MRENI OPERATIVNI SISTEMI

Za rad neumreenog raunara neophodan je operativni sistem. Operativni sistem raunara kontrolie raspodelu i korienje resursa raunara: memorije, procesora, tvrdog diska i perifernih ureaja. Za rad raunara u mrei neophodan je mreni operativni sistem. Mreni operativni sistem kontrolie korienje mrenih resursa (datoteka, aplikacija, tampaa i drugih perifernih ureaja...) i pristup i prava korisnika u mrei.

Osim to mora da obezbedi sve to i obian operativni sistem, mreni operativni sistem mora da obavlja i sledee:
Da omogui pristup datotekama i resursima na mrei (na primer,

tampaima). Da prui usluge prenosa poruka i/ili elektronske pote (e-mail). Da omogui vorovima u mrei da meusobno komuniciraju. Da odgovori na zahteve aplikacija ili korisnika na mrei . Da preslikava zahteve i putanje do odgovarajuih mesta na mrei.

Postoje dve vrste mrenih operativnih sistema: jedni, koji se dodaju na ve postojei operativni sistem raunara; i drugi, gde je sotverska podrka ve ugraena u postojei operativni sistem. Najpopularniji operativni sistem prve vrste je NetWare firme Novell. Primer za drugu vrstu operativnih sistema su operativni sistemi Windows.

Mreni operativni sistemi su se veoma promenili u poslednjih petnaestak godina. Prvi operativni sistemi su pravljeni da obezbede korisnicima deljenje datoteka i tampaa. To je znailo da je postavljanje drugih vrsta servera, kao to su Web serveri i serveri aplikacija, zahtevalo da postavite na mreu vie servera sa posebnim funkcijama. Softver mrenog operativnog sistema je postao znatno napredniji i sada nudi vie usluga - jedan server omoguuje daljinski pristup i Internet usluge i ak slui kao usmeriva izmedu dve podmree sa razliitim IP adresama. Mreni operativni sistemi su takoe prijateljski naklonjeni mre-nom administratoru. Mnogi mreni operativni sistemi sada imaju pomone programe za praenje rada hardverskih resursa servera i mrenog saobraaja. Nekada ste morali da kupujete dodatni softver da biste imali pristojne mogunosti nadgledanja. Mreni operativni sistem moe da preuzme na sebe sve poslove regularnih operativnih sistema a moe i da se osloni na lokalni operativni sistem i prepusti ih njemu.
1

Mrenih operativnih sistema ima dva osnovna tipa: Mreni operativni sistem za mree ravnipravnih korisnika Mreni operativni sistem za serverske mree U ravnopravnim mreama bilo koja stanica moe da radi kao server datoteka ili kao klijent (potroa) mrenih usluga. Ravnopravni mreni operativni sistemi obino su jednostavniji od operativnih sistema serverskih mrea. esto se ravnopravni mreni operativni sistemi izvravaju kao i svaki drugi. Mnogi sadanji operativni sistemi obezbeuju uslove za mree ravnopravnih korisnika(Windows 98, 2000, XP, Vista, Linux). Serverski mreni operativni sistemi su daleko sloeniji (i moniji) od mrenih operativnih sistema za mree ravnopravnih raunara. U serverskim mreama mreni operativni sistem i server nose celu predstavu", a mreni operativni sistem je osnovni operativni sistem servera.Oni predstavljaju posebne mrene operativne sisteme sa oznakom NT-mreni (network). Pa tako imamo Windows 2000 i 2003 NT Server, koji idu na servere i operativni sistem koji ide na klijente koji su povezani sa operativnim sistemima koji idu na servere.Ti operativni imaju oznaku pr: Windows 2000, 2003 NT. KLIJENTSKI I SERVERSKI SOFTVER U mrei sa klijent/server arhitekturom, operativni sistemi klijentskih raunara razlikuju se od opeativnih sistema severskih raunara. Zato i kaemo da mreni softver ine klijentski softver (mreni softver instaliran na klijentima) i serverski softver (mreni softver instaliran na serevrima). Serverski mreni softver mrenim klijentima prua resurse, a klijentski mreni softver ini te resurse dostupnim klijentskom raunaru. Serverski i klijentski operativni sistem usaglaavaju svoje radnje da bi cela mrea radila ispravno. Na neumreenom PC raunaru, korisnik unosi komandu koja zahteva da raunar izvri odreeni zadatak i procesor raunara obrauje taj zahtev. Kod umreenog raunara klijenta je drugaije. U klijentskom mrenom softveru postoji program koji se zove preusmeriva (engl. redirector). Preusmeriva ima dva zadatka: da presretne zahteve sa raunara da utvrdi da li zahtev treba da obradi lokalni raunar, ili zahtev treba proslediti do servera ili nekog drugog raunara u mrei, koji e onda obraditi zahtev Na primer, ako korisnik na klijentu zahteva otvaranje nekog fajla, preusmeriva zahtev prosleuje lokalnom procesoru. Ako korisnik eli neto da odtampa na mrenom tampau, zahtev se prosleuje mrenom serveru. Pri ovom postupku, klijenti se uopte ne zamaraju pitanjem gde se nalazi deljenji mreni resurs kojem ele da pristupe, niti kako da uspostave vezu sa njim. Da bi korisnik sa klijenta pristupio nekom mrenom resursu, dovoljno je samo da navede oznaku tog resursa, a preusmeriva je zaduen da uspostavi putanju ka tom resursu. Serverski softver ima sledee funkcije: omoguuje zajedniko korienje mrenih resursa, pri emu dodeljuje razliite nivoe pristupa razliitim korisnicima Nemaju svi korisnici u mrei ista prava pristupa mrenim resursima. Na primer, moe se podesiti da neki deljeni dokument veina korisnika moe samo da ita (recimo uenici), a samo pojedini korisnici mogu da ga menjaju (recimo profesori) 2

 usklauje pristup resursima kao bi se spreio istovremeni pristup dva korisnika istom resursu kontrolie bezbednost mree tako to upravlja korisnicima na mrei Administrator mree, koristei mreni softver servera, moe svakom korisniku dodeliti ili ukinuti odreena prava u korienju mree. Umesto da se to radi za svakog korisnika pojedinano, formiraju se grupe, i onda se tim grupama dodeljuju odreena prava. Kada administrator eli nekom korisniku da dodeli ili ukine neka prava, on ga samo ubaci u odreenu grupu. Zamislimo da u koli imamo serversku mreu, i na serveru datoteka npr. foldere Testovi i SluzbeniDokumenti, i da imamo mreni tampa. Tada moemo formirati grupe korisnika Uenici i Profesori. Svakog uenika bismo uveli kao korisnika u grupu Uenici, i slino svakog profesora u grupu Profesori. Grupi Uenici bismo dozvolili da ita dokumeta iz foldera Testovi, ali ne i da ih menja, i zabranili bi joj pristup mrenom tampau. Grupi profesori bi dozvolili i da ita i da menja dokumenta iz foldera Testovi, i dozvolili pristup tampau. upravlja mreom Savremeni operativni ssitemi imaju ugraene alate za upravljanje, koji administratotu omoguavaju da prati ponaanje mree i korisnika na mrei. Kada se u mrei pojavi problem, ovi alati mogu ga otkriti i predstaviti adminstratoru u pogodnom obliku.

NetWare
Mreni operativni sistem NetWare proizvela je kompanija Novell. Poslednja verzija je iz 2003. godine i nosi oznaku 6.5. Meutim, kompanija Novell je najavila da vie ne radi na razvoju NetWare-a i poela se okretati Linux mrenom okruenjui. NetWare je mreni operativni sistem koji se dodaje na ve postojei operativni sistem1. Sastoji se od klijentskog i serverskog softvera. Na klijente se instalira NetWare Client, a na servere NetWare Server. Sa instaliranim NetWare Client-om, svaki klijentski raunar moe da koristi sve usluge koje prua NetWare Server. NetWare vai za operativni sistem koji je pogodan za mree u kojima postoje raunari sa razliitim osnovnim operativnim sistemima. Pogodan je za vee mree, jer za manje mree moe da se pokae kao skup i komlikovan za instalaciju i administraciju. NetWare danas ne uiva onu popularnost koju je imao poetkom devedesetih, ali se i dalje zadrao, pre svega u velikim organizacijama.

MICROSOFTOVI MRENI OPERATIVNI SISTEMI

Na servere se instalira neki od serverskih operativnih sistema (npr. Windows Server 2003), a na klijentske raunare moe se instalirati npr. Windows XP. Windows mreni operativni sistemi objedinjuju i osnovni i mreni operativni sistem u jedan operativni sistem. Microsoftovi mreni operativni sistemi funkcioniu na principu domena (ovo vai za serverske mree). Domen (engl. domain) je grupa raunara koja ima zajedniku bazu podataka. U toj bazi
1

Do verzije 6.5 na raunar je prethodno morao biti instaliran DOS 3.3 ili noviji, kao osnovni operativni sistem

nalaze se podaci o korisnikim nalozima i pravima pristupa mrenim resursima. Svaki domen ima jedinstveno ime. U svakom domenu mora da postoji jedan server koji dobija ulogu primarnog kontrolera domena (Primary Domain Controller), na kojem se nalazi ta baza i koju on odrava. Na kontroleru domena se vri provera autentinosti svakog korisnika koji se prijavi za rad na nekom raunaru unutar domena. U mrei moe da postoji vie domena. U mreama ravnopravnih korisnika ne postoje domeni, tu se raunari organizuju u radne grupe. Svaki raunar moe svoje resurse da podeli sa drugim raunarima.

OSTALI MRENI OPERATIVNI SISTEMI

Ostali mreni operativni sistemi koji se danas esto koriste su: Unix Unix2 je viekorisniki, vieprocesni operativni sistem koji se moe koristiti i na serverima i na klijentima. Ovo je vrlo moan i fleksibilan operativni sistem koji je namenjen pre svega velikim mreama3, iako postoje verzije i za personalne raunare. Serveri pod Unix-om omoguavaju usluge i klijentima koji ne rade pod Unix-om, nego i pod drugim operativnim sistemima. Tokom godina razvijene su mnoge varijante Unix-a, kao i Unix-like operativnih sistema4. Danas su moda najprisutnije: BSD i njegove razne varijante (FreeBSD, OpenBSD, NetBSD), Linux (koji takoe ima mnogo distribucija), Solaris... Linux Linux spada u napoznatije primere slobodnog softvera razvijenog putem slobodnog koda. Linux je nastao kao akademski projekat Linusa Torvaldsa poetkom devedestih godina prolog veka dok je jo uvek studirao informatiku na univerzitetu u Helsinkiju. Linus je kompletan svoj rad objavio na Internetu, gde su programeri iz celog sveta mogli da se pridrue razvoju Linux -a. Tako su nastale razne distribucije Linux-a, kojih danas ima preko 300. Moda najpopularnije su Slackware, Debian, Red Hat, SuSE, Mandriva, Ubuntu, Gentoo. U poslednjih nekoliko godina razvija se Knoppix, verzija operativnog sistema koji nije potrebno instalirati na raunar, ve sistem radi direktno sa CD-a. Linux moe da se koristi i kao meni i kao klijentski operativni sistem. Takoe sve se vie koristi i kao operativni sistem za stone raunare. Serveri pod Linux-om omoguavaju usluge i klijentima koji ne rade pod Linux-om, nego i pod drugim operativnim sistemima.

2 3

Unix su 1968. godine razvili programeri u AT&T-ovim Bell laboratorijama Unix je operativni sistem koji se najee koristi na serverima na Inter netu 4 Unix operativnim sistemom se danas smatra svaki sistem koji zadovoljava standard The Single UNIX Specification (SUS). The Single UNIX Specification (SUS) je zajedniko ime za skup standarda koji treba da zadovolje operativni sistemi da bi se smatrali Unix operativnim sistemima. S druge strane, postoje brojni operativni sistemi koji zvanino ne zadovolajvaju taj standard, ali lie na Unix i rade kao Unix. Za ove operativne sisteme koristi se izraz Unix-like