chng ti ci hin hu v vi ging m p, Bc ni: - Thi cc ch n tip i ko cho b ngui mt!... T xun Tn T nm y, n xun Mu Thn nm nay thm thot ngt gn na th k tri qua. Th m c dp gp li, thy nh mi hm qua. Bc i xa, nhng bit bao k nim su sc trong cuc i ngi chin s bo v Bc mi mi l nhng bi hc truyn thng v vang khng bao gi phai .
L Qung Ba k, Cao B Snh ghi trong Nhng chuyn vui v cm ng v H Ch tch.NXB Cng an nhn dn, H Ni, 2000
Chuyn th 41: T Pc B n Tn Tro
Ti cng anh V Anh ln Pc B. Nhng ngy qua c tin chc chn Bc thot khi t ngc ca bn Quc dn ng Tng Gii Thch v tr v nc. Nhng trn ng i vn h i hp. Khi c nhn thy Bc trong cn ln nh trn sn mt qu i, mi thc tin l s thc. Bc vn nh xa vi b qun o chm ca ng bo Nng. Nhn lu, thy Bc c gy v gi hn trc. Khng bit ly g so snh vi ni mng khi c gp li Bc . Nhng chuyn v thi k Bc b bt, sau ny chng ti mi bit nhiu, lc y Bc ch k qua ri hi ngay v tnh hnh cch mng trong nc. Chng ti bo co xong, Bc ni: "Phong tro ln, ch khng b l chuyn tt nhin, nhng c phn v ta bc l lc lng". Bc nhc li nhng cuc duyt binh huy ng n hng ngn ngi. Bc nhn nh: "By gi thi k cch mng ho bnh pht trin qua, nhng thi k ton dn khi ngha cha ti. Nu by gi chng ta vn ch hot ng bng hnh thc chnh tr th khng y mnh phong tro i ti. Nhng pht ng v trang khi ngha ngay th qun
64
ch s tp trung i ph. Cuc u tranh by gi phi t hnh thc chnh tr tin ln hnh thc qun s. Song hin nay chnh tr cn trng hn qun s. Phi tm ra mt hnh thc thch hp th mi c th y mnh phong tro tin ln. Nu pht ng u tranh m mi khi ch n, nhn dn li phi tn c c vo rng ni, th s gp rt nhiu kh khn, phi lm sao c hot ng v trang m dn u c y sn xut, ch cn tng cng canh gc phng khng ch bt, hi nhng ngi hot ng...". Ri Bc ra mt cch gii quyt: "Lc lng v trang ca ta hin nay t li phn tn qu. By gi nn tp hp nhng cn b, chin s anh dng nht, nhng v kh tt nht t chc thnh mt i v trang tp trung hot ng. Ta s dng hnh thc v trang gy nh hng cch mng su rng trong qun chng. Tc chin phi nhm gy c nh hng tt v chnh tr, do m m rng c s, pht trin lc lng v trang. Chng ta s lp i qun gii phng...". Ngay trong bui hp , ti c ch nh m nhim cng tc ny. Ri Bc hi: - Vic ny ch Vn ph trch, ch Vn c th lm c khng? Ti p: - C th c. Ti trnh by c s chnh tr v trang ti vng gip gii hai tnh Cao Bng - Bc Kn, t Nguyn Bnh n Ngn Sn, Ch R; t Tnh Tc, Phja Oc n Phja Bioc. C s qun chng ti vng ny rt tt, trong sut thi gian khng b ca ch vn vng vng, c s lc lng v trang cng tt. Trc khi quyt nh, Bc hi: - C th tm c mt cn c "tin kh d cng, thoi kh d th", mnh cn yu, ch mnh, nhng nht nh khng th ch tiu dit, c th nh th c khng? Ti p: - C th. Nht nh qun ch khng th tiu dit ta c. m hm y, chng ti nm nghe Bc ni chuyn rt khuya. Trn ni cao, ci rt ca ma ng n sm hn. Trong cn lu lnh gi, khng n m, Bc v chng ti mi ngi gi u ln mt khc g cng. Bc phc ra nhng nt chnh v i Vit Nam Gii phng qun, t t chc n phng chm hnh ng v vn cung cp lng thc, n dc. Bc hng dn cho ti lm mt bn k hoch. Bc dn i dn li nhiu ln: "Phi da vo dn, da chc vo dn th k ch khng th no tiu dit c. T chc ca i phi ly chi b ng lm ht nhn lnh o". Chuyn tr ho hng n hai, ba gi sng. Sng hm sau, ti cng mt s anh em ln mm ni sau c quan trao i lm k hoch. Bui chiu, cuc hp li tip tc. Chng ti bo co li bn k hoch d tho. Nghe xong, Bc ni: - c, tnh hnh quc t ang c nhiu iu kin thun li. Trong vng mt thng phi c hot ng. Trn u nht nh phi thng li. ng vo dp ny, anh ch Tng Minh Phng v b con Vit kiu Cn Minh li mi gi v mt s v kh: mt khu tiu lin M Sub Machine gun v 150 vin n, 6 qu bom la, mt hp bom n chm. Cng vi s v kh ny, chng ti cn c nhn thm 500 ng chi ph v qun nhu.
65
Sau khi suy ngh, Bc ngh thm hai ch "tuyn truyn" vo tn i qun gii phng cho ng vi nhim v hin ti ca n. Chng ti c giao trch nhim iu ng tt c 34 i vin v cn b trong cc i v trang a phng, hai khu sng thp, 10 khu sng trng va gip nm, gip ba, va khai hu v sng Tu ch to, 14 khu sng kp. Th l i Vit Nam Tuyn truyn Gii phng qun ra i. Chng ti c hi Bc: "i tuyn truyn hot ng theo k hoch ca Lin tnh, khi ti mt a phng th quan h gia i ch lc v cc lc lng v trang a phng ra sao?". Bc ni: "Thng nht ch o c ch lc v a phng. Hai lc lng y on kt phi hp cht ch vi nhau. i ch lc c nhim v du dt gip cc i a phng trng thnh". iu Bc ni chnh l phng chm xy dng lc lng v trang ca ng m chng ta thc hin trong sut cuc khng chin lu di, gian kh ca ton dn, v thy c hiu lc v cng mnh m. Anh em trong c quan my ngy trc nghe ngng thy Bc khng ng vi ngh quyt pht ng chin tranh du kch ca Lin tnh u, km phn phn khi, lc ny c bit quyt nh mi ca Bc, vui hn ln. Mt bui sm thng chp, chng ti t gi Bc, tr v, Bc cn dn chng ti mt ln na: "Nh b mt: ta ng, ch tng ta ty, "Lai v nh, kh v hnh". thi hnh ng ch th ca Bc: "Trong vng mt thng phi c hot ng gy tin tng cho cc chin s v gy truyn thng hnh ng tch cc nhanh chng cho b i". Chng ti hp bn k hoch tc chin, v quyt nh s chin u ngay sau khi thnh lp i. Vn t ra l nh u? C kin nu ln l khng nn nh vo nhng ni c c s ca ta trnh cho c s b ch khng b. Nhng khi bn, thy nh vo ni khng c c s th chun b s rt kh khn, khng nm c tnh hnh, khi nh thiu s gip ca nhn dn, kh m bo thng li. Chng ti nhn thy trn nh u tin ch c th thnh cng nu nh vo nhng ni c c s nhn dn tht tt, gip cho b i chun b tht chu o. Cc ng ch ti cc a phng c ch ng u yu cu c nh, cn i vi s khng b ca k ch, ch cn c mt k hoch phng cho nhn dn. Mt iu rt quan trng khc phi bn bc l nh cch no? Trong trn u chng ta phi ginh c thng li m khng b tn tht nng n v ngi cng nh v v kh. Lc lng ca ta trong thi k trng nc ny cn rt mng manh. V kh thiu, n dc cng thiu hn.Mi khu sng trng trung bnh ch c hai mi vin n ch cn nh mt trn l s bn n vin n cui cng, v khi khu sng trng, th v kh ch lc ca i s tr nn v dng. Khi bn bc thy, nu nh phc kch cc i qun lu ng ca ch th tng i d t thng li v b i cng b tn tht, nhng cng thy nh phc kch th ch c th thu c mt s sng m khng gii quyt c vn n dc. Bn ch huy ngi Php vn khng tin binh lnh ngi Vit, khi i tun tiu ch pht cho mi tn t nm n mi vin n. V v kh lc ny, sng cha quan trng bng n dc. Mt khc, mun nh phc kch phi c thi gian mi gp hoc to nn c c hi, nh vy s kh hon thnh nhim v trong vng mt thng. Cui cng chng ti i n quyt nh, trong my trn u phi tp trung vo n tri ca ch chim ly n dc, mc du nh tp kch kh khn hn.
66
Mt s n tri ch ng trn di mt trung i trong vng Kim M v Cm L c chn tin hnh cng tc iu tra: n Phai Kht v n N Ngn. Cc ng ch Hng Qun, c Long c phi i trinh st. Thc ra cc lng ch ng u l qu ca nhiu ng ch trong i. ch Phai Kht ng chnh ngay ti nh ng ch Lc. Anh em c th v s n ch, ri phi mt s ng ch n ni i chiu li, l bit r tnh hnh. Vic kh khn hn l lm sao t nhp n ch, iu tra cch b tr, sp xp bn trong, v mi quy lut hot ng, sinh hot hng ngy ca chng. Ngi trinh st u tin ca i lt vo n l em b Hng. Hng mi mi hai tui. Ngy ngy em phi mang bnh v ru vo n cho tn quan Ty trong n. Em ln la tr chuyn vi lnh ch, xem k kho lng, kho n, ni n ng, ni canh gc, gi gic canh gc, gi gic sinh hot, tp hp ca ch. m m em lun ra khi lu tre lng n bo co vi i. Cn c vo nhng quy lut hot ng ca ch ti vng ny, chng ti bn nhau rt c th ci trang thnh lnh dng t nhp n ch. Cc ng ch trung kin di lng i tm gp nhng hi vin l lnh dng, mn ba chc b qun o. Cng phi trn mt s hi vin cu binh s mn thm my b qun o ka -ki ci trang thnh lnh tp v nhng on lnh dng i tun bao gi cng c lnh tp i km. Ngoi ra, cn phi chun b mt s nn lnh. Cc em di lng ln, mang theo vi chm v kim ch khu o nn. Nn ca dng bc vi chm, c vin vnh trng v im mt ming trn trng trn chp. Khi qua c quan in bo Vit Nam c lp, ti mn my ch ngi nh my t "Giy i tun" gi. Cc ng ch ti c quan ct c khoai tr mt con du rt kho, ng cht ln cnh ch k. Hi , nhng giy gii thiu nh my l loi giy c gi tr. Ba chic ln bn cnh sn ni lm xong. Cc ng ch nhn lnh iu ng v y . B con hi vin di lng c nhim v i li ni tr qun gip i. Ln u thy qun cch mng tp trung ng o nh vy, sng ng li nhiu, mi ngi u ht sc phn khi. Khng kh tp np nh ngy hi. Chng ti tip tc hon thnh vic tho nhng li th v nhng iu k lut ca i. Mi vic chun b xong. Mt ngy trc l thnh lp i, chng ti nhn c mt bc th Bc t trong mt bao thuc l. Gi ra, l ch th ca Bc v vic thnh lp i Vit Nam Tuyn truyn Gii phng qun. "i Vit Nam Tuyn truyn Gii phng qun l i qun n anh, mong cho chng c nhng i n em khc. Tuy lc u quy m ca n cn nh, nhng tin ca n rt v vang,
n l khi im ca Gii phng qun, n c th i sut t Nam ch Bc, khp t nc Vit Nam".
* * *
V n Ch Chu ng vo ngy mng 1 thng 5, chng ti dng li y lm mt tinh k nim ngy Quc t lao ng. Mt s tin mng n. Bn chin trng chu u, pht xt c sp hon ton gc ng trc Hng qun Lin X v ng minh. Cng lc y, c tin Bc i xa mi v, ang t bin gii xung vi chng ti. Trc , c tin Bc nh v di ny, chng ti ngh Bc i theo con ng Nam tin Bc vch ra cho i Tuyn truyn ngy trc
67
Ti vi v i n Bc. Dc ng nga phng nhanh qun ngh. Ln o R, qua Ngha T, ti N Kin th gp Bc ang i v, Bc ngi trn mnh nga, c v mt sau mt chng ng xa, mt v vng, ru di, duy i mt Bc vn tinh anh nh bt c lc no. T ngy Bc trao nhim v xy dng i Vit Nam Tuyn truyn Gii phng qun n by gi ti mi c gp li Bc. Ti khng nn c xc ng, bo co vi Bc: - Vng gii phng m rng... Ti trnh by vi Bc tnh hnh phong tro nhn dn trong nhng vng rng ln m chng ti i qua, t ngy Bc ch th thnh lp i Vit Nam Tuyn truyn Gii phng qun. Ti bo co lin lc c vi Trung ng, gp anh Trng Chinh v cc anh, phong tro cch mng min xui ang ln mnh. Bc chm ch nghe, bnh tnh, im m, trong i mt Bc c nh vui. Bc k chuyn tnh hnh bn ngoi, thi c cng ang c li cho ta. Bc ni, cn chn ngay trong vng Cao - Bc - Lng hoc Tuyn Quang, Thi Nguyn mt a im c dn tt, c c s cch mng tt, a hnh tt, c th thun tin lm mt trung tm lin lc vi min xui, min ngc v ra nc ngoi. Ti tr v Kim Quan Thng bn vi anh Song Ho. Chng ti nhn thy nn chn vng Tn Tro. Tn Tro l mt vng rng ni him tr, gia Tuyn Quang v Thi Nguyn, rt xa ng ci ln. T ngy cc anh Song Ho, T Xun Thu... thot ngc Ch Chu, v y cng cc ng ch Dc Tn, L Trung nh... xy dng c s v thnh lp chnh quyn cch mng. Nhn dn v c s ti y rt tt. Bc v n Tn Tro vo mt bui tra, anh Song Ho cng mt s ng ch cn b n Bc trc nh Hng Thi. Bc li t ngy ti mt gia nh c s xm Kim Lng ri chuyn ln mt chic ln nh lm trn sn mt qu i. Ting n bay i khp ni: "C ng c cao tui, sao m nhanh nht, ti gii, tt n th. Dn mnh lm ngi ti, phen ny nht nh ly li c nc" . Thi gian ny anh C xui ln v anh Hong Quc Vit nc ngoi mi v, cng n Tn Tro. Ti bo co li vi Bc v cc anh nhng ngh quyt ca Hi ngh qun s Bc K. Bc nhn xt hi ngh tin hnh rt tt, nhng Bc ni: "Chia cc tnh ra lm nhiu chin khu nh th rm r qu, khng li cho vic ch huy. Vng gii phng min ngc bao gm cc tnh Cao Bng, Bc Kn, Lng Sn, H Giang, Tuyn Quang, Thi Nguyn, a th ni lin vi nhau, nn lp thnh mt khu cn c ly tn l Khu Gii phng. Thng nht cc lc lng v trang li l rt ng, nn t tn l Qun Gii phng. Bc bn vi chng ti lm d tho Ngh quyt v vic thnh lp Khu gii phng v quyt nh triu tp hi ngh cn b ton khu thng nht lnh o v trin khai cng tc. Theo ngh quyt ca Hi ngh cn b ngy 4/6/1945, c triu tp theo ch th ca Bc, Khu Gii phng phi tr thnh mt cn c a vng chc v mi mt: chnh tr, qun s, kinh t, vn ho lm bn p Nam tin, gii phng ton quc. Tn Tro dc chn lm Th ca Khu gii phng. Ti lm vic di lng, hng ngy vn ln c quan ca Bc bo co. Cc ng ch a phng lm cho Bc mt cn ln kh xinh xn, nu kn trong khu rng na sn i. Ln chia lm hai gian nh, mt bn l ni Bc nm ngh, mt bn va l ch lm vic, va l ch tip khch.
68
Bc lm vic khng my lc ngh ngi. Ln no ti ln cng thy Bc ang cm ci vi cng vic. Mi giy t ch th, Bc u t tay nh my v nh s cn thn, r rng. Trung ng quyt nh cn tch cc chun b cho cuc Hi ngh ton quc ca ng v Quc dn i hi i biu. Bc gic chun b cho kp hp hai hi ngh quan trng ny t thng 7. Tnh hnh khn trng lm. Bc ni: "C th cn thiu mt s i biu no cha v kp cng hp. Nu khng th khng kp c vi tnh hnh chung". Nhng, d chun b rt gp, cc i biu ca ng v cc ng phi dn ch trong Mt trn Vit Minh ton quc vn khng th v ng hn. Gia lc cng vic b bn nh th, Bc bng b mt. my hm lin Bc st nng. Song, Bc vn gng lm vic. Mi khi ti ti tho lun cng vic, hi thm sc kho, Bc ch ni: "Ch c xung lm cng tc, ti khng vic g". Nhng ti thy Bc yu nhiu, ngi hc hc hn. C hm ti n, Bc ang ln cn st, ming cn ni m. Thuc men chng c, ch kim c vi vin thuc cm v k ninh, Bc ung m khng thy . Thng khi, nu khng phi lc ngh, khng bao gi Bc nm, th m by gi Bc phi chu nm, li m sng lun. By gi, trong cc ng ch thng gn Bc, ch cn li mnh ti Tn Tro. Hm y Bc mt lm, ti rt lo. Ti ni: "Hm nay ti cng thong th, xin li vi Bc m nay". Bc m mt v hi gt u. m y, ti ngh li vi Bc trn ci ln gia rng, lc no tnh, Bc ch ni chuyn tnh hnh: Lc ny thi c thun li ti, d hy sinh ti u, d phi t chy c dy Trng Sn cng phi kin quyt ginh cho c c lp. Mi lc nh ra iu g, Bc li dn. Bc lc y chc cng thy mnh yu qu, c mun dn li cng vic. Ch c cng vic, Bc ni v cng tc cng c phong tro: "Lc no cng phi ch trng xy dng chi b, bi dng cn b, ng vin v cc phn t trung kin. Trong chin tranh du kch, lc phong tro ln, ta phi ht sc pht trin, va pht trin va ch trng xy dng cn c cho tht vng chc phng lc kh khn mi c ch ng chn c Sut m y, Bc vn lc tnh lc m. Hm sau, ti vit th ho tc v Trung ng. Ti li tm hi b con a phng xem c th thuc men g khng. B con ni gn y c mt ng lang quen tr bnh st nng. Ti cho ngi ci nga i n ng thy v. ng c lang gi ng i Ty xem mch, s trn Bc ri t chy mt th c va o trong rng v, ho vo cho long. Sau Bc tnh. Hm sau, Bc n thm vi ln vi cho long na, cn st nh dn. Bc li gng dy tip tc lm vic ngay. Mc du Bc ch th vit nhiu th ho tc, tung giao thng c bit i cc hng thc gic cc i biu, nhng v ng s trc tr, lin lc kh khn, nhiu i biu c gng i cho chng m mi ti 13, 14 thng 8 mi ln ti Tn Tro. C nhng on i biu 16, 17, 18 mi n kp. Trung ng v Tng b Vit Minh quyt nh khng th ch i lu hn na. Ngy 11, 12 tin v tuyn in cho bit c hin tng nguy ngp tan r trong qun i Nht. 11 gi m 13, U ban Ch huy Lm thi Khu gii phng h mnh lnh khi ngha cho nhn dn v b i. Na m nhn lnh, b di v nhn dn reo mng, sn sng chin u hy sinh thc hin nhim v ln. Cc n v gii phng qun ng ti Ch Chu, Tuyn Quang c lnh chuyn gp v tp trung ti Tn Tro.
69
Ngy 14/8, Hi ngh ton quc ca ng hp, Bc va dt cn st, gng ti hp, ngi cn v vng, Hi ngh nhn nh: "C hi rt tt cho ta ginh quyn c lp ti ". Hi ngh quyt nh mc ch ca cuc chin u l ginh quyn c lp hon ton cho t nc, thnh lp chnh quyn nhn dn, thi hnh mi chnh sch ca Mt trn Vit Minh, nh ra chnh sch ngoi giao i vi ng minh. t mc ch , phi huy ng ton th nhn dn gm tt c cc gii, cc ng phi tham gia phong tro cu quc, phi gp rt v trang nhn dn chn g Nht v m rng Gii phng qun Vit Nam. Hi ngh nh ra nhim v qun s cn kp thng nht cc lc lng v trang thnh Gii phng qun Vit Nam; gp rt cng c v pht trin b i, thng nht bin ch, k lut, tng cng cng tc chnh tr, t chc ng trong qun i ly trung i lm n v c s, cng c cc t chc chin u v tiu t du kch lp nhng n v Gii phng qun mi ngoi khu gii phng. Sng ngy 15, c tin ch xc Nht Hong ra lnh cho qun i hn u hng, Hi ngh ton quc ca ng ang hp quyt nh thnh lp U ban khi ngha ton quc lnh o Tng khi ngha v lp B T lnh Gii phng qun Vit Nam. Mt s chng ti ngng hp v nhn nhim v mi. Ti s cng Gii phng qun tin v pha Nam. Anh Song Ho v pha Tuyn Quang cng cc ng ch y lnh o nhn dn cp chnh quyn cc tnh pha Ty. Chiu 16/8, mt n v Gii phng qun tp hp di c lm l xut pht tin v Nam. Cc i biu v d Quc dn i hi u c mt di cy a c th, cnh ngi nh Hi ng Cu quc x Tn Tro tin a b i ln ng chin u. Cha bao gi Tn Tro li n tip mt on ngi nhiu mu sc nh vy. Cng vi mu chm ca rng ni quen thuc, cn c mu nu dy dn ca ng bng v nhng mu sc ti sng ca th. Nhng chin s Gii phng qun, qun o kiu, mang trn ngi du vt ca nhng cuc vt ln c lit vi qun th trn cc no ng rng trn cc trin ni Vit Bc, t tu nghim trang di c nghe c bn Qun lnh s 1 ca U ban khi ngha. Hi qun dn ton quc! 12 gi tra ngy 13/8/1945, pht xt Nht u hng ng minh, qun i Nht b tan r ti khp cc mt trn. K th chnh ca chng ta ng gc. Gi tng khi ngha n. C hi c mt cho qun dn Vit Nam vng dy ginh ly quyn c lp ca nc nh! Mang nhim v lnh o cuc khi ngha ton quc cho n ngy ton thng. U ban Khi ngha thnh lp. Hi cc tng s v i vin qun Gii phng Vit Nam ! Di mnh lnh ca U ban Khi ngha, cc bn hy tp trung lc lng, kp nh vo cc th v trng trn ca qun ch; nh chn cc ng rt lui ca chng, tc v kh ca chng! p qua mun trng tr lc, cc bn hy kin quyt tin! Hi nhn dn ton quc! Di mnh lnh ca U ban khi ngha, ng bo hy em ht tm lc ng h o qun Gii phng, sung vo b i, xng ra mt trn nh ui qun th. Chng ta phi hnh ng cho nhanh, vi mt tinh thn v cng qu cm, v cng thn trng! T quc ang i hi nhng hi sinh ln lao ca cc bn!
70
Cuc thng li hon ton nht nh s v ta!". Trong lng chng ti khi ro rc l thng. Trc mt chng ti l c sao vng rc r ho quang, xa xa l nn tri xanh cao lng lng, ti sng v cng ca nc Vit Nam gii phng. on qun gii phng, o vi chn t, rm rp tin v pha Nam trc nhng bn tay vn cho chc mng thng li ct cao li ca hng trng. "C gii phng pht cao, mau thng tin! Tri phng Nam, dn chng ang ngng ch...". Ti Tn Tro, ln u t khi v, Bc ra mt cc i biu ng bo Trung, Nam, Bc. Quc dn i hi lp ra U ban dn tc gii phng ton quc, chun b khi cn c th tr thnh Chnh ph nhn dn lm thi...
i tng V Nguyn Gip k, Hu Mai ghi, trong Bc H Tn Tro. NXB Chnh tr Quc gia, Bo tng Tn Tro ATK, H Ni, 2001.
* * *
Chuyn th 42: Nhng ngy Tn Tro Cui thng 4/1945, sau khi khu gii phng Tn Tro c thnh lp, Trng qun chnh khng Nht lin c xy dng. Chng ti - nhng ngi Gii phng qun c on th la chn v hc, ang gp rt lm doanh tri, ai cng mong chng ti ngy khai mc. Gia lc y, vo mt bui sng, chng ti ang tp trung phn cng lm vic th ng ch Vn ti. Ti on chc s c vic quan trng xy ra. ng vy, sau khi ni chuyn v tnh hnh u tranh chng Nht cc ni v nhc nh chng ti nhim v hc tp xy dng trng, ng ch ni: - on th cn mt s ng ch i cng tc, cc ng ch cn nhn r hc tp hay i cng tc u l trch nhim ca on th giao cho, chng ta u phi c gng lm trn. Chng ti ai cng tha thit mun c hc, nhng khi nhc n cng tc cn th ai cng sn sng nhn nhim v. Nhn ch th ca ng ch Vn, ng ch Khang lin tuyn la mt i mi ngi v mt t ba ngi. i mi ngi c trang b v kh mi i xa ngay. Cn t ba ngi, trong c ti, th c ng ch Khang giao nhim v ti lng Tn Tro tm lin lc vi ng ch ng nhn cng tc. ng ch ng l mt ng ch cng tc lu nm v ra nc ngoi hc tp. T khi vo Gii phng qun, ti c ng ch i st ch o mi mt. Va lc y mt ng ch c quan n chng ti. ng ch ng gii thiu l ng ch Hng Thi. Tuy cha bit nhau nhng sn tnh ng ch, chng ti mn nhau ngay. Trc khi chng ti i, ng ch ng cn dn:
71
- on th rt tin cy cc ng ch mi giao trch nhim ny, cc ng ch phi c lm trn, ni cng tc mi cc ng ch c nhiu iu kin hc y. ng ch ng cn theo tin chng ti mt qung v li dn ring ti: Ba ngy mt ln ng ch v gp ti, ti gip hc tp. Ti rt cm ng trc nhng li dn d ca ng ch ng v ha xin lm ng. Trn ng ti c quan, va i va ngh n s tn nhim ca ng ch Khang v s sn sc ca ng ch ng i vi ti, ti cm thy cng tc ca t chng ti ln ny s c tm quan trng hn cng tc trc y nhiu. ng ch Hng Thi a chng ti i v pha bc nh Tn Tro mt qung xa, ri tt xung li ngc dng sui ti ni c mt bi rm th r qut ln i, chng ti men theo sn ni i mi cho ti khi qua mt vng gc th ti nh ni. C quan ng ngay trn nh ni ny. ng y, chng ti c th quan st khp cnh ng Tn Tro, dng sng y, o R, v.v... C quan l mt ln di ngn i, bn na rng c nhiu ngi , v kh u ch nm, ton cc-bin v tiu lin "tm-sn". Cn bn na hp th t in i v c mt s ng ch ang lm vic. Cch ln u chng ba mi thc c mt ln nho nh na. Thy kiu sng ca cc ng ch c quan, ti mng lm. Gii phng qun, c thy ng ch Quang Trung mang khu cc-bin v mt s ng ch cn b trong trung i c tiu lin, ti rt thm. Ti thng c ao s c ngy c giao s dng nhng v kh y. By gi n c quan ny, ti hy vng mnh cng s c trang b sng tt nh cc ng ch khc... Khi nhn thy in i, ti cng mng. Ti ngh thm lc lng cch mng ca ta ln mnh nn
phi dng phng tin khoa hc ch huy i xa, ch khng b hp ring trong Khu Gii phng na.
Cht, ti nghe c ting ho t pha ln nh, ri mt ng c gy, tay chng gy i li. C mc o ngn kiu ngi Nng (hng cc gia bng vi, c cao). Qun v o u mu chm bc. u ng c i chic m vi kiu cc c gi ngi Nng. C i thng ti ch chng ti. Thy c i ti mi ngi u ng nghim chnh, v khi c ti gn ai th ngi y u n ra nhng bc. Thy chng ti, ng c vui v hi: - Cc ng ch mi n phi khng? Ti vi tr li: - Bo co ng ch, chng ti mi n. ng c gt u bo: - Tt, ng ch Hng Thi cn giao nhim v v gip cc ng ch y cng tc. Ni xong, ng c i xung pha nh bp. C l ng c tui khong gn su mi, mi tc m bc, ngi c tuy gy g nhng cp mt rt sng, nghim ngh, vng trn cao, ging ni r rng, m p, ti va gp ln u cm thy gn gi ngay c. ng c i khi, mt ng ch c ni nh gii thiu vi ti: - y! ng C y! Gii thiu nh vy ch lm ti cng thm b ng v ti bit ng C l ai u! m y, sau khi c ng ch Hng Thi giao nhim v c th, li c sinh hot cng tiu i cnh v, chng ti mi r c quan y l rt quan trng, ng C l cn b thng cp,
72
dy c in i v hai lp hc, lp hc in i v lp chnh tr, c hai lp u do ng C hng dn. Trch nhim ca i cnh v l phi bo v c quan cho nghim mt. Cng ngh ti cng l, khng r ng C l ai m thong qua thy kho ngi. Trng suy ngh, bng nhin ti nh ti mt hm trc my ngy, i Gii phng qun ca chng ti va v ti Tn Tro th ng ch Quang Trung hi ti: - ng ch qu Ch n ? - Vng - Ti tr li. - ng ch c thuc cc ng v y khng? - Thuc ch - i n ng C nh ? i c tiu i ca ng ch! Nghe ng ch Quang Trung ni, ti ngh bng: ng C l ai li phi mang c tiu i i n. Tuy vy, ti khng dm hi k. ng ch Quang Trung li ni: - Ch lin lc s i, vic ny tuyt i b mt y! Thy vic quan trng nn ti ni thm: - T Ch n v y c hai ng: ng Ch n i Ch Chu (tc l ng ng ch Vn Nam tin) th ti khng c r. Cn ng Ch n qua Tng Qun (ng ng ch Khang Nam tin) th ti thuc. ng ch Quang Trung suy ngh ri bo ti: - Nu i ng ng ch Khang th ng ch s i n. Ti vng li, nhng sau y khng thy ng ch Quang Trung bo g na. Gi y c quan li c ng C ny, c l chinh l ng C m mnh sut na c c n y! Chc C l ngi ng u Vit Minh y! gn ng C c vi ngy, ti nhn thy ng C sao m lm vic nhiu th. Sut ngy, C c sch v vit ti liu, vit bo, dy chnh tr, v.v... Ngoi ra, bt k ngy m, cn b cc ni cn v xin ch th. C anh Vn, anh Khang cng thng ti c quan xin kin C. Bn nh vy nhng ng C rt ch trng chm sc chng ti. Ngoi vic gio dc chnh tr, ng C cn dy bo rt t m v cuc sng tp th, nh by cho cch t chng trnh hc tp v lm vic hng ngy, hng tun, cch sp xp trt t trong ln, nht l cch gi gn sng n. C thng dy khng nn ngi chi ri, phi ly sch bo ra c hoc v qun o, v.v... Hi gia xun, nc sui t trong khe chy ra cn lnh, ng C thng dn chng ti khng nn tm lu d b cm. Khi tp th dc, c nhng ng ch thng tp chiu l. C ra xem, sa li tng ng tc v cn lm ng tc mu v bo: Cc ng ch tp theo ti, tp th ny mi c". Nhng bui i ly rau rng, ng C cn hng dn chng ti c cch ly rau, cch chn rau ngon. Hng ngy, ng C thng xung sui tm ra hoc git ly qun o. C im tri ngc l bn thanh nin chng ti mi khi ln ni thng hay ng, cn ng C tay chng gy, vai vc ng nc, vai vt qun o va git, chng bao gi b ng c. Thy anh em ng nhiu, C bo: - Cc ng ch c lm theo ti th khng ng. Chng ti hay ng v s i gia ng li, c i trnh sang hai bn, nh vy lm cho ng ngy mt to ra v sn ni dc trn. Cn C c gia ng nh bc sn C i, tuy li mt cht nhng khi v ti ln, sn ng nc xch ln, ng C dng mt na ra chn, cn mt na ra tay trc v sau khi n cm.
73
T khi anh em hc ng C cch xung sui, ln ni th khng ai b ng na. ng quy nh ca ng ch ng, sau ba ngy, ti ra bo co cng vic v nghe ng ch y hng dn cng tc. Bui bo co u, sau khi nghe ti ni s v cng tc, ng ch ng hi ti: - ng C c khe khng? - Kho - Gn ng C, ng ch thy th no? - vi b mi tm nm ri, b cng dy mi iu. Nhng mi gn ng C c ba ngy m tng nh ng C dy cho cn nhiu hn. - ng ch c vn ho, nn ng mt quyn s nh, mi khi ng C ni cu g m ng ch thch th ng ch ghi vo s sau ny s c mt quyn sch qu lm y! Ti tuy cha hiu nhng cng vng li. Cng tc c mt tun l, c l ng ch ng ngh, ti c ng C ly vo hc cng vi anh em hc sinh chnh tr. Ti bit anh em u l cn b hot ng t lu v y hc cp tc ri i cng tc ngay. Ti c a vo hc c l nh s chiu c ring. Bui hc u ca ti ng vo bi ni v Mt trn Vit minh, ng C a chng ti quyn sch nho nh in thch bn, trong ni v chng trnh v iu l ca Mt trn. Ti vo Gii phng qun gia lc phong tro cch mng ang ln cao, cc i Gii phng qun va pht trin mnh nn cha c hun luyn k. Ti ch c hc ng ch Khang, ng ch Quang Trung thit thc ngay trong mi cng tc. C lc ng ch Khang hng dn c bi ni chuyn cho ti, ri ti nhm k cho thuc khi ra ni chuyn s ni bng ting Ty cho khi vp vp. Cc bui thng ni nhiu v ch trng nh Php, ui Nht ca Vit Minh, ch trng on kt cc dn tc, cch thnh lp chnh quyn on th. Cho nn y l ln u tin ti c hc v tn ch, mc ch, chng trnh, iu l ca Mt trn Vit Minh c c ng Cng sn tham gia, ti b ng khng hiu v c t hi thm: trong Mt trn Vit Minh m li c c ng Cng sn tham gia l th no. Va may, ng C bo pht biu nhng iu cha hiu, ti bn gi tay. c ng C ch nh, ti mnh dn ni: - Tha C, ti sao trong Mt trn ca ta li c ng Cng sn? Ti va dt li th trong lp c nhiu ting x xo. Thy th ti m lo ngi. ng C ra hiu cho mi ngi gi trt t ri li hi: - ng ch hiu v ng Cng sn nh th no? - Tha C, chu cha hiu, nhng nghe ngi ta ni ng Cng sn khng tt. H ch trng ci g cng lm ca chung c, ai theo h th h cho vo ng, ai khng theo h th h git, nh vy c khc g pht xt Nht v quc Php? Nghe ti tr li, cc ng ch trong lp hc u t v ngc nhin. Ring ng C v mt thong nt ci, hi thm: - ng ch nghe ai ni vy? - Tha C nhiu ngi ni... ng C li hi: - Nhng ngi y l th no vi Ty?
74
- H l nhng ngi... l nhng ngi lm vic vi Ty ! Tr li cu hi xong, ti t nhin cm thy tt c nhng ngh ca mnh v cng sn t trc ti nay c l l b tim nc c. Nhng cng sn l th no th thc tnh ti vn cha hiu. Thy v bn khon ca ti, ng C lin t cu hi khc: - ng ch thy Php, Nht ni v Vit Minh ta th no? - D, n ni l gic c, l n cp, git ngi . ng C lc y mi ch mt hc vin khc bo tr li cu hi ban u ca ti. ng ch y bn ng dy ni: - quc Php, pht xt Nht ght cng sn cng nh ght Vit Minh cho nn chng dng mi iu ni xu cng sn v Vit Minh ta. Nhng ngi cng sn l nhng ngi kin quyt nh Php, ui Nht trong Mt trn Vit Minh, do h l nng ct, l c quan tham mu ca Mt trn ta. Cc hc vin khc ng . ng C li hi ti: - ng ch hiu cha? Ti tr li: - Tha C, chu hi hiu. Lc y, ng C mi du dng gii thch thm. Mi li ng C ni v cng sn, v nhng ngi cng sn c nh nhng ngn n thp sng ln trong c ti khi . Sau khi gii thch k cng ri, ng C li hi thm: - ng ch thy ngi cng sn cha? - D, cha ! Nu ng ch Vn, ng ch Khang l nhng ngi cng sn th ng ch c thch khng? - D thch ! Nghe ti ni vy, cc ng ch trong lp u ci mt cch vui v. ng C chuyn sang ging bi hc khc. Sau bui hc, ti suy ngh mi v bi hc va qua, v ng Cng sn v c on xem trong Gii phng qun ai l ng vin cng sn? Cng sn vi Vit Minh khc nhau nhng g? Chiu hm y, chng ti i lm ln. ng ch Quang Vit - mt hc vin trong lp chnh tr - thn mt bo ti: - Ny Vit Dng, cu i ch lt vi t. Vn mn ng ch Quang Vit, ti bn theo ng ch y ra mt gc cy, cng nhau ch lt. Lm c mt lt, ng ch Vit bo ti: - Cu nh trc lm g? Ti thnh thc k cho ng ch Quang Vit nghe v gia nh ti, mt gia nh nng dn thuc loi trung bnh. Lng ti st ngay h Ba B, ti c hc ti lp nht v c a i hc y t nh thng Hi Dng. Ti ni ting Kinh tho, bit mt t ting Php, hiu bit v min xui kh nhiu. Ngy 9/3/1945, Php b Nht o chnh, trng y t tan, ti v ngi anh con ng bc v qu th va dp ng ch Khang mang mt n v Gii phng qun ti xy dng
75
chnh quyn cch mng ti a phng. Hai anh em ti c gic ng v tham gia Gii phng qun. Chnh ci tn Vit Dng ca ti v anh ti l Vit Cng u do ng ch Khang t cho c. Nghe ti k xong ng ch Quang Vit cng k chuyn gia nh v hon cnh tham gia cch mng ca ng ch y cho ti nghe. Sau , ng ch ni cho ti nghe s lc v lch s ng Cng sn ng Dng, v nhng gng anh dng ca cc ng ch tiu biu, nht l gng hi sinh anh dng ca ng ch Hong Vn Th. Cu chuyn ca ng ch Vit b sung thm cho ti nhng hiu bit v ng sau bui hc, gy cho ti nim t tin v nng cao thm ch chin u cch mng ca ti. Mt cu hi ni ln trong ti lc y: ng ch Hong Vn Th sao ti gii, anh hng nh vy. Mnh ch; lm g xng dng vi tm gng y? Ti lin hi ng ch Vit: - Ti c th tr thnh ngi cng sn c khng? - Sao li khng, nu cu chu kh tu dng v kin quyt u tranh cho quyn li ca qun chng lao kh! Chng ti nm tay nhau tht cht. Ra v, va i va ngh "C l ng C bo ng ch Vit ti ni thm cho ti hiu thu y. ng C c l trng thy lng mnh...". Cng tc v hc tp c t ba th mt bui tra ti bng thy ngi mt. Khng th cng anh em vo rng kim ci c, ti n xin php ng ch Hng Thi li nh nm ngh. Va t mnh xung, cn st ko n. Ti qun cht hai chic chn m ngi vn run ln bn bt, hai hm rng nh vo nhau lp cp. Lc , ti ch c ao c ai ln ngi gi h, hoc c l than bn cnh th mi ghm cn rt li c. Lt sau, con rt lui, cn st li n. Ngi ti nh l than, u nhc but. Ti ngh vn v: "Gi mnh nh th no b m, c em gi lc ny cng nh cm v nu nc xng cho mnh ri. T do bt u vo Vit Minh, m ti nh khng c ai gip lin ly cho ti mt c v, va ly bui sm th bui chiu ti i. Chng bit c ta by gi th no? Gi nh, th no c ta cng nu cho ti bt cho g sau cn st dy n cho tnh ngi. Ngh ht chuyn nh li nh ti hin ti: " y tnh ng ch th tht l cao nhng mi th thiu thn qu!". Suy ngh nh vy ti mi thy nh nh da dit. Nhng hnh nh ng C v gng anh dng ca ng ch Hong Vn Th ti ng vin ti chng chi vi bnh tt, gian kh. Ti ang min man suy ngh th cht c ngi i nh nh n bn ri ngi xung ging. Tng ng ch no trong i i gc v, ti c trm chn tip theo dng suy ngh ca mnh. Mt bn tay mt du s vo trn ti, tip l ting hi thn thuc: - ng ch no mt y. Ti git mnh nhn ra ting ng C, vi b chn ra. ng C vn t tay ln trn ti, i mt nhn nh mun hi: "ng ch sao th? C mt lm khng?". Cm ng qu ti vi tha: - Tha C chu b st rt, by gi ri. ng C gt u bo: - ng ch c ngi dy da vo vch cho mt. Ti i ly thuc cho ng ch ung.
76
Nghe ting "thuc" ti tnh c ngi, v mi vin thuc trong hon cnh lc by gi rt qu gi, song thy ng C phi bn mnh, ti li thy ngi ngi. Ti toan tha li th ng C i ri. Nhn theo mi tc m bc, i vai gy ca ng C lng ti nao nao. Ti bit gi ny l gi c sch ca C. Nhng sao C li ti ln ca chng ti? C l trong lc st rt, ti run lm ng sn na nn ng C bit. Ti hc y t m ti cha gip g cho anh em trong i, by gi chnh ti li c ng C sn sc. ang ngh, ng C tr li. Ti tng nh cn st gim hn, lin ngi dy, sn sng nhn thuc ung. Thy vy, ng C ci bo: - ng ch c gng nh vy l tt, by gi ng ch ung mt vin, cn chiu ung vin na. Ni xong, ng C dc trong chic l con ra hai vin k ninh trng. Thong nhn, ti thy trong l cn chng hn chc vin na. Ti on l thuc ring ca C. Sau khi ti ung thuc, C dn thm: - H , ng ch phi dy i li mi c, nm nhiu l d b con ma m n qut dy! By gi ti v lm vic. ng C i, ti lng nhn theo, khng bit ni g. Cn li mt vin thuc, ti t gia lng bn tay, ht nhn vin thuc, ti li nhn v pha ln ng C . Vin thuc lc ny sao m qu vy! ng C l thng cp, va l thy dy hc, va l thy thuc ca mnh! Hnh nh ny in su vo tr nh ti cng nh ngn ni Cu quc trn qu hng in vo tr nh ti t thu nh, khng bao gi c th qun c. Ti khi bnh th ngy 1/5 n. Hm y, chng ti c gng ng vin nhau lm cho xong nh c thnh tch k nim ngy Quc t lao ng. Ti mi mt nn c phn cng v qun o cho anh em. Ti ang v, cht ng ch lin lc ln, mang theo mt s bo v ti liu, ngoi ra cn c mt hp g mu rt p. Ti i xem nhng ng ch lin lc bo: - Khng c, y l qu xa gi biu ng C! Sau khi ng ch lin lc v, ng C mang ci hp y xung bp. Gia lc , ti cng c vic xung y. Ti thy ng C ang bo ng ch Trn nh (mt ng ch c lc y va bo v Bc va lm cp dng). - ng ch mt ni nc cho mi anh em mt bt, c t go np ta em nu, khi nh go, ng ch cho hp mt ny vo. ng ch nh ngn ng ni: - Tha Bc, ci ny Bc dng (trong chng ti lc y ch c ng ch nh gi ng C l Bc) v sc kho Bc cha c tt. ng C bo: - Ti mt th anh em cng mt. Hm nay l ngy 1/5 ti c qu t ngoi gi biu, anh em cng phi c phn. Nghe ng C ni, ng ch nh t v min cng vng li. Ch ng C i khi, ti vo xem chic hp. l hp mt ong kh, rt qu. C l hp mt lm mt nc no c k ngh thc phm gi ti, nhn hiu khng phi ch Php nn ti khng bit. Ti bn vi ng ch nh nu mt na, cn dnh li cho ng C mt na.
77
ng ch nh ci bo rng: - Tnh Bc vy, Bc bo l phi lm ng, nu bt li, Bc bt nu ln na th li mt cng . Tra 1/5 nm , chng ti c thng thc mt ba ch mt ong c bit. Hng v thm ngon ca bt ch tng nh by gi vn cn nguyn vn trong ti. u thng 7/1945, lp hc chnh tr ht, cc hc vin i cng tc, c quan vng mt s ngi. Sng hm y, chng ti va ra mt xong, cht c tin bo: mt ton th ph v c v ca Tng, mn c chng Nht (thc ra c lin h vi Nht) ang tin vo o Re d la cn c a ca ta. Mt b phn gii phng qun mai phc n nh chng. V trn a gn c quan qu, cc ng ch c trch nhim bo v bn ngh ng C tm lnh. c ng c ng , n v chng ti li gi na bo v c quan, nu ph trn qua s nh, cn mt t nm ng ch do ti ch huy, bo v ng C v ti liu tm trnh i ni khc. Trc lc ra i, ng C kim tra li vic gi buc ti liu, vic b tr hnh qun, chun b sng n ca chng ti mt cch t m, kim tra xong ng C dn: - Cc ng ch i phi gi b mt, khng c g vo cy na gy ting ng, khng c pht ng b l. ng ch i sau cng phi xo du vt ca anh em i trc. Cc ng ch r cha? Chng ti tr li: - D, r ri . ng C gt u ni: - c, chng ta i. Chng ti ln ng, nhm nh ni cao nht leo ln. ng i dc ng, li khng c pht dy leo, cnh l ngng ng, nn cng kh khn. Chng ti i chm chm gi sc cho ng C, v lc ng C khng c kho lm. Trong lc i ng, chng ti xin eo h ng C chic ti dt, nhng ng C khng ng . Ln n gn mm ni, ni c mt gc cy to sch s v c ch ngi bng phng, chng ti dng li tm ngh. Chng ti toan cht l ng C ngi nhng ng C khng cho. ng C lin gii thch cho chng ti r, phi gi b mt nh vy nu k ch c tin ti ln, chng cng khng bit chng ti i v pha no m truy tm. Gii thch xong, ng C t cu hi: - Nu ch ti y th ta i ph th no? Mt ng ch tr li: - Tha C, phi kin quyt chin u dit chng . C ch b ti liu hi: - Nu trong lc chin u, ta v lc lng yu phi rt i na th s ti liu ny s lm th no? Chng ti mi ngi mi tr li: - D, ta phi t i ! - Khng c, ti liu rt qu. Ta bit phi ct giu vo rng hoc chn giu i, khi chin u khng lo mt, c phi rt lui cng khng ngi. Sau ta s quay li ly.
78
ng C nghe xong lin kt lun: - Cc ng ch u ni ng. Nu gic ti, chng ta phi kin quyt chin u, ti liu cng nh sinh mnh ca ta, phi bo v n cng. Vy ta nn tm cch tm ct giy t i khi xy ra chin u, ta hot ng c d dng . Chng ti o mt h su, b hm ti liu xung, ly l kh ngy trang. ng C li bo: - ng lp t vi, c chun b sn, khi no cn s hay. By gi, cc ng ch nn nghin cu cch nh khi ch ti y Trong lc chng ti mt ng ch cnh gii ri tm li bn bc cch nh, ng C ly sch ra c. Khi thy chng ti bn bc xong, ng C ngng c, bo ti bo co li kt qu. Nghe xong, ng C bo: - c, cc ng ch chun b nh vy l tt. Ta nhn vic ny m tp dt cho quen, c gic ti ta s nh! Khong gn chn gi sng, t xa vng li mt trng tiu lin ri sng trng, lu n lin tip n. T o n ch chng ti, ng chim bay ch khong hn mt cy s, chng ti li trn ni cao nn nghe rt gn. Mt ng ch gc chy ti bo vi ng C. ng C bo: - Ti cng nghe thy ri. Ni xong, ng C li tip tc c sch. Ngi nghe sng n, ti rt st rut. Ti php phng ngh khng bit chng c ng khng, ta c thng khng? Nu chng trn vo c, nhn dn ta s th no? Sng n dn dp mt chp ri tha dn, sau im bt. ng C t sch, v vui mng hin trn nt mt. Chng ti thm th phn on. Nh bit c ngh ca chng ti, ng C bo: - Chc l thng ri, v nhng ting sng v sau mi lc mt xa. V li, trn ny ta nm r ch, ta li ch ng t u. ng vy, n qu mi mt gi, c ting h t di c quan vng ln. l mt hiu lin lc. Lt sau mt ng ch ln bo co l qun ta nh tan cnh ph v thu c nhiu v kh. ng C ch th cho chng ti tr v, trong lc v vn phi xo du vt gi b mt. Hm y, ch trong my gi bui sng m chng ti hc c C nhiu iu v chun b hnh qun, cng tc b mt trong lc hnh qun, cch phn on, x tr tnh hnh v dn ch trong cng tc qun s. ng C dy cho chng ti nhng bi hc thc t su sc. Chiu hm y, ti xung lng nghe ng ch ng hng dn hc ti liu nh thng l. Ti ni, mt tin lm ti sng st: ng ch ng hi sinh trong trn dit ph va ri. au xt qu ti chy thng v c quan v khng sao nn ni cm xc. Ti b ba cm chiu, nm di trong ln. Gn ti, ng ch nh ti thm, bo ti: - ng C bo mnh ti k cho ng ch nghe v gng chin u ca ng ch ng y. Ti vi ngi dy, lng nghe, ng ch Trn nh ni: - ng C dn ng ch l: thng ng ch mnh th phi noi gng chin u ca ng ch y. ng ch l mt ngi cng sn tt y!
79
Ti ha vi ng ch nh l s hc tp, theo gng ng ch ng. ng ch nh cng cho ti bit l ng ch s thay ng ch ng gip ti v cc mt cng tc v hc tp. Bit l on th phn cng ng ch nh du dt ti thay ng ch ng, ti chn thnh nhn s du dt y. Tht khng ng, mi ti khi Chnh ph lm thi thnh lp, ti mi c bit ng C l H Ch tch, l Bc H knh yu ca chng ta.
Vit Dng k, Ngc Chu ghi, trong Bc H Tn Tro, NXB Chnh tr Quc gia, Bo tng Tn Tro - ATK, H Ni, 2001.
* * *
Chuyn th 43: Bc H ng vai thy mo. Thng 5/1942, Bc i hp Tnh u Cao Bng, Bc ng vai ng thy mo kim thy thuc nhng m ic. ng ch Th Anh ng vai n ng thy mo v cha cho v b m. Lc ny ng ch Th Anh mi ch bit Bc l ng K Thu. Bc nh Tnh u Cao Bng chun b cho Bc mt cun sch cng, mt ci thanh la, mt con g v my bao go np. ng ch Th Anh eo cc bao go np. Bc i nn Nng, ly khn che ru, mc b qun o Nng, tay chng gy. n ng ba n Chng th gp bn tng on v bn lnh gc. Bn chng hi: - i u? ng ch Th Anh p: - i n ng K v cha cho v ang b bnh phong. - Tt lm. V cha cho v tao ang m nng. Nh th th gay go ri. ng ch Th Anh ni i ni li vi ti n: ng K ny cng xong thi. Ch bit cng c bnh phong thi, li ic na m. Ni mi, chng n cng nhng b v ni rng: - My i xong, chiu v nh cng cho v tao. ng K quay li ci. ng ch Th Anh bc qu, i mt qung xa, ri quay li ph bnh ng K: - bo l ic ri, m ng K cn quay li ci vi n. Lm vy n bt th lm sao? - Nu khng ci th n bt ri. ic th n ni khng nghe. Nhng mnh cn h thn kinh. ng K gii thch, mnh cn i li c, n v vo ngi phi bit. Ch n v vo m khng ng ln n cho l ic gi v, n bt ri. i mt qung, ng ch Th Anh li ngc nhin khi nhn hm rng ng K trng l th, sao hm nay li bn vy Bc ci v ni: - Chc, chc, cheng chong, xi y, g bo a cho thy, thy n. n cha ht n cn dnh nh th!
80
Bc ly nha sung phi kh tai ti ri d vo rng sau ly xi nht vo. Lc Bc ci, ht xi c ri l t. Vic lm ny ca Bc cng lm cho chng ta thy r Bc chun b ci trang v gi b mt rt chu o.
on Minh Tun, Bc H cy i th, NXB Chnh tr Quc gia, H Ni, 1998.
* * *
Chuyn th 44: Di gc a Tn Tro Qua my ngy li sui, tt rng, vt o, on i biu H Ni do ng ch Hong o Thu dn u ti cy a Tn Tro, im lin lc cui cng. Ton on kh mt, ngi ngh di gc a, c lin lc n v mi nc ch ti. Ton on ang ngm nhn chin khu vi s cm kch, ho hng - Bi rng gi hng v, ni non trm mc. Va lc y, t bn gn , mt on ngi i ra, ngi qun o Ty, ngi qun o Dao. Dn u on ngi l mt c gi mc qun o Ty, i m si mu chm, tay chng gy. c bit, l nhn dn a phng ra n on i biu H Ni. on i biu H Ni vi ng ln cho mng nhn dn a phng. Sau pht cho hi vui v, ng ch Hong o Thu c ng ch Nguyn Ti, u vin dn vn ca on ra ni chuyn cng nhn dn a phng. Cn c on xin php c ngi ngh di gc a lin ch thng cp. c gp ng bo chin khu, vi nim t ho l i biu ca H Ni i d Quc dn i hi (8/1945), ng ch Nguyn Ti dng ht kh nng tuyn truyn ca mnh ni chuyn vi ng bo: no l ti c ca Php cng Nht xm lc nc ta, cp bc thc la, hng triu ng bo ta b cht i; no l pht xt c u hng; Hng qun Lin X nh tan o qun Quan ng ca Nht; no l lc lng Vit Minh ta H Ni rt mnh, khp nc cng rt mnh. Thi c ni dy ginh c lp ti, v.v... Chng ta li c lnh t Nguyn i Quc lnh o... ng ch Nguyn Ti va ni ti y th c gi - ngi dn u on nhn dn a phng v tay ngt li, nhn dn cng v tay hoan h theo. ng c ra hiu, mt n i biu t trong on nhn dn ng ra p li: Nhn dn Tn Tro rt cm n on i biu H Ni v d i hi. i biu va ri ni chuyn vi nhn dn nhiu hay, li p. Dn y cng c cn b Vit Minh, nht l ng K dy bo nhiu. Hp vi ca i biu va ni. Nh vy l xui ngc mt lng cu nc. Chc cc i biu H Ni thu nhiu kt qu. N i biu pht biu xong, th nhn dn tr v bn. on i biu H Ni cng ng dy, i bn vy cho nhau. ng c vy ng ch Nguyn Ti li gn, cm tay nh dt i. Va i, va hi: - ng ch thy n i biu ni th no? - D, n ng ch y ni ngn, nhng th hin trnh kh cao. Chu ang bn khon l mnh ni hi tha... ng K tm tm ci, nh nhng bo ng ch Ti:
81
- Ch cn nh l H Ni b ch chim trc, trn ny b ch chim sau. By gi trn ny li c gii phng trc, H Ni vn b qun gic cp nc thng tr. Cho nn ngi i sau khng nn ch ng cho ngi i trc. ng ch Nguyn Ti git mnh nhn ng K: Tri i ! ng gi min ni gy g, mnh khnh kia ni n gin nhng y ngha: "Ngi i sau sao li ch ng cho ngi i trc". ng ch Nguyn Ti vi nm cht tay ng gi: "Chu hiu ra ri ". Nhn theo bng ng c bc i, Nguyn Ti thm ngh: "Vit Minh mnh c nhng sc mnh, chnh l nhng con ngi ny y. Thy ng ch Nguyn Ti i theo ng K mt lt ri bn thn ng li, ng ch Hong o Thu lin ti gn v hi: "ng K bo g, m cu ngn ng ra vy?". ng ch Nguyn Ti k li li ng K. ng ch Hong o Thu gt u bo: "Phi nhc nh anh ch em mnh, tr chuyn vi nhn dn vng gii phng, phi cn trng". Nhn theo bng ng C, ri ng ch Thu thm th vi ng ch Ti: "Khng kho ng K y chnh l c Nguyn i Quc y! ". n ngy khai mc Quc dn i hi, nhng bn khon ca hai ng ch mi c r rng: ng K y chnh l c Nguyn i Quc.
Ngc Chu, Nhng ngy c gn Bc, NXB Qun i nhn dn, H Ni, 2001.
* * *
Chuyn th 45: Thng Tm nm 1945 H Ni u nm 1941, Bc H v nc trc tip lnh o cch mng. Ngy 19 thng 8 nm 1945, H Ni khi ngha ginh chnh quyn, ri ln lt n cc tnh khc trong c nc. Cui thng 8 nm 1945, Thng v Trung ng quyt nh a Bc v Th H Ni lnh o, gi vng v cng c chnh quyn non tr. Lc y, Bc m v rt gy Chng ti mua t tim gan nu cho cho Bc. Nhng c th do khng may mua phi tim gan ca ln go nn Bc li ln cn st cao. Trn ng v H Ni, c lc mt qu, Bc khng i c, anh em dng vi v n tre lm cng. Nm trn cng, ngi st hm hp nhng Bc vn thy vui v i ti u cng thy c sao vng v ng bo ho hng h vang: "ng h Vit Minh", "Ch tch H Ch Minh mun nm". Chiu 25 thng 8, v n ngoi thnh H Ni, Bc dng li lng Ph Gia. Chiu ti ch nht, 26 thng 8 nm 1945, ng ch Trng Chinh n n Bc. H Ni hng hc kh th cch mng. Khp ph phng trn ngp nim hn hoan vi c sao vng. t ai n mt chic xe c, mu en ch Bc chy t pha Chm, dc theo Yn Ph, xung dc Hng Than, qua ph Hng Giy ri r Hng M v n trc s nh 35 Hng Cn. Xe a Bc vo cng sau, ri Bc ln thng gc 2 nh 48 ph Hng Ngang. y l ngi nh 3 tng ca ng Trnh Vn B, mt thng gia ln ca H Ni v l c s ca cch mng. Nh xy chc chn, rt tin cho cng tc bo v. Tng 1 v tng 3 ch nh dnh v bn hng. Cn tng 2 dnh cho cch mng. Lc ny, ch nh cha bit ngi cch mng chnh l Ch tch
82
H Ch Minh. i ln, i xung nhiu, ch nh ch thy mt c gi dng ngi gy nhng nhanh nhn, c i mt sng l thng. Sau ny ch nh mi bit ngi nh ca mnh c vinh d c n tip Ch tch H Ch Minh. Ngay chiu ti hm sau, 27 thng 8, ti (tc V K) c Trung ng chn lm th k cho Bc. Bc thn mt hi ti: - Ch tn g? Ti tha: - Chu tn Cn (tn ca ti hi ). C l ti xc ng ni khng r nn Bc nghe thnh Cn. Bc tru mn bo: - Cn , Cn l cn thn. Rt tt. Sng hm sau, Bc li hi tn ti, ti tha rt r: - Chu l Cn . Bc t ra rt vui v ni ngay: - Cn th cng tt. Cn l cn, kim, lim, chnh. cng l iu mong mun ca Bc v phm cht, o c ca ngi cn b m nhng nm sau ny mi dp gp cn b, mi khi n thm cc lp hun luyn, Bc u cn dn mi ngi phi thc hin cn, kim, lim, chnh. Trong cn nh 48 ph Hng Ngang, ch nh dng cn phng pha sau trn tng 2 lm phng n. Gia phng k mt chic bn g di v to, quanh bn c 8 chic gh ta m mm. Bc dng bn ny lm vic vi cc ng ch Thng v Trung ng. Cui phng k mt chic bn trn. Ni y Bc dng lm bn n. Trong cuc sng hng ngy, Bc khng dnh cho mnh mt s u i no. Bc l tm gng sng v c tnh gin d ca ngi cn b cch mng. Bc thng ngi lm vic trn chic bn k st tng bc d xanh mu l m, va tp giy bt v chic my ch nh Bc mang t chin khu v. Trong nhng ngy ny, Bc dnh nhiu thi gian v tm tr cho vic son tho bn Tuyn ngn c lp. Hng ngy Bc dy sm tp th dc, sau ngi vo bn v nh my lun bn tho. Ban m, Bc cng thc rt khuya, trm ngm suy ngh v nhng ni dung trong bn tho Tuyn ngn c lp. Sng 29 thng 8, Bc chuyn n Bc B ph lm vic. y, Bc tip tc hon chnh bn Tuyn ngn c lp. Sau my ngy st, tuy sc kho gim st trng thy, nhng sc lm vic ca Bc th vn phi thng. m 29 thng 8, Bc thc khuya hn bnh thng v ngy 2 thng 9 cn k. Bc vit ri li sa. Nhng lc suy ngh cng thng nht Bc thng t tay ln trn v i mt sng khi th nhn nhng dng ch nh c hn va c vit ra, khi th nhn vo m ti nh tm mt iu g m ch ring Bc mi hiu. Cho n ngy 30 thng 8, bn Tuyn ngn c lp c d tho xong, Bc a ra tranh th kin cc ng ch Trung ng. Sng 31 thng 8, Bc hi ti: - Ch Cn c bit Qung trng d nh hp mt tinh nh th no khng? Ri Bc bo ti v phc bn cho Bc. Xem bn xong, Bc hi: - Liu c bao nhiu ngi? Ti tha vi Bc: - c vi chc vn ngi y . Bc hi tip:
83
- Th cc ch nh b tr ng bo i v sinh u? Ti sng s trc cu hi ca Bc v lng tng khng bit tr li th no, th Bc ni tip: - Vic nh, nhng nu khng ch b tr cho tt th rt d mt trt t. Ch c bit khng, Hng Cng, cng nhn lao ng biu tnh th chnh quyn Anh cha gii quyt, nhng khi cng nhn cng ty v sinh nh cng th chnh quyn Anh phi gii quyt ngay. V c ln gii quyt chm, rc ri bn thu ngp ng ph. Tip , Bc dn ti ni vi Ban t chc nu tri ma th kt thc mt tinh sm hn, trnh cho ng bo khi b t, nht l i vi cc c gi v cc chu nh. Tht hnh phc bit bao cho nhn dn Vit Nam khi c bit v ng u Chnh ph Vit Nam Dn ch Cng ho non tr ch trc khi c bn Tuyn ngn c lp vi gi vn chm lo n nhng ci nh nht trong i sng. Ngy 2 thng 9 nm 1945 i vo lch s dn tc Vit Nam nh mt mc son chi li: khai sinh ra nc Vit Nam Dn ch Cng ho. Ti Qung trng Ba nh, khi c bn Tuyn ngn c lp, n on t co ti c ca pht xt Nht, c bin ngi im phng phc. Ngh ng bo nghe mnh ni ting Ngh An khng r v qun c mnh l Ch tch nc ang trnh trng c Tuyn ngn c lp, Bc ngng c ct ting hi rt thn mt: - ng bo nghe r ting ti khng? Ting tr li: "C" nh sm dy. Cha bao gi v cha u, ngi ta li thy tnh cm gia lnh o cao nht v dn chng gn gi v thn thng n th! Kt thc cuc mt tinh, ra v nhng mi ngi vn nh nhn thy nh mt, vn nh nghe thy ging ni m p v hin hu ca Bc.
V K k, Huyn Tm v T Nn ghi,
Chuyn th 47: "Th th chng ta gp nhau ri" Chuyn xy ra vo mt bui ti cui nm ti mt thung lng thuc ni rng Vit Bc trong khng chin chng thc dn Php. Hm y, khi ng ch Tng ang ngm mnh di nc ng chn cu th bng mt c gi i ngang qua. Di nh uc sng, bit mi ngi ang khn trng hon thnh chic cu phc v chin dch sp ti, ng C dng li chm ch quan st v hng v ng ch Tng, ang ngm mnh di nc lnh. Khi Tng ln b ngh cho rt, C li gn, nhn b qun o t anh ang mc, hi: - ng ch c qun o thay cha? Tng tht th p cha. Thy vy, C lin ly mt chic o trong gi em theo, a cho Tng v ni: - ng ch cm ly. T chi khng c, Tng m chm ly C v cm n ng C chng gy, theo con ng nh khut trong bui ti m sng. Sau t lu, Tng c i d i hi chin s thi ua ton quc v c nghe H Ch tch ni chuyn...
84
Trong bn bo co thnh tch, Tng k li cu chuyn gp ng c gi v c ng c tng chic o trong ngy lnh gi y. Ln , Bc H thng huy hiu cho nhiu i biu n d hot ng. n lt gn huy hiu cho Tng, Bc mm ci hi: - Th ng ch khng nh tn c nng dn m ng ch va k ? - Chu rt tic l qun khng hi, nhng hi vng s cn ngy chu gp li c y! Tng tha vi Bc. H Ch tch mm ci, xit cht tay anh v ni: - Th th chng ta gp nhau ri.
c Bo, trong Bc H vi chin s, tp 1. NXB Qun i nhn dn, H Ni, 2001.
* * *
Chuyn th 48: Tng tiu chun cho chin s Nm 1952, khi vng t do c m rng sau nhiu chin dch ln, cc i on ch lc c thnh lp. Chnh sch thu nng nghip c ban hnh, nhn dn nhiu vng ra sc ng gp thu nng nghip nui qun. Bc ngh tng gp i tiu chun cho b i (lc chin s c tiu chun 1 kg go/ngy, k c n v tiu vt), cn b th c hn. Ch trng c ph bin ti Tng cc Hu cn v Cc Qun lng. Cc ng ch qun lng nhiu ln lm n trnh Bc, cn c vo thc t thc c trong kho v tnh t on cn i vi B Ti chnh, th tng gp i cho cn b t trung i ph tr ln, cn chin s ch thm hai lng tc l mi ngy c tiu chun 1,2 kg go. Ti thy nhiu m Bc thao thc v vn ny. C ln n phin ti trc, Bc hi: sc trai nh ch mi ba n my bt cm th no?. Lc y n ung thc n chng c g, ch yu l n cm. Ti hiu tm trng Bc hi l c , nn tha thc: - Tha Bc, nh sc chu mi ba n 5 bt mi no. - 5 bt cm phi mt b b y go l 0,33 kg, ngy ba ba, ring n l 1 kg ri. Vo mt m thng Chp nm , tri rt nh ct tht. Ti thu mnh trong chic o d chin li phm ng di nh sn ca Bc. nh n trn nh sn vn sng. Khong 1 gi sng c ting lp xp trn sn na, ti on Bc li suy t iu g, xung hi ti y. ng nh d on, ch hn mt pht sau Bc ng cnh ti, Bc a cho ti mt iu thuc l ht cho rt ri hi: - Ch n cm chiu lc my gi? - Tha Bc lc 5 gi ri ! - Ch i cha? Bit l khng th ni di Bc c, ti th tht: - Tha Bc i ri !
85
Bc vui hn ln nh tm ra mt vt qu v ni - ging ni y thng yu. - ng ri, ch bo v hu phng m lc ny i, th cc chin s cng n, phc kch qun ch, vo lc ny chc s i gp i. Vy mi ch ch c 1 ,2 kg go th nh gic sao ni. Bc ln sn ri quay li rt nhanh a cho ti mt bp ng np luc rt to. - Phn ca ch y, ch n i cho i lm nhim v Ti bit khng th t chi, nn cm bp ng n, trong bng vn bn khon khng bit m nay Bc n g cha? Khi nh sn tt n, ti lic nhn ng h th 2 gi sng. Nhng g din ra tip th ti khng r, ch bit rng u thng sau cc chin s bo v chng ti cng c tng tiu chun 2 kg go/ngy.
H V, theo li k ca ng ch Ma Vn Trng, trong Bc H vi chin s, tp 2. NXB Qun i nhn dn, H Ni, 2001.
* * *
Chuyn th 49: Bc H vi b i n Hng - Cc ch c mt khng? Mi ngi p ran: - Tha Bc, khng ! Theo hiu ca Bc, tt c cn b chin s u nht lot ngi xung bc thm, vy quanh ly Bc. M u cu chuyn, Bc ch tay ln n, thn mt hi: - Cc ch c bit y l ni no khng? y chnh l n th vua Hng, t tin chng ta. Bc chu ta gp nhau y tuy tnh c nhng li rt c ngha. Ngy xa, cc vua Hng c cng dng nc, ngy nay Bc chu ta phi cng nhau gi ly nc. Tri qua bao nhiu thi i u tranh, ng cha ta mi gi c Th . Tm, chn nm nay, do qun dn ta kin quyt khng chin nn mi c thng li tr v H Ni. V th, cc ch c Trung ng v Chnh ph giao cho nhim v tip qun Th , l c nhn mt vinh d rt ln. Sau , Bc nhc nh: "Qun i ta khng c v sng trong ho bnh m li lng tay sng. Cn quc min Nam, cn quc trn th gii th cn phi xy dng qun i mnh m". Ai ny u nh mi li khuyn khch, dn d n cn ca Bc. Lc cu chuyn kt thc, Bc ni: ng bo H Ni ch mong cc ch t ngy cc ch ra i, nay ang mong c sao vng, ch i hoan h cc ch. Hy xng ng vi vinh d , trch nhim . V cng phn khi, mi ngi vi ng c dy, xm xt quanh Bc H h ln: "H Ch tch mun nm! Chc Bc vui kho, sng lu". Bc ci hin hu, ni: - c, mun Bc vui kho sng lu, cc ch hy lm ng li Bc dn. Nhng li cn dn ca Bc H vi b i ti n Hng 48 nm v trc t ra cho th h chng ta hm nay trch nhim nng n v rt v vang.
K chuyn Bc H
86

NXB Gio dc, H Ni 2006, T. 4, tr. 8.
* * *
Chuyn th 50: Bc kt lun - Tha Bc, ti sao chng ta c mi ci bn git ngi c c y? Chu tng l rc y, Bc c lnh cho chng chu qut sch chng n xung cng ht! Bc ci, ch gian phng lm vic ri hi ti: -By gi c con chut vo phng gm nhm c, cc ch ly gch nm, hay kho tm cch bt n, hoc ui n i? - D, ly nm v mt qu trong phng ! Bc kt lun: - i vi bn phn cch mng hin nay cng th. "N l nhng ch n khn". Mun lm c vic ln phi bit nhn xa trng rng. Hiu r vn , t y chng ti khng thc mc na.
K chuyn Bc H Sdd, T. 4, tr. 14.
Chuyn th 51: Bc khng thm nhng ngi nh m con thm th cn thm ai? Thy ngi l, my em quay ra nhn ti. Em ln, cp mt nh d hi nhng vn l php: - Chu cho bc ! - M chu u? - Ti vi hi. - Bc , bc hi g chu? - Ch Chn t trong bp i ra, vai quy i thng, c l ch i gnh nc sm mai khi b "dng". Ch va tr li va nhn ti hi ngc nhin, ti vi bo: - Ch , ch nh... Ch Chn v lo lng, quay li nhn l tr. Hnh nh ch lo l tr nghch di nn cn b ti chng? Ti vi bo thm: - Ch nh, c khch n thm Tt y! Va lc y, Bc bc vo. Ch Chn sng st nhn Bc. Chic n gnh bng ri khi vai ch. Chic thng st gieo xung t ku long xong. Ti vi xp li h ch. My chu nh ku ln: "Bc, Bc H" ri chy li quanh Bc. Lc ny ch Chn mi nh cht tnh, ch chy ti m chong ly Bc v bng nhin khc nc n. i vai gy sau tn o nu bc rng ln tng t.
87
Bc ng lng, hai tay Ngi nh nh vut ln mi tc ch Chn. Ch cho ch bi xc ng, Ngi an i: - Nm mi sp n, Bc n thm thm, sao thm li khc? Tuy c nn, nhng ch Chn vn khng ngng thn thc, ch ni: - C bao gi... c bao gi Ch tch nc li ti thm nh chng con..., m by gi m con chng con li c thy Bc nh. Con cm ng qu! Mng qu... thnh ra con khc... Bc nhn ch Chn, nhn cc chu mt cch tru mn v bo: - Bc khng ti thm nhng ngi nh m con thm, th cn thm ai? Ngi xoa u cc chu v cho cc chu ko, ri hi ch Chn: - Thm hin nay lm g? - D, chu lm phu khun vc Vn in ! - Nh vy l lm cng nhn ch! Sao li gi l phu? - Vng , chu trt quen ming nh trc kia. - Thm vn cha c cng vic n nh ? - D, chu ngoi ba mi tui, li km vn ho nn tm vic c ngh nghip cng kh. Bc quay nhn ng ch Ph b th Thnh u v ng ch Ch tch U ban hnh chnh thnh ph H Ni. Bc li hi: - M con thm c b i khng? - Tha Bc, hi Ty cn y th du c c b chu cng vn i ! By gi b chu mt ri, nhng i th khng ngi, rt cng khng lo, song vic chi tiu th cn cht chiu lm ! Ni ti y ch li rm rm nc mt. Bc ch vo chu ln nht v hi: - Chu c i hc khng? - D, chu ang hc lp bn ! Chu n vt v lm! Sng i hc, chiu v phi trng cc em v i bn kem, hoc bn lc rang n chu... Cn chu th hai th hc lp ba, chu th ba hc lp hai. D, kh khn nhng v chng chu trc dt nt, nay cng phi c cho cc chu i hc. Bc t bng lng. Ngi n cn dn d vic lm n v vic hc tp cho cc chu. Nhn dn trong ng ti quy qun trc sn. Bc bc ra thm hi v chc Tt b con. Mi ngi cng m con ch Chn theo tin Bc ra xe. Khi chic xe t t ln bnh, my m con ch vy cho Bc, nhng nt mt ch Chn vn bng hong nh vic Bc vo thm Tt nh ch khng r l tht hay h. Trn xe v Ph Ch tch, vng trn mnh mng ca Ngi cn m nhng nt suy ngh. Ti kh trnh by vi Bc: - Tha Bc, nm nay Thnh u H Ni ra mi vn ng tr cp cho cc gia nh tng thiu. Bc quay li nhn ti ri bo: - Bc bit, nhng mun cho mi ngi vui Tt, trc ht phi lo cho ai cng c vic lm. Phi ch nhng ngi c kh khn c bit.
88

K chuyn Bc H Sd, T. 4, tr. 11.
* * *
Chuyn th 52: Cc ch c bo khng? ng c bt tay chng ti v hi: - Cc ch l t v thn y? - D. ng c lin ch tay vo cc ng ch cng i, ni: - Cc ch y l Gii phng qun. Lu nay ba ting Gii phng qun c sc thu ht mnh lit i vi ti. Hng ngy c ng trn , hng v dy ni Tam o, ti ao c sao c cnh bay ti chin khu Tuyn - Thi m sng cuc sng chin u v t do trn y. Ti nhiu ln ngh cp trn cho thot ly tham gia Gii phng qun, nhng cha c. Gi y trc mt ti l nhng con ngi y ang ti ci bt tay mnh. Ti khng sao nn c cm ng trc nhng ng ch mi gp ln u ny, c bit l c gi trong on. Sau pht cho hi, chng ti mi ng c v tr s t v ca chng ti trong thn. Ti cng thn, ng c dng li xem cc khu hiu k trn bc tng. Cht nhn thy hng dy c cng trc cng thn, ng c bng nhin hi: - Sao cc ch lm c ca ta nh hn c ca cc nc ng minh? Chng ti cng nhn ln, th ra c ca ta nh hn c ca cc nc ng minh tht! Mt ng ch trong chng ti tha vi c: - D, giy v giy vng nhn dn ta mua lm c nhiu qu nn thiu ! V mun cho , nn chng chu phi ct b i mt cht . - Khng nn - ng c kh lc u v bo. Cc ch phi hiu l: Cch mng thnh cng, nc ta ginh c c lp v ngang hng vi cc nc khc, v vy c ca ta phi bng c ca cc nc. C th mi t r ch t cng, t trng ca mnh. Chng ti u vng li, mt ng ch t v vi tro ln ly dy c xung sa li. V ti tr s ca i t v (ni l tr s, tht ra ch l mt ngi miu gn nh lng ti, c ngi miu by gi ch c hai ci phn chng ti ngh mi khi i tun tra, canh gc v; s d chng ti chn ni y l ct yn tnh v ch n ti s chuyn sang a im khc), ti vi i ln trc, toan tri chiu, nhng ng c gt i v thn nhin ngi xung phn. Hai ng ch Gii phng qun cng anh em t v chng ti gc pha ngoi. S cn li th vo ngh chic phn k bn. Ti mang b tr ti. Quen nh tip khch nh, ti toan rt nc ra chn. ng c bo: - Chu c y, ai kht s rt ung, khng nn rt sn. Ti vng li. ng c li hi: - Cc ch c bo khng? - D, c .
89
Ti vi mang ti cho ng c t bo C gii phng chng ti va mua ban sng. ng c ch u bi ri giao cho mt ng ch Gii phng qun c, cc ng ch khc cng ngi quy qun lng nghe. ng c va nghe, va thnh thong ghi g vo s tay. C lc ng c dng li, nu
cu hi cc ng ch Gii phng qun nu kin, ri c ging gii thm, sau mi cho c tip.
* * *
Chuyn th 53: Cc ch ni c l nhng cha hp l. ... Cc ng ch B Chnh tr u tham gia kin ri gi li cho Bc. Bc xem v bo ng ch V K ly bn ca ng ch Trng Chinh lm bn gc, v bn ny c nhiu kin thit thc, sau b sung cc t nhng bn ca cc ng ch khc. Sa xong, Bc cho i nh my li v ngy 30/1 mi ng ch ph trch tuyn hun sang cng Bc sot li ln cui. ng ch tuyn hun c xong, ci gng, ni: - Tha Bc, so vi bn bn Tuyn hun gi sang, Bc sa li hu ht . Bc ci lng: - Bc c sa nhng cc chnh trong bi Bc c sa u. ng ch ph trch tuyn hun tha: - Tha Bc, cn b ng ta ni chung l tt. Ch c mt s t thoi ho bin cht. Bc t u nh vy th mnh qu, xin Bc a v "Nng cao o c cch mng" ln trc, v "Qut sch ch ngha c nhn" xung sau ! Bc quay sang hi ng ch V K: - kin ch th no? ng ch V K tha vi Bc l ng vi ngh ca ng ch tuyn hun. Nghe xong Bc ni: - Cc ch c l, nhng cha hp l. Bc mun hi iu ny. Gia nh cc ch tit kim mua c mt b bn gh v ging t mi. Vy trc khi b vo phng, cc ch c khnh c ra qut sch s hay c rc bn thu m k bn gh, ging t mi vo? Ngng mt lt. Bc tip: - V cc ch l a s. Bc ng nhng b, i li u "Nng cao o c cch mng, qut sch ch ngha c nhn", nhng trong bi dt khot gi nguyn : "Qut sch ch ngha c nhn, nng cao o c cch mng".
K chuyn Bc H Sd, T. 4, tr. 19
* * *
Chuyn th 54: Ch ni ng, nhng cha . Nghim ngh nhn chng ti mt lt, Bc li hi: - Ho bnh lp li, nhim v ca cc ch l g? ng ch Tn, cn b i i, p:
90
- Tha Bc, b i chng chu phi tip tc cng nhn dn tr gian, tch cc sn xut v tch cc hc tp qun s, chnh tr, vn ho. Ring on chng chu c nhim v bo v Trung ng ng, Chnh ph ti H Ni . Bc gt u: - Ch ni ng, nhng cha . Cc ch cn phi cng nhn dn u tranh thc hin ci cch rung t, tng gia, chng i, chng lt. Phi xy dng qun i ln mnh bng cch hc tp chnh tr, vn ho, qun s cho gii v sn sng chin u. Phi phng mi m mu, th on ca k ch. Sau khi gii thch cn k v Hip nh Gi-ne-v, Bc li hi mt ln na: - Cc ch cn g thc mc na khng?
Trch trong cun "K chuyn Bc H" Sd, T. 4, tr. 24.
* * *
Chuyn th 55: Ch tr li cho r hn? Sau khi thm xong khu nh , chng ti a Bc ti hi trng, ng thi cng l cu lc b ca n v. Thy nn gch trong hi trng c anh em lau rt sch, Bc ci dp ngoi thm, i chn khng vo hi trng. Chng ti cng lm theo Ngi . Thy vy, Bc bo: - Nn ci g lau chn, va sch nh, va p mt. Bc vo trong hi trng, Bc a mt nhn chung quanh mt lt, xem cch b tr hi trng v phng c sch. Sau , Ngi ln lt xem cc bc v v bch bo ca cc chin s. Bc ch nhng bi ni v kinh nghim hc tp qun s, chnh tr, vn ho, thnh tch tng gia... Bc khen: - Cc bc v v bch bo u tt, nhng thiu mc ph bnh! Ti gia hi trng, Bc nhn ln khu hiu di nh Ngi v bo: - Ch vit p. Nhng l nhng ch g? - Ni xong, Bc lin c: "H Ch tch mun nm". Ph bnh m chng ti cng khng sao nhn c ci. Bc cng ci. ui mt Ngi nheo hn li, chm ru rung rung. - Tha Bc, chng chu vit khu hiu "H Ch tch mun nm" y ! S v nh du s gim mt m thut nn vit nh th . - l li ng ch Minh, ngi chin s va tng qun nm 1961. Ln u gp Bc, thy Bc c khu hiu nh th, Minh tng Bc c tht, vi trnh by li. Bc nhn Minh, u ym hi: - Ch bao nhiu tui? - Tha Bc, chu 18 ! - Ch nh lm g? Gia nh hin nay nh th no? - D, chu nh i hc v gip b m chu lm trong hp tc x ! B chu trc l c nng, sau Cch mng thng Tm i b i, mi phc vin nm 1959 !
91
- Ch hc lp my? - D, chu hc lp 9... Bc ch vo bn Vit Nam treo trn tng v bo Minh: - Chu ch cho Bc xem m mu M - Dim dng cht c ho hc min Nam Vit Nam nh th no, tc hi ra sao? Minh tr li xong, Bc gt u t v bng lng: - Ch hiu ng! Nn lm cho anh em khc cng hiu nh mnh. Nhc Minh xong, Bc quay li hi ti: - Lc nh ch lm g? - Ngy b chu i cho a ch, ln ln c ngi anh xin cho vo hc vic nh my xe la Gia Lm. Khng chin chu tham gia i ngha qun Hng H, ri sau chuyn sang s on Qun tin phong ! Bc quay li hi Minh: - Ch ngh nh th no khi thy mnh hc ht lp 9 v trung on trng ca ch trc lm cng nhn? Minh suy ngh c v kh khn, i lng my thanh thanh nhu li. M li bng ln. Cui cng Minh tr li gng: - Tha Bc, l nh c s lnh o ca ng v qun i ta tin ln chnh quy hin i ! C ting x xo Bc ra hiu gi trt t ri ch thng s Bnh, ngi chin s tnh nguyn: - Ch tr li cho r hn! Rp chn ng nghim li, v t tin, Bnh tha: - l bn cht ca ch ta, mt khc cng ni r qun i ta l ca qun chng nhn dn lao ng, cng nng l ch lc ca cch mng. - Ch hc lp my? - Bc hi tip ng ch Bnh. - D, chu hc lp 5 ! - Bnh hi thn, thanh minh thm: Chu vo b i mi c hc ! Bc dn: - Hai ch cn hc tp ln nhau, gip nhau cng tin b.
* * *
Chuyn th 56: "n bc ng" Bc ch vo ng ch Vn p giai, n mc c v m dng, hi: - Cc ch ri y v thnh ph phi phng iu g nht? Vn ng dy, lng tng nhn quanh, nh mong anh em ai nhc h. Mt ng ch "g" lun: "Nh gia nh". Vn thun ming ni lun: Nh gia nh !"
92
Bc v anh em cng ci, Bc ni: - C nh nh m nng cao c tinh thn trch nhim th nh th l tt! iu Bc mun dn cc ch l: phi phng "n bc ng". Loi n ny, lc u ai b bn d c trng cng khng bit au, cn khen ngt l khc, n khi ng ra c hi hn cng mun. V d: By gi chun b vo thnh ph, c ch s ngh: lu nay mnh sng gian kh nhiu, by gi l lc c hng lc y! Trong lng ch lun ngh n nhng th ca ngon, vt l, dn dn qun mt tc phong gian kh, gin d. Nh vy rt d dn n tham , h ho. Tc l mnh t bin ho thnh ci bia rt tt cho n bc ng!
* * *
Chuyn th 57: nh n xong ri ta phi lm g? Trong cuc mt tinh, c cht vn no ti u a ra c (t vic pht xt c b nh gc, ti s suy vong ca pht xt Nht, mu thun Nht - Php v.v. ..). ang thao thao bt tuyt, ti bng thy ch Chi hi hp gh tai ti thm th: - "ng ch gi" ang ng nghe y. Chc ng ch y n t u. Ti git tht mnh, t nhin khp ngi nng ran ln. Bng "ng ch gi" t trong m ng bc ra. Ngi vn mc b qun o chm nh mi khi. Dng ting a phng, Ngi hi: - ng bo nghe cn b ni c hay khng? - Hay l! - ng bo c bit cn b ni ci g khng? - d... , cn b ni ci hay, ni ci tt m, ni di m, khng nh ht u? ing ngi, ti tng t di chn mnh c th b st. Quay li nhn ch Chi, th mt ch cng nh gc chn, tng git m hi ang lm tm ni tc mai. Cng may, "ng ch gi" khng hi chng ti cu no. ng ch ch yu cu ng bo ng v vi, ng ch ni li cho d nh thi. c ng bo ng thun, ng ch lin hi:
- Nht v bn quan li ca n by gi so vi Php v bn quan li ca Php ngy trc, th no?
- Php nh con h, con bo th Nht cng nh bn con bo con h thi. - Bn quan ca Php trc l bn quan ca Nht y m. - Rn lt xc vn l rn thi. - Khng phi rn lt xc u. Ch sn i ch y! "ng ch gi" li hi: - Dn ta c th cho con rn, con h n tht mnh khng? - Khng! - ng bo cng ct ting tr li. Ri t cc c gi ti cc thanh nin nam n thi nhau k chuyn gic git ngi, t y, thu nng, bi lnh, bt phu, v.v... Nhng iu h k ra cn su sc, cay ng hn nhng iu ti
93
va ni, v n u l nhng s vic ngay trong a phng, nhn dn mt thy tai nghe v chnh h k li. Ch cho ng bo ngt li. "ng ch gi" kt lun: - Ta phi quyt tm nh Nht, quyt tm tr bn quan li ca chng cu ly nc mnh. ng bo ng khng? Ting h "nh" vang ln. "ng ch gi" li ch mt thanh nin rt kho, hi: - Mt ngi kho nh anh ny, nh c khng? ng bo ci ln. Mt ngi ni: - Khng nh c u! N ng y, li c sng to, sng nh nhiu m. - Th c nc mt lng, Kinh, Th, Mn, Mo cng ng dy nh c c khng? - c, nh c! Mi ngi cng mt lng th s g Nht, s g Ty. Thy n cht th bn quan tay sai ca n cng cht thi! - nh n xong ri ta phi lm g? ng bo ng ngc nhn nhau. Lc y "ng ch gi" mi ni thm: - nh xong ri ta khng lp li ci quan na, v ta bit n c lm! ng bo u ni: - Phi, phi! - Ta xem trong dn ta, ai tt v gii th mnh chn ngi y gip dn, lo lm n, sao cho dn c cm no, o m, ai cng c hc hnh. Mi dn tc, mi ngi thng nhau nh anh em rut mt nh. Tt c ct ting reo ln: - i d, c th th sng cht mt thi! Mt mi ngi u sng ln, ngm nhn "ng ch gi" nh mun ung tng li . "ng ch gi" li hi: - ng bo nh cha? - Nh ri, nh ri. "ng ch gi" cn dn thm v vic phng gian, chng gic, cch gi "ba khng" (khng nghe, khng thy, khng bit). Cuc mt tinh kt thc, "ng ch gi" cng ti v ch Chi tr v. Dc ng "ng ch gi" bo ti: - Ln sau ni chuyn u, phi hiu r trnh dn ni y, phi ni sao cho thit thc, ng bo d hiu, d nh th ng bo mi theo mnh c. Ti v ch Chi u vng li. Ti ch r, ch cho "ng ch gi" i khut, ti mi bo ch Chi: - c mt bi hc thm tha. Khng r "ng ch gi" ngi Kinh hay ngi Th?
* * *
Chuyn th 58: c Bc i tn
94
- Sao tn ch li l Thu? Khng nn ni xc ng. Thu lng ngi i, nc mt tro ra. Bc a cho Thu mt chn nc, Thu nghn ngo k li vi Bc tnh cnh ring ca mnh. Nh Thu ngho lm. Lc nh Thu c cha m t tn l "thng cu Ny". Thu cng bit rng tn khng hay, nhng quanh xm, bn tr cng cnh ngho nh Thu, tn cng xu vy thi. Ch c con nh giu mi c tn p! Ri n nm 1945, m Thu cht i, cha Thu phi bng b dt du con ngc dng sng Lam, sang tn bn Lo kim sng. C cc qu, khng nui ni cc con, cha Thu phi bn cc em cho nh giu. Cn Thu th lang thang tht tha tht thu, u ng x ch kim n. Cng t , ngi ta quen gi n l "thng Thu" v th l ci tn "thng Ny" m cha m n t cho cng mt nt. Vo b i, chin u dng cm, tr thnh Chin s thi ua, Thu vn gi ci tn c. Lng nghe Thu k xong, Bc rt xc ng. Ngi cm tay Thu v ni: - Bc chu ta lm cch mng xo b kip sng c, xy dng cuc i mi, ch nn t tn mi th hin s thay i ca cuc i mnh. Bc ngng li, nhn cc chin s mt lt. Cc chin s, nht l Thu, cng nhn Bc chm ch ch i. Bc ni tip: - T nay ch Thu s tn l Tho. Nh th va gi c vn c, li c ngha hiu tho vi nhn dn. Thu cm ng v sung sng nhn tn mi: Nguyn Vn Tho. * Sau ng ch Tho, gp ng ch Thi Don Thip. Bc li hi: - Sao tn ch li nh tn con gi vy? Cu hi ca Bc lm Thip xu h. - Tha Bc, chu khng r ! Bc ni:
- Cc c t tn l c lm v bao gi cng gii thch cho con chu nghe ngha tn ca mnh.
Khng th giu c Bc, Thip nh th thc: - Tha Bc, chu nghe cha m chu ni l v him hoi, lc mi sinh chu li gy yu v trng nh con gi, nn mi ly tn con gi t tn cho chu ! Bc ci v ni: - , th mi ng - Bc nhn Thip v ni tip - By gi ch l chin s bo v - chin s bo v th khng nhng phi dng cm, cnh gic, thng minh, tn tuy m cn phi lch thip na. Cho nn i tn "Thip" thnh tn "Thip" l hn. Thip phn khi nhn ngay ci tn mi m Bc va t cho: Thi Don Thip.
* * *
Chuyn th 59: Gi ch tuyn truyn g?

95
Khi ng gia nh, Bc bo chp nh lm k nim. ng ti sung sng qu ng lng ngi i trc ci vinh d y. Chp nh xong, Ngi dn: - Ti s n cm tra vi gia nh, nh n th no ti s n th. M ti v ch Thanh c mua thm con g lm cm. Khi mang cm ln, Bc ngc nhin gi ch Thanh li: - C lm th no m ho c th ny. Nay c lm th ny, mai ti ni khc c bo nhn dn git b, git ln i ti chng? Ch Thanh lo qu, m ti phn trn: - t l, qu thi, mi khi nh c khch u t lng knh trng...
Bc bo dn cm c gia nh cng n. Nghe li Bc, gia nh ti c ngi ln n cng vi Bc. Chiu hm y, ng ch trong u ban x cng mt vi cn b huyn v cng tc ti cho Bc.
Quen nh mi khi c cn b cp trn ti, chng ti chun b sn trong c bo co v tnh hnh trong x. Khng ng m u Bc hi: - X ch c bao nhiu mu rung? Hai v chim, ma gieo ht bao nhiu ging? Thu hoch c bao nhiu? Lc y chng ti u c k hoch sn xut! Nn trc cu hi ca Bc, chng ti nh chu, khng bit ng no m tha c. Bc li hi: - i sng by gi khc trc ra sao? C bao nhiu gia nh kh, bnh thng, cn i km? Ci ny th c th hiu c. Chng ti bo co vi Bc con s c lng. Bc khng bng lng. Ngi bo: - Cc ch ph trch x m ci sng cn nht ti khng r th cn ni g na. Lc y ng ch Chuyn va ti, vo cho Bc. Ngi hi ngay: - Ch lm cng tc g? - D, tuyn truyn ! - Gi ch tuyn truyn g? - Chng trnh Vit Minh . - By gi phi tuyn truyn v Hin php - Bc b sung.
Trch trong cun "K chuyn Bc H" Sd, T. 4, tr 35.
* * *
Chuyn th 60: Nhn tn mi. Mt ng ch trong chng ti hi Bc: - Tha Bc, chng chu ngh mi vn cha r ti sao phi nh trng k, v nh trng k th hi ngi, hi ca lm! Bc phn tch cho chng ti r cc mt li hi, ri ly mt v d:
96
- Sc ta lc ny nh trai mi su, m gic nh mt lo gi qu quyt, c c. Nu ta cy sc nh ba sao chc thng c! Phi va nh va nui sc cho mnh ln ln. Khi sc kho, gic suy yu, gi ci, ta mi la th qut ng, nh vy c chc thng khng?
Bc dng li nhn chng ti mt lt. V khi thy chng ti nhn thc c, Bc kt lun:
- V vy mi ni trng k khng chin nht nh thng li. Sau , Bc bo chng ti: - Cc ch y mi ngi mt tn, kh gi, d l b mt. d gi, gi b mt v cng th hin quyt tm khng chin ca chng ta, t nay Bc t cho cc ch tn mi theo cu Bc va ni. Cc ch c ng khng? - D! - Chng ti u phn khi nhn tn mi. Bc ch vo ti v ln lt t tn cho tng ng ch. T tm anh em chng ti c tn mi l: Trng, K, Khng, Chin, Nht, nh, Thng, Li.
* * *
Chuyn th 61: Nng sn ng c bc v c c sn no li a cho Bc v chng ti h nha, ri vi xung tro nng nng. Nhn Bc h c sn kh m vn trng, v khi vi tro, sn chn vng rt u, cn chng ti h c no cng b dnh bi c y, ng c ci bo: - Cc ng ch phi hc ci k b i ny! Trng cm c sn l bit ngay ngi c quen ni hay khng y! ang n, cht ng c hi mt cu rt t ngt: - K b i , thy ngi ni Hng qua y, n k chuyn C H, nghe h ni th C H tt lm, gii lm v! C tht C H nh vy khng? Chng ti phi c gi v t nhin cho khi l. Bc vn nghe mt cch chm ch, ri tr li: - Ti cng nghe ni, chc l c. ng c v h h sung sng, mt sng ln, tay p vo vai Bc m ni: - Con ti n vit th v, n cng bo th! Nhiu ci ti tin cn nhiu ci ti cha tin! Bc hi: - C cha tin iu g? ng c nut mt ming sn, chiu mt ngm nc ch ri thng lng, ct ting ni sang sng rt ci m. - Ni C H dy dn phi nh Nht, ui Ty dn mi khi kh, ci ny ti tin y! Ni C H bo phi on kt Kinh, Th, Mn, Mo, Nng li mi nh c Ty, nh c ci ti quan ca n, ci ny ti cng tin y! Ni C H bo phi lm ra nhiu go, nhiu ng, sn gip b i nh Ty, ti cng tin y! Cn ni C H i nhiu nc lm - ng c y khoanh tay trn trc mt ra hiu l nhiu, nhiu lm, ri tip - Ti gi th ny m ra n Bc Kn, v Thi
97
Nguyn thi! Con ti n gii hn, n i theo b i i Nam tin. Nam tin xa hn, nhng cng ch trong nc ta thi! Th C H l ngi, sao i c nhiu th? Ci ny khng tin u, ngi mnh sao ti th? Nghe ng c ni, chng ti c gi nt mt bnh thn, nhng cng khng nhn c ci. May ng c vui chuyn, ci ni sang sng, nn cng tng chng ti vui chuyn hng ng m thi. Bc cng ci vui v v gii thch cho ng c hiu thm: - C H cng l ngi mnh thi, nhng i nhiu ni, hc c nhiu ci hay mi ni mt t, ri c nhn dn trong nc gp vo mi ngi mt , li cng nhn dn thc hin y, nn cu ni C H mi ng v vic nh gic cu nc, sn xut, hc tp mi thng li c. C vi ti gi th ny c thy ai l ngi trn tri ri xung u. Nghe Bc ni, ng c gt g khen phi. Lc y c ng ch i vi ti, ngi hi nghing trc nh la. C gi cht nhn thng vo hai mt ng ch y, thy ni ln hai m la trng nh hai con ngi, ng c reo ln: - i d, thy ri, bit ri ! Mt C H l th ny y! Ti git mnh, tng l ng c nhn ra Bc, nhng nghe c gii thch, chng ti mi hiu. Cn ng c t v sung sng, lm bm trong ming: - C H l c tht ri! By gi th ti tin c ri! ng c gt g ni tip : - N nh mnh, n git mnh, mnh khng nh li n th mnh cng cht. nh th h ci lng mnh ch! Thy thng Ty c ci my bay, ci sng ln m mnh khng c, nn lc u cng thy s! Nhng by gi bit c C H tht ri, th tin lm! Nht nh mnh thng thi! Ni ti y ng c bng im lng, m m nhn vo Bc v bo: - Ci mt k b i ny, cng ging mt C H, k l ngi nh C H phi khng? Bc v chng ti gt u ci vui v. ng c cng ci, t mnh tr li: - Cc ng ch l b i C H, th l ngi nh C H hn ri, vi li con ti cng l b i C H. Ti cng l ngi nh C H. Ri ng c hi "B i c nh C H khng cho xin mt ci?".
* * *
Chuyn th 62: S phn cng. - Cc c, cc ch nhiu ngi c ng h y ch? - Tha Bc, c ! - Cc c, cc ch c thy trn mt ng h kim giy chy nhc nhch sut ngy m, kim pht di chuyn hi chm, kim gi th r r chuyn ch, ch s nm yn, ci my nm trong v ng h, c ng th khng? - D, ng !
98
- l s phn cng ca b my ci ng h. Nu gi s cc b phn y xin thay i, ci kim giy ni: "Ti chy th ny th mt qu, cho ti chy chm li hoc ngh t lu". Mt s ku ln: "ng mi mt ch chn qu, cho ti chy nh kim giy". B my ti ni: "Ti lm nhiu vic m ch ai bit n, cho ti lm mt s". Cc c, cc ch th ngh xem, nu ta cc b phn ng h lm theo mun ring ca mnh th s th no? C lp vang ln ting ci. C ng ch ni: - Tha Bc, nh vy khng cn l ng h na ! - Trong cng tc cch mng cng nh vy, tu theo trnh v yu cu m ng v nhn dn giao nhim v. V d: Bc c ng v nhn dn giao nhim v lm Ch tch nc, ng ch cnh v lo cng tc bo v, ng ch cp dng lo nu n, ng ch vn th lo vic giy t, mi ngi mt vic, nh vy hp li mi thnh cng vic chung. l s phn cng ca t chc.
* * *
Chuyn th 63: Tng Th tng b hoa ny th tt lm! Chng ti va ti phng i th Ngi t phng ring bc ra. Thy chng ti, Ngi ti ci ni: - A! Nm mi Bc mng cc ch thm mt tui! Bc gi cc ch li chc mng nm mi c mnh kho, sn xut, tit kim tt ti cc c, cc thm, cc chu nh! Ri Bc khen: - Nm mi c khc, trng ch no cng p trai! Thy ng ch i biu cm b hoa bc ra, Bc bo ngay: - Cc ch tht kho v chuyn! Bc vi cc ch sng bn nhau hng ngy, vic g phi hoa! Ngi ngng li, cng chng ti ci vui ri ni tip: - Dng chng Bc cho n c tt m n tay khng th ngi, phi khng? Cc ch trng c nhiu rau tt, sao khng chn nhng cy no p, tt, trng vo chu cnh mang ti biu Bc. Bc s t n trc phng khch. Khch ti Bc s gii thiu l cc ch trng, ht tt cc ch li mang rau v dng. Th l Bc c qu tng, cc ch c tuyn truyn, m li chng mt g c! Nh vy c tt hn khng? Chng ti a mt nhn nhau, tht l ngng ngp. i biu tng hoa Bc lc ny cng d, m mang v cng d May sao Bc g th b cho chng ti, Ngi bo: - Cc ch mua c hoa p y! Ta mang sang chc tt Th tng i! Tng Th tng b hoa ny th tt lm! Mng qu chng ti reo ln, theo Ngi sang chc tt ng ch Th tng. Gn ti nh ng ch Th tng, Bc vui v ni to ln:
99
- Nm mi, cc chin s, cn b ti chc tt Th tng. Chc Th tng mnh kho, cng nhn dn ginh nhiu thng li mi! ng ch Th tng nghe thy ging ni ca Bc, vi vng t trong nh bc ra n, nt mt Th tng vui v, sung sng, p l li li chc mng ca Bc. V, k t nm y, c 30 Tt l chng ti li chn bn cy bp ci, bn cy su ho, loi to nht, p nht trong vn, a ti chc tt Bc. Bc em t hai bn bc li vo phng khch, xen ln vi nhng gc qut, gc o. Ai nhn thy qut , o hng bn cnh nhng cy su ho, bp ci xanh mn mn cng khen l p.
Trch trong cun "K chuyn Bc H" Sdd, T. 4, tr. 48.
* * *
Chuyn th 64: Bi th ni ting ca Bc H cn dn thanh nin c ra i nh th no. i thanh nin xung phong cng tc trung ng u tin thnh lp ngy 15/7/1950 theo ch th ca Trung ng ng v H Ch tch. Sau khi phc v chin dch Bin gii, i c giao nhim v bo v tuyn ng quan trng: Cao Bng - Bc Kn - Thi Nguyn. i c t chc thnh nhiu Lin phn i ri qun dc tuyn ng v nhn nhim v bm tr nhng ni him yu. Lin phn i TNXP 321 ca chng ti c nhn trng trch bo v cu N C (thuc huyn Bch Thng, tnh Bc Kn), nm trn tuyn ng t th x Bc Kn i Cao Bng. Cu N C lc ny khng nhng tr thnh mc tiu nm bom bn ph ca my bay ch, m cn c nguy c b nc l cun tri. Trung tun thng 9/1950, chng ti c tin bo c ng ch Trn ng Ninh, Ch nhim Tng cc Cung cp (nay l Tng cc Hu cn) s n thm n v. m hm , chng ti t chc la tri trong rng N Tu n khch. Va trng thy nh n pin thp thong t ngoi ca rng i vo, on l khch n, ti cho anh ch em v tay hoan h: "Hoan h ng ch Trn ng Ninh". Khch vo ti ni, nh thn nhn li, tt c chng ti u sng s trc nim hnh phc tht bt ng: Bc H n thm. Hng ng ca chng ti tr nn xo ng..., nhng do vic gi b mt n su vo thc tng ngi nn trong hng ng cng ch truyn i nhng ting reo khe kh: Bc H! Bc H!. R rng Bc ang trc mt m chng ti c ng nh mt gic chim bao! Bc vn gin d vi b qun o b ba mu nu, chic khn qung c che kn c chm ru. i bn cnh Bc l ng ch Trn ng Ninh. Bc ti ci nhn chng ti v gi tay ra hiu: - Cc chu ngi c xung. Chng ti u rm rp nghe theo li Bc, im lng ngi xung. Nhng cu u tin Bc hi chng ti l nhng li hi thm n cn v tnh hnh i sng ca n v. Bc hi: - Cc chu n ung c no khng? - Tha Bc c !
100
- Cc chu c mui n khng? - Tha Bc ! - Qun o, chn mn, thuc phng bnh cha bnh c khng? - Tha Bc ! Qua n ci hin hu trn nt mt ca Bc, chng ti thy Bc bit tha l chng ti ni di Bc vui lng. Bc c ng ch Ch nhim Tng cc Cung cp bo co y v ch cp pht lng thc, thuc men, qun trang cho TNXP cn thiu thn. Bc li hi: - Cc chu c bit ng Lao ng Vit Nam khng? - Tha Bc c ! Sau Bc li hi tip: - ng Lao ng Vit Nam vi ng Cng sn ng Dng khc nhau im no? Mt s ngi trong chng ti c Bc kim tra trc tip tot m hi, nn tr li rt lng tng. Sau bng nhng cu ngn gn, Bc truyn t tinh thn Ngh quyt i hi ng ln th II va mi hp v vic i tn ng Cng sn ng Dng thnh ng Lao ng Vit Nam. Tip Bc nhc nh: Ln sau ci g khng bit cc chu phi ni khng bit, khng bit m ni bit l giu dt. Ri Bc t ngt hi tip: - o ni c kh khng? Chng ti ai cng d dt khng dm tr li o o nh trc na. Th l ngi tr li: kh, ngi s ni kh b cho l t tng ngi kh nn tr li khng kh. Tr li xong m c nm np s Bc hi thm. Bc cha kt lun m hi thm chng ti: - C ai dm o ni khng? V ch nh mt i vin gi ngi ngay trc mt Bc, ng ch ny mnh dn ng ln tha: - Tha Bc c ! TNXP chng chu ngy ngy vn ang o ni m bo giao thng y ! (Hi by gi chng ti o ni bng cuc, xng, khng c c gii ho nh by gi). Nghe xong, Bc ci : - o ni khng kh l khng ng, nhng kh m con ngi vn dm lm v lm c. Ch cn ci g? Chng ti bnh tnh, ly li c tinh thn v mnh dn hn ln, thi nhau gi tay ln pht biu, c ngi tr li "cn quyt tm cao", c ngi "cn kin gan bn ch", "cn vt kh vt kh", c ngi "cn xung phong dng cm", ton l nhng khu hiu hnh ng ca TNXP chng ti hi . Bc ng vin chng ti: - Cc chu tr li u ng c: Tm li vic g kh my cng lm c, ch cn quyt ch. Tc ng ta c cu: "C cng mi st c ngy nn kim". ghi nh bui ni chuyn ca Bc chu ta hm nay, Bc tng cc chu my cu th: Khng c vic g kh Ch s lng khng bn
101
o ni v lp bin Quyt ch t lm nn. c xong mi cu th, Bc li bo chng ti ng thanh nhc li. Cui cng Bc ch nh nhc li c bi th cho tt c n v nghe. Tht may mn, ti nhc tri chy khng sai ch no. Gia rng m khuya, di nh la bp bng, Bc cng chng ti ho nhp theo bi ca "Nhc tui xanh". Chng ti ht ho hng, say m. n khi bi ht c ht li ln th hai, nhn li th khng thy Bc u na! Bc xut hin v ra i nh mt ng tin trong chuyn c tch huyn thoi. m thanh nin chng ti ngn ng nui tic hi lu. Bi th ni ting ca Bc H cn dn thanh nin c ra i nh th . Rt mc mc, gin d nhng li v cng su sc Bi th l ngun c v, ng vin lp lp TNXP chng ti lao vo cuc khng chin v kin quc. Sau ny mi khi gp kh khn, hnh nh ca Bc H v bn cu th ca Bc li c ti hin trong lng chng ti, tip cho chng ti thm sc mnh vt qua.
* * *
Chuyn th 65: Th ph n min Bc c dm thi ua vi ph n min Nam khng? Bui chiu ngy 22/12/1965, Bc n thm i i ca chng ti. Cng i vi Bc c Th tng Phm Vn ng v Anh hng T Th Kiu. Bc ti ci gi tay ngn li nhng trng v tay v ch vo ch Kiu, Bc ni: - Hm nay Bc dn c b ny n thm cc c, cc c c phn khi khng? Sau Bc k cho chng ti nghe v nhng tm gng anh hng ca ph n ta trong cuc khng chin chng Php v s hy sinh anh dng ca ch em min Nam. Khi Bc ni, ti c ngi ngy ra ngm Bc, khng ghi chp c g. Cui cng, Bc hi: "Th ph n min Bc c dm thi ua vi ph n min Nam khng?". Tt c chng ti ng thanh tr li : "C ". n lc y, Bc mi rt trong ti ra mt t "Th H Ni" gi ln v ni: - Hm nay Bc c bo, thy c thnh tch ca by c, c c l nng dn, c c l cng nhn, c c nui dy cc chu b, li c c l m b i na, Bc rt phn khi. Bc c my chic huy hiu, hm nay Bc tng cc c y, khng bit by c c y khng? Chng ti phn khi qu, v tay v reo h tng n v c phng hp! Bc nhn vo trang bo, ln rt gi tn by ch em ti t tay Bc trao huy hiu cho tng ngi mt.
* * *
Chuyn th 66: Cc chu ht c bi kt on ch?
102
Bc i v pha chng ti. Cc ng ch ban t chc ca nhc thy Bc, khch quc t v cc ng ch cng i ng qu, vi chy lo i tm gh cho Bc v cc i biu. Nhng gom gp li cng ch c chc ci, ai ngi, ai khng? Va lc , Bc nhanh nhn bc ti, hnh nh vic gii quyt linh hot cc kh khn d ln, d nh thnh thi quen i vi Bc. Bc ci vi chng ti ri ngi ngay xung bi c pha trc. Cc i biu ng bn i sau u theo Bc m ngi c xung c. Ban t chc th pho, trt c mi lo. S gh t i chun b m ra tha. Anh Nguyn Hu Hiu ch huy chng ti trnh by bi ca ngi ng v ca ngi Bc. Cha bao gi chng ti biu din trong trng thi say m n th! m hng bi ht ca ngi Bc cha dt, nim say m ca chng ti cha kp lng xung th Bc ng ln, tin v pha chng ti. Chng ti sung sng ch nghe ting ni hn hu ca Bc m phn ln chng ti ch c nghe qua loa truyn thanh. Nhng khng, Bc khng ni chuyn vi chng ti m n gn bc ch huy ri bc ln. V trc ni thch n mun reo ln ca chng ti, Bc cm ly a ch huy ca anh Nguyn Hu Hiu. Chng ti cng thch th khi thy cc ng ch bn xn xao kinh ngc. Nhiu v ng ln, ri tt c cng ng ln nhn Bc cho r hn. Cc ng ch bn ngc nhin l phi, v trong qu trnh hot ng ca Bc, mi ngi ch bit Bc tng tri qua nhiu ngnh ngh, nhng c ai nghe ni Bc ch huy dn nhc bao gi u, m y li l mt dn nhc giao hng hin i vi c khi hp xng ngt nghn ngi. Bc vn im tnh hi chng ti: - Cc chu ht c bi Kt on ch? V chng ti n v ht bi Kt on di s ch huy ca Bc. Bc khng ni li dy bo g khc i vi chng ti Bc ch bt nhp cho chng ti ht bi Kt on chnh l chng ti ht ln li dy bo ca Bc.
Theo Vn Long (Nh th)
* * *
Chuyn th 67: Thanh nin phi gng mu trong on kt v k lut. Ln no gp Bc, cu u tin Bc thng hi l: "Th cc chu c on kt khng, c thng yu nhau khng?", ri Bc dn: "Thanh nin phi gng mu trong on kt v k lut". C chi on ly li ni ca Bc lm ni dung tu dng. Mi khi c g va chm, km gn b vi nhau, anh ch em li rt n hn l cha xng ng vi li Bc dn, c anh ch em khc nc n v hi hn cha thc hin c theo ng li Bc. C ln Bc hi ti: "Trong chi on chu, c on vin no c t tng mun lm "ngi sao" khng?". Ti cn ang lng tng, Bc bo: "Biu din tht hay phc v nhn dn c nhiu l tt. Nhng nu c t tng mun lm "ngi sao" th ngi sao c khi t, c khi ln, lc ngi sao ln th li bun. Trong on chu c thanh nin no c t tng mun lm "ngi sao" th chu phi gip ".
103
Ln cui cng ti c gp Bc l vo thng 7... Sau khi i din Php, , Angiri, Lin X, Trung Quc... v, c on li c quy qun quanh Bc. Ti l Ph trng on, nn cng c gp Bc v bo co vi Bc l Angiri cng nh Php, ..., c mi ln tit mc ca ta hay, h v tay n v nh ht v h: Vit Nam - H Ch Minh, Vit Nam - in Bin Ph. Bc vui v bo: - Th l ngi ta hoan nghnh cc chu, cc chu c hch mi ln khng? (Bc a tay y mi ln). C on ci r v ai ny u hiu l Bc c rn bo. Xong Bc bo: "Ngi ta hoan h cc chu, hay hoan h Bc l ngi ta hoan h c dn tc mnh, c dn tc Vit Nam anh hng"...
Theo Thu Qunh (Din vin ma) Sd, T. 4, tr. 84.
* * *
Chuyn th 68: Cu chuyn tm c ca hai c nho huyn Nam n C Gip cm bt nc ch xanh ln mi ri t xung, gt g bo bn: - Bc ! Cu sm ngy xa chng hiu nghim ri y. Cng nghim th cng vinh cho huyn Nam n ta. - Bc bo cu sm no? - Ch bc khng nh cu: n Sn phn gii, B i tht thanh Nam n sinh thnh... ?
By gi r n ta cng ch gii ri, m khe B i th khng chy na. t ta c thnh l phi.
C t gt u: - Phi y, nhng theo bc thnh Nam n l ai? - Bc cn phi hi lm g. Chnh C H Ch Minh ch ai? C Gin trm ngm: - Ni C H th ng. Nhng ti nghe cu sm truyn lu. M cu chuyn r n v khe B i cng xy ra t do u th k ny c. Cho nn c ngi ni thnh Nam n l c Phan Bi Chu kia. C t ci: - Ti cng nghe gii thch nh th ri. M c Phan Bi Chu qu ta cng l mt lnh t xut sc, l ngi c quc dn ngng m mt thi. Xem c l thnh nh C H cng xng ng thi! C iu, ti tin cu sm truyn ni v C H hn v ti c mt cu thn mng, bc ! C Gip tr mt nhn bn mt pht ri hi dn: - Th ? Chuyn thn mng no li lin quan n v thnh Nam n? Bc k li cho ti nghe chuyn i! Th v y.
104
- Th ny bc . Chnh ti cng c mt hm bng nhin c suy ngh v cu sm ni n thnh nhn xut hin Nam n ta. Ti c ngh i ngh li khng bit cu sm ch vo C H hay c Phan l ng. Th ri ngay gia tra hm y, nm thiu thiu chnh gia phn ny, ti bng thy c mt v thn p vo vai ti. Ti nghe r rng v nh nh in li ngi phn bo: "C g m suy ngh nhiu. Hy nh ly cu ny suy ra th bit". Th ri v thn c cho ti hai cu lc bt: Trng xa di t lng ngi Treo gng nht nguyt cho i soi chung. c xong l ngi bin mt! Ti git mnh tnh dy, c i quanh, i qun li lm nhm c cu th, lu ri cng v ngha ra. Bc th on xem c ng khng? C Gip c li cu th nm. Tin tay c vi ly giy bt trn n th vit "ng t" hn hoi, ri bp trn suy ngh. Bng c v i nh t ri reo ln: - Thi phi ri! Tht qu bu! Bc c cu thn mng qu gi v cng. Cu chit t bc ! phi! Phi! Chit t! C t nheo mt mm ci: - Bc qu l tinh thng. Ti cng nh bc cho y l cu chit t. Thn nhn dy qu khng sai. Chng con trai c Gip di nh mang tip m nc si ln. Anh thy hai c c phn c th cng vui ly, mnh dn n gn: - Hai ng c iu g thch th vy, c cho con nghe c khng? C t gi anh li, ch vo trang giy: - y ny, hai cu lc bt nguyn l cu thn mng ban cho ti. Chng ti u nht tr cu ngi phn cho ngi trn mt tht bit C H l bc thnh nhn rng r mun i. Anh c hiu khng? Anh con trai nhn vo mnh giy. V l con c nn anh cng lm bm c vi t ch Hn, ch Nm. Nhng anh lc u: - Tha bc, chu chng thy cu no ni n C H c. C t ci : - Cc anh khng c hc ch Hn th thy lm sao c. Li y ti ging r cho nghe. C ch vo tng ch, n tn phn tch: - y nh: Cu ny c hai ch "trng xa", dch ra ch Nho l "c nguyt", hai ch c nguyt ghp vi nhau thnh ch "H". Li c hai ch "lng ngi", dch ra ch Nho l "s tm", m ch "s" ghp vi ch "tm" thnh ra ch "Ch". Cn y, r hn na: hai ch "nht nguyt" ghp vi nhau thnh ch "Minh". Vy r rng cu th c ba ch H Ch Minh. H Ch Minh "treo gng sng cho i soi chung". Th l bc thnh. Thnh ca nc ta v ca c loi ngi, c cc th h na! i soi chung kia m! Anh hiu cha?
* * *
Chuyn th 69:
105
S ra i ca mt bi th. Nhng nm u cch mng, trong hon cnh t nc cn nhiu kh khn, Bc phi chm lo trm cng ngn vic Nhn dn ta ai cng lo cho sc kho ca Bc. Nhiu ngi vi t cch c nhn, tp th dnh thi gi n thm Bc B ph - ni v lm vic ca Chnh ph ta hi thm sc kho ca Bc. Lc by gi, vic n thm v Ch tch nc khng n ni phi qua nhiu th tc phin phc rc ri. Nhn chuyn vo Thanh Ho c vic ring, n thi s Hng Phng ngh lm sao khi v phi c mn qu y ngha n thm sc kho ca Bc. Ti Thanh Ho c loi cam lng Giang ngon ni ting. Nh th lin chn mua chc qu v biu Bc. Ngi trn xe tr v H Ni, va kh kh m ti cam, va ngh n ngy mai vo Bc B ph gp Bc nn ni cu g, v ni th no cho phi php vi Bc. Hng Phng nhm ngay mt bi th: Cam ngon Thanh Ho vn dng Knh dng Ch tch t lng mn yu ng cay C tri nhiu Ngt bi tri tr iu t y Cng quc dn hng nhng ngy T do hnh phc trn y tri Nam Anh hng t mt giang san Lu danh thin c v vang ging ni Sng hm sau, nh th cn thn gi cam vo giy p, trn trng chp li bi th ri n Bc B ph thm Bc. Va n cng, b lin c ng ch bo v ch ng vo nhng lm vic ca Bc. Nhng lc Bc cn bn tip mt v khch nc ngoi phng tip khch. ng ch vn phng bo nh th ngi ch mt lt. Nhng nh th thy Bc bn qu, khng mun lm phin Bc, bn gi cam v bi th li ri xin php ra v. Sau khi tin chn ngi khch nc ngoi, Bc tr li vn phng v bit b khch v ri. Nhn gi cam v c bi th, Bc rt cm ng, nhng li khng bit tn v a ch ca khch, Bc lin lm mt bi th ng Bo Ph n tr li. Bi th l "Tng cam": Cm n b biu gi cam Nhn th khng ng, t lm sao y n qu nh k trng cy Phi chng kh tn n ngy cam lai. Bi th by t li cm n, ng thi nhn nu ln bi hc o c t mt cu tc ng rt quen thuc v khng nh nim tin vo thng li sp ti. My chc nm qua, bi th i vo lng mi ngi, nhng t ai ch n chi tit b biu gi cam - mt chi tit gi cm hng cho s ra i mt bi th c gi tr ca Bc.
106

* *
Chuyn th 70: Bc H l th y Thi chng M. Mt bui tra, H Ch tch ang chun b nm ngh th cn v vo bo co Bc l c khch. Khch l mt c gi Hng Yn. Cng i vi c c mt v lnh o tnh. Trn xe cn c mt thng c kh nng. - Tha Bc, chu xin thay mt b con a phng ln thm sc kho Bc v c t c mi nh em ln biu Bc. C loi ny l c tin ni ting m D Trch y ! -Tha c, c ngang tui ti, xin c ng xng h nh th! - Vng, nu c cho php... - Ao nh ta c rng khng m c th c nhiu c vy? - D tha c, y l c ca hp tc x. - C ca hp tc x l ti sn chung ca b con, phi b con dng ch! - Tha c, nh c ng lnh o tnh giao cho nn ln u tin ti mi c gp C Ch tch nc, tht may mn cho ti qu. Cn c, trt mang ln y ri, xin C vui lng nhn cho, chng ti khi phi em v. H Ch tch cho mi ng cn b ph trch nh bp ln gp Ngi. Loi c ny ch Bc Qua bn bao nhiu mt cn? - Tha Bc, mt cn gi - Vy ch cn ln xem tt c l bao nhiu cn, coi nh nhp vo nh bp ca c quan. V ch tnh xem bao nhiu tin gi c cm v. Quay sang v khch qu Hng Yn, H Ch tch n cn ni: - Ti xin a t tm lng ca c v b con x nh i vi ti. Qu c v b con cho, ti nhn ri, cn y l s tin ti gi c em v np vo qu hp tc x.
Theo Tnh Tm Trch trong cun K chuyn Bc H Sd, T. 4, tr. 114.
* * *
Chuyn th 71: Cy o Nht Tn Mt c i din pht biu nhn dn x Nht Tn tng Bc cy o. Bc cm n, khen cy o p v hi li cc c: "Cy o ny cc c trng c my nm?". Cc c tr li c 3 nm. Bc li hi tip: "Trng c ba nm sao khng gc li, em o c gc sang nm ly hoa u m chi Tt na?". C gi i din li nhanh ming tha vi Bc: "Tha Bc cy o tuy ln nhng b con trong x mun o c gc cy sng kho v v hoa tip tc n thm Bc chi c lu hn". Bc ci rt vui v li dn tip: "Sang nm cc c v nhn dn trong x khng phi em tng ti cy o khc na. Ti s t trng cy o ny ngay ti vn nh v c gng chm bn tht tt n ma xun tip theo li c hoa o Nht Tn chi xu n".
107
Nghe Bc ni, tt c mi ngi c mt trong phng khch ci rt vui, lm cho khng kh ngy xun trong phng cng m p hn. Cy o nhn dn Nht Tn tng Bc ln y, Ngi t ngay gia phng khch ln ca Ph Ch tch trong sut ba ngy Tt c truyn. Khch t cc a phng cng nh cc c quan ng H Ni n chc tt Bc u khen n rt p. Ngy 5 Tt, cy o n v hoa vn tru cnh r n, khi m g ng a nhn dn th v cc ni ko v k nim mng Quang Trung i thng qun Thanh th Bc em n ra vn trng, ng nh Ngi ha vi cc c lng o Nht Tn. T , hng ngy sau gi lm vic, khi ra vn chm ti rau v hoa, Bc dnh mt khong thi gian ng k vun xi, chm ta cho cy o Nht Tn gi c dng th ca n nh khi nhn dn Nht Tn mang n tng Ngi.
* * *
Chuyn th 72: Vic chi tiu ca Bc H. Cc ng ch gn Bc u cho bit Bc rt tit kim. C i tt rch v i, v li my ln Bc cng khng dng tt mi. Bc ni: - Ci g cn dng c nn dng. B i khng nn... Khi tt rch cha kp v, anh em a i mi Bc dng, Bc xoay ch rch vo bn trong ri ci x xo: - y, c trng thy rch na u... C qu chui hi nu, anh cn b ch khng n, Bc ly dao gt phn nu i, bc n ngon lnh, ti ni: - chin khu c c qu chui ny cng qu... Cu ni v vic lm ca Bc lm ng ch cn b "khip va", hi hn mi. D cho lm n Ch tch nc, sut trong nhng nm Vit Bc, H Ni, Bc cha bao gi "c tin" (nh anh em cn b, chin s cng tc quanh Bc thng nhn xt). Thc t lch s cho thy rng: sut cuc i hot ng ca Bc nc ngoi, Bc gp rt nhiu kh khn v ti chnh do nhng nguyn nhn khc nhau. c ng no, ch yu do lao ng t thn m c, Bc dnh cho cng tc cch mng. Bc chi tiu rt d xn, cn nhc tng xu. Lin hoan mng thnh lp ng cng ch c bt cm, mn xo t canh, a c. Chiu i ng ch L Bi Qun, ngi Trung Quc, ngi mua chic my ch t Hi Phng v tng mnh (nm 1939), Bc cng ch "khao mt mn canh v 2 a thc n, thm hai lng ru, tng cng cha ht mt ng bc". T tht i mnh "khi nghe tin Hng qun bt sng 33 vn qun Htle Xtalingrt nm 1943", ti nh t, trong ti ch cn vn vn mt ng bc, Bc "nh ngi lnh gc mua gim cho t ko v du ch quy". Sau khi phn khi h my khu hiu hoan nghnh thng li ca Lin X, Bc "ngi mt mnh, chn tc, chn th rt ng hong vui v"...
108
Nm 1957, Bc v thm Ngh Tnh, khi n cm chung vi ng ch Nguyn S Qu, Nguyn Ch Thanh, Hong Vn Dim, Bc bt ra ngoi mm my mn n, ri ni: "n ht ly thm, khng n ht ngi khc n, ng ngi ta n tha ca mnh". C th dn ra nhiu na nhng v d v cch chi tiu, s dng tin bc, c s vt cht ca Bc, rt "mu thun thng nht": cht chiu, tn tin nhng vn rng ri, khng hoang ph m cng khng keo kit, "ki bo". Th gii, loi ngi t ho v Bc. L ngi Vit Nam, ng hng ca Bc, chng ta cng t ho bit bao! Cch ng x ca Bc vi tin ti, vi ci n, ci mc, vi c s vt cht ni chung u c phi l cao qu m chng ta khng hc tp c, u c phi l mt to thnh cm uy nghim m chng ta khng t chn ln c thm bc, d l bc thm th nht?
Theo Nguyn Vit Hng Mt s li dy v mu chuyn v tm gng o c ca Ch tch Ch Minh, NXB Chnh tr quc gia, H Ni. 2007, tr. 76.
* * *
Chuyn th 73: Ch sang xng nh cho Bc Vo cc dp l tt, vn c mt s anh ch em "n cm tp th, nm ging c nhn" li trc c quan. Mng mt tt m lch (nm 1956), nhng anh em khc v qu, ti li bo v c quan. Khong 9 gi sng, khi mi ngi rn rng i chc tt, th Bc ti. Thy nh vng lng, ch c mi mnh ti ngi bn, Bc mng tui ti mt chic bnh chng, mt gi ko, chc ti nhn dp nm mi, ri Bc hi: - Mng mt tt ch khai bt ci g ? - Tha Bc, chu ang vit bo co tng kt cng tc nm 1955 ca i . Bc khen: - Cc ch tht cn c, chu kh, quanh nm vt v. Nhng ngy ma dm gi bc, Bc ng trn nh, cn cc ch phi thc sut m di vn. Tt cn phi lm Bc ni tip: - Ch vit bo co ngn thi. Kt lun l: ton i ht lng bo v Trung ng ng v Chnh ph c an ton. Khng nn ni: bo v H Ch tch, v trong Trung ng ng v Chnh ph l c mi ngi ri. Bc nm tay ti: - Ch sang xng nh cho Bc i. Bc phn cng ti ra m chn, cn Bc th lau bn gh v cm hoa n cc ng ch trong B Chnh tr sang chc tt. Tt nm y, ti li l ngi vui nht.
Trn Cng Tn k H V ghi Sd. tr. 124.
* * *
109
Chuyn th 74: Bc H tng gia rau ci. Ma ng nm 1952, lc ti ang cng tc Vn phng Trung ng ng. Tr s c quan ng ti o R (ni Rng). C quan Ph Ch tch cng st ngay cnh . Sau hi ngh chnh quyn ln th 5 (thng 3/1952), Chnh ph pht ng phong tro tng gia, sn xut, tit kim trong ton quc. Trung ng, c quan ny thi ua tng gia vi c quan khc. V hai c quan gn nhau, ti c cng on c ra thi ua vi c quan bn Ph Ch tch. Bn Vn phng Ph Ch tch li c Bc l i din c nhn thi ua tng gia vi c quan Vn phng Trung ng. Bui l pht ng thi ua din ra tht si ni. Ti ang sc tr nn thay mt anh em ng ln thch thc thi ua: cng mt khong t nh nhau 36m2, trong mt thi gian nht nh, ti xin trng rau n vi sn lng cao nht. Bc cng ng ln: Bc nhn thch thc thi ua tng gia vi ch Thng, vi mnh t 36m2 trong mt thi gian bng nhau, t sn lng rau nhiu hn ch Thng. Mi ngi v tay hoan h. Mt s ng ch x xo: mt cuc thi ua khng cn sc. Bc va gi, va bn nhiu vic, ch sao c vi cu Thng kho nh voi, trng rau quen. C ngi nu: "gii thng thi ua l mt con g trng 2 kg". Mi ngi li hoan h tn thng. My ng ch Vn phng Trung ng ni to: "nht nh chuyn ny chng ta c n tht g ca Ph Ch tch". Bc ni vui: "Cc ch mun n g ca Ch tch th phi tch cc tng gia c nhiu rau xanh cung cp cho nh bp c quan". Ti v suy ngh: chc n v c nng sut cao th trng ci c, v ci c vng ny c rt to, rt nng. Ti trao i vi anh em cng on, mi ngi ng h cho l sng kin. Sau mt tun, ti lm t v trng xong 36m2 ci c. Ngay st mnh t ca ti, Bc v anh em bn Ph Ch tch lm rt k, t nh, mn v sch c. Hn mt tun th Bc gieo ht ci mo g (ci xanh l xoan). Anh em Vn phng Ph Ch tch lm ch i tiu gn nh v mua mt ni hng ln hng nc tiu. Pha Vn phng Trung ng ti cng huy ng anh em lm nh tiu ly phn bn. Sau mt tun cc cy ci mc u v p. Bc ly nc tiu pha long ti. Cn ti ly phn bc ti ho ra ti. Mi ln ti c c quan bt mi. Sau mt thng, hai vt rau tt ngang nhau. Nhiu ngi ng h ti cho rng ti s thng v c ci ln rt nhanh. Mt hm Bc nh rau bn cho nh bp ch c 15 kg. Bc li nhng cy to, kho, mi cy cch nhau chng hai gang. Mt s anh em lo lng v thy vn rau Bc nh i x xc m ch c c 15 kg rau ci con. Ba bui chiu lin, sau gi lm vic Bc u ra vn dng chic dm xi t cho ci v ti nc gii u. Sau hai thng 10 ngy th c ci ca ti to bng bp tay v c cy c n. Ti nh v cn cho nh bp c 60 kg. Ti vui mng v thng li. Nhng cng lc , cy ci mo g ca Bc to bng ci nm, c 5 ngy mt ln Bc ta tu cn cho nh bp khong 10 kg. K l thay ci mo g cng ta cy cng ln, tu cng to v cng tr lu. Sau 2 thng ri ci mi c ngng. Lc Bc nh c cy cho nh bp mui da. Bc cn em biu c gi dn tc gn 2 cy rt to lm ging. C gi sung sng khoe vi mi ngi: "Rau ci c H tt tht". M s nh bp ra cng
110
- Ci con: 15 kg - Tu ci canh: 14 ln x 10 kg = 140 kg - Cy ci lm da nn: 20 kg Cng: 175 kg Vy ti thua r rng. Cng on Vn phng Trung ng phi np con g trng nui c cho cng on Vn phng Ph Ch tch. Nh c rau tng gia m c ma ng nh bp rau nu, khng phi ra dn mua. Bui tng kt tht vui v Ti ng dy xin nhn thua. Bc ni chuyn vi anh em: khi tng gia, cc c, cc ch phi lu bn iu kin: ging, cn, phn, nc. Ging: nn chn loi rau trng mt ln, n nhiu ln, c ci d trng, nng sut cao, nhng ch c n mt ln th khng bng ci mo g, tr lu, ta n c nhiu ln. Cn: ngi trng rau phi chm ch, chn ng thi v trng loi rau cho hp kh hu, rau mi tt. Vun xi phi ng cch. Ci mo g khi tt c 10 ngy xi mt ln cho r con t, chng ra nhiu nhnh r hn v ht c nhiu phn bn, mui khong trong t. Phn: phi chn loi phn bn thch hp. Ci canh rt hp nc tiu pha long. Th phn ti ch Thng bn cng tt y nhng mt v sinh lm. Nc: phi ti u v ti m rau mi tr lu v xanh tt. Ln y thua Bc, ti ht ch quan v rt c bi hc mi v tng gia.
Nguyn Thng k, H V ghi. Sd. tr. 78.
* * *
Chuyn th 75: Cu chuyn v 3 chic ba l. Trong nhng ngy sng Vit Bc, mi ln Bc i cng tc, c hai ng ch i cng. V s Bc mt, nn hai ng ch nh mang h ba l cho Bc, nhng Bc ni: - i ng lng, leo ni ai m chng mt, tp trung vt cho mt ngi mang i th ngi cng chng mt. C phn ra mi ngi mang mt t. Khi mi th c phn ra cho vo 3 ba l ri, Bc cn hi thm: - Cc ch chia u ri ch? Hai ng ch tr li: - Tha Bc, ri . Ba ngi ln ng, qua mt chng, mi ngi dng chn, Bc n ch ng ch bn cnh, xch chic ba l ln. - Ti sao ba l ca ch nng m Bc li nh? Sau , Bc m c 3 chic ba l ra xem th thy ba l ca Bc nh nht, ch c chn, mn. Bc khng ng v ni: - Ch c lao ng tht s mi em li hnh phc cho con ngi. Hai ng ch kia li phi san u cc th vo 3 chic ba l.
Trn Th Li (su tm) Sd, tr. 82.
* * *
Chuyn th 76: Khng ai c vo y.

111
Sch "H Ch Minh bin nin tiu s", tp 10, do Vin Nghin cu ch ngha Mc - L nin v t tng H Ch Minh bin son, Nh xut bn Chnh tr quc gia n hnh nm 1996, trang 334, c on: "Ngy 27 thng 4 nm 1969, Ch tch H Ch Minh nghe hai ng ch: L c Anh v Chu Huy Mn bo co vng vic, sau Ngi mi hai ng ch li n cm vi Ngi". Sng hm y, Ch tch H Ch Minh i b phiu bu Hi ng nhn dn cp huyn, x... Ngi b phiu ti hm nhiu s 6, n v 1, tiu khu 1, khu ph Ba nh, H Ni, t ti Nh thuyn H Ty. Khi Bc H n, trong Nh thuyn c nhiu c tri ang b phiu. T bu c thy Bc n, ra hiu ng bo tm dng v to "iu kin" Bc b phiu trc. Bit , Bc ni "sng phng": - Ai n trc, vit trc, Bc n sau, Bc ch. Bc ch cho n hng mnh, mi nhn phiu v vo "bung" phiu. Nh bo Ma Cng cht ngh tht l "hnh phc mt i ca ngi lm bo", "c hi ngn nm c mt" v vi gi my ln bm, rt nhanh, Ch tch H Ch Minh ly tay che phiu li, ni vi Ma Cng: - Khng ai c vo y. y l phng vit phiu kn ca c tri. Phi bo m t do v b mt cho cng dn. Nh bo bung my, nhng vn thy hnh phc. Theo li k ca cc ng ch gn Bc, trc khi i bu c Bc khng cho ai "gi " c, Bc ni: - y, ng c "lnh o" Bc nh. Bc khng bit ng u hng dn danh sch ai, xo ai u nh. a l lch ca nhng ngi ng c y Bc xem. C ch no d bui ng c vin trnh by kin vi c tri, ni li Bc cn nhc, Bc t bu.
Theo Nguyn Vit Hng Sd, tr. 83.
Chuyn th 77: Bt ch x i. ng ch lin lc i cng vn 10 gi m mi n. Bc gi mang ra mt bt, mt tha con. Ri Bc em bt ch u en, ng phn, m anh em phc v va mang ln, x mt na cho ng ch lin lc. - Chu n i! Thy ng ch lin lc ngn ngi, li c ting ng hng bn ngoi, Bc gic: - n i, Bc cng n... Cm n Bc, ng ch lin lc ra v. Ra khi nh sn, xung sn, ng ch cp dng bm vo vai anh lnh thng tin: - Cu chn qu. C ngy Bc c bt ch bi dng lm m m cu li n mt mt na. - Kh qu, anh i! Em c sung sng g u. Thng Bc, em va n va rt nc mt, nhng khng n li s Bc khng vui, m n th bit ci chc l cc anh mng.
Theo Thu Xun, S, tr. 85.
112

* * *
Chuyn th 78: Mt ba n ti ca Bc Thng 4 nm 1946, gia lc t nc ang b bn cng vic, th Bc vn dnh nhng th gi qu bu v Ninh Bnh dn xp nhng vn i ni, i ngoi c li cho quc gia. Vo khong ngy 10 n 12, Bc i qua th x Ninh Bnh xung Pht Dim. Lc ti l quyn Ch tch U ban hnh chnh tnh. Mt dp may him c c n Bc v tnh, ngh vy, ti mi ng ch U vin th k kim Ph Ch tch v Chnh Vn phng n hi . Hai ng ch cng cng chung mt ngh nh ti. Ti phn cng ng ch Ph Ch tch huy ng nhn dn ra tp trung n Bc, ng ch Chnh Vn phng chun b cm mi Bc, cn ti ph trch vic dn dp vn phng, chun b ch ngh v ch ng cho Bc qua m. Qu nh ti d on, su gi chiu th xe Bc v n pha nam th x Ninh Bnh. Nhn dn vy c, h khu hiu ri a xung lng ng n Bc. Bc ra khi xe vy cho nhn dn. Nhn lc chng ti mi Bc vo tr s U ban hnh chnh tnh. Trc s nhit tnh ca nhn dn th x, khng n t chi, Bc vo gp U ban hnh chnh tnh Ninh Bnh. n cng c quan, Bc bo ng ch li xe dng li ri xung i b. Va i Bc va hi tnh hnh i sng ca nhn dn, c bit ng bo vng cng gio. Chng ti bo co vi Bc v nhng kh khn trong tnh, mt s ni nng dn cn b i. Bc cn dn chng ti phi ch on kt lng gio, ng vin b con tch cc tng gia sn xut chng i, ch cng tc dit gic dt, m nhiu lp bnh dn hc v vo bui tra, bui ti, vn ng b con i hc. Chng ti mi Bc ngh li c quan cho mt ri dng ba ti. Thc ra ba cm chng ti chun b cho Bc khng c g ngoi mt con g gi luc, nc dm nu b ao, v lc kinh ph ca U ban hnh chnh tnh cng ht sc kh khn. Bc ni: - Hng ngn ng bo ang ch Bc ngoi kia, Bc khng th ngh y n cm c v 9 gi ti Bc c vic Ch tch ph. By gi cc ch gip Bc: mt ch ra tp hp ng bo vo mt ng t rng gn y Bc ra ni chuyn vi ng bo mi pht, mt ch ra ca hng bnh mua cho Bc mt cp bnh gi. Cn cc ch i vi Bc th tranh th n cm trc. Ni chuyn xong, Bc ngc H Ni ngay cho kp hn. Trong xe Bc s n bnh va tn km, va tit kim c thi gian cho Bc. Chng ti vng li Bc lm theo. Ni chuyn vi ng bo Ninh Bnh hm , Bc nhn mnh: - ng bo ch on kt lng gio v m mu ca k th lun tm cch chia r ng bo lng gio. - ng bo tch cc tng gia sn xut chng gic i, chng gic dt.
113
- ng bo chun b tinh thn chu ng gian kh chng gic ngoi xm bo v T quc. Kt thc, Bc hi: - ng bo c ng thc hin ba iu ti nu ra khng? - ng ! ng ! H Ch tch mun nm. Hng ngn nm tay gn guc gi ln hng ng. Ting h v ting v tay rm ran. Bc vy tay cho ng bo ri ln xe v H Ni. Xe i c mt qung Bc mi bt u dng "ba n ti" ca mnh.
Ph Vn Bi k, H V ghi. Trong cun "Bc H, con ngi v phong cch" tp 1, NXB Lao ng, H. 1993.
* * *
Chuyn th 79: Thi gian qu bu lm. Sinh thi, Bc H ca chng ta yu ci g nht, ght ci g nht? K cng hi kh tr li cho tht chnh xc, bi ta khng c thi quen "t bch" v kn o, nh vn l mt c im ca li ng x phng ng. Tuy nhin, theo di qua tc phm, hot ng v sinh hot i thng, iu ta c th thy r ci m Ngi ght nht, "ght cay, ght ng, ght vo tn tm" l cc thi quan liu, tham nhng, xa hoa, lng ph tin bc v thi gian ca nhn dn. mt mc khc, thp hn, nhng ngi c iu kin tip xc v lm vic vi Bc H, u thy r nht l Bc rt kh chu khi thy cn b lm vic khng ng gi. Nm 1945, m u bi ni chuyn ti l tt nghip kho V Trng hun luyn cn b Vit Nam, Ngi thng thn gp : trong giy mi ti y ni 8 gi bt u, by gi 8 gi 10 pht ri m nhiu ngi cha n. Ti khuyn anh em phi lm vic cho ng gi, v thi gian qu bu lm. Trong khng chin chng Php, mt ng ch cp tng n lm vic vi Bc sai hn mt 15 pht, tt nhin l c l do: ma to, sui l, nga khng qua c. Bc bo: - Ch lm tng m chm i mt 15 pht th b i ca ch s hip ng sai i bao nhiu? Hm nay ch ch quan, khng chun b y cc phng n, nn ch khng ginh c ch ng.
Mt ln khc, Bc v ng bo phi i mt ng ch cn b n bt u cuc hp. Bc hi:
- Ch n chm my pht? - Tha Bc, chm mt 10 pht ! - Ch tnh th khng ng, 10 pht ca ch phi nhn vi 500 ngi i y. Bc qu thi gian ca mnh bao nhiu th cng qu thi gian ca ngi khc by nhiu, v vy thng khng bao gi bt c ai phi i mnh. Nm 1953, Bc quyt nh n thm lp chnh hun ca anh ch em tr thc, lc ang bc vo cuc u tranh t tng gay go. Tin vui n lm no nc c lp hc, mi ngi hi hp ch i.
114
Bng chuyn tri t ngt, my en n n ko ti, ri mt cn ma dn dp, xi x, ti t, ti tri, hai ba ting ng h khng dt. Ai cng xut xoa, tic r: ma th ny, Bc n sao c na, tri hi qu. Gia lc tri ang trt nc, lng ngi ang tht vng, th t ngoi hin lp hc c ting r ro, ri bt ln thnh ting reo t c ting ma ngn, sui l: - Bc n ri, anh em i! Bc n ri! Trong chic o ma t sng nc, qun sn n qu u gi, u i nn, Bc hin ra gia nim ngc nhin, hn hoan v sung sng ca tt c mi ngi. V sau, anh em c bit: gia lc Bc chun b n thm lp th tri ma to. Cc ng ch lm vic bn cnh Bc ngh Bc cho bo hon n mt bui khc. C ng ch ngh tp trung lp hc mt a im gn ni ca Bc... Nhng Bc khng ng : " hn th phi n, n cho ng gi, i tri tnh th bit n khi no? Th ch mt mnh Bc v mt vi ch na chu t cn hn cho c lp hc phi ch ung cng!". Ba nm sau, gia th H Ni ang vo xun, cu chuyn c thm mt on mi. Vo dp tt c truyn ca dn tc, hng trm i biu cc tng lp nhn dn th tp trung ti U ban Hnh chnh thnh ph ln chc tt Bc H. Sp n gi ln ng, tri bng ma nh trt. Gia lc mi ngi cn ang lng tng thu xp phng tin cho on i Bc khi phi ch lu th bng xch, mt chic xe u trc ca. Bc H t trn xe bc xung, cm i vo, ln lt bt tay, chc tt mi ngi, trong ni bt ng rng rng cm ng ca cc i biu. Th ra, thy tri ma to, thng cm vi kh khn ca ban t chc v khng mun cc i biu v mnh m vt v, Bc ch ng, t thn n ti ch chc tt cc i biu trc. Tht ng l mi hng tm ca mt lnh t sut i qun mnh, ch ngh n nhn dn, cho n tn pht lm chung, vn khng qun dn li: "Sau khi ti qua i, ch nn t chc iu phng linh nh, khi lng ph thi gi v tin bc ca nhn dn".
Song Thnh (Theo li k ca ng ch Huy Vn) Trong cun "Bc H, con ngi v phong cch". NXB Lao ng, H 1993, T.1.
Chuyn th 80: Ch cn tr, ch vo hm tr n trc i. Mt ngy thng 7 nm 1967 H Ni, ng ch Mai Vn B c Bc H gi n mi cm tin chn trc khi ng ch ln ng i Pa-ri nhn nhim v Tng i din Chnh ph ta bn cnh Chnh ph Php. Trong ba cm, Bc k chuyn v khu Luc-xm-bua, Mng-pac-nt, ni Bc c nhiu k nim. Bc ni Bc rt yu Pa-ri, Pa-ri dy cho Ngi nhiu iu... Bng ting ci bo ng r ln. Mt chin s bo v yu cn Bc v cc ng ch khc xung hm. t pht sau nghe ting n n. - Tha Bc, tc chin bo co chng n nh cu Long Bin. Mi Bc vo hm tr ngay cho. Bc quay li ng ch B, ni: - Bc gi ri, chng bom quc no nm u. Ch cn tr, ch cn vo hm tr n trc . Ri Bc y ng ch B i trc, sau n ng ch Phm Vn ng, ng ch cnh v.
115
Bc l ngi vo hm tr n sau cng.

Thy Trng Trong cun "Bc H, con ngi v phong cch" NXB Lao ng, H. 1993, T.1.
* * *
Chuyn th 81: Bc c phi l vua u? C mt s ngi c ngi cao, chc c, sng trong s trng vng, chiu chung ca mi ngi, thng xuyn c hng s u i c bit, lu dn cng quen i m khng h bit rng mnh nhim phi thi c quyn. Sut i tm nim l ngi cng bc ca nhn dn, lo trc thin h, vui sau thin h, Bc H ca chng ta lun lun ho mnh vo cuc sng chung ca ng bo, ng ch, khng nhn bt c mt s u tin no ngi khc dnh cho mnh. Khng chin ton quc bng n, nhiu nhn s, tr thc cao tui theo Bc ln Vit Bc, i khng chin, o cao, sui su, ng bn ly, nhiu v phi nm cng. Anh em phc v lo Bc mt cng ngh Bc ln cng, Bc gt i: Bc cn khe, cn i c, cc ch c nhim v a Bc i nh th ny l tt ri. Nm 1950, Bc H i chin dch bin gii. Chuyn i di ngy, gian kh. Anh em cnh v kim c mt con nga, mi Bc ln. Bc ci: chng ta c 7 ngi, nga ch c mt con, Bc ci sao tin? Anh em va khn khon: chng chu cn tr, Bc cao tui, ng xa, vic nhiu,... Khng n t chi, Bc tr li: - Thi c, cc ch c mang nga theo n h ba l, go nc v thc n. Trn ng i, ai mt th ci. Bc mt, Bc cng s ci. Cui nm 1961, Bc v thm x Vnh Thnh, huyn Yn Thnh, tnh Ngh An, mt x c phong tro trng cy tt. Ti mt ngn i thp, Bc ng ni chuyn vi nhn dn trong x. Tri gn tra, tuy sang ng m nng cn gay gt. Nhn Bc ng gia nng tra, ai cng bn khon. ng ch Ch tch huyn cho tm mn c chic , nh ging ln che nng cho Bc, th Bc quay li hi: - Th ch c che cho tt c ng bo khng? Thi, ct i, Bc c phi l vua u? Mt ln, trong ba n, ng ch phc v dn ln cho Bc mt a c anh v, mt loi c sng qu him thng ch c khc sng Hng on Bch Hc - Vit Tr. Nhn a c bit ngay l ca him, Bc khen v bo: - C ngon qu, th m ch T (tc ng ch Phm Vn ng) li i vng. Thi, cc ch n chiu ng ch T v cng thng thc. Ming ngon khng bao gi Bc chu n mt mnh. Chia s ngt bi l th, tng chuyn cng s qua i. Nhng n ba sau, trong mm cm li c mn c hm trc. Nhn a c, Bc hiu ngay v t ra khng bng lng. - Bc c phi l vua u m phi cung vi tin! Ri Ngi kin quyt bt mang i khng n na. Nh Bc tng ni, i ai chng thch n ngon, mc p, nhng nu ming ngon li nh i bng s mt nhc, phin h ca ngi khc th Bc u c chp nhn.
116
Nhng anh em cng tc trong Ph Ch tch hng ngy vn thng i li bng xe p, thnh thong c gp Bc i b. Nhn thy Bc, mi ngi u xung dt xe ch Bc i qua ri mi ln xe i tip. Thy vy, Bc thng khot tay ra hiu bo anh em c i tip, khng cn xung xe . Nhng ai c th cho php mnh ngi trn xe khi Bc i b. Mt ln, Bc gi ng ch va xung dt xe li gn v bo: - Cc ch c cng vic ca mnh nn c tip tc p xe m i. Bc u c phi l ci n c bin "h m" trc ai i qua cng phi xung xe, xung nga? Lo T c ni: "Tri t s d c th di v lu v khng sng cho mnh nn mi c trng sinh. Thnh nhn t thn mnh sau m li ln trc, t thn mnh ngoi m li cn". Bc H sng qun mnh, khng ngh n mnh m li tr thnh sng mi. Li Lo T tht su sc lm thay!
Trn HiuTrong cun "Bc H, con ngi v phong cch". tp 1 NXB Lao ng. H. 1993.
* * *
Chuyn th 82: T i dp n chic xe t. i dp ca Bc "ra i" vo nm 1947, c "ch to" t mt chic lp t qun s ca thc dn Php b b i ta phc kch ti Vit Bc. i dp ct khng dy lm, quai trc to bn, quai sau nh rt va chn Bc. Trn ng cng tc, Bc ni vui vi anh em cn b i cng: - y l i hi vn dm trong truyn c tch ngy xa... i hi thn t, i n u m chng c. Chng nhng khi "hnh qun" m c ma ng, Bc i thm i tt cho m chn, tip khch trong nc, khch quc t vn thng thy Bc i i dp y. Gp sui hoc tri ma trn, bn nc vo dp kh i, Bc tt dp xch tay. i thm b con nng dn, si chn trn cc cnh ng ang cy, ang v gt, Bc li xn qun cao li rung, tay xch hoc nch kp i dp... Mi mt nm ri vn i dp y... Cc ng ch cnh v cng i ba ln "xin" Bc i dp nhng Bc bo "vn cn i c". Cho n ln i thm n , khi Bc ln my bay, ngi trong bung ring th anh em lp mo giu dp i, sn mt i giy mi... My bay h cnh xung Niu -li. Bc tm dp. Anh em tha: - C l ct xung khoang hng ca my bay ri Tha Bc Bc n tn ni: - Bc bit cc ch ct dp ca Bc i ch g. Nc ta cn cha c c lp hon ton. Nhn dn ta cn kh khn Bc di dp cao su nhng bn trong li c i tt mi th l lm m vn lch s... Th l cc ng "tham mu con" phi tr li dp Bc i v di t ch nh ang nng lng ch i...
117
Trong sut thi gian n , cc chnh khch, nh bo, quay phim, chp nh li rt quan tm n i dp ca Bc. H ci xung s nn quai dp, thi nhau bm my t nhiu gc , ghi ghi chp chp... lm anh em cnh v li phi mt phen xem chng v bo v "i hi thn k" y. Nm 1960, Bc n thm mt n v Hi qun nhn dn Vit Nam. Vn i dp "thm nin y". Bc i thm ni n, chn , tri chn nui ca n v. Cn b v chin s rng rn ko theo, ai cng mun chen chn, vt ln c gn Bc, Bc vui ci nm tay chin s ny, v vai chin s khc. Bng Bc ng lai: - Thi, cc chu dm lm tt quai dp ca Bc ri... Nghe Bc ni, c m dng li ci xung yn lng nhn i dp ri li n o ln: - Tha Bc, chu, chu sa... - Tha Bc, chu, chu c "rt dp" y... Nhao nhc, m nh th, nhng ng ch cnh v ch ng ci v bit i dp ca Bc phi ng inh ri; c "rt" cng v ch... Bc ci ni: - Cng phi Bc n ch gc cy kia, c ch da m ng ch! Bc "lp xp" lt i dp en gc cy, mt tay vn vo cy, mt chn co ln tho dp ra, "thch thc": - y! Chu no gii th cha h dp cho Bc... Mt anh nhanh tay ginh ly chic dp, gi ln nhng ng ra, lng tng. Anh bn cnh lic thy, "vt vy" chy bin... Bc phi gic: - ka, ngm mi th, nhanh li cho Bc cn i ch. Anh chin s, lc ny chy i tr li vi chic ba con, my ci inh: - Ti, ti sa dp... Mi ngi dn ra. Pht chc, chic dp c cha xong. - Nhng chin s khng c may mn cha dp phn nn: Ti dp ca Bc c qu, Tha Bc, Bc thay dp i ... Bc nhn cc chin s ni: - Cc chu ni ng... nhng ch c ng mt phn... i dp ca Bc c nhng n ch mi tt quai. Chu cha li chc chn cho Bc th ny th cn "th" lm! Mua i dp khc chng ng l bao, nhng khi cha cn thit cng cha nn Ta phi tit kim v t nc ta cn ngho... i dp c nhn vy, cn "i dp" t ca Bc cng th! Chic xe "Pa - bit - ai" sn xut ti Lin X Bc vn i, c, Vn phng xin "i" xe khc, "i mi" hn, tt hn, nhng Bc khng chu: - Xe ca Bc hng ri ? Anh em tha rng cha hng, nhng mun thay xe Bc i nhanh hn, m hn. Bc ni: - Ai thch nhanh, thch m th i...
118
Hm sau n gi i lm, khng bit l xe hng tht hay "ai" xui m Bc ng i bn xe m xe c "" ra. Bc ci bo ng ch li xe: - My mc c trc trc, ch c bnh tnh sa. Sa xong Bc chu ta i cng kp... Vi pht sau, xe n my.. Bc li ci ni vi ng ch li xe, cnh v: - Th l xe vn cn tt!
Minh Anh (theo ng ch Phan Vn Xon, Cc Cnh v) Trch trong cun Bc H vi chin s NXB Qun i nhn dn, H 1994.
* * *
Chuyn th 83: Ba cm khng chin. Khong gia nm 1952, on i biu qun i gm 20 ngi tiu biu ca cc n v ch lc, b i a phng v dn qun du kch trong c nc n Tuyn Quang d "i hi lin hoan anh hng chin s thi ua cng nng binh ton quc". Trc khi vo i hi, Bc mi cm mi ngi. C Hong Hanh, Thiu tng Trn i Ngha, anh Ng Gia Khm, ch Nguyn Th Chin v mt em thiu nhi c Bc gi ngi cng mm vi Bc. Trn chic bn bng tre na sch s, thc n c by ln, c tht g, c rn, da chua, rau v c mt bt da nu dm c. Bc ni: y l ba cm khng chin chc mng cc chin s thi ua lp nhiu thnh tch trong sn xut v chin u. Trung ng ng v Chnh ph khng c g nhiu, ch ton nhng th do anh em trong c quan v Bc trng trt, chn nui thu hi c, mi c, cc c cc ch n. n l n tht no, n no sc tham gia hi ngh, nghe hiu ht mi iu v ni li vi nhn dn. No, xin mi! Ri Bc cm a gp thc n v o bt cho tng ngi. C ng ch ni: "Chao i! Bc tht chng chu nhiu mn qu". Bc quay sang vui v ni: "Tt c y u l kt qu tng gia sn xut ca tp th c quan: g v c l Bc t nui. Rau th cc c cc ch xem ka - Bc ch tay ra khong t pha sau hi trng. Gia tn cy cao, c mt khong nng rng, nhn r cc lung rau xanh v gin bu ti tt. Bc tip: Rau thm, hnh ti cng khng phi mua. Hm nay cha git ln, Hi ngh thnh cng, ri s khao chung mt ba. Mi ngi mi nghe Bc ni, khng ai gp thc n. Bc li vn v gic: "No tt c n i, n xong ta s ni chuyn vi nhau." C Bc cng n, mi ngi n rt ngon lnh, vui v. Trong ba n, nhn anh Ng Gia Khm c thng tt tay, cm tha xc n tht vt v, Bc rm rm nc mt v c gp cho anh u. Thy ch Chin thch n c, Bc hi: - Qu chu c nui c khng ? - Tha Bc, khng nui . Khi mun n th xch gi ra ng, hoc nh bt ao, h, sng. - y, Bc v anh em trong c quan ch ngn li mt qung sui, vy m c to th y. Bc vui v hi chuyn mi ngi. Ba n hm y tht ngon ming, thoi mi v thn thit.
Trung Kin Trch trong cun "Bc H vi chin s", NXB Qun i nhn dn, H 1994.
* 119

* *
Chuyn th 84: Quyn lao ng ca Bc. vit Bc trong khng chin chng Php, Bc c vic phi i gia mt ngy ma rt to. Anh em cnh v lo tm nga Bc i cho mt. Bc ni: - Chng ta c 7 ngi. Nga ch c mt con, Bc i sao tin. Bc chu phi cng nhau i b ch. Thi, em tr nga cho dn . Anh em nn n mi, Bc mi ng cho dn nga theo mang c. khu an ton, mc du xa ch, nhng mi ln chuyn a im, ngoi vic lm ln tri, Bc chu cn phi o hm, h. Bc thng gip cc chin s bo v v mu hm, cch cm xng, ph t , nn "chong"... Ngay trong mi nh, mi ln Bc u cho o cng s phng my bay tp kch bt ng, cy rng xung. C mi ngy Bc o mt t, sau gi lm vic vi ba bui l xong. Ai mun n gip, Bc ngn li, khng ng v ni : - y l quyn lao ng ca Bc.
Hng Dng Trch trong cun "Bc H vi chin s". Tp 3. NXB Qun i nhn dn. H. 1998.
* * *
Chuyn th 85: Ai n th ngi y tr tin. Nm 1954, ho bnh lp li trn na nc. ng bo cc a phng c sn vt g qu u gi mt t ln biu Bc gii thiu thnh tch tng gia vi Ngi.
Trong mt ba cm, Bc thy c mn c Ngh, qu nh, ci dn, ngm mm. Ba y Bc n rt ngon. Hm sau li c mn c qu hng. Bc n ht vi ba qu. Thy th ng ch anh nui li dn c.
Bc hi: - C mui mua hay ai cho th? - Tha Bc, ng bo Ngh An a ra tng Bc. - C nhiu khng? - D, mt t . Bc chm ri ni: - Th ny nh. C Ngh n rt ngon. Bc n my ba lin l ri. By gi ai mun n na th tr tin cho ng bo Ngh An. ng ch chin s anh nui li ra ni: - Cht cha! bo m.
Bch Hnh Trch trong cun "Bc H vi chin s", tp 3. NXB Qun i nhn dn. H 1998.
* * *
Chuyn th 86: Qu to Bc H cho em b.
120
Thng 4 nm 1946, vi danh ngha l Ch tch nc Vit Nam Dn ch Cng ho, Bc H sang Php m phn vi chnh ph Php v nhng vn c lin quan n vn mnh ca t nc. ng c L thnh ph Pa-ri m tic long trng tht i Bc H. Trc khi ra v, Ngi chn ly mt qu to p trn bn, b vo ti. Mi ngi, k c ng c L u kinh ngc ch ti vic y, ngc nhin v khng giu c s t m. Khi Bc H bc ra khi phng, rt ng b con Vit kiu v c ngi Php na ang ng n Bc. Bc cho mi ngi. Khi Bc trng thy mt b m b mt chu nh c lch m ng li gn, Bc lin gi tay b chu b v a cho chu b qu to. C ch ca Bc H lm nhng ngi c mt t ch t m ngc nhin n ch vui mng v cm phc v tm lng yu tr ca Bc. Trch trong "Bc h vi thiu nhi v ph n", Sd, tr. 103. Chuyn th 87: Mng cho cc chu, Bc cng thng nh m. Mt ln trn ng i thm hp tc x trng cy gii huyn Qung Oai (H Ty) Bc H nhc n m Bc. Hm y khi xe t n Qung Oai, mt on cc em b gi c qung khn , em mc o hoa xen em mc o trng, tay cp sch va trong trng ra, lu ru nh chn s lng. Nhn thy cc chu vui, Bc H cng vui theo. Ngi ni vi ch V K v cc ch ngi cng xe: - Ny! cc ch thy khng, cc chu c n mc p, c i hc, chu no cng vui v phn khi, Bc mng cho cc chu. Ri ging Bc bng trm hn xung. - Lc ny Bc rt nh m ca Bc. M Bc rt thng minh, li l con gi ng nho. Th m m Bc li khng c n lp, n trng u cc ch . Cng nh ph n ngy xa, t nh m Bc phi lo vic nh. Mi ngi cng i khng nn ni cm xc trc tnh cm ca Bc i vi m Bc l c Hong Th Loan. (Theo li k ca ng ch V K) Trch trong "Bc H vi thiu nhi v ph n".Sd, tr. 104.
* * *
Chuyn th 88: So snh. Sch "Sa i li lm vic" k tn X.Y.Z ca Ch tch H Ch Minh vit vo thng 10/1947, c Nh xut bn S tht xut bn ln u tin vo nm 1948, ln th 7 vo nm 1959. T nm 1959 n nay, sch cha c iu kin ti bn na. Chng V ca sch c tiu "Cch lnh o". Tit 3 ca chng ny c Bc t tn "Hc hi qun chng nhng khng theo ui qun chng", trong bi c on Bc nhn mnh rng "Dn chng ng lng vic g cng lm c", "Dn chng khng ng h vic g lm cng
121
khng nn". Dn chng s khng tin chng ta nu cn b khng nhit thnh, khim tn, chu kh hc hi dn chng, "Bit, h khng ni. Ni, h cng khng ni ht li". cp n c im r nht trong t tng ca dn chng l h hay "so snh", Bc vit rt c th: "H so snh by gi v h so snh thi k qua. H so snh tng vic v h so snh ton b. Do s so snh, h thy ch khc nhau, h thy mi mu thun. Ri li do , h kt lun, h ra cch gii quyt". Trong khi vit bi ca mnh, Bc H cho bit: "Dn chng so snh ng, gii quyt ng", l v tai mt h nhiu, vic g h cng nghe, cng thy. V s so snh k cng m cch gii quyt ca dn chng bao gi cng gn gng, h p l, cng bnh", "Dn chng cng do cch so snh m h bit r rng (cn b)" Bc cn dn: "Trong dn chng, c nhiu tng lp khc nhau, trnh khc nhau, kin khc nhau", "C nhin khng phi dn chng ni g, ta cng c nhm mt theo". V Bc H dy cn b cng phi bit so snh, "So i snh li, s li ra mt kin m mi ngi u tn thnh, hoc s ng ngi tn thnh", "thnh mt kin y , kin tc l ci kch thc n t r s pht trin trnh ca dn chng trong ni , trong lc . Theo kin m lm, nht nh thnh cng". "So i snh li, phn tch r rng l cch lm vic c khoa hc". Cui cng Bc H cn dn v mong mun lm nh th mi trnh khi ci c on, mi trnh khi sai lm. Cn b l "Trung tm ca vn ", rng ct ca t chc, "cn b quyt nh tt c" . Cn phi "so i snh li" chn ng cn b cn cho ng, cho qun i. "Lm nh th, chnh sch cn b, nhn dn s nht tr, m ng ta s pht trin rt mau chng v vng vng". l nhng dng ch kt lun cui cng ca Bc H trong bi vit nm 1947 y.
Theo cun "Nh li Bc dy", Sd, tr. 222.
Chuyn th 89: o c ngi n cm. Mt chin s bo v Bc - sau ny c phong qun hm cp tng - c ln ni rng: "Bc thng dy qun dn ta "cn, kim, lim, chnh, ch cng, v t". Bc dy phi lm gng trc. Bc dy phi nu cao o c cch mng. C cn b ngh rng o c cch mng l p dng trong cng tc thi. Bn thn ti, c gn Bc thy ngay trong khi n cm. Bc cng dy cho chng ti th no l "o c". Th nht, Bc khng bao gi i hi l Ch tch nc phi c n th ny, th kia. Khng chin gian kh nh l Bc sng nh mt ngi bnh thng, khi ho bnh lp li c iu kin Bc cng khng mun coi mnh l "vua" c g ngon, l l "cng, hin" . Th hai, mn n ca Bc rt gin d, ton cc mn dn tc, tng c, c kho.... thng l ch 3 mn trong c bt canh, kh hn l 4 - 5 mn thi... Th ba, Bc thng bo chng ti, n mn g cho ht mn y, khng ng a vo cc mn khc. Gp thc n phi cho c . Ct ming b cng phi cho vung vc. Nh ln i khu 4, ng ch B th v Ch tch Qung Bnh n cm vi Bc, trong mm c mt bt mm Ngh hi
122
nhiu Bc dng ba xong trc, ngi bn mm cm. Hai cn b tnh n tip ri bung a. Bc nhn bt mm ni: - Hai ch x bt mm ra, cho cm thm vo n cho ht. Hai "quan u tnh" nh phi n tip va no, va mn... Chiu hm , hai ng ch a Bc i thm b bin, tri nng, n mn nn kht nc qu. Ln khc, mt cn b ngoi giao cao cp ngi H Tnh c n cm vi Bc, gp my cng rau mung cui cng vo bt tng n ht. Tng l hon thnh nhim v no ng Bc li ni: - Tng Ngh ng bo cho Bc, ngon lm. Chu cho thm t cm vo bt "qu t" cho ht.... Th t, c mn g ngon khng bao gi Bc n mt mnh, Bc s cho ngi ny, ngi kia ri sau cng mi n phn mnh, thng l phn t nht. n xong thu xp bt a gn gng, vt v cho ngi phc v. Th nm, ti c cm gic l i khi n cm c nhng giy pht Bc cm i a, nng bt cm. Bc nh t l v iu g . Tng nh Bc ngh n ng bo, c gi, em b i rch u u. Tng nh Bc nh li nhng ngy lao ng x ngi kim tng mu bnh n, ung, lm cch mng.... Hay l Bc li ngh n nhng ln t y khng c g n. Tht kh hiu m cng kh hiu, ti li cng thng Bc qu, thng qu. By gi vo nhng ba tic cao lng, m v, ru bia thc n by la lit, qui l ti li nh n Bc ri... c n cng chng thy ngon nh khi xa ngi vo mm cm m bc vi Bc".
Trch trong cun: "Tm lng ca Bc". Sd, tr. 107.
Chuyn th 90: Gng mu tn trng lut l. Hng ngy, Bc thng cn dn anh em cnh v chng ti phi lun c thc t chc, k lut, trit tn trng ni quy chung. Bc bo: "Khi bn bc cng vic g, quyt ngh th phi trit thi hnh. Nu t t ra cho mnh nhng vic phi lm th cng quyt thc hin cho bng c". Mt hm chng ti theo Bc n thm mt ngi cha lch s. Hm y l ngy l, cc v s, khch nc ngoi v nhn dn i l, tham quan cha rt ng. Bc va vo cha, v s c lin ra n Bc v khn khon xin Ngi ng ci dp, nhng Bc khng ng . n thm cha, Bc dng li dp ngoi nh mi ngi, xong mi bc vo v gi ng mi nghi thc nh ngi dn n l. Trn ng t cha v nh, xe ang bon bon, bng n mt ng t bt ln. ng ph ang lc ng ngi. Xe ca Bc nh cc xe khc u dng li c. Chng ti lo lng nhn nhau. Nu nhn dn trng thy Bc, h s a ra ng t ny th chng ti khng bit lm th no c. Ngh vy, chng ti bn c mt ng ch cnh v chy n bc yu cu cng an giao cnh bt n xanh m ng cho xe Bc. Nhng Bc hiu , Ngi ngn li ri bo chng ti:
123
- Cc ch khng c lm nh th. Phi gng mu tn trng lut l giao thng, khng nn bt ngi khc nhng quyn u tin cho mnh. Chng ti va n hn, va xc ng, hi hp ch ngi cng an giao cnh bt n xanh xe qua...
Theo Phan Vn Xon, Hong Hu Khng, Hng Nam. Trch trong cun "Nhng nm thng bn Bc" NXB Cng an nhn dn. H 1985
* * *
Chuyn th 91: Nc nng nc ngui. Bui u khng chin chng Php, c mt ng ch cn b trung on thng hay qut mng, i khi cn bp tai chin s. ng ch ny tng l giao thng, bo v Bc i ra nc ngoi trc Cch mng Thng Tm. c tin nhn dn "d lun" v ng ch ny, mt hm, Bc cho gi ln Vit Bc. Bc dn trm n tip khu ATK, d c n sm, cng gia tra mi cho ng ch y vo gp Bc. Tri ma h, nng chang chang, i b ng ng "ng ch Trung on" v c m hi, ngi nh bc la. n ni, Bc ch sn. Trn bn t hai cc nc, mt cc nc si c chng va nh mi rt, bc hi nghi ngt, cn cc kia l nc lnh. Sau khi cho hi xong, Bc ch vo cc nc nng ni: - Ch ung i. ng ch cn b ku ln: - Tri! Nng th ny m Bc li cho nc nng lm sao chu ung c. Bc mm ci: - ra th. Th ch thch ung nc ngui, mt khng? - D c . Bc nghim nt mt ni: - Nc nng, c ch v ti u khng ung c. Khi ch nng, c chin s ca ch v c ti cng khng hp thu c Ho nh, im m cng nh cc nc ngui d ung, d tip thu hn. Hiu Bc gio dc, ng ch cn b nhn li, ha s sa cha.
Theo Nguyn Vit Hng.Sd. tr. 125.
* * *
Chuyn th 92: Ch ng c au khng? Vo u nm 1954, tit tri sang xun, nhng Vit Bc vn cn rt. Gi bc thi mnh, ma phn lm rm gy nn ci lnh but, Bc vn lm vic rt khuya. Bc khoc chic o
124
bng c, ming ngm iu thuc l thnh thong li hng ln, ting my ch lch tch, lch tch u u... Tri lnh, nhng c ng gc bn Bc, ti thy lng mnh nh c si m ln. Ti nh bc chn i vng quanh ln. Mt ln va i, va ngh, ti b tht chn xung mt ci h trnh my bay. Ti ang tm cch ln khi h, cht nghe c ting bc chn i v pha mnh. C ting hi: - Ch no ng y? Cha kp nhn ra ai, th ti thy hai tay Bc tun vo hai nch, chm ru ca Bc chm vo m ti. Ti c trn tnh li ni mt li th git mnh khi thy Bc khng khoc o bng, Bc i tt, mt chn c guc, mt chn khng, nc mt ti tro ra. Va ko, Bc va hi: - Ch ng c au khng? Bc s khp ngi ti, nn chn, nn tay ti. Ri Bc ni: - Ch ng th au lm. Ch c ngi xung y bp chn cho au. Ngi xung! Ngi xung! Ti bng hong c ngi, khng tin tai mnh na. C tht l Bc ni nh vy khng! Bc i! Bc thng chng chu qu! Ti tr li Bc: - Tha Bc, chu khng vic g . Ri ti c gng bc i Bc yn lng. Bc ci hin hu v cn dn: "Bt c lm vic g ch cng phi cn thn". Ri Bc quay vo. Ti ng nhn theo Bc cho n lc li nghe ting my ch ca Bc ku ln lch tch, u u trn nh sn gia m Vit Bc.
ND (theo li k ca Ng Vn Ni) Trch trong "Bc H, con ngi v phong cch" tp 2, NXB Lao ng, H. 1993.
Chuyn th 93: n no ri hy n lm vic. Anh em, bn b, h hng lu ngy gp nhau, cng ung mt chn ru, n vi nhau mt ba cm cng l vic thng tnh. Ci chnh l tm lng trung thc, tnh ngha, knh trng, yu thng nhau ch khng nn "khch mt kha mi" tranh th chi tiu "tin cha" x lng. Khch khng nn v cng v "gi " kho ch nh "nghnh tip". Anh em gn Bc cho bit, d trong khng chin Vit Bc, hay khi v H Ni, k c trong nhng nm chng M, cu nc, h i cng tc xa, gn, l nht nh Bc "bt" mang cm i theo. Khi cm nm, n c ng, m. Khi l bnh m vi thc n ngui. Ch c canh l cho vo phch n ba, Bc dng cho nng. Nh ln v thm tnh Thi Bnh, Tnh y v U ban nhn dn c ni Bc li n cm. Bc ni: "i thm tnh lt cn n ung ni g". Ni xong, Bc li thng cn b v c cm sn. Bc gi ng ch cnh v a cm nm thc n mn ca Bc n v bo: - Mi ng ch B th v Ch tch n n cm vi Bc. Cn ch v bc s sang mm kia n cm vi cn b tnh.
125
Thng l i cng tc, n ba, Bc cho dng xe, chn ni vng, mt, sch, Bc, chu mang cm ra n. Lm vic xong, Bc chn gi ra v kp n cm " nh". Nu khng, li c cm nu ba th hai mang theo. Ch khi no u, cng tc lu Bc mi chu "n" cm a phng. Bao gi Bc cng dn "ch nh": - on Bc i c tng ny ngi. Nu c, ch n tng ny, tng ny... D khng nghe li Bc, ch nh dn "c" ra, Bc cng c cch ring ca Bc. Bc ni vi anh em: - Bc chu ta ch n ht mn ny, mn ny thi. Cn mn ny nguyn. Nh ch thit tha mi Bc dng th mn "cy nh 1 vn", Bc cng ch gp vo bt anh em v bt mnh mi ngi mt ming ri li xp ngay ngn a thc n y, kin quyt ra ngoi mm, ngi ngoi nhn vo thy a thc n vn nh nguyn vn. Bc ni vi cn b: - Ngi ta dn ra mt ba sang, Bc chu mnh c khi cng chng n u, chng n ht. Nhng i ri li ci ting: y, Bc H n thm cng lm cm th ny, th n, cng iu ng ngi ny, ngi n t giao t sang, mt thi gian. Th l, t mnh, Bc li bao ch e cho ci chuyn xi, tht... C n no ri n lm vic.
Nguyn Vit Hng Trch trong "Bc H, con ngi v phong cch", NXB Lao ng, H. 1993, T. 4.
* * *
Chuyn th 94: Tm lng ca Bc H vi chin s. i vi chin s l nhng ngi hy sinh nhiu nht cho dn tc, Bc H thng dnh cho anh em s chm lo sn sc n tnh, chu o nht. Ma ng, thng anh em chin s rt mt rng ni hay bng bin. Bc em tm o la ca mnh c ng bo tng, bn u gi ly tin mua o m gi cho cc chin s. Bc thng ni: "Chin s cn i kh, ti n ngon sao c!". "Chin s cn rch ri, mnh mc th ny cng l y lm ri?". Ma h nm y (1967), tri H Ni rt nng. Sc khe Bc H km, thn kinh tui gi cng suy nhc, d b tot m hi, t m, c ngy phi thay my ln qun o, c khi hong ti ch, ri li thay ngay. Bc khng cho dng my iu ha nhit . Bc bo: mi n hi lm, Bc khng chu c! (Bc khng dng nn ni vy thi, ch my c nt x thm). Thy tri oi bc qu, Bc ni vi ng ch V K: - Nng nng th ny, cc ch b i trc phng khng trn nc hi trng Ba nh th chu sao c? Cc ch y c nc ung khng? Ch th ln tm hiu xem th no, v cho Bc bit. ng ch V K ln, c bit trn c mt t sng my 14 ly 5. U ct s si, nu ch bn vo th ch c hy sinh, rt nguy him. Tri nng chi, ng mt lc m hoa c mt. ng ch V K hi: - Cc ng ch c nc ngt ung khng? - Nc ch thng cn cha c, ly u ra nc ngt! - Di hi trng thy c nc ngt c m!
126
- y dnh cho cc ng b n hp mi c ung, cn bn ti ly u ra! ng ch V K v ni li vi Bc, Bc gi in ngay cho ng ch Vn Tin Dng: - Sao cc ch khng lo nc ung cho cc chin s trc phng khng? Nghe ni sng trn nc hi trng Ba nh rt s si, ch phi lo sa ngay m bo an ton cho chin s trong chin u! Sau Bc bo ng ch V K i ly s tit kim ca Bc, xem tin tit kim ca Bc cn bao nhiu. Ti sao Bc c tin tit kim? Lng Bc cao nht nc, nhng hng thng cng ch tiu. Mi chi ph cho sinh hot ca Bc, t ci chi lng g, u ghi vo lng c. Tin tit kim ca Bc l do cc bo tr nhun bt cho Bc. Bc vit bo nhiu, c nm hng trm bi. Cc bo gi n bao nhiu, vn phng u gi vo s tit kim ca Bc. Trong khng chin chng thc dn Php, Bc cng c tin tit kim. n dp tt Nguyn n, Bc li em chia cho cn b cc c quan chung quanh Bc, mua ln n xun. ng ch V K xem s v bo co: - Tha Bc, cn li tt c hn 25.000 ng (lc l mt mn tin rt ln, tng ng vi khong 60 lng vng). Bc bo: - Ch chuyn ngay s tin cho B Tng tham mu v ni: l qu ca Bc tng mua nc ngt cho anh em chin s trc phng khng ung, khng phi ch cho nhng chin s Ba nh, m cho tt c cc chin s ang trc chin trn mm pho khp min Bc. Nu s tin khng th yu cu a phng no c b i phng khng trc chin gp sc vo cng lo! V sau, B T lnh Phng khng Khng qun bo co li cho Vn phng Ph Ch tch bit: s tin ca Bc mua nc ung cho b i phng khng, khng qun c mt tun!
Trn c Hiu (theo li k ca ng ch V K) Trch trong Bc H, con ngi v phong cch NXB Lao ng. H. 1993, T. 1
Chuyn th 95: Ch Bc thuyt minh cho. Khi cn hot ng chin khu Vit Bc, Bc thng xem phim cng cc ng ch phc v trong c quan. l nhng gi pht, Bc chu thoi mi sau hng tun, hng thng lm vic trong hon cnh thiu thn, cng thng. Mt ln, my chiu phim chy u u, trn mn nh din ra nhng cnh ni tip nhau, ting i thoi ca cc nhn vt si ni..., nhng ngi xem khng ai hiu g c, v l phim nc ngoi m khng c thuyt minh. Nh bit r yu cu mi ngi, Bc hi ng ch ph trch chiu phim: - Sao ch khng thuyt minh cho mi ngi nghe? ng ch ph trch tha vi Bc l phim mi nhp v, khng c bn thuyt minh km. Nhng v thc hin lch chiu phim do c quan quy nh nn c thc hin chng trnh Vi n ci n hu, Bc ni: - Ch Bc thuyt minh cho...
127
Bc cm micr, tm tt on phim va chiu v trc tip thuyt minh ht b phim. Mi ngi cng thm mn phc Bc. Ho bnh lp li, c quan ca Bc chuyn v H Ni. Lch chiu phim trong c quan Bc vn c duy tr. Thng vo ti th 7, ti phng ln ngi nh Ph Ch tch c chng trnh chiu phim. Ti y, nghe c phim hay, ngi xem kh ng. ng gi, Bc ti. Ngi ra hiu cho mi ngi ngng v tay ri nhanh nhn ngi vo gh. Mt s chu nh tu tt ngi quanh Bc. Bui chiu phim: "Hong t Cc" bt u. Mi ngi trt t theo di phim. Song ln ny, ng ch thuyt minh cha xem trc, nn nhiu on li thuyt minh v hnh nh khng n nhp vi nhau. Ngi xem kh theo di. C ngi x xo, phn nn... Nhiu ngi quay li ch t my chiu c ch i... Hiu r hon cnh, Bc bo ng ch thuyt minh: - Ch thuyt minh nh vy lm mt c ci hay ca b phim. Ch Bc thuyt minh cho. Ni ri, Bc cm micr chm ch theo di hnh nh, lng nghe i thoi v thuyt minh trc tip b phim Php ny. Mi ngi chm ch theo di. C lc Bc gii thch thm. Li thuyt minh r rng, ngn gn. Ging Bc m p gi cm... Ngi xem hng c ln mn nh. Cnh cung in huy hong ca nh vua... Hong t bn cung chn v. Mi tn trng mt con Cc. Cc ni ting ngi. Nng Cc yu cu hong t a mnh v Cung. Hong t bun b v phi sng chung vi nng Cc. Song c iu l l, t khi chung phng vi nng Cc, hong t c n nhng ba n ngon hn yn tic trc y, nh ca lun lun ngn np sch, p. Hong t b mt theo di. Cui cng, nng Cc hin nguyn hnh l mt c gi p, duyn dng. T , hai ngi sng cuc i hnh phc... Phim kt thc. Nh thng l, mi ngi hng v Bc ch i mt li, mt ca Bc, Bc hi mi ngi: - Phim c hay khng? - D, hay lm ! Mi ngi ng thanh tr li. Bc li hi: - Hay v sao? V khng i cu tr li, Bc gii thch lun: - Hay v c ni dung tt. Cu chuyn rn mi ngi mun c la i hnh phc, th ng qu l thuc vo hnh thc bn ngoi; cn phi c ci p bn trong, ci p bn cht, v phm gi con ngi. Cc ti t ng kho, mu sc p, tnh tit hp dn... Ngi xem hm y hiu thm v ni dung phim, v Bc. Lm vic g Bc cng mun em li iu b ch cho mi ngi, phc v mi ngi...
Nguyn L Trch trong "Bc H, con ngi v phong cch", NXB Lao ng, H. 1993, T. 3.
* * *
Chuyn th 96: Ch lm nh th l khng c.
128
Vo khong nm 1947 bc s Chnh c giao nhim v chm sc sc kho Bc H. Ln u tin n gp Bc; bc s thy Bc ang nm trn vng ca nh Hng Thi. Thy bc s n, Bc ngi dy hi: - Ch i u y? - Tha Bc, chu l bc s c phn cng sang phc v Bc. - Bc khng m u. Ch xung vn phng, ch ch Phan M m v chm sc sc kho cho cc ch di ... Ngy khng chin vi Bc, ng ch Chnh thy Bc t b m au. Ln Bc b st rt. Bc mi bc s Chnh ln thm bnh cho Bc. Khi thy Bc b st cao, bc s ang tnh xem nn dng thuc g th Bc bo: - Bc "ra lnh" cho ch cha hai hm l phi ht st. Bc s Chnh lo qu. Bc st cao nh th cha hai ngy th khi hn lm sao c. Sau khi bc s tim cho Bc, cn st h dn... Bc ci ni: - y ch xem, Bc "ra lnh" cha hai ngy phi khi th m ng nh th y! Mt ln, nghe tin v bc s n cng tc vng gn y. Bc c bc s i cng tc n vng v bc s ang lm vic, c cho 2 v chng gp nhau. V thi gian gp, xong cng vic bc s v ngay, khng gh vo thm v. Khi v ti c quan, bc s Chnh gp Bc, cha kp bo co cng vic thi Bc hi ngay: - Thm y c khe khng? Khi bit bc s Chnh khng gp c v, Bc t khng vui, Ngi ni: "Bc c ch i cng tc l cho c ch gp nhau. ti m khng vo thm v ng vin thm y, ch lm nh th khng c !".
Minh Hin (su tm) Trch trong: Bc H vi chin s, Sd, tr. 136.
Chuyn th 97: Bc qut. Nm y, Bc n thm tri iu dng thng binh H Ni. Tin Bc n nhanh chng lan ra khp tri. Anh ch em thng binh ai cng mun len vo gn Bc, qun c nng phi dng i. ang lc Bc thm hi sc khe thng binh bng mt ng ch hng mt nh mt y t dn n xin ng bn Bc. ng ch Ninh i vi Bc nh bc li ng ch y, nhng Bc i ti, gi hai tay ra n. ng ch thng binh m chm ly Bc nghn ngo "Bc i!" Bc lng i giy lt ri mi tip tc cu chuyn thm hi. Bc n tng ging anh ch em au nng hi thm bnh tt cha, mi ba n c bao nhiu bt cm. Hm y, tri nng bc, Bc ly ci qut giy vn dng, qut cho cc thng binh. C ngi nh lm thay, Bc ni: - Bc qut.
129
Hm y, lc ra v Bc khng vui. V c l v th m khi c quan nh lp my iu ho nhit ni Bc , Bc bo em ra cho cc ng ch thng binh.

Nguyn Dung Trch trong: "Bc H vi chin s", NXB Qun i nhn dn, H. 1998, T 3.
* * *
Chuyn th 98: Bc H vi chin s ngi dn tc. Bc ca chng ta yu qu mi chin s. i vi cc chin s gii, chin s ngi dn tc, Bc cn chm sc hn v y l nhng ngi lm cch mng kh khn hn chin s trai, chin s ngi Kinh nhiu. Anh hng La Vn Cu, dn tc Ty mi mi khng qun ba cm ca Bc "i" vi rau, tht g... nhng "sn phm" do chnh Bc nui, trng. Bc hi thm m Cu, gi qu cho m, dn cn b to mi iu kin Cu v thm m, gip gia nh. Nhiu chin s ngi dn tc ly h H cho mnh nh H Vai, H Can Lch, H Vn Bt... Ma thu nm 1964, ch Chong Kring Thm - chin s ngi dn tc C Tu, tham gia on i biu Mt trn Dn tc Gii phng min Nam c ra min Bc, gp Bc H. Ch Thm k: on chng ti va bc xung xe th thy Bc ng ch ngay ngoi sn. Bc m hn thm thit cc thnh vin trong on. Chng ti theo Bc n dy bn tip khch k ngay ngoi vn y hoa v nng. Thy ti mc b qun o dn tc, Bc ni: - Chu ng l con gi dn tc C Tu gi c tnh cht ca dn tc mnh. Ch Ngn, ch Cao gp Bc, mng qu khc ln. Bc du dng bo: - Cc chu gi ng khc. Gp Bc phi vui ch. Hai chu hy k cho Bc nghe b con ta tin tuyn nh M nh th no? Ti tha: - Tha Bc, chu thng, chu nh Bc. Tt c ng bo dn tc min Nam u thng nh Bc. Sau ti k Bc nghe mt s chuyn chin u ca m Gin, anh Bn, em Th... Bc ni: - Cuc khng chin ca ng bo min Nam ta l ton dn, ton din. Tr, gi, gi, trai, Kinh, C Tu, C Tang v ng bo cc dn tc khc u sn xut gii, chin u gii". Ti hiu l Bc dnh tnh thng mnh mng ca Bc cho tt c chng ta.
Trch trong cun: "Tm lng ca Bc", Sd, tr. 138.
* * *
Chuyn th 99: Tm lng ca Bc vi thng binh, lit s.
130
Ngy 10 thng 3 nm 1946 bo Cu quc ng th ca Ch tch H Ch Minh gi ng bo Nam B. Trong th c on Ngi vit: "Ti xin knh cn ci cho vong linh cc anh ch em b thn v nc v cc ng bo hy sinh trong cuc u tranh cho nc nh. S hy sinh khng phi l ung". Tip sau , trong Th gi ng bo min Nam, Ch tch H Ch Minh li vit: "Ti nghing mnh trc anh hn nhng chin s v ng bo Vit Nam v T quc m hy sinh anh dng". Hn na thng sau khi i Php v, ngy 7 thng 11 nm 1946, Ngi n d l "Ma ng binh s" do Hi lin hip quc dn Vit Nam t chc ti Nh ht ln thnh ph H Ni, vn ng ng bo hu phng ng gp tin ca may o trn th cho chin s, thng binh, bnh binh. Cuc khng chin ton quc chng Php thu ht nhiu thanh nin nam n tham gia qun i. Mt s chin s hy sinh anh dng, mt s na l thng binh, bnh binh, i sng gp nhiu kh khn, mc du anh ch em tnh nguyn chu ng khng ku ca, phn nn. Trc tnh hnh y, thng 6 nm 1947, Ch tch H Ch Minh ngh Chnh ph chn mt ngy no trong nm lm "Ngy Thng binh" ng bo ta c dp t lng hiu ngha, yu mn thng binh. C l - tr nhng ngy k nim quc t - "Ngy Thng binh" l ngy k nim trong nc u tin c t chc. Hng ng v p li tm lng ca Ch tch H Ch Minh, mt hi ngh tr b khai mc ti x Ph Minh, huyn i T, tnh Thi Nguyn gm c mt s i biu Trung ng, khu v tnh. Hi ngh nht tr ly ngy 27 thng 7 hng nm l Ngy Thng binh Lit s v t chc ngay ln u trong nm 1947. Bo V quc qun s 11 , ra ngy 27 thng 7 nm 1947 ng th ca Ch tch H Ch Minh gi Thng trc Ban t chc "Ngy Thng binh ton quc". u th Ngi vit: "ang khi T quc lm nguy, giang sn, s nghip, m m, n cha, nh th ca t tin ta b uy hip. Cha m, anh em, v con, ao vn, lng mc ta b nguy ngp. Ai l ngi xung phong trc ht chng c qun th? l nhng chin s m nay mt s thnh ra thng binh". Ch tch H Ch Minh gii thch: "thng binh l ngi hy sinh gia nh, hy sinh xng mu bo v T quc, bo v ng bo. V li ch ca T quc, ca ng bo m cc ng ch chu m yu, qu qut. V vy, T quc v ng bo phi bit n, phi gip nhng ngi con anh dng y". Cui th, Ngi vn ng ng bo nhng cm s o, gip thng binh. Bn thn Ngi xung phong gp chic o la, mt thng lng v tin n mt ba ca Ngi v ca tt c cc nhn vin ca Ph Ch tch, tng cng l mt ngn mt trm hai mi by ng (1.127 ng) tng thng binh. Nm sau, ngy 27 thng 7 nm 1948, trong mt th di y tnh thng yu, Bc ni: "Nn ngoi xm nh trn lt to e da trn ngp c non sng T quc, e da cun tri c tnh mnh, ti sn, chm m c b m, v con, dn ta. Trong cn nguy him y, s ng thanh nin yu qu ca nc ta quyt em xng mu ca h p thnh mt bc tng ng, mt con vng ngn cn nn ngoi xm trn ngp T quc, lm hi ng bo". Ngi xt xa vit: "H quyt liu cht chng ch, cho T quc v ng bo sng. Ngy nay, b m h mt mt ngi con yu qu. V tr tr nn b go. Con di tr nn m ci.
131
Trn bn th gia nh thm mt linh bi t s. Tay chn tn ph ca thng binh s khng mc li c. V nhng t s s khng th ti sinh".
Trch trong cun "Tm lng ca Bc" NXB Cng an nhn dn, H. 2005.
* * *
Chuyn th 100: Tm lng ca Bc. Trong nhng ngy ra thm min Bc, on anh hng, dng s min Nam c Bc chm lo, n cn nh cha n vi con. Bc bo ti (v ti c ph trch theo di sc kho v i sng ca on): - C Bi, phi chm sc cc c, cc ch y tht tt, ng cc c cc ch y m. Mt ba, ng em Hunh Vn nh b st rt, Bc bit c, gi ti ln hi: - Ch nh b st ra sao? Ti bo co tnh hnh ca ng ch nh cho Bc. Bc nhc: - C phi cho cc c, cc ch y n ung y , ch cc mn n ca a phng cc c, cc ch y n c nhiu, sc khe mi tt. Mt hm khc, Bc ch vo Trn Dng v hi ti: - C Bi, ti sao ch Dng hi gy? Bc nghe anh hng Vai k chuyn qu hng min ni ngho kh ca mnh. Bc cm ng ni: Thng nht Bc v Nam, th no cng v thm qu hng chu Vai. Trong nhng ngy sng bn Bc, ti cng thm tha hn tnh cm ca Bc i vi ng bo min Nam. Ch T Th Kiu ni vi ti: - Cng c gn Bc, cng thy Bc thng yu dn min Nam ta qu ch . Ni xong, hai ch em li khc v sung sng v cm ng trc tm lng ca Bc H.
Hin Minh (Ghi li k ca ng ch H Th Bi) Trch trong cun Bc H vi chin s NXB Qun i nhn dn. H. 1994
* * *
Chuyn th 101: Bc H tm cho tr Vit Bc. Hn mt nm xa T quc, tri qua ngt ba chc nh t ca Tng Gii Thch gn khp Qung Ty, Bc H tr v Pc B cui mm 1944. Nhn thy vic gi v sinh nc n v ni cha c dn y ch , Bc bo chng ti cng Bc bt tay dn dp. Mt bui sng Bc bo cc chu xp hng i ra pha khe nc. Ngi t tay ci qun o cho cc chu b, ln lt tm ra, k c cho tng chu. Chng va tm, va a, bn c nc vo mt Bc. Trong s bn tr c Bc tm cho hm c chu Thn (con trai ti) chc u, tc dnh
bt. Tm gi xong, Bc cn lm thuc dt cho. Thuc xt, thy chu ku, Bc H d dnh ngt ngo:
132
- Khng sao, ch mt lt l ht xt ngay thi chu . Ri Bc ni vi m thanh nin chng ti ng quanh : - Cc c, cc ch, v chng cn tr phi gi gn quanh nm sch s cho con ci, bnh gh ly nhanh lm y, tht kh cho chu ti. Chng ti im lng, cm ng. Trng thy my chu mc qun o bn v rch, Bc khng vui: - Cc chu ny con c ch no y. Ly o sch thay cho tr, cn mang qun o bn i git, ch no rch th khu li. B c ti gn mt trm tui, nghe vy xut xoa thn phc, ni: - ng gi ny l con ngi qu gi lm y. Ri b c bo b ti bng mt bt cho c nh trng g li mi Bc H. Bc t v khng bng lng: - Cc ng ch lm cch mng, ti cng lm cch mng, ti sao ti c n c bit hn cc ng ch? V Ngi ng dy b bt cho trng g mi c ti n v ni: - y mi l ngi cn c c bit bi dng. B sng gn trm tui ri, kh cc nhiu nhiu, cn n kho sng n ngy t nc c lp, vui hng thi bnh.
Trch trong: Bc H vi thiu nhi v ph n NXB Hi nh vn, H. 2002
* * *
Chuyn th 102: Bc H quan tm n n phng vin. Trong i hi Ph n ton quc ln th ba, ti l phng vin bo Ph n Vit Nam c vo Ph Ch tch chp nh, a tin v vit v cuc gp g gia Bc H vi cc i biu ph n trong v ngoi nc. i biu tnh no cng mun chp nh chung vi Bc, nhng Bc dnh u tin cho cc i biu min ni v i biu quc t. Va lc Bc ang cm iu thuc cha kp ht th cc ch i biu dn tc va tp hp nhau, qun o mu sc xin chp nh chung vi Bc. Ti sung sng c bm mt "P" nh chp Bc ang ng ni chung vi cc ch. Ring phn mnh, ti vn thm mong c chp mt nh chn dung Bc ng mt mnh. Cc ch em i biu ra v, ti tn ngn mi gia vn cy. Tin on i biu cui cng xong, Bc quay gt li, bc chn ln my bc cu thang trc Ph Ch tch. Ti vi gi chic my nh Pralike, nhng cha kp bm th Bc bc nhanh ln thm. Ti ang loay hoay vi chic my nh cha ngh ra cch no chp c nh Bc, th Bc trng thy, Bc hiu , mm ci ng li, trong vi giy kp cho ti bm "tch".
Nguyt T Trch trong: Bc H vi thiu nhi v ph n Sd, tr, 146
* * *
Chuyn th 103: Tnh thng yu bao la.
133
on chuyn gia y t Cng ho Dn ch c chng ti sang ti th H Ni vo ngy 2 thng 2 nm 1956, sau mt thi gian ngt ba tun p tu lin vn quc t t thnh ph Bc lin. Chng ti c thy gm 35 ngi, do Gio s Tin s Kic-s, nh gii phu xut sc lm trng on. Tt c chng ti sang Vit Nam ln u v u t ho nhng cng u lo lng, hi hp trc nhim v m Hi ng ton quc Mt trn dn tc giao cho l gip trang b nh thng Ph Don, tc bnh vin Hu ngh Vit Nam - Cng ho Dn ch c ngy nay, bng nhng my mc v dng c y t do nhn dn nc chng ti gi tng nhn dn Vit Nam anh em. Ring ti v mt vi anh ch em na, trong c ng ch Tht-xk, Tn-man, v-s, Vt-xtuba c nhim v hon thnh xng lm chn tay gi cho cc ng ch thng binh Vit Nam. Ti cn nh, nhng ngy u ti Vit Nam, thi tit kh lnh v Tt Nguyn n cng sp n. C mt khng kh n nc chun bi Tt. Chng ti c sng vi cc bn Vit Nam trong khng kh y v khng bao gi qun cc mn n dn tc, cc phong tc, cc tr vui trong Tt c truyn. Ring ng ch trng on ca chng ti cn c hng mt vinh d c bit cng mt s bn quc t n Tt vi Bc H. i d v, ng ch k cho chng ti nghe nhiu mu chuyn l th trong dp vui him c y v chng ti u hy vng rng trong thi gian cng tc Vit Nam s c dp c trng thy Ngi. V, khng ng l chng ti khng nhng c trng thy v lnh t knh yu ca nhn dn Vit Nam m cn c tha chuyn vi Ngi, c bn Ngi nhiu ln. Ln th nht l ti mng 9 thng 6, chng ti c Bc mi n d cuc vui trong vn Ph Ch tch do Ngi t chc ring cho cc chuyn gia cc nc x hi ch ngha chu u. Ti nh m y Bc rt vui, coi chng ti nh ngi quen thn lu v chnh v vy, ngay t gi pht u, chng ti hon ton khng cm thy nhng ngn cch gia v lnh o ti cao ca mt Nh nc vi nhng cng dn bnh thng. Bc k cho chng ti nghe v nhng ngy u khng chin chng thc dn Php, v nhng au thng, mt mt m nhn dn Vit Nam phi chu dng ginh cho c nn c lp, t do chn chnh ca mnh. Bc ni: Bc thay mt Chnh ph v nhn dn Vit Nam cho mng nhng ngi anh em x hi ch ngha t nhng phng tri xa sang y chung sc, chung lng gip nhn dn Vit Nam trong cng cuc xy dng li t nc. Bc c ni c th, khng c din vn trang nghim g c, cng chnh v vy m chng ti cng thm tha nhng iu Bc mong mun. Bc i gp, ni chuyn vi tng on chuyn gia. Vi on chng ti, Bc cng hi rt k v cng vic ca tng nhm, tng ngi. Bit ti ph trch nhm chnh hnh, Bc dng li hi kh k ni dung cng vic v dn nu c yu cu g th c cho Bc bit. Thy chng ti cn rt tr, Bc hi th m tnh hnh gia nh, v con ra sao. Ti c tha vi Bc l ti cha xy ng gia nh, ngi yu ca ti ang cng tc th Bc-lin. Chng ti ha hn vi nhau l s lm l thnh hn sau chuyn i cng tc ny. Bc v vai ti thn mt ni: "Cho ti gi li thm ngi bn gi thn yu ca ng ch v mong hai ngi vit th u cho nhau". Ti rt sung sng c chuyn li thm ca Ngi ti ngi yu ca ti. Trong chn thng cng tc Vit Nam, ti vit cho c y nhng bc th v iu th v l cho n nay, nhng bc th y vn cn gi c c. Bc cng c hi thm ng ch c-n Brc, ngi va mi ci v c ba thng th nhn c lnh i cng tc Vit Nam. ng ch c-n Brc bo co vi Bc rng, lc u ngi v y cng bun, nhng khi hiu r ngha cng vic m chng s lm th li vui v ngay... Cng trong cuc vui y, Bc ngh tng ng ch chuyn gia ht mt bi dn ca ca nc mnh. M u l ting ht m du ca mt n vn cng Vit Nam. Chng ti thy gay qu, bi v lm thy thuc chng ti u c ti ht. M cc chuyn gia nc khc cng chng hn g
134
chng ti! Nhng ri ai cng ht. on chng ti rt n hn l khng thuc mt bi dn ca no c, cho nn xin php Bc ht bi "L on Ten-l-man", mt bi ht quen thuc ca nhng ngi tng chin u Ty Ban Nha. V Bc cng gt u khen. Nh c ln gp y, c Bc H quan tm, khuyn khch, ti cng t tin trong cng vic ca mnh. Chng hn vic m rng xng chnh hnh lc u khng phi l c nhiu ng ch Vit Nam tn thnh. Ti trnh by kin ca ti vi mt ng ch cn b cao cp ca Vit Nam v khng ng Bc cng bit chuyn ny. Cui cng kin ca ti c Bc, ng ch Trng Chinh hi y l Tng B th ng v ng ch Th tng Phm Vn ng ng h. Ngy 28/7/1956, nhn khnh thnh bnh vin Hu ngh Vit Nam - Cng ho Dn ch c. Bc H ti thm, mang n cho cn b, cng nhn vin Vit Nam v Cng ho Dn ch c nim phn khi c bit. Tic rng, ti khng c mt hm v bn i cng tc a phng. Nhng t lu sau, vo ngy 12/8, ti cuc chiu i tin on i biu Mt trn Dn tc nc Cng ho Dn ch c do ng ch Smt-xl dn u ang thm Vit Nam, ti sung sng c gp li Bc v c iu kin bo co vi Ngi v cng vic ca chng ti. Ti cng khng qun by t nim xc ng ca mnh v s quan tm ca Bc. Bc bo: "Chng ti cm n cc ng ch mi ng ch!". Bc t quan tm c bit vi vn lm chn tay gi v cng tc thng binh x hi ni chung. Qua nhng iu Ngi hi, ti nhn thy rt r tnh cm yu thng ca Bc i vi anh em thng binh. Tht ra, ti nhn thy iu ngay t khi mt ng em bc s Vit Nam cho ti xem bc th ca Bc H gi anh em thng binh, bnh binh nm 1948. L th ngn, nhng trn y tnh thng yu ca v cha gi i vi nhng ngi con u t ca T quc, ng thi th hin ni dung ht sc ng n i vi cng tc thng binh. Ti nh mi mt cu trong l th : "Ti cng ng bo lun lun nh n cc ng ch". Va qua, ti c i nghin cu tnh hnh cng tc thng binh trn ton min Bc, vo n tn khu gii tuyn Vnh Linh, cho nn c th bo co vi Bc H mt s suy ngh ca ti. Bc tng ni "Thng binh tn ch khng ph ti ngh l mt kin ht sc quan trng, bi v n ng vin mnh m anh em thng binh lun lun nhn thy trin vng ca i mnh, ngha l c th tr thnh ngi c ch cho x hi. Bc H rt ch nghe nhng iu ti tha vi Ngi. Sau , Bc nhn ti vi v trm ngm: - ng ch -, ng ch c vui lng vit thnh vn bn cho ti nhng kin ng ch va ni khng? Ti sung sng p: - D, tha Bc, c ! Bc t hi lng. Mt lt sau Ngi li ni: - Hay th ny vy: ti s ngh mt nh bo ca chng ti n ghi li nhng kin ca ng ch v cho ng ln bo. Ti khng ng iu ti ni li c th c ch nh vy. t hm sau, c mt ng ch bo Nhn dn n tm gp ti v chng ti lm vic vi nhau trong hai gi lin theo ch th ca Bc. D nhin, ti c th ni t m hn l khi tha chuyn vi Bc, v ni thm v tm quan trng ca th dc th thao i vi sc kho ca anh em thng binh - tht tnh l n cn quan trng hn c i vi ngi thng - n gip anh em vng tin sc lc mnh, t thy lm ch c sc kho ca mnh, khng b l thuc vo thng tt hay tr ngi v thng tt. Ti cng trnh by mt s kinh nghim v vic dy ngh cho thng binh Cng ho Dn ch c v bo Nhn dn cng gii thiu li.
135
L mt thy thuc, ti rt xc ng trc s quan tm ca Bc i vi thng binh, mt mi quan tm cha chan tnh thng yu. Chnh tnh cm ca Ngi ng vin ti nhiu trong nhng ngy cng tc Vit Nam cng nh trong sut qu trnh cng tc sau ny ca ti. C th ni: Chng ti lm vic vi tt c tri tim mnh.
Trch trong: Bc H nh chng ti bitSd, tr.158
* * *
Chuyn th 104: i lm rung vi nng dn. Bc sinh ra v ln ln trong gia nh nh Nho, nhng l nh Nho c ngun gc nng dn. Thi gian di t tm b n tui hc tr Bc sng qu gia nhng ngi ngho kh, mt nng hai sng ngoi ng nn Ngi thm tha ni kh, ni vt v ca ngi nng dn. Nhng vic ca ngh nng i vi Bc cng khng c g xa l. Thi k hot ng cch mng n c ngoi, khi Ngi c bu vo Ban Chp hnh Quc t Nng dn, c ngi thc mc hoi nghi v Bc khai trong l lch l xut thn nh Nho, tr thc, ngh nghip chnh li l thy th, h e rng Bc s khng c iu kin am hiu cc vn v nng dn. Sau khi b mc i hi Nng dn, cc i biu i thm mt nng trang, thy nng dn ang lao ng, Bc cng xn qun xung gip mt nng dn ang lm rung, vic nh nng i vi Bc khng g kh khn, trong khi cc i biu nhiu ngi ang lng tng, th Bc lm nhanh nhn nh mt nng dn thc th, trc con mt thn phc ca mi ngi. C ai bit mt thi Bc ra ng cng ngi dn qu lng Sen lm lng, hay nhng lc i trng nho cng nhng ngi nng dn ngho kh Bruklin nc M. Trn mt trn bo ch cng lun, Bc l ngi vit nhiu v nng dn, t co, vch mt s bc lt sc lao ng ngi nng dn ca a ch cng ho phong kin, y nng dn vo con ng bn cng bng su cao thu nng. Bc tm ra v chnh Ngi thc hin cng lnh gii phng ngi nng dn bng cuc Cch mng Thng Tm lch s. Ngi li mt di sn c mt khng hai trong lch s loi ngi chn dung mt lnh t bn ngi nng dn... Ngay sau khi ginh c chnh quyn, tuy bn trm cng nghn vic, Bc vn dnh nhiu thi gian, khng ch nhc nh cc a phng p chng bo lt, m cn trc tip xung tn cc x n c, kim tra cng vic. Bit tin sng Hng khu vc Hng Yn, Thi Bnh b v, Bc ch thn xung kim tra vic khc phc hu qu c bin php kp thi cng chnh quyn a phng vn ng gip nhn dn vt qua kh khn. Bc hi cn k s ngi b nn, trc ht phi lo ci n h khi i ba, sau n ni v n nh sinh hot cho mi ngi, tp trung nhn ti vt lc p li ch b v. Bc ha khi no p xong Bc s xung thm. Th ri gi ng li ha, bn thng sau Bc xung ct bng khnh thnh ch va mi p. Bc i kim tra mt lt, nhn ch gip ranh mi c, Ngi nhc nh phi tng cng gia c mi an ton. Bc va i va nhn th ln, khen p nhanh nhng cha ln cht, cn tng cng thm lc lng m tht k mi bo m lu di. Thay mt "Ban i sng mi" nh vn Nguyn Huy Tng n bo co vi Bc l hot ng ca Ban da trn ba nguyn tc: dn tc, dn ch v khoa hc. Nghe xong, Bc bn ni: "Trong ng bo ta cha my ngi hiu nhng t ch ni m hin nay h cn l cn ci ny'', va ni Bc va ch tay vo bng, "phi c ci n nu khng c n khng lm g c. Hot
136
ng ca "Ban i sng mi" cng phi tp trung ci , vn ng b con "l lnh m l rch", "tng gia sn xut, cu i" Hu qu nn i nm 1945 nh mt bng ma gh rn ph ln cuc sng i rch ca ngi nng dn, cng lm khng kh m m kh khn thm. Trn cng v Ch tch nc, Bc i xung cc a phng nh Ninh Bnh, Thi Bnh... n c vic cu i, t chc tng gia sn xut, p phng chng thin tai... Mt ln trong cuc hp, bn chng i, Bc ni: ''Cc ch bit khng, ngi xa ni: dn v thc vi thin''. C ng ch tng Bc ni nhm bn cha li: Tha Bc "Dn d thc vi tin ch ". Bc ci v gii thch: "Bc ni "Dn d thc vi thin" l ngi xa dy ''Dn ly ci n lm tri", ng, Chnh ph phi lo ci n cho dn khng c dn i". l Bc ly li ca Lc Sinh ni vi Hn Cao T: "Nh vua ly dn lm tri, dn ly ci n lm tri". Bc dy tht ch l. Nm 1955, nghe tin l lt ln Kin An gy thit hi ln v ngi v ca cho nhn dn, Bc cho gi ng ch c trch nhim ln hi c th. Bc hi: x Ha Ngha my ngi cht, nh ca, trng hc, bnh x b bao nhiu. Khi nghe bo co con s thit hi c th. Bc rt lo lng v rm rm nc mt, nht l bit c nhiu gia nh cht ngi v tri nh ca. Bc cn dn phi c phng n t m khc phc hu qu thit hi. Ngi ch th Tnh y phi trc tip ch o v dn i dn li: "Trc ht phi lo khng mt ngi b i". C n ma nc l, hay k hn hn Bc thng trc tip xung a phng tham gia "chng tri" cng nhn dn. Nh ln v cng trng i thy nng Bc - Hng - Hi, Bc xung cng trng tham gia lao ng nh mt ngi dn. Trn ng i, thy mt ch ang y xe ct kt nng n ln dc, Bc vi chy n y gip ch... Ln Bc v Hi Hng tham gia chng hn vi nng dn, nghe tin Bc v cc ng ch cn b tnh t chc n Bc long trng. Bc khng hi lng, ph bnh ngay: "Bc v l i chng hn ch c phi i chi u m n tip" Bc n mc qun o nh mt lo nng thc s. Ngi i rt nhanh n ch nhn dn ang o mng, xn qun, xn tay o xung cng o t vi b con, li pha sau cc "quan cch mng" trong nhng b qun o bnh bao ang lng tng h thn trc dn chng. Cui cng tt c cng o xung o t vi b con theo gng Bc. Bc khng ni, khng h ho, nhng Ngi lm cuc "cch mng" cho "cc quan" trc mun dn. Bc n cm chung vi mi ngi ti ni ang o mng. Thy ngi xi cm xi bt no cng v Bc ni vui: "Ch xi cm th ny th cng vic lm sao cho y c" Ba n c Bc vui hn ln. Bc hi chuyn: "Cc ch c bit nu nng khng?" Mi ngi k theo cch hiu ca mnh. Bc tha hiu chng c ai nh thc s gip v nu n c nn nghe ni nu nng sao th k vy. Ri Bc k chuyn hi xa Bc lm ph bp th no nn bit nu nng, Bc ni ngh nu n ai bit nu k l bit ngay, cn ai ch nghe hoc nhn th khng th bp c ngi khc, v k thut nu n quan trng l ch ny. Bc ch vo mi, ch khng phi ch ny - Bc ch vo mt v tai. Bc ni tip, v sao mi ngi phi bit nu n l v va gip c c y c thi gian hc tp v nui dy con ci va rn luyn mnh, cha ci bnh ho, bnh s, bnh gia trng thm cn c , cho vic bp nc l ca n b. Hn na khi t mnh nu th mnh n ngon hn, thch n mn no th lm mn y. Chuyn vui, nhng Bc gio dc o c con ngi, o c cng sn trong cn b. Bc lo lng quan tm n s tin b ca cn b t nhng vic lm bnh thng nht nhng chnh l nhng xut pht im ca o c chn chnh, m mi ngi cn b mun dn tin th soi vo t xem xt rn luyn hon thin mnh. Bc v H ng chng hn, khi n mt con mng chn ngang ng, ng ch Ch tch tnh mi Bc i vng n ch d qua hn. Nhn xung thy ng ch Ch tch tnh i i giy bng ln. Bc bo: "Ch c i ng y"; ni ri, Bc ci dp li tt qua cho nhanh n vi
137
nng dn ang tt nc chng hn. Sang b bn kia, Bc bo mi mi cng tt nc gip dn. Bc ch mt thanh nin n mc bnh bao cng tt nc vi Bc, nhng ng ch ny khng bit tt nc, ng ch B th tnh li: "Tha Bc, ng ch ny l nh bo ". Bc ci v ni: "Nh bo ca nng dn th phi bit lao ng nh nng dn th vit mi ng c". Mi ngi dn chng ta ai cng c xem hnh nh Bc ang p nc trn gung chng ng, ghi nhn trong ta hnh nh Bc ha mnh vi ni vt v mt nng hai sng ca ngi nng dn. Khc su trong ta tm nim Ch tch nc cng l mt cng dn mt ngi lao ng trong triu triu ngi khng c g cch bit. l hnh nh c ghi li vo nm 1960 khi Bc v chng ng ti x Hip Lc. Va p gung nc, Bc va nhc nn lp bi vo trc ngi p vt v, m nng sut cao hn. Bc hi cc c thanh nin c bit ht i khng, ri Bc ly Kiu: "Trm nm trong ci ngi ta, chng ng thng li mi l ngi ngoan". Bc bo cc c ly tip, cc c v mi nhn Bc nn khng chun b khng ly tip c ch bit v tay, v xin mc n vi Bc. Bc ni: ''Mun lao ng mt v c sc mnh thanh nin nn t chc vn ngh". Nm 1958, Bc v Nam nh d Hi ngh "Bn v sn xut nng nghip". Bc chm ch lng nghe cc bn bo co thnh tch ca cc n v. Bc ch bn bo co ni v cch lm cc loi phn bn. Bc ng ln nhn khp hi trng v hi to: "Ch no gnh bn cho hai so la c y khng?". Khng c ai ng dy. Mt ng ch cn b tnh y bo co l ngi nng dn khng thuc din tham d hi ngh ny. Bc ph hnh v yu cu cho ngi n d hi ngh ngay. Bc hi, ch em ph n y c i phn na khng? Cc ng ch cn b tnh cha dm bo co vi Bc ngay, may c ch i biu n li: "Tha Bc, ch em y khng quen gnh nn ci g cng i ". Bc dn: "Nn tm cch ci tin vn chuyn bng xe cho ch em v lu di". Nm 1968, Bc v chng hn Nghim Xun (huyn Thng Tn); hm Bc n sm, ng bo cn vng, tin ng Bc xung khu dn c, hi thm b con. Bc vo mt nh dn hi Tt va qua gia nh n Tt c vui khng? C c gi 60 tui tha vi Bc l n Tt khng vui. Bc hi v sao, c k li gia nh t xa c ngi nh gn ng, va qua huyn c lnh ui b i m ng, khng bi thng, cng khng ch cho gia nh chuyn i u, v th gia nh n Tt khng vui, ngi ra lnh y l ng ch tch huyn. Bc lng nghe m v mt khng vui, Bc bo, lm ngi cn b nh vy l khng xng ng, khng khc g cng ho xa. Sau Bc ch th phi iu tra lm r ngay. V Ch tch kia b k lut. Lng dn rt phn khi v nhc mi chuyn nh lm gng cho cn b i vi dn phi lm g. Hm Bc tham gia chng hn vi dn, tri nng to c ng ch cm che cho Bc, Bc bo: "Dn chu c th Bc cng chu c, ch lm nh Bc l ng quan thi xa". Trn ng i chng hn gip dn, thy pha trc c xe cng an ci inh i dp ng, Bc cho dng xe v lnh cho xe cng an dng li, Bc mi i tip. Bc ph bnh: "Bc xung vi dn chng hn m cc ch lm cho dn h s th xung lm g?"... Nhng nm thng cui i, tuy sc khe yu nhng Ngi dnh nhiu thi gian lm vic vi cc ng ch ph trch nng nghip. Hp B Chnh tr hay trong cc bui lm vic v nng nghip Bc thng nhc n iu l Hp tc x. Bc bo cng nhn c ngy k nim, nn ly ngy ban hnh iu l Hp tc x lm ngy k nim cho nng dn. Bc dn vit bn iu l sao cho nng dn t hc cng hiu c. Sau khi c bn d tho. Bc ni y l bn dng cho cn b, cn i vi x vin th vit phi tm tt hn, d hiu hn. Bc c v sa cha rt k, c ch no ch ngha cu k kh hiu Bc u sa li. S th t cc chng nh s La M, Bc
138
sa li "chng Mt... Hai..." Sau Bc yu cu chuyn ni dung bn iu l sang din ca pht trn i pht thanh cho dn d thuc, d nh, lm theo.
B Ngc Trch trong H Ch Minh chn dung i thng NXB Lao ng, H. 2005
* * *
Chuyn th 105: Ngi Php, ngi M. Tun bo "y Paris" ra ngy 18/6/1946 l mt trong nhng bi vit sm nht, tng i y nht v phong cch ca Bc H. "Ch tch nc Vit Nam l mt ngi gin d qu i. Quanh nm ng ch mc mt b o ka ki xong xnh v khi nhng ngi cng tc quanh ng , ni vi ng rng vi a v ng ngy nay, nhiu khi cn phi mc cho c trang trng, th ng ch mm ci tr li: "Chn g ta tng rng chng ta c qu trng v c o p mc, trong khi bao nhiu ng bo mnh trn ang rt run trong thnh ph v cc vng qu". S n gin d n cc , nh mt nh n s, l mt c tnh r rt nht ca Ch tch H Ch Minh. Mt tun l ng nhn n mt ba, khng phi l hnh h mnh cho kh s m l nu mt tm gng d xn go cho ng bo ng lm gim bi nn i trong nc. Ht thy mi ngi xung quanh u bt chc hnh ng ca ng. Trong nhng ngy thng, ng dng cm Bc B ph, ngi chung vi ht thy mi ngi. Ngi ta thy quy qun xung quanh bn n: cc b trng, nhng th k v c nhng cu thiu nin phc v bn giy. Nh c c tnh gin d ca ng m khi ngi n vi mi ngi ng khng lm ai phi gi k nhiu qu, m tri li, khng kh chung l ra, lc no cng thn mt, cng vui v, gy cho ba n mt v gia nh. Tnh gin d v thn mt ca ng cn biu l ra trong nhng bi din vn. Khng bao gi ng t v thng thi, vn rt rng ca ng. ng thng tho by th ting khc nhau v ni c rt nhiu ting th m, tri li ng ch dng nhng cu nm na, khin cho mt ngi d qu ma cht phc nghe cng hiu ngay c. Ngy ng vit x lun cho bo Cu Quc, trc khi em bi cho nh in, bao gi ng cng em c cho mt s ngi khng bit ch, ng gi, b gi cng nghe. Nu ng thy thnh gi t v khng hiu my nhng tng trong bi vit lp tc ng vit li ngay bi khc. Tt c c tnh H Ch Minh bao gm trong mt c ch b nh . Ch tch H Ch Minh rt ght li ni khoa trng, vn v. Mi bi din vn ca ng l mt bi hc nh kt lun bng mt kin o c. Bi nhng tng ht sc gin n y m bi din vn ca ng c mt ting vang ln trong gii tr thc v dn chng". Hai mi lm nm sau bi vit trn, nm 1971 - sau khi Bc H mt, mt ngi M nh bo, nh vn y-vt Han-bc-stn trong cun sch "H" ca mnh, do Nh xut bn Rngdm Hao-s Niu-oc n hnh vit: " H Ch Minh l mt trong nhng nhn vt k l ca thi i ny - hi ging Gng-i, hi ging L nin, hon ton Vit Nam. C l hn bt k mt ngi no khc ca th k ny, i vi dn tc ca ng, v i vi c th gii ng l hin thn ca mt cuc cch mng. Th nhng i vi hu ht nng dn Vit Nam, ng l biu tng ca cuc sng, hy vng, u tranh, hy sinh v thng li ca h. ng l mt ngi Vit Nam lch s, khim tn, ni nng ha nh, khng mng a v, lun lun mc qun o n gin nht - cch n mc ca ng khng khc
139
my ngi nng dn ngho nht - mt phong cch m Phng Ty ch giu ng trong nhiu nm, ci ng thiu nghi thc quyn lc, khng c ng phc, khng theo thi trang. Cho n mt ngy h mi tnh ng v nhn thy chnh ci tnh gin d y, ci sng bi s gin d y, ci kh nng ha mnh vo nhn dn y l c s cho s thnh cng ca ng. Trong mt nc khi m dn chng thy nhng ngi cm u t ti mt a v no ri tr thnh "Ty" hn l "Vit Nam", b quyn lc, tin bc v li sng phng Ty lm thi nt; trong mt nc khi nhng ngi ngoi ln kh cao th khng lm g cho dn chng c, lp tc b bn mnh cho ngi nc ngoi, tnh gin d ca ng H l mt sc mnh. a v cng cao sang, ng cng gin d v trong sch. Hnh nh ng lun lun gi c nhng gi tr vnh cu ca ngi Vit Nam: knh gi, yu tr, ght tin ca. ng H khng c tm kim cho mnh nhng ci trang sc quyn lc v ng t tin mnh v mi quan h ca ng vi nhn dn, vi lch s n ni khng cn nhng pho tng, nhng ci cu, nhng pho sch, nhng tm nh chng t iu cho mnh v cho thin h bit. Vic ng t chi s sng bi c nhn l c bit ng ch trong ci x hi km pht trin...".
Nguyn Vit Hng Trch trong "Bc H, con ngi v phong cch" tp 4. NXB Lao ng. H. 1993
* * *
Chuyn th 106: Ci ui Tn Ng Khng. Mt cn b cp cao d lp Chnh ng Trung ng kho 1, nm 1952 ti Vit Bc, ni vi chng ti: - By gi xem Ty Du k hay, p tht y nhng mnh vn nh mi cu chuyn " ngoi" Ty Du K hay nht m mnh c Bc H dy. Nm y, Bc n lp. Bc ni: "cc c, cc ch (bao gi Bc cng gi cc c trc, ng bo, chin s trc) hc cng thng, nn Bc ngh ti nay ngh hc Bc chu ta ni chuyn vui". C lp v tay hoan h, khng kh lp hc si ni hn ln. Bc hi "Trong cc ch y, ai c Ty Du K?". Nhiu cnh tay gi ln. Bc nhn thy ng Tn Quang Phit l nh hot ng cch mng, ngi tham gia sng lp ng Tn Vit, by gi l Tng th k U ban Thng trc Quc hi, Bc mi ng Phit, ng hng Ngh An ln k chuyn, nhng yu cu ch c ni trong 15 pht. ng Phit mi i c vi on ht gi, nh th thc "k vn tt kh lm" v ng Phit "tru" li Bc: "xin mi Bc". Bc ci, "thng cm'' ri k: "T khi loi ngi c u c t hu th sinh ra nhiu thi h, tt xu. ng Tng l mt v chn tu, bn cht tt, c lng nhn hu, c tnh khoan dung. ng ta mun chng p bc, nhng khng c ng li cch mng dn ng. Tin vo sc mnh cm ho ca o Pht, nn ng tnh nguyn i ly Kinh Pht truyn b. Sau 14 nm tri, tc l qua 5048 ngy m, thy tr ng Tng vt 18 vn 8 ngn dm dng, chu ng 81 tai ng ly c 55 b kinh gm 5.048 quyn. l pho truyn di, du tranh gia thin v c, chnh ngha v phi ngha. Cn c th tm thy Ty Du K nhiu vn b ch na. ng Tng l mt ngi c lp trng kin nh, c bn lnh, to c ci "bt bin" i ph vi ci "Vn bin''.
140
Cn Tn Ng Khng v khng tu thnh o c nn vn cn ci ui. Khi Tn Ng Khng bin thnh ci nh th ci ui sau phi ho php lm ci ct c. Bn ma vng thy l, ti sao ct c pha sau nh, pht hin ra ci ui ca T Thin i Thnh nn khng b mc la, khng vo nh na, nn mu ca h Tn b tht bi...". Nghe n y chng ti "s" qu. Qu l c nghe mt bn "tng thut" gi tr v Ty Du K. Bit chc l Bc cn c ci g na nn ch... Bc ni tip: "Ngi cch mng chng ta nu khng tu dng th cng c phen c ci ui y, d nh s c ngy gy hu qu khn lng''... C lp ngi im...
Nguyn Vit Hng Trch trong cun: Bc H, con ngi v phong cch Sd, tr. 177
* * *
Chuyn th 107: Thi ua v lng yu nc th ta thng. Nhng bc nh Bc H chng ta bit c n ngy nay, thng l khng thy Bc mc com-l, tht c vt. Nh li khong thng 10 nm1945, khi i thm tnh Thi Bnh, Bc gp mt i vin bo v chn i giy ght, tht lng to bn (by gi gi l xanh -tuya-rng...) v tht c c vt na. Bc dng li ni: - Ch m cng phi tht ci ny ? Trong Bc b ph, thy c mt s cn b t chin khu mi v "xng xnh", Bc nh nhng: - Trng cc ch ra dng ngi thnh ph ri... Bc bao gi cng mong ng bo ai cng c cm n, o mc, c hc hnh. Ri Bc cn mong cc chu c o p, c gi c khn la... Bc khng bao gi ly ca mnh p t ngi khc, khng bt ai c phi theo mnh. Ln sang thm mt nc bn, mt cn b ngoi giao xin php Bc ra ph. Bc bt cn b mc qun o, tht c vt nghim chnh ri mi cho php i. Bc ni: - i sng kh hn th n mc cng c kh ln. Nhng phi ty cnh, ty thi. "Thi" v "cnh" nm 1945 l a s ng bo ta va qua 80 nm b p bc n l, qua cn i t Du, va b lt bo, ming cm, c khoai cha n, o khng mc. Th m cc cn b - l nhng y t ca nhn dn, nh li Bc dy - li mc nhng b qun o sang trng, t tin, khng phi lc, th "kh coi". Khi Bc i thm ng bo nng dn, Bc i dp, ti run g, Bc b dp, xn qun li rung, tt nc vi b con. Trong khi c anh cn b i giy bng long, ch c th dng trn b hi thm. Bo Nhn dn ngy 18 thng 5 nm 1994, c ng mt bi, ni dung tm tt nh sau: Chuyn rng vo khong cui thng 4 nm 1946, do tnh hnh thc dn Php khng chu t b xm lc tr li Vit Nam, to iu kin, thi gian chun b khng chin, Bc v phi
141
on do Th tng Phm Vn ng lm trng on, sang thm Php iu nh vi Chnh ph Php. Trc ngy ra i, vn thy Bc lm vic theo ng thi gian biu nh, chng thy Bc "sm sa g''. Trong khi , mt s cn b trong phi on lo tm hiu "mt'' Pa -ri, lo may mc nhng b com-l, s mi, cvt, ng giy mi v c ngi cn lo c khon nc hoa. Vic lm y ca cc cn b cng l iu tt. Nhng c iu chc l cc "v" i hi xa hay c th hi n o, c v nh mt cuc thi ua may sm. Chuyn n tai Bc. Thng yu, bnh ng, nhng khng th khng nhc nh, Bc ni: - Cc ch mun thi ua vi Tng thng, Th tng nc ngoi v n mc th thua h thi. Bc chu ta thi ua vi h v lng yu nc, thng dn th ta mi thng.
Nguyn Vit Hng
* * *
Chuyn th 108: Phi quan tm n mi ngi hn. Hi trng ng Nguyn i Quc cn cn c khng chin Vit Bc, mt ln Bc H n d l b ging ca trng. Xung thm nh bp, Bc thy lm c c v linh nh, Bc ni vi ng ch ph trch trng: "Ny, b mc, ch khng phi "b bng" u nh! Khng chin cn kh khn lm y, cc ch ". n ba n, thy mm cm ch c mt bt, mt i a, Bc hi: "Th Bc n vi ai?". ng ch ph trch gi u gi tai: "D, xin Bc n ring cho tin...". Bc ngt li: "Khng tin g c. Th ra cc ch mun cho Bc n trn ngi trc ?". V Bc i phi b cc mn n ca cn b, nhn vin nh trng ln cho Bc xem, ri Bc bo k thm bn gh cho mi ngi cng n vi Bc. B tr xong xui c ri, Bc mi vui v, bo mi ngi: Ngi c vo y, n chung vi Bc, n mt mnh th Bc n sao c? Khi Bc ln ni chuyn vi cc hc vin, ng ch ph trch trng gii thiu: "Bc H s hun th cho chng ta". Bc ci m bo rng: Ti ni chuyn vi cc ng ch thi. ch c ''hun th"g u. Bui ti, Bc li trng lm vic. Cc ng ch mang n cho Bc mt chic n ta ng rt sng. Khong 9 -10 gi ti, Bc cm n xung vn phng trng v bo rng: n ny to, tn du lm! Bc cn lm vic khuya, mt chic n con thi cng . Cc ng ch i cho Bc chic n khc". Sng sm hm sau, trc khi Bc chia tay trng, ng ch ph trch hi Bc c iu g cn dn thm v cng vic ca trng. Ngi ni: "Ti ch mong l cc ng ch ng quan tm n ti qu m phi quan tm n mi ngi hn".
Trch trong cun: Bc H vi chin s. NXB Qun i nhn dn, H. 1994
* * *
Chuyn th 109: i Sng ca dn quan trng hn. Nm 1951, hai nh quay phim chin s min Nam Nguyn Th on, L Minh Hin c tham gia vo on cn b min Nam ra Vit Bc.
142
on c Bc H tip thn mt v t chc n tip long trng ti Vn phng Ch tch nc. Ring my anh em in nh min Nam cn c Bc mi n trong mt cuc lin hoan la tri m m. Anh em ngh Bc cho php "quay" mt s cnh lm vic, sinh hot ca Bc. Bc ng . Vi chic my quay phim "c l s" v mt s mt phim t i, L Minh Hin ghi c mt s hnh nh qu gi - cho n ngy nay l v gi - v Bc H. ng ch Hin v ng ch on vn cn y ny l Bc mc qun o gin d qu, s mang v min Nam chiu ln, ng bo c th l qu xc ng hoc l ch trch ngi quay phim. ng ch on bn vi ng ch Hin l ngh Bc mc b ka ki i cn, kiu Tn Trung Sn, b c nht ca Bc quay ''cho p". Tng Bc ng , no ng Bc ni: - Bc nh th y, c th no cc ch c th m quay. - ''Thua" keo ny, li by keo khc. Lu lu hai anh em li "xin" Bc mc b i cn "cho". Thy cc ngh s nn n mi, Bc cng nh mc "cho" i ba ln, nhng khi cn thit... T lm phim cn quay c mt s cnh Bc nh my ch, trng rau xanh, i cng tc li sui, ci nga. Anh em cn nh xin quay mt s cnh na v i sng hng ngy ca Bc. Bc ni: - Thi! i sng ca Bc lc ny khng quan trng bng i sng ca nhn dn.
Trch trong cun: Bc H vi chin stp 4. NXB Qun i nhn dn, H, 1994
* * *
Chuyn th 110: ng bin nhanh gic no cng thng. Nhn dp n cc ng ch min Nam ra thm min Bc vo gip tt Nguyn n, Vn phng Trung ng ng t chc ba cm thn mt... Cc ng ch v gia nh c mi n d ng . Ring cn thiu gia nh i tng V Nguyn Gip, Ban T chc c i mt lt... Bc bo: "ng gi ta i n cm, ai ti chm phn". ang lc mi ngi chun b nng cc th i tng V Nguyn Gip v gia nh ti. Bit chm, i tng mc d mc qun phc vn vi b hai chu nh khn trng bc vo phng. V ng ch cng chu ln theo sau vi v... Thy i tng, Bc xem gi ri ni: "Ch Vn chm 5 pht? i tng cng chm gi ?''... i tng vi t hai chu xung ri li trc Bc ng nghim ni: - Tha Bc, ring qun ch lc th c ng d dng. Song cn "lc lng dn qun du kch" ng o th ny c ng kh qu ! Bc ci v khen: - Gii! Ch ng bin nhanh nh vy, nu nm vng lc lng ca mnh th gic no cng thng. Ni ri Bc ch vo bn n: - Xung trn! Mi ngi cng ci c ln v theo Bc vo "trn".
143

Minh Hin Trch trong cun: Bc H vi chin s NXB Qun i nhn d6an, H. 1994
* * *
Chuyn th 111: Ch "quan liu" vit nh th no? Nm 1952, trong mt ln n thm lp "chnh hun" chnh tr cn b trung, cao cp, anh em quy qun xung quanh Bc, nghe Bc k chuyn, dn d. Cui bui, Bc cm mt ci que ni: - Cc ch hc gii, by gi Bc ch ny xem cc ch c bit khng nh! Anh em hng ng "Vng !" "vng ?". Ngi no bit ting Php, ting Anh, ting Trung Quc th "nhm" li kin thc ca mnh, ngi khng bit ting nc ngoi th bn khon c ch g kh m li khng c c nh? Bc v mt vch ngang trn mt t ri hi: - Ch g no? Tng ch "phn"... ch "c i" no ch ch ny ai m khng bit. C lp h ln: Tha Bc, ch "nht" . Bc khen: - Gii y. Ri Bc li gch mt gch na di ch nht. Cha kp hi. anh em n ln: - Ch "nh" . Bc ng vin: - Gii lm... Ngi li gch thm mt gch na di hai gch c. - Ch "tam" ... Bc ci: - Kh lm. Ri Ngi vch thm mt vch na di ch "tam". - Ch g no ? "Cc v" ngi ra, nhn vo vch u tin th va phi, vch th hai di hn c hi lch mt cht, vch th ha di hn t na cng khng c song song" cho lm, vch th t di nht, c v "cong" lm ri... Ting Php th khng phi. Ting Hn ch "t" va khc c ! Bc gic: - Th no ? Cc nh "mc - xt" ? Bc li cm que vch mt vch, ri hai vch dc t trn xung di, ban u th thng ng, xung n vch ngang th hai "quo", vch ba th "quo", vch bn nh mt con giun, long ngong nh ci ui chut nht... Bc ng dy: - Chu ht ? C th th khng on ra... Cc ch bit c y...
144
que xung t, Bc ni: - Ch trng, chnh sch, ng li ca ng ng n... n tnh hi cong, n huyn "t hu', n x sai lch. V sao? V cn b khng lm ng, khng nm chc ch trng ng li, khng gn gi dn, khng chu lm "y t nhn dn" m ch mun lm "quan cch mng". Cho nn ch y l ch "quan liu". Cc ch khng hc nhng bit v vn lm. Cn ci cc ch hc, th cc ch li t lm... Hc vin c lp ng im, khng dm nhn vo Bc.
Nguyn Hng Nhung Trch trong cun: Bc H vi chin s NXB Hi nh vn, H. 2002
* * *
Chuyn th 112: Lm sao lo cho cc chu n no, c qun o mc. Thng 8 nm 1945, y ban Cch mng hp nh Tn Tro, c i biu khp ni n d chun b cuc tng khi ngha ton quc. Bc H v cc i biu ang ngi hp nh Tn Tro th ng bo a phng - i biu cc dn tc Ty, Tri, Nng n cho mng, thm hi. Hm c khong 2, 3 em nh chng ba bn tui trong xm ra chi trc nh. Cc em u xanh gy, bng ng, t beo, li trn trung, lm lem, i chn t. Bc H trng thy rt thng, xc ng, ch cc chu, Bc ni vi i biu n d i hi Tn Tro: - Nhim v ca chng ta l lm sao cho cc chu c n no, c qun o mc. Cu ni ca Ngi mi mi ghi su trong t nh mi ngi c mt trong bui hp v ai cng thy c trch nhim thing ling chm lo cho i sng tr em c no cm, m o.
Theo li k ca i tng V Nguyn Gip Trch trong cun: Bc H vi thiu nhi v ph n NXB Hi nh vn, H. 2002
Chuyn th 113: D t hay tng u phi lo phc v nhn dn. Vo khong thng 7 nm 1944, mt my bay M b qun Nht bn ri Ho An, Cao Bng. Phi cng M nhy d ri xung cnh rng b du kch a phng bt. Lc ny M trong phe ng minh chng pht xt. Phi cng M c a n ch chng ti. Bc gi ti n, ch th: - Tuy ta cn thiu thn, nhng cc ch c gng cho anh ta n ung tng i, c x t t, nhn o h hiu ta. Vng lnh Bc, chng ti lm nh vy. Phi cng M c n vi khu phn hn chng ti. Sau my ngy, Bc cho a anh ta n gp Bc. Bc hi chuyn bng ting Anh. Ngi phi cng v cng ngc nhin, tr mt nhn Bc y v knh phc, khng sao hiu ni chn rng ni ny li gp c mt ng gi gy guc, mc o chm vi i mt rc sng li ni ting Anh rt thnh tho, am hiu phong tc nc M. Sao (Shaw) - tn ngi phi cng - tha thit xin c th v b ch huy M ang ng trn t Trung Quc, d c phi tn ph n bao nhiu khi v nc cng xin Chnh ph M v gia nh lo chu. Bc mm ci v gii thch thm:
145
- Cc anh trong qun i ng minh, cng chung mt mc ch chin u chng ch ngha pht xt, bo v ho bnh th gii. Chng ti c x vi anh nh th ny l th hin nhn g cam kt thin ch ch khng phi dng anh vo mc ch kim li. Sao hiu v cng knh phc, tin tng Bc. Sau , chnh anh ta c Bc cho theo sang Cn Minh, trao li cho B t lnh M. Bc Trung Quc v c mt thi gian, B T lnh qun i M in cho Bc, xin c c ngi sang hp tc bng cch h s cho ngi nhy d xung cn c Tn Tro. Ti li c Bc giao nhim v n 5 ngi M ny. Chng ti t la ly khi lm m hiu cho my bay bit mc tiu. Khi h nhy d xung, chng ti tp hp b i hoan h h. H rt cm ng trc vic lm ca ta. Sau khi tip nhn 5 nhn vin tnh bo qun s M, h u c Bc giao nhim v. Bc ch th thnh lp i i Vit - M v ch th ti lm i i trng. Mt ngi M mang hm thiu t tn l T-mt lm tham mu trng i i. Lc , ti cn nh l i rt t ho. Ti tha vi Bc l nu thiu t lm tham mu trng, th i i trng gi l cp g, no ng nt mt Bc nghim li. Bc bo: - Ch phi lo hon thnh nhim v cho tt, d t hay tng, l mt chin s cch mng cng u phi lo phc v nhn dn cho tt c. T bay n nay ti lun lun nh li dy y.
Bch Hnh Theo li k ca Thng tng m Quang Trung
Chuyn th 114: C n bt phn cm ca con khng. Ma thu nm 1951, Bc n thm lp chnh hun chnh tr ton qun. Sau khi c ln nhng con s c th v t nn tham , lng ph m ban lnh o nh trng bo co vi Bc, Bc ni: - Cc ch xem y, mi c tng ny cn b m tham , lng ph nh vy, th hi nu cn b trong ton qun, ton quc cng phm khuyt im nh cc ch y th thit hi cho cng qu ca Nh nc, ca nhn dn bit bao nhiu. Ngng mt lt, Bc hi: - y, nhng ch no c v ri gi tay. C mt phn ba s cn b gi tay. Bc ch vo mt ng ch trong s nhng ngi va gi tay ngi hng gh u, ri hi: - Ch c bao gi n bt phn cm ca con mnh khng? ng ch cn b tr li: - Tha Bc, khng ! - Th th ti sao ca ci ca nhn dn, tiu chun ca chin s h snh ra l t vo ti? Bc va ni va lm ng tc v vt v t vo ci ti vi bn mnh. Bc phn tch cho mi ngi thy r tham , lng ph l mt t nn, mt thi xu, n ging nh su mt c khot ca ci ca nhn dn, n lm vn c ch tt p ca chng ta, n o c v nhn phm ca ngi cn b ng vin. Hm ny, chng ti c mt bi hc nh i. C anh ci mt khng dm nhn ln Bc na.
146

Hiu Tho (theo C.V.C) Trch trong cun: Tm lng ca Bc NXB Cng an nhn dn, H. 2005
* * *
Chuyn th 115: Bc mun bit s tht kia. Ha bnh lp li, mc d rt vn, Bc vn dnh thi gian i thm b con nng dn. Ln y, vo v thu hoch ma. Anh em cnh v chng ti c lnh n trc v b t mt s chin s cng gt vi b con tin cho vic bo v Bc. Trn cnh ng la vng tri rng, c khong nm su t ang khn trng gt hi, my t gt k ngay ng cn mt nhm gt mi xa trong cnh ng ly li. Chng ti ngh, chc l Bc s n thm my t gn ng, v vy mt s anh em bo v tr trn cng dn gt trong nhng nhm . Chun b xong, chng ti yn ch ch i... Mt lc sau xe Bc n v dng li gn ch chng ti b tr. Bc xung xe nhng khng li ch b con ang gt gn ng Ngi xn qun, tho dp i thng ra nhm ang gt ng xa. Thy vy mt ng ch trong chng ti lng tng gi : - Tha Bc, ch ng kia nng dn gt ng qu ! Bc quay li ni ngay:
- ng g? Cc ch b tr y! - Ri Bc tip tc i. Chng ti anh n nhn anh kia ngng qu.
n ch b con nng dn ang gt gia cnh ng, Bc n cn hi han t chuyn trong nh n vic ngoi ng... Do ha trang rt kho, v li bui i thc t ca Bc rt bt ng, nn b con nng dn c ng l mt cn b gi i qua ng xung thm ni chuyn vi Bc rt t nhin, vui v. Lc v nh, Bc bo chng ti: "Cc ch nn rt kinh nghim, nu lm vic g cn phi b mt, th phi lm sao khng ai pht hin c (ha ra Bc n thy trong m gt gn ng c c nhng anh "nng dn" mc qun kaki i gt). Bc ni tip: - Ln ny i thm b con nng dn. Bc mun ni chuyn tht t nhin bit tnh hnh thc t. Bc th Bc mun bit s tht kia! i vi nng dn, iu u tin l phi chn thc.
Trn Minh Trng (Theo li k ca cc ng ch Hng Long, Vn Nam, Vn Phan - Cc Cnh v) Trch trong cun: Bc H chin s NXB Qun i nhn dn, H. 1994
* * *
Chuyn th 116: n vua hay n Bc. Hi cn b, ti c thy mt ln nhn dn huyn Thiu Ha t chc n Bo i n khnh thnh trng tiu hc ca huyn. Khng bit th u v, h dng cng cho bng g, bng my, bng cnh da, an, ci hoa l, vit ch, treo c, ging n rt cng phu... Cc quan s ti t cc x xa v, m o thng xanh, giy hia xng xnh chp tay ch i. Lnh trng sng ng canh gc nghim ngt. Trng n l mt... Ln ln theo cch mng, ti c chng kin mt s ln cc c quan, n v, on th, hi ngh n Bc...
147
Ln Bc n d l k nim thnh lp qun i nh khch quc t trn ng Phm Ng Lo. Bc t mt chic xe khng c p lm bc xung, anh em chng ti qun c k lut chy ra vy ly Bc. My ng ch bo v x bt chng ti ra. Bc ch ni nh nhng: - Cc chu Bc i. Cc ch ng lm th. Ln vo Vinh, sng sm, hoa trong vn ti l th m mi 9, 10 gi r xung lm cho cc v ch nh ho ht c rut gan. Bc ra vn, cm cy hoa nh ln. Th ra khng phi l cy hoa trng m mi cm... Bc cng nh nhng ni: - Khng nn lm th... Nm 1953, Trung ng Hi ph n mi Bc n thm. Ch em h ho qut nh trong, vn ngoi, u cng sch s. Cc ch cng mt khu hiu ct dn ch ''H Ch Minh mun nm'' nhng khng dn cc du. Li lm mt cng cho kt l, ci hoa rng... Ai cng bo nhau mc qun o tht p ri xp hai hng, t cng vo nh nh kiu "hng ro danh d", hi hp, ch i... Sng sm Vit Bc tan, tri p. Ch mi khng thy khch n. Ch tch Hi st rut ht i ra, li i vo. Bng c ting bo: - Ch Xuyn i! Bc trong ny ri!... Th l hng ro danh d tan! a vo trong nh thy Bc ang thm vn rau, ging nc... Bc bc ra cng, Bc ni: - Cho cc c, cc chu. Vo nh thy vng. Bc on ngay l tt c ngoi ny. Nhn ln khu hiu, Bc ci: - Ting Vit ta c du, pht m rt hay, phn bit r rng. Dn ch th ny c th no cng c, sai ca mnh i. Vo n hi trng Bc hi: - Cc c n ai th? Mi ngi ng ra, khng r Bc l th no. - Tha Bc, n Bc y ! Bc n tn ni: - ra th. Cc c n Bc, ch c phi n ng vua, ng quan no u m sa son trang tr cu k nh th!... Ngh thng cc ch mt vui, Bc "r" sang chuyn khc khen: - Sch s, gn gng thng xuyn hay ch c hm nay thi y!... By gi cc ch em mi dm "bt chuyn": - D tha Bc, thng xuyn .
Tho Hnh (Theo ch X v cc anh H.) Trch trong cun: Tm lng ca Bc NXB Cng an nhn dn, H. 2005
Chuyn th 117: "Cch mng" theo Bc H.
148
Nm 1946, khi nu ln khu hiu "cn, kim, lim, chnh, ch cng v t", mt s cn h gp vi Ngi l nghe "n c qu". Bc gii thch, i "khng phi ci g c cng b". Nm 1947, Chin khu Vit Bc, vi tn k l Tn Sinh, Bc vit cun "i sng mi", xut bn ln u tin ngay trong nm . Trong trang u tin cp ti "i sng mi", tc gi vit: "Khng phi ci g c cng b ht, khng phi ci g cng lm mi. Ci g c m xu, th phi b. Th d: ta phi b ht tnh li bing, tham lam. Ci g c m khng xu, nhng phin phc th phi sa i li cho hp l. Th d: n c ci hi qu xa x, ta phi gim bt i "Ci g c m tt th phi pht trin thm. Th d, ta phi tng thn, tng i, tn trung vi nc, tn hiu vi dn hn khi trc. Ci g mi m hay th ta phi lm. Th d, n cho hp v sinh, lm vic cho c ngn np". Nm 1958, khi ng ch Giang c Tu, B th Tnh u Thi Bnh n gp Bc ti Vn phng Ch tch ngy 20 thng 10, Bc dn: Cch mng ch xo b ci xu, ci d v gi li ci tt, ci hay". Vn phng Hi ng b trng c lu tr mt bi ni chuyn ca Bc, nhan "Thc hnh tit kim, chng tham lng ph, chng bnh quan hn (cha xc minh chnh xc ngy thng ra i ca vn kin nn tm xp vo nm 1952). Bc ni "Cch mng l tiu dit nhng ci g xu, xy dng nhng ci g tt''. Bc thc s cho ta mt tm gng sng v li ni v c v hnh ng cch mng. Bc nghin cu, i chiu, gn lc, xo b tt c nhng ci "xu'' ngay trong lng x hi mi hin i, vn minh nht ng thi, ng thi pht hin v gi li tt c nhng ci g hay, tt, p ca lch s pht trin cc dn tc trn th gii, c kim, ng, ty. Ngi thy c ci hay, ci tt trong Pht gio, Thin cha gio, trong Khng hc vn dng vo cuc cch mng Vit Nam di nh sng nhng iu hay, iu tt ca ch ngha Mc - Lnin. Bc cng thy c trong tng con ngi, tng cng ng ngi tuy "c", tuy "xu", nhng vn cn ci tt phc v cch mng, m ci tt trn ht l lng yu T quc, yu nc, thng ni. Cho nn, c nhng ngi trc lm quan to cho Php, cho triu nh Hu, hc v kim c nhiu tin trn t nc "t bn'', nhng nh "t sn", nhng ''a ch'', nhng cng dn sng lu, sng su vi k ch, nhng h vn thy c ci iu ''cch mng'' Ch tch H Ch Minh, tin v i theo "C H". Ngi n ving v thp hng n B Triu ti Thanh Ho, thch cc ln iu dn ca Ngh Tnh, Vit Nam, Php, . Khi ni, khi vit u dng li l, ch ngha gin d, khi cn thit cng nu ln nhng hay ca Tng thng Hoa K, d dm ca ngi Anh, su sc ca Khng T. Tt c nhng iu y v bit bao iu khc na u c th ni Bc l "c". Bc tng ni "Mt on th mnh th ci tt ngy cng pht trin, ci d ngy cng bt i. Mt iu tt phi a ra cho tt c mi ngi cng hc, mt iu xu phi a ra tt c mi ngi cng bit m trnh". Ngi cng dy rng xo iu xu, lm iu tt khng th gp gp c. V nu c nu cm cng phi 15 pht mi chn, hung chi l sa cha c mt nc 80 nm n l, ngi tt c, ngi xu c, mt m rung c la li c c, mun nh c cng phi vi ba gi mi xong''. Trong tnh hnh i mi ca nc ta hin nay, cm t "Cch mng, ci xu, ci tt", nht thit cng cn cho chng ta suy ngh. M ca n gi bn phng, khng phi "nhp" c nhng iu mi, hin i nhng li xu xa, i bi, c nhng ci khng tt ca "khch'' m chnh h cng b, tm lm, cng khng phi mt cuc "loi b'' nhng ci "c" p dn mt i, ci
149
mi cha tt li ang c o b, ang c "mi trng'' sinh si ny n. iu ny lm cho nhng ai , rt cc oan, mun tr li hai u "c, c ht, mi, mi ht; c xu ht, mi tt ht". l mt thi khng "cch mng", nh li Bc dy. Theo cun: "Nh li Bc dy"
*
150

117 Chuyen Ke Ve Bac Ho

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

117 Chuyen Ke Ve Bac Ho

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Chuyn th 2: "Con ng dn ti n ch ngha Lnin"

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

- ng ch Xu-pha-nu-vng v ti l ngi gi, nhiu tui, mi ngi mt khn qung mi...

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Chuyn th 14: Ti ng khu ca Bc.

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Chuyn th 33: Cuc gp bt ng

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc

Ti liu sinh hot Tui tr Vit Nam hc tp v lm theo li Bc