4.KAYNAKTA SIVI AKICILII VE METAL BUHARLAMASI Bu blmde, hem kaynak arkndaki hem de kaynak banyosundaki sv akcl aklanacaktr.

Ortaya kan kaynak geometrisinde, sv aknn kaynak banyosuna etkisi ele alnacaktr. Kaynak havuzundaki alam elementlerinin buharlamas ve onun kaynak metali bileimine etkisi sunulacaktr. En sonunda, aktif fluxlarn, gaz-tungsten ark kaynanda kaynak nfuziyetine etkisi anlatlacaktr. 4.1.ARKTAK SIVI AKICILII ekil 4.1de doru akmda negatif elektrotlu bir gaz-tungsten ark kaynandaki gaz-tungsten ark gsteriliyor. Elektrot ucunun ekli, u as (ayrca dahil veya tepe as da denir) ve sivri ucun (kaldrld) yerinin deitirildii mesafe ile karakterize edilmitir ki buna kesinti yeri denir. 4.1.1.Sv Akcl in Tahrik Edici Kuvvet Kaynak ark, elektrik akm geen plazma bir iyonik gazdr. Arktaki sv akcl iin olan tahrik kuvveti elektromanyetik veya Lorentz kuvvetidir. Kaldrma kuvveti ihmal edilebilir dzeydedir. Matematiksel olarak, Lorentz kuvveti F = J x B dir. J akm younluu vektr ve B ise manyetik flux vektrdr. Akm younluu vektr (J) elektrik akmnn ak ynndedir. Manyetik alan iin sa el kuralna gre, baparmak noktas akm ynnde ise, manyetik flux vektr B akm yolunun etrafnda bklen yndedir. F, J, B vektrleri birbirlerine diktir. Elektromanyetik kuvvet iin sa el kuralna gre F dar ynde ve avu iine diktir, J baparmak ynnde ve B de parmaklarn uzand yndedir.

ekil 4.1 Gaz-tungsten ark kayna (1)

4.1.2.Elektrot Ucu Geometrisinin Etkisi Kaynak ark an ekline benzer biimdedir. gaz-tungsten ark kaynandaki bir tungsten elektrotunun u asnn, ark ekline olan nemli etkisi biliniyor. Elektrot ucunun keskinlikten ktlemesine dnmesinden dolay daha skntl bir hale gelme eilimindedir. Elektrot ucunun eklindeki deiiklik, ark plazmadaki sv akcln deitirir. Bu deiikliklerde ark eklini oluturur. A.Keskin Elektrot: Doru akml negatif elektrotlu gaz tungsten ark kayna durumunda dnelim. Elektrik akm byk i parasndan kk elektrot ucuna iletilir. ekil 4.2a da olduu gibi, elektrot ucu yzeyine ve i paras yzeyine dik olma eilimindedir. Elektrik akm manyetik alan indkler ve kt dzleminden dar yndedir (nden grnmde ok iaretinde belirtildii gibi, 4.2a soldaki ekilde) ve arkadan grnmde kdn iine dorudur. Manyetik alan ve iletilen elektrik akm, iyonik gaz elektrotun konik yzeyi boyunca aaya ve ie doru itmek iin bir F kuvveti retirler. Aaya doru olan moment, i paras yzeyine etki edebilmesi iin, iyonik gazn yksek scaklkta olmasna neden olacak yeterli gtedir. Ve i paras yzeyi boyunca da doru etkiler. Bylece, ekil 4.2b de gsterildii gibi an eklinde bir ark oluturulur.

ekil 4.2 Keskin ulu tungsten elektrot tarafndan oluturulan ark a Lorentz kuvveti (F) b sv akcl Kaynaktaki sv ak bilgisayar ortamnda bir simlasyon oluturularak alld (1-6). Tsai ve Kou; snm elektrot ucu geometrisinin ve sv akclnn gaz tungsten ark kaynandaki arka etkilerini incelediler. ekil 4.3de (sol) 60 tepe al ve 3.2 mm apndaki elektrot tarafndan retilen 2 mm uzunluunda arktaki akm younluu dalm gsteriliyor. Elektrot ucunun yanndaki elektrik akm esasen yzeye diktir. Elektromanyetik kuvvet, ekil 4.3deki (sada) gibi, elektrot ucunun yzeyi boyunca aa ve ie dorudur. ekil 4.4de gsterildii gibi bu kuvvet 200 m/s den daha hzl bir jet oluturur ve bu jet i paras boyunca radyal olarak evrilir.

ekil 4.3 60 tepe al tungsten elektrot tarafndan retilen bir arktaki; Akm younluu alan (soldaki) ve Lorentz kuvveti alan (sadaki). Yksek scaklktaki bu jet evirmesi, i paras yzeyi boyunca darya doru itmek iin e scaklk izgilerine (izoterm) neden olur. Bylece ark an eklinde olur.

ekil 4.4 60 Tepe al tungsten elektrot tarafndan oluturulan hz ve scaklk alanlar. zotermler sadan sola doru 11000, 13000, 15000, 17000, 19000, 21000 K

B. Dz Ulu Elektrot: Dz ulu elektrottan baka, elektrota elektrik akmn girdii yerde, sabit bir katot nokta olarak davranan daha uzun bir elektrot ucu yoktur. Bu nedenle; katot noktas dz elektrot evresinde olduka rastgele ve hzl hareket eder. Hareketli nokta tarafndan kaplanm blgenin zaman-ortalama ap, efektif katot noktas bykl kadar dnlebilir. Elektrot sonunda bir konik yzey olmadan bileke Lorentz kuvveti hala ieri ve aa dorudur. Ama aa doru olan bileen ekil 4.5.a da gsterildii gibi azalr. Sonu olarak bileke arkn ekil 4.5.b de olduu gibi da skk olmas beklenebilir. ekil 4.6da (sol), 2.4 mm apl katot noktas ve 3.2 mm apndaki dz ulu elektrot tarafndan oluturulan; 2 mm uzunluunda ve 200 A deerine sahip arktaki akm younluu dalm gsterilmektedir. ekil 4.6da (sa), gsterilen manyetik kuvvet, 60li elektrotla yaplmas (ekil 4.3) durumuna gre daha aaya dorudur. ekil 4.7de gsterildii gibi, izotermler darya kadar itilmezler ve bylece bileke ark daha skktr.

ekil 4.5 Dz ulu tungsten elektrot tarafndan oluturulan ark a. Lorentz kuvveti (F) b. sv akcl

ekil 4.6 Dz ulu tungsten elektrot tarafndan oluturulan bir arktaki; Akm younluu alan (sol) ve Lorentz kuvveti alan (sa).

ekil 4.7 Dz ulu tungsten elektrot tarafndan oluturulan hz ve scaklk alanlar. zotermler sadan sola doru 11000, 13000, 15000, 17000, 19000, 21000 K

C. G Younluu Ve Akm Younluu Dalm Anot yzeyindeki bu dalmlar ayrk anot metoduyla llebilir (7 -10). ekil 4.8de Lu ve Kou (10) tarafndan bu dalmlarn 100-A, 2.7 mm uzunluktaki gaz tungsten ark iin lldn gsterilmitir.

ekil 4.8 Gaz-tungsten ark kayna: (a) g younluu dalm; (b) akm younluu dalm

Bu dalmlar aadaki Gausion dalmlarna benzer;

q= G younluu; Q= parasna olan g transferi; a= G younluu dalmnn efektif yar ap; j= akm younluu; I= Kaynak akm; b= Akm younluu dalmnn efektif yar ap Maksimum efektif yarap deeri q veya jnin %5 e dt yerdir. 4.1 eitlii 2.20 eitliiyle tamamyla ayndr.

Lee ve Na (6); bilgisayar simlasyonunda ark uzunluunun ve elektrot u asnn, gaz tungsten arkna etkisini incelediler. ekil 4.9 gsteriyor ki; ark uzunluu artarken anotta (i paras) hem g hem de akm younluu dalmlar dzleir ve geniler.

ekil 4.9 Gaz-tungsten kayna arkna ark uzunluunun etkisi: (a) g younluu dalm; (b) akm younluu dalm

4.2 KAYNAK BANYOSUNDAK SIVI AKICILII 4.2.1 Sv Akcl in Tahrik Edici Kuvvetler Kaynak banyosundaki sv akcl iin tahrik edici kuvvetler; kaldrma kuvvetini, Lorentz kuvvetini, kaynak havuzu yzey gerilim eiminden dolay oluan kayma gerilmesini, ark plazmadan dolay havuz yzeyinde oluan kayma gerilmesini ierir. Ark basnc, havuz yzeyindeki dier bir kuvvettir ama sv akclna etkisi daha kktr.(zellikle 200A altndaki gaz tungsten ark kayna durumu iin) (11,12) Kaynak banyosundaki tahrik edici kuvvetler ekil 4.10da gsterilmitir. Bunlar aada srasyla aklanmaktadr. A.Kaldrma Kuvveti: Artan scaklkla (T) sv metal younluu () azalr. nk s kayna havuz yzeyinin merkezinin zerine yerletirilir. a noktasndaki sv metal daha scak ve b noktasndaki sv metal ise daha souktur. b noktas erime noktasnn en dk olduu havuz snrndadr. ekil 4.10ada gsterildii gibi yer ekimi b noktasnda svnn batmas iin daha etkilidir. Sonu olarak sv metal havuz snr boyunca de r ve havuz ekseni boyunca artar(ekil 4.10b). B.Lorentz Kuvveti: Doru akmla negatif elektrotlu gaz tungsten ark konusunun anlalmas iin rnek olarak kullanlmtr. parasndaki elektrik akm tungsten elektroda doru yaklar ve bundan dolay havuz yzeyinin merkezine yakndr. Bu yaklaan elektrik akmyla birlikte manyetik alan aa ve ieri doru Lorentz kuvveti olumasna neden olur (ekil 4.10c). Bu ekilde havuz ekseni boyunca sv metal aaya doru itilir ve havuz snr

boyunca artar (ekil 4.10d). Havuz yzeyi evresinde elektrik akmnn getii yer anot noktas olarak adlandrlr.

ekil 4.10 Kaynak havuzu konveksiyonu iin tahrik kuvvetleri: (a,b) kaldrma kuvveti; (c,d) Lorentz kuvveti; (e,f) yzey gerilimi eiminin oluturduu kayma gerilmesi; (g,h) ark plazmasnn oluturduu kayma gerilmesi.

C.Yzey Gerilimi Dmnden Oluan Kayma Gerilmesi: Aktif bir yzey faktr olmamasndan, sv metalin yzey gerilimi () artan scaklkla azalr. Yani < 0. ekil 4.10ede gsterildii gibi a noktasndaki dk yzey gerilimli scak bir sv metal, b noktasndaki yzey dk yzey gerilim souk bir sv metal tarafndan darya doru ekilir. Baka bir deyile havuz yzeyinde, havuz yzeyi boyunca yzey gerilimi dm darya

doru bir kayma gerilmesine sebep olur. Bu havuz yzeyi merkezinden kenara doru sv akna neden olur ve havuz yzeyi altnda geri dner (ekil 4.10f). Yzey gerilim odakl konveksiyon, termoklcal konveksiyon veya Marangoni konveksiyonu olarak da adlandrlr. D.Plazma Jet Tarafndan Oluturulan Kayma Gerilmesi: Havuz yzeyi boyunca yksek hzda dar doru hareket eden plazma havuz yzeyinde dar doru bir kayma gerilmesi uygulayabilir (ekil 4.10g). Bu kayma gerilmesi havuz yzeyi merkezinden havuz kenarna doru sv metal akmasna sebep olur ve havuz yzeyinden geri dner (ekil 4.10h). Bu tahrik gleri ya ana denklemlerde ya da bilgisayar modellemesinde kaynak banyosundaki sv ak snr artlarn kapsar (13). Oreper ve dierleri (14) bilinen sabit ark kaynak banyolarnn ekilleri iin ilk iki boyutlu ak modelini gelitirdiler. Kou ve Sun (15) benzer bir model gelitirdiler. Farkl olarak bilinmeyen banyo ekillerinin hesaplanmasna da izin verilen bir model oluturdular. Kou ve Wang (16-18) hareketli ark ve lazer kaynak banyolar iin ilk boyutlu sv ak modelini gelitirdiler. Daha sonralar kaynak banyosundaki sv ak iin ok sayda bilgisayar modelleri gelitirildi. 4.2.2 Kaldrma Konveksiyonu ekil 4.11de Tsai ve Kou (19) tarafndan hesaplanan bir alminyum alaml sabit kaynak banyosunda oluan kaldrma konveksiyonu gsterilmitir. Sv metal, havuz ekseni boyunca artar ve havuz snr boyunca azalr. Maksimum hz havuz ekseni boyuncadr ve sadece 2cm/sdir. Metal zeri stma genilemesinden ve erimeden dolay havuz yzeyi i paras yzeyinin ok az zerindedir.

ekil 4.11 Alminyum kaynak havuzundaki kaldrma konveksiyonu. 4.2.3 Lorentz Kuvveti Tarafndan Tahrik Edilen Zorlanm Konveksiyon A.Ak Alan: ekil 4.12de bir alminyum alaml sabit kaynak banyosu iin Tsai ve Kounun (20) hesaplanan sonular gsteriliyor. Sv metal havuz ekseni boyunca azalr ve havuz snr boyunca artar (ekil 4.12a). Elektrik akm havuz yzeyi merkezine doru yaklar (ekil 4.12b). Lorentz kuvveti eri ve aa dorudur (ekil 4.12c). Bylece havuz ekseni

boyunca sv aaya doru baslmtr. Maksimum hz (yaklak 40cm/s), kaldrma konveksiyonu durumundakinden daha fazla bir deerdedir. Hesaplamalarda kullanlan parametreler; kaynak akm iin 150A, giri gc iin 180W, g younluu dalmnn efektif yarap iin 2mm, akmn younluu dalmnn efektif yarap iin 4mmdir.

ekil 4.12 Bir alminyum kaynak havuzundaki Lorentz kuvveti tarafndan oluturulan konveksiyon: (a) ak alan; (b) akm younluu alan; (c) Lorentz kuvveti alan.

B.Lorentz Kuvvetinin Neden Olduu Derin Nfuziyet: Lorentz kuvveti (ekil 4.12), kaldrma kuvvetiyle karlatrldnda daha derin bir kaynak havuzu oluturur. Lorentz kuvveti tarafnda aaya doru itilmi sv, s kaynandan havuzun altna s tar ve derin nfuziyete neden olur. C.Lorentz Kuvvetinin Etkisinin Fiziksel Gsterimi: Kou ve Sun(15) stlm bir bakr ubuk Woods metali(dk erime noktal alam) kaynak ettiler(ekil 4.13a). Kaynak havuzundan 75 A akm geirildiinde (arklanma yok ve diren stmas ihmal edilebilir dzeyde), kaynak havuzu daha derin hale gelmitir(ekil 4.13b). Bu, Lorentz kuvvetinin kaynak nfuziyetine etkisini dorulamaktadr.

ekil 4.13 Kaldrma kuvveti (a) ve Lorentz kuvveti (b) etkisi altnda oluturulan Woods metal kaynaklar

4.2.4 Marangoni Konveksiyonu A.Heiple Modeli: Heiple ve dierleri (21-25), sv metal iinde kk ama nemli deere sahip olan aktif yzey faktr mevcut olduunda, deerinin negatiften pozitife deiebileceini ne srdler. Bylece Marangoni konveksiyonu ters evrilmi ve kaynak havuzu daha derin olmutur. elik ve paslanmaz elikteki aktif yzey faktrlerine; S, O, Se ve Te rnek verilebilir. ekil 4.14de paslanmaz eliim iki farkl stmadaki yzey gerilimi gsterilmitir. Bunlardan biri dierinden yaklak olarak 160ppm daha fazla slfrldr.

ekil 4.14 ki farkl scaklktaki 316 paslanmaz eliinin yzey gerilim bilgileri ( biri dierinden 160 ppm daha fazla slfr iermektedir).

ekil 4.15de; 3000W ve 3.39mm/sdeki 304 paslanmaz elik plakadaki 6.4mm kalnlnda iki tane YAG lazer kaynaklar gsterilmitir. Daha s kaynakl plaka yaklak 40ppm slfr iermektedir. te yandan derin kaynakl plaka 140ppm slfr iermektedir. (27)

ekil 4.15 304 paslanmaz eliinin lazer kaynaklar: (a) 40 ppm slfr ieren; (b) 140 ppm slfr ieren.

Heiplen modeli ekil 4.16da aklanmtr. Aktif yzey faktrnn olmad durumda (ekil 4.16a-c); havuz yzey merkezinin yanndaki dk yzey gerilimli scak sv metal, havuz kenarndaki yksek gerilimli souk sv metal tarafndan darya doru ekilir. Aktif yzey faktrnn mevcut olduu durumda (ekil 4.16d-f); havuz yzeyinin kenarndaki dk yzey gerilimli souk sv metal, havuz yzeyinin merkezinin yanndaki yksek yzey gerilimli scak sv metal tarafndan ieriye doru ekilir. ekil 4.16ede; ak kalb, s kaynandan havuz dibine s iletilmesine yardmc olur. Baka bir deyile; sv metal, s kaynandan havuz dibine daha etkin olarak s tar. Bylece kaynak nfuziyeti artar. B.Marangoni Konveksiyonun Fiziksel Gsterimi: Limmaneevichitr ve Kou (28), odak d CO2 lazer nl effaf bir NaNO3 havuzunda Marangoni konveksiyonu oluturdular. NaNO3 dyn/cm/C deerine sahiptir ve iletim menzili 0.35ten 3 mye kadardr. NaNO3, CO2 lazerine kar saydam deildir (tpk bir metal kaynak havuzunun arka kar olduu gibi). ekil 4.17de; 2.5 W gteki ve 3.2 mm apndaki CO2 lazer nnn etkidii bir sv modeli gsteriliyor. Havuz yzeyi, ak ynlerini gsteren iki okun hemen altndadr. Ters ynde dnen iki hcre aslnda; simit eklindeki ak modeli ve havuzun meridyen dzlemi arasnda iki kesiimdir. Dar doru yzey ak ieri doru geri dnen ok daha hzldr. Bu tipik bir Marangonik konveksiyonudur. In ap azaltlrken konveksiyon daha glenir ve daha derin nfuz eder. letim modundaki lazer n kaynanda, havuz yzeyi Marangoni konveksiyonunu ve yzey gerilimini (29) oluturmak zere i bkey olabilir. Bu durum deneysel olarak (30) ve bilgisayar modellemesinde (31) gsterilmitir.

NaNO3 havuz yzeyindeki konkav sadece bir tesadftr. Eriyik, konteynr duvarn slak tutar ve mensks havuz yzeyini i bkey yapar.

ekil 4.16 Kaynak havuzundaki Marangoni konveksiyonu iin Heiple modeli: (a,b,c) dk slfrl elik; (d,e,f) yksek slfrl elik

ekil 4.17 Dar doru yzey akl Marangoni konveksiyonu (NaNO3 havuzunda).

Limmaneevichitr ve Kou (32) NaNO3 havuzuna C2H5COOK eklediler ve Marangoni konveksiyonunun ynn ters evirdiler. C2H5COOK, NaNO3n aktif yzey faktrdr ve kkrdn sv eliin yzey gerilimini azaltt gibi C2H5COOK da NaNO3 yzey gerilimini

azaltr. ekil 4.18de % 2 mol C2H5COOK ieren ve yzey ak ieri doru olan NaNO3 havuzu gsterilmitir. Bu eski haline dnme ak; yzey geriliminin havuz merkezinde, havuz yzeyi kenarndan daha yksek olmasndan dolaydr. Havuz yzeyi merkezinde C2H5COOK konsantrasyonu daha azdr. nk CO2 lazer nnn stmas altnda ayrmtr.

ekil 4.18 eri doru yzey akl Marangoni konveksiyonu ( 2 mol % C2H5COOK ieren NaNO3 havuzunda, C2H5COOK aktif yzey faktr gibidir.)

Kat NaNO3 bloklar (hem saf olan hem de C2H5COOK ieren) odak d CO2 lazer nyla kaynak edildiler. Saf NaNO3 kayna s ve genitir (ekil 4.19). Bu durum NaNO3 n sl iletkenliinin dk olmas ve havuz kenarna yaklaldka darya doru olan yzey aknn etkisiyle s transferinin hkimiyetinden kaynaklanr. %2 mol C2H5COOK ieren NaNO3 l kaynak daha derin ve biraz daha dardr. Kaynak srasnda srekli ieri doru yzey ak gzlenir.

ekil 4.19 Saf NaNO3n (ak daireler) ve 2 mol C2H5COOKli NaNO3n (kapal kareler) kat bloklarndaki lazer kaynaklar.

C.Yzey Geriliminin Termodinamik Analizi: Sahoo ve dierleri (34) termodinamik bilgilere dayanarak sv metallerin yzey gerilimlerini hesapladlar. ekil 4.20de sv demirin yzey gerilimi, scakln ve slfr ieriinin bir fonksiyonu olarak gsterilmitir (36). Saf demir iin btn scaklklarda negatiftir. Slfr ieren Fe iin dk scaklklarda pozitif olabilir.

ekil 4.20 eitli oranlarda slfr ieren sv demir: (a) yzey gerilimi; (b) yzey gerilimi scaklk katsays

Pitscheneder ve dierleri; ekil 4.20deki gibi yzey gerilimi bilgilerine dayanarak, sabit elik kaynak havuzlarnda Marangoni konveksiyonu hesapladlar. ekil 4.21de 5200 W lazer gc ve 5 s nlama sresi iin sonular gsterilmitir. 20ppm slfr ieren elik iin; darya doru olan yzey ak, s kaynandan havuz kenarna s tar. Bunun sonucunda s ve geni bir havuz oluur (ekil 4.21a). 150ppm slfr ieren elik iin; ie doru olan yzey ak havuz dibine s iletmek iin aaya doru dner ve bunun sonucunda havuz daha derin olur (ekil 4.21b). Havuz yzeyinin merkez izgisinin yanndaki kk bir alanda, scaklk 2000 Knin zerinde ve yzey ak deerinin negatif olmasndan dolay dar dorudur (ekil 4.20). Zacharia ve dierleri unu grdler; btn scaklklardaki sv elik iin deerinin pozitif alnd bilgisayar simlasyonlarnda havuz derinliinin tahmin edilenden daha derin olduunu grdler.

ekil 4.21 eliklerin sabit lazer kaynak havuzundaki konveksiyonu: (a) 20 ppm slfr ieren; (b) 150 ppm slfr ieren. 4.2.5 Plazma Jet Tarafndan Tahrik Edilen Zorlanm Konveksiyon Matsunawa ve Shinichiro (39-40) ; gaz tungsten ark kaynandaki uzun arkn tesiriyle oluan plazma kayma gerilmesi, hem kaynak havuzundaki Lorentz kuvvetine hem de havuz yzeyi boyunca olan yzey gerilim eimlerine gre ar basabileceini ispatladlar. ekil 4.22de deiik kaynaklama srelerinde yumuak eliklerde yaplan 2 eit gaz tungsten ark kaynaklar gsteriliyor (150, 180 ve 210 saniye kaynak srelerinde 2 mm ve 8 mm uzunluktaki arklar). 8 mmlik ark kayna 2 mmlik ark kaynandan daha geni ve sdr. Daha uzun ve bu yzden daha geni ark iin Lorentz kuvveti havuz yzeyindeki akm younluundan dalm nedeniyle daha kktr (ekil 4.9b). Ayrca geni g younluu dalm nedeniyle yzey gerilimi eimi kktr (ekil 4.9a). Ancak maksimum kayma gerilmesi konumu darya doru yer deitirir. Bylece kayma gerilmesi havuz yzeyinin dahi iyi bir blmne hareket eder.

ekil 4.23de gsterildii gibi; 77ppm slfr ieren 304 paslanmaz eliinde 2 mmlik ark daha derindir (39-40). Bu beklenen bir durumdur nk slfr deerini ya daha az negatif ya da pozitif hale getirir. te yandan 8 mmlik ark uzunluklu kaynaktaki slfr seviyesi ne olursa olsun sdr. Bu durum ark plazma tarafndan tahrik edilen konveksiyonun 8 mmlik uzunluktaki ark kaynanda baskn olduunu daha iyi ispatlar.

ekil 4.22 Bir yumuak elikteki sabit gaz tungsten ark kaynaklar

4.23 304 paslanmaz eliindeki sabit gaz tungsten ark kaynaklar

4.2.6 Trblans (Hava Boluu) Etkisi Choo ve Szekely (41) ilk olarak gaz tungsten ark kaynak havuzlarndaki gaz boluunu dndler ve trblansn havuz derinliine nemli etkisi olduunu gsterdiler. Hong ve dierleri (42) laminer olarak temellendirilen sv ak modelinde havuz derinlii iin yap lan hesaplamalarn fazla olduunu ispatladlar (ekil 4.24a - 304 paslanmaz elik, gaz tungsten ark kayna). te yandan trblans olmas durumunda efektif viskozitenin artt ve konveksiyonun yavalad grlmtr. Ayrca efektif sl iletkenlik artar ve havuz ekli zerindeki konveksiyon etkisi azalr. Sonu olarak hesaplanan havuz derinlii azalr ve gzlemlenenle uyum salar (ekil 4.24b).

ekil 4.24 50 ppm slfr ieren 304 paslanmaz elikteki kaynak havuzu ekilleri ve izotermler: (a) laminer ak; (b) trblans ak.

4.3 METAL BUHARLAMASI 4.3.1 Alam Elementleri Kayb Havuz yzeyinin ar stlmas nedeniyle kaynak havuzundaki buharlama baz alam elementleri ile nemli olabilir. Buharlama nedeniyle Al alaml lazer kaynaklarndan Mg kayb olduu grlmtr(43-45) ve bunun bir rnei ekil 4.25de gsterilmitir (45).Al-Mg alamlar Mg ile glendirilmi solsyon olduklarndan, Mg kayb kaynak metalinin gerilme

dayanmnda nemli bir de sebebiyet verebilir. Benzer olarak ekil 4.26da paslanmaz eliin lazer kaynanda buharlama nedeniyle Mn kayplar gsterilmitir (46).

ekil 4.25 Al-Mg alamnn lazer kaynandaki Mg kayb.

ekil 4.26 Paslanmaz elikleri lazer kaynaklarnda Mn kayplar.

ekil 4.27de baz metallerin buhar basnlar gsterilmitir (47). Mgnin her scaklkta Alden ok daha yksek buhar basncna sahip olduu aka grlmektedir. Yani Mg, Alye gre buharlamaya daha meyillidir. Bu da Al alaml lazer kaynandan Mg kayb olduunu aklar. Ayrca Mnnin Feden daha yksek buharlama basncna sahip olduu aka grlmektedir ki bu da; paslanmaz eliklerin lazer kaynandan Mn kayb olduunu aklamaktadr. Langmuir denklemi kaynak havuzu yzeyinden metal buharlama orann tahmin etmek iin kullanlmtr (47). 4.3.2 Metal Damlacklarnn Patlamas Buharlama ayrca; ark sayesinde, dolgu telinden kaynak havuzuna metal damlacklarn olumasna da neden olabilir (arkn ok yksek scaklklarda olduu dnldnde). AlMgli gaz-metal ark kaynanda (MIG-MAG) ve Al-Mg-Zn dolgu tellerinde, kararsz metal transferi akland (52). Aslnda, yksek hzl fotoraflk sayesinde, birok sray sonucu metal damlacklarnn havada patlad anlald. ekil 4.27de Mgden bile daha yksek buhar basncna sahip olduu gsterilmektedir. Belli ki yksek buhar basnl Mg ve Zn patlamaya katk salar.

ekil 4.27 Scakln bir fonksiyonu olarak eitli metallerin buhar basnlar.

4.4 GAZ-TUNGSTEN ARK KAYNAI AKTF FLUX Gaz-tungsten gaz kaynandaki fluxlarn kullanm eliklerde ve paslanmaz eliklerde kaynak nfuziyetini nemli derecede arttrd tespit edilmitir. Fluks genellikle oksitler ve halojen tuzlarndan oluur.Fluks, bir macun oluturmak iin aseton veya benzeri ile kartrlr ve kaynak yaplacak alana ince bir kaplama olarak boyanr. ekil 4.28de; dk S ieren (0.005 wt %) 6mm kalnlnda 316L paslanmaz elikteki fluksl ve flukssz yaplan gaz tungsten ark kaynaklar gsterilmektedir (56).

Howse ve Lucus (56), fluks kullanldnda arkn daha dar bir hale geldiini gzlemlemilerdir. Sonu olarak, ark daralmasnn daha derin nfuziyete neden olduunu ve buharlam fluksn, arkn soutucu d blgesinde elektron yakalayarak ark daralttn ileri srdler. Ayn kaynak akm iin; ark daha fazla daraltlmtr, havuz yzeyinde daha kk bir alan ( ) i parasndan akm alanna yaklamtr (kaynak havuzu ile), ve bundan dolay Lorentz kuvveti (ekil 4.10cdeki F) artmtr ve nfuziyet derinlemitir.

ekil 4.28 6 mm kalnlndaki 316L paslanmaz eliinin gaz-tungsten ark kaynaklar: (a) flukssz; (b) fluksl.

te yandan Tanaka ve dierleri (57) oksijen bulunduran oksit ierikli flukstaki ieriye doru yzey aknn daha derin nfuziyete neden olduunu ileri srmlerdir. Ve onlar, az S ieren (0.002 wt %) , 304 paslanmaz eliine gaz-tungsten ark kayna yaptlar( koruyucu gaz olarak He ve fluks olarak da TiO2 kullandlar). TiO2, ticari flukslarn ana bileenidir. Fluks kullanldnda, hem ie doru yzey akclnda hem de yzey geriliminde nemli bir azal gzlemlediler. Daha nce de belirtildii gibi oksijen gibi bir aktif yzey faktrnn olmas durumunda; , deeri pozitif hale gelebilir ve ieri doru yzey akclna neden olabilir. Tanaka ve dierleri (57); havuz yzeyinin karsnda, ieri doru yzey akclndan oluan bir dik scaklk gradyan gzlemlediler. Spektroskopik incelemeler sonucunda; kaynak havuzunda, esas olarak metal buharlamas olan parlak mavi bir plazma grld. Kk havuz yzeyinin karsndaki dik scaklk gradyan sayesinde, daha iyi lokalize bir metal buharlamas olduunu ve bundan dolay daha skk bir ark olutuunu anlarz. Ayrca skk ark, nfuziyet artna yardmc olur.