Kolokvijum iz nastavnog predmeta Meunarodna ekonomija sadravae etiri pitanja i case study.

Dva pitanja e biti iz dijela gradiva koji je obraivan na vjebama, a tie se evropskog poslovanja, a druga dva iz dijela gradiva koje je profesor obradio na predavanjima. Dio literature za spremanje kolokvijuma nalazi se na sajtu u vidu skripti, prezentacija i odabranih radova studenata. Pripremljena je i skripta koja sadri veinu odgovora na 28 pitanja iz dijela o evropskom poslovanju, a dostupna je u biblioteci BLC-a pod nazivom Meunarodna ekonomija (vjebe).

Pitanja za prvi kolokvijum: 1. Zajedniko trite Evropske unije

Unutranje trite predstavlja sr i najvei uspjeh dananje Evropske unije, a njegovo osnovno obiljeje su etiri slobode: slobodno kretanja roba, ljudi, usluga i kapitala na cijeloj teritoriji Evropske unije. Uspostavljeno je na principima konkurencije, nediskriminacije i uzajamnog priznavanja. Unutranje trite oznaava niz politika i mjera iji je cilj da osiguraju ravnopravnu konkurenciju svim ekonomskim subjektima na itavom podruju EU te tako poveaju konkurentnost evropske ekonomije na meunarodnom nivou. Danas unutranje trite Evropske unije ini blizu 500 miliona potroaa, a od 1993. stvorilo je 2,5 miliona novih radnih mjesta i 800 milijardi dobiti, te uticalo na smanjenje cijena. Unutranje trite zvanino je uspostavljeno 1. januara 1993. Ugovorom o Evropskoj ekonomskoj zajednici (1957./1958.) uspostavljena je carinska unija (1968.) te postavljen cilj da se u roku od 12 godina uspostavi zajedniko trite ime su postavljeni temelji za uspostavljanje dananjeg unutranjeg trita Evropske unije. Sljedei kljuni koraci u uspostavljanju unutranjeg tritu bili su bijela knjiga Dovretak unutranjeg trita i potpisivanje Jedinstvenog evropskog akta (1986./1987.). Bijelom knjigom Dovretak unutranjeg trita, koju je Evropska komisija na elu sa Jacquesom Delorsom objavila 1985. godine, utvreno je 300 prijedloga za ukidanje fizikih, tehnikih i fiskalnih barijera prilikom stvaranja unutranjeg trita s rokom do 1992. godine. Od tih 300 prijedloga, 282 prijedloga pretoena su u uredbe i direktive, od kojih je do 31. decembra 1992. vie od 90 posto i provedeno u djelo. Evropskim jedinstvenim aktom postavljeni su pravni temelji i osigurano je provoenje mjera potrebnih za uspostavljanje unutranjeg trita. Ugovorom o Evropskoj uniji (1992./1993.) odredbe koje se odnose na unutranje trite regulirane su Ugovorom o Evropskoj zajednici. Unutranje trite je dio prvog stuba EU (stub Zajednice) i najvei dio odluka donosi se postupkom saodluivanja i kvalificiranom veinom. Stvaranje zajednikog, odnosno jedinstvenog trita predstavlja jedan od osnovnih ciljeva Evropske unije od samog njenog nastanka. Jo je Ugovorom iz Rima o osnivanju EEZ iz 1958. godine bilo predvieno eliminisanje trgovinskih prepreka u razmjeni izmeu lanica EEZ, u cilju stvaranja ekonomskog prosperiteta i jaanja veza izmeu naroda Evrope. U tom smislu, predvieno je da se zajedniko trie zasniva na: carinskoj uniji (koja je postepeno formirana do 1968. godine ukidanjem meusobnih carina i usvajanjem zajednike carinske tarife drava lanica), eliminisanju koliinskih (kvantitativnih) prepreka (kvota, kontingenata i slino) i mjera slinog dejstva u trgovini izmeu zemalja lanica, naelnim uvoenjem slobode kretanja ljudi (preteno zaposlenih), usluga, i u odreenoj mjeri, kapitala.1 Stvaranje jedinstvenog trita je osnova ekonomske integracije. Ono predstavlja ekonomsku, pravnu, socijalnu i politiku tvorevinu koja se razvija i odrava potrebnim mjerama, zakonima, instrukcijama i optom politikom EU.

urovi R., Meunarodno privredno pravo, Savremena administracija, Beograd, 2004., str.103

Jedinstveno (unutranje) trite predstavlja fiziko-geografski i ekonomski jedinstven prostor unutar kojeg ne postoje ekonomske granice i kojem u potpunosti prisustvuju etiri slobode: Sloboda kretanja robe; Sloboda vrenja usluga; Sloboda kretanja kapitala; Sloboda kretanja fizikih lica (radne snage i drugih stanovnika). 2. Sloboda kretanja ljudi Znai da graanin Evropske unije ima pravo da se preseli, nastani i zaposli u bilo kojoj od drava lanica bez izloenosti diskriminaciji na osnovu svog dravljanstva. Sloboda kretanja ljudi postepeno se razvijala tako da je prvo obuhvatala radnike, zatim samozaposlena lica, studente, a kasnije i sve graane EU. Premda je odredbe o slobodnomkretanju radnika sadravao jo i Ugovor o Evropskoj ekonomskoj zajednici (1957./1958.), svi dravljani Evropske unije mogu se slobodno kretati i ivjeti na cijeloj teritoriji EU tek od 1993. godine, odnosno uspostavljanja unutranjeg trita. Ogranienja slobodnog kretanja ljudi su jo uvijek mogua iz sljedeih razloga: javnog reda i sigurnosti, zatite zdravlja i zapoljavanja u javnoj slubi. Sloboda kretanja ljudi, ustanovljena jo Rimskim ugovorima iz 1957. upotpunjena je Schengenskim sporazumom koji je izbrisao granice unutar prostora EU na kopnu, moru i u zranim lukama. Schengenski sporazum omoguuje dravljanima drava koje ga u cijelosti primjenjuju (odnosi se jednako na europske i neeuropske zemlje) da mogu ulaziti u te drave bilo gdje bez ikakvih provjera, a kontrola je svedena samo na vanjske, schengenske granice. Sve zemlje ukljuene u Schengen imaju zajedniku graninu i viznu politiku za zemlje izvan Schengenske zone. Schengenom je uspostavljen i Schengenski informacijski sustav (SIS) - baza podataka koju dijele policije svih zemalja ukljuenih u Sporazum. Ovaj sustav prua informacije o osobama i predmetima i visoku razinu kontrole vanjskih granica i dravnog teritorija radi sprjeavanja ilegalnih migracija i kriminalnih aktivnosti. Schengenski sporazum sklopljen je 1985.godine od strane Belgije, Luxemburga, Nizozemske, Francuske i Njemake (Schengen agreement). Kasnije mu se pridruuju i ostale zemlje lanice EU. Danas Schengenski sporazum primjenjuju gotovo sve drave lanice EU, osim Bugarske, Rumunjske i Cipra, Irska i Velika Britanija djelomino jer su zadrale kontrolu svojih vanjskih granica, a u Schengenskoj zoni su i drave nelanice EU Island, Norveka i vicarska. Sloboda kretanja lica omoguava dravljanima EU, a prije svega radnicima i lanovima njihovih porodica, jednake mogunosti za ostvarivanje ivotnih i radnih uslova i promovisanje sopstvenih vrijednosti, a poslovnim ljudima se omoguava da svoje aktivnosti obavljaju u onoj dravi lanici u okviru Unije u kojoj postoje najpovoljniji uslovi. U oblasti slobodnog kretanja lica istiu se tri slobode: 1. sloboda bavljenja odreenim zanimanjem i u vezi s tim priznavanje diploma; 2. opte pravo na nastanjivanje; 3. slobodno kretanje zaposlenih lica. Sloboda kretanja (migracija), zapoljavanja radnika i nastanjivanja, sigurnost i bezbjednost, socijalna prava svih graana, predstavljaju temeljnu osnovu jedinstvenog trita EU. Kako se svaka od 25 zemalja lanica razlikuje po ekonomskim, istorijskim, socijalnim, kulturnim, religijskim i drugim karakteristikama, tako je sloboda kretanja lica najsloenija od ''etiri slobode'' EU. Nivo integracije EU doveo je do toga da graani slobodno mogu da biraju gdje e da ive a gdje da rade, pri emu njihova prava u potpunosti moraju biti jednaka pravima graana zemlje u kojoj se nalaze.

Naelo slobode kretanja lica, sa stanovita pojedinca, podrazumijeva lake zapoljavanje i samostalno obavljanje ekonomskih aktivnosti ili profesija, ali i upoznavanje novih kultura, naina ivljenja i pruzimanja onog to je dobro kod drugih naroda. Na ovaj nain se prevazilaze konflikti meu narodima i stvaraju uslovi za ivot u miru, te se stvaraju osnove za pribliavanje pojmu graanina Evrope. Sloboda kretanja radnika podrazumijeva da se ono zasniva na naelu nediskriminacije po osnovu dravljanstva meu radnicima drava lanica u pogledu kretanja unutar Unije u vezi zapoljavanja, nagraivanja i drugih uslova rada i zapoljavanja. Naelo slobode kretanja radnika obuhvata: Pravo na prihvatanje stvarno ponuenog posla, Pravo kretanja preko teritorije drava lanica radi zapoljavanja, Pravo boravka u dravi lanici radi zapoljavanja, Pravo ostanka na podruju drave lanice nakon zapoljavanja u toj dravi. 3. Sloboda kretanja roba

Obuhvata ukidanje carina i taksi s jednakim uinkom, usvajanje zajednike carinske tarife prema treim dravama, zabranu koliinskih ogranienja i mjera s jednakim uinkom, te reformu dravnih monopola. Cilj ovih mjera je integriranje trita drava lanica i osiguravanje slobodnog kretanja robe, slino onome unutar teritorija jedne drave. Kontrola robe koja prelazi unutranje granice drava lanica prestala je 1. januara 1993. Sloboda kretanja roba znai da drave lanice ne smiju postavljati prepreke trgovini robama koje su na zakonit nain proizvedene i stavljene na trite u drugoj dravi lanici. Ogranienja su mogua iz razloga: Javnog reda, morala i javne sigurnosti, Zatite zdravlja ljudi, ivotinja i biljaka, Zatite nacionalnog blaga, istorijske , umjetnike ili arheoloke vrijednosti, i Zatite trgovakog i industrijskog vlasnitva U skladu sa Bijelom knjigom, sloboda prometa roba, podrazumijeva ukidanje i svih carinskih i graninih formalnosti u trgovinskim odnosima, nakon 1. januara 1993. godine. Posljedica ovoga je stvaranje unutranjeg trita 'bez granica' sa carinicima samo na spoljanjim granicama Zajednice, to je uslovilo i otklanjanje 50-60 miliona carinskih dokumenata i statistikih obrazaca. Za slobodan plasman roba treih zemalja na jedinstevno trite EU neophodno je potpisivanje bilateralnih sporazuma sa EU o priznavanju rezultata, tj. isprava iz oblasti ocjenjivanja usaglaenosti sa propisima. Obino se kao uslov postavlja lanstvo predstavnika druge strane u relevantnim evropskim i meunarodnim organizacijama i asocijacijama. S druge strane, za neregulisana podruja se primjenjuje princip meusobnog priznavanja proizvoda, to znai da bilo koja roba koja se legalno kree u jednoj dravi lanici mora biti slobodna da cirkulie u bilo kojoj dravi unutar EU, osim ako zemlja lanica moe dokazati da propisi zemlje porijekla robe ne pruaju odgovarajuu zatitu bitnog javnog dobra.

4. Sloboda pruanja usluga

Omoguava ekonomskim subjektima slobodno pruanje usluga na cijelom podruju Evropske unije, bez obzira u kojoj im je dravi lanici poslovno sjedite. Tako npr., banke ili osiguravajua drutva mogu pruati usluge na cijeloj teritoriji Evropske unije, a graani mogu izabrati najpovoljniju uslugu koja se nudi na unutranjem tritu. Sloboda vrenja usluga podrazumijeva ulazak na teritoriju druge drave lanice, te stalno ili privremeno pruanje usluga, bez bilo kakve zabrane i ogranienja na osnovu unutranjeg zakonodavstva ili administrativne prakse, po istim uslovima kao i domaa lica, ako se time ne kre odredbe o pravu nastanjivanja. Usluge se razlikuju od ostalih ekonomskih aktivnosti na nekoliko naina: 2

Proizvodnja i potronja uslunih djelatnosti odvijaju se u isto vrijeme na istom mjestu, i zbog toga nisu predmet razmjene, Kvalitet usluga je teko ocijeniti prije potronje, pri emu necjenovni faktori, kao to je reputacija, imaju vanu ulogu na izbor potroaa, Intervencije vlade i dravne regulative su mnogo ee u uslunom sektoru,

Vrlo spor rast produktivnosti radne snage. Sloboda vrenja usluga odnosi se na lica i kompanije, tj. firme koje su osnovane prema propisima jedne od drava lanica i koje imaju svoje registrovano sjedite, glavnu upravu ili mjesto poslovanja u okviru unutranjeg trita EU. Pogodnostima koje prua sloboda vrenja usluga mogu se koristiti i kompanije treih zemalja osnovane na teritoriji i prema propisima drave lanice, pod uslovima stalne i efektivne veze sa ekonomijom drave lanice. Sloboda vrenja usluga omoguuje poslovnim subjektima (fizikim ili pravnim licima) koji u nekoj od drava lanica pruaju usluge, da na privremenoj osnovi ponude svoje usluge u drugim dravama lanicama EU a da se u njima poslovno ne nastanjuju. U skladu sa ovom slobodom, advokati, banke, osiguravajua drutva ili softverske kompanije, na primjer, mogu nuditi svoje usluge na podruju cijele EU. Na taj nain krajnji korisnici koriste prednosti slobodnog kretanja usluga jer mogu odabrati najpovoljniju uslugu iz spektra koji se nudi na unutranjem tritu Unije. 5. Sloboda kretanja kapitala Zabranjuje restrikcije za kretanje kapitala i plaanja kako izmeu drava lanica tako i, uz odreene izuzetke, izmeu drava lanica i treih drava. Princip slobode kretanja kapitala predstavlja osnovu formiranja jedinstvenog trita EU. Ono se odnosi na formiranje jedinstvenog monetarnog sistema sa jedinstvenom valutom- evrom i na zabranu ogranienja:

Plaanjima (za robe i usluge) U lanu 56 Rimskog ugovora zabranjuju se sva ogranienja kretanja kapitala i ogranienja u platnom prometu izmeu zemalja lanica i u odnosima sa treim zemljama. To znai da osim ogranienja kretanju kapitala izmeu zemalja lanica, zabranjena su i ogranienja kapitala izmeu drava lanica i treih zemalja, to znai da je kao posljedica ovoga mogue otvoriti bankovni raun u bilo kojoj zemlji EU i vriti neograniene transfere sredstava iz jedne zemlje u drugu. Slobodno kretanje kapitala ogleda se u slobodnom investiranju kapitala izmeu zemalja lanica bez ikakvih ogranienja, slobodi kreditiranja i novanih kretanja, te u uspostavljanju monetarnog sistema.
2

Kretanju kapitala (investiranje je mogue unutar EU bez ogranienja) i

Meutim, zadrana je mogunost uvoenja zatitnih mjera u sluajevima kada kapitalni tokovi u ili iz treih zemalja mogu uzrokovati ozbiljne potekoe za ekonomsku i monetarnu uniju. Sloboda kretanja kapitala ne moe biti na tetu druge drave lanice, kao to je ugroavanje njene likvidnosti uzimanjem zajmova na tritu kapitala radi finansiranja javnih rashoda ili rashoda lokalnih regionalnih zajednica. 6. Svrha i koristi zajednikog trita

Svrha zajednikog trita bila je da ukloni vancarinske barijere, koje su prijetile da sasvim isparceliu EEZ na nacionalna trita, u jo veoj mjeri nego to je to bio sluaj u vrijeme postojanja carina. Svrha osnivanja Evropske ekonomske zajednice 1957. godine bila je unaprijediti gospodarski (privredni) rast i blagostanje graana, a prema tadanjem, a jo uvijek ivom, opredjeljenju da je to mogue uspostavljanjem zajednikog trita i ekonomske zajednice drava lanica. Podrazumijeva sveobuhvatnost mjera i instrumenata kojima drava utie na unutranju i vanjsku trgovinu , , , ,

7.

Trgovinska politika Evropske unije

Trgovinska politika jedna je od najvanijih politika EU koja odreuje bilateralne odnose Zajednice s treim zemljama i u multilateralnim organizacijama. Ciljevi trgovinske politike definirani su Ugovorom o Evropskoj zajednici, a ukljuuju razvoj svjetske trgovine, postupno ukidanje ogranienja meunarodnoj trgovini i smanjivanje carinskih barijera. 8. Instrumenti trgovinske politike

Osnovni instrumenti provoenja trgovinske politike EU su: zajednika vanjska carina (CET), mehanizmi zatite trgovine (TDI) tj. antidamping, politika protiv subvencija ili zatitne mjere, te Uredba o trgovinskim barijerama (TBR). U okviru trgovinske politike, EU razvija instrumente pristupa tritima treih zemalja prvenstveno putem utvrivanja trgovinskih barijera i naina njihovog uklanjanja te razvojem posebnih odnosa, tj. preferencijalnih ugovora i koritenja doputenih izuzea u potivanju principa najpovlatenije drave u okviru Svjetske trgovinske organizacije. EU ima razvijene trgovinske odnose s raznim grupama drava meu kojima su zemlje Evropskog ekonomskog prostora, mediteranske zemlje, afrike, karipske i pacifike zemlje (ACP zemlje) te drave jugoistone Evrope. Takoer, dio trgovinske politike EU je i uee u pregovorima u okviru Svjetske trgovinske organizacije putem kojih nastoji ojaati svoj ekonomski uticaj u svijetu. U okviru trgovinske politike donoenje novih mjera inicira Evropska komisija, a usvaja ih Vijee EU kvalificiranom veinom ili jednoglasno 9. Uinci trgovinske politike

Zajednika trgovinska politika postala je jednom od najvanijih politika Zajednice koja odreuje bilateralne odnose Zajednice s treim zemljama i u multilateralnim organizacijama (WTO).

INSTRUMENTI :

1. Zajednika vanjska carina 2. Mehanizmi zatite trgovine: a) anti-damping (definisan Uredbom br.384/96/EC), b) politika protiv subvencija (Uredba br. 2026/97/EC) ili zatitne mjere (npr. mjere protiv tetnih cijena u podruju brodogradnje), te c) uredba o trgovinskim barijerama (trade barriers regulation - TBR) br. 3286/94/EC. Nain premoavanja svih nedostataka evropskih ekonomija bio je uspostava zajednikog evropskog trita, a to je u nekim aspektima znailo i nacionalnih trinih odnosa u modernom smislu. Pravni institucionalni okvir tog projekta bila je Evropska ekonomska zajednica ija glavna zadaa je da osnivanjem zajednikog trita i privredna i monetarne unije, te provoenjem zajednikih politika i aktivnosti provodi irom Zajednice skladan, uravnoteen i odriv razvoj (l. 2.(ex.2) Ugovora o Evropskoj Zajednici (UEZ).

10.

Carinska unija kao instrument trgovinske politike

est drava osnivaa Evropske unije: Belgija, Holandija, Njemaka, Francuska, Italija i Luksemburg temelje carinske unije poloile su potpisivanjem Ugovora o Evropskoj ekonomskoj zajednici 1957. godine. Carinska unija uspostavljena je 1. jula 1968. kada su meu dravama lanicama ukinute carine za sve industrijske proizvode, a carine za poljoprivredne proizvode ukinute su dvije godine kasnije - 1. januara 1970. Kljune mjere za uspostavljanje carinske unije bile su: uklanjanje carinskih ogranienja meu dravama lanicama; uvoenje zajednike carinske tarife prema treim zemljama; zajednika trgovinska politika. Carinska unija temelj je unutranjeg trita Evropske unije koje je zvanino uspostavljeno 1993. godine. 11. Antidamping kao mehanizam zatite trgovine

Mehanizmi zatite trgovine mogu se upotrebiti, u skladu s pravilima WTO-a, u sluajevima kad se uvoz smatra nelojalnom konkurencijom. Dampingom se smatra prodaja proizvoda porjeklom izvan EU po cijeni nioj od cijene na domaem (ne-EU) tritu ili ispod trokova proizvodnje. Svrha anti-dampinga je izjednaavanje cijena proizvoda na domaem tritu. EU takve carine uvodi u sluajevima kada se roba uvozi po cijenama koje su nie od onih po kojima se roba prodaje na tritu zemlje izvoznice.

12.

Politika protiv subvencija i zatitne mjere

Isto tako, ako drava izvoznica subvencionira svoju robu koja se izvozi, EU moe da naplauje carinske dadbine koje imaju za cilj izjednaavanje cijena proizvoda. U oba sluaja cilj je da se sprijei privilegovani poloaj nekih preduzea ili proizvodnih grana u odnosu na druge, jer je monopolsko poslovanje nespojivo s principima trine ekonomije i funkcionisanjem zajednikog trita Evropske

Mjere protiv subvencija namijenjene su zatiti proizvoaa iz EU od subvencioniranog uvoza. Za pokretanje mjera zatite potrebna su 3 uslova:

da su posebne subvencije dodijeljene drutvu, industriji ili grupi drutava/industrija, da je nanesena teta industriji EU, ( npr. gubitak trinog udjela, smanjenje cijena koje donose pritisak na proizvodnju, prodaju, dobit ili proizvodnost) da takve mjere nisu protivne zatiti interesa Zajednice "to podrazumijeva da trokovi za EU zbog preduzimanja mjera moraju biti srazmjerni koristima unije.

13.

Odredbe o trgovinskim barijerama

Uredba o trgovinskim barijerama: ima ulogu alata za rjeavanje trgovinskih barijera na izvoznim tritima. ispitivanje ogranienja na prodaje u inostranstvu, diskriminirajui tretman na inostranim tritima, potekoe pri dobivanju patenata ili licenci ili bilo koji drugi oblik nepotenih prepreka za izvoz roba ili usluga.

14.

Intelektualno vlasnitvo pod zatitom WTO pravo vlasnitva na kreacijama ljudskog uma intelektualno vlasnitvo ima sve karakteristike imovine Ono se moe kupiti, prodati, licencirati, zamijeniti, pokloniti, naslijediti kao i svako drugo vlasnitvo Pravo intelektualnog vlasnitva skup pravnih propisa kojima se ureuje nain stjecanja intelektualnog vlasnitva, nain zatite od neovlatenog koritenja Subjekti zatite kreatori - stvaratelji tite se njihovi lini i imovinski interesi u pogledu iskoritavanja tih kreacija Intelektualno vlasnitvo je zajedniki naziv za knjievno i umjetniko vlasnitvo i za industrijsko vlasnitvo Industrijsko vlasnitvo v. autorsko pravo (pravo umjetnika izvoaa) World Intellectual Property Organization

 Na stockholmskoj konferenciji UN iz 1967. usvojena Konvencija o osnivanju WIPO (Svjetska organizacija za intelektualno vlasnitvo) Sjedite u enevi Jedna od 16 specijaliziranih agencija UN (od 1974) Unaprijeuje kreativnu intelektualnu aktivnost, transfer tehnologije Privlaenje zemalja u razvoju pod svoje okrilje jedan od ciljeva (pomo, izobrazba itd.) Svjetska trgovinska organizacija -WTO engl. World Trade Organization; franc. Organisation mondiale du commerce meunarodna organizacija koja predstavlja institucionalni i pravni okvir multilateralnog trgovinskog sustava u podrujima carina i trgovine robama, uslugama i intelektualnom vlasnitvu. Osnovana je i slubeno je otpoela s radom 1. sijenja 1995. godine. Sjedite Organizacije je u enevi (vicarska), a ukupno broji 153 drava lanica. Generalni direktor organizacije je Pascal Lamy (od 2005.). Sporazumom finalnog akta Uragvajske runde pregovora o trgovinskim aspektima prava intelektualne svojine, koji je stupio na snagu 1. januara 1995. godine, regulisan je pravni reim zatite prava intelektualne svojine u prometu, kao to su autorska i njima slina prava (kopirajt, zatita autora kompjuterskih programa, filmova i dr.), zatitni trgovaki znakovi roba i usluga, industrijski dizajn, patenti, geografske oznake, topografije integralnih kola, neobjavljene informacije, poslovne tajne i dr. Razvijenim zemljama dat je rok od jedne godine, zemljama u razvoju i tranziciji od 5 godina i nerazvijenim zemljama od 11 godina da svoja nacionalna zakonodavstva usklade sa odredbama tog WTO sporazuma. Zatita patenata, predviena ovim sporazumom, zasniva se na odredbama Pariske konvencije o patentima iz 1967. godine. Pored zatite prava intelektualne svojine, sporazumom su predviene i mere za ostvarivanje i jaanje te zatite, ime se posebno bave dve specijalizovane agencije Ujedinjenih nacija Svetska organizacija za intelektualnu svojinu (WIPO) i UNESKO .