UBE YNETM KURULU BAKAN

BAKAN YRD. SEKRETER YE SAYMAN YE YE YE YE NECAT PRNOLU ELF GVEN YAVUZ ZYA ZEYTNOLU ZEK TAPANCI FATMA DEMET AYKAL DENZ BORA KARATA HAMDULLAH KAYA UZLATIRMA KURULU ZLKF GNEL MER EEOULLARI EMNE EKNC DATEKN

DENETLEME KURULU

SUNU
Deerli meslektalarm, Mimarlar Odas Diyarbakr ubesi Ocak aynda yaplan seimler sonunda yeni bir dneme adm atm bulunmaktadr. Balayan bu srete, byk oranda yenilenen ynetim ekibimizle, gerek mesleki konularda ve gerekse de toplumsal sorunlarda daha duyarl olmay hedefledik. Ancak siz deerli yelerimizin katks ve katlm olmakszn hedeflere ulamann olas olmad kanaatindeyiz. Bu nedenle asl amacmz yelerimizle en iyi iletiim yolunu amak, mesleki ve sosyal dayanma anlaymz glendirmektir. Sesimizi daha iyi duyurabilmek, dnce ve bilgilerimizi yazl ortamda paylaabilmek iin bltenimizin ilk ara olmasn temenni ederim. aylk periyotlarla yaynlanacak olan bltenimizle siz deerli meslektalarmza ube ve temsilciliklerimizin etkinlikleri, kent ve meslek gndemine dair bilgileri aktarmaya alacaz. 5 yllk bir aradan sonra ilk saymzn kmasnda byk emei olan yayn komisyonumuza ve yayn komisyonumuza verdii katklarndan dolay tm ynetim kurulu arkadalarma teekkr ederim. Sayglarmla Necati PRNOLU ube Bakan

MEHMET ZEL EFKA ERGN GLBAHAR ZAYDODU MERKEZ DELEGELER KAMURAN SAM HASAN SARIGL NHAT EN GELAVUJ AKKO GLAY ETN TAYFUN DENZ BORA KARATA

SEDAT KARAKA RAMAZAN KARAN LHAN KARA HAYRETTN CAYMAZ MURAT ALKMEN SELMA AKKURT

BATMAN TEMSLCL YNETM KURULU BAKAN Mehmet EKNC SEKRETER YE Mehmet DOU SAYMAN YE Zahit ANA YE Leyla ODUNCU GLGE YE Cihan AYIL LETM BLGLER Meydan Mah. Atatrk Bulvar Petrol han Kat:8 No:7/20 BATMAN Tel : 0 488 213 36 37 Faks: 0 488 213 90 86

MARDN TEMSLCL YNETM KURULU BAKAN Mehmet Ata LETM SEKRETER YE Malik ZKAN SAYMAN YE Abbas BAHADUR YE Sheyla SME OZANSOY YE Abdurrezak IRMAK LETM BLGLER Ravza Cad.Yaykent Sitesi D Blok No:1 Yeniehir/MARDN Tel: 0482 213 26 02 Faks: 0482 213 26 02 e-posta:mimoda-47@hotmail.com

TMMOB MMARLAR ODASI DYARBAKIR UBES IRNAK ODA TEMSLCS ODA TEMSLCS SERHAT ZALP LETM BLGLER Kale Mah. Belediye Cad. zalp Pasaj No:41 IRNAK Gsm: 0542 760 48 37

NDEKLER
Yaynlayan TMMOB Mimarlar Odas Diyarbakr ubesi Sahibi Necati Pirinciolu Sorumlu Yayn Mdr Yavuz Ziya Zeytinolu Yayn Koordinatr F . Demet Aykal Yayn Ekibi F . Demet Aykal Aysel Ylmaz D. Trkan Kejanl nder Tetik Merthan Ank Glbahar zaydodu ilem Ba Hamdullah Kaya Abdullah Altunta Mehmet Cebe Yavuz Ziya Zeytinolu

24

TMMOB MMARLAR ODASI DYARBAKIR UBES Ekinciler Cad. Kalender Plaza Kat:6 No:10 Ofis / Diyarbakr Tel : 0-412-223 25 42 223 36 57 Faks: 0-412-223 25 42 223 36 57 diyarbakir@mimarlarodasi.org.tr

44

Bltenimizdeki makale ve rportajlarda geen gr ve eletiriler beyan veren kiilere ve yazarlara aittir. ayda bir yaynlanr, cretsiz datlr. 1000 adet baslmtr.

49

56

4- Odadan Haberler 8- Gne Enerjisi ve Yap

Prof. Dr. Gl Kolar Oral

44- Ilsu Hasankeyf - Enerji

Ne Uruna, Kimin in ?
M.Nedim Tzn - Elektrik Mhendisleri Odas Diyarbakr ube Enerji Komisyonu Bk.

24- Kurumsal Belgeler Inda Kentsel Dnm:

Nedir ? Ne Deildir ?
Prof. Dr. Emre Madran

49- Rportaj
Hasankeyfi Yaatma Giriimi
Diren zkan

34- Hasankeyf: nsanln Doal ve Kltrel Miras

ve Korunmas
Prof. Dr. Zeynep Ahunbay

56- Kltrel Miras

Diyarbakr Surlar

73- Mimo Gen

3

Odadan Haberler

16 ubat 2010 da ubemiz tm ynetim ekibiyle Dicle niversitesi Mimarlk Fakltesi ve Artuklu niversitesi Mhendislik Mimarlk Fakltesi Mimarlk Blm rencileriyle bulutu. Mimar aday rencilerin odadan beklentileri dinlendi ve tanma kokteyli dzenlendi.

8 Mart Dnya Kadnlar Gn nedeniyle, 7 Mart 2010 gn Diyarbakr tarihi hanlarndan olan Slkl Handa, TMMOB yesi tm bayanlarn katld bir kahvalt dzenlendi. Kahvaltya ubemiz ev sahiplii yapt.

7-9 Mays tarihlerinde ubemiz her yl Yap Endstri Merkezi tarafndan dzenlenen Yap Fuar 2010a katlm salad.

10-16 Mays 2010 tarihleri arasnda Diyarbakrda Engelsiz Yaam konulu seminer dzenlendi. Seminerde ubemiz bakan yardmcs Elif Gven, engelli yurttalar iin kentin yaanabilir hale getirilmesinde olmas gereken ncelikleri ieren bir sunum yapt. Etkinlik kapsamnda dzenlenen domino turnuvasnda dereceye giren yarmaclara ubemiz tarafndan plaket verildi.

2010 oda seimlerinden sonra Diyarbakr Bykehir Belediye Bakan Avukat Osman BAYDEMR 26 Mays 2010 da ubemizi ziyaret ederek, yeni ynetimi kutlad. Ziyarette Diyarbakr Sur i Blgesinde gerekletirilmesi planlanan salklatrma almalar ve Koruma Amal mar Plan deerlendirildi. Karlkl fikir paylamnda bulunuldu.

Gne Enerjisi ve Yap

Prof. Dr. Gl Kolar Oral
dnce tarz deildir, insanlar var olduklarndan bu yana gnele ilgilenmiler, yzyllardr yaadklar yerleri doa koullarna, rzgara, yamura, frtnaya doal yaama ve gnee gre ekillendirmilerdir. nsanolu, enerjiyi retmeyi, depolamay ve nakletmeyi renmeye balayarak yapt yaplarla doaya kar kmaya balamtr. Teknolojinin geliimi, insanlarn yaplarn stmak iin eitli yollar arayp bulmasna yol amtr. Bu yollar zamanla eitlenmi ve nceleri retilen enerji byk bir savurganlkla harcanabilirken, sonralar enerji kaynaklarnn sonsuz olmad anlalmtr. Bylece enerjinin verimli kullanlmas gerektii dncesi benimsenerek, gne enerjisine dayal tasarm yeniden gncel hale gelmitir. Gne enerjisinden yararlanmada birinci yntem, gne enerjisinin, toplayc, depolayc- datc nitelerden oluan aktif stma ve iklimlendirme sistemleri aracl ile kullanmdr. kinci yntem ise her tr enerji tketen yapma stma ve iklimlendirme sistemlerini iin dnda tutarak, ynlendirili durumu, yap formu, d kabuk termofiziksel zellikleri gibi yapsal parametrelere gne enerjisinden yararlanmada optimum deerler kazandrmaktr. klimsel konfor durumunun yaratlmasnda, gne enerjisi ile alan aktif sistemler ele alndnda, bu sistemlerin yapm ve bakm maliyetlerinin yksek olabilecekleri grlmektedir. Ayrca, bu sistemlerin gne enerjisinden yararlanan pasif stma ve iklimlendirme sistemi olarak tasarlanm yaplarda istenen i iklimsel koullarn gerekletirilmesinde yeterli destei salayaca unutulmamaldr [1]. Gerek gne enerjisi ile alan aktif, gerekse dier enerji kaynaklarnn kullanlmas ile alan yapma stma ve iklimlendirme sistemlerine, istenen i iklimsel koullar salamada den grev paynn minimuma indirgenmesi iin, yapnn ncelikle stc ajanlar olan gne nm ve hava scakl gibi d iklimsel elemanlarn etkisinden yarar salayan pasif sistemler olarak tasarlanmas zorunludur. Aktif sistemlere den grev paynn minimuma indirgenmesi, yakt kullanmnda ekonomi salanmasnn yan sra, daha kk kapasitede sistemlere gereksinme duyulmasndan tr, bu tr sistemlerin yapm ve bakm maliyetlerinin de nemli lde azalmasn olanakl

1. GR
Yaplarda insanlarn salkl yaayabilmesi iin ncelikle d iklimsel koullarn kontrol altna alnarak istenen i iklimsel koullarn (iklimsel konfor koullarnn) salanmas zorunludur. D iklimsel koullarn, blgelere ve zamana gre deikenlik gsteren ekstrem deerleri nedeniyle, yln belirli dnemlerinde yapma iklimlendirme zellikle yapma stma gerekli olmaktadr. Dolaysyla yaplarda enerji harcamalarnn nemli bir blm yaplarn yapma olarak stlmas ve iklimlendirilmesine ynelik olmaktadr. Yapma stma ve iklimlendirmede kullanlan enerji kaynaklarnn kt ve tkenebilir oluu, evreyi kirletmeyen ve elde edilme maliyeti olmayan gne enerjisinin kullanmna ynelmeyi gerektirmektedir. Bu durum gnmzde gne enerjisinden yararlanan bina tasarm anlayn yeniden gncel hale getirmitir. Gerekte gne enerjisinden yararlanma yeni bir

klmaktadr. Yapnn optimal pasif stma ve iklimlendirme sistemi olma niteliinin kazandrlmasnn, yapnn yapm maliyetine olan etkisinin ngrlen maliyet tavann amayacak ekilde kontrol altnda tutulabilmesi ise, tasarmcnn malzeme seiminde gsterecei titiz-

lik ile salanabilir. Yapy gne enerjisinden yarar salayan pasif sistemler olarak tasarlama grevini stlenen tasarmc ve yapmclar, enerji ekonomisinin salanmas ve aktif sistemlerin kapasitesinin belirlenmesi srecinde nemli rol oynamakta-

drlar. Yaplarn gne enerjisinden yararlanarak optimum pasif stma ve iklimlendirme sistemleri olarak tasarm ise yapy oluturan tasarm deikenleri (veya pasif sistem eleri iin doru deerlerin belirlenmesiyle olmaktadr [1].

2. YAPILARDA GNE ENERJSNDEN YARARLANMADA ETKL OLAN TASARIM PARAMETRELER

Istma ve iklimlendirme enerjisi korunumun da rol oynayan ve yaplarda gne enerjisinden yararlanmada etkili olan balca parametreler olarak, Yerleme leinde Yer Bina aralklar Bina, hacim, eleman leinde Bina formu Bina ynlendirili durumu, Bina d kabuuna ilikin optik ve termofiziksel zellikler ele alnabilir. 2.1. YERLEME LENDEK TASARIM PARAMETRELER (YER, BNA ARALIKLARI) Yer, iklim ve hava kirlilii kontrolnde etkili olan bir tasarm deikenidir. Bu deiken, yerey parasnn eimi, bakt yn, yamataki konumu ve rts (veya gne nm yanstma zellii) gibi bir grup alt deikenler btndr. Bu deikenlere ilikin en uygun deerler, yrede geerli olan iklimsel koullar ve insan ihtiyalarna bal olarak belirlenirler ve yerlemeler iin en uygun olan blgeleri tanmlarlar. Yerleme blgeleri iin iklimsel etkilerin optimizasyonunu hedefleyerek yaplan doru bir yer seimi, yapma stma ihtiyacnn ve buna bal olarak enerji-yakt harcamalarnn minimize edilmesi ve hava kirliliinin nlenmesine olanak verir. Ayrca doru bir yer seimi, maksimum bina younluunu insan salndan dn vermeksizin gerekletirerek arazinin rasyonel kullanmnn salanmasna ve salkl ve konforlu ak mekanlarn oluturulmasn salar. Yerleme blgeleri iin doru bir yer seimini gerekletirilmesinde izlenen yol aada aklanmtr[2, 3]. o Yresel klimsel Analizler ve klimsel Karakterin Belirlenmesi; klimsel analizler kapsamnda yresel hava scakl, hava nemlilii, gne nm ve rzgr analizleri yer almaktadr. Yl iindeki saatlik hava scakl ve nemlilik deerleri ve bunlarn deiiminin insan konforu asndan deerlendirilmesi sonucunda Yresel olarak stmann istendii ve istenmedii dnemler ve Yrenin iklimsel karakteri belirlenir. Meteorolojik analizlere bal olarak Trkiye, lml-nemli, lml-kuru, souk, scak-nemli ve scak-kuru olmak zere 5 iklim blgesine ayrlmaktadr ( ekil 1) [4].

ekil 1. Trkiyenin klim Blgeleri [4]

Gne nm analizleri, farkl eim ve ynlendirili durumlarna sahip yzeylerin gne nm kazanlarn belirlemek amac ile yaplmaktadr. Gne nm kazanc asndan arazi zerinde yerlemeye 1., 2., 3., ve 4. derecede uygun yn sektrleri Tablo 1de verilmektedir[3].

Tablo 1. Arazi Paralarnn Gne Inm Kazanc Asndan Yerlemeye Uygunluk Dereceleri.

Blgenin yerlemeye uygunluk derecesi

Blgenin yerlemeye uygun sektr snrlar

I II III IV

W 56o15I S 56o15I E N 56o15I W 56o15I S 56o15I E 56o15I N W 56o15I 33o45I N 33o45I 56o15I E W 33o45I N 33o45I E
o Yerleme Biriminin Yer Alaca Araziye likin Analizlerin Yaplmas Bu almalarn kapsamnda aadaki admlar yer almaktadr. a) Eim analizlerinin yaplmas: Yerleilebilir arazi paras eim

S W, E NW, NE N

Sektr tanmlayan yn

Rzgar analizleri ise gerek stmann istendii gerekse istenmedii dnemlerde etkili olan 1., 2., 3.derecedeki hakim rzgarlarn yn ve hzlarnn belirlenmesi amac ile yaplmaktadr.

as olarak 0-24 aras ele alnmaktadr. Eim as 24yi getii zaman bu eimdeki arazi zerinde yer alacak yapnn ina edilmesi glemekte ve maliyeti artmaktadr. Eim as 0-6 arasnda olan arazi paralar ise dz olarak kabul edilmektedir.

10

b) Gnelenme analizlerinin yaplmas: Bu analizler arazi paralarnn gne nm kazanc asndan yerlemeye uygunluk derecelerinin belirlenmesi iin yaplr. Yerleme biriminin yer alaca dnlen arazi zerinde Tablo 1de verilen yerlemeye uygun sektr snrlarna bal olarak blgenin yerlemeye uygunluk derecesi belirlenir. c) Rzgar analizlerinin yaplmas: klim blgelerine bal olarak verilen yrelere ait 1. ve 2. Derecede hakim rzgarlar dikkate alnarak, bu rzgarlar alan ve almayan blgeler tespit edilir. o klimsel Analizler ve Araziye likin Analizlere Bal Olarak Yerleme Birimleri in Uygun Yerleme Blgelerinin Seilmesi Yamalardaki yerlemeler iin uygun yer seiminde ncelikle termal kuak belirlenmelidir. Termal kuak, iklimsel etkiler asndan, her yama iin yamacn en lml olma niteliine sahip parasdr. Ayrca termal kuak, herhangi bir yrede en dk kot saylabilecek vadi taban ile en yksek kot saylabilecek tepe arasnda kalan kota sahip yamalar olarak ifade edilebilir. Arazi parasnn termal kuaa bal olarak konumunun belirlenmesinde ele alnacak ilkeler iklim blgelerine gre aada aklanmtr. Ilml iklim blgelerinde, stmann istendii dnemde maksimum gne nm kazancn salayan yn ve eim kombinezonunu gerekletiren arazi paras yerleme asndan uygundur. Rzgardan k aylarnda, fazla nemlilii ve hava kirliliini datmada yararla-

nlabilir. Rzgar, gne nm ve hava scaklnn etkisini azalttndan stmaya ihtiya duyulan dnemde, rzgrdan korunmak gerekir. Termal kuakta rzgar etkileri maksimum dzeyde deildir. Rzgarn tepedeki etkisi maksimum olur. Yeryzeyinden uzaklatka rzgrn hz artar. Ayrca tepelerde rzgrn hzn kesecek doal engeller de yoktur. Bu nedenle termal kuak lml iklim blgeleri iin en uygun yerleme noktalardr. Ilml nemli iklim blgelerinde yaz aylarnda nemliliin yaratt konforsuzluu datma asndan rzgra ihtiya duyulmaktadr. Ilml kuru iklim blgelerinde ise rzgrn iklimsel konforu restore edici bir etkisi yoktur. Nem orann ykseltmek gerekir. Bu nedenle lml nemli iklim blgeleri iin termal kuan st noktalar, lml kuru iklim blgeleri iin ise termal kuan alt noktalar en uygun yerleme noktalardr Souk iklim blgelerinde, stmann istendii dnemde gne nm kazanc maksimize edilmelidir. Rzgarn s kayplarn arttrc etkisi sebebi ile, bu iklim blgesinde rzgardan korunmak (rzgarn sadece hava kirliliini azaltc etkisinden yararlanmak) gerekir. Bu nedenle, yamacn alt noktalarna yerlemek uygun olmaktadr Scak kuru iklim blgelerinde, stmann istendii dnemde arazinin gne nm kazanc maksimum, istenmedii dnemde minimum olmaldr. Bu iklim blgesinde rzgardan korunmak (ancak rzgarn karakteri deitirilebiliyorsa yararlanmak) gerekir. Rzgrdan hava kirliliini datmada yararlanlabilir. Scak kuru

iklim blgeleri iin en uygun yerleme alanlar vadi tabanlardr. Scak nemli iklim blgelerinde, nemin yaratt konforsuzluu nlemede rzgrdan maksimum yararlanlmaldr. Yerleme dokusu seyrek ve rzgra ak olmaldr. Bu nedenle tepelere yerlemek uygun olmaktadr [1,2,3]. ekil 2de farkl iklim blgeleri iin uygun arazi paralar verilmitir [4].

11

ekil 2. Farkl iklim blgeleri iin uygun arazi paralar [4].

Yerleme birimi dokusu, iklim kontrolnde etkili olan bir tasarm deikeni olmas nedeniyle yerleme birimi leindeki yapma evreye pasif stma ve iklimlendirme sistemi olma niteliini kazandrr. Bina boyutlar, bina aralklar (binalar arasndaki uzaklklar) ve binalarn birbirine gre konumlar yerleme birimi dokusunun fiziksel bileenleridir. Deiik nfus younluuna, bina boyutlarna ve bina aralklarna sahip yerleme birimi dokularndan, gne nm ve rzgar etkilerini optimize eden yerleme birimi dokusunun seilmesi, enerji korunumu asndan

gerekli olmaktadr. Binalar, aralarndaki uzaklklara (aralklara) yksekliklerin ve birbirlerine gre olan konumlarna bal olarak, birbirleri iin gne nm ve rzgr engelleri olarak ilev grebilirler. Gne nmn stc etkisinin maksimize edilmesi, tm gneli saatler boyunca cephelerin direkt gne nm etkisinde kalmalar salanarak gerekletirilebilir. Bu durumu gerekletirmek, bina aralklarnn, binalarn birbirleri iin gne engelleri tekil etmemelerini salayan snr deerlerin bilinmesi ile olanakldr.

Gne nmnn stmann istendii dnemde cepheleri en st iddette etkilemesi istendiinden, bina aralklar komu (veya evre) binalarn verdii en uzun glgeli alan derinliine eit ya da bu glge derinliinden fazla olmaldr. Gne nmn stc etkisinin maksimizasyonu asndan bina aralklarn belirlemek iin glgeli alan derinliklerini belirlemek gerekir. Tablo 2, glgeli alan derinliklerinin dier bir deyile bina aralklarnn belirlenmesinde etkili olan faktrleri vermektedir.

Tablo 2. Glgeli alan derinliklerinin (Bina Aralklarnn) Belirlenmesinde Etkili Olan Faktrler.

Yresel faktrler

Yrenin enlemi Yrenin iklim tr

Araziye ilikin faktrler

Binaya ilikin faktrler

Arazinin yn Arazinin eim as

Binalarn ynlendirili durumlar Bina ykseklikleri

Gne-bina ilikisini kuran faktrler

Profil as

12

Glgeli alan derinliklerini belirlerken, cephelere dik konumdaki kesit izimlerinde profil alarnn kullanlmas uygundur. Profil as, gne nnn binann ele alnan

cephesine dik olarak geirilen kesit dzlemi zerindeki izdm ile yatay dzlem arasndaki adr. Herhangi bir yne ynlendirilmi bir binann gn ierisinde herhan-

gi bir saat iin yatay dzlemde oluturduu glgeli alan derinlii aadaki bant yardmyla hesaplanr (ekil 3) [3].

u = cot . H u : Binann etrafndaki zeminde oluturduu glgeli alan derinlii : Ele alnan saatte cephenin bakt yne bal olarak belirlenen pro l as H : bina ykseklii

ekil 3. Bir binann yatay dzlemde oluturduu glgeli alan derinliklerinin hesaplanmas [3]

Bina aralklarnn belirlenmesinde, stma ekonomisinin yansra, arazinin daha rasyonel kullanlabilmesi de dnlecek olursa, profil alarnn ok dk olduu gne douu ve gne bat saatleri ile glgeli alan derinliinin, arazinin eimine bal olarak sonsuz veya ok fazla olduu saatler dnda kalan saatlerde oluan profil alar, kabul edilebilir snr glgeli alan derinlikleri ve bina aralklar iin uygun snr deerlerin belirlenmesinde kullanlacak profil alar olarak ele alnmaldr. 2.2. BNA LENDEK TASARIM PARAMETRELER (BNA FORMU, YNLENDRL DURUMU, BNA KABUU) Binalarn formlar, enerji korunumu

asndan, stmann istenmedii dnemde minimum s kazanc, stmann istendii dnemde maksimum s kazanc salayacak ekilde seilmelidir. Rzgarn s kayplarn arttrc etkisi gz nnde bulundurulmaldr. Souk ve scak kuru iklim blgelerinde rzgara geni cephe vermeyen bina formlar, scak nemli iklim blgelerinde rzgara geni aklk veren bina formlar, lml nemli iklim blgelerinde ise stmann istenmedii dnemde rzgara geni aklk veren bina formlar tercih edilmelidir. Binalarn ynlendirilmesinde yne gre deikenlik gsteren iklim elemanlar (gne nm, rzgar) etkili olmaktadr. Yl boyunca gne nm etkilerini optimize edecek bir ynlendirme

ele alnmaldr. klim blgelerine gre uygun bina formlar ve ynlendirili durumlar tablo 3de verilmektedir.

13

Tablo 3. Farkl iklim blgelerine gre bina formlar ve ynlendirili durumlar [4]

KLM BLGES

BNA FORMU

BNA YNLENDRL
(optimum yn)

SICAK NEML (Pilot ehir: Antalya)

Rzgara ak yzeyli, uzun dikdrtgene yakn

SICAK KURU (Pilot ehir: Diyarbakr)

Avlulu, kare tabanl, avlulu mekana ak yzeyli

ILIMLI KURU (Pilot ehir: Ankara)

Istmann istendii dnemde rzgara kapal, kareye yakn kompakt

ILIMLI NEML (Pilot ehir: stanbul)

Istmann istenmedii dnemdeki rzgara geni yzeyli, dikdrtgen ya da serbest planl

SOUK (Pilot ehir: Erzurum)

Rzgara az yzey veren, d yzeyi minimize eden, kompakt, kare vb. tabanl

14

Yap kabuu optik ve termofiziksel zellikleri ile tanmlanmaktadr. Yap kabuu optik ve termofiziksel zellikleri, yap kabuunun birim alanndan, d hava scakl ve gne nm etkileriyle, kazanlan ve yitirilen s miktarlarnn belirleyicileridirler. stenen, i evrede iklimsel konfor (termal konfor) durumunun srekli olarak gerekletirilmesidir. Ancak, yresel iklimsel

koullarn iddetine bal olarak pasif stma ve iklimlendirme ile i evrede yln yalnz belirli dnemlerinde iklimsel konfor durumu oluturulabilir. Yln dier dnemlerinde ise, i evrede oluan iklimsel durumun konfor durumundan farkllk gstermesi nedeniyle yapma stma ve iklimlendirme gerekli olmaktadr. Ama minimum yapma stma ve iklimlendirme

enerjisi tketimine dayal konforlu bir i evre yaratma olduundan, yap kabuunun minimum yapma stma ve iklimlendirme takviyesine ihtiya duyulmasna olanak veren optimal pasif sistem esi olarak ilevini yerine getirmesi salanmaldr. Tablo 4. klim blgelerine gre tercih edilebilecek yap kabuu zelliklerini zetlemektedir[5].

Tablo 4. klim blgelerine gre tercih edilebilecek yap kabuu zellikleri[6]

Scak nemli iklim blgesi

RZGAR

Scak kuru Iklim blgesi

Duvarlar: Is depolama kapasitesi dk, ak renkli, gne nm yanstrl yksek duvarlar, hafif konstrksiyon Pencereler: ve d mekan arasnda hava hareketlerine izin veren direkt gne nmndan korunma amac ile glgelendirilen, geni aklklar atlar: Hava hareketine izin veren ykseltilmi eimli at Duvarlar: Gnlk d hava scaklklar deiiminin byk olmas nedeni ile termal ktle etkisi salayan (s depolama kapasitesi yksek) masif duvarlar Pencereler: Avlu ynnde byk, d cephede kk aklklar atlar: Gne nmnn ssal etkisini azaltan dz atlar Duvarlar: mekanda konfor koullarn salayacak yaltm deerine sahip duvarlar Pencereler: Gerekli s kontoln salayacak byklkte aklklar atlar: Uygun izole edilmi eimli at Duvarlar: Is depolama kapasitesi yksek, iyi izole edilmi masif duvarlar Pencereler: yi izole edilmi, gerektiinde ok katl caml aklklar atlar: yi izole edilmi, eimli at

Ilml klim Blgeleri

Souk klim Blgesi

15

3. GNE ENERJSNDEN YARARLANMADA PASF SSTEM UYGULAMALARI

Yaplarda enerji tasarrufu elde etmeye ynelik olarak uygulan pasif gne sistemlerinin, temel zellii stmaya ihtiya duyulan dnemde gne nmndan s kazanlarn maksimize etmek, stmaya ihtiya duyulmayan dnemde (soutma dnemi) ise minimize etmektir. Pasif bir gne konutunun temel hedefi, iklim kontrol, sl konforun salanmas ve enerji tasarrufu salanmasdr. Dier bir deyile, pasif gne yaplar, enerji harcayan aktif iklimlendirme sistemlerini iin dnda tutarak, binann yn, konumu, formu, yap kabuunun optik ve termofziksel zellikleri gibi tasarm parametrelerinin, gne enerjisinden optimum yarar salamay olanakl klan deerleri ile i mekanlarda sl konfor koullarnn yln her dneminde salanmasn gerekletiren sistemler btndr. Yap iinde konfor koullarnn gerekletii durumlarda insann psikolojik, fizyolojik ve entelektel performans maksimum dzeye eriir. Isl konfor koullarnn, insann yaam sistemi, sl konfor durumu, pasif stma ve soutma sistemi, pasif stma ve soutma sistemi tasarm sreci ile olan drtl ilikisinden tr pasif stma ve soutma srecinde balayc bir karakter gsterdikleri vurgulanabilir. Pasif stma ve soutma sistemleri aracl gne enerjisinden yarar salayan yaplarda genel olarak, Istmann istendii dnemde, mekandan d mekana s geiini azaltmak, D hava akmlarn ve hava szntlarn azaltmak, Gne nm yoluyla s kazanlarn arttrmak Soutmann istendii dnemde, D mekandan i mekana s geiini azaltmak, Hava szntsn azaltmak, Doal havalandrmay, nm veya buharlama yoluyla soutmay salamak, Gne nm kazanmlarn azaltmak nem kazanmaktadr [6]. Yukardaki hedeflere ynelik olarak, gne nmndan yararlanma ynnden gne yaplarnda yaygn olarak kullanlan pasif sistemler, Dorudan kazanm sistemleri, Dolayl kazanm sistemleri, zole edilmi kazanm sistemleri, Srekli dolam halkas sistemleri olarak gruplandrlabilmektedir[6]. 3.1. DORUDAN KAZANIM SSTEMLER (DK) Dorudan kazanm sistemlerinde, binann kendisi gne enerjisi toplaycs olarak btnyle dorudan kazanm sistemi olarak dnlebilir. Gne nm gneye ynlendirilen pencerelerden veya direkt gne nm alabilen herhangi yap kabuu boluklarndan ieri girerek duvar ve/veya s depolama ilevi grecek yzey zerine gelir. Bu sistemlerde ou zaman duvar veya zeminin st yzeyi, gne nmn yutan ve duvar iine ileten koyu renkli seici bir malzemeyle kaplanmaktadr. Sistemde depolanan s doal bir prensibin (termodinamik) sonucu olarak scakl yksek taraftan scakl daha dk tarafa doru akar. Dorudan kazanm sistemlerinde pencerelerden gne nm kazanm ve etkinlii, gneye ve gneye yakn ynlendirilmi geni pencere kullanm ile salanmaktadr. Bu sistemlerde soutma istenen dnemde (yaz dneminde) ar snma nlenmelidir. Bunun iin gne kontrol sistemlerinin kullanlmas gereklidir [7]. Dorudan kazanm sisteminde, soutmaya ihtiya duyulan yaz dneminde ar s kazanmndan korunmak ve btn sistemin performansn arttrmak iin, dorudan kazanm toplayclarnda gne kontrol elemanlarnn kullanlmas gereklidir. En etkin gne kontrol elemanlar binann dnda konumlanan, basit asl elemanlar (sabit ya da hareketli), zgara kafes, bitkilendirme (yaprak dken vb.), tente, panjur (yatay, dey, sabit veya hareketli) ve saaklar olabilmektedir. glgeleme elemanlar, genellikle dtaki elemanlar kadar etkili olmamakla birlikte, bu elemanlarn kontrol ve onarm daha kolaydr [7]. Dorudan kazanm sisteminde dier nemli bir konu da yaltmdr. Depolayc duvarlarn ve demenin

16

yaltlmas s kayplarnn azaltlmas iin gereklidir. K gecelerinde ieriden darya s kayplarnn

nlenmesi, yaz gnlerinde ise ar snmann nlenmesi iin toplayc elemanlara da hareketli yaltm

uygulanmaldr (ekil 4).

DK sisteminde toplayclar

DK sisteminde depolama

DK sisteminde yaltm

ekil 4. Dorudan kazanm sistemi [6]

3.2. DOLAYLI KAZANIM SSTEM (DLK) Dolayl kazanm sistemleri, s depolayc bir ktlenin gneten dorudan kazand snn daha sonra yaama alanlarna datlmak zere toplanmas ve depolanmas prensibine dayanr. Dolayl kazanm sistemlerinde stmann istendii dnemde (k dnemi) gne nm toplaycdan geer, sl ktle duvar tarafndan emilerek, duvar str. Isl ktle olarak ilev gren duvar tarafndan depolanan s bitiikteki yaam alanna geer ve bu alan str. Sistem gece boyu yaam alanna yeterli sy salar. Ik, grnt ve/veya gn boyu stma salamak iin sl depolama ktlesi ierisine yerletirilen pencereler opak alann etkisini azaltabilmektedir. Istmaya ihtiya duyulmayan soutma dneminde ar snmadan korunmak iin gneye bakan toplaycda gne

kontrol salanmaldr [8]. Dolayl Kazanm sistemlerinin yaygn olarak kullanlan tr vardr: Masif Depolayc Duvar Sistemi (Trombe Duvar) Su Duvarlar at Havuzu sistemleri

Masif Depolayc Duvar Sistemi (Trombe Duvar) Trombe duvar, genel olarak, gneye ynlendirilen d cephesi koyu renkli ve cam ile kapl olan, cam tabakas ile arasnda hava boluu bulunan masif bir duvardr. Gne nm camdan geerek koyu renkli tabaka tarafndan emilir, duvar iinde depolanr ve yava bir ekilde duvardan yaama hacmine doru ynlendirilir. Trombe duvarnn alt ve st ksmndaki menfezler aracl ile duvar

ve cam tabakas arasndaki hava akmlar ile i mekann ilikisi salanmaktadr. K gn, camdan geen gne nm etkisiyle cam ve duvar arasndaki hava snarak ykselir ve stteki menfezden ieriye aktarlr, i mekanda hareket eden scak hava mekan str, scakl dnce alttaki menfezden tekrar cam ve duvar arasna aktarlr. Ayrca gn boyunca gne nmn depolayan duvar gece sy mekana ileterek de mekann stlmasn olanakl klar. K gecesi s kayplarn nlemek iin menfezler kapatlr (ekil 5).

17

Isl Depolayc Su Duvarlar Gne enerjisini duvarlar aracl ile depolamann deiik bir tr, ii su dolu kaplarn gne nmna kar yerletirilmesidir. Steve Baer tarafndan 1970 ylnda gelitirilen bidon duvar bu tr depolayc sistemler iin aklayc bir rnektir (ekil 5). Su ile dolu elik bidonlar sra halinde, bir cam yzeyin i ksmna yerletirilmitir. Gnee dnk yz siyaha boyal bidonlar gn boyunca gne nmn toplayarak depoladklar sy gece saatlerinde i mekana aktarr. Masif bir yma duvardan oluan depolayclarda olduu gibi depolanan

s yaam alanlarna yaylarak hzl bir snma salar. Isl depolayc su duvarlarnn Trombe duvardan fark s depolamada masif ktle yerine su kullanlmasdr [6]. at Havuzu Sistemleri at, yap kabuunun gkyzne ve gne nmlarna maruz kalan blm olarak, zellikle tek katl yaplarda pasif kazanm potansiyeli yksek bir yap elemandr. Tek katl bir yapnn s kazanmnn byk bir blm atdan kaynaklanr. Ayn ekilde s kayplarna da yol aacandan, uygun tasarlanmazsa yapnn pasif sistem olarak gsterecei per-

formans olumsuz etkileyebilir. Bu sistemler pasif soutma asndan byk olanaklar saladndan scak blgelerde tercih edilir. at havuzu sistemleri, yatay toplayclk zelliinin kullanld, sl depolayc olan suyun ayn zamanda toplayc olduu sistemlerdir. Su, zel hazneler iinde bulunabilecei gibi, koyu renk emici bir yzeye sahip at demesi zerinde de tanabilir. Bu nedenle, at konstrksiyonu belirlenen sisteme gre tasarlanmaldr. at havuzu sistemlerinde k gecesinde s kayplarn nlemek, yaz gnnde ise ar snmay nlemek iin su tabakasnn zeri hareketli yaltm katman ile kapatlmaldr (ekil 5).

Trombe Duvar
ekil 5. Dolayl Kazanm Sistemleri

Bidon Duvarlar [9]

at Havuzu Sistemleri

3.3. ZOLE KAZANIM SSTEMLER (K) zole Kazanm Sistemleri, yap kabuunun btnn oluturan kapal sisteme dardan eklenen ikincil bir hacimle oluturulan sistemdir. Gne odas olarak da adlandrlan bu sistem, yapnn bir blm olabilecei gibi, yapya ek olarak yaplan veya binay tamamlayan ve genellikle effaf (cam) kabukla rtl bir hacimdir. Bu blm binann yaama alanlar ile

deiken bir balant halindedir. Eklenmi gne odas tarafndan toplanan gne enerjisi, gne odasnn stlmas ve komu yaam alanlarnn stlmas iin kullanlr. Gne enerjisinin depolanmas ve datm ekilleriyle belirlenen ve her biri yapm ve kontrol asndan dierinden farkl alt sistemler bulunur. Eklenmi gne odalar genel olarak iki temel ekilde olabilir. Birincisi ve en yaygn, gne odasnn zemin seviyesinin komu mekan kotu ile ayn veya sadece

biraz altnda ya da stnde olduu ekildir. kincisi zemin kotunun altnda, alaltlm gne odasdr ve yanndaki yaama alannn altnda yer almaktadr. Bu ikinci tip, kn etrafn saran topran scaklna bal olarak s kayplarnn azaltlmas, yksek hacim boluu gibi avantajlara sahiptir. Doru tasarlanr ve kontrol edilirse gne odasndaki depolama ktlesi ayn zamanda yazn soutmaya yardmc olabilir. Yazn menfezlerden gece saatlerinde serin havann

18

girmesine izin verilerek, sl ktlenin soumas salanabilir. Bu so-

uma miktar dzenli gne kontrol ile etkin hale getirilebilir. Yazn

ar snmaya nlemede hareketli yaltm etkilidir (ekil 6).

Gne odas sl depolama sistemi (k gn)

ekil 6. zole Kazanm Sistemleri [6]

Gne odas sl depolama sistemi (k gecesi)

Gne odasnda hareketli yaltm (yaz gn)

3.4. SREKL DOLAIM HALKASI SSTEMLER (SDH) Srekli dolam halkas sistemleri (Termosifon Sistemler), genellikle stma iin kullanlrlar. Sistemdeki temel eleman gne toplama panelidir. Bu panellere Termosifon Akm Paneli (TAP) denir ve bunlar aktif gne paneli toplayclara benzerdir. TAP lar dey ve eimli biimde d cepheye monte edilebildii gibi belirli bir ayla zemin kotunun altna da yerletirilebilir. Srekli dolam halkas istemleri snan havann ykselme prensibine dayanarak ilev grr. Srekli

dolam halkas toplaycs gne nmnn emici yzeye gelmesini ve s kazancna dnmesini salar. TAP iinde snan hava ykselir ve st taraftaki menfezden yaama alanna iletilir, mekanda scakl den hava panelin altndaki menfezden tekrar panele dner. Bu sistemlerde s enerjisinin muhafaza edilmesinde sl ta depolar da kullanlabilmektedir. Srekli dolam halkas sistemlerinde stma dneminde, gne nm TAPn toplaycs araclyla emici yzeye iletilerek sya dnr. letici olarak kullanlan metaller sy iyi ilettiinden emicinin etra-

fndaki hava hzlca snr ve k menfezinden geerek panel iinde ykselir. Daha serin olan hava panel giriine itilir ve gndz saatlerinde devam eden bir s dngs oluur. Srekli dolam halkas sistemleri soutma dneminde altrlmazlar. Dey panel alt sistemlerinde TAP la yaama alan ve depolama elemanlarnn ilikisi kesilmelidir. Bu ilem menfezlerin kapatlmasyla olur. Bu ekilde fazla snn yaama alanna iletilmesi engellenmi olur. Buna ek olarak, TAP n gne kontrol salanmaldr (ekil 7) [6,10].

TAPn cephede yerletirilmesi

TAP n toprak altna yerletirilmesi

SDH sistemlerinde sl ta deposu ve hava dngs

ekil 7. Srekli dolam Halkas Sistemlerine ilikin uygulama rnei alternatifleri [6]

19

5. SONU
Zengin bir gne enerjisi potansiyeline sahip lkemizde enerji ve evre sorunlarnn zmnde en etkili yollardan birisi pasif sistemler aracl ile gne enerjisinden yaplarda maksimum yararlanma yollarn aratrmaktr. Bu almada aklanan pasif gne enerjisi sistemleri tasarm srecinde ayr ayr kullanld gibi bazlar entegre edilerek de kullanlabilmektedir. Yapnn stma ve soutma ilevleri asndan tasarm parametreleri iin uygun deerler kombinasyonlar belirlendikten sonra, yap mo-

delinin kurulmas ve deerlendirilmesi gerekletirilmelidir. Burada deerlendirme sreci, tasarm srecinin bir alt sreci olarak ele alnmaldr. Bu tr bir deerlendirme, uygulama projesi aamasnda, gne enerjisinden yararlanan pasif sistemlerin gerekletirilmesi iin doru kararlarn alnmas asndan nem tamaktadr. Deerlendirme sonucunda yapnn sl konfor koullarnn saland ve enerji korunumu asndan istenen performans gsterdii sonucuna varlrsa uygulama projesi ve yapm aamalarna geilebilir. Aksi takdirde, yapya ilikin tasarm parametre deerlerinin hangisin-

de dzeltme yaplacana karar verilmesi ve istenen performans salanana kadar dzeltme ileminin tekrarlanmas gerekmektedir. ekil 8, tasarm srecini ematik olarak zetlemektedir. Gne enerjisinden pasif yarar salayan yaplarn lkemizde yaygnlamas, yap sektrnde ihtiya duyulan enerjinin minimum maliyetle srekli olarak salanabilmesine olanak vererek, yap sektrnde elde edilecek enerji tasarrufunun baka sektrlere de aktarlmasna ve dolaysyla lke enerji ekonomisinin gelitirilmesinde nemli atlmlarn yaplmasn olanakl klacaktr.

AMA: Gne enerjisinden yararlanarak sl konforun minumum enerji maliyeti ile

PASF SSTEMLER TASARIM PARAMETRELER

Dorudan Kazanm Sistemleri

Yresel iklimsel analizler, iklimsel karakterin belirlenmesi, arazi iin rzgar, eim, gnelenme analizlerinin yaplmas

Yerleme leinde parametreler iin uygun deerlerin belirlenmesi Bina leinde parametreler iin uygun deerlerin belirlenmesi

Dolayl Kazanm Sistemleri

zole Kazanm Sistemleri

Srekli Dolam Halkas Sistemleri

Farkl Sistemlerin Kullanld Entegre Sistemler

YAPI MODEL

Geri Besleme

MODELN DEERLENDRLMES UYGULAMA PROJES

Geri Besleme

ekil 8. Tasarm sreci

20

KAYNAKLAR [1] Kolar, Oral, G., Environmental Control Studio, Passive Climatization, Ders Notlar, T, Mimarlk Fakltesi, 2003. [2] Kolar, Oral, G., Akit, .F., Energy Efficient Settlement Unit Design to Reduce Urban Air Pollution, Livenarch 2001, Trabzon. [3] Berkz, ve di., 1995. Enerji Etkin Konut ve Yerleme Tasarm, TBTAK-NTAG 201, Aratrma Raporu, stabul, 1995. [4] Zeren, L. ve di., Fiziksel evre Kontrol Ders Notlar, Fiziksel evre Kontrol Birimi, .T.., stanbul, 1990. [5] zdemir,B.,B., Srdrlebilir evre in Binalarn Enerji Etkin Pasif Sistemler Olarak Tasarlanmas, Yksek Lisans Tezi, T, Fen Bilimleri Enstits, (Danman: Kolar Oral, G.), 2005. [6] Efe, A. Pasif Gne Evlerinde Bina Kabuu Sistemi Tasarm, Yksek Lisans Tezi, T Fen Bilimleri Enstits, (Danman: Kolar Oral, G.), 2009. [7] Chiras, D.D., The Solar House, Passive Heating and Cooling, Green Publishing Company, Kanada, 2002. [8] Hasting, S.R., Wall, M., Sustainable Solar housing, London, 2007. [9] Wachberger, M., Wachberger, H., Gne ile na Etmek:Pasif Gne enerjisi Kullanm, ev. Gerek, L., Akn, S., Maya, Ankara, 1988. [10] Kolar Oral, G.,Efe, A., Konutlarda Enerji Tasarrufu Salamada Gne Enerjisinden Yararlanma, Tasarm, say, 199, s.90-93, stanbul, 2010.

21

22

23

Kurumsal Belgeler Inda Kentsel Dnm: Nedir ? Ne Deildir?

Prof. Dr. Emre Madran
neden byle yabanc bir szckle rahatsz edildiini anlayamamtr. Hatta fay hattnn zararl olmas nedeniyle kasaba dna tanmas iin bir kasabada Belediye Meclis Karar alnd, masal da aan bir gereklikle anlatla gelmektedir. Oysa bugn sit, fay hatt, eko sistem artk hamburger kadar gnlk yaammzda yer alan szcklerdir. Mekansal daarcmzn zaafiyete uramamas, lke gndeminin bo kalmamas vb. istenmeyen durumlar ise yeni tanm ve terminolojilerin bulunmasna baldr. Gnmzn popler sylemi ise kentsel dnm ve kentsel yenileme dir. Bu iki deyim 2000li yllarn bandan itibaren bata ilgili kamu kurulular olmak zere, akademik kurulularn ve zaman zaman Parlamentonun gndemini igal etmitir ve etmeye devam edecektir. zellikle kentsel dnmn tanm, kapsam ve srelerine ilikin olduka zengin bir literatr olumutur. Ancak yine de bu iki kelimenin anahatlaryla da olsa neyi anlatmak istedikleri, zerinde gr birliine varlamayan bir konudur. Bu ksa yaz, en yeni, en doru ve tm taraflarca tartmasz kabul edilecek bir tanm, kapsam ve sre oluturma mucizesi peinde deildir. Anlatlmaya allan, kurumsal belge, bilgi ve sylemler kaynak alnarak kentsel dnmn deiik tanmlarn vermek ve yine bu kaynaklarn analizi ile baz temel ilke ve yaklamlar saptamaktr.

GR
lkemizde zaman zaman hatrladmz mekan tanmlar vardr. Afetlerden sonra aklmza den afete duyarl alanlar, jeolojik sakncal alanlar, kymetini bir trl bilemediimiz tabiat parklar (genellikle mangal yaplacak mesire yeri olarak bilinir) ve ierdikleri endemik bitkiler; doal hayat koruma alanlar, sulak alanlar (bataklk sanrz ama deildirler). Bazlar da ilk kez gndeme dt iin den bir eyin yaratt aknla neden olur. 1973 ylnda kabul edilen 1710 sayl yasayla sit tanm geldiinde birok ynetici arm, olduka tek dze giden bir eski eser yaam nn

24

KURUMSAL BELGELERDE KENTSEL DNM

Kentsel Deiim ve onun ayrlmaz paras olan kimi baka tanmlar kurumsal belgelerden incelemek olduka kolaydr. nk 2000li yllarn bandan bu yana adnda dnm szc yer alan olduka zengin bir kurumsal belge arivi olumutur. Bu kurumsal belgeler aada kronolojik bir srayla ele alnacaktr.

1.

Bayndrlk ve skan Bakanl, Teknik Aratrma ve Uygulama Genel Mdrl tarafndan 2004 ylnda KENTSEL DNM KANUN TASARISI TASLAI bal ile bir metin hazrlanmtr. Yasann amac 1. maddesinde, tm yerleim alanlarnn, bilim, teknik ve sanat kurallarna uygun srdrlebilir gelime ilkesi dorultusunda, salkl ve gvenli yaam evrelerinin oluturulmas, afete duyarl, kentsel standartlara uygun olarak kullanlmasna ynelik iyiletirme, tasfiye ve yenilenmesini salamak amacyla, ilgili idare eliyle yeni yerleim ve geliim alanlar amak, ucuz yap ve arsa retmek zere, toplumsal katlma dayal, dzenleme ilke ve esaslar ile bunlara ilikin uygulama yntemlerini belirlemek olarak verilmitir. Bu amacn gerekesi ise Ulam, oluum ve geliim asndan kentin ilevsel ve yaamsal standartlarn oluturan baz ehir merkezleri, tarihsel sre ierisinde, sosyal ve kltrel doku asndan zarar grm, zelliklerini kaybetmi, knt alanlar haline gelmi, ehrin ve ehirlinin can ve mal gvenliini olumsuz etkileyip tehdit eder bir duruma gelmitir. Bu tr alanlarn kentin geliimine uygun olarak gemiten gelen zellikleri ve mevcut kltrel miras deerleri de gz nne alnarak, restore

ve yeniden ina edilmesi, konut alanlar, ticaret alanlar, turizm ve kltr alanlar, sosyal donat gibi alanlarn oluturulmas salanarak bu alanlarn kente, kentliye ve ekonomiye kazandrlmas gerekmektedir. Ayn zamanda yknt ve knt alan haline gelmi olan bu tr blgeler deprem riski asndan da ok byk bir tehlike arzetmektedir. Tarihsel sre ierisinde yapsal, ilevsel, kullanm ve kltrel zelliklerini kaybetmi bu alanlarn ada kent ve ada yaamsal zelliklerine kavuturulmas asndan acil olarak yenilenmesi olarak tanmlanmtr. Bu taslakta da, uygulamada nasl bir araya gelecekleri bilinmeyen, hazrlanmalarnda kullanlacak yntem tanmlanmayan, o gne dein kullanlan planlama pratiine yabanc tasfiye, iyiletirme, kentsel dnm gibi alanlarn tanmlar verilmekte, kentsel dnm alan iinde tasfiye ve iyiletirme alanlarnn da yer alabilecei belirtilmektedir. Taslan gerekesi ise maddelerden daha aklayc deildir.

2.

1.3. 2005 tarihinde hkmet tarafndan TBMMye sunulan KENTSEL DNM VE GELM KANUN TASARISI nn amac, bykehir belediyeleri, bykehir belediyeleri snrlar iindeki ile ve ilk kademe belediyeleri ve l belediyelerince, eskiyen ve zelliini kaybetmi kent blgelerinin, kentin geliimine uygun olarak yeniden ina ve restore edilmesi, konut alanlar, ticaret alanlar, turizm ve kltr alanlar ve sosyal donat alanlar oluturulmas, deprem risklerine kar tedbirler alnmas veya kentin tarihi ve kltrel dokusunun korunarak yenilenmesi olarak belirlenmitir. Bu maddenin gerekesinde de, madde metnini aklayan fazla bir bilgi bulunmamaktadr. Grld gibi, bu taslaktaki kentsel dnm: a. Eskiyen ve zelliini kaybetmi kent blgelerinin i. Yeniden yaplmas ii. Restore edilmesi, b. Depreme kar nlem alnmas, eskimi alanlar depreme dayankllnn arttrlmas, c. Kentin kltrel mirasnn korunarak yenilenmesi olarak anlalmaktadr. ehir Planclar Odas, 1 Mart 2005 tarihinde TBMMye sunulan bu taslak hakknda u gr gelitirmitir:

25

3.
26

1. Kentsel dnm, sadece yasa d ya da ypranm yaplarn yklarak daha yksek yaplarla fiziksel olarak yenilenmesi olarak alglayan anlay byk sorunlar tamaktadr. 2. Oysa nitelikli ve salkl bir kentsel dnm, ekonomik ve toplumsal boyutlari gznne alan, bir yerel kalknma-uygarlasma projesi olarak ve rant odakl deil kent ve kamu yarar odakl bir k noktas ile hayata geirilmek durumundadr. 3. Nasl ve hangi kriterlere gre seilecegi belirsiz, eskiyen ve zelliini kaybetmi kent blgelerinin, daha sonra her trl speklasyona konu olabilecek biimde Kentsel Dnm ve Geliim Blgesi ilan edilmesi yeni haksz kazanlar beraberinde getirecektir. 4. Bu alanlar iin daha nce verilmi Kentsel Sit Alan kararlarnn gzard edilmesi ve bunlara uygun yaplm koruma amal imar planlarnn yok saylmas da, sitemin tmnde onarlamayacak boluklar oluturacaktr.

4.

22.6.2006 tarihinde yine Bakanlar Kurulu tarafndan TBMMye sunulan yeni kanun tasarsnn ad bu kez DNM ALANLARI HAKKINDA KANUN olarak gemektedir. Bu yasann amac ilk maddede u szcklerle anlatlmtr: Bu kanunun amac, imar plan bulunsun veya bulunmasn, kentsel krsal tm alanlarda bilim, teknik, sanat ve salk kurallarna uygun olarak, afetlere ve kentsel risklere duyarl yaam evrelerinin oluturulmas iin veya fiziki khneme ve sosyal ve teknik altyapnn yetersiz ve niteliksiz olduu alanlarn iyiletirme, tasfiye, yenileme ve geliimini salamak zere dnm alanlarnn tesbiti ve dnmn gerekletirilmesine dair her trl i ve ilemler. Ayrca, madde gerekesinde de daha ayrntl bir anlatm yer almamaktadr. Bu tasarda kltrel mirasn korunmas yer almamakta, uygulama alanlarnda (imarl ve imarsz diyerek) snrlama kalkmakta, iyiletirme, tasfiye, yenileme ve dnm gibi, ok ayrntl aklanmas gereken ve birbirleriyle zor ilgi kurulabilecek kavramlar bir araya getirilmektedir.

tarafndan hazrlanan rapor, 2006 ylnda TBMMne gnderilen tasary irdelemitir. Bu raporun yasa tasarsndaki tanmlara ilikin irdelemesi yledir: Uygulamalar snr tanmaz ve st otorite tanmaz llere tayan mar plan bulunsun veya bulunmasn ibaresinin kaldrlarak bu planlarn da bir st plana referansla hazrlanmas zorunlu grlmelidir. Ayn nedenle kentsel ve krsal tm alanlarda ibaresi kaldrlmaldr. Maddenin ierdii Trke dil yanl giderilmeli; hedeflenenler tanmlanrken afetlere ve kentsel risklere duyarl ibaresi yerine kentsel risklere direnli terimi kullanlmaldr. nk risklere duyarl tanmlamas risklerden daha kolay etkilenen ya da zarar gren anlamndadr. Dnm yasasnn yalnzca afete maruz ve yksek risk gsteren alanlarda uygulanmas, bu ilemlerin yalnzca fiziki deil, yaam standard ve koullarnn da gelitirilmesi amacyla yerel katlm ve rgtlenmeleri gerekletirme, finans kaynaklar salama amacnn bulunduu bu maddede belirlenmelidir. Bu grlerle maddenin aadaki gibi bir hkme dntrlmesi yerinde grlebilir: Bu Kanunun amac, afet riski tayan yerleim alanlarnda kamu yarar ilkeleri gzetilerek bilim, teknik, sanat ve salk kurallarna uygun olarak, afetlere ve kentsel risklere direnli, nitelikli yaam evrelerinin oluturulmas iin sosyal ve ekonomik yerel kal-

2006 yl nisan ay sonlarnda, stanbul Bykehir Belediyesi ile Ankara bykehir Belediyesi ortaklnda hazrland anlalan bir DNM ALANLARI HAKKINDA KANUN TASARISI TASLAI Ankarada konuyla ilgili kurumlarn eline gemitir. Daha sonra ieriinin 22.06.2006 tarihinde TBMMye sunulan taslakla ok benzetii ortaya kmtr.

Bu tasarnn tanmlar, amalar ve kapsam gibi maddeleri iki deiik kurum tarafndan irdelenmi ve gr gelitirilmitir. Bunlardan ilki ODTde bir grup retim yesinin almas, dieri ise bir grup CHPli milletvekilinin karoy yazsdr. ODT retim yelerinden bir grubun katlmyla , Murat Balamir

knma programlaryla btnlemi, iyiletirme, tasfiye, yenileme ve geliimini salamak zere dnm alanlarnn tespitine ve dnmn gerekletirilmesine dair finansman, sosyal yardm, yerel etkin katlm, yerel sahiplilik ve yerel ortaklk oluumlarn da ieren her trl i ve ilemler ile ilke ve esaslar belirlemektir.

kinci belge, sonunda zmir Milletvekili Erdal Karademirin ismi olan Dnm Alanlar Hakknda Kanun Tasarsnn Tm Hakknda Karoy Yazmzdr baln tamaktadr. Metinde tasarnn tm maddelerine ilikin kymetli deerlendirmeler vardr. rnein tasarnn 1. maddesinde yer alan ve dnm olgusunun imar plan olsun veya olmasn kentsel ve krsal tm alanlarda uygulanaca hkm karsnda, amacn salksz, khnelemi ve deprem riski tayan yaplar iin dzenleme getirmek olduu hatrlatlm, mevcut dzenlemenin bunu okok aarak tm lke topraklarn iermesinin anlalamad belirtilmitir. Ayrca taslan 1. maddesinde yer alan fiziki khneme ve sosyal ve teknik altyapnn yetersiz ve niteliksiz olduu alanlarn iyiletirilmesi ve tasfiyesi ile ..ahsi haklarn tesis ve devri, trampa da dahil mlkiyetin el deitirilmesi.. sylemlerinin, gecekondu alanlarnn adeta tekrar yamalanarak kentsel rantn acmasz hedefi haline gelecei ifade edilmitir.

Mart 2009da yine Hkmet tarafndan getirilen ve DNM ALANLARI HAKKINDA KANUN TASARISI baln tayan metin ilgili TBMM komisyonunda grlm ve kabul edilmitir. Bu yasann amac 1. maddede: imar plan bulunsun veya bulunmasn kentsel ve krsal tm alanlarda bilim, teknik, sanat ve salk kurallarna uygun olarak, afetlere ve kentsel risklere dayankl yaam evrelerinin oluturulmas iin veya fiziki khneme ve sosyal ve teknik altyapnn yetersiz ve niteliksiz olduu alanlarn iyiletirme, tasfiye, yenileme ve geliimini salamak zere dnm alanlarnn tespitine ve dnmn gerekletirilmesine dair her trl i ve ilemler ile ilke ve esaslar belirlemek. olarak verilmektedir. Yasann 3. maddesinde ise u tanmlar yer almaktadr. a) Dnm alan: Bu Kanunun ngrd amalar gerekletirmek zere snrlar idare meclisince resen belirlenen alan, b) Dnm amal imar plan: Dnm alan snrlar iinde, bu Kanuna uygun olarak hazrlanp, idare meclisince onaylanan nazm ve uygulama imar planlarn, c) Dnm amal parselasyon plan: Bu Kanuna, Kanunda hkm bulunmayan hallerde 3/5/1985 tarihli ve 3194 sayl mar Kanununa ve dnm amal uygulama imar planna gre idarece hazrlanan, ilan yerlerinde askya karlarak otuz gnlk ask sresi sonrasnda itirazlar da deerlendirilerek idare encmenince

5.

resen onaylandktan sonra tescili gerekletirilen, muhtarlklarda ve idarece belirlenen ilan yerlerinde askya karlmak suretiyle maliklerine tebli olunan ve yap ruhsatna esas olan parselasyon plann anlatr. Grld gibi, bu tasaryla planlama terminolojimize 3 yeni tanm daha katlmtr. Ancak rnein, Dnm Amal mar Plan nn hazrlanmasna ilikin usul ve esaslar ile bu yeni plan trnn planlama hiyerarisindeki yeri ve dier planlarla nasl ilikilendirilecei konusunda herhangi bir yaklam grlmemektedir. Sadece dnme ilikin mevzuat hazrlamak yerine, baka bir mevzuatta bu ynde deiiklik yapmak da siyasal iktidarn ska bavurduu bir yol olmutur. 5393 SAYILI BELEDYE KANUNUNDA DEKLK YAPILMASINA LKN KANUN TEKLFndeki 73. maddenin birinci fkrasnda yaplmak istenilen dzenleme bunun bir gstergesidir. Bu dzenleme, 2009 yl Aralk ay boyunca TBMMnin ilgili komisyonlarnda grlm, daha sonra Hkmete geri ekilmitir. Byle olsa bile, kentsel dnm konusuna siyasi erkin bak asn ve beklentilerini sergilemesi bakmndan nem tamaktadr. neriye gre, Belediye, planl veya plansz, yaplam veya bo alanlarda kentin deiimine ve geliimine uygun olarak; toplumsal, fiziksel ve evre koullarnn

6.

27

kapsaml ve btnleik yaklamlarla iyiletirilmesi amacyla konut alanlar, sanayi ve ticaret alanlar, teknoloji parklar, rekreasyon alanlar ve sosyal donatlar oluturmak, deprem riskine kar tedbirler almak, veya kentin tarih ve kltrel dokusunu korumak, eskiyen kent ksmlarn yeniden ina ve restore etmek amacyla kentsel dnm ve geliim projeleri uygulayabilir. nerinin gerekesinde, maddenin mevcut yazmnn ak olmamasndan dolay Belediyelerce belediyeler kentsel dnm projelerini, sadece kentlerin eskiyen ve yeniden gelitirilmesine ihtiya duyulan kesimleri ile korunmas gereken tarihi ve kltrel dokusunda uygulayabilirler olarak algland, oysa kentsel deiim projelerinin sadece bu alanlarla snrl tutulmayp tm kentte uygulanabilmesi yer almaktadr. Grld gibi bu inandrc bir gereke deildir, bilim d, kamu zararna bir takm eylemleri meru klmann yolunu amaya alan bir cmledir. TMMOB Mimarlar Odas yaynlad bir basn bildirisi ile konuyu irdelemi ve amacn planl kentleme deil keyfi rant alanlar yaratma olduunu kamu oyu ile paylamtr. Bir dier yasal dzenleme giriimi, DNM ALANLARI HAKKINDA KANUN TASARISI TASLAI ad altnda Bayndrlk ve skn Bakanlnca hazrlanan ve 15.01.2010 tarihinde Babakanla iletilen metinle gerekletirilmitir. Bu tasarnn amac

1. maddesinde planl veya plansz; afet tehlike ve riski altndaki alanlarda, kentsel ve teknolojik risk alanlar, fiziki, ekonomik ve sosyal knt alanlar, sosyal ve teknik altyapnn yetersiz olduu alanlar ile zgn kimliin korunarak niteliinin gelitirilmesi amalanan alanlarda; fen ve sanat kurallarna uygun, salkl ve gvenli yaama evrelerini oluturmak, yerel sosyal ve kltrel gelime ile srdrlebilir ekonomik kalknmay temin etmek zere, iyiletirme, tasfiye ve yenilemede bulunulacak olan dnm alanlarnn tespitine ve dnmn gerekletirilmesine dair her trl i ve ilemler ile ilke ve esaslar belirlemek olarak verilmitir. Bu tasar da Mart 2009da hazrlanan tasarda da yer alan Dnm amal imar plan n iermektedir. Tasar bu plan mevcut duruma ilikin ett, aratrma ve analizler ile nfus, younluk, yaplama ve arazi kullanm kararlar, toplanma alanlar, tahliye koridorlar, tasfiye ve yenileme alanlar, farkl uygulama aralarna tabi tutulacak alanlar gibi her trl kararlar aklayc ema, program, belge ve dier almalar ihtiva eden raporu ile bir btn olarak hazrlanr. eklinde tanmlamtr. Aslnda lkemizde alan leinde uygulanan ve mevcut bir doay ya da yaplam evreyi daha deiik bir evreye dntrmeyi amalayan ve bir ksm tamamlanm projeler bulunmaktadr. Ankarada Dikmen Vadisi ve Portakal iei Vadisi projeleri, kentin eperlerinde gelitirilen

Gksu Park, Harikalar Diyar vb. ak alan projeleri byk konut projeleri ile btnlemitir. Ancak uzmanlar bunlarn gerekte dnm projeleri olmadn, bir kentsel alandaki kullanm biimini deitirmeyen, ayn kullanmla yenilenmesini veya rehabilite edilmesini ngren bu projelerin Kentsel yiletirme veya Kentsel Yenileme projeleri olarak tanmlanmalar gerektiini sylemektedirler. Kuzey Ankara Girii Kentsel Dnm Projesi ise ilk kez bir kanunla ele alnmas nedeniyle ayrca irdelenmesi gereken bir olgudur. Projenin amac kuzey Ankara girii ve evresini kapsayan alanlarda kentsel dnm projesi erevesinde fiziksel durumun ve evre grntsnn gelitirilmesi, gzelletirilmesi ve daha salkl bir yerleim dzeni salanmas ile kentsel yaam dzeyinin ykseltilmesi olarak tanmlanmaktadr.

7.

8.

28

YASA TASLAKLARINDA KENTSEL DNMDEN BEKLENENLER

Yukarda sralanan taslaklarn ama ve tanmlar ieren maddeleri belli balklar altnda btnletirildiinde, benimsenen kentsel dnm stratejisi ortaya kmaktadr: 1. Kentsel Dnm Gerekli Klan Nedenler Nelerdir? Yaplan analizde aada sralanan konularn yasa taslaklarnn gerekeleri olduu grlmtr. Ulam, oluum ve geliim asndan kentin ilevsel ve yaamsal standartlarn oluturan baz ehir merkezleri, tarihsel sre ierisinde, sosyal ve kltrel doku asndan zarar grmtr, bu dokular gerekli ilevsel ve yaamsal standartlara kavuturulmaldr, Kent ve kasabalarmz zelliklerini kaybetmitir, Kent ve kasabalarmz knt alanlar haline gelmitir, Yeni koullar ehrin ve ehirlinin can ve mal gvenliini olumsuz etkileyip tehdit eder bir duruma gelmitir. 2. Kentsel Dnmden Ne Beklenmektedir? Tm yerleim alanlarnn, bilim, teknik ve sanat kurallarna uygun srdrlebilir gelimesi salanmaldr, Salkl ve gvenli yaam evreleri olumaldr, Kentin tarihi ve kltrel dokusu, korunarak yenilenmelidir, Kentler, afetlere (zellikle depremlere) duyarl klnmaldr, Kentler, kentsel standartlara uygun olarak kullanlmaldr, Kentlerin ypranm ve eskimi kesimlerinin kente, kentliye ve ekonomiye kazandrlmas gerekmektedir. Fiziki khneme ve sosyal ve teknik altyapnn yetersiz ve niteliksiz olduu alanlarda, iyiletirme, tasfiye, yenilenme ve gelime salanmaldr. Kentlerin ypranm, khnemi, eskimi ve zelliini kaybetmi blmleri kentin geliimine uygun olarak gemiten gelen zellikleri ve mevcut kltrel miras deerleri de gz nne alnarak: i. Onarlmal ve yeniden ina edilmeli, ii. Bylece yeni konut alanlar, ticaret alanlar, turizm ve kltr alanlar, sosyal donat gibi alanlar oluturulmaldr. 3. Kentsel Dnm Srelerinde Hangi Aralarn Kullanlmas ngrlmektedir? Kentlerin kentsel standartlara uygun olarak kullanlmas amacyla, yiletirme,Tasfiye ve Yenilenme programlar oluturulmaldr, lgili idare eliyle yeni yerleim ve geliim alanlar almaldr, Ucuz yap ve arsa retilmelidir, Toplumsal katlma dayal dzenleme ilke ve esaslar ile bunlara ilikin uygulama yntemleri belirlenmelidir, Dnm projelerinde teknik, sanat ve salk kurallar gzetilmelidir, Afet riski tayan yerleim alanlarnda kamu yarar ilkeleri gzetilerek bilim, teknik, sanat ve salk kurallarna uygun olarak, afetlere ve kentsel risklere direnli yaam evreleri oluturmaldr, Dnmn gerekletirilmesine dair finansman, sosyal yardm, yerel etkin katlm, yerel sahiplilik ve yerel ortaklk oluumlar belirlenmelidir. 4.Hangi Alanlarda Kentsel Dnm Yaplabilir? zellikle 2009 ve 2010 ylnda hazrlanan yasa taslaklar, kentsel dnm uygulamalarna meknsal bir kst getirmemitir. Hatta son taslak planl veya plansz, imarl ya da imarsz ltlerini getirerek bo alanlarda dahi kentsel dnm projesine olanak salamaktadr. Bunun dnda deiik taslaklarda u alanlarda kentsel dnm uygulanmasnn yaplabilecei ngrlmtr: Afet tehlike ve riski altndaki alanlarda, Kentsel ve teknolojik risk alanlarnda, Fiziki, ekonomik ve sosyal knt alanlarnda, Sosyal ve teknik altyapnn yetersiz olduu alanlarda, zgn kimliin korunarak niteliinin gelitirilmesi amalanan alanlarda.

29

YASA TASLAKLARININ RDELENMES

Yasa taslaklarnda ngrlen hususlar, sk sk vurguland gibi salkl ve gvenli bir yaam evresi oluturmay m ngrmektedir? Her zaman olabilecei gibi, bu nerilerin de kabul edilemez ynleri var mdr? nerilerin bir blm, kent sakinlerini yoksayan ve yenirantlar oluturan politikalar m iermektedir? Bu sorularn tmne deil ama bir blmne deiik kii ve kurumlar tarafndan verilen yantlar, madalyonun her iki yznn de anlalmas bakmndan nem tamaktadr. lk irdeleme Murat Balamir tarafndan yaplmtr: Balamir bu irdelemesinde kentsel yenileme szcn kullanmaktadr. Ancak nerilerin kentsel dnm de kapsadn anlatmaktadr: Kamu mdahalesi, yalnzca olas afet blgelerinde ve kamu yarar iin ngrlmelidir. Kentsel dnm, yalnzca fiziki yenileme biiminde deil, kapsaml bir yerel kalknma program olarak tanmlanmaldr. Kentsel yenileme giriimleri, mevcut ar irkin kentsel yap ve evreleri yeniden retmekten kanp, tarih-kltr, yerel ve estetik deerlere sahip klmasn salayacak nitelikte olmaldr. Kentsel yenileme uygulamalarnda yerel toplumun kendisi harekete geirilmelidir. Bu etkinlikler sadece kamu eliyle gerekletirilir nitelikte olmamaldr. Kentsel yenileme uygulamalarnda yerleik topluluk baka alana gnderilmemelidir. Yenileme eylemleri z kaynaklarla gerekletirilmelidir Ayn alanda kamu yararnn gerektirmesi halinde deiik dnm ve yenileme aralar kullanlabilir. TMMOB Mimarlar Odas, 2009 ylnda gndeme gelen Dnm Yasa tasarsna ynelik basn aklamasnda u hususlara deinmitir: Dnyada genel anlamda kentsel yenileme olarak bilinen ve srdrlen uygulamalarn temel amalarn belirlerken, lkemiz iin ncelikli gerekenin doal afetler olmas gerektii unutulmamaldr. kinci nemli ama ise, son 5060 yl iindeki, ihtiyalarn tesinde gerekleen kentsel bymelerden domu evresel ve hatta sosyal tahribatlarn giderilmesidir. Kentsel dnmde lkemiz iin nc bir gereke ise yerleim alanlarmzdaki mimari niteliin ykseltilmesi; kentlerimizin kimliklerini kaybederek piyasa koullar iinde niteliksiz evrelerle donatlmasna kar temelde bir kltr davas olarak mimari karakterlerin yeniden salanmasdr. Oysa halen TMMB Komisyonlarnda grlmekte olan Dnm Alanlar Hakknda Kanun Tasars yukarda sergilediimiz temel yaklamlar nda incelendiinde, u olumsuzluklar ierdii saptanmtr: 1. rtl mar Aff Geliyor, 2. Kamusal Denetim Gzard Ediliyor, 3. Yetkilerin keyfi kullanmna bir kez daha olanak salanyor, 4. Bilime ve kamu yararna aykr kullanm kararlar arttrlyor, 5. Yerel demokrasi adna karlar kollanyor, 6. Halka ait kamusal g zel giriimlere terk ediliyor, 7. Yatrmclara ayrcalkl koullar ngrlyor, 8. Kentsel dnm her koulda uygulanabilecek bir zm olarak tantlyor. TMMOB ehir Planclar Odasnn bu alandaki grleri ODT Mimarlk Fakltesinde yaplan bir toplant sonular zerine kurgulanmtr . PO zetle u hususlara deinmektedir: Kentsel Dnm imar aff deildir, ierecei dzenlemeler kentin yeniden yaplandrlmasna ynelik olmaldr. Kenti yeniden yaplandrmak, mevzuat ve planlama asndan btnsellii zorunlu klar. Bu kapsamda kentsel dnm lkenin genel planlama, imar ve ehirleme mevzuatnn konularndan birisidir, ilgi alanna dair kapsaml ve btncl bir planlamann parasdr. Kentsel Dnm, planlama, programlama, projelendirme ve parasal konulara dair sre, zm ve uygulama aralar ile bir btn olarak ele alnmaldr. Dnm bir rant paylam arac olmamaldr. Yaratlan rantn

30

kamuya dn salanmaldr. Bu kapsamda dnme konu alan sakinlerinin sosyal adan zarara uramamas, en nemli hedeflerden birisi olmaldr. Dnme konu alanlarda yaayan ve yaayacaklarn sahip

kmasna ynelik sre gelitirilmeksizin baarl planlama ve projelendirme ve uygulama olamayaca bilinmelidir. Yaam meknlarnn savunusu ve aktrlerin rol zerine bir dil gelitirmelidir.

mar planlama mantndan kurtulup kapsaml planlamaya kavuma, planlamaya yeni bir yaklam kazandrma frsat yaratlmaldr.

SON GELMELER: KENTGES

Bayndrlk ve skn Bakanl tarafndan dzenlenen, 2009 yl iine yaylm etkinliklerle srdrlen ve 2010 Mart aynda yaplan bir dizi atlye almas ile sonlanan Kentleme urasnn 10 ana tartma konusundan bir tanesi KENTSEL DNM, KONUT VE ARSA POLTKALARI adn tamaktayd. Kentlemenin her ynnn tartld ve gncel bilgileri ieren ura almalarnn bu blmne ilikin bilgi vermek yararl olacaktr. Trkiyede kentsel dnm olgusuna ilikin olarak yaplan gllk/zayflk analizinde, salksz kent paralarnn dnm vastasyla iyiletirilmesi, yenilenmesi; nitelikli evreler yaratlabilmesi; dnm alanlarnn genellikle ekonomik potansiyele sahip olmas; kamunun dnm olgusuna ilgisi; farkl bilimsel modellerin varl; kamu/zel sektr ortaklna izin vermesi dnmn gl ynleri; mlkiyet sorunlar; mevcut uygulamalarn paracl olmas; toplumun en alt gelir grubunun seilmesi; nitelik kaygs yaanmamas, uygulamalarn mteahhit mant ile yrtlmesi dnmn zayf ynleri olarak belirlenmitir. Komisyon, giderilmesi gereken sorunlar da saptamtr. Buna gre: Yerel ynetimler ve baz idareler tarafndan gerekletirilen baz kentsel dnm uygulamalarnda kentsel rantn olumaya balamas, Konunun sosyal ve evresel boyutlarnn yeterince ele alnmamas, Daha nce bu alanlarda yaayanlarn, yeni koullar karsnda gsz kalmas, Yeni geliim sonucu ortaya kan meknsal kimlik sorunu, Mahalle sakinlerinin uygulamaya gvenmemesi nedeniyle bavurmamas, Finansman sorunlar, Yeni planlama aralar gelitirilmesi zorunluluu, halen uygulanmakta olan projelerde sorun olarak grlmtr. Komisyon, kentsel dnme ilikin stratejileri ise yle belirlemitir: Dnm trlerinin tanmlanmas, Kentsel dnm mevzuatnn ilgili yasalarla uyumlatrlmas, Hak sahiplerinin srece katlmnn salanmas, Dnm karar verilme srecinin ilgili toplum kesimleriyle paylalmas, Projelerin beklentilere cevap vermesi, Kentsel dnm projelerinin evresel politikalarla uyumlu hale getirilmesi, Proje alan seimi, proje retimi ve uygulama aamalarndaki lt ve ilkelerin belirlenmesi, Kentsel dnm projeleri iin ekonomik kalknma modelleri gelitirilmesi. Grld gibi, henz yeterli mevzuat alt yapsna kavumam, rnekleri ok az, ounlukla belediyelerin ve TOKnin inisyatifine braklm bir olgunun gelimesi iin nemli almalar yaplmas gerekmektedir.

31

SONSZ
Grld gibi son 6 yl iinde deiik formatlarda ve koullarda kamuoyu ile buluan, bazlar TBMMnin ilgili komisyonlarnda grlrken geri ekilen, bu ynyle birer ciddiyet abidesi (!) olan yasa taslak ve tasarlarnn sadece ama ve tanm maddelerinin irdelenmesi dahi, sorunun boyutlarn ortaya koymaktadr. Bu noktada akla gelen iki soru, sanrm bu sylemi doru bitirmeyi salayacaktr: 1. Birok taslakta geen iyiletirme, tasfiye, yenileme szckleri, doru, bilimsel ve kamu yararna tanmlanmadklar ve altlar doldurulmad halde her eyi meru gstermek iin mi gndeme getirilmilerdir? rnein iyiletirme /tasfiye ilikisi (hem de iyiletirmenin lehine) doru tanmlanmad takdirde, birok dnm eyleminin tasfiye arlkl olmayaca nasl garanti edilebilir? 2. Yine birok taslakta tanmaz doal ve kltrel mirasn korunmasna ilikin (kimileri olduka kapsaml) hkmler yer almakta, neriler yeni rgtlenme oluturmaya kadar gidebilmektedir. Dnm yasasn neredeyse sektrel ve yerel koruma yasas olmaya ynelten bu anlay 2863 sayl Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma yasasndaki hkmleri, yaklamlar ve organlar yetersiz mi grmektedir? Koruma sektrnn en nemli sorunlarnn banda ilgili mevzuatn bir kaos yaratacak kadar karmakl ve deiik kamu organlarnn koruma alannda yetkili klnmas ya da kendilerini yetkili sanmalar gelmektedir. Koruma hemen her taslakta yer aldna gre, bu kaos ortamnda korumama m yelenecektir? Sonu olarak, bir dnm olgusuna ve bunun usul ve esaslarnn belirlenecei bir yasal dzenlemeye gerek olduuna itiraz eden yoktur. tirazlar yasal metinlerin oluumunda izlenen ynteme ve sonu rnn belirlenmesinde etkili olduu dnlen kayg verici yaklamlaradr. Kentsel dnm iin gerekli olan yasal dzenlemelerin yaplmasnda izlenen bu istikrarsz, elikili ve gnn popler sylemleri ile deiebilen davranlarn, mekna ilikin dier mevzuatn hazrlanmasnda da geerli olmas halinde, zaten mevzuat kaosunun yaand bu alann daha da iinden klmaz bir boyuta srklenecei aktr.

1 Her lekte gndeme getirilen Kentsel Dnm Projelerinin ortak zellikleri nedir diye bakldnda; yeni bir sosyal ve ekonomik iliki sistematii ngrmeleri, uzun vadeli makro planlardan (nazm planlardan) bamsz olarak dnlmeleri, deprem tehlikesi de bahane edilerek iyiletirmeyi deil, ykp yeniden yapmay esas almalar ve btn bunlar ekonomik olarak yaplabilir klmak iin kentsel rant artrmaya ve artan bu rantn yeniden paylamnn rgtlenmesine ynelik olmalardr.

Bilindii gibi bugn kullanld anlamda Kentsel Dnm kavram; neo-liberalizm, kreselleme ve dnya kenti kavramlarnn, kavram olmaktan kp gereklie dnmelerinde kullanlan en temel aralardan biri olmutur. Bu erevede, Kentsel Dnm kavramna, kavram saptrlarak Kentsel Yenileme kavramndan daha geni bir ierik yklenmekte, daha nce yaplamam (ilk kez yaplamaya alan) alanlar dahi bu kapsamda anlmaktadr. (A. Mfit BAYRAM, Kentsel Dnm Sorunu Hakknda, www.yayed.org.tr )
2 2005 ylnda kan 5366 sayl yasa her nekadar, Sn.Oktay Ekincinin dahiyane buluu ve TBMMnin ilgili Komisyon yelerinin de bunu hemen benimsemeleriyle, YIPRANAN TARH VE KLTREL TAINMAZ VARLIKLARIN YENLENEREK KORUNMASI VE YAATILARAK KULLANILMASI HAKKINDA KANUN adn alarak yaynlanmsa da tm ierii ile snr ve hak tanmaz bir yenileme yasasdr. 3 Taslan 5. maddesinde, bundan sonraki taslaklarda fazlaca grlmeyen u tanmlar yer almaktadr: TASFYE ALANI; jeolojik, jeofizik durumu, deprem, takn, heyelan vb. afet tehlike ve riskleri tayan, doal, kltrel, tarihi, ekolojik ve tarmsal deerlere sahip ve evreye ilikin mevzuatlar kapsamnda kalmas nedeniyle bulunduu yerde korunamayan, zorunlu olarak boaltlmas gereken alanlar ile kentsel dnm plan kararlar gerei yerinde korunamayan yaplarn ve gecekondularn bulunduu yaplama yasa getirilen alanlardr. YLETRME ALANI; Mevcut dokusu ve sosyal ve teknik altyap ihtiyalar asndan gnn koullarna ve gelecekteki ngr ve ihtiyalara cevap vermemesi nedeniyle genel planlama kararlar bozulmakszn plan deiiklii yaplmak suretiyle ksmi tasfiye ve yenilemelerinin yaplaca alanlardr. KENTSEL DNM ALANI; Mevcut dokusu ve sosyal ve teknik altyap ihtiyalar asndan gnn koullarna ve gelecekteki ngr ve ihtiyalara cevap vermemesi nedeniyle ierisinde varsa gecekondu, imar mevzuatna aykr yaplarn da bulunduu, tasfiye, yenileme, iyiletirme ve dnm gerekletirmek zere, ada kentsel standartlarda sosyal ve teknik alt yaps hazrlanarak gnn koularna ve gelecekteki ihtiyalara gre belirlenen alandr. KENTSEL DNM PLANI; mar plan bulunan veya bulunmayan alanlarda, mevcut dokunun kentsel iyiletirme, yenileme, gelime ve tasfiye amacn ieren; jeolojik ve jeoteknik ett raporlarna dayal arsa ve arazi dzenlemesi ve parselasyon planna esas olarak hazrlanan rapor ile birlikte, teknik ve sosyal altyapnn, uygulama etap ve programlar ile finans modelini de ieren 1/5000 ve 1/1000 lekli imar planlardr

32

4 Bu kanun ile salksz ve yeterli donatya sahip olmayan kentlerin yeterli ve salkl alt yapya ve donatya sahip olmas iin gereken hkmler getirilmitir. Mevcut yaplama iinde mevzuata aykr yaplm pek ok yapnn envanterinin kartlmas deerlendirilmesi ve iyiletirilmesine ilikin hkmler getirilmi olup, bu erevede vatandan maduriyetinin nlenmesi gz nnde bulundurulmu, imar aff kavramnn yer etmemesi iin arsa zerinden hak verilmesi yoluna gidilmeyip konut verilmesi ngrlmtr. Mevzuata aykr yaplarn tekrar yaplmamas iin cezai nlemlerin arttrlmasna gerek duyulmu, buna ilikin hkmler getirilmitir.Gecekondu yapanlarn hak sahiplii bir tek konutla snrlandrlmtr. Mevzuata uygun yaplarn haklar korunmutur. Afet riskli alanlarda yaplan yaplar ve dier yaplar iin afet risklerinin deerlendirilmesi ve bu yaplara ilikin projelerin retilmesi amalanm bu erevede hkmler getirilmitir. 5 Ulam, oluum ve geliim asndan kentin ilevsel ve yaamsal standartlarn oluturan baz ehir merkezleri, tarihsel sre ierisinde, sosyal ve kltrel doku asndan zarar grm, zelliklerini kaybetmi, knt alanlar haline gelmi, ehrin ve ehirlinin can ve mal gvenliini olumsuz etkileyip tehdit eder hale gelmitir. Bu tr alanlarn kentin geliimine uygun olarak gemiten gelen zellikleri ve mevcut kltrel miras deerleri de gz nnde tutularak, restore veya yeniden ina edilmesi, konut alanlar, ticaret alanlar, turizm ve kltr alanlar, sosyal donat gibi alanlarn oluturulmas salanarak bu alanlarn kente, kentliye ve ekonomiye kazandrlmas gerekmektedir. Ayn zamanda yknt ve knt alan haline gelmi olan bu tr blgeler deprem riski asndan da ok byk bir tehlike arzetmektedir. Tarihsel sre ierisinde, yapsal, ilevsel, kullanm ve kltrel zelliklerini kaybetmi bu alanlarn ada kent ve ada yaamsal zelliklerine kavuturulmas asndan acil olarak yenilenmesi gerekmektedir. 6 mar plan kapsamnda kalsn veya kalmasn, kentsel ve krsal alanlarda, kamu yarar ve sosyal adalet gzetilerek, kentsel standartlara, bilim, teknik, sanat ve salk kurallarna uygun, doal, tarihi, kltrel evre ve ekosistemleri koruyan, yaatan ve gelitiren, afetlere duyarl, srdrlebilir gelime ve ekonomik kalknma hedeflerine uygun yaam evrelerinin oluturulmas iin iyiletirme, tasfiye ve yenileme ilke esaslar.

Melih Ersoy, mer Kral, Serap Kayas, Feridun Duyguluer.

8 Buna gre sz konusu dzenleme, sadece kent merkezlerinde deil, kent eperlerinde de yasal ya da yasa d olumu her trl yerleilmi veya yerleilebilir kabul edilen alanlarda, ehirciliin genel ilkelerine ve kentsel btnl gzetmesi gereken planlama hiyerarisine uyulmadan, mevzii ve keyfi imar uygulamalarna; dahas insanlarn yaadklar semtlerden adeta zorla kartlarak ayn yerlerde dnm adna yeni emlak pazarlama alanlar yaratmaya yasal kolaylatrclk salamaktadr. Dzenlemeye ilikin metinlerde zerinde yap olan veya olmayan, imarl veya imarsz... gibi genelde imar hukukumuz ile ehircilik bilimi asndan uygun olmayan tanmlamalarn yer almas; sz konusu yaplarn yasal olup olmadklarnn nemsenmedii ve imarl, imarsz... gibi bir tr emlak diliyle yasal tanmlar yaplmaya allmas, amacn planl kentleme deil keyfi rant alanlar yaratma olduu kansn glendirmektedir.

BAYRAM, Ahmet Mfit. Kentsel Dnm Tartmalar/ Dosya 01, s.9. Mimarlar Odas Ankara ubesi yayn, Ankara 2006. 5104 sayl Kuzey Ankara Girii Kentsel Dnm Projesi Kanunu http://wowturkey.com/forum/viewtopic.php?t=23823 ;

10

11

12

http://www.kuzeyankara.net/index.php?option=com_smf&Itemid=27 tobas.com.tr

13

BALAMR, Murat. Kentsel Dnm/ Panel, Dosya 01, s.22. Mimarlar Odas Ankara ubesi yayn, Ankara 2006.

14 23.05.2006 tarihinde ODT Mimarlk Fakltesinde yaplan toplantya ok sayda brokrat, akademisyen ve profesyonel planc, mimar ve dier meslek mensuplar katlmtr.

15

ok daha ayrntl bilgi iin bkz. Kentleme uras 2009, Komisyon Raporlar I. Cilt, Bayndrlk ve skan Bakanl

33

34

HASANKEYF

35
Fotoraf Merthan ANIK

Hasankeyf: nsanln Doal ve Kltrel Miras ve Korunmas

Prof. Dr. Zeynep Ahunbay
bir bekleyi iindedirler. stenilen evresel, sosyal ve kltrel kriterlerin salanmamas karsnda yabanc kaynaklarn maddi destek salama projeleri dse de, hkmetin baraj yapmak konusundaki srar, bu nemli alann gelecei konusundaki kukularn devam etmesine neden olmaktadr. Dicle nehri kysnda gelien tarihi yerlemesiyle Hasankeyf, Anadolunun olaanst kltrel peyzajlarndan biridir; bu nedenle ondan kolayca vazgemek, su altnda kalmasna raz olmak mmkn deildir. Kuruluu ok gerilere, insanln erken dnemlerine kadar izlenebilen bu yer, alar boyunca stratejik konumuyla ilgi ekmitir. Roma dneminde ranla snr oluturan bir mstahkem mevki olan Hasankeyf, Ortaada da youn olarak iskan edilmi; Artuklu ve Eyyubi dnemi eserleriyle bezenmitir. Yerlemeyle ilgili ilk kapsaml aratrma Profesr Albert Gabriel tarafndan geen yzyln ilk yarsnda gerekletirilmitir. Yredeki incelemelerine 1932 ylnda balayan Prof. Gabriel, Hasankeyfin haritasn karm ve antlarn izim ve fotoraflarla belgelemitir. Prof. A. Gabrielin 1940da yaynlad Voyage Archeologiques dans la Turquie Orientale adl eserle Hasankeyf arkeoloji ve mimarlk tarihi literatrne girmitir. Bu tarihten ok daha sonra planlanan GAP Projesinin hazrlk srecinde, yredeki kltr varlklarnn tesbit edilerek harita zerine ilenmesi ve korunmalarna ynelik ciddi bir almann yaplmamas, Hasankeyf ve evresindeki birok siti tehdit eden yanl planlamann yolunu amtr. Hasankeyfin bir arkeolojik sit olarak tescili, Trkiyedeki koruma mevzuatnn evrimiyle, 1710 sayl yasann kabul edilmesinden sonra , 1978 ylnda gereklemitir. Prof. Orhan Alsa bakanlndaki Gayrimenkul Eski Eserler ve Antlar Yksek Kurulunun (GEEAYK) 14.4.1978 gn ve A-1105 sayl kararnda Mardin ili Gerc ilesi Hasankeyf bucanda Kale, Kmbet, Maaralar, Hamamlar,

Batmandan douya doru olaanst gzellikte bir vadi iinde akan Dicle Nehri, Hasankeyf kavanda heyecan veren bir dnle kuzeye ynelmektedir. Burada gneye doru uzanan bir kanyonun iki yannda Ortaa kentinin yzyllar aarak gnmze ulaan izleri yer almaktadr. Hareketli bir toporafya zerinde ykselen zarif minareler, kale kaplar, burlar, kubbeli antlar, yreye zg eyvanl evlerle btnleen panorama arpc bir etki yaratmaktadr. Surlar, kent dokusu, antlar, yamalara oyulmu yaam mekanlar ve nehir zerindeki grkemli kpr kalnts ile Hasankeyf nik bir yerdir. Yetkili kurulular tarafndan ulusal dzeyde koruma altna alnan bu srad arkeolojik alan tehdit eden Ilsu baraj karsnda, yllardr tepki gsteren duyarl evreler, doa ve tarih dostlar kaygl

36

37

Fotoraf Merthan ANIK

Cami ve dier arkeolojik eser ve kalntlar ieren alann korunmas gerekli arkeolojik sit olarak 17105805 sayl yasalar gereince tescil edilmesine, szkonusu alan iinde ve evresinde inai faaliyetlerin, toprak ta alnmasnn yerel idarelerce durdurulmas ve yasaklanmasna, Hasankeyf Bucandaki eski eser tesbitlerinin ivedi olarak hazrlanarak Kurulumuza gnderilmesine, Turizm ve Tantma Bakanl, mar ve skan Bakanl, Kltr Bakanl uzmanlarndan tekil edilecek bir komisyonla sz konusu alann turizm asndan yararl bir hale getirilmesine karar verildi denilmektedir.Bu karar imzalayanlar arasnda lkemizin birok saygn bilim adam, genel mdr ve brokrat bulunmaktadr.Prof. Orhan Alsa, Prof. Kemali Sylemezolu, Prof. Feridun Akozan, Prof. Mnir Aktepe, Prof.Dr. Ekrem Akurgal, Prof.Dr. Bahadr Alkm, Prof. S.H. Eldem, Prof.Dr. Semavi Eyice, Prof. Doan Kuban, Fahrettin Krzolu, Prof.Dr. Aptullah Kuran, Remin Biler, Prof.Dr. Semra gel, Hsrev Tayla, Mithat Yenen, Kltr Mstear Murat Katolu, Orhan Tuncer, Eski Eserler ve Mzeler Genel Mdr Hikmet Gray, Turizm Genel Mdr mer Faruk Sever GEAYK yesi olarak bu tarihi belgenin olumasna katkda bulunmulardr. Bu karardan yl sonra GEEAYK tarafndan sit alan iinde tespitler yaplm ve tarihi Kpr, Rzk Camii, Sultan Sleyman Camii, Ko Camii, Kzlar Camii, Zeynel Bey Trbesi, mam Abdullah Trbesi,

Fotoraf Merthan ANIK

38

Kale kaplar, Kk Saray olarak adlandrlan bur, Byk Saray kalntlar, Ulu Cami, Kaledeki trbe ve maaralar dahil olmak zere toplam 22 ant korunmas gerekli eski eser olarak tescil edilmitir. GEEAYKn 13.3.1981 tarihli A-2767 sayl kararnda : Mardin, Gerc ilesi, Hasankeyf Bucanda bulunan, ekli listede adlar yazl eski eserlerin 1710-5805 sayl yasalar uyarnca korunmas gerekli eski eser olarak tescil edilmelerine; ekli haritada belirlenen ve Kurulumuzun 14.4.1978 gn, A-1105 sayl karar ile de tescil edilen 1. Derece arkeolojik sit alanlarnda herhangibir yaplanma ve plan karar getirilemeyeceine ve kesin olarak aynen korunmas gerektiine ve II. Derece arkeolojik sit alan olarak belirlenen blgelerde ise mevcut dokunun aynen korunarak korumakullanma iin gerekli nlemlerin alnmas gerektiine ve ayrca bu alanlar dnda kalan dier alanlar iin gerekli almalarn ivedilikle yaplarak Kurulumuza iletilmesine karar verildi denilmektedir. Belgede imzalar olanlar arasnda Bakan Prof. Orhan Alsa, bakanvekili Hsrev Tayla, Eski Eserler ve Mzeler Genel Mdr Nurettin Yardmc, Kltr Mstear Kemal Gke, Prof.Dr. Semavi Eyice, Prof.Dr. Mnir Aktepe yer almaktadr. Hasankeyfteki arkeolojik sit-

lerin korunmas ile ilgili temel ilkeler Kurul dosyasnda bulunan 19.3.1981 tarihli raporla tanmlanmtr. Kale ve Ulu Cami ile bu tarihi yaplarn yer ald anakayaya oyulan maaralar iine alan 1. Derece arkeolojik sitte herhangibir yaplanma ve plan karar getirilemeyeceine karar verilmitir. Rzk Camii, Sultan Sleyman ve Ko Camiinin bulunduu Aa ehir 2. Derece arkeolojik sit olarak nitelendirilmi ve bu alandaki mevcut dokunun aynen korunmas nerilmitir. Ancak koruma ve kullanma iin gerekli nlemlerin alnmasnn zorunlu olduuna iaret edilmektedir. Tescil kararndan dokuz yl sonra, 1990 ylnda Kltr Bakanlndan Kurula gnderilen bir raporla Hasankeyf sit alannn geniletilmesine ve korunmasna ilikin neriler sunulmutur. Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Genel Mdrlnn iki uzman (Mze aratrmacs Hayriye ztemiz ve Harita mhendisi Cafer Gven) ile Mardin Mzesi arkeolou Naci Toy ve Diyarbakr Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kurulu Mdrl arkeolou Filiz nal tarafndan hazrlanan raporda Kaleyi ve maaralar iine alan 1. Derece arkeolojik sit alan snrlarnn douda 300 m telenmesi ve mam Abdullah ile Zeynel Bey Trbelerinin bulunduu alann 1. Derece sit alan iine katlmas nerilmitir. Bylece Diclenin kuzeyindeki blge de koruma altna alnacaktr.

Bir dier neri Sultan Sleyman Camii gibi nemli antlarn bulunduu ancak 1967 ylnda Kaledeki maaralarda yaayanlarn aaya indirilmesiyle 2. Derece arkeolojik sit alan olarak tescil edilen blgenin snrlarnn douda Gavur Deresine, Kuzeydouda Dicle Nehrine kadar geniletilmesidir. Uzmanlar Kaledeki tahribatn azaltlabilmesi iin burada hayvan barndrlmamas gerektiini vurgulam, mesken olarak kullanlan yerlerin boaltlmasna ve Kalede ve renyerinde insanlarn oluturabilecei tahribatn nlenmesi iin beki kadrolarnn tahsis edilmesinin nemine dikkat ekmilerdir. ok nemli olan bir dier konu da, yeniden kentleme srecine giren aa ehirin bu sreten zarar grmesinin engellenmesidir. Bu amala yeni yerleme merkezinin vakit geirilmeksizin renyeri dna kaydrlmas nerilmitir. nemli bir renyerinin arkeolojik deerlerinin korunmas iin yasal ve ynetimsel dzenlemeler getiren bu neriler Diyarbakr Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kurulu tarafndan uygun grlm ve sit alannn snrlarnn geniletilmesi iin Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Yksek Kurulunun gr istenmitir. Diyarbakr Kurulu bakan Prof.Dr. Erol Tual, bakan yardmcs Y.Do.Dr. Zlkf Gneli, Do.Dr. Gnkut Akn, ye

39

Fotoraf Merthan ANIK

Necdet nal ve Hasankeyf Belediye Bakan Eref Baarann bu belgede imzalar bulunmaktadr. Hasankeyf arkeolojik sit snrnn geniletilmesi nerisi, Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Yksek Kurulunca uygun bulunmutur. 16.11.1990 tarihli karar alan bakan mstear Acar Okan, Kltr Bakanl mstear yardmcs Cevdet Trkerolu, Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Genel Mdr Altan Akat, Yatrmlar Genel Mdr Grkan Erta, Teknik Aratrma ve Uygulama Genel Mdr Feral Eke, Orman Genel Mdr Osman elik, Prof.Dr. Cokun zgnel, Prof. Muhteem Giray, Prof. Dr. Altan ilingirolu, Prof.Dr. Metin Szen, Prof.Dr. Gndz Atalk sit alannn geniletilmesi srecine olumlu yaklamlardr. Yksek Kuruldan onay alan Diyarbakr Kurulu, Hasankeyf sit alanlarn nerildii gibi genilete-

rek ve derecelendirerek 22.2.1991 tarih ve 686 sayl kararyla kabul etmitir. Hasankeyfin arkeolojik katmanlar ve tarihi antlar yetkili kurullarca alnan sit deerlendirmeleriyle koruma yasasnn emsiyesi altna alnmtr. 1991den 2000 ylna kadarki srete sit kararlarn iptal eden veya kaldran bir karar alnmamtr. Hasankeyfle ilgili olarak Diyarbakr Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kurulu Mdrlnde bulunan bir belge Gerc Tapu Sicil ve Kadastro Mdrlklerine gnderilen 28.9.1994 tarihli yazdr. Bu yazda Hasankeyfin 1., 2. ve 3. Derece arkeolojik sit alanlarna gnderme yaplarak, tescillenen tanmazlarn tapu ktnde beyanlar hanesine korunmas gerekli kltr ve tabiat varl olduu hususunun erh dlmesi gerektii belirtilerek gereinin yaplmas istenmitir. Bu belge de resmi kurumlarn Hasankeyfin nemini ve deerini tapu kaytlarna ileterek tescil etti-

ine ilikin bir dier kanttr. Yukarda dkm verilen Koruma Kurulu yazmalar Hasankeyfin 1978- 1994 yllar arasnda Trkiyenin tarih, sanat tarihi, arkeoloji, mimarlk, ehircilik ve koruma alannda en yetkili kurum ve kiileri tarafndan hazrlanan ve imzalanan belgelerle koruma altna alndn gstermektedir. Bu sreci tersine eviren Ilsu Barajnn ksa mr, yarataca evre felaketi birok ulusal ve uluslararas dzeyde toplantda tartlm, kayglar ve alternatif neriler dile getirilmitir. zellikle, Hasankeyfin tarihi eserlerinin tanarak korunaca ya da kurtarlaca eklindeki kandrmaca savlar ikna edici bulunmamaktadr. Baraj glnn olumasyla yarsndan fazlas sular altnda kalacak olan tarihi ehrin btnl yitirilecek, milyonlarca ylda oluan Dicle nehri yata, ona balanan byk kanyon ve nehrin kuzeyindeki Ra-

40

man dalarnn etekleri gibi kent peyzajnn temel geleri grnmez olacaktr. Tarihi kentin baraj sular altnda kalacak ksmnda bulunan antlardan bir blmnn yeni Hasankeyfte dzenlenecek bir Arkeolojik Parka tanacaklar ileri srlmektedir. Hasankeyfin zel toporafik yapsnn yeni yerde oluturulmasnn gl, tanacak ant saysnn tarihi ehrin byklne oranla az sayda olmas, nerilen tama projesiyle baarl bir sonu elde edilemeyecei kansn glendirmektedir. Ayrca zgn konumlarndan koparlan antlarn veya paralarnn yanyana konulduu alann eski kent parasnn sahip olduu grsel ve tarihi referanslardan yoksun olmas sonucunda, tanan eserlerin zgn deerlerinden, ruhlarndan ok ey kaybedecekleri aktr. Bu noktada Hasankeyfin tm insanlk iin nemli bir deer olduu ve yerinde korunmas iin uluslararas destek salanmas istekleri youn olarak gndeme getirilmitir. Hasankeyf gibi nik yerlerin Dnya Miras Listesine alnarak korunmalar sz konusudur. UNESCO tarafndan hazrlanan Dnya Miras Szlemesi evrensel deerlerin kaybn nlemeye ynelik bir dzenlemedir. Hzla deien dnyamzda doal ve kltrel mirasn kar karya kald tehditler, evrensel deer tayan ve btn insanla ait olan kltr ve doa mirasnn korunmas iin uluslararas dzeyde ibirlii yapl-

masna gerek duyurmutur. Bir kez yitirildiinde geri getirilmesi, yenilenmesi olanaksz olan doal ve kltrel varlklarn yerel ekonomik kaynaklarn yetersiz olmasndan, ya da nemli kltr varlklarna sahip lkelerin bu eserleri koruyacak teknik olanaklar veya koruma uzmanlar bulunamasndan dolay yok olmasna kar UNESCO tarafndan 1972 ylnda nemli bir uluslararas ibirlii, yardmlama ortam oluturulmutur. Uluslararas nem tayan ve bu nedenle takdire ve korunmaya deer doal alanlara, ant ve sitlere Dnya Miras stats tannmaktadr. Szlemeyi kabul eden ye devletlerin UNESCOya bavurusuyla balayan ve Uluslararas Antlar ve Sitler Konseyi (ICOMOS) uzmanlarnn bavurular deerlendirmesi sonunda tamamlanan bir ilem dizisinden sonra aday kltr varlklar bu staty almaktadr. Trkiye bu szlemeyi 1983 ylnda imza etmitir. u anda lkemizden dokuz ant ve sit Dnya Miras Listesinde bulunmaktadr. Bunlardan Greme ile Pamukkale doal ve kltrel sit; Truva, Hat-

tua, Nemrut Da, Ksantos-Letoon, stanbul, Divrii Ulu Camii ve Turhan Melik Darifas, Safranbolu kltrel sit olarak listede yer almaktadr. Hasankeyfin Dnya Miras Listesine nerilmesi, bu deerli alann dnyadaki sekin kltr odaklar arasnda yerini almasn salayarak gelecee aktarlmasn salayacaktr. Hasankeyf bu deerlendirme srasnda kullanlan ltleri ve zgnlk testini geecek zelliklere sahiptir. zgnlk Dnya Miras deerlendirilmesinde ok nemli bir zelliktir. Genelde, zamanla eskimekle birlikte, yapld zgn malzemeyi koruyan ve yaad tarihi srecin izlerini barndran kltr varlklar bu nitelie sahiptir. Dnya Miras Szlemesinin Uygulama Rehberine gore, zgnlk : - Tasarmdaki zgnlk, - Malzemedeki zgnlk, - Yapm tekniindeki zgnlk ve - Konumda zgnlk, ynleri ile ele alnmaktadr.

41
Fotoraf Merthan ANIK

Fotoraf Merthan ANIK

Dnya Miras Listesine aday gsterilebilmesi iin bir kltr miras bu drt adan zgnln korumaldr. zerine 20. yzylda byk bir yeni yerleme gelmemi olmas nedeniyle, Hasankeyf byk lde zgnln korumutur. pek Yolu zerinde yer alan tarihi kentin dini, ticari, ulam ve savunma yaplar Ortaada mimarlk ve peyzaj dzenlemesi konularnda gsterilen nemli gelimelere tanklk etmektedir. Yok olan birok kltr geleneinin izlerini barndran bu olaanst yerde insann yaratc dehasnn st dzeyde yansmalar gzlenmektedir. ehrin hareketli toporafik yapsnn ve doal peyzaj gelerinin saf halleriyle korunmu olmas , nemli antlarn ilk tasarmlarna ait zelliklerinin gnmze kadar gelebilmi olmas ok nemlidir.

Dnya Miras Szlemesinin ikinci maddesi uyarnca zel faunas, jeolojik yapsyla sekinleen alanlar doal miras olarak kabul edilmektedir. Dicle Nehrinin grkemli gzellii, nehir ve evresindeki endemic bitkiler ve ender ku ve su hayvanlaryla yre sekinlemektedir. Kaleyi ve kar yakadaki yamalar oluturan jeolojik yapnn insan eliyle ekillendirilmesi sonucu ortaya kan nl peyzajyla da Hasankeyf stn deerlere sahip bir doal sit zellii tamaktadr. Bu olaanst kltrel peyzajn korunmas gereklilii konusunda arkeologlar, sanat tarihileri, planclar, mimarlar ve doa koruma uzmanlar arasnda ortak bir fikir platformu olumutur. Yaadmz hzl deiim a iinde, zamann

etkisiyle zayflam, hassaslam olan bu sekin insan yerleiminin uluslararas ilgi oda olmay ve gelecekte de insanlara esin kayna olarak yaamn srdrmeyi hakettii dnlmektedir. Bilindii gibi, Dnya Miras Listesine yeni nerilerin yaplabilmesi iin gerekli dosyalar Kltr Bakanl tarafndan UNESCOya iletilmektedir. Hasankeyfin baraj tehdidi altnda olmas Kltr Bakanlnn bu giriimi balatmas iin belki bir engel gibi grlebilir. Ancak yasa gerei, zaten Kltr ve Turizm Bakanlnn kanatlar altnda olan Hasankeyfin ivedilikle Dnya Miras Listesine aday olarak nerilmesi, imdiye dek gzard edilmi olan bir grevin yerine getirilmesi olacaktr. Dnya Miras nitelii tayan sitlerin kendi ulusal rgtlenmeleri

42

iinde gerekli ilgi ve zeni grmesi beklenir; bu alanlarn korunmas ihmal edildiinde ya da kar konulmas g bir tehlike bagsterdiinde ant veya sit Tehlikeli durumda olan miras statsne alnmaktadr. Bu ve benzeri durumlarda uluslararas topluluk adna UNESCO uzman kadro ve teknik destek salayarak, sorunun zlmesine yardmc olmaya almakta, tehlike getiinde, kl-

tr veya doa miras tekrar eski statsne kavumaktadr. Tehlike geitirilemez veya kltr varl hasar grerek zelliklerini yitirirse, kltrel veya doal varlk Dnya Miras Listesinden karlmaktadr. Hasankeyfin barndrd doal ve kltrel deerlerin evrensel ltler erevesinde deerlendirilmesi, onu hakettii koruma statsne kavuturacaktr fakat gele-

ceinin garanti edilmesi iin daha ok aba harcanmas gereklidir. Baraj tehdidinin kaldrlmasndan bamsz olarak, mevcut antlarn doann ve insanlarn tahribine kar glendirilmesi iin gerekli kaynaklarn yaratlmas yaamsal nem tamaktadr. Yllardr hibir bakm yaplmayan antlar doann ve zamann etkisiyle ayrmakta ve kendiliklerinden yklmaktadrlar. Buna yalnz insan yaps eserler deil, Diclenin kysnda ykselen kayalar ve ilerine oyulmu mekanlar da dahildir. Klcal atlaklarn bymesiyle hareket eden kaya ktleleri yklarak, peyzajn deimesine ve barndrdklar mekanlarn yok olmasna neden olmaktadr. Bu konuda Kltr Bakanlnn yan sra eitli destek kurulularnn balarla kaynak yaratmas ve bu ilgin mirasn stn sanat deeri tayan ayrntlarnn koruma ilemlerinin uzman ekiplerce gerekletirilmesi gerekmektedir.

Kaynaklar Aalday, H., Maaralar ehri Hasankeyf, stanbul 2005 Ahunbay, Z. Dnya Kltr Miras ltleri Asndan Hasankeyf ve Kurtarlma Olaslklar, Mimarlk , say 290, 12/99, s. 29-34 Ahunbay, Z., Hasankeyfin Korunmas ve Antlarn Tanmasyla lgili Sorunlar, GAP Blgesinde Kltr Varlklarnn Korunmas Yaatlmas ve Tantlmas Sempozyumu, Ankara 2000, s. 325-333 Ark, O., Hasankeyf. Dnyann Bulutuu Kent, stanbul 2003 GABB, Hasankeyfi Yaatma Sempozyumu, 18-19 ubat 2006, Diyarbakr 2006 Gabriel, A., Voyage Archeologiques dans la Turquie Orientale, C. I,II, Paris 1940 Zengin, B., Hasankeyf Tarihi ve Tarihi Eserleri, Ankara 1994

43

Ilsu-Hasankeyf-Enerji Ne Uruna? Kimin in?

M.Nedim Tzn
Elektrik Mhendisleri Odas D.Bakr b. Enerji Komisyonu Bk.

44

Blgemizi ve lkemiz enerji politikalarn yakndan ilgilendiren ve aslnda bir dnya kltr ve tarih miras olan en az 10 bin yllk Hasankeyf ilesini ve Dicle havzasndaki bir ok hy sular altnda

brakacak Ilsu HES baraj projesinin yapmna ilikin meslek odalarnn yaklam, grleri, aldklar pozisyon ok nem tamaktadr. Ilsu HES zerindeki tartmalar ba dndrc bir hzla devam

ve en son eksik kalan krediyi Trkiyedeki Akbank ve Garanti Bankas gibi evreci! bankalardan tamamlayacaklarna dair bilgiler alnmtr. Aslnda belki de bu tartmalarn seyri, yanllarmz dzeltme ve bununla yzleme adna tartmalarn ieride younlamas iyi olacaktr. erideki tartmalardan kacak sonu Hasankeyf ve Dicle vadisinin geleceini kalc olarak belirleyecek, Hasankeyf ya tamamen su altna gmlecek ya da tamamen kurtulacaktr. Ilsu HESin tamamlanmasyla tarihi-kltrel mirasmz yok olacak, resmi rakamlara gre 55.000 insan retimden koparlarak bulunduklar yerlerden g edecek, 331 km alan su altnda kalarak evre ve doa tahribat yksek olacak, btn bunlarn yannda bu baraj GAPn en pahal ve verimsiz baraj olacaktr. Ilsu HESin yapm iin 1954ten bugne kadar geen bir sre sz konusudur. Bu sre ksaca yle zetlenebilir:
Fotoraf Merthan ANIK

konsorsiyum oluturuldu. Konsorsiyumun ban Avusturyal irket VA Tech ald. (2005de nce Siemens, sonra 2006da Andritz irketi tarafndan satn alnd) Kasm 2005de Ilsu projesinin ED ve Yeniden Yerleim Eylem Plan (YYEP) hazrland. Almanya, Avusturya ve svire hkmetlerine bal alan ECAlar Temmuz 2009da Trkiyenin barajn yaplabilmesi iin gerekletirmesi gereken artlar yerine getirmedii gerekesi ile projeye kredi vermeyeceklerini akladlar. Bu aklamadan hemen sonra yurtdndan salanmas dnlen kredi yurtiindeki bankalardan salanmas iin almalara arlk verildi. Bu arada Ilsu baraj antiyesi, yol, istimlak, kamulatrma ve inaat almalar durmad. Devam ediyor. Her eyden nce Ilsu Barajnn GAP kapsamnda yaplmas planlanan bir enerji baraj olduu ve bu baraj ile ilgili herhangi bir sulama tesisinin bulunmad bilinmelidir. Bylelikle Ilsu HES, GAPn yllardr sren enerji yaplar tamamlanma oran (%75) ile, sulama yaplar tamamlanma oran (%15-20) arasndaki orantszl giderme yerine daha da bytecek bir projedir. Oysa konu ile ilgili yneticiler kimi zaman, bu projenin bu orantszl giderecek bir projeymi gibi sunmaktalar.

ederken, konuyla ilgili bakanlarn bile kamuoyunu yanl ynlendirici birtakm bilgiler verdii dnldnde, aslnda doru bilgilendirmelere ne kadar ihtiya olduu grlmektedir. Avrupa kredi kurulular bu projenin sorunlu olmas nedeniyle kredi vermeyeceklerini aklamasndan sonra kredi aray lkemizdeki bankalardan temin edilmeye allmakta, doal olarak tartmalar lke dndan ieriye kaym bulunmaktadr. Hkmet hibir bilimsel, insani kritere uygun olmayan bu projede inat etmekte

1954 ylnda projesi hazrlanmaya baland. 1996 ylnda proje yap-iletdevret modeliyle ihaleye sunuldu. Ama hibir irket ihaleye girmedi. 20 Mart 1997de Ilsu Barajnn yapm iin Bakanlar Kurulu karar karld. Proje, uluslararas bir ihale almadan Sulzer Hydro isimli svire irketine sunuldu. (Sulzer Hydro, 1999 ylnda Avusturyann VA Tech firmasna satld.) 07 ubat 1993 tarihinden nce yatrm programna alnd iin ulusal ED mevzuatndan muaf tutuldu . 2004 ylnda Ilsu Baraj iin Avusturya, svire, Almanya ve Trkiye irketlerinden yeni bir

45

Sadece elektrik retme amal olacak bu baraj Trkiye elektrik sistemi asndan ne ifade ediyor. Sorunlara zm olabilir mi?
Tablo 1. Ilsu Baraj ile ilgili Teknik Veriler

Kurulu G Yllk retecei Ortalama Enerji Yllk retecei Gvenilir Enerji 2008 itibariyle Trkiye toplam Elektrik Tketimi 2008 itibariyle Toplam Elektrik tketimine katks Baraj Gl Maximum Su Kotu Hasankeyf Merkezinde Dicle Nehrinin Mevcut Ort. Su Kotu Baraj Glnn kaplayaca Alan Gl su hacmi Gl'n Uzunluu Baraj Glnn gvde yeri Gvde Genilii Gvde Ykseklii Baraj yaklak Maliyeti Ilsu baraj 1200 MW (Megawatt) kurulu gce gre tasarlanm olup yllk gvenilir ortalama enerji retimi 2.459 milyar kWh dzeyinde olaca hesaplanmtr. lkemizin toplam kurulu gc 44.600 MW (Kasm 2009 itibariyle) olup Ilsu barajnn mevcut kurulu gce %2.6 orannda bir ilave salamas planlanmaktadr. Ancak barajn verimsizlii dolaysyla retecei

: 1200 MW : 3.833 milyar kWh : 2.459 milyar kWh : 161.9 milyar kWh : % 1.5 : 526 m : 463 m : 331 km : 10.5 milyar m : 135 km : Dargeit- rnak snr : 1780- 1820 m : 135 m : 3 milyar $ gte olan Keban HESin karlatrlmas anlaml olacaktr. Her iki HESe ait deerler Tablo 2de grlmektedir. Bu karlatrmadan Ilsu HESin retecei maksimum enerji Keban HESin neredeyse yars verimde bir santral olaca grlmektedir.

gvenilir enerji 2008 sonu itibariyle Trkiye elektrik tketimine %1.5 orannda katk salayabilecektir. Bunun anlam Ilsu HES ile Trkiyenin enerji sorununa tek bana are olamayacadr. Ayrca yllk enerji talebimiz %8 artarken bu tr santraller de retime dk katklaryla enerji sorununa zm olmaktan uzaktr. Teknik adan Ilsu HES ile ayn

Tablo 2. Ilsu ve Keban HESin karlatrlmas.

Kurulu G Ortalama Yllk Enerji retimi retim Verimi Trkiyenin hidroelektrik potansiyeli incelendiinde, Eyll 2009 itibariyle iletmeye alan 172 adet HESin kurulu gc 13700 MWtr. Enerji retimi inas devam eden, projesi hazr olan ve n incelemesi yaplm toplam 673

KEBAN HES 1200 MWh 6,5 GWh % 65 adet barajn toplam kurulu gc 36.232 MW olup retim kapasitesi ylda 127.345 GWhtr. Bu durum; Trkiyenin hidrolik potansiyelinin ancak % 35ini kullandn gstermektedir. Yeni fizibilite teknikleriyle daha yksek potansiyeller de ve-

ILISU HES 1200 MWh 3,8 GWh %35 rilmektedir. Daha deerlendirilebilecek %65 potansiyel varken Ilsu HESinde bu kadar srar edilmesi dndrcdr. ncelikle yapmnda sorun olmayan projelerin deerlendirilmesi akllca olacaktr. En az 10.000 yllk bir tarihe ve

46

olaanst bir doal btnlle, dokuya ve gzellie sahip olan Hasankeyfin ekolojik, kltrel-tarihi zenginliini ve baraj gleti alannda kalacak 300e yakn hyk korumak ve baraj yapmndan dolay zarar grecek olan yerel halkn kltrel, sosyal ve ekonomik haklarn savunmak iin ETKN MCADELE EDLMES GEREKMEKTEDR. Hasankeyf, sular altnda kald takdirde yitecek olan, sadece Hasankeyflilere veya lkemize deil, tm insanla ait ortak kltrel ve tarihi mirasmzdr. Hasankeyf bize uygarlk tarihinin ve gelecek nesillerin emanetidir, onu koruma sorumluluu da hepimizindir. lkemizde yllardr aslnda enerji krizleri deil, enerji ynetim krizleri mevcuttur. Yatrmlarn yaplmas aamasnda, kltrel ve doal deerleri gz ard etme alkanl deimemitir. Ayn yatrm mant uygarlklarn izlerini tayan Hasankeyfi de tehdit etmektedir. z kaynaklarmz olan su kaynaklarn kullanarak bu yolla temiz,

ucuz enerji retilmesi aklc bir yntem olmakla beraber, bu projelerin tarihi, kltrel mirasa, ekosisteme, yaayanlara minimum zarar verecek projeler olmas gerekmektedir. Ancak, 50-60 yl mr olan bir barajn binlerce yllk bir antik kenti suya gmmesinden znt duyacak hassasiyeti gstermeden ve bunun insanla verecei zarar gz ard ederek, projeye sadece 1200 MWlk bir enerji santrali olarak bakmak ve bunu alternatifsiz olarak sunmak mantkl bir zm

deildir. Ilsu HES projesi deerlendirilirken, projenin tm etkilerinin gz nnde bulundurulmas gerekmektedir. Tarihi kltrel miras, g olgusunu, arazi kaybn, turizm potansiyelini ele almamz gerekmektedir. Yani zm dnrken, enerji ve alternatiflerini, tarih ve evreyi, g, turizmi bir szgeten geirip, uygun bir zm bulmamz gerekmektedir. (ekil 1).

ekil 1. Doru zmn bulunmas iin gz nnde bulundurulmas gereken unsurlar

Yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanmyla, tasarruf ve verimlilik projeleriyle, turizmin gelitirilmesiyle, Ilsu Barajndan salayacamz gelirin ok daha fazlasn elde edebilmemiz mmkndr. Bu yolda yaplacak almalarla net projeler ortaya konulmas da mmkndr. Bu ynde alma yaplmasnn daha doru olduu aktr. (ekil 2).

ekil 2. nerilen zm mekanizmas

Unutmamalyz ki: Enerjiyi retmenin daima bir alternatifi vardr; ama bir daha geri getirilemeyecek, binlerce yllk tarihi ve kltrel deeri olan Hasankeyflerin alternatifi maalesef yoktur.

47

48

RPORTAJ Hasankeyfi Yaatma Giriimi Koordinatr Diren zkan ile

HASANKEYF konutuk.
Bize biraz Hasankeyfi Yaatma Giriiminden bahseder misiniz? Ne zaman kuruldu? Ne tr faaliyetlerde bulunur? Hangi kurumlarla ortak alr? Hasankeyfi Yaatma Giriimi, Ilsu Barajndan etkilenen Diyarbakr, Batman, Mardin, Siirt ve rnak illerinin Yerel Ynetimleri, Meslek Odalar, Sivil Toplum rgtleri ve Sendikalar ortaklklarnn da iinde bulunduu yaklak 72 kurum tarafndan oluturulmutur. Diyarbakr merkezli kurulup 2008 Temmuz ayndan itibaren ise Batmanda da giriimin bir ofisi oluturulmutur. uan hem Diyarbakr, hem de Batman zerinden almalar yrtlmektedir. Hasankeyfi Yaatma Giriimi Ilsu Barajna kar mcadele yrtmek amacyla kurulmutur. Hasankeyf, yani binlerce yllk tarihi sular altna gmecek bu baraj, 80 bine yakn insan yerinden ederek bu insanlarn yoksulluk ile kar karya kalmasna neden olacaktr. Ayn zamanda Dicle Vadisi ekosistemi bozulmasna sebebiyet verecektir. te bu nedenler Ilsu Barajna kar olmamzn en byk sebepleridir. Hasankeyfi Yaatma Giriimi oluturulduu andan itibaren birok eylem ve etkinlik gerekletirmitir. Ilsu Baraj ile ilgili kamuoyunu bilgilendirmek ve duyarllk yaratp Hasankeyfi yaatmak iin mcadeleler vermektedir. Belediye bakanlar ile beraber Hasankeyfte nbet tutma, basn aklamalar, baraj ile detayl aratrmalar yapp raporlar hazrlama, etkilenen kyleri ziyaret edip bilinlendirme almalar yapma, Hasankeyfte festival, paneller ve uluslar aras konferanslar ve buna benzer birok eylem ve etkinlik dzenledik. Giriimimiz STler, Yerel Ynetimler, Meslek Odalar yani Hasankeyf iin duyarllk gsteren her rgt ve her kii ile ortak almalar yapyor. Ayn zamanda Trkiyedeki dier baraj kart giriimler ile de ortak mcadeler yapmaktadr.

Ilsu Barajnn durdurulmas iin sonuna kadar mcadele verilecektir. Sonunda Ilsu Baraj yaplmayacaktr. Baraj yapmaya kararl olanlar kadar bizler de bu baraj yaptrmamaya kararlyz.

49

douracann farkndalar m? Bu konuda halktan yeterince destek geldi mi? Barajdan etkilenen yerlerde yaayan halklarn byk ounluunun baraj kart olduklar ky ziyaretlerinde yaptmz grmelerde ok belirgin bir ekilde karmza kmaktadr. Aslnda insanlar yaadklar yerleri terk etmek istemiyorlar. Baraj kart mcadelemizde bizimle birlikte aktif olarak alan zellikle Batmana bal Sueken kylleri yllardr baraja kar mcadelelerini srdrmekte ve yaadklar yeri terk etmek istememektedir. Baz kylerde ulam skntlarnn yaanmas, zellikle salk alannda salk oca, salk ekibinin olmamas gibi olumsuzluklar halkn yaamn zora sokmaktadr. Halkn ektii geim sknts bu blgelerde yaayan baz insanlarn barajdan gelecek parann geimlerine katk olabileceini ve rahat bir hayat yaayacaklarn dnmelerine neden olmaktadr. nk devlet byle vaatlerde bulunmu halka. Bu yzden halkn bir ksm skntlarndan kurtulacan dnerek barajn kendilerini kurtaracana da inandrlmlar. Devletin zellikle baraj inaatnda 80 bin kiinin faydalanacan ve zellikle de etkilenen yerlerdeki kiilerin altrlacan sylemesi daha da umut dourmutur. Ama baraj inaatnda alacak iilerin zellikle blgeden alnmamas byk bir hayal krkl yaratm ve insanlar aslnda birazda gerekleri grmtr. Ilsu Barajnn faaliyete girmesiyle Trkiyenin enerji ann byk lde kapanaca

Hasankeyf giriiminin baraj kart duruunun inaat finanse edecek kurulularn zaman zaman geri adm atmasna neden olduunu biliyoruz. Bu srete Trkiye ve dnya evrecilerinin duruu nasld? Yeterli kamuoyu destei aldnz dnyor musunuz? Bilindii gibi Avrupa lkelerin iinde bulunduu iki konsorsiyumda baraja kar etkin mcadeleler sonucunda dalmtr. Son konsorsiyum ok yakn bir tarihte 6 Temmuz 2009da baraja finansr olmayacaklarn aklamlardr. Baraj inaat durmutur ve bu nemli bir baardr. Hasankeyf iin verilen mcadele ayn zamanda birok baraj kart mcadele veren giriimler iin de umut verici sonular dourmutur. Trkiyede evre hareketlerinin mcadeleleri son dnemlerde byk bir art gsterdi. Yllardr Alianoi byk mcadeleler veriyor bunun sonucu olarak baraj inaatnn bitmesine ramen hala su tutulmamtr. Bunun yan sra Karadeniz ve Munzurda yaplan barajlar iinde

nemli mcadeleler verilmektedir. Biz mcadelemiz srasnda baraj kart mcadele veren bu rgtlerden ok byk destekler aldk. Kimi zaman ortak davalar almas, basn aklamalar, paneller, yryler gibi mcadelemizin ortak yanlarn bir araya getirdik. Tabi ki ayn zamanda Avrupadaki birok Sivil Toplum rgtleri, evre kurulular Hasankeyf iin tam destek verdiler. Hasankeyfe geldiler, yaamn her zaman devam edeceini gstermek iin fidan diktik onlar ile. Hasankeyfe duyarllk ok yksek. Bu duyarllk mcadelemizi etkiledi ve konsorsiyumlarn dalmasn salad. Bundan sonras iinde zellikle Trkiyedeki baraj kart giriimler ile ortak almalar yaparak daha gl mcadelelerin ortaya kmasn planlyoruz. nk barajlarn yapld blgelerde yaayan insanlar ortak aclar ekiyorlar, Ilsu Barajndan etkilenen yerleim yerlerinde yaayan halkn baraja bak nasl? Barajn kendileri iin ne tr sonular

50

iddia ediliyor. Ilsu Baraj enerji bakmndan gerekten bu kadar nemli bir yatrm mdr? Trkiyenin enerji a olduu kukusuzdur. Ancak yaam iin gerekli olan enerji temini ve kullanmnn doru planlanmams dnyay nemli ekolojik felaketlerin eiine getirmektedir. Baraj projeleri de bu felaketlere zemin hazrlamaktadr. Bunun nne geebilmek iin ise enerji tketiminin doru, tasarruflu ve ekolojik sisteme zarar vermeyecek ekilde kullanlmas gerekmektedir. Ilsu Barajnn Trkiyenin enerji ann byk lde kapataca sylemlerinin Elektirik Mhendisleri Odasnn verilerini gz nnde tutarsak gereki olmadn grebiliriz. EMOnun yapt tespitlere gre; Ilsu HESin yllk enerji retiminin 3 milyar 833 milyar kilovat/ saat civarnda olmas tahmin edilmektedir. 2006 yl tketim deerlerine gre, kurulu gce sadece katks % 2 olmaktadr. Bunun anlam Ilsu HES projesini Trkiyenin enerji sorununa tek bana are olamayacadr. Ayrca barajlar dnda Nkleer enerjiyle de Trkiyenin elektrik a kapanmyor. nk yllk enerji talebimiz % 8 arterken byle santrallerin ise sadece %2 veya 3lk katks olmaktadr. Enerji ann kapatlmas iin ncelikle tketim hznn drlmesi gerekmektedir. Ilsu Baraj ile enerji ann kapatlmas halk yanltmak ve devletin kendini hakl karmak iin yapt bir politikadr. Ilsu Barajna kar srdrlen hukuki mcadeleler hangi boyutta?

Hasankeyfe duyarl birok kurum ve kii tarafndan alan davalar mevcuttur. Ilsu Barajnn ihalesi ile ilgili Av. Kemal Vuraldoan tarafndan alan dava hala srmektedir. Henz sonuca balanmamtr. Hasankeyf ve Allianoi iin karlan ilke kararna kar da davalar almtr. karlan ilke kararna gre baraj blgelerinde bulunan tanmaz kltr varlklar ve arkeolojik sit alanlar iin Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnca proje hazrlanp kltr ve tabiat varlklar koruma kurullarna sunulacakt. Bu karar Hasankeyf ve Allianoi gibi tarihi varlklarn tanabilecekse tanmasna, tanamayacak ise mil ile kapatlp sular altnda braklmasn ieriyor. Buna karar verecek olan ise DS mdrl. Tabi barajn yerinin deitirilmesi veya yaplmamas gibi bir durum sz konusu deil. Bu karara Allianoi giriimi ile atmz davada yrtmeyi durdurma karar alnd. Tabi bu karardan sonra yeni ama aslnda barajn durulmas gibi bir kararn sz konusu olmad bir ilke karar daha kt. kan bu ilke

kararnda ise Hasankeyf ve Allianoi gibi tarihi varlklarn kaderi bu seferde yatrmc irketlere brakld. Buna kar alan dava da kazanld. Bu dava sonucunda kan ilke kararnda ise Hasankeyf ve Allianoinin kaderleri niversitelerin ilgili blmlerinden oluturulacak bir heyet tarafndan verilecek. Bu ilke kararna kar neler yapabileceini ise uan avukatlarmzla gryoruz yeni davalar ama giriimlerimiz olacak. nk bu ilke karar da halen baraja ncelik tanyor. Baraj sylentilerinin balad gnden bu gne Hasankeyfe neredeyse hi yatrm yaplmad. Bu durum Hasankeyf halkn nasl etkiledi? Sizce bu, g ettirilmeye ynelik bilinli bir politika myd? Aslna baklrsa devlet Ilsu Barajn yapmakla blgenin kalknaca ynnde ifadeler kullanmaktadr. Barajn blgenin kalknmasna katk salayacan ve insanlarn yoksulluktan kurtaraca-

51

 sylemleri ile barajn blgede yaayan insanlar iin gerekli olduunu savunmaktadr. Ama yaananlar bu durumun tersini gstermektedir. Daha nce yaplan baraj pratiklerini de gz nnde bulundurursak bu aka grlmektedir. Ayn zamanda GAP projesi de bunun bir rneidir. Bu projelerin hepsi blgenin kalknmas ve Trkiye ekonomisine katk sunarak insanlarn yoksulluktan kurtarlaca sylemlerini ieriyordu. Sonular hibir zaman bunu gstermedi. G ile yoksulluk daha da artt. Daha nceki baraj sonucu g edenlerin durumu aka ortadr. GAP sonucunda tarm alanlar giderek azalmtr. Bu yanl politikalar yznden halk daha da yoksullamtr. Devlet hala bu tr projelerde srar etmektedir. Hasankeyf iin yatrm yaplmad. Aksine insanlarn geimlerini saladklar ardaklarn kaldrlmas, maaralarda bulunan dkkanlarn kapatlmas gibi kararlar karld. nsanlar geim kaynaklar elinden alnd iin g etmek zorunda brakld. Hasankeyf halknn byk ksm geimini turizmden salamaktadr. Bu kaynaklar ellerinden alndnda g etmekten baka areleri bulunmamaktadr. Bu tabi ki devletin bilinli politikasdr. G ettirmeye zorlanarak hem insanlarn kltrlerini yaatmasna engel olmak, hem de kendilerine baml hale getirilmek istenmektedir. G psikoljik, sosyal bir ok sorunla beraber yoksulluu da beraberinde getirmektedir. Daha nce yaanan gler bunun ok ak gstergesidir. G eden insanlar geim kayna bulmakta zorlanmakta, ocuklar sokaklarda

yaamaya, kadnlar ise retimden kopuk drt duvar arasnda yaamaya mahkum edilmektedir. Devlet uzun yllardr bu politikasn terr olaylar ad altnda yapmaktadr. uan ise bu g ettirme politikasn barajlar zerinden yapmaktadr. Yaam alanlarmz yok etmekte ve nefes almamz nnde byk engeller yaratmaktadr. Buna da kalknma demektedir. Devletin bir an nce insanlarn daha da yoksullamasna ve dnyaca nemli tarihi varlklarn sular altnda kalmasna neden olacak bu projelerden vazgemesi gerekmektedir. 2002 genel seimlerinde bilindii gibi Babakann seim

vaatlerinden biri de Hasankeyfi kurtarmakt. Ama ayn Babakan 2006 ylnda kendi elleriyle Ilsu Barajnn temellerini att. Hkmetlerin Ilsu Barajnn yaplmasnda bu kadar srarc olmasnn nedeni nedir? Ya da hkmetler midir sadece srarc olan? Seimler siyasetilerin laf meydanlardr. Seim meydanlarnda bir sr vaatler verilir. Ama iktidara gelince iler deiir. Devletlerin politikalarn uygulamaya geerler. te en byk rnek sizinde dediiniz gibi Babakann szleri. Hasankeyfin sular altnda kalmayacan syleyip, iktidar olunca da kendi elleri ile bu ykmn ban ekerek dmeye basyor. Devlet

52

politikalar birok doal kayna kendi karlar iin kullanmay hedefliyor. Su en nemli doal kaynaktr. Devlet su kaynaklarn kendi denetimine alarak szde lke karlarn gzetip blgeyi kalkndrmay hedefliyor. Hkmetlerin srarclndan ziyade devlet politikalar olarak ortaya kyor. Hangi hkmet olursa olsun bu politikalar uyguluyor. Trkiyenin birok akarsuyu zerinde yzlerce baraj projesi planlanmakta ve bu projeleri gerekletirerek su kaynaklarn kendi ellerinde tutmak istemektedir. Bu durum ayn zamanda byk irketlerin karlarn da gzetmektedir. Blgede sregelen atmal ortam iin gvenlik alanlar oluturmak ve insanlarn

kendi haklar iin direnilerini pasifletirmek devletin uygulad bilinli politikalardr. Bu politikalarla nsanlarn retim kaynaklarn ellerinden alarak kendilerine baml hale getirmek istemektedir. Avusturya-svire ve Almanya nn oluturduu ortak finans giriimi 2009 ylnn Temmuz aynda projeden ekildiklerini duyurdular. Ardndan iki byk Trk bankasnn Akbank ve Garanti bankalarnn baraj inaatna sponsor olmalar gndeme geldi ve baraj inaatna kald yerden devam etme karar alnd. imdi ne olacak? Bu son nokta myd?

Avrupa lkeleri Ilsu Barajnn ykm getiren bir baraj olduunu fark ederek kredi finansrlnden vazgemilerdir. Ama hkmet bu baraj yapmaya kararl olduunu, her ne olursa olsun kendi imkanlar ile yapacaklarn akladlar. lk nce in ile grmelerde bulunulmu ama anlama olmaynca kendi i kaynaklarn kullanarak baraj yapmakta srarc oldular. Garanti Bankas ve Akbankn Ilsu Barajnda yer aldklarna dair resmi bir aklamalar henz yok. Bankalar sorulan sorulara, bilgi edinmek iin yaplan btn yazmalara sessiz kalmay tercih ediyorlar. Ama baz grmelerden edindiimiz bilgilere gre bu bankalarn devlete sz verdikleri eklinde aklamalar var. Aslnda bu bankalar Avrupal irketlerin oluturduu konsorsiyumda daha ncesinde de yer alyorlard. Konsorsiyum daldktan sonra ise Ilsu Barajna finansr olmu durumdalar. Sonuta ne yazk ki baraj inaat balad. Aslnda baraj inaat 2009 Ekim ayndan beridir devam ediyor. Devlet ve Ilsu Barajnn ban eken Nurol ve Cengizler adndaki irketler baraj bir an nce bitirip oldu bittiye getirmeye alyorlar. Bu son nokta deil tabi ki, Ilsu Barajnn durdurulmas iin sonuna kadar mcadele verilecektir. Sonunda Ilsu Baraj yaplmayacaktr. Baraj yapmaya kararl olanlar kadar bizler de bu baraj yaptrmamaya kararlyz.
Rportaj ve Fotoraflar Merthan ANIK

53

54

55

KLTREL MRAS

56

Hazrlayan-Fotoraflar Merthan ANIK

DYARBAKIR SURLARI

Fotoraf Merthan ANIK

57

Diyarbakr Kalesi

Diyarbekir Kalesinin stten grnm 1939 58

Yedi Karde Burcu restitsyonu Vovoges Archeologigues Dansla Turquie Orientale. Albert Gabriel

Diyarbakr kalesi Karacadadan Dicleye uzanan bazalt platonun dou kenarnda geni bir dzlk zerinde yer alr. Arazinin doal yapsndan dolay eklinin snrland Diyarbakr kalesi. Dkale ve kale olmak zere iki ana blmden oluur. Kuruluu kesin olarak bilinmeyen kentin kale kesiminin ilk yerleme yeri olarak ekirdei oluturduu ve kk apta bir kalenin burada Hurriler zamannda ina edildii dnlmektedir. .S. 349 ylnda Roma mparatoru II. Constantius zamannda kalesi yeni batan onarlp, glendirilerek etraf surlarla evrilmitir. Yeni surlarla ehir geniletilince, ilk kale kale durumuna gelmitir. Bylece genel eklini alan Diyarbakr Kalesi, daha sonra kente egemen olan uygarlklar tarafndan yaplan eklenti ve onarmlarla gnmze kadar gelebilmitir. Ku bak grnts ile kenti bir kalkan bal eklinde evreleyen surlarn zeri, kente egemen olan otuza yakn uygarln izlerini tayan, oyma ve kabartma motiflerin yan sra onu bir kuak gibi evreleyen yaztlarla bezelidir. Bu nedenle A. Gabriel tarafndan Ak hava yaztlar mzesi olarak

nitelendirilmitir. Uzunluu yaklak 5700 metredir. Ykseklii 10-12 m., kalnlklar 3-5 m. arasnda deimektedir. Kare, okgen ve yuvarlak planl toplam 82 burca sahip olup, bunlardan en nemlileri; Kei Burcu, Yedi Karde Burcu, Ben-u-Sen Burcu ve Nur Burcudur. Dkalenin, drt yne alan, mimarlk tarihi asndan birbirinden nemli drt kaps vardr. Kuzeyde Da Kap (Harput Kap), batda Urfa Kap (Rum Kaps), gneyde Mardin Kap (Tel Kaps), douda Yeni Kap (Dicle veya Su Kaps) yer almaktadr. Bu gnk D Kale surlarnn dnda ikinci bir sur daha bulunmakta idi. ki sur arasnda geni ve derin bir hendek bulunduu ve bu hendek ierisinde ise su bulunduu kaytlardan anlalmaktadr. Ancak 1232 ylnda kente egemen olan Eyyubi hkmdar Melik Kamil tarafndan yktrlarak, talar bugnk surlarn onarmnda kullanlmtr. Gnmzde bu surlarn kalntlar Dakap Hastaneler Caddesinde, Mardin Kap, Ben-u-Sen taraflarnda izlenebilmektedir.

59

60

DI KALE KAPILARI
Askeri neme sahip bir kent olan Diyarbakr dardan gelecek tehlikelerden korumak ve giri klar kontrol altnda tutmak amacyla Diyarbakr Surlarnn D Kale zerinde drt ana kap yaplmtr. Geen yzyln balarna kadar sur kaplar gnein douu ile alr bat ile kapanrm.

Dakap (Harput Kaps)

ki silindirik bur arasnda yer alr. Kapnn zerinde Roma imparatoru Valentininausun Latince, Bizans mparatoru II.Teodosiusun Greke kitabelinin yan sra Abbasi ve Mervani dnemlerine ait onarm kitabeleri yer almaktadr. Da kap harput kap olarak da bilinir. ve d duvarlar kente hakim olan devletlerin hemen hepsinin iaretlerini tar. Duvarlarndaki hayvan ve bitki motifli rlyefler bakmndan en zengin burlardan biridir. Kap bgesindeki rlyeflerin ou deiik dnemlerdeki onarmlar srasnda rastgele yerletirilmitir. zerindeki Abbasi Kitabesinde mam Cafer el.Muktedirin emriyle Cemilolu Mhendis Amildi Ahmed tarafndan 297 ylnda yaptrld yazmaktadr. Yannda Mervani dnemine ait bir de mescit bulunmaktadr. Gnmzde Devlet Gzel Sanatlat Galerisi olarak kullanlmaktadr.

61

Urfa Kap (Rum Kaps)

girilidir. Kuzeyde yeralan giriin kentle, gneydekinin ise Meryem Ana Sryani Kadim Kilisesi ile balantl olduu sylenir.Kuzey girii 5. yzyla tarihlenmektedir. Kap zerinde yeralan bir kitabeye gre. Artuklu dneminde hkmdar Sultan Mehmet tarafndan onarlm ve zerinde stilize edilmi insan ve hayvan figrleri bulunan demir kap kanatlar eklenmitir. Dierlerinden daha farkl ve byk olan ortadaki kapnn ise Osmanl dneminde Saltanat veya hmayun kaps olarak ilev grd, padiahn sefer zamanlarnda alp sonrasnda rld sylenmektedir.

62

Mardin Kap
(Bab-el Tel / Tepe Kaps)
Halife Murtezid Billahn Amidi fethinden sonra asilerin barnak olarak kullanmasn nlemek amacyla surlarn gney tarafnda yktrd blmde yer alr. Kap zerindeki kitabeye gre 909-910 tarihlerinde Halife Muktedir Billah ve veziri Ali bin Muhammedin yardmlaryla Cercaral shak olu Yahyann idaresinde Cemil olu Amidli mhendis Ahnedin marifetiyle onarlmtr.

63

Yeni Kap (Dicle Kaps)

Bask kemerli ve tek girili olan bu kap, kenti Dicleye balar. Geirdii onarmlara ramen Bizans dnemi yaps olma zelliini korumutur.

64

KALE
Diyarbakr Surlarnn kuzeydou kesine yerletirilen kalenin tarihi bu blgenin ilk yerleik halk olan Hurri-Mitanniler (M.. 4.-3. bin ) dnemine kadar iner. Kale, Romallar tarafndan imdiki ehir surlarnn yaplmas ile zel bir nem kazanm ve her devirde ynetim merkezi olmutur. Kaleyi saran ve imdiki Artuklu Kemerinden geen ilk surlar daha sonra yklm, Kanuni Sleyman dneminde 1524-1526 yllarnda surlarla evrilerek geniletilmitir. Geniletmeye dair kitabesi kale de Saray Kap zerinde bulunmaktadr. 16 burlu kalenin de drt kaps bulunmaktadr. Fetih ve Orun Kaplar da, Saray ve Kpeli kaplar da kente almaktadr. Kale ierisinde bulunan Amida hykte M.3.binde bir kalenin var olduu dnlmektedir. Amida Hyk ve zerinde Artuklu sarayn evreleyen Artuklu surlar, gnmzde hala varln srdrmektedir. Diyarbakr kurulduu tarihten, gnmze ayn noktada yerleimini srdrmeye devam eden ender kentlerden biri olmay baarmtr.

Amida Hyk

Kanuni Sleyman dneminde 1524-1526 yllarnda surlarla evrilerek geniletilen kale plan. 65

Kpeli Kaps

 Kale Artuklu Kemeri

66
Saray Kap

BURLAR
Diyarbakr Surlarnda ou silindirik biimde olan 82 bur bulunmaktadr. Savunulmas kolay olan blgelerdeki burlarn bazlar ise drt yarda alt kelidir. Burlar genellikle iki katl, bazlar ise -drt katldr ve alt katlar depo ve ambar st katlar ise askeri amala kullanlmtr.

Kei Burcu

Mardin Kapsnn dousunda yontulmu kaya ktlesinin zerine ina edilmitir. Surlardaki burlarn en by ve en eskisidir. Yapm tarihi tam olarak bilinmeyen burcun zerinde, 1223 ylnda Mervanoullar tarafndan onarldn belirten bir yazt yer almaktadr. 11 kemerli Kei Burcunun bir dnem tapnak olarak kullanld sanlmaktadr.

67

Ulu Beden Burcu

Evli Beden Burcu, Ulu Beden veya Ben-u Sen Burcu olarak da bilinir. Artuklu dnemi eseridir. Cafer olu MMAR brahim tarafndan (1183- 1232). Melik-el Salih ebul-feth Mahmut zamannda yaplmtr (1208). Burta toplam 6 aslan motifi rlyefi vardr. Evli Beden burcunda da Aslan ve ift bal kartal motifleri yer almtr. slup olarak Yedi Kardeler Burcu ile belirgin zellikler tar.

68

Yedi Karde Burcu

Artuklu dnemi eseridir. (1183-1232) Melik-el Salih ebul-feth Mahmut zamannda yaplmtr (1208). Mimar brahim olu Yahyadr. Burcu iki eit paraya blen erit eklinde bir kitabesi vardr. Kitabenin balang ve biti ksmna simetrik ekilde yerletirilen aslan figrleri kabartma ta iiliine esiz bir rnektir. Her iki aslan figrnn orta yerinde ise ift bal kartal figr bulunmaktadr.

69

Nur Burcu
Yedi Karde Burcunun bitiiinde Seluklu dneminin en gzel eserlerinden biri olarak kabul edilir. Byk Seluklu mparatorluu Sultan Melikah tarafndan yaptrlmtr. (1089). Mimar Selami olu Urfal Muhammeddir. Cephesinde yer alan drt nala koan simetrik at motifi rlyefleri Kitabenin sa ve sol tarafnda kanatlar ak gvercin ve zellikle altndaki plak kadn motifi ilgi ekici eserlerdir.

Seluklu Burcu
Ulu Beden Burcunun kuzeyindeki ilk burtur. zerindeki kitabede Byk Seluklu mparatorluu Sultan 70 Melik ah tarafndan yaptrld yazmaktadr.

71

MMO GEN

Workshop alma Gruplar Adna

Diclede bir ilk

Dicle niversitesi Mimarlk Fakltesi retim yeleri ve Iklar Klinker Tula ibirlii ile gerekletirilen workshop almas renkli grntlere sahne oldu. alma ncesinde fakltenin konferans salonunda klar Klinker Tulay tantm amal bir seminer dzenlendi. Mimarlk Fakltesi retim elemanlar ve rgencilerinin katlmyla gereklesen seminer sonrasnda workshop almasna geildi. nceden belirlenen 6 grup kendi aralarnda grup basna verilen 85 tula ile farkl tasarmlar yaparak kendi aralarnda yartlar. Workshopa katlan D..Rektr Prof. Dr. Ayegl Jale Sara rencilerin almalarn inceleyerek arkadalardan yaptklar almalarn konseptini anlatan bilgiler ald. Be kiilik renci gruplarnn her biri kendi gruplarn konseptlerine uygun isimlerle adlandrdlar.. Grup Megaron, stadyum tasarlad. Diclenin Dalgas, gnee gre ynlenen oturma bank; Sur Kent, Diyarbakr surlarna kltrel bir yorum getirdi. Kum Saati, avlu sisteminin apartmanlara uygulanmasn ve komuluk ilikilerini anlatan bir alma yapt. Grup Labirent, bir labirent tasarlayarak mimarlk eitiminin aamalarn ve zorluklarn anlatt. Varolu grubu arpk kentleme ve yaam konulu bir alma yapt. Amidolar, Diyarbakr surlarn Diclenin Kaps olarak tanmladlar.
1. Grup VAROLU

BLGE YEL - BELDA KIRAN

Iklar Tula yneticileri ve D.. Mimarlk Fakltesi retim yelerinden Prof. Dr. Zlkf Gneli, Yrd. Do. Dr. F. Demet AYKAL ve r. Gr. Aysel YILMAZ n da iinde bulunduu jri btn almalar yaratclklarndan dolay ok beendi. Derece gruplarn seerken zorlandlar. Bu gruplarn arasndan Varolu grubu 1.; Kum Saati 2.; Diclenin Dalgas 3. seildi. Dereceye girenlere eitli dller verildi. Bu almayla bizleri buluturan Iklar Klinker Tula ve organizasyonu yapan D. Mimarlk Fak. retim elemanlarndan Yrd. Do. Dr F. Demet Aykal ve r. Gr. Aysel Ylmaz hocalarmza teekkr ederiz. Bu tr etkinliklerin devam etmesi dileiyle
2. Grup KUM SAAT

72

3.Grup DCLEnin DALGASI