5.

Uluslar aras leri Teknolojiler Sempozyumu (ATS09), 13-15 Mays 2009, Karabk, Trkiye

VBRASYONUN BETONUN FZKSEL VE MEKANK ZELLKLERNE ETKSNN BULANIK MANTIK SSTEMNE DAYALI UYARLANABLR A MODELLER LE TAHMN, SAHA BETONU UYGULAMASI PREDICTION OF THE EFFECT OF THE VIBRATION ON THE PHYSICAL AND MECHANICAL PROPERTIES OF CONCRETE BASED ON ADAPTIVE NEURE-FUZZY INFERENCES SYSTEM, A REGION CONCRETE APPLICATION
Dzce niversitesi, Teknik Eitim Fakltesi, Yap Eitimi Blm, Dzce, Trkiye, ercanozgan@gmail.com Dzce niversitesi, Teknik Eitim Fakltesi, Yap Eitimi Blm, Dzce, Trkiye, metinuzunoglu@duzce.edu.tr c, Dzce niversitesi, Teknik Eitim Fakltesi, Yap Eitimi Blm, Dzce, Trkiye, tuncaykap@duzce.edu.tr formworks were prepared with 20 cm high and 165x120 cm length and then C20 class ready mixed concrete was poured into each formwork. At hat time, for using as references four cube samples with 15x15x15 cm were taken from the fresh concrete. The fresh concrete was cured for 28 days by watering three times in each day. After the curing process, totally 60 core samples with 10 cm diameter and 10, 20 cm highs were taken from concrete prepared with no vibration (20 samples), less vibration (20 samples) and much vibration (20 samples). Basic physical properties, ratio of water absorption, volume of voids and compressive strength of the core samples were determined. The results of the test were showed that the compressive strength of the concrete prepared with no vibration, less vibration and much vibration decreased. The ratios of the decrease respectively are 17.64%, 24.20% and 20.16% for no vibration, less vibration and much vibration. Also, to prediction of the concrete used in area compressive strength based on the basic physical properties of the concrete, ratio of the water absorption and volume of voids an adaptive neural fuzzy inferences model was developed. It was seen that the developed model could be used for prediction of the concrete compressive strength for different vibration conditions. Key words: Concrete, Area concrete, Vibration, Compressive strength, ANFIS.
a,

Ercan zgana, * Metin M. Uzunolub veTuncay Kapc

b,

zet
Bu almada, Uyarlamal Sinirsel Bulank Mantk (Adaptive Nero Fuzzy Inference System ANFIS) yaklam ile vibrasyonsuz, az vibrasyonlu ve ar vibrasyon yaplan betonlarda basn mukavemetinin betonun fiziksel zellikleri, su emme oran ve boluk oranna bal olarak tahmin edilmesi amalanmtr. Bu amala, 20 cm yksekliinde ve 165X120 cm kenar uzunluklarna sahip 3 adet kalp hazrlanm ve kalplara C20 snf hazr beton dklmtr. Beton dkm esnasnda 150x150x150 mm ebatlarnda drt adet referans kp numune alnmtr. Betonlar 28 gn boyunca gnde kez sulanarak yerinde kr edilmitir. Kr ileminden sonra vibrasyonsuz, az vibrasyonlu ve ar vibrasyonlu betondan 10 cm apnda ve 10-20 cm yksekliinde 20er adet olmak zere toplam 60 adet karot numune alnmtr. Numunelerin temel fiziksel zellikleri, su emme oranlar, boluk oranlar ve basn mukavemetleri belirlenmitir. Deneyler sonucunda, referans numuneye gre vibrasyonsuz betonun ortalama basn dayanmnn %17.64, az vibrasyonlu betonun %24.20 ve ar vibrasyonlu betonun da %20.16 orannda daha az olduu tespit edilmitir. Ayrca, deney sonular kullanlarak beton basn mukavemetinin tahmin edilebilmesi amacyla temel fiziksel zellikler ile su emme oran ve boluk orann girdi olarak kullanld bulank mantk sistemine dayal uyarlanabilir a modelleri oluturulmu ve oluturulan a modellerinin vibrasyon durumuna gre betonun basn dayannn tahmini iin kullanlabilecei grlmtr. Anahtar kelimeler: Beton, Saha Betonu, Vibrasyon, Basn Mukavemeti, ANFIS.

1. Giri
nemli bir deprem kua zerinde yer alan lkemizde, meydana gelen depremlerde byk can ve mal kayb olmaktadr. Depremlerde yklan ya da hasar gren yaplarn byk bir ksmnda projelendirme hatalar, uygulama hatalarnn yannda yapda kullanlan malzemelerinde standartlara uygun nitelikte olmad grlmtr [1]. zellikle betonarme yaplarda kullanlan betonlarn kalitesinde ki problemler dikkat ekmektedir. Betonun kalitesini; tasarm, retim, tama, yerletirme-sktrma ve bakm(kr) aamalar belirlemektedir [2]. Bu aamalarn her birinde yeterli zen gsterildiinde beklenen sonu alnabilir. Aksi durumda, beton kalitesi istenen dzeyin ok altnda kalabilmektedir [3].

Abstract
In this study, to prediction of the compressive strength of the concrete used in the area and prepared with no vibration, little vibration and much vibration the Adaptive Neure Fuzzy Inferences Sysytem (ANFIS) was used. The prediction model was formed based on the physical properties of the concrete, the ratio of the water absorption and volume of voids. In the study, three

IATS09, Karabk niversitesi, Karabk, Trkiye

zgan, E., Uzunolu M., Kap T..

Beton, basn mukavemetlerini karlayan bir malzeme olduu iin betondan beklenilen en nemli zellik basn mukavemetinin yksek olmasdr. Yksek mukavemetli betonun genel olarak boluk oran azdr, su geirimlilii dktr, anmaya kar direnlidir ve d etkilere dayankldr [4-5]. Yaplarda, dk dayanml beton kullanm, yapnn gvenliini azaltarak can ve mal kayplarna neden olabilir [1]. Beton basn dayanmnn belirlenmesinde farkl yntemler kullanlmaktadr. Beton kalitesini belirlemeye ynelik yaplacak testler iin betonun yerine dkm esnasnda standart kp veya silindir deney numuneleri alnmaktadr. Bu numunelerin mukavemet deerleri 28 gnlk basn dayanmlarna gre belirlenmektedir [6]. Ancak taze betondan alnacak numunelerin alnma ilemi, bakm ve yaplacak deneyler standartlarn tarif ettii ekilde olmaldr. Bu kapsamda, yeterli sayda numune alnmal, yeterli sktrma yaplmal ve uygun artlarda kr ilemlerine tabi tutulmaldr. Bu numuneler zaman zaman antiyede ait olduklar yap veya yap eleman ile birlikte ayn koullara maruz braklarak yerindeki basn dayanmn belirlenmesi amacyla da kullanlabilirler. Bu almada, vibrasyon sresinin betonun fiziksel zellikleri ve basn dayanmna etkisi deneysel olarak incelenmi ve sonular referans numunelerin sonular ile karlatrlmtr. Deney sonularndan elde edilen veriler kullanlarak beton basn mukavemetinin tahmin edilebilmesi amacyla temel fiziksel zelliklerin girdi olarak kullanld bulank mantk sistemine dayal uyarlanabilir a modelleri oluturulmu ve oluturulan a modelleri ile vibrasyon durumuna gre betonun basn dayanm tahmin edilmitir.

ekil 1. Kalb alnm grup saha betonu 2.2. Yntem 28 gnlk kr ileminden sonra betonun her bir blmnden karot alma makinesiyle 100 mmlik karot numuneler alnmtr. Karot numunelerin ba ksmlar ta kesme makinesi ile kesilerek dzeltilmitir. Buna gre birinci blmden 20 adet, ikinci blmden 20 adet ve nc blmden de 20 adet olmak zere toplam 60 numune alnmtr (ekil 2). Elde edilen karot numunelerin boyu 25 cm olduundan dolay alma esnasnda karotlarn h/d oranlar 1 ve 2 olacak ekilde boyutlandrlmtr. Karot numuneler 0,01 gr hassasiyetli terazide tartlarak kr havuzuna yerletirilmi ve sabit arla gelinceye kadar kr havuzunda bekletilmitir. Suya doygun hale gelen numunelerin suya doygun arlklar ve su iindeki arlklar tartlmtr. Ayrca, numuneler etve yerletirilerek sabit arla gelinceye kadar bekletilmi ve etv kurusu arlklar da tartlmtr. Elde edilen karot numunelere TS EN 123903 Sertlemi Betonun Basn Dayanm standardna gre kkrt grafit karmndan oluan balklar yaplm ve numuneler TS EN 123903 standardna gre basn deneyine tabi tutulmutur.

2. Malzeme ve Yntem
2.1. Malzeme Bu almada, C20 snf hazr beton kullanlmtr. 5,00 x 1,65 x 0,25 m ebatlarnda hazrlanan kalp 1,65x1,20 m boyutlarnda 3 eit paraya blnm ve birinci blme dklen betona vibrasyon uygulanmamtr. kinci blme dklen betona 12 noktadan 5er saniyelik nc blme dklen betona ise 30 noktadan 10er saniyelik vibrasyon uygulanmtr. Beton, hazrlanan kalba transmikser ile dorudan dklm ve beton dkm esnasnda 4 adet 150 mmlik kp kalp ile ahit numune alnmtr. Dklen beton yzeyinin dzgn olmas amacyla mastar yaplmtr. Betonlar Dzcenin doal hava artlarnda gnde kez olmak zere 28 gn boyunca sulanarak kr yaplmtr (ekil 1). ahit numuneler ise dkmden 24 saat sonra kalbndan kartlarak kr havuzuna yerletirilmitir.

ekil 2. Saha betonundan karot alnmas

zgan, E., Uzunolu M., Kap T..

3. Basn deneyi sonular

Beton karot numuneler TS EN 123903 Sertlemi Betonun Basn Dayanm standardna gre 0,2 MPa/sn lik bir hz ile basn deneyine tabi tutulmutur. Karot numunelere ait deney sonularnn tanmlayc istatistik deerleri vibrasyon sresine gre aada gsterilmitir (izelge 1,2 ve 3). izelge 1 Vibrasyon yaplmayan saha betonunun basn dayanm ve fiziksel zelliklerinin tanmlayc istatistikleri N Boy cm (h) ap mm (d) Hacim (cm) Doal birim hacim arlk (gr/cm) Kuru birim hacim arlk (gr/cm) Doygun birim hacim arlk (gr/cm) Su emme oran (%) Boluk oran (%) Basn dayanm Mpa) 20 20 20 20 20 20 20 20 Aralk 10,45 ,15 ,07 ,13 ,06 3,93 1,45 19,00 Min. 9,55 9,30 2,27 2,13 2,29 3,39 1,68 19,00 Max. 20,00 9,45 2,33 2,26 2,35 7,32 3,13 38,00 Ortalama Std.Hata Std.Sapma Varyans 14,53 9,37 1004,10 2,31 2,22 2,33 5,23 2,09 31,40 1,075 ,008 74,406 ,003 ,007 ,003 ,220 ,085 1,024 4,808 ,0375 332,754 ,016 ,033 ,016 ,985 ,381 4,581 23,117 ,001 110700 ,000 ,001 ,000 ,970 ,145 20,989

20 714,87 652,13 1367,0

izelge 2 12 noktada 5er sn sre ile vibrasyon yaplan saha betonunun fiziksel zellikleri ve basn dayanmnn tanmlayc istatistikleri. N Boy cm (h) ap mm (d) Hacim (cm) Doal birim hacim arlk (gr/cm) Kuru birim hacim arlk (gr/cm) Doygun birim hacim arlk (gr/cm) Su emme oran (%) Boluk oran (%) Basn dayanm Mpa) 20 20 20 20 20 20 20 20 Aralk 10,58 ,10 ,09 ,09 ,04 2,94 6,08 13,00 Min. 9,44 9,30 2,22 2,20 2,31 2,65 4,10 21,00 Max. 20,02 9,40 2,31 2,29 2,35 5,59 10,18 34,00 Ortalama Std.Hata Std.Sapma Varyans 14,89 9,35 2,27 2,24 2,34 4,20 6,57 29,40 1,129 ,006 77,282 ,004 ,004 ,002 ,171 ,355 ,812 5,049 ,029 345,618 ,021 ,021 ,010 ,765 1,589 3,633 25,494 ,001 119500 ,000 ,000 ,000 ,586 2,525 13,200

20 715,13 654,78 1369,91 1021,80

zgan, E., Uzunolu M., Kap T..

izelge 3 30 noktada 10ar sn sre ile vibrasyon yaplan saha betonunun fiziksel zellikleri ve basn dayanmnn tanmlayc istatistikleri N Boy cm (h) ap mm (d) Hacim (cm) Doal birim hacim arlk (gr/cm) Kuru birim hacim arlk (gr/cm) Doygun birim hacim arlk (gr/cm) Su emme oran (%) Boluk oran (%) Aralk Min. 9,56 9,30 Max. 20,06 9,40 Ortalama Std.Hata Std.Sapma Varyans 14,8550 9,3470 1,134 ,006 78,151 ,007 ,007 ,005 ,252 ,430 ,939 5,074 ,027 349,502 ,031 ,034 ,022 1,127 1,924 4,203 25,746 ,001 122200 ,001 ,001 ,001 1,272 3,703 17,671

20 10,50 20 ,10

20 733,84 648,73 1382,57 1019,10 20 ,11 20 ,14 20 ,07 20 5,79 20 9,26 2,21 2,17 2,30 2,77 5,37 17,00 2,32 2,31 2,38 8,56 14,63 35,00 2,2460 2,2330 2,3372 4,6845 9,1220 30,2500

Basn dayanm (Mpa) 20 18,00

4. ANFIS system)

(Adaptive

neuro-fuzzy

infirence

Beton basn dayanmnn beton numunelerinin temel fiziksel zelliklerine bal olarak modelinde NewtonRaphson yntemi, kimliklendirmede kullanlan adaptif a (ANFIS) yapsnn eitilmesinde ise eim dm (gradient descent) ve en kk kareler tahmini (LSE) yntemlerinin kombinasyonundan oluan hibrit renme algoritmas kullanlmtr. Gerekletirilen benzetim almasnda, MATLAB paket programna ilikin bulank mantk ara kutusundaki aralardan faydalanlmtr [7]. 4.1. ANFIS Mimarisi ANFIS yaps, Sugeno tipi bulank sistemlerin, sinirsel renme kabiliyetine sahip bir a yapsndan olumaktadr. Bu a, her biri belli bir fonksiyonu gerekletirmek zere, katmanlar halinde yerletirilmi

dmlerin birleiminden olumutur [8]. Basit olmas asndan, bulank karm sistemini, x ve y gibi iki girii ve z gibi bir k olduunu farz ederek ele alalm. ki tane bulank Eer- O halde kural bulunan, birinci dereceden Sugeno bulank modeli iin tipik kural kmesi; Kural-1: Eer x A1 ve y B1 ise O halde f1 = p1 x + q1y + r1 Kural-2: Eer x A2 ve y B2 ise O halde f2 = p2 x + q2y + r2 eklinde ifade edilir. Sugeno bulank modeli iin edeer ANFIS mimarisi ekil 1 de gsterildii gibidir. Sz konusu bu ANFIS mimarisi iin ayn katmanda bulunan dmler ayn dm fonksiyonlarna sahiptirler [9].

ekil 1. Birinci dereceden iki girili ve iki kurall Sugeno Bulank Modeli a yaps. Katman1: Bu katmanda yer alan her bir i dm, k aadaki gibi tanmlanan adaptif bir dmdr. Ol,i = A i (x) , i=1,2, yada Ol,i = B i-2 (x) , i=3,4, iin

zgan, E., Uzunolu M., Kap T..

Burada x ya da y dmn giriini, Ai ya da Bi ise sz konusu dme ait bulank kmeyi ifade etmektedir. Bu katmann klar, kurallarn art ya da ncl ksmlarna ait yelik deerlerini olutururlar. Burada Ai ve Bi iin sz konusu yelik fonksiyonlar, uygun bir biimde parametrelendirilmi herhangi bir yelik fonksiyonu olabilir. Katman2: Bu katmandaki her bir dm, kendisine gelen sinyallerin arpmn k olarak reten, ile etiketlenmi sabit bir dmdr. rnein ;

basn dayanmna etkisi sugeno tipi bulank modelle tahmin edilmeye allmtr. Bu amala, C20 snf betondan retilen saha betonundan h/d si 1 ve 2 olan karot numuneler elde edilerek bunlarn vibrasyon sresi, doal birim hacim arlk, su emme oran ile boluk oranlar modelin girdisi, basn dayanm da modelin kts olarak kullanlmtr. Modelin eitim iin 42 ve modelin denenmesi iin ise 18 veriden oluan veri seti kullanlmtr. Modelin eitiminde melez renme algoritmas kullanlm ve eitim iin epok says 100 olarak seilmitir. yelik fonksiyon says her bir giri deikeni iin 5 olup kural says ise 625 (5x5x5x5)dir. Modelde nod says 1297, lineer parametre says 3125, non-lineer parametre says 60, toplam parametre says 3185 olarak gerekletirilmitir. yelik fonksiyonlar trimf, kt yelik fonksiyonu lineer zellikte olarak, girdi yelik fonksiyonu says da 5 olarak seilmitir. 42 adet eitim verisi hybrid metodu ile eitilmitir.

O2,i = wi = Ai (x) Bi (y),

i = 1,2.

Her bir dmn k, her bir kural iin gerekleme derecesini oluturur. Yukarda ki bantda arpma ilemi yerine bulank ilemini yapan baka T-norm ilemleri de dm fonksiyonu gibi kullanlabilirler. Katman3: nc katmanda yer alan her bir dm, N ile etiketlenmi, sabit bir dmdr. Katmandaki i. dm, i. kuraln gerekleme derecesinin, btn kurallarn gerekleme dereceleri toplamna orann hesaplar.

6. Sonu ve neriler
Yaplan almada, 20 cm yksekliinde ve 165X120 cm ebatlarndaki saha betonunun dkmnde vibrasyon kullanlmad zaman beton basn dayanmnn min.19 Mpa, max.38 Mpa ve ortalama basn dayanmnn ise 31,4 Mpa olduu belirlenmitir. Saha betonunda 12 noktaya 5er saniye sre ile vibrasyon yapldnda ise basn dayanmnn min.21 Mpa, max.34 Mpa ve ortalama basn dayanmnn ise 29,4 Mpa olduu grlmtr. Dier taraftan saha betonunun 30 noktasnda her noktaya 10 ar saniye ile vibrasyon yapldnda ise beton basn dayanmnn min.17 Mpa, max.35 Mpa ve ortalama basn dayanmnn ise 30,25 Mpa olduu grlmtr. Toplam 60 karot numune zerinde yaplan basn testleri sonucunda deney sonularnn bulank mantk sistemine dayal uyarlamal a metodu ile tahmin edilebilmesi amacyla saha betonunun vibrasyon sresi (sn), numunelerin doal birim hacim arlklar, su emme oranlar ve boluk oranlar girdi olarak kullanlm ve oluturulan a modeli ile bu verilere bal olarak saha betonunun basn dayanm 18 adet test numunesi kullanlarak sonular karlatrlmtr. 18 adet test numunesinin deney sonular ile tahmin sonular aadaki tabloda gsterilmitir (Tablo 4).

O3,i = w i =

wi , i = 1,2. w1 + w 2

Bu katmanda yer alan dmlerin klar, hesaplanlarna uygun olarak, normalize edilmi gerekleme dereceleri olarak ifade edilirler. Katman4: Bu katmana ait her i dm, dm fonksiyonu aadaki gibi olan, adaptif bir dmdr.

O4,i = w i fi = w i ( pi x + qi y + ri )
Burada w i , nc katmann kdr, {pi, qi, ri} ise bu katmanda bulunan dmlerin parametrelerinden oluan parametre kmesidir. Bu katmann parametreleri sonu ya da k parametreleri olarak ifade edilmektedir. Katman-5: Bu katmanda ile etiketlenmi olan ve toplam k hesaplamak zere, kendisine gelen sinyallerin tmn toplayan ve sabit olan tek bir dm mevcuttur. wf O5,1 = toplam k = w i fi = i i i i w i i Bylece, Sugeno bulank modelinin ileyiine sahip, adaptif bir a yaps oluturulur [10].

5. ANFIS ann Probleme uygulanmas

Bu almada, adaptif a yapsna dayal bir sinirselbulank karm modeli oluturularak saha betonunda vibrasyon uygulamasnn betonun fiziksel zellikleri ve

zgan, E., Uzunolu M., Kap T..

izelge 4 Girdiler, deney sonucu ve tahmin sonular Doal Vibr. birim sresi hacim (san) arlk (gr/cm) 0 0 0 0 0 0 60 60 60 60 60 60 300 300 300 300 300 300 2,324 2,266 2,288 2,319 2,301 2,32 2,286 2,255 2,285 2,267 2,276 2,222 2,261 2,23 2,208 2,286 2,271 2,296 Su emme oran (%) 4,61 7,32 5,97 5,27 6,79 4,87 4,13 5,04 4,4 3,97 3,75 4,94 4,9 4,52 8,56 4,24 3,56 3,45 Boluk Basn oran Day. (%) (Mpa) 1,95 2,13 2,31 2,04 1,75 1,93 6,52 8,59 5,98 5,97 6,07 8,57 8,53 7,51 14,63 9,05 6,74 6,46 38 33 33 32 32 19 23 29 30 29 29 24 30 33 34 31 27 29 Modelle Tahmin Sonucu (Mpa) 33,6 32,5 32 32,2 32,8 28,4 28,9 31,9 31,4 31,3 31,3 29,8 31,6 32,5 32,6 31,9 30,7 31,4

Kaynaklar
[1] Uzunolu M., 1999 Dzce Depreminde Yklan Baz Binalarn Betonlarnn Fiziksel Ve Mekanik zelliklerinin ncelenmesi, Yksek lisans Tezi, Sakarya niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, Sakarya, 2005. [2] Erdoan, Y. Turhan. Beton. O.D.T. niversitesi naat Mhendislii Bl. Metu Pres Publishing Company, Ankara, 2003. [3] imek O., Sancak E., Yaprak H., Beton Yollarda Alternatif Bir Malzeme Vakumlu Beton http://www.teknolojikarastirmalar.com/eindex/makaleDetay.asp?ID=2787 [4] Baradan B., Yazc H., n H., Betonarme Yaplarda Durabilite, 9 Eyll niversitesi yaynlar, zmir, 2002. [5] imek O., Bekta S., Erdal M., Vibrasyon Sresinin Beton Basn Dayanmna ve Birim Arlna Etkisi. Politeknik Dergisi Cilt: 5 Say: 2, 2002 [6] TS EN 206-1 Beton, TSE yaynlar, Ankara, 2002. [7] Jang, J., S., R., Gulley, N., Fuzzy Logic Toolbox for Use with, MATLAB, The Math Works, Inc.,Natick, MA. 1995. [8] Tsoukalas, L. H. , Uhrg, R.E., Fuzzy And Neural Approaches in Engineering, Jhon Wiley & Sons , Inc, New York, 1996. [9] zalk, R., H., Uygur, F., A., Dinamik Sistemlerin Uyumlu Sinirsel-Bulank A Yapsna Dayal Etkin Modellenmesi, KS Fen ve Mhendislik Dergisi 6(1), 2003. [10] Frat M., Yurdusev M.A., Mermer M., Uyarlamal Sinirsel Bulank Mantk Yaklam le Aylk Su Tketiminin Tahmini Gazi niv.Mh.Mim.Fak.Der. Cilt:23, No:2, 449-457, 2008.

Tablodaki deney sonular ile tahmin edilen basn mukavemetleri arasndaki iliki aada gsterilmitir (ekil 2).
35
Tahmin deerleri (Mpa)

34 33 32 31 30 29 28 15 20 25 30 35 40
Deney sonular (Mpa)

R2 = 0,95

ekil 2. Deney sonular ve tahmin deerleri arasndaki iliki. Sekil 1 den grld gibi deney sonular ile tahmin edilen deerler arasndaki korelasyon kat says olduka yksektir. Sonu olarak, saha betonunda; beton basn mukavemetinin bulank mantk sistemine dayal uyarlamal a metodu ile tahmin edilebilecei grlmtr.