SOLARNA ENERGIJA 3.1. Sunce-nosilac solarne enrgije Sunce predstavlja najistaknutiji objekat u so larnom sistemu.

U njegovoj zapremini sadrano je otprilike 98% ukupne mase solarno g sistema. Sunce se kroz svemir kree brzinom oko 20 km h i rotira oko svoje ose s a peridom koja na ekvatoru sunca iznosi oko 27 dana a na polovima oko 31 dan. U poreenju sa zapreminom Zemlje, zapremina Sunca je 1.3 miliona puta vea. Polupreni k Sunca je oko 6,95 10 8 m , a masa 1,99 10 30 kg (oko 330.000 puta vea od mase Z emlje). Srednja udaljenost izmeu Zemlje i Sunca iznosi 1,49 1011 m , a srednja gu stina mase Sunca je 1.400 kg m 3 . Smatra se da je temperatura Sunca u unutranjos ti odn. jezgri veliine reda oko 14miliona K, pritisak oko 10 4 Pa , a gustina oko 10.000 kg m 3 . Kao posljedica ovakvih uslova koji vladaju u jezgri sunca tu se neprekidno javljaju termonuklearne reakcije fuzije atoma vodika u atome helija.

Pri ovim reakcijama etiri protona ili jezgre vodika se spajaju u jedno jezgro hel ija odnosno -esticu uz oslobaanje energije. -estica ima oko 0,7% manju masu nego to su imala prethodno etiri protona vodika zajedno. Ta razlika u masi pojavljuje se u obliku energije koja iznosi 26,21MeV = 1,17 10 18 kWh za svaku jezgru helija. S vake sekunde se oko 700 miliona tona vodika prevede u helijev pepeo, dok se samo mali dio transformie u svjetlost (oko 0,7%). Energija koja se oslobodi u jezgri prenosi se konvekcijom na povrinu Sunca, a odatle se zrai dalje u svemir. Energiji stvorenoj na ovaj nain u Sunevoj jezgri potrebno je oko milion godina da stigne n a povrinu sunca. Snaga zraenja koju Sunce emitira u itav prostor je ogromna i iznos i oko 3,8 10 26 W , a od toga na Zemlju doe oko 1,7 1017 W . Sunce u solarnom sis temu ima najveu zalihu energije. Energija koju Zemlja godinje prima od Sunca iznos i oko 5,4 10 24 J . Meutim od te upadne suneve energije, oko 30% se reflektuje u s vemirski prostor, 47% se pretvara u toplinu i emitira kao infracrveno zraenje, 23 % se troi na isparavanje vode i oborinski ciklus u troposveri, a preostali mali d io se troi na odvijanje procesa fotosinteze, pretvara u energiju vjetra i sl. Spektar Suneva zraenja, pri povrini zemlje, kree se u intervalu 0,28 3,0m i sastoji s e od ultraljubiastog ( 0,28 0,38m ) koje je nevidljivo za ljudsko oko, vidljivog d ijela spektra ( 0.38 0,78m ) i infracrvenog zraenja ( 0,78 3m ). Do sada je oko pol ovine od ukupne koliine vodika u Sunevoj kori poroeno, odnosno fuzirano u helij. Da kle, kako se nastavlja proces, Sunce postaje sve lake. Sunce je aktivno ve oko 4,6 milijardi godina i ima goriva za produetak svoje egzistencije jo za oko 5 milijar di godina. Na kraju svog ivota Sunce e poeti vezivati atome helija u tee elemente, t e e se poeti napuhavati, do te mjere da e na kraju svojom zapreminom potpuno progut ati Zemlju. Ovo stanje Sunca trajat e oko milijardu godina, poznato je pod nazivo m crveni div i predstavlja zvijezdu na kraju njenog evolucijskog ivota. Imat e rel ativno nisku temperaturu od nekoliko hiljada stepeni i vrlo velikim radijusom iz meu 10 do 100 puta veim od sadanjeg radijusa Sunca. Nakon ove faze Sunce e se naglo uruiti u takozvanog bijelog patuljka, to predstavlja zavrni produkt zvijezde kao to je naa. Imat e zapreninu otprilike kao Zemlja, a masu Sunca. Trebat e oko milijardu godina da se potpuno ohladi. 3.2. Zraenje Sunca Ukupno (globalno) zraenje Sunca koje dopire na posmatranu povrinu ureaja odnosno na gnute plohe, satoji se iz dvije komponente i to: direktnog i difuznog zraenja. Di rektno-izravno Sunevo zraenje je ono koje dopire do ureaja izravno iz prividnog smj era Sunca, dok difuzno-raspreno zraenje nastaje rasprenjem Sunevih zraka u atmosferi i dolazi na ureaj iz svih smjerova neba. Dijagram na sljedeoj slici pokazuje dnev ne vrijednosti globalnog i direktnog Sunevog zraenja u toku godine za mjesto sa ge ografskom irinom od 48 o . Dijagram se odnosi na sunane dane.

Ordinatna razlika globalnog i direktnog zraenja predstavlja udio rasutog (difuzno g) zraenja u ukupnoj dozraenoj energiji. Iako je komponenta direktnog zraenja domin antna u potencijalu globalnog zraenja, ne treba zanemariti ni udio difuznog zraenj a koji se kree najee u granicama od 8 do 22% od ukupnog zraenja. Ono se mijenja u zav isnosti od okoline i stanja zagaenosti atmosfere. Naravno, za oblanih dana svo zrae nje je difuznog karaktera. Takoe, i u zavisnosti od godinjeg doba difuzno zraenje m oe da prelazi i 30% od ukupnog, te postaje i te kako vana komponenta Sunevog energe tskog priliva. U gradovima ova komponenta je izraajnija, a ukupno dozraena energij a je manja. Energiju koja se fotonima (zraenjem) iri kroz prostor zovemo energija zraenja i oznaavamo je sa Q , a jedinica je [J ] ili [Ws ] . Snaga zraenja (tok zraenja) definie se izrazom

dQ [W ] dt Pri proraunu Sunane enrgije naroita je bitna gustoa energetskog toka, odn osno energetski tok koji upada na odreenu povrinu A. Ovako definisana veliina naziv a se ozraenost, ozraenje ili iradijacija. d W G= dA m 2 Integrira li se ozrae vremenu dobija se povrinska gustoa energije zraenja koje u posmatranom vremenskom i ntervalu upadne na jedinicu povrine plohe. = J H = G dt 2 m t1 Solarna energija se mijenja zbog relativnog kretanja Sunca. promjena zavisi od doba dana i od godinjeg doba. Uopte, najvie Solarne radijacije se dozrai u toku podneva, kada je sunce pozicionirano visoko na nebu i kada je pu tanja Sunevih zraka kroz atmosferu najkraa. Posljedica toga je smanjenje rasprivanj a i apsorpcije solarne radijacije, odnosno vie solarne radijacije doe do povrine Ze mlje. t2 3.3. Sunevo dejstvo u BiH Bosna i Hercegovina je godinje direktno osunana u prosjenom trajanju od 1500 do 250 0 sati, to je u odnosu na ukupan godinji broj sati zaista znaajna vrijednost. Godinj i prosjek dnevno doznaene Suneve energije na horizontalnu plohu u Bosna i Hercegov ina iznosi 3,4 4,4 kWh/m2, odnosno 142 184 W/m2 svedeno na svaki sat u godini. N a 1 m2 horizontalne plohe Sunce godinje dozrai 1240 kWh energije na sjeveru BiH i oko 1600 kWh u junim dijelovima BiH. Koliko to iznosi u svjetskim razmjerama, naj bolje ilustruju slika 3.4 na kojoj su prikazane oblasti na povrini Zemlje sa vrij ednostima prosjenog godinjeg globalnog zraenja na horizontalnu povrinu i tabela 3.1 sa vrijednostima prosjenog dnevnog globalnog zraenja na horizontalnu povrinu u Evro pi .

Teoretski potencijal Suneve energije na prostorima BiH iznosi 74,65 PWh. To je ko liina energije koja je oko 1250 puta vea od bilansiranog nivoa koritenja primarne e nergije u BiH tokom 2000. godine. Tehniki potencijal iznosi 685 PJ, to je oko 6,2 puta vea koliina energije od ukupno bilansirano potrebne primarne enegije u BiH tokom 2000. godine. Svjetska mapa Sunevog zraenja Vrijednosti solarne iradijacije (kWh/m2 po danu) u Evropi date su u sljedeoj tabe li Juna Evropa Januar ebruar Mart April Maj Juni Juli August Septembar Oktobar Novembar Decemb er GODINJE 2,6 3,9 4,6 5,9 6,3 6,9 7,5 6,6 5,5 4,5 3,0 2,7 5,0 Srednja Evropa 1,7 3,2 3,6 4,7 5,3 5,9 6,0 5,3 4,4 3,3 2,1 1,7 3,9 Sjeverna Evropa 0,8 1,5 2,6 3,4 4,2 5,0 4,4 4,0 3,3 2,1 1,2 0,8 2,8

3.4. Naini iskoritenja solarne energije Solarna energija (energija sunca) je najobilniji dostupan vid energije. Ova ener gija se moe solarnim elijama transformisati u elektrinu ili se moe koristiti njen te rmiki efekat. Toplota sunevih zraka se moe koristiti za grejanje vode (solarni pane li na krovovima kua) ili se sistemom ogledala sunevi zraci mogu koncentrisati na m alu povrinu na kojoj e se razvijati velika temperatura dovoljna za proces proizvod nje elektrine energije pomou vodene pare kao u termoelektranama. Glavni nedostatak solarne enrgije je sto je dostupna samo preko dana i to kada nije oblano. Dalje, atmosfera u velikoj meri oduzima energiju sunevim zracima, tako da na povrinu zem lje stie samo mali deo energije koju sunevi zraci imaju u vasioni. U uslovima dobr e osunanosti, energija sunevih zraka na povrini zemlje iznosi 1kW/m2 . Iako termiki efekat sunevih zraka nije pogodan za proizvodnju elektrine energije, znatne koliine elektrine energije se mogu utedeti grejanjem vode u solarnim panelima preko leta. Dakle u principu postoje dva naina iskoritavanja solarne enrgije i to pretvaranje m solarne energije u elektrinu energiju i pretvaranjem solarne energije u toplotn u energiju. 3.4.1. Pretvaranje solarne energije u elektrinu energiju Dva su osnovna naina dobijanja elektrine enrgije iz energije Sunca. Najjednostavni ji je direktna transformacija preko fotonaponskih elija (N kolektora). Princip r ada fotonaponskih elija temelji se na fotonaponskom efektu: kada se Sunevo zraenje apsorbira u solarnoj eliji na njenim krajevima se pojavljuje elektromotorna sila, tako da se elija obasjana Sunevim zracima moe koristiti kao izvor elektrine enrgije . Prema rezultatima najnovijih istraivanja i na taj nain e se uskoro znatno intenzi vnije koristiti solarna energija. Drugi nain je da se solarna energije prvo trans formie u toplotnu energiju, a zatim iz topotne energije pomou parnih turbina i gen eratora transformie u elektrinu energiju. U svijetu je ve dovreno vie takvih elektran a, pomou kojih se stjeu nova iskustva za eventualno buduu komercijalnu proizvodnju elektrine enrgije. Solarne elektrane su visokotemperaturni solarno-toplotni sistemi koji koriste mo gunost ogledala i soiva za koncentriranje velikih koliina Suneve energije zraenja u m anje zapremine-prijemnike kako bi se ostvarila visoka temperatura. Ovi sistemi o moguavaju transformaciju Suneve energije u elektrinu indirektno, za razliku od N el ija. Prijemnici kod kojih se Sunevi zraci zahvaeni sa vee povrine koncentriu na neku manju povrinu nazivaju se koncentratori ili fokusirajui kolektori. Kod ovih prijem nika mogu se u zavisnosti od konstrukcije ostvariti visoke radne temperature i d o par hiljada stepeni Celzijusa (do 4000 C). U zavisnosti od materijala koji se k oristi kod fokusirajuih prijemnika u najveoj mjeri zavisi i njihova efikasnost. Do le su prikazane reflektivne karakteristike za neke materijale koji se koriste za izradu ogledala fokusirajuih prijemnika. Materijal ogledala Srebro Zlato Aluminiziran akril Bakar Staklo sa slojem srebra Refleksiona karakteristika 0,94 0,76 0,86 0,75 0,88

Razlikujemo tri osnovna tipa fokusirajuih kolektora: 1. Parabolini zdjelasti kolek tori; 2. Parabolini koritasti kolektori; 3. Ravna pokretna ogledala- heliostati. U principu, fokusirajui kolektori se dijele po konstrukciji na dvije grupe: na on e koji Sunevu svjetlost fokusiraju (teoretski gledano) na taku (parabolini zdjelast i kolektori i heliostati) i na kolektore kod kojih se fokusiranje vri na liniju ( parabolini koritasti kolektori). Prvi kolektori mogu obezbjediti znatno vie radne temperature od drugih. Meutim, sve vrste fokusirajuih prijemnika zahtjevaju promje nu poloaja tokom koritenja, kako bi se mogli dobiti maksimalni toplotni efekti. Ov o navoenje prema Suncu se vri putem automatskih ureaja, mada kod individualnih sist ema za povremenu kunu upotrebu to navoenje se moe vriti periodino-runo. Jedna od najva ijih karakteristika fokusirajuih sistema je koncentracioni odnos, koji predstavlj a odnos efektivne povrine aperture (otvora) kolektora i povrine prijemnika- apsorb era. Ovaj odnos moe iznositi i do hiljadu. to je radna temperatra via, potreban je kolektor veeg koncentracionog odnosa. Upotreba fokusirajuih kolektora je vrlo iroka i koriste se naee za poizvodnju pare u solarnim elektranama, za metalurke potrebe, za pogon motora, u domainstvu za pripremu jela i dr. Parabolini zdjelasti (dish) sistem pretvara toplotnu energiju solarnog zraenja u m ehaniku a zatim u elektrinu energiju na slian nain kako konvencionalne termoelektran e pretvaraju toplotnu energiju sagorijevanja fosilnog goriva u elektrinu energiju . Glavni dijelovi ovog sistema su solarni koncentrator, prijemnik (receiver) i s klop motor generator. Direktno Sunevo zraenje se pomou koncentratora u obliku parab ole usmjerava prema prijemniku (receiver) koji je smjeten u inoj taki parabole, da b i se postigla to vea radna temperatura (do 750 C) potrebna za efikasno pretvaranje toplote u rad. Da bi se ovo ostvarilo dish sistem prati poloaj Sunca pomjerajui se po dvije ose (istok-zapad i sjever-jug). Receiver apsorbuje energiju reflektova nu od strane koncentratora i predaje je radnom fluidu. Parabolini zdjelasti (dish) sistemi Radni fluid (obino je to hidrogen ili helijum) se odvodi u sklop motor-generator gdje se mehaniki rad putem generatora transfor mie u elektrinu energiju. Trenutno su u eksperimentalnoj upotrebi Stirling-ovi i B rayton-ovi motori. Koncentrator moe biti napravljen kao jedna povrina ili pak sast avljen iz vie reflektujuih jedinica a

koristi reflektujuu povrinu od aluminijuma ili srebra, nanesenu na staklo ili plas tiku. Elektrina snaga sadanjih protutipova dish sistema je oko 25 kW za sisteme sa Stirling-ovim motorom i oko 30 kW za sisteme sa Brayton-ovim motorom. Od svih s olarnih tehnologija dish sistemi ostvaruju najvei stepen efikasnosti transformaci je solarne u elekrinu energiju (29,4 %), i zbog toga imaju potencijal da postanu jedan od najjeftinih obnovljivih izvora energije. Paraboloidni fokusirajui prijem nik malog prenika, prikazan na slici namjenjen je preteno primjeni u domainstvima z a pripremu jela, mada nije iskljuena mogunost ire primjene (grijanje vode, radionika upotreba buenje, sjeenje, topljenje predmeta od metala koji imaju manju masu i de bljinu i dr.). Navoenje ka Suncu ovakvih sistema se vri se najee runo-periodino. Parab lini koritasti sistem . Kod ovih tipova solarnih kolektora solarno zraenje se pomou povrine u obliku otvorene parabole reflektuje na prijemnu cijev postavljenu du fo kusne linije parabole. U nekim sluajevima prijemna cijev se postavlja u staklenu cijev pod vakuumom, te se na taj nain dodatno smanjuju gubitci. Reflektovana ener gija se apsorbuje u fluidu koji struji proz prijemnu cijev. Parabolini koritasti kolektori Na sljedeoj slici je prikazana shema elektrane na b azi parabolinih koritastih kolektora. Kolektorsko polje se sastoji od velikog bro ja kolektora postavljenih u nizove du ose sjeverjug. Svaki niz kolektora nezavisn o prati kretanje Sunca od istoka do zapada tokom dana i na taj nain se osigurava kontinualno fokusiranje Sunevih zraka na prijemnu cijev. Radni fluid kolektorskog strujnog kruga zagrijan pri cirkulisanju kroz prijemnu cijev do 390 C, odlazi u niz izmjenjivaa toplote gdje se koristi za proizvodnju pregrijane pare visokog pr itiska i temperature. Pregrijana para se zatim odvodi u konvencionalni blok turb ina-generator gdje se proizvodi elektrina energija. Odraena para iz turbine konden zuje u standardnom kondenzatoru i vraa se u izmjenjivae toplote putem napojnih i k ondenzat pumpi, da bi se ponovo transformisala u paru visokih parametara (p i t) . Poslije prolaska kroz izmjenjivae toplote rashlaeni fluid solarnog strujnog krug a se pomou pumpi vraa u kolektorsko polje.

Shema rada solarne elektrane sa parabolinim koritastim kolektorima Devet ovakvih sistema sagraeno je krajem 80-tih godina prolog stoljea u sjevernoj Kaliforniji i t renutno proizvode 384 MW. Ove elektrane su snage izmeu 14 i 80 MW i sve su hibrid nog tipa tj. prirodni gas potpomae rad elektrana sa iznosom do 25 % kada solarna energija nije dostupna. Makro fokusirajui sistemi sastavljeni su iz velikog broja (nekoliko hiljada) ravn ih ogledala od kojih se Sunevi zraci reflektuju prema prijemniku smjetenom na vrhu tornja. Na slici je shematski prikazana jedna savremena solarna elektrana ovog tipa, tzv. molten-salt power tower system (solarna elektrana sa sredinjim tornjem koja kao radni fluid koristi rastopljenu sol). Rastopljena sol pri temperaturi 290 C se pumpa iz hladnog rezervoara kroz prijemnik na tornju gdje se zagrijava d o 565 C i odlazi u topli rezervoar. Dalje se topla sol pumpa do parnog generatora gdje se proizvodi pregrijana para ze konvencionalni Rankine-ov ciklus. Iz gener atora pare rastopljena sol se vraa u hladni rezervoar i ukoliko je potrebno ponov o dogrijava u prijemniku. Rezervoari se grade sa velikim kapacitetom koji omoguav a rad turbine, pri punom optereenu do 13 sati, bez dodatnog zagrijavanja u prijem niku. Elektrina energija proizvedena u ovakvoj solarnoj elektrani se dalje predaj e mrei. Refleksija Suevih zraka sa sistema ravnih ogledala na prijemnik se, u svak om trenutku obezbjeuje postavljanjem svih ogledala pod pravim uglom u odnosu na S unce. Orijentacija svakog od ogledala iz sistema ostvaruje se automatski i konti nualno njegovim zakretanjem oko dvije ose-horizontalne i vertikalne. Takva pokre tna ogledala nazivaju se: heliostati.

Shema rada solarne elektrane sa pokretnim ogledalima Heliostat element makrosolarnog sistema Prvi ovakav sistem, nazvan Solar One, sa graen je u Sjevernoj Kaliforniji i radio je od 1982 do 1988 godine. Koristio je v odu kao radni fluid i proizvodio 10 MW el. energije. Godine 1996 puten je u probn i pogon, sistem nazvan Solar Two snage 10 MW takoe u Kalifornini koji kao radni f luid koristi rastopljenu sol i najvei je instalirani sistem u svijetu. otonaponske elije su takvi kolektori Suneva zraenja u kojima se vri direktno pretva ranje solarne u elektrinu energiju. Rade na principu fotoelektrinog efekta i polup rovodnikih osobina nekih materijala. Poluprovodnici proputaju elektrinu struju samo u jednom smjeru. Dakle, pod uticajem Suneva zeaenja i procesom fotoelektriciteta na krajevima solarne elije se proizvodi elektromotorna sila (napon), koja je uzro k proticanja jednosmjerne struje koja se direktno moe koristiti ili se moe tranfor misati u naizmjeninu struju ili uskladititi u za kasniju upotrebu.

Solarne elije proizvode napon reda veliine 0,5V i jaine struje oko 20mA / cm 2 . Da bi se dobio odgovarajui napon odnosno snaga, elije se mogu spajati serijski i par alelno. Tako se dobijaju moduli solarnih elija u obliku ploe-panela na kojoj su pl oe uvrene i zatiene od atmosferskih i drugih uticaja. Moduli se slau jedan do drugog u fotonaponske ravne kolektore-polja a kolektori zajedno sa ostalim elementima (pr etvaraima, regulatorima, akumulatorima...) ine fotonaponski sistem.

otonaponski sistem Efikasnost fotonaponskih elija je relativno mala (10% - 15%). esto se koriste na potroaima malih snaga, primjerice na depnim raunalima. Prve N eli je razvijene su pedesetih godina prolog stoljea za potrebe istraivanja svemira. Vel iki problem kod ove vrste kolektora je to je za njihovu proizvodnju potrebno uloit i dosta energije, pa usljed njihove relativno male efikasnosti dolazi u pitanje njihova isplativost. Meutim, pretpostavke su da e se sa razvojem tehnologije smanj iti cijena proizvodnje ovih kolektora a istovremeno e se poveati i njihova efikasn ost (ak do 30%), tako da se moe oekivati poveano koritenje ovog vida iskoritavanja sol arne energije. 3.4.2. Pretvaranje solarne enrgije u toplotnu energiju
Toplotu dobivenu od solarne energije u principu koristimo na dva naina i to za za grijavanje prostorija ili za zagrijavanje vode. Naravno postoje i sistemi kod ko jih su kombinovani ova dva naina koritenja solarne energije.

Sistemi za grijanje objekata solarnom energijom. U praksi postoji niz rjeenja i v arijanti grijanja objekata Sunevom energijom koja se mogu kvalifikovati u dvije o snovne grupe u zavisnosti od naina i sredstva za uvoenje toplote u prostorije. To su aktivni i pasivni solarni sistemi. Vrlo je rairen sistem aktivnog grijanja u p rocesima pripreme tople vode i zagrijavanja prostorija objekta. Radni fluid prim arnog kruga kod aktivnih sistema moe biti tean (voda, antifriz, ulje i sl.) i vazd uh, pa se ovi sistemi dijele na vazdune i sisteme sa tenou. Aktivni sistemi sa tenim radnim sredstvom. Solarni (primarni) krug kod ovakvih sistema je isti kao i kod aktivnog zatvorenog sistema za pripremu tople sanitarne vode. Na sljedeoj slici j e prikazana shema solarnog postrojenja za grijanje prostorija i sanitarne vode u alternaciji sa elektrinim grijaem. Toplota Sunevog zraenja predata tenosti primarnog kruga obezbjeuje grijanje vode za centralno grijanje u spremniku toplote 2, koja dalje predaje energiju na sanitarnu vodu preko cijevne zmije smjetene u gornjem dijelu spremnika. Ovim putem efikasno se zagrijavaju tri razliite vode koje se fi ziki ne mijeaju. Spremnik toplote radi na bazi prikupljanja toplote koju on akumul ira i dalje po potrebi alje u sistem radijatora. Shema veze postrojenja za grijanje objekta i vode Akumulacioni spremnik posjeduje elektrini grija 1 koji za vrijeme nedostupnosti so larnog zraenja zagrijava vodu u spremniku. U praksi se pokazala najbolje kombinac ija solarnih instalacija sa sistemom podnog grijanja, jer tada pod ima funkciju spremnika toplote. Na sljedeoj slici data je shema veze postrojenja za koritenje S uneve energije u kombinaciji sa kotlom na vrsto (teno) gorivo. Cijevna zmija, smjete na na dnu spremnika, pomou zagrijane tenosti iz solarnog kruga prenosi toplinu na vodu koja se nalazi u spremniku. Dalje ova voda slui za sanitarne potrebe, a ona sama prenosi toplinu na cijevnu zmiju 1 koja je prikljuena na sistem grijanja obj ekta.

Shema veze postrojenja za kombinovano grijanje objekta i vode Solarni (primarni) krug, kao i grijanje sanitarne vode funkcionie na ve opisan nain . Radi objanjenja rada cijelog postrojenja ukratko e se objasniti i nain rada sekun darnog kruga grijanja objekta. Topla voda sekundarnog (radijatorskog) kruga, zag rijana u cijevnoj zmiji 1 se potiskuje cirkulacionom pumpom 2 u kotao gdje se do grijava na projektovanu temperaturu grijanja. Dalje se topla voda zagrijana u ko tlu potiskuje kroz grejna tijela. Ukoliko je temperatura vode u povratnom vodu c entralnog grijanja vea od temperature vode u spremniku 4, tada e se toplota preko cijevne zmije prenositi na sanitarnu vodu. Ukoliko je temperatura vode u povratn om vodu nia od temperature vode u spremniku, tada e se toplota prenositi sa sanita rne vode na toplu vodu za grijanje, putem cijevne zmije 1. U periodima bez rada kotla dodatno zagrijavanje sanitarne vode se vri putem elektrinog grijaa 3. Vazduni sistemi solarnog grijanja objekata. Sistemi grijanja objekata Sunevom ener gijom sa vazduhom kao nosiocem toplote su jednostavniji s obzirom da je jednosta vnija sama konstrukcija elemenata sistema, kao i neposredniji prijenos toplote o d kolektora (prijemnika) do prostorija koje se griju. Sljedea slika pokazuje optu shemu instalacije za vazduno grijanje prostorija. Kod primjera na slici omogueno j e i grijanje sanitarne vode, koje se obezbjeuje prelaskom toplote sa vazduha na v odu u odgovarajuem izmjenjivau toplote. U sluajevima, kada je insolacija nedovoljna grijanje se obezbjeuje putem elektrinog grijaa smjetenog u centralnom zranom vodu. U sluaju sa slike eventualni viak toplote primljen tokom sunanih dana, se skladiti u akumulatoru toplote odakle se u vrijeme nedovoljne insolacije koristi za grijanj e prostorija.

Shema instalacije za grijanje objekata vazdunim solarnim sistemom Shema vazdunog solarnog grijanja (1-Sunevi zraci, 2-vazduni kolektor, 3-odvod toplo g vazduha u akumulator toplote, 4 i 8-zasun, 5- akumulator toplote, 6-vazduni kan ali, 7-povratni vod u kolektor, 9-izlaz toplog vazduha, 10-ulaz hladnog vazduha u akumulator toplote, 11-sobe). Na prethodnoj slici slici je prikazana shema grijanja objekta pomou zranog kolekto ra integrisanog u zid. Kod ovog sistema u apsorberu kolektora su izbueni otvori z a prolaz zraka, jer se na taj nain ostvaruje najbolji prijenos toplote. Sunce zag rijava metalni apsorber, a ventilator uvlai zrak kroz rupe u apsorberu pri emu se zrak zagrijava. Zagrijani zrak se dalje uvodi u prostorije koje se griju. Ovakav sistem sa kolektorom dimenzija 2,4x0,8 m sposoban je zagrijati svake sekunde 0, 002 m3 spoljanjeg zraka. Za vrijeme sunanog zimskog dana moe proizvesti temperaturu do 28 C veu od

temperature spoljanjeg zraka. Ovaj sistem ne zagrijava samo zrak, on takoe poboljav a kvalitetu zraka u prostorijama usljed direktnog zagrijavanja svjeeg spoljanjeg z raka. Instalacija sa vazdunim aktivnim solarnim sistemom je zbog same jednostavno sti znatno jeftinija od instalacije koja koristi tenost kao radni fluid. Ovakva i nstalacija ne zahtijeva postojanje izmjenjivaa toplote izmeu primarnog (kolektorsk og) i sekundarnog (grejnog) kruga, a takoe ne zahtijeva posebnu tenost u sistemu, kao to to zahtijevaju instalacije sa tenim radnim sredstvom. Zbog neposrednijeg tr ansporta toplote, zrani sistemi daju na potronoj strani vee efekte i vei broj radnih sati zimi, a takoe su i robusnije konstrukcije te manje podlijeu kvarovima u toku eksploatacije. Izgled objekta grijanog solarnim zranim sistemom U praksi se primjenjuju i kombinacije grijanja vezane za radni fluid primarnog i sekundarnog kruga instalacije za koritenje Suneve energije. Ova kombinacija se iz vodi u dvije osnovne varijante. Prava varijanta je sa vazduhom u primarnom kolek torskom krugu, dok se u sekundarnomgrejnom krugu koristi voda zagrijana vazduhom u izmjenjivau toplote tipa vazduh-voda. Druga varijanta ima u primarnom krugu kol ektorsku tenost, a grijanje prostorija vri se toplim vazduhom zagrijanim u izmjenj ivau toplote tipa tenost-vazduh. Koja e se varijanta, od navedenih, koristiti zavis i od niza faktora od kojih su najznaajniji veliine potrebnih investicija, toplotni efekti, stanje grijanja u objektu, individualni zahtjevi i dr. Pasivni sistemi grijanja objekata solarnom energijom. Najekonominije grijanje obj ekata Sunevom energijom sa gledita investicionih ulaganja i pogonske efikasnosti b azira se na principima pasivnog solarnog grijanja. To su tehniki veoma jednostavn i sistemi kojima se omoguuje najneposrednije zahvatanje toplotnog dejstva Sunevog zraenja putem odreenih povrina i elemenata samih objekata koji se griju. U biti, je dnostavnim prilagoavanjem objekta intenzivnijem zahvatanju Suneve energije formira se specifian oblik kolektora zraenja. Osnovna prednost pasivnih solarnih sistema u odnosu na aktivne je u neposrednijem prijenosu toplote prostoru koji se grije. Ova toplota se zahvata obezbjeenjem intenzivnijeg upada zraka u prostor koji se gr ije, prilagoavanjem dijelova povrina junih fasada i krovova vrenju funkcije kolektor a Sunevog zraenja, kao i aplikacijom tzv. staklene bate na june zidove objekta koji se griju. Intenzivniji upad zraka u prostorije obezbjeuje se veim

prozorskim povrinama na junoj strani objekta. Prilagoavanjem junih povrina irem zahvat anju Sunevog zraenja, najee se izvodi bojenjem tih povrina tamnom bojom (najee crnom jihovim zastakljenjem jednostrukom ili dvostrukom staklenom ili plastinom transpa rentnom ploom. Na sljedeoj slici su prikazani osnovni principi pasivnog solarnog g rijanja. Principi pasivnog solarnog grijanja Sistemi za grijanje vode solarnom energijom. Koliina tople vode koju proizvode so larni sistemi zavisi od tipa i veliine sistema, koliine dostupnog Sunevog zraenja, k valiteta instalacija kao i od orijentacije te od ugla nagiba kolektora. Solarni sistemi za grijanje vode mogu se klasificirati u dvije osnovne grupe: pasivni i aktivni solarni sistemi. Kod pasivnih sistema cirkulacija fluida na liniji kolek tor - bojler obezbjeuje se prirodnim putem termosifonski (termosifonski sistem), odnosno sistem ne zahtijeva prikljuenje na izvor elektrine energije, dok kod aktiv nih sistema mora postojati pumpa za cirkulisanje vode ili nekog drugog fluida. A ktivni sitemi za koritenje Suneve energije u sutini se dijele na otvorene (direktne ) i zatvorene (indirektne) solarne sisteme. Zatvoreni sistemi se dalje mogu podj eliti, s obzirom na zatitu protiv smrzavanja na: zatvorene sisteme koji koriste a ntifriz ili vodu pomjeanu sa antifrizom kao radnim fluidom (tzv. antifreeze syste ms) i zatvorene sisteme sa oticanjem radnog fluida (tzv. drainback systems). Obin o su aktivni sistemi skuplji nego pasivni, ali su zato i efikasniji. Aktivni sis temi su jednostavniji za ugradnju nego pasivni sistemi zbog toga to njihov skladin i rezervoar nemora biti instaliran iznad ili blizu kolektora. Pasivni termosifon ski sistem za pripremu potrone tople vode iskoritava djelovanje gravitacije i finu ali dovoljnu razliku gustoe (i relativne mase) izmeu hladne i tople tenosti. Prito m se zagrijana tenost uzdie a ohlaena sputa. Ureaj funkcionira sam po sebi, bez pumpe i sloenih upravljakih sklopova pa ne zahtijeva nikakvo dodatno odravanje. No, pred uslov je da se spremnik zagrijane vode postavi iznad kolektora. Ovo omoguuje potp uno autonoman i beuman rad sistema, bez ikakvog strujnog prikljuka. Ipak, svakodne vna

priprema potrone tople vode i nuan komfor u svim vremenskim uslovima zahtijeva nek oliko dodatnih elemenata koji ne umanjuju uinkovitost i ekonominost osnovne zamisl i. Na slici je prikazan jedan ovakav sistem sa osnovnim dijelovima. Shematski prikaz termosifonskog sistema sa osnovnim dijelovima U zatvorenom cirkulacijskom krugu kroz kolektor i spremnik protjee neotrovni anti friz (glikol) koji treba zamijeniti jednom u etiri godine. On preuzima toplinu up ijenu kolektorom i zagrijava se u cijevima koje krivudaju pod zatitnim staklom ko lektora. Zagrijanom se mediju neznatno smanjuje gustoa (i relativna masa) pa se u cijevima podie prema bojleru. Pri prolazu kroz gornji dio bojlera toplina se pre nosi na gornje slojeve potrone vode koja protjee drugim, odvojenim krugom, od vodo voda do slavine. Pritom se glikol u hladnijoj okolini hladi, poveava mu se gustoa i on se ponovno sputa u kolektor. Stoga solarni bojler mora biti iznad kolektora, jer to je nuan preduslov za termosifonsko funkcioniranje sistema bez dodatnih pu mpi, struje i pomonih sklopova. Princip rada termosifonskog sistema Ovakav sistem se najee dopunjuje manjim bojlerom (ili kotlom) na struju ili plin (t zv. integrirani sistem). Rije je o kombinaciji akumulacijskog i protonog grijanja vode gdje se topla voda iz termosifonskog spremnika ne vodi izravno do slavine v e (umjesto hladne vode) ulazi najprije u tzv. radni bojler manjeg volumena a tek potom u kunu instalaciju. U radnom se bojleru voda moe po potrebi dogrijavati loivi m uljem, plinom ili strujom. Ova kombinacija prua najvei komfor i najvee utede a Sune va se energija iskoritava tokom

cijele godine - s izuzetkom razdoblja viednevne potpune naoblake i magle pri nisk im temperaturama. Shematski prikaz integriranog rada solarnog termosifonskog sistema i plinskog bo jlera Otvoreni aktivni sistemi su, po koncepciji najjednostavniji, ali ne i najbolji t ehniki sistemi za grijanje vode Sunevom energijom. Prikladni za pripremanje potrone tople vode u domainstvima i to u podrujima sa blagom i umjerenom klimom gdje nema opasnosti od smrzavanja. Postoje dva naina zatite od smrzavanja kod ovakvih siste ma. Jedan od naina (primarni) se moe obezbjediti preko automatike, na taj nain da s e pri temperaturi od oko 42 (5,5 C) automatski ukljuuje u rad pumpa, na krae vrije me, tenost cirkulie kroz sistem i spreava se smrzavanje vode u sistemu. Druga moguno st zatite je ugradnja zatitnog ventila protiv smrzavanja koji omoguava vodi da pri niskim temperaturama istekne iz sistema. Ovaj nain zatite se koristi u sluaju kada zakae automatika odnosno kada nema elektrine energije. Cirkulisanje vode kod aktiv nog solarnog sistema bilo otvorenog ili zatvorenog tipa obezbjeeno je pomou cirkul acione pumpe. Pumpe su vrlo male snage, do nekih 100 W a mogu biti prikljuene na elektrinu mreu ili kako se to u posljednje vrijeme sve vie prakticira prikljuuju se na solarne elije, koje se postavljaju zajedno sa kolektorima. Na sljedeoj slici pr ikazana je shema otvorenog aktivnog sistema sa osnovnim dijelovima.

Shematski prikaz otvorenog aktivnog sistema Hladna voda se pri pritisku koji vlada u napojnom sistemu dovodi u rezervoar pre ko prikljuka 4. Automatika ustanovljava dali toplota stoji na raspolaganju od str ane kolektora i ukljuuje u rad pumpu. Pumpa cirkulie vodu iz rezervoara da bi se z agrijala u kolektoru. Kada nema dovoljno toplote od strane kolektora automatika iskljuuje pumpu. Ukoliko se temperatura na povrini kolektora priblii temperaturi sm rzavanja automatika e ukljuiti pumpu i na taj nain sprijeiti smrzavanje vode u siste mu. Opcionalno se moe ugraditi i zatitni ventil protiv smrzavanja koji e omoguiti vo di da istekne iz sistema ukoliko postoji opasnost od smrzavanja. Kod ovog sistem a, u sluajevima de se Sunevom energijom ne moe obezbjediti dovoljno tople vode, pre dviena je mogunost dogrijevanja vode elektrinom energijom putem elektro-grijaa 12. A utomatika upravlja radom solarnog sistema i osigurava maksimalnu efikasnost i fl eksibilnost pri njegovom radu. Sastoji se od upravljake jedinice i dva senzora, k olektorskog i povratnog senzora. Kolektorski senzor ( TC ) mjeri temperaturu na povrini kolektora, dok povratni senzor ( TR ) mjeri temperaturu vode na izlazu na pojnog voda iz rezervoara ili u samom rezervoaru. Razlika izmeu ove dvije tempera ture (T ) se moe podeavati na regulatoru i njena vrijednost se kree do 10 C. Kada je temperatura na povrini kolektora vea, najmanje za vrijednost T nego to je u samom re zervoaru dolazi do slanja impulsa od strane upravljake jedinice za ukljuenje pumpe te proces prijenosa energije iz solarnog kolektora zapoinje. U sluaju da se razli ka temperatura u kolektoru i rezervoaru smanji ispod unaprijed definisane vrijed nosti vrijednosti T automatika iskljuuje rad pumpe. Prednosti otvorenog sistema: On je najjednostavniji i najjeftiniji aktivni sistem za ugradnju. -Sistem radi p ri standardnom pritisku koji vlada u sistemu kojim se objekat napaja vodom. -Proi rivanje kapaciteta je jednostavno ukoliko ima za to potrebe. -Ovakav sistem se l ako integrira sa ve postojeim sistemom ze pripremu tople sanitarne vode. Nedostatci otvorenog sistema: -Podloan je izdvajanju vodenog kamenca iz vode koji tokom vremena zaepljuje vodene kanale, smanjuje prijenos toplote u kolektoru, vi jek trajanja sistema i dr. -Loa zatita protiv smrzavanja. -Nedostatak se odnosi i na potrebu stalnog postojanja izvora elektrine energije radi obezbjeenja primarne zatite od smrzavanja. Zbog svega ovoga upotreba otvorenih sistema u naim krajevima ima sezonski karakter, tako da se mogu bez posljedica smrzavanja vode u njima, a time i havarije sistema, koristiti u proljee, ljeto i jesen.

Zatvoreni, cirkulacioni sistemi se po nainu funkcionisanja i radnom fluidu sastoj e iz dva kruga: primarnog (kolektorskog) i sekundarnog (potroakog). Primarni krug ovih sistema je zatvoren, to znai da je fluid primarnog kruga izdvojen od sekundar nog potroakog kruga, odnosno od sanitarne ili tehnoloke vode. Prijenos toplote sa p rimarne na sekundarnu tenost vri se putem izmjenjivaa toplote. Zatvoreni sistemi sa antifrizom su jedni od najpouzdanijih s obzirom na zatitu protiv smrzavanja. Kod ovih sistema primarnim krugom cirkulie neka antifrizna tenost. Propilen glikol je tenost koja se najvie koristi. Za razliku od etilen glikola, koji se koristi u hl adnjacima automobila, propilen glikol nije toksian. Zatvoreni solarni sistemi su pogodni za podruja sa upitnim kvalitetom vode. Primjenljivi su u svim klimatskim uslovima a najbolji su izbor za ekstremno hladna podruja. Mogu se koristiti tokom cijele godine. Na slici shematski je prikazan zatvoreni solarni sistem sa antif rizom za pripremu tople potrone vode. Shematski prikaz zatvorenog aktivnog sistema sa antifrizom Toplota Sunevog zraenja se predaje tenosti u kolektoru. Dejstvom cirkulacione pumpe 11 zagrijana tenost i z kolektora se potiskuje ka izmjenjivau toplote 16 (koji je ujedno i akumulacioni rezervoar), gdje se toplota preko cijevne zmije predaje potronoj vodi u njemu. R ashlaena tenost iz cijevne zmije cirkulie dalje u kolektor gdje se ponovo dogrijava . Automatika primarnog kruga funkcionie na isti nain kao i kod otvorenog sistema. Nepovratni ventil 7 spreava odliv toplote iz spremnika prema kolektoru za vrijeme nedostupnosti solarnog zraenja (u toku noi, za period oblanog vremena itd). Hladna voda sekundarnog kruga obezbjeuje se direktnim spajanjem na sistem gradskog ili lokalnog cjevovoda. Ukoliko se eli vea akumulaciona sposobnost sistema moe se u sek undarnom krugu ugraditi dodatni akumulacioni rezervoari. Takoe kod ovog sistema, kao i kod otvorenog predviena je mogunost dogrijavanja vode preko elektrinog grijaa 17. Prednosti zatvorenog sistema sa antifrizom: -Vrlo dobra zatita protiv smrzava nja. -Nema problema sa tvrdom vodom. -Mogunost prikljuivanja sistema za grijanje p rostorija, bazenske vode i drugih na ovakav

sistem. Nedostatci zatvorenih sistema sa antifrizom: -Openito ovakvi sistemi su k omplicirani nego otvoreni sistemi, imaju vie dijelova. -Kolektorski krug mora da bude pod pritiskom (0,5 do 1 bar). -Izmjenjiva toplote i antifriz smanjuju efikas nost. -Antifriz se mora zamijeniti svakih 3 do 5 godina. Zatvoreni aktivni sistem sa oticanjem radnog fluida (drainback system) Princip r ada drainback sistema je slian radu zatvorenog aktivnog sistema sa antifrizom. Ra zlika izmeu ova dva sistema je u tome to kada nema vie solarne energije za prikuplj anje, odnosno kada automatika iskljui cirkulacionu pumpu, sav fluid iz kolektorsk og kruga otie u rezervoar 7. Kolektori su prazni i nema mogunosti smrzavanja fluid a. Sve ostalo je isto kao kod zatvorenog sistema sa antifrizom. Drainback sistem i su pogodni za upotrebu u podrujima sa upitnom kvalitetom vode i umjerenom klimo m. Shematski prikaz zatvorenog aktivnog sistema sa oticanjem radnog fluida Prednost i drainback sistema: -Dobra zatita protiv smrzavanjam i u sluaju prestanka napajan ja elektrinom energijom. -Nije neophodno koritenje antifriza u kolektorskom krugu. -Nema problema sa tvrdom vodom. Nedostatci drainback sistema: -Nije neophodno k oritenje antifriza u kolektorskom krugu. -Potrebna je cirkulaciona pumpa vee snage . -Kolektori i cjevovod se moraju postaviti pod odreenim nagibom, tako da se omog ui

oticanje fluida u rezervoar. Grijanje vode u bazenima za kupanje predstavlja jo jednu atraktivnu mogunost korite nja Suneve energije. Bazeni mogu biti otvoreni (slika 5.9) i zatvoreni. Za zagrij avanje bazenske vode koriste se uglavnom ravni ploasti kolektori bez transparenta . Razumljivo je da je investicija u gradnji otvorenog bazena nia nego kod zatvore nog, ali utroak energije za grijanje bazenske vode je vei kod otvorenog, a manji k od zatvorenog. Meutim, zatvoreni bazeni se mogu koristiti tokom cijele godine, u zavisnosti od objekta u kojem se smijeta, dok je koritenje otvorenih bazena sezons kog karaktera. Otvoreni bazen sa kolektorima Postoje dva tipa sistema za grijanje bazenske vode i to: otvoreni (open loop) i zatvoreni (closed loop) solarni sistemi. Otvoreni solarni sistemi za grijanje ba zenske vode obino se koriste za sezonsko grijanje otvorenih bazena, dok se zatvor eni sistemi upotrebljavaju za grijanje zatvorenih bazena tokom cijele godine. Otvoreni sistemi za grijanje bazenske vode. Na sljedeoj slici prikazana je shema jednog otvorenog solarnog sistema za grijanje bazenske vode u kombinaciji sa pom onim zagrijaem.

Otvoreni solarni sistem za grijanje bazenske vode Pri projektovanju ovakvih sistema koji se koriste sezonski (od maja do septembra ), prosjena radna temperatura vode u kolektorima je od 40-45 C. Za obezbjeenje ovak vih radnih uslova potrebno je instalirati kolektore povrine oko 40-45 % od povrine bazena, i to pod uslovom da je bazen ukopan u zemlju, da je izoliran i da se po kriva u periodu kada se ne koristi (tokom dana, noi). Za vrijeme normalnog rada, bazenska voda cirkulie pomou pumpe od bazena kroz filter, zatim kroz kolektore, kr oz pomoni grija i na kraju ulazi ponovo u bazen. U pomonom zagrijau se vri dodatno za grijavanje vode, ukoliko je to potrebno. Zadatak kontrolno upravljake jedinice je da u sluaju nedovoljnog Sunevog zraenja aktivira pomoni zagrija i da regulie protok v ode kroz pojedine grane sistema. Zatvoreni sistemi za grijanje bazenske vode. Ovaj sistem se sastoji od dva nezav isna struja kruga kolektorskog i bazenskog, pri emu svaki krug ima zasebnu pumpu (slika 5.11). Zatvoreni solarni sistem za grijanje bazenske vode Kao to je ve reeno ovaj sistem se koristi za grijanje zatvorenih bazena tokom cijel e godine. Zbog toga da bi se sprijeilo smrzavanje vode u solarnom strujnom krugu se kao radni medij koristi mjeavina vode i antifriza, najee u omjeru 50-50. Za ovaj sistem je aproksimativno potrebno instalirati kolektore povrine oko 80-85 % od po vrine bazena, to zavisi od vie faktora, kao to su: geografska lokacija, meteroloki us lovi, koliina Suneve radijacije, tip kolektora, dubina bazena itd.U bazenskom stru jnom krugu bazenska voda pomou pumpe cirkulie kroz filter, zatim kroz izmjenjiva gd je se vri njeno zagrijavanje fluidom kolektorskog strujnog kruga, i na kraju prol azei kroz pomoni zagrija vraa se ponovo u bazen.

3.5. Akumuliranje solarne enrgije Zbog svoje specifine periodinosti u koliini zraenja (odreeno doba dana i godine), sol arnu energiju je potrebno maksimalno apsorbovati u vrijeme kada je njeno zraenje jae i akumulirat je da bi se koristila onda kada je to zraenje slabije ili uopte ne postoji. Toplotni akumulatori Suneve energije se prema intenzitetu temperatura u njima dijele na niskotemperaturne (do 100 C) i visokotemperaturne (preko 100 C). Niskotemperaturni akumulatori toplote se primjenjuju kod solarnih sistema kod ko jih se za prijem Suneve energije koriste ravni kolektori u kojima se, u prosjeku, nemogu dostii radne temperature iznad 100 C, dok visokotemperaturni nalaze svoju primjenu kod sistema sa prijemnicima za koncentrisanje Suneve svjetlosti, pri emu se dostiu temperature znatno iznad 100 C. Prema radnom pritisku u njima, akumulato ri toplote se mogu podijeliti na niskopritisne (na atmosferskom pritisku), i na visokopritisne akumulatore toplote (iznad 1 bar). U niskotemperaturnom podruju, n ajdostupnije i danas najrairenije rjeenje akumuliranja toplotne energije bazira se na koritenju vode kao radnog medija. Jedan m3 vode, u niskotemperaturnom akumula toru toplote moe da akumulira oko 90 kWh energije u zavisnosti od godinjeg doba i karakteristika kolektora Suneve energije. Kod visokotemperaturnih alumulatora top lote iskljuivu prednost imaju vrste ispune kao to je kamen, pa ak i zemlja, jer bi p rimjena tenih radnih sredstava uslovljavala primjenu sudova koji mogu izdrati viso ke radne pritiske nastalih para. Mnogi tipovi izmjenjivaa toplote koji se koriste u manjim sistemima grijanja vode Sunevom energijom su ujedno i akumulatori toplo te-bojleri. U principu, akumulatori toplote kod sistema za grijanje vode Sunevom energijom su zatvoreni, termiki izolovani sudovi u kojima se nalazi zagrijana vod a. U zavisnosti od toga, koliko se vremena eli zadrati toplota u njima odreuje se i njihova veliina zapremina. I ne samo ona! Ve za dugotrajniju, a time i veu akumula ciju potrebno je i vee kolektorsko polje. Akumulacija toplote za jedan do dva dan a normalne potronje je sasvim dovoljna u sistemima solarnog grijanja vode. Dobro izolovani akumulatori toplote se mogu smjetati u pomonim prostorijama, kupatilima, potkrovlju ili na drugim mjestima u zavisnosti od veliine rezervoara i smjetajnih mogunosti. Akumulacija toplote, posebno u uslovima grijanja objekata, se moe vriti u akumulatorima sa vrstom ispunom (zemlja, ljunak, stjenje, pijesak i dr.). Akumu latori sa vrstom ispunom mogu se locirati ispod grijanih objekata (ispod poda, u podrumu) ili van objekta, najee ispod povrine tla. Izrauju se najee iskopavanjem tla rebne zapremine, pri emu se formira rupa odgovarajueg oblika, koja se potom oblae h idro i termo izolacionim slojem. Rupa se popunjava masom za akumuliranje toplote , i ukoliko se radi o rasutoj ispuni u njoj se izgrauju ili rasporeuju odgovarajui kanali (cijevi) za provod hladnog ili toplog fluida (odvoenje ili dovoene toplote) . Prednost ovakvih akumulatora toplote, je u njihovoj niskoj cijeni, jednostavno m smjetaju, ne zahtijevaju odravanje, a mogu se korisiti i za visoko temperaturnu akumulaciju toplote, meutim akumulatori sa vodom su superiorni u odnosu na akumul atore sa vrstom ispunom zbog toga to voda moe akumulirati vie energije po jedinici z apremine (ima vei toplotni kapacitet). 4. ZAKLJUAK Gledano sa aspekta velikih koliina energije koje Sunevim zraenjem stignu na nau Zeml ju, iskoritavanje ovog vida energije izgleda vrlo primamljivo. Osnovni principi k oji stoje iza

iskoritenja solarne energije su u biti vrlo jednostavni. Meutim ekonomsku opravdan ost za praktinu upotrebu pokazuju samo neki, u principu jednostavni sistemi. Prim jena solarnih sistema bi trebala da utedi novac za energiju u toku ivotne eksploat acije sistema, ali kod mnogih sistema to nije ostvarivo. Opravdanost solarnih si stema se ogleda u ekologiji. Solarna energija je obnovljiv izvor i on je konstan tan. Smanjenje koritenja fosilnih goriva, vee poklanjanje panje zatiti okoline, te k ontinuirani rad u cilju poboljanja i pojeftinjenja solarnih sistema idu u prilog koritenju Suneve energije. Mudro koritenje energije je odgovornost svih nas radi os iguravanja dovoljnih koliina energije za budunost. Uinkovito koritenje i uvanje energ ije je na svima nama, a pogotovo na onima koji osmiljavaju nove energetske tehnol ogije za budue koritenje. Svi energetski izvori izazivaju nekakve uinke na okoli od kojih su najpoznatiji efekt staklenika, globalno zagrijavanje i zagaenje zraka. Z abrinutost zbog tih uinaka i sigurnosti opskrbe energijom dovela je do poveanog za nimanja i ulaganja u razvoj obnovljivih energetskih izvora poput suneve, geoterma lne, vodika, energije vjetra i energije valova. Koritenje fosilnih goriva i nukle arne energije morat e se nastaviti sve dok ih nove i ie tehnologije ne budu u mogunos ti zamijeniti. Budunost je naa, ali moramo imati energije da bi stigli do nje.