SOKRATESN SAVUNMASI

Atinallar! Beni sulayanlarn zerinizdeki tesirini bilemiyorum; fakat szleri o kadar kandrc idi ki ben kendi hesabma onlar dinlerken az daha kim olduumu unutuyordum. Byle olmakla beraber, inann ki doru tek sz bile sylememilerdir. Ancak, uydurduklar birok yalanlar arasnda, beni usta bir hatip diye gstererek szlerimin belagatine* (Konuyu alk olduum gibi konutuumu, agorada, sarraf tezghlarnda, o gibi yerlerde nasl konuursam burada da yle konutuumu grrseniz armaynz, o yzden de szm kesmeyiniz. nk ben yetmiimi atm halde ilk defa olarak yarg huzurunda bulunuyorum; bu yerin diline btn btne yabancym. Bunun iin, bir yabancnn ana deli ile btn ynleriyle kavrayarak hibir yanl ve kendi yurdu adetlerine gre konumasn eksik anlaya yer brakmayan, yorum nasl tabii karlarsanz beni de tpk bir gerektirmeyen, yapmacktan uzak, dzgn anlatma sanat.) kanmamak iin sizi yabanc sayarak alk olduum gibi uyank bulunmaya davet etmelerine ok konumama msaade ediniz. Bu dileimi atm. Azm aar amaz hi de gzel yersiz bulmayacanz umarm. Syleyi syleyen bir adam olmadm meydana iyi veya kt olmu, bundan ne kar? Siz kacak, yalanclklar elbette anla- yalnz benim doru syleyip sylemedilacak olduu halde, bunu sylemek iin ime bakiniz, asl buna nem veriniz. insan dorusu ok utanmaz olmal. Eer Zaten yargcn asl meziyeti (stnl) onlar her doru syleyen adama hatip buradadr; nasl ki hatibinki de doruyu diyorlarsa, diyeceim yok. Bunu demek sylemektir. Atinallar! nce bana ynelmi olan istiyorlarsa ben hatip olduumu kabul ederim; ama onlarn anladndan bam- daha eski sulamalara ve beni ok daha baka manada. Herhalde, demin de eskiden beri sulayanlara cevap vermek dediim gibi, sylediklerinde doru bir isterim, bundan sonra daha yenilerine taraf hemen hemen yoktur; ben ise size cevap vereceim. btn hakikati syleyeceim. Fakat nk Atinallar, yllardan beri haksz Atinallar, ben onlar gibi batanbaa yere beni size kar sulayp duran birok parlak ve gsterili szlerle bezenmi kimseler olmutur; Anytos ile arkadalar hazr bir nutuk syleyecek deilim; Tanr benim iin daha az tehlikeli olmamakla korusun. Hayr, u anda iyi kt dilim beraber, ben bunlardan daha ok dnd kadar syleyeceim; nk korkarm. Evet, yarglarm, bunlar daha btn diyeceklerimin doru olduuna tehlikelidirler; nk bunlar birouinanyorum. inizde kimse benim nuzun ta ocukluunuzdan beri yalanlarla dorudan baka bir ey syleyeceimi kandrarak gya gklerde olup bitenlerle sanmasn. Toy delikanllarmz gibi uraan, yerin altnda neler getiini huzurunuzda birtakm ssl cmlelerle aratran, yanl doru gibi gstermeyi konumak, benim yamdaki bir adama beceren, Sokrates adl bir bilgin olduuna yakmaz. Sizden yalnz unu dileye- sizi inandrmlardr. Beni sulayanlar ceim: kendimi savunurken teden beri iinde en ok korktuklarm,
1

ite bu masal yayanlardr; nk bunlar dinleyenler, bu gibi meselelerle uraanlar tanrlara inanmaz sanyorlar. nannz, bu adamlar oktur; eskiden beri beni bununla suluyorlar. stelik bunlar, ocukluunuzda olsun, genliinizde olsun, daha ok tesir altnda kalabileceiniz alarda iken, kulaklarnza doldurmulard. Hem bu sulamalar, karlarnda kendilerine cevap verecek kimse olmadan, benim arkamdan oluyordu. Bir komedi yazarn bir yana brakrsak, tekilerinin adn ne biliyorum, ne de size syleyecek durumdaym, iin en korkun taraf ite bu. Kskanlklar, ktlkleri yznden, bazen ilkin kendilerini bile inandrmaya kadar vararak, sizi btn bu sulamalara inandran bu adamlar, uralmas en g olanlardr, nk bunlar ne buraya getirmek ne de sylediklerini rtmek mmkndr. Bu yzden kendimi savunurken sadece glgelerle arpmak, karmda cevap verecek biri olmadan iddialarnn yanlln gstermek zorunda kalyorum. O halde, demin de dediim gibi, dmanlarmn iki eit olduunu gryorsunuz: bir beni imdi sulayanlar, bir de eskiden sulam olanlar. Umarm ki, ilkin ikincilere cevap vermemi siz de yerinde bulursunuz; nk bunlar hem tekilerden daha nce, hem de daha sk duymusunuzdur. O halde, Atinallar, artk savunmama balayabilirim. Yllardan beri kafanzda kklemi olan bir sulamay ksa bir zamanda skp atmaya almalym. Eer hakkmda ve hakknzda hayrl ise, bunu baarmay ve kendimi temize karmay temenni ederim. Ama bunun
2

kolay bir i olmadn da iyice biliyorum. Her ne ise, bunu Tanrnn buyruuna brakalm; bana den vazife, kanunun emrine gre kendimi savunmaktr. Batan balayarak, benim ktlenmeme yol aan ve Meletos'u bu davay aleyhime amaya cesaretlendiren sulamann ne olduunu aratralm. Bir defa, bana iftira edenler bakalm ne diyorlar. Beni dava ettiklerini farz ederek bunlarn sulamalarn yle ksaca bir toplayacam: Sokrates kt bir insandr: yeraltnda, gkyznde olup bitenlere karyor, eriyi doru diye gsteriyor, bunlar bakalarna da retiyor. Sulamann aa yukar z bu. Aristophanes'in komedyasnda grdnz gibi: sahnede Sokrates adl bir adam dolatrlyor, havada gezdiinden, benim hi ama hi anlamadm eylerden dem vurarak bir sr sama sapan szler sylyor. Bunu, byle bir bilgisi olanlar varsa onlar kltmek iin sylemiyorum. Meletos'un bana at bu davadan kurtulamayaym ki, Atinallar, gerekte benim bunlar zerinde en kk bir fikrim bile yoktur. Burada bulunanlarn ou bunun doruluuna ahittir, onlara hitap ediyorum: beni dinleyenler, iinizde bu meseleler hakknda imdiye kadar tek sz sylediimi bilen varsa buradakilere sylesin. Cevaplarn istiyorsunuz. Sulamann bu ksmna verdikleri bu cevap karsnda, geri kalannn doruluu hakknda da bir hkm verebilirsiniz. Bunun gibi, benim para ile ders vermekte olduuma dair dolaan szn de hi bir temeli yoktur, bu da tekiler kadar aslszdr.

Dorusu, bir kimsenin insanlara gerekten bir ey retmesi mmkn olsayd, buna karlk para almas bence o kimse iin bir eref olurdu. Leontinoi'li Gorgias gibi, Keos'lu Prodikos gibi, Elis'li Hippias gibi ehir ehir gezerek ders veren genlerin kendi hemehrilerinden parasz ders almalar pekl mmkn iken, onlar bu hemerilerinden ayrarak kendilerine ekecek kadar kandran, dersleri iin para almakla kalmayp stelik bu paray ltfen kabul ettiklerinden dolay bir de teekkr ettiren kimseler var! imdi Atinada Paros'lu bir bilgin varm. Bu adam reniim yle olmutu: bir gn, bilgicilerin (sofist) uruna dnya kadar para harcayan Hipponikos olu Kallias'a rastlamtm: bu zatn iki olu olduunu biliyordum, onun iin kendisine sordum: Kallias, dedim, iki olun olacana iki tavuun veya buzan olsayd, bunlar, eline verecek birini bulmakta zorluk ekmezdik; onlar kendi tabiatlarnn (huy) mmkn kld lde yetitirecek ve olgunlatracak bir seyis veya bir ifti tutardk; fakat mademki birer insandrlar, onlar kimin eline vereceini biliyor musun? Onlar bir insan ve bir yurtta olarak yetitirecek biri var mdr? Herhalde, senin oullarn olduuna gre bu meseleyi dnmsndr? Ne dersin, byle bir kimse var m? Kallias bana, evet vardr dedi. yleyse kim? nereli? Derslerini kaa veriyor? diye sorunca, Paros'lu Evenos, dersine be mina* (Eski Helen paras.) alyor cevabn verdi. O zaman kendi kendime dndm ve dedim ki: Evenos gerekten byle bir bilgin ise, bu bilgisini bu kadar ucuza retiyorsa, dorusu bahtiyarm.
3

Bende de byle bir bilgi olsayd, gerekten ben de gurur ve sevin duyardm; fakat Atinallar, dorusu benim byle bir bilgim yoktur. Belki iinizden biri btn bunlara kar diyecek ki: Sokrates, bunlarn hepsi gzel ama uradn bu sulamalar nereden kyor? Herhalde allann dnda bir ey yapm olacaksn ki aleyhine bu gibi sulamalar var. Sen de herkes gibi olaydn btn bu dedi kodular kmazd; o halde, hakknda acele bir hkm vermemizi istemiyorsan bite bunlarn sebebini anlat. Bu itirazn hakl ve yerinde olduunu kabul ederim; onun iin ben de size bu kt hretimin nereden ktn anlatacam. Ltfen dikkatle dinleyiniz. Bazlarnz belki aka ediyorum sanacak; ama inann ki tamamyla doru sylyorum. Atinallar, bu hret bende bulunan bir nevi bilgiden, sadece ondan kmtr. Bunun ne biim bir bilgi olduunu sorarsanz derim ki bu, herkesin elde edebilecei bir bilgidir ben de ancak bu manada bilgim olduunu sanyorum. Hlbuki szn ettiim kimselerin bende olmad iin size anlatamayacam insanst bilgileri var. Benim byle bir bilgim olduunu syleyen yalan syler, bana iftira eder. Atinallar, size belki mbalaa (abart) ediyorum gibi gelecek, fakat szm kesmemenizi dilerim. nk size imdi syleyeceim szler benim szlerim deildir. Size gvenilir bir ahit gstereceim. Benim bir bilgim varsa, bunun nasl bir bilgi olduunu Delphoi tanrsndan dinleyin Khairephon'u tanrsnz; ok eski bir arkadamd,

sizin de dostunuzdu, geen srgnde o da sizinle birlikteydi, dnerken de birlikte gelmitiniz. Khairephon'un huyunu bilirsiniz, kafasna koyduu eyi muhakkak yapard. Bir gn Delphoi'ye gitmi -ltfen szm kesmeyiniz-, benden daha bilgin bir kimse olup olmadn tanrya ekinmeden sormu; Python'lu tanr-szcs de benden daha bilgin bir adam olmadn sylemi. Khairephon bugn sa deil, ama kardei burada mahkemededir, sylediklerimin doruluunu tasdik edebilir. Bunu size srf bu kt hretimin nereden ktn gstermek iin sylyorum. Tanrnn bu cevabn renince dndm: Tanr bu szyle ne demek istemi? Bu muamma nedir? nk az olsun, ok olsun, bende byle bir bilgi olmadn biliyorum. Byle olduu halde insanlarn en bilgini olduumu sylemekle ne demek istiyordu? Tanr yalan sylemez, yalan onun z ile uzlar bir ey deil. Ne demek istediini uzun zaman dndm; en sonunda iin asln bir deneyim dedim. Bilgisi belli birini bulup Tanrya gider, szn rtmek iin derim ki: te benden daha bilgili bir adam; oysaki sen benim iin en bilgili demisin. Bunun zerine bilgisi ile n alm birine gittim, kendisine iyice baktm. Ad lazm deil, denemek iin setiim bu adam devlet ileriyle urar. Vardm sonu u oldu: bu adam ok kimselere, hele kendisine bilgin gzkyor ama gerekten hibir bilgisi yok. Bunun zerine kendisini bilgin sandn, hakikatte ise olmadn anlatmaya altm. Bunun sonucu, onun
4

da, stelik orada bulunup beni dinleyen birok kimselerin de dmanln kazanmak oldu. Yanndan ayrlrken kendi kendime dedim ki: dorusu belki ikimizin de iyi, gzel bir ey bildiimiz yok; ama gene ben ondan bilginim; nk o hibir ey bilmedii halde bildiini sanyor; ben ise bilmiyorum ama bildiimi de sanmyorum. Demek ben ondan biraz bilgiliyim, nk bilmediklerimi bilirim sanmyorum. Bundan sonra baka birine, daha da ok bilgili tannan baka birine gittim. Gene o sonuca vardm; onun da, daha biroklarnn da dmanln kazandm. Bylece, kendime birok dmanlar edindiimi bile bile, birini brakp tekine gidiyor, gittike umutsuzlayor ve kederleniyordum. Artk boynumun borcu oldu, her eyden nce tanrnn szn gz nnde tutmalym, diyordum. Bilgili denen kim varsa ona bavurarak Tanrnn ne demek istediini anlamam gerekti. Size doruyu sylemeliyim. Atinallar, kpek hakki iin, btn o aratrmalarmda baktm, asl bilgisizler, bilgilidir diye tannm olanlar! Botur denenlerde ise daha ok akl var. Size btn o dolap durmalarm anlataym, Atinallar: o kadar didindim, tanrnn szn rtemedim. Devlet adamlarndan sonra tragedya yazanlara, dithyrambos airlerine, her eidinden airlere bavurdum. Kendi kendime, artk bu sefer greceksin, kendinin onlardan ok daha bilgisiz olduunu anlayacaksn, diyordum. Yazlarndan bence en ilenmi paralar setim, ne demek istemi olduklarn gidip kendilerinden sordum,

bir ey reneceimi umuyordum. Yarglar, inanr msnz? Doruyu sylemeye utanyorum; ama sylemeliyim. O airlerin, eserleri hakknda dedikleri, orada bulunan hemen herkesin diyebileceinden daha iyi deildi. O zaman anladm ki airler eserlerini bilgilerinden deil, bir eit igd ile Tanrdan gelme bir ilhamla yazyorlar, tpk bir sr gzel eyler syleyip de dediklerinden bir ey anlamayan tanrszcleri, biliciler gibi. airler iin de yle olduunu grdm; stelik onlar, kendilerinde airlik var diye, bilmedikleri eylerde de insanlarn en bilgini olduklarn sanyorlar. Yanlarndan ayrlrken anlamtm ki, devlet adamlar karsnda nasl bir stnlm varsa, onlardan da bylece stnm. En son, ustalara gittim: nk kendimin bir ey bilmediimin farknda olduum gibi, onlarn da hem ok, hem iyi eyler bildiklerine emindim. Bu sefer aldanmamm; onlar benim bilmediim birok eyleri gerekten biliyorlard ve bunda hi phesiz benden daha bilgin idiler. Ama Atinallar, grdm ki iyi ustalarda da airlerdeki kusur var; kendi ilerinin eri olduklar iin en yksek eylerden de anladklarn sanyorlar, byle sandklar iin de asl bilgileri glgede kalyordu, o kadar ki Tanrnn szne geldim, onlar gibi bilgin, onlar gibi de bilgisiz olmaktansa, bilgilerini de, bilgisizliklerini de edinmeyip olduum gibi kalmak daha iyi deil mi? diye dndm; gerek kendime, gerek Tanr szne cevap vererek, benim iin olduum gibi kalmak daha iyi, dedim. Atinallar, btn bu aratrmalarm
5

birok dmanlar, hem de en kt, en tehlikeli soyundan dmanlar edinmeme sebep oldu; birok iftiralara yol at; adim bilge diye kt, nk beni dinleyenler, bakalarnda bulunmadn gsterdiim bilginin bende bulunduunu sandlar. Asl bilen, Atina yarglar, belki yalnz Tanrdr; o sz ile de insan bilgisinin byk bir ey olmadn, hatta hibir ey olmadn gstermek istemitir; Sokrates demi olmas ancak bir sz geliidir; "ey insanlar! Aranzda en bilgesi, Sokrates gibi bilgeliinin gerekte bir hi olduunu bilendir" demek istemi. te bylece Tanrnn szn dnerek yer yer dolayor, yurtta olsun, yabanc olsun, bilge sandm kimi bulursam konuup soruyorum; bilge olmadklarn anlaynca da, Tanr szne hak vererek bilge olmadklarn kendilerine gsteriyorum. Bu i btn vaktimi alyor, bu yzden devlet ileriyle de, kendi ilerimle de iyice uraacak vakit bulamyorum; o kadar ki, Tanrya hizmet edeyim diye yoksul kaldm. Dahas var: birtakm genler kendiliklerinden bama toplanyor; babalar zengin, vakitleri bol; ben nme aldm adama sorular sorarken durup dinliyorlar; stelik bilgilerin sorguya ekilmesini dinlemekten holanyorlar, ok defa bana benzeyerek kendileri de bakalarn denemeye kalkyorlar; az bir bilgiyle hatta bsbtn bilgisiz, kendilerini bilgin sananlar saysz: bunu o delikanllar da buluyorlar. Sktrdklar adamlar kendilerine kzacaklarna bana kzyor, ah! bu alak Sokrates! genleri batan karyor!.. diyorlar.

Hlbuki biri kp da kendilerine sorsa peki ama bunun iin ne yapyor? Ne retiyor? dese ne cevap vereceklerini bilmezler; fakat aknlklarn belli etmemek iin de her zaman filozoflara kar evrilen bulutlarda, yerin dibinde olup bitenleri retmek, tanrlara inanmamak, iyiyi kt gstermek gibi beylik szleri sayp dkerler; nk bir ey bilmedikleri halde biliyor grnmek istemelerinin aa vurulduunu sylemee bir trl dilleri varmaz. Onlar ille iyi tannacaz, szmz geecek diyen, hem de kalabalk insanlardr; benim szm alnca, bir azdan konuup karlarndakini kandrmay bildikleri iin, teden beri, ar iftiralarla kulaklarmz doldurdular, gene de dolduruyorlar. Meletos'a Anytos'a, Lykon'a, bana saldrmak cesaretini veren, ite bu iftiralardr. Meletos, airlerin, Anytos, ustalarla politikaclarn, Lykon da hatiplerin kinlerine tercman olmutur. Szme balarken de dediim gibi, byle kk salm bir iftiradan kendimi byle az bir zamanda temize karabileceimi ummam. te, Atinallar, size doruyu syledim; byk, kk, bir eyi saklamadm, bir eyi deitirmedim. Biliyorum ki bu yzden yine garazlarna urayacam; bu da gsterir ki ben doruyu sylyorum, bana iftira ediliyor, sebebi de budur. Simdi arayn, sonra arayn, bulacanz hep budur. Beni sulayanlarn birincilerine kar bu kadar savunma yeter; imdi ikincilere dnyorum. Bunlarn banda Meletos, kendi szyle, iyi, yurdunu gerekten seven Meletos var. Bunlara kar da kendimi savunmaya ala6

cam. Nelerden ikyet ettiklerini bir okuyalm. Aa yukar yle deniyor: Sokrates, genleri doru yoldan ayrmakla, devletin tanrlarna inanmamakla, bunlarn yerine yeni yeni tanrlar koymakla suludur. te bana ykledikleri sular; bunlarn hepsini ele alalm. Genleri doru yoldan ayrmak sucunu iliyormuum, ben de iddia ediyorum ki Meletos ciddi eyleri alaya alarak herkesle elenmekten, gerekte zerinde hi uramad ilere gya taassup (banazlk) ve ilgi gstererek herkesi mahkemeye srklemekten suludur. Bunun byle olduunu size ispata alacam. Meletos, yle gel, bana cevap ver: - Genlerimizin mmkn olduu kadar erdemli olmalarna ok nem veriyorsun, deil mi? - Tabii veriyorum. - O halde, onlar daha iyi klann kim olduunu da yarglara syle. Mademki onlar doru yoldan ayran meydana karmak zahmetine katlanmsn ve yarglarn karsnda beni gstererek bu sulunun ben olduumu iddia ediyorsun, o halde unu da bilmen gerekecektir. Onlar terbiye edenler kim yarglara adlar ile syle Grdn m Meletos, susuyorsun ite. Bir ey sylemiyorsun ama bu susman, senin iin utanlacak bir ey deil mi? Mesele ile hibir iliiin yoktur dememin bu, ak bir kant deil mi? Syle dostum, syle, genleri daha iyi klan nedir? - Kanunlar.

- Fakat, delikanlm, bu benim soruma cevap deil ki. Ben unu bilmek istiyorum: her eyden nce bu kanunlar bilen kim? - te bu mahkemedeki yarglar. Sokrates. - Ne dedin? Nasl, Meletos? Onlar genleri yetitirebilir, daha iyi klar m diyorsun? - Elbette. - Hepsi mi, yoksa bazlar m? - Hepsi. - Ira* (Hera-Zeusun kz kardei) hakk iin ne gzel sz! Demek genleri daha iyi klanlar birok kimselermi. O halde, syle bakalm, burada bizi dinleyenler de genlii terbiye ediyorlar m? - Evet onlar da. - Peki, ya bule* (Atina senatosu) yeleri? - Onlar da. - Acaba ekklesia'da* (Halk meclisi) toplanan yurttalar genlii doru yoldan ayryorlar m, yoksa onlar da terbiye mi ediyorlar dersin? - Onlar da terbiye ediyorlar. - O halde, benden baka, btn Atina llar onlar gzel ve iyi klyorlar; onlar yalnz ben doru yoldan ayryorum. ddian bu deil mi? - Tam ite bu. - Sen hakl isen, ben gerekten, ok bahtsz bir adamm. Ama tut ki sana yle bir ey soruyorum; acaba sana gre atlar iin de byle mi? Atlara da herkesin, iyilik ettiine, yalnz bir kimsenin ktlk ettiine inanyor musun? Hakikat bunun tam yersi deil
7

mi? Atlar, bir veya birka kii, yani seyisler terbiye edebiliyor; kullananlar ise onlar bozuyorlar, deil mi? Atlar iin de, baka hayvanlar iin de byledir, deil mi Meletos? Bu, phesiz byledir.; Anytos ile sen ne derseniz deyiniz, genleri yalnz bir kiinin yanl yola srkledii, ondan baka herkesin daha iyi kld doru olsayd, bu onlar iin gerekten esiz bir bahtiyarlk olurdu. Ama hayr Meletos, genler zerinde hi kafa yormadn yetecek kadar gsterdim; senin kaytszln, bana kar evirdiin eyleri hi umursamam olmandan da aka anlalyor. imdi sana bir sorum daha var, Zeus hakk iin cevap ver; Sence kt kimselerle birlikte yaamak m, yoksa iyi kimselerle birlikte yaamak m daha iyi?... Cevap versene dostum; zor bir ey sormuyorum. yi insanlar yanlarndakilere hep iyilik, ktler de ktlk ederler, deil mi? - phesiz. - imdi, bir arada yasad kimselerden, faydalanan ok zarar grmek isteyen var m?.. Cevap ver, dostum, kanun, cevap vermeni emrediyor. Zarar grmek isteyecek kimse var mdr? - Elbette yoktur. - Peki, genleri doru yoldan karyor, ktle gtryor diye beni suluyorsun; Bence ben bu suu bilerek mi, bilmeyerek mi isliyorum? - Bilerek diyorum. - Demek ki, Meletos, iyilerin, yanlarndakilere iyilik, ktlerin ise ktlk ettikleri u gen yanda

senin yksek zekanca bilinen bir gerek olduu halde, ben bu yasmda, birlikte yasamak zorunda olduum bir kimseyi doru yoldan ayrrsam, ondan bana zarar geleceini bilmeyecek kadar karanlk ve bilgisizlik iindeyim; hem de bunu, iddiana gre, bile bile yapyorum. Meletos, buna ne beni inandrabilirsin, ne de bakalarn. yleyse ya ben onlar doru yoldan karmyorum yahut da karyorsam bunu bilmeyerek yapyorum; her iki halde de yalan sylyorsun. Bundan baka, ilediim su bilmeyerek ilenmise, kanun onu su tanmaz; beni bir kenara ekerek ayrca hatrlatman ve t vermen gerekirdi; nk tle, bilmeyerek ilediim suu herhalde islemekten vazgeerdim; hlbuki sen benimle konumaktan, bana retmekten kandn; bunu istemedin; beni mahkemeye, kanunun, aydnlatlmas gerekenleri deil, cezalandrlmas gerekenleri gnderdii mahkemeye srkledin. Atinallar, artik anlalyor ki Meletos bu ilerle, az olsun ok olsun, kafa yormamtr; ama Meletos sen gene syle; ben genleri nasl yanl yola srklyorum? Yazdn sulamadan anladma gre, genlere devletin tand tanrlar tanmamay, onlarn yerine baka tanrlara inanmay retiyormuum; genleri bozan derslerim bunlardr, diyorsun, deil mi? - Evet, bunu btn kuvvetimle iddia ediyorum. - yleyse, Meletos, szn ettiimiz tanrlar hakk iin ne demek istediini bana ve bu yarglara daha aka anlat. Sence ben birtakm tanrlara inanmay
8

retiyormuum; yle ise o tanrlara ben kendim de inanyorum, demek ki bsbtn tanr bilmez deilim, byle bir su ilememiim; simdi sunu anlayalm: sen beni devletin tanrlarn brakp baka tanrlara inanmakla m suluyorsun yoksa tanrlara bsbtn inanmayp bunu bakalarna da alamakla m? - Evet, ben senin hibir tanrya inanmadn sylyorum. - alacak ey! Meletos, bunu nereden karyorsun? Herkes gibi, gnein veya ayn tanrlna inanmadm m sylemek istiyorsun? - Emin olun, yarglar, inanmaz; nk gnein ta, ayn toprak olduunu sylyor. - Fakat, dostum Meletos, sen beni Anaksagoras sanmsn da buraya karmsn. Buradaki yarglar Klazomenaili Anaksagoras'n yazlarnn bu kuramlarla dolu olduunu bilmeyecek kadar bo ve cahil mi sanyorsun? Genler bu yazlar orkestrada en ok bir drahmiye satn alabilirlerse, Sokrates de bu fikirleri kendine mal edince delikanllar onunla pekl alay edebilirlerse, bunlar neden gelip benden rensinler? Doru syle Meletos, sen gerekten benim hibir tanrya inanmadm m sanyorsun? - Zeus'a yemin ederim ki, hi, hibir tanrya inanmyorsun. - Buna kimse inanmayacak. Atinallar, bu Meletos azgnn, kstahn biri; beni sulamas da genliinden, hakaret olsun diye. Kim bilir, belki de beni denemek iin bu muammay (bilmece) uydurmutur. Belki de, kendi kendine,

"bakalm bilgin Sokrates ii alaya alp birbirini tutmaz szler sylediimi bulacak, meydana karacak m, yoksa onu da bizi dinleyenleri de aldatabilecek miyim? demitir. Bana yle geliyor ki sulamasnda bir dedii bir dediini tutmuyor. Sanki yle demi; "Sokrates, tanrlarn varlna inanmamaktan, tanrlar olduuna da inanmaktan suludur. Buna dpedz alay derler. Atinallar, Meletos'un dt tutmazlklar benimle beraber gzden geirin ve sen Meletos, bize cevap ver. Siz de benim ta bataki dileimi hatrlayn da alk olduum gibi sz sylersem, ses karmayn. Dnyada bir kimse var mdr ki, Meletos, insanlk iler olduuna inansn da insanlar bulunduuna inanmasn? unu syleyin Atinallar, kaamakl yollara sapmadan bana cevap versin. Bir adam bulunur mu ki at yoktur ama atn kullanld iler vardr, flavtaclar yoktur ama flavtaclk vardr desin? Bulunmaz, dostum, bulunmaz. Mademki sen cevap vermekten kanyorsun, sana da buradakilere de cevab ben vereyim; ama hi olmazsa una cevap ver; bir kimse var mdr ki tanrlk ilere inansn da tanrlara inanmasn? Daimon'lara (ruhlar ve cinler) inanmasn da Daimonlarn kuvvetine inansn? - Hayr, yoktur. - ok kr, yarglarn zoruyla azndan bu cevabi alabildim. Demek daimonluk ilere, bu iler yeni olsun eski olsun, inandm ve bunlar rettiimi iddia ediyorsun. O halde, sylediine gre, ben daimonluk ilere inanyorum. Sulamanda buna yemin bile ediyorsun. Bu ilere inanyorsam,
9

onlarn var varlna da ister istemez inanmam gerekir, yle deil mi? Hi phesiz, cevap vermediine gre senin de ayni fikirde olduunu kabul ediyorum. Peki, Daimonlar tanr veya tanr okullar olarak alabiliriz, deil mi? - Evet, phesiz. - yle ise, sylediim gibi, Daimonlarn varlna inanyorsam, te yandan da, ne adla olursa olsun, Daimonlar bir nevi tanr iseler, muammalar (bulmaca) karyorsun ve bizimle eleniyorsun demekte haksz mym? Hem tanrlara inanmadm iddia ediyorsun, hem de biraz sonra Daimonlara inandm sylemekle tanrlara inandm kabul etmi oluyorsun! Denildii gibi Daimonlar, tanrlarn nymphalar! veya baka analardan doan pileri iseler, tanrlar olmad halde, tanrlarn ocuklar olduuna kim inanabilir? Bu katrn, eekle atn ocuu olduuna, fakat eein de atn da var olduuna inanmamak kadar yersiz olur. Hayr, Meletos, sen btn bu samalar ya beni denemek iin kasten karmsndr yahut da bana kar ciddi bir su bulamadndan sulamana koydun. Fakat inan ki, ayn bir kimsenin daimonluk ilere inand halde, Daimonlara, tanrlara, kahramanlara inanmayacana biraz anlay olan hibir kimseyi inandramazsn. Meletos'un sulamalarna yeter lde cevap verdim sanyorum, daha fazla savunmama gerek yoktur. Bununla beraber, zerime ne kadar ok kin ekmi olduumu dnyorum ve hkm giymem gerekirse,

beni yok edecek olann bu olduunu, onun Meletos, Anytos deil, imdiye kadar birok iyi insanlarn lmne sebep olmu, belki ileride de olacak olan iftira ve ekememezlik olduunu dnyorum; nk bu kurbanlarn sonuncusu herhalde ben olmasam gerek. Belki biri yle diyecek: Sokrates, seni byle vakitsiz bir sona srkleyen bir mrden utan duymuyor musun? Bana bunu soracak olana aka cevap verebilir ve diyebilirim ki: dostum, yanlyorsun. Deeri olan bir kimse, yaayacak mym yoksa lecek miyim diye dnmemelidir; bir i grrken yalnz doru mu eri mi hareket ettiini, cesaretli bir adam gibi mi yoksa tabanszca m hareket ettiini, dnmelidir. Hlbuki sizin znzde, Troia'da len kahramanlarn, hele namussuzlua kar her trl tehlikeyi kmseyen Thetisin olunun bir deeri olmamas lazm. Hektor'u ldrmek iin sabrszlanrken, anas tanr ona, yanlmyorsam, aa yukar u szleri sylemiti: Olum, arkadan Patroklos'un cn alacak ve Hektor'u ldreceksin, ancak bil ki onun arkasndan sen de hemen leceksin; nk tanr hkm byle emrediyor. Hlbuki o, bu de aldrmayp her eyi gze alarak, arkadann cn almadan namussuzca yaamaya, lm ve tehlikeyi stn grd: Burada u eri gemilerin yannda, dnyaya lzumsuz bir yk olarak, maskara gibi durmaktansa, dmanmdan cm alaym, arkasndan da leyim. dedi. Onun bu hareketinde hi lm ve tehlike korkusu var myd? En doru hareket, Atinallar, bir kimsenin yeri neresi olursa
10

olsun, ister kendinin setii, ister komutannn gsterdii yer olsun, tehlike karsnda direnmek; lm veya baka tehlikeleri deil, ancak namusu gz nnde bulundurmaktr. Atinallar, benim iin de bundan baka trl hareket etmek gerekten ok garip olurdu; nk Potidaia'da, Amphipolis'te, Delion'da setiiniz komutanlarn gsterdikleri yerde, her trl lm tehlikesi karsnda btn cesaretiyle duran ben, simdi, kendi fikir ve sanmca, Tanr tarafndan, kendimi ve bakalarn denemek iin filozofluk vazifesi ile gnderildiim zaman, lm veya baka bir ey korkusu ile vazifemi brakp nasl kaardm? Byle bir hareket gerekten ar bir su olurdu. Kendimi bilge sanarak lm korkusu ile Tanr szne ba emeseydim, o zaman mahkemeye pek hakl olarak arlabilir, tanrlarn varln inkrdan sulanabilirdim. nk yarglar, lm korkusu, gerekte bilge olmad halde kendini bilge sanmak deil midir? Bilinmeyeni bilmek iddias deil midir? nsanlarn, korkularndan en byk ktlk saydklar lmn en byk iyilik olmadn kim bilir? Bilmediimiz bir eyi bildiimizi sanmak gerekten utanlacak bir bilgisizlik deil midir? te yarglar, ancak bu noktada bakalarndan farkl olduuma inanyorum. Belki de onlardan daha bilge olduumu iddia edebilirim: Ben, teki dnyada olup bitenler hakknda pek az bir ey bildiim halde, bir ey bildiime inanmyorum, fakat tanr olsun, insan olsun, belki, kendinden daha iyi olanlara hakszlk ve itaatsizlik etmenin

bir ktlk, bir namussuzluk olduunu biliyorum; ben, ktlk olduunu iyice bildiim eylerden korkarm, ama iyilik olmadn kestirmediim eylerden ne korkar, ne de saknrm. Onun iin siz beni simdi serbest brakp; Anytos'un size: Sokrates mademki byle bir sula suludur, ona herhalde 1m cezasn vermek gerekiyor, yoksa btn ocuklarnz onun tlerini dinleyerek bsbtn bozulacaklardr demesine bakmayarak, Sokrates, biz Anytos'un fikirlerine inanmak istemiyoruz, seni serbest brakacaz ama bir artla: artk bir daha byle herkesi sorguya ekmeyeceine ve filozofluk etmeyeceine sz vermek artyla; bunlar yapmakla bir daha sulandrlrsan, leceksin derseniz, kurtulmam iin ileri srlebilecek byle bir arta kar derim ki: Atinallar, size sayg ve sevgim vardr; ancak, ben size deil, yalnz Tanrya ba eerim; mrm ve kuvvetim olduka da iyi biliniz ki, felsefe ile uramaktan, karma kan herkesi buna yneltmekten, felsefeyi retmekten vazgemeyeceim; karma kana, her zaman dediim gibi gene yle diyeceim: Sen ki, dostum, Atinalsn, dnyann en byk, kudretiyle, bilgeliiyle en nl ehrinin hemerisisin; paraya, erefe, ne bu kadar nem verdiin halde bilgelie, akla, hi durmadan ykseltilmesi gereken ruha bu kadar az nem vermekten sklmaz msn? Kendisiyle mnakaa ettiim bir adam bu saydklarma nem verdiini sylerse, yakasn brakacam ve salvereceimi sanmaynz; hayr, gene soracam, onu gene sorguya ekeceim,
11

onunla gene mnakaa edeceim; erdemli olduunun bir szden baka bir ey olmadn anlarsam, kendisini, deeri byk olana az deer verdiinden deeri kk olana ok deer verdiinden tr utandracam Ayni szleri gen, ihtiyar, yurtta, yabanc, her kese, hele benim kardelerim olduklarndan dolay btn hemerilerime tekrarlayacam. nk biliniz, bu bana Tanrnn bir buyruudur; una inanyorum ki ehrimizde, imdiye kadar Tanrya benim bu hizmetimden daha byk bir iyilik edilmemitir. nk ben, gen, ihtiyar, hepinizi, vcudunuza, paranza deil, her eyden nce ruhun en yksek terbiyesine nem vermeniz gerektiine kandrmaktan baka bir ey yapmyorum. Evet, benim vazifem, size para ile erdemin elde edilemeyeceini, parann da, genel olsun, zel olsun, her trl iyiliin de, ancak erdemden geldiini sylemektir. Ben bunlar retmekle genler doru yoldan ayryorsam, zararl bir insan olduumu kabul ederim. Ama biri gelip rettiim eylerin bunlar olmadn iddia ederse yalan sylemi olur. Bu noktada, Atinallar Anytos'a ister inann ister inanmayn, hakkmda ister beraat hkm verin, ister vermeyin; herhalde, iyice bilin ki, bir deil bin kere lmem gerekse bile, yolumu asla deitirmeyeceim. Atinallar, szm kesmeyiniz, beni dinleyiniz; sonuna kadar dinleyeceinize sz vermitiniz, syleyecek bir eyim daha kald, yle bir ey ki iitince, korkarm, haykrmak isteyeceksiniz; fakat beni dinlemek sizin iin

daha hayrl olacaktr, onun iin, ok yalvarrm, sakin olunuz. Bilmelisiniz ki, benim gibi bir adam ldrmekle, beni deil kendinizi cezalandracaksnz. Bana kimse, ne Meletos ne de Anytos, zarar verebilir; kt bir kimse iyi bir adam nasl zarara sokabilir? Ancak kendine zarar vermi olur. Onlarda phesiz beni ldrtmek, srndrmek veya hemerilik haklarndan yoksun brakmak imkn vardr; onlar herkesle beraber byle bir cezann bana kar byk bir ktlk olduunu sanabilirler. Fakat burada onlarla bir dnemem; nk onlarn imdi yaptklar gibi, baka bir kimsenin hayatn haksz yere yok etmek daha byk bir ktlktr. O halde, Atinallar, siz Tanrnn bir vergisi olan beni mahkm etmekle ona kar bir gnah ilemeyiniz dediim zaman, sizin sandnz gibi kendimi deil, sizi dnyorum. nk gln bir benzetmeye msaade edin, beni ldrrseniz, hem byk, hem cins, ama byklnden dolay ar ve drtlmek isteyen bir ata benzeyen devleti yerinden oynatmak iin, Tanrnn musallat ettii benim gibi bir at sineine kolay kolay bir halef (yerine) bulamazsnz, ben Tanrnn, devletin bana musallat ettii bir at sineiyim, her gn her yerde sizi drtyor, kandryor, azarlyorum; peinizi brakmyorum. Benim gibi bir kimseyi kolay kolay bulamayacaksnz; onun iin, size kendinizi benden yoksun brakmamanz tavsiye ederim. Belki de, anszn uykusundan uyandrlan biri gibi, caniniz sklarak, Anytos'un dne uyar, beni kolayca vurup ldrebileceinizi sanr ve Tanr size acyp baka
12

bir at sinei gnderinceye kadar, hayatnzn geri kalannda gene uykuya dalarsnz. Size Tanr tarafndan gnderildim demenin ispatini mi istiyorsunuz? Ben bakalar gibi olsaydm, yllarca sizi erdeme yeltmekle (yneltmekle), bir baba, bir aabey gibi teker teker sizin meselelerinizle uramakla, kendi ilerimi savsamaz, onlara sabrl bir seyirci kalmazdm; byle bir hal, sanrm ki, insan tabiatna (doasna) uyan bir ey deildir. Bundan bir ey kazansaydm yahut yol gsterme ve aydnlatmalarmn karlnda para alsaydm, bu hareketimin belki bir anlam olurdu; fakat imdi, kendiniz de gryorsunuz ki, beni sulayanlarn kstahl bile bir kimseden para aldm veya almak istediimi sylemeye varamyor; nk bunu hibir vakit grmemilerdir. Bu szmn doruluuna, yetecek kadar ahitlik edecek bir eyim var: fakirliim. Devlet ilerine girerek fikirlerimi oradan sylemek varken herkese ayr ayr t vermeye, bakalarnn ilerine karmaya kalkmam belki size alacak bir ey gibi gelebilir. Bunun sebebini de syleyeceim. Bir tanrnn veya tanrsal bir ruhun bana grndnden, ok kere ve birok yerde sz ettiimi iitmisinizdir. Meletos'un, sulamasnda, bununla alay ettiini de bilirsiniz. Bir nevi ses olan bu iaret, bana ocukluumda gelmeye balamt; bu ses beni hep greceim islerden alkor, ama yap! diye hibir vakit emretmezdi. te beni siyasete girmekten alkoyan da budur. Bu alkoymann da ok yerinde o1duuna inanyorum. nk Atinallar, ben siyaset ile urasaydm, besbelli ki oktan

yok olurdum, ne size ne de kendime, hi bir iyilikte bulunamazdm. Cannz sklmasn ama hakikat sudur ki, devlette grlen birok kanunsuz, haksz ilere kars dorulukla savaarak size veya herhangi baka bir kurula kar giden hibir kimse 1mden kurtulamyor. Evet, ancak hak yolunda alan bir kimsenin, ksa bir zaman olsun yaayabilmesi iin devlet adam deil, sadece yurtta olarak kalmas gerekiyor. Size, -hem yalnz szle deil, daha ok deer verdiiniz ile- sylediklerimi ispat edebilirim. Size bamdan geen bir olay anlataym, o zaman lm korkusu yznden hakszla hibir vakit boyun ememi, emeye lm stn tutmu bir adam olduumu grsnz. Size mahkemeler hakknda, belki pek nemli gzkmeyen, ama gerekten olmu olan bir eyi anlatacam. Atinallar! imdiye kadar zerime aldm biricik devlet memurluu, halk kurulu yelii olmutur: Mensup olduum Antiokhis oyma, deniz savandan sonra lenlerin cesetlerini toplamayan on komutann durumasnda prytaneia makamnda bulunuyordu; hepinizin sonralar kabul ettiiniz gibi, kanuna aykr olarak onlar toptan muhakeme etmeyi ileri srmtnz; o zaman kanuna aykr olan bu harekete kar koyan biricik ye ben olmu, oyumu sizin tarafnza vermemitim; hatipler beni sulamakla, hapse sokmakla korkuttuklar zaman, sizler barp ardnz zaman, ben ne hapsolmaktan ne de ldrlmekten korkarak hakszlklara ortak olmaktansa kanun ve doruluun tarafnda tehlikeye atlmaya karar vermitim. Bu olay,
13

ehrimizin demokratlkla ynetilmekte olduu zamanlarda olmutu. Otuz1arin oligarilii, iktidar ele alnca benimle birlikte br drt kiiyi Tholos'a ararak, ldrmek istedikleri Salamin'li Leon'u Salamin'den getirmemizi istediler. Bu, onlarn, iledikleri cinayetlerden ellerinden geldii kadar ok kiiyi sorumlu klmak iin verilmi emirlerinden biriydi. O zaman bu artlar altnda, szm caizse, lme kl kadar nem vermediimi, en ok hatta biricik nem verdiim eyin hakszlktan, gnah ilemekten saknmak olduunu yalnz szle deil, edimle de gsterdim. Bu zorlu idarenin kuvvetli kolu hakszlk iletecek kadar beni korkutamad; Tholos'tan kar kmaz teki drt kii Salamin'e gidip Leon'u getirdikleri halde, ben sadece evime dndm. Belki ok gemeden Otuzlarn idaresi sona ermeseydi, bu hareketimi hayatmla deyecektim. Bu szlerin doruluuna size birok kimse ahitlik eder. O halde, siyaset hayatna girdiim halde, iyi bir adam gibi hep hak gzetir ve tabii olarak doruluu her eyden stn tutsaydm, imdiye kadar sa kalabilir miydim, sanrsnz? Hayr, Atinallar, hayr; bu ne bana, ne de baka bir kimseye nasip olurdu. Hlbuki btn hayatmda; zel olsun, genel olsun, btn hareketlerimde hi deimedim, retiliklerimi lekeleyenlere de bakalarna da, doruluktan ayrlarak, alakasna boyun emedim. Devaml rencilerim olduu iddias da doru deildir. Ben, bana deni yerine getirmeye alrken, gen, ihtiyar, beni dinlemek isteyenleri geri evirmedim.

Bana yalnz para verenlerle konumadm; zengin, fakir, herkes bana sorabilir, cevap verebilir, szlerimi dinleyebilir; fakat bundan sonra, o kimse iyi yahut kt bir insan olmu, her ikisini de bana yklemek hakszlk olur, nk ben ona ne bir ey rettim, ne de reteceime sz verdim. Bir kimse benden bakalarnn iitmedii, ayr bir ey rendiini veya iittiini ileri srerse, biliniz ki, yalan sylyor. yleyse, birok kimsenin benimle konumak iin birok zamanlarn vermekten holanmalarna sebep nedir? Bunun asl sebebini, Atinallar, aka size syledim: bu kimseler hibir bilgelikleri olmad halde, bilge olduklarn iddia eden kimselerin sorguya ekilmesini dinlemekten holanyorlar, gerekten bu pek tatsz bir ey de deildir. Bakalarn sorguya ekmeyi bana Tanr emretmitir, bu yol bana Tanr szleriyle, gzme gzken hayallerle, Tanr iradesinin insanlara grnd her vasta ile gsterilmitir. Atinallar, bu szm gerektir; yle olmasayd imdiye kadar kart ispat olunurdu. Ben genleri bozmusam, hala da bozuyorsam, imdiye kadar bym olanlar, genliklerinde kendilerine kt tler verdiimi anlam olanlar ortaya karak beni sular, benden alrlard. Bunu yapmak istemezlerse bile, hi olmazsa yaknlarndan biri, babalar, kardeleri veya hsmlar benim yzmden ailelerinin ne felaketlere uradn sylerdi. imdi tam zamandr. Onlarn birounu burada gryorum. te ocukluk arkadam, benim blgemden olan Kriton, ite olu Kritobulos. Sonya,
14

Aeskhines' in babas da, Sphettos'lu Lysanias da burada; bunlardan baka, Epigenes'in babas Kephisia'li Antiphon'u ve benimle beraber bulunmu olan birok kimsenin kardelerini de gryorum. Theozotides'in olu ve Theodotos'un kardei Nikostrates (Theodotos imdi sa deil, onun iin o mani olamaz); Demodokos'un olu ve Theages'in kardei Paralos; Ariston'un olu ve urada grdnz Eflatun'un kardei Adeimantos hazr bulunuyor; Apollodoros'la kardei Aiantodoros'u da gryorum. Daha biroklarn sayabilirim. Meletos bunlarn bazlarn, sulamasnda ahit gstermeliydi. Unutmusa imdi yapsn, kendisine yol gsteriyorum. Bu eitten, istedii ahidi gstersin. Fakat Atinallar, hakikat bunun tam tersidir. nk bunlarn hemen hepsi Meletos'la Anytos'un iddiasna gre arkadalarn bozmu, bastan karm olan benden yana ahitlik edeceklerdir; hem yalnz bozulan genler deil, benden yana ahitlik etmelerine hi sebep olmayan bozulmam daha yal akrabalar da. Bunlar ahitlikte niin benim tarafm tutarlar? Herhalde, yalnz hakikatin, doruluun hatr iin, doru sylediimi, Meletos'un yalan sylediini bildikleri iin. Szn ksas, Atinallar, savunmam iin btn syleyeceklerim, buna ve buna benzer eylere varr, Bir szm daha var. Belki, iinizde, buna benzer, hatta bundan daha az nemli bir sorunda kendisinin, gzyalar dkerek yarglara yalvarp yakardn, yarglar yumuatmak iin ocuklarn bir sr

hsm ve dostlaryla birlikte mahkemeye getirdiini hatrlayarak kzan biri olacaktr; halbuki ben, belki de hayatm tehlikede olduu halde, bunlarn hibirini yapmadm. Bunun tam tersine hareket ettiimi grnce, belki bu kzgnlkla oyunu benden yana vermeyecektir. Aranzda byle biri varsa -muhakkak vardr demiyorum- ona aka cevap verip derim ki: Dostum, herkes gibi ben de bir insanm; Homeros'un dedii gibi, tahtadan veya tatan deil, etten, kandan yaplm bir varlm; benim de oluum, ocuum vardr; evet Atinallar, biri hemen hemen yetimi, erkek olmu, ikisi henz ocuk, olum vardr; byle olduu halde, sizden beraatm dilemeleri iin, hibirini buraya getirmeyeceim. Niin? Kstahlktan yahut size kar saygszlktan dolay deil. lmden korkup korkmadm da ayr bir mesele, imdi bundan sz aacak deilim. Ancak, bence byle bir hareket, kendimin, sizin ve btn devletin erefine aykrdr. Benim yama gelmi, bilgelii ile tannm bir kimsenin byle bir arla dmemesi gerekir. Her halde, herkes Sokrates'in u veya bu bakmdan bakalarndan ayr olduuna inanyor, halkn bu fikri bana uyuyormu, uymuyormu, bunu burada aratrmyorum. Aranzda bilgelii, cesareti yahut herhangi bir erdemi ile sivrilmi olduu sylenen kimselerin byle aa bir harekete dmeleri ne kadar utanlacak bir eydir. Hkm giydikleri zaman garip garip birtakm hareketlerde bulunan nice tannm adamlar grdm; bunlar, sanki 1mle korkun bir straba gideceklerini, sanki sadece yaamalarna izin
15

verilmekle lmez olacaklarn sanyorlar. Fikrimce bu gibi eyler devlete kar saygszlktr; bunlarn bu gibi hareketleri dardan gelen bir yabancya, Atinann en nl adamlarnn, gene kendi hemerilerinin n ve mevki verdii bu kimselerin, kadnlar kadar bile yrekli olmadklar kanaatini verir. O halde, Atinallar, bu gibi eyleri hi olmazsa bizim gibi nl kimselerin baarmamas gerekir; baarrlarsa sizin de onlara gz yummamanz; soukkanllk gsterecei yerde, ackl sahneler hazrlayarak ehri gln bir hale sokan bu gibi kimseleri daha iddetle mahkm etmek istediinizi gstermeniz gerekir. Bundan baka, -halkn dncesi meselesini brakalm- yargc aydnlatmak ve kanksatmak yerine, onun ltfn rica ederek beraat kazanmak da doru bir ey deildir. nk yargcn vazifesi, doruluu balamak deil, herkesin hakkim 1erek hkm vermek; kendi keyfine gre deil, kanunlara gre hkm vermektir. Yalan yere ant imeye alarak sizi tesir altnda brakmamalyz, siz de buna gz yummamalsnz; bu, dine uymaz bir hareket olur. O halde, Atinallar, -hele imdi, Meletos'un ileri srd iddiaya gre, burada dinsizlikten muhakeme edildiim bir srada- erefsiz, dine uymaz, yanl saydm bir eyi yapmam benden beklemeyiniz. nk sizi rica kuvvetiyle kandrmaya, yeminlerinizi bozmaa alsaydm, tanrlarn olmadna inanmay size retmi, kendimi mdafaa ederken, tanrlar inkr etmek ithamna kar yalnz kendi kendimi kandrm olurdum. Fakat hakikat bsbtn bunun tersidir;

ben, tanrlarn varlna, ey Atinallar, btn beni sulayanlarn inandndan daha yksek bir anlamda inanrm;

bundan dolaydr ki sizin iin ve benim iin hayrls ne ise ona karar vermek zere davam size ve tanrya brakyorum". II

Atinallar, benim iin verdiiniz mahkmiyet kararna zlmeyiimin birok sebepleri var. Bunun byle olacan bekliyordum, yalnz, oylarn birbirine bu kadar denk denecek derecede ikiye ayrlm olmasna atm; nk benim aleyhimde olan okluu daha byk sanyordum. Hlbuki imdi, br tarafa otuz oy gitmi olsayd beraat kazanm olacaktm. Bu yzden diyebilirim ki, Meletosun sulamasndan beraat kazanm saylrm; hatta stelik Anytos ile Lykon beni sulamak iin buraya gelmeselerdi, kanunun istedii gibi, oylarn bete birini kazanmayarak bin drahmi para cezasna da mahkm olacaklard. O imdi 1rn cezas teklif ediyor. Bense kendi hesabma neyi ileri sreyim Atinallar? phesiz deerim neyse onu. O halde hakkm nedir? Btn hayatnda herkesin dkn olduu birok eylere, zenginlie, aile balarna, askerlik rtbelerine, halk kurullarnda nutuklar vermee, bakanlklara, taraflara hi aldrmam bir adama verilecek karlk ne olabilir? Ben bir siyaset adam olmak iin fazla drst olduumu dnerek, size ve kendime iyilik etmeme engel olacak hi bir yola sapmadm! Tam tersine, hepinize iyilik etmemi mmkn klan bir yola girdim, herkesin kendini dnmekten, kendi ilerinin peinde

komaktan nce erdemi bilgelii aramas gerektiini, devletin srtndan faydalanmaya bakmazdan nce devlete bakmas lazm geldiini sizlere kabul ettirmeye altm. Byle bir kimseye ne yaplr Atinallar, herhalde, ona bir mkfat verilmek lazmsa, iyi bir ey verilmeli ve bu iyilik ona yakr bir ey olmaldr. Sizi yetitiren, sizi aydnlatmak iin iini gcn brakmay her eyden stn gren fakir bir adama yakan mkfat ne olabilir? Atinallar, ona Prytaneion'da beslemekten daha yakan bir mkfat olamaz; byle bir mkfat, Olympia'da at yarlarnda, bilmem ka atl araba yarlarnda mkfat kazanan bir yurttatan ok ona yarar. nk ben fakirim, hlbuki onun yetecek kadar geliri vardr: o size yalnz bahtiyarln grn1erini bense gerei veriyorum. Bana vereceiniz cezann uygun ve yerinde bir ceza olmas isteniyorsa, diyeceim ki, bana Prytaneion'da beslenmek en doru bir karlktr. Belki, daha nce, gzyalar ve yalvarmalar hakknda sylediim gibi, bu szlerimle de size boyun ekmediimi gstermek istediimi sanacaksnz; ama yle deil; hi yle deil; bunlar isteyerek, hi bir yanl harekette bulunmadma inanarak sylyorum. Byle olduu halde sizi de buna kandramam, nk vakit pek dar; baka ehirlerde olduu gibi, Atina'da da byk davalarn bir gnde grlmemesi iin bir kanun
16

olsayd, o zaman sizi kandrabileceime inanrdm. Fakat bu kadar az bir vakitte bu kadar byk sulamalar datamam. Nasl imdiye kadar kimseye ktlk etmemisem, kendime de elbette etmeyeceim; kendimin bir ktle layk olduumu sylemeyeceim, kendim iin bir ceza teklif etmeyeceim. Niin edeyim? Meletos'un ileri; srd 1m cezasndan korktuumdan m? lmn bir iyilik mi yoksa bir ktlk m olduunu bilmediim halde, muhakkak ktlk olan bir cezay neden teklif edeyim? Hapis cezas m? Niin ceza evlerinde, yln yarglarnn, Onbir lerin* (Savclar kurulu) klesi olaym? Para cezas m diyeceksiniz, yoksa para cezas deninceye kadar hapislik mi diyeceksiniz? Buna kar da ayni ey sylenebilir; nk be param olmadndan, cezay da deyemeyeceimden, cezaevinde 1eceim. O halde, srgnl m teklif edeyim? Belki siz de bu cezay kabul edersiniz. Ama benim kendi hemerilerim olan sizler bile, artik benim konumalarma, szlerime tahamml edemezken, bunlar ekemez ve iren bulurken, bakalarnn bana tahamml edeceini umacak kadar dncesiz olmak iin, yasamak hrsnn gerekten gzlerimi brm olmas lazm. Hayr, hayr, Atinallar, bu hi de byle deildir. Yer yer dolaarak, srgn yerimi hep deitirerek, her gittiim yerden kovularak yaamak, benim yamda bir edam iin ne ac bir eydir! yi biliyorum ki burada olduu gibi, her gittiim yerde gene genler beni dinlemek iin etrafma

ecekler; onlar yanmdan uzaklatrsam daha yal hemerilerini ayaklandrarak beni dar attracaklar; etrafma toplanmalarna izin verirsem babalar, dostlar gene onlarn yznden beni yurtlarndan kovacaklar. Belki bana denecek ki: Sokrates; azn tutamaz msn, sana kimse karmadan yabanc bir ehre giderek, yaayamaz msn? Buna vereceim cevab anlatmak ok g. nk dediinizi yapmann Tanrya kars bir itaatsizlik olacan, onun iin azm tutamayacam sylersem ciddi bir sz sylediime inanmayacaksnz; erdemi, zerinde hem kendimi hem bakalarn snadm daha birok meseleleri her gn tartmann insan iin en byk iyilik olduunu, imtihansz hayatn yaamaya deer bir hayat olamadn sylersem bana gene inanmayacaksnz. Size kabul ettirmek kolay olmamakla birlikte, sylediklerim dorudur. Kendimi hibir cezaya layk grmeye de almadm. Param olsayd, beni beraat ettirecek bir para cezas teklif ederdim; bundan bana ktlk gelmez. Ama ne yapaym, yok; bunun iin bu para cezasn, ancak benim verebileceim kadar kesmenizi dilerim. Evet, belki bir mina verebilirim, onun iin bu cezay teklif ediyorum. Buradaki dostlarm Eflatun, Kritobulos ve Apollodoros otuz mina teklif etmem iin beni sktryorlar; onlar kefil olacaklar. Haydi, otuz olsun; bu para iin onlar size yeter teminat olacaklardr.

17

III Atinallar, Sokrates'i, bir bilgeyi ldrm olmakla, ehrinizi ayplayacak olanlardan alacanz kt ne karlk, byk bir karnz olmayacak; ben gerekte hi bir ey bilmeyen bir adam olduum halde onlar bizi ktlemek istedikleri zaman, benim bilge olduumu syleyecekler. Hlbuki biraz daha beklemi olsaydnz, istediiniz, tabiatn yry ile kendiliinden yerine gelmi olacakt. nk grdnz gibi, yam ok ilerlemitir; lmden ok uzak deilim. imdi hepinize deil, .yalnz bana lm hkmn verenlere sesleniyorum. Onlara syleyecek bir eyim daha var: Belki beraatm kolaylatracak eyler sylemediimden, sululuk kararndan kurtulmak iin gereken eyleri sylemei ve yapma kabul etmediimden dolay mahkmluuma karar verildiini sanacaksnz. Hayr; mahkm olmama sebep olan kusur, szlerimde deil sizin istediiniz gibi, alayarak, szlayarak, haykrarak, bence bana yakmayan, fakat bakalarndan daima iitmee altnz birok eyleri syleyerek ve yaparak, size sylemek istediimi yzszlm kstahlm gstermeyiimdendir. Fakat ben, tehlikeye dtm zaman, ne byle aalklara, alaklklara saparm, ne de kendimi mdafaa etmediime piman olurum. Asla! Byle bir ey yapmaktansa, sizin altnz gibi kendimi mdafaa etmektense, altm gibi sz syleyerek lmei stn grrm. nk sava meydannda olduu kadar adalet karssnda da ben de, baka hi kimse de kendini 1mden kurtaracak vastalar
18

kullanmaa kalkmamaldr. Evet, ok defa, bir kimse savata silahlarn brakmakla, dmanlarnn nnde diz kmekle lmden kurtulabilir; her eyi sylemei, her eyi yapmay kabul eden bir kimse iin her trl tehlike karsnda lmden kurtulmann daha birok areleri vardr; yalnz una iyice inannz, yarglarm, asl mesele, lmden saknmak deil, hakszlktan saknmaktr; nk ktlk lmden daha hzl koar, Ben yal ve ar olduumdan yava kosan bana yetimitir; hlbuki beni sulayanlar kuvvetli ve abuk olduklarndan, abuk koan ktlk onlara yetimitir. Simdi ben, tarafnzdan lm cezasna, onlar da hakikat tarafndan ktln ve hakszln cezasna mahkm edilerek ayrlyoruz. Ben cezama boyun eerim, onlar da cezalarna boyun esinler. Herhalde byle olmas mukaddermi; belki de yerindedir... imdi, ey beni mahkm edenleri Size bir kehanetimi sylemek isterim; nk ben simdi hayatn yle bir annda bulunuyorum ki, bunda insanlar lmezden nce kehanet gcne eriirler. O halde benim katillerim olan sizlere haber vereyim ki, lmmden ok gemeden bana verdiiniz cezadan daha ar bir ceza sizi beklemektedir. Beni ldrmekle hayatnzn hesabn soranlardan kurtulacanz sanyorsunuz. Fakat bana inannz, sandnzn tam tersi olacaktr. Evet, hi phe etmeyiniz, imdiye kadar ne atlmalarna engel olduum birok kimseler, karnza kacak, sizi iddetle sulayacaklardr; bunlar daha gen olduklar iin

sizi daha ok incitecekler, sizinle daha ok uraacaklardr. Atinallar, insanlar ldrmekle, herkesi kt hayatnz knamaktan alkoyacanz sanyorsanz yanlyorsunuz; bu, olas bir ka yolu, nl bir ka yolu deildir; en kolay en asil yol, bakalarn hibir ey yapamayacak bir hale getirmek deil, kendinizi ykseltmektir. ste buradan ayrlmadan nce beni mahkm eden yarglara syleyeceim kehanet budur. Beni beraat ettiren dostlar, yarglar megulken, leceim yere gitmeden, sizlerle olup bitenler hakknda grmek isterim. Onun iin azck daha durunuz, birbirimizle grebilecek kadar vakit var. Siz benim dostlarmsnz, onun iin bama gelenin manasn size belirtmek isterim. Ey yarglarm! (nk ancak sizlere gerekten yarg diyebilirim.) Size gerekten alacak bir olay anlatmak isterim. imdiye kadar, gndelik ilerde bile kt veya yanl bir i ilemek tehlikesi karsnda iimden gelen tanrsal bir ruh beni alkoyuyordu; simdi ise, grdnz gibi herkese gre belki de ktln en kts ve en sonuncusu bama gelmitir. Hlbuki sabahleyin evimden ayrlrken de, mahkeme karssna ktmda da, burada sz syleyeceim anlarda da Tanr sesi beni alkoymamtr; baka hallerde, birok kereler sz sylerken, beni alkorken, bugn bu mesele zerinde sylediim ve yaptm eylerin hi birinin nne gememitir. Bu susmann manas nedir? ste size bunu syleyeceim: bu phesiz bama gelenin iyilik olduuna, lmn bir ktlk olduuna inananlarmzn yanldklarna bir alamettir.
19

nk iyilie deil, ktle doru gitmi olsaydm, her zamanki iaret herhalde beni alkoyacakt. Baka trl dnrsek, lmn bir iyilik olduunu umduracak sebep olduunu da grrz; lm iki eyden biridir: ya bir hilik, bsbtn uursuzluk halidir yahut da, herkesin dedii gibi, ruhun bu dnyadan ayrlarak baka bir dnyaya gemesidir. lm bir uursuzluk, deliksiz ve ryasz uyuyan bir kimsenin uykusu gibi bir uyku ise, o ne mkemmel, ne tam bir kazantr! Bir kimse, uykusunda, hi rya grmedii bir gecesini dnerek, bunu hayatnn teki gnleri ve geceleriyle karlatrsayd, btn hayatnda bundan daha iyi ve daha ho ka gn ve ka gece geirmi olduunu da bize syleseydi, sanrm ki herkes, deil yalnz alelade kimseler, Byk Hkmdar bile, hayatnda byle pek az gndz ve gece bulurdu. lm bu eit bir uyku ise, byk bir kazantr; nk yle olunca, zamann btn ak, tek bir gece gibi gzkecektir. Ama. 1m bizi bu dnyadan baka bir dnyaya gtren bir yolculuk ise ve herkesin dedii gibi, btn lenler baka dnyada yayorlarsa, yarglarm, bizim iin bundan daha byk ne iyilik olabilir? Gerekten teki dnyaya vardmzda, bu dnyada doruluk iddia eden kimselerden kurtularak, denildii gibi asl doruluu veren gerekten yarglar, Minos'u, Rahadamanthos'u, Aiakos'u, Triptolemos'u doru yaam olan yar-tanrlar bulacaksak, bu yolculuk hibir zaman bir ceza olamaz. Bir kimse orada, Orpheus'a, Musaios'a Homeros'a, Hesiodos'a kavuacaksa, bunun iin ne vermez ki?

Hayr, bu doru ise, braknz bir daha, bir daha leyim. Hele Palemedes ile Telamon olu Aias ile haksiz bir hkm yznden Helen eski kahramanlar ile bulumak bizim iin ne yksek bir eydir! Kendi sonumu onlarn sonu ile karlatrmak benim iin ne byk bir zevk! Hepsinin stnde, burada olduu gibi teki dnyada da z ve yanl bilgelii aratrmam ilerletebileceim, kimin bilgi, kimin cahil olduunu anlayabileceim. Yarglar! Byk Troia seferinin nderi Odysseus'u, Sisyphos'u, kadnl erkekli daha biroklarn deneyebilmekte ne byk bir zevk var! Onlarla, konumakta, onlarn arasnda yaamakta, onlara sorular sormakta ne sonsuz bir zevk olacaktr! Orada hi phesiz, sormak yznden 1me mahkm edilmek tehlikesi de yoktur. Bizden daha mesut olduktan baka, doruyu syleyen, orada lmez de olacaktr. O halde, yarglar! siz de benim gibi lmden korkmaynz, unu biliniz ki, iyi bir insana, ne hayatta ne de ldkten sonra hibir ktlk gelmez. Onu ve onun gibileri tanrlar daima korurlar. Benim yaklaan sonum, sadece bir tesadf ii deildir; tam tersine, apaydn gryorum ki lmek ve bylece btn aclardan

bsbtn kurtulmak, benim iin daha deerlidir. te, iimden gelen iaretin alkoymamasnn sebebi budur. Gene bunun iin beni mahkm edenlere, beni sulayanlara asla kzmyorum. Onlar bana iyilik etmeyi bile bile istememilerse de, bana hi ktlk de etmemilerdir. Onlar ancak, bana bilerek ktlk etmek istediklerinden dolay knayabilirim. Sizden dileyeceim bir ey daha kald: ocuklarm bydkleri zaman, Atinallar, erdemden ok zenginlie yahut herhangi bir eye dknlk gsterecek olurlarsa, ben sizinle nasl uramsam, siz de onlarla uranz, onlar cezalandrnz; kendilerine, kendilerinde olmayan bir deeri verir, nem vermeleri gereken eye nem vermez, bir hi olduklar halde kendilerini bir ey sanrlarsa, ben sizi nasl azarlamsam, siz de onlar yle azarlaynz. Bunu yaparsanz, bana da, okullarma da doruluk etmi olursunuz. Artk ayrlmak zaman geldi, yolumuza gidelim: ben lmeye, siz yaamaya. Hangisi daha iyi? Bunu Tanrdan baka kimse bilemez.

SON

20